I — Wprowadzenie

II — Ramy prawne

III — Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

A — Okoliczności faktyczne

B — Postępowanie przed irlandzkim urzędem ochrony konkurencji i postępowanie przed sądem krajowym

C — Pytanie prejudycjalne

IV — Postępowanie przed Trybunałem

V — Argumenty stron

VI — Ocena prawna

A — Pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel

1. Treść, struktura i stosowanie art. 81 WE

a) Struktura art. 81 WE

b) Stosowanie art. 81 WE

2. Ograniczenie konkurencji ze względu na cel

a) Relewantne kryterium

b) Oczywiste ograniczenia konkurencji?

c) Wyczerpująca lista?

d) Kontekst prawny i gospodarczy

3. Wniosek

B — Czy porozumienia takie jak umowy BIDS mają na celu ograniczenie konkurencji?

1. Ograniczenie swobody w określaniu w sposób autonomiczny polityki na rynku

2. Zakłócenie warunków rynkowych

a) Zredukowanie zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa o 25%

b) Opuszczenie rynku przez odchodzących

c) Opłacanie składek

d) Postanowienia dotyczące wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym

e) Wniosek

3. Uwzględnienie celów przewidzianych w umowach BIDS

4. Wniosek

C — Końcowa ocena elementów porozumienia takiego jak umowy BIDS

VII — Wnioski

1.

Przedmiotem niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest wykładnia pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel porozumienia, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE. Gospodarcze tło sporu stanowią stwierdzone przez sąd krajowy nadwyżki zdolności produkcyjnych w irlandzkiej branży przetwórstwa mięsa wołowego (zwanej dalej „branżą przetwórstwa”). Zakłady przetwórcze pozyskują bydło od przedsiębiorstw hodowlanych, dokonują jego uboju, usuwają kości i następnie sprzedają mięso wołowe w kraju i za granicą. Przetwórcy dążą do zredukowania nadwyżki zdolności produkcyjnych w drodze porozumień.

2.

Sąd krajowy zmierza w swym pytaniu zasadniczo do ustalenia, czy pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel porozumienia, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE, należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono porozumienia przetwórców. Tym samym pytanie jest ograniczone w dwojakim względzie. Po pierwsze, dotyczy ono tylko porozumień, których celem jest ograniczenie konkurencji, a nie takich porozumień, których skutkiem jest ograniczenie konkurencji. Po drugie, dotyczy ono jedynie tego, czy dane porozumienia wchodzą w zakres ustanowionego w art. 81 ust. 1 WE zasadniczego zakazu porozumień antykonkurencyjnych; badaniu nie ma podlegać to, czy porozumienia te wobec ich pozytywnych skutków mogą być mimo to zgodne ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 81 ust. 3 WE.

3.

Artykuł 81 ust. 1 WE stanowi, że niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, a w szczególności te, które polegają na:

4.

Zgodnie z art. 81 ust. 3 WE postanowienia art. 81 ust. 1 mogą zostać uznane za niemające zastosowania do:

które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części zysku, który z tego wynika, oraz bez:

5.

Artykuł 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu ( 2 ) stanowi:

„1.   Porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o których mowa w art. 81 ust. 1 traktatu, które nie spełniają warunków określonych w art. 81 ust. 3 traktatu, są zakazane, bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji.

2.   Porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o których mowa w art. 81 ust. 1 traktatu, które spełniają warunki określone w art. 81 ust. 3 traktatu, nie są zakazane, bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji”.

6.

Istniejące według wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nadwyżki zdolności produkcyjnych w branży przetwórstwa w Irlandii wynikają w szczególności z następujących przyczyn: w przeszłości budowa i wyposażanie zakładów przetwórczych były silnie popierane niezależnie od rzeczywistego popytu na mięso wołowe. Ponadto ilość podlegającego przetworzeniu bydła miała wcześniej charakter wybitnie sezonowy. Skutkowało to tym, iż w sezonowych szczytowych okresach musiano uporać się z dużą ilością przerobu. Hodowla bydła została tymczasem uniezależniona od pory roku. Wprawdzie dochodzi jeszcze w pewnym zakresie do sezonowych wahań, jednakże łączna zdolność produkcyjna zakładów przetwórczych wykracza również obecnie w okresach sezonowego szczytu o około 32% ponad przerób.

7.

Ponieważ sektor mięsa wołowego odgrywa znaczącą rolę w irlandzkiej gospodarce narodowej, rząd irlandzki i przedstawiciele branży przetwórstwa zlecili przedsiębiorstwu doradztwa gospodarczego opracowanie ekspertyzy rynkowej. Celem tej ekspertyzy było przedstawienie możliwości działań w zakresie długoterminowego zwiększenia rentowności wszystkich podmiotów działających w sektorze mięsa wołowego w Irlandii.

8.

W ekspertyzie rynkowej, która została opublikowana w 1998 r., stwierdzono, że istniała duża nadwyżka zdolności produkcyjnych w branży przetwórstwa, i przedstawiono prognozę, że wspomniana nadwyżka zdolności produkcyjnych będzie prowadzić do zmniejszenia rentowności całej branży przetwórstwa. Prognoza ta opierała się zasadniczo na następującym rozumowaniu: decydująca dla zysku przetwórcy jest marża pomiędzy ceną zakupu bydła i kosztami jego przetworzenia z jednej strony a ceną sprzedaży mięsa wołowego z drugiej strony. To, jak wysoki będzie zysk przetwórcy, zależy w szczególności od wykorzystania sprzętu przetwórczego i od nadwyżki zdolności produkcyjnych. W razie większego wykorzystania sprzętu przetwórczego zostaną uzyskane korzyści skali, co obniża koszty przetwarzania. Nadwyżka zdolności produkcyjnych podgrzewa konkurencję przetwórców przy sprzedaży mięsa wołowego i prowadzi w związku z tym do spadających cen. Ekspertyza prognozuje dalej, że obniżająca się rentowność przetwórców doprowadzi w dłuższym czasie do opuszczania rynku w sektorze przetwórstwa.

9.

Jako rozwiązanie ekspertyza proponuje zmniejszenie liczby przetwórców w branży przetwórstwa. W ramach modelu odszkodowawczego miałyby zostać stworzone bodźce do opuszczenia rynku. Ekspertyza rynkowa podkreślała korzyści związane z kosztami dla całej branży przetwórstwa i określiła je w wysokości 18 mln funtów irlandzkich (IEP); towarzyszące środki zwiększające efektywność mogą prowadzić do dalszych korzyści związanych z kosztami wielkości kolejnych 14 mln IEP.

10.

Grupa robocza ds. mięsa wołowego (Beef Task Force), która została utworzona przez Minister for Agriculture and Ford (ministra rolnictwa i żywienia), opracowała w 1999 r. raport. Raport ten uznał wyniki ekspertyzy rynkowej i wezwał branżę przetwórstwa do wprowadzenia ekspertyzy w życie.

11.

W 2002 r. przetwórcy założyli Beef Industry Development Society Ltd (zwaną dalej „BIDS”). Obecni członkowie BIDS produkują około 93% mięsa wołowego oferowanego w Irlandii. Statutowym celem BIDS jest wprowadzenie w życie ekspertyzy rynkowej opracowanej przez przedsiębiorstwo doradztwa gospodarczego i raportu grupy roboczej ds. mięsa wołowego. W tym celu BIDS opracowała porozumienie (zwane dalej „porozumieniem BIDS”). Celem porozumienia BIDS jest obniżenie łącznej zdolności produkcyjnej branży przetwórstwa w ciągu roku o 25%. W tym celu porozumienie BIDS przewiduje następujące warunki:

12.

Część przetwórców, którzy są członkami BIDS (zwani dalej „odchodzącymi”), powinna zobowiązać się w umowach z BIDS do odejścia z branży przetwórstwa, zamknięcia ich zakładów przetwórczych i przestrzegania dwuletniego zakazu konkurencji (zwanych dalej „umowami w sprawie odejścia”). Umowy w sprawie odejścia powinny ponadto zawierać zobowiązanie do niewykorzystywania przez okres pięciu lat nieruchomości gruntowych, na których znajdują się zamknięte zakłady przetwórcze, do przetwarzania bydła (zwane dalej „ograniczeniem w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych”) i do sprzedaży sprzętu przeznaczonego do wstępnego przetwarzania mięsa wołowego wyłącznie przetwórcom w Irlandii w celu wykorzystania go jako sprzętu zapasowego lub części zamiennych albo do jego sprzedaży poza terytorium Irlandii (zwane dalej „ograniczeniem w zakresie rozporządzania sprzętem przetwórczym”). Możliwość zamknięcia pojedynczych zakładów danego przetwórcy nie jest przewidziana. Z przetwórcą Barry Brothers (Carrigmore) Meats Ltd (zwanym dalej „Barry Brothers”) BIDS zawarła już umowę w sprawie odejścia.

13.

Jako rekompensatę odchodzący powinni uzyskać odszkodowanie od BIDS. W stosunku wewnętrznym wypłata odszkodowań powinna być finansowana przez członków BIDS pozostających w branży przetwórstwa (zwanych dalej „pozostającymi”).

14.

Składki są zróżnicowane: jeżeli pozostający nie przekraczają swojej zwyczajowej wielkości uboju, składka wynosi 2 EUR od sztuki przetworzonego bydła, jeżeli przekraczają oni swoją zwyczajową wielkość uboju, składka wzrasta za każdą sztukę zwierzęcia przekraczającą tę wielkość do 11 EUR od przetworzonej sztuki. Zwyczajowa wielkość uboju obliczana jest na podstawie przeciętnej wielkości uboju danego przetwórcy w okresie trzech ostatnich lat przed wprowadzeniem porozumienia BIDS w życie.

15.

W trakcie opracowywania porozumienia BIDS starała się ona o uzyskanie akceptacji ze strony irlandzkiego Competition Authority (urzędu ochrony konkurencji, zwanego dalej „Competition Authority”). Competition Authority poinformował BIDS w dniach 5 i 26 czerwca 2006 r., że nie uznaje porozumienia BIDS i umowy z Barry Brothers w sprawie odejścia (porozumienie BIDS i umowa z Barry Brothers w sprawie odejścia będą dalej wspólnie określane jako „umowy BIDS”) za zgodne z irlandzkim prawem konkurencji. W dniu Competition Authority wystąpił do irlandzkiego High Court (zwanego dalej „High Court”) o stwierdzenie, że umowy BIDS są sprzeczne z art. 81 WE.

16.

Wyrokiem z dnia 27 lipca 2006 r. High Court oddalił żądanie Competition Authority. Oddalenie uzasadnił w ten sposób, że umowy BIDS nie są objęte zakazem, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE. Umowy BIDS nie mają na celu ograniczenia konkurencji, ponieważ nie mają za przedmiot ani uzgodnienia cen, ani podziału klientów, ani też ograniczenia produkcji w rozumieniu art. 81 ust. 1 lit. a)–c) WE. Redukcji łącznej zdolności produkcyjnej nie można zaklasyfikować jako ograniczenia produkcji. Ponadto umowy BIDS nie powodują żadnego ograniczenia konkurencji. Redukcja łącznej zdolności produkcyjnej o 25% może ograniczyć konkurencję tylko wówczas, gdy prowadzi do braku zdolności produkcyjnej powodującego wzrost cen. Ponieważ całkowita produkcja mięsa wołowego w Irlandii nie będzie rosnąć, lecz będzie raczej miała tendencję spadkową, również w przypadku zredukowania łącznej zdolności produkcyjnej o 25% jest zapewnione, że przetworzone zostanie całe bydło. Zdaniem High Court nie należy się również spodziewać wzrostu cen. Składki spowodują wprawdzie wzrost kosztów przetworzenia po stronie przetwórców, ale wzrost cen może dlatego zostać wykluczony, ponieważ zredukowanie łącznej zdolności produkcyjnej prowadzić będzie do korzyści skali po stronie pozostających, a odbiorcy przetwórców mają silną pozycję przetargową.

17.

Również ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym nie stanowią ograniczenia konkurencji. Wprawdzie w obecnej sytuacji rynkowej z punktu widzenia gospodarczego nie do zaakceptowania jest budowanie nowych zakładów przetwórczych, jednakże potencjalni konkurenci mogą wejść na rynek poprzez zakup innych zakładów przetwórczych (a więc od pozostających lub przetwórców niebędących członkami BIDS).

18.

W rezultacie umowy BIDS nie mają takiego stopnia naganności, aby mogły zostać uznane za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

19.

High Court był ponadto zdania, że przesłanki, o których mowa w art. 81 ust. 3 WE, nie są spełnione. BIDS nie wykazała, że konsumenci mają słuszny udział w zysku. Jednakże art. 81 ust. 3 WE jest tu bez znaczenia, gdyż same przesłanki zasadniczego zakazu, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE, nie są spełnione.

20.

Competition Authority wystąpił przeciwko orzeczeniu High Court ze skargą do irlandzkiego Supreme Court (zwanego dalej „Supreme Court”).

21.

Supreme Court uważa, że przedstawiona sprawa porusza kwestię wykładni dotyczącej art. 81 ust. 1 WE, która ma istotne znacznie dla jego orzeczenia w sprawie głównej. W związku z tym zwrócił się on do Trybunału na podstawie art. 234 WE z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Jeżeli ustalono w sposób zadowalający sąd, że:

oraz jeżeli przyjęto, że porozumienie takie może w świetle art. 81 ust. 1 WE wpływać w znacznym stopniu na handel między państwami członkowskimi, czy w takim przypadku uzgodnienie takie należy uznać za uzgodnienie, którego celem jest, niezależnie od skutku, zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, a zatem uznać je za niezgodne z art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską?”.

22.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do Trybunału w dniu 20 kwietnia 2007 r. W trakcie procedury pisemnej uwagi przedstawili BIDS, Competition Authority, rząd belgijski oraz Komisja. Na posiedzeniu w dniu Competition Authority, BIDS oraz Komisja uzupełnili swoje twierdzenia.

23.

BIDS, Competition Authority, Królestwo Belgii i Komisja są zgodne co do następujących punktów: art. 81 ust. 1 WE wprowadza rozróżnienie między ograniczeniami konkurencji ze względu na cel i ograniczeniami konkurencji ze względu na skutek. W przypadku ograniczeń konkurencji ze względu na cel nie trzeba wykazywać żadnego skutku. Przy ocenie, czy ma miejsce ograniczenie konkurencji ze względu na cel, należy brać pod uwagę nie tylko treść porozumienia, lecz również kontekst prawny i gospodarczy.

24.

Strony nie są zgodne co do kwestii, kiedy należy przyjąć, że ma miejsce ograniczenie konkurencji ze względu na cel i czy umowy BIDS objęte są tą definicją, przy czym BIDS uważa, że umowy BIDS nie są ograniczeniem konkurencji ze względu na cel, podczas gdy Competition Authority, Królestwo Belgii oraz Komisja są przeciwnego zdania.

25.

BIDS uznaje ograniczenia konkurencji ze względu na cel za równoznaczne z ograniczeniami podstawowymi i porozumieniami, które per se ograniczają konkurencję. Ta kategoria porozumień podlega zdaniem BIDS ścisłej wykładni i obejmuje jedynie ograniczoną liczbę poważnych ograniczeń konkurencji, jak porozumienia w sprawie cen, ograniczenia produkcji lub podziały rynku lub klientów. Tylko w przypadku takich tego rodzaju oczywistych i tego rodzaju szkodliwych porozumień ma miejsce ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

26.

BIDS uważa, że umowy BIDS nie stanowią ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Uwzględniając prawny i gospodarczy kontekst umów BIDS, jasne staje się, że nie można ich zaklasyfikować do kategorii ograniczeń konkurencji ze względu na cel. BIDS powołuje się w tym aspekcie w szczególności na stwierdzenia High Court, że nie dojdzie do ograniczenia całkowitej produkcji i do wzrostu cen. Z wyroku w sprawie GlaxoSmithKline Services przeciwko Komisji ( 6 ) wynika, że takie okoliczności powinny być brane pod uwagę. Ponadto swoboda pozostających w zakresie ich kwot produkcyjnych, udziałów w rynku i cen nie zostaje ograniczona. Poza tym należy mieć na względzie, że umowy BIDS miały uzasadniony cel polegający na zlikwidowaniu nadwyżek zdolności produkcyjnych. Składki, zakaz konkurencji oraz postanowienia dotyczące wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym są środkami niezbędnymi do osiągnięcia tego celu. Ponadto BIDS nie działała w tajemnicy.

27.

Zdaniem BIDS uwzględnienie tych okoliczności powoduje, że umowy BIDS nie są tak oczywiste i tak antykonkurencyjne, aby można je zaklasyfikować do kategorii ograniczeń konkurencji ze względu na cel.

28.

Zdaniem Competition Authority ograniczenie konkurencji ze względu na cel ma miejsce w przypadku oczywistych ograniczeń konkurencji lub ograniczeń podstawowych. Niemniej brak jest wyczerpującej listy oczywistych ograniczeń konkurencji lub ograniczeń podstawowych. Ustalenie celów stron nie jest konieczne. Z wyroku w sprawie GlaxoSmithKline Services przeciwko Komisji ( 7 ) nie można wyciągać wniosków w odniesieniu do niniejszego postępowania.

29.

Z treści umów BIDS wynika, że miały one na celu ograniczenie konkurencji. Competition Authority wskazuje w tym kontekście na planowane odejście z branży przetwórstwa przetwórców, którzy osiągają około 25% łącznej zdolności produkcyjnej. Zdaniem tego urzędu stanowi to ograniczenie produkcji, a co najmniej również antykonkurencyjne ograniczenie zdolności produkcyjnej. Ponadto Competition Authority wskazuje na wzrost cen wskutek uiszczania składek, na ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym dotyczące odchodzących oraz na okoliczność, że pozostającymi są niekoniecznie najbardziej efektywni przetwórcy. Również te elementy umów BIDS należy jego zdaniem zaklasyfikować jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

30.

Pozytywne skutki umów BIDS powinny być uwzględniane zgodnie z art. 81 ust. 3 WE.

31.

W związku z wykładnią pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel Królestwo Belgii powołuje się na strukturę art. 81 WE. Mając na uwadze, że od wejścia w życie rozporządzenia nr 1/2003 przedsiębiorstwa są zobowiązane do dokonania samodzielnej oceny porozumień, musi zostać podkreślona różnica pomiędzy art. 81 ust. 1 WE i art. 81 ust. 3 WE. W ramach badania na podstawie art. 81 ust. 1 WE sprawdzane jest jedynie to, czy zachodzi ograniczenie konkurencji. Od tego należy odróżnić kwestię, czy porozumienie, które jest objęte zasadniczym zakazem określonym w art. 81 ust. 1 WE, może być zgodne ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 81 ust. 3 WE.

32.

Zdaniem Królestwa Belgii porozumienie, które służy racjonalizacji branży przetwórstwa i dąży do osiągnięcia tego w drodze opuszczenia rynku przez przetwórców skupiających 25% łącznej zdolności produkcyjnej, ma na celu zmianę stosunków rynkowych. Umowy BIDS stanowią więc ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

33.

Komisja zauważa, że orzecznictwo sądów wspólnotowych odnoszące się do pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel dotyczyło wprawdzie na początku przypadków, które miały za przedmiot ograniczenia podstawowe, jednakże od tego czasu sądy wspólnotowe zaklasyfikowały jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel również porozumienia, które zmierzały do uzasadnionych celów. Dążenie do uzasadnionego celu nie wyklucza tym samym uznania, że mamy do czynienia z ograniczeniem konkurencji ze względu na cel. Artykuł 81 ust. 1 WE znajduje zatem również zastosowanie do porozumień, których celem jest przezwyciężenie kryzysu. Odmienny pogląd pozostaje w sprzeczności ze strukturą art. 81 WE. Ponadto brak jest wymogu, aby ograniczenie konkurencji było oczywiste. Nie jest również istotne to, czy umowy BIDS były negocjowane i zawarte w tajemnicy, czy też jawnie.

34.

W odniesieniu do oceny umów BIDS Komisja zasadniczo podziela stanowisko Competition Authority.

35.

Ponieważ strony różnie rozumieją pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, poddam je najpierw analizie (A), zanim zbadam, czy porozumienia takie jak umowy BIDS mają na celu ograniczenie konkurencji (B). W rezultacie przeanalizuję kwestię, w jaki sposób należy ocenić poszczególne elementy tych porozumień, mając na uwadze grupę przypadków, o której mowa w art. 81 ust. 1 lit. b) WE oraz klauzulę generalną zawartą w art. 81 ust. 1 WE (C).

36.

Jak wspomniano na wstępie, przedmiotem pytania prejudycjalnego jest jedynie wykładnia pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE. Jednakże wykładni tego pojęcia nie można dokonać bez uwzględnienia jego ustawowego kontekstu. Dlatego też poniżej w pierwszej kolejności poddam analizie treść, strukturę i stosowanie art. 81 WE (1), a następnie kwestię, co należy rozumieć przez pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel (2).

37.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 WE wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, których celem lub skutkiem jest odczuwalne ograniczenie konkurencji, są zasadniczo zakazane ( 8 ). To, że porozumienie ma za cel lub za skutek ograniczenie konkurencji, stanowi dwie alternatywne przesłanki ( 9 ). Jeżeli ustalono, że celem porozumienia jest ograniczenie konkurencji, to bez znaczenia jest to, czy faktycznie skutkuje ono ograniczeniem konkurencji ( 10 ). Dla zasadniczego zakazu określonego w art. 81 ust. 1 WE wystarczające jest tym samym, że dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji.

38.

Zasadniczy zakaz określony w art. 81 ust. 1 WE może jednakże zostać uznany za niemający zastosowania na podstawie art. 81 ust. 3 WE. W tym względzie konieczne jest spełnienie czterech kumulatywnych przesłanek, do których należy po pierwsze, aby porozumienie przyczyniało się do osiągnięcia korzyści poprzez przyczynienie się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, po drugie, aby dla użytkowników była zastrzeżona słuszna część zysku, który z tego wynika, po trzecie, porozumienie nie może nakładać na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów i po czwarte, nie może dawać przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów.

39.

Artykuł 81 WE przewiduje tym samym badanie dwustopniowe. Porozumienie jest więc zgodne ze wspólnym rynkiem, jeżeli nie jest objęte zasadniczym zakazem określonym w art. 81 ust. 1 WE albo wprawdzie jest objęte tym zakazem, ale spełnia przesłanki określone w art. 81 ust. 3 WE. Poprzez stwierdzenie, że dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji i w związku z tym jest objęte zasadniczym zakazem określonym w art. 81 ust. 1 WE, nie jest zatem jeszcze wypowiedziane ostatnie słowo w kwestii tego, czy porozumienie to jest niezgodne ze wspólnym rynkiem. To rozróżnienie pomiędzy art. 81 ust. 1 WE i art. 81 ust. 3 należy mieć na uwadze przy badaniu, kiedy ma miejsce ograniczenie konkurencji ze względu na cel w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE.

40.

Przed dniem 1 maja 2004 r. rozróżnienie pomiędzy art. 81 ust. 1 WE i art. 81 ust. 3 WE odgrywało ważną rolę proceduralną. Zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia dotyczącego art. 85 [obecnie art. 81 WE] i art. 86 [obecnie art. 82 WE] traktatu ( 11 ) zastosowanie miał system zakazu z zastrzeżeniem odstępstw: porozumienie, które podlegało zasadniczemu zakazowi określonemu w art. 81 ust. 1 WE i nie zostało objęte rozporządzeniem w sprawie wyłączeń grupowych, musiało zostać zgłoszone Komisji. Tylko Komisja mogła wyłączyć takie porozumienie spod zasadniczego zakazu określonego w art. 81 ust. 1 WE.

41.

Wraz z wejściem w życie rozporządzenia nr 1/2003 ( 12 ) system ten został zastąpiony systemem samodzielnej oceny. Porozumienia, które podlegają zasadniczemu zakazowi, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE, które jednakże spełniają przesłanki określone w art. 81 ust. 3 WE, nie są zakazane bez konieczności uprzedniego stwierdzania tego przez Komisję ( 13 ). Zasadniczo obecnie obowiązkiem zainteresowanych przedsiębiorstw jest — w razie potrzeby korzystając z usług doradcy prawnego — zbadanie, czy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 81 ust. 1 WE i art. 81 ust. 3 WE ( 14 ).

42.

Celem porozumienia musi być ograniczenie konkurencji. Kryterium to jest jednakże trudno sprecyzować ( 15 ). Artykuł 81 WE chroni konkurencję w szczególności z racji jej funkcji polegającej na tworzeniu jednolitego rynku z warunkami podobnymi do tych na rynku wewnętrznym i z racji jej funkcji polegającej na możliwie najlepszym zaspokojeniu potrzeb konsumentów ( 16 ). Przy ocenie, czy dane porozumienie ingeruje w to chronione dobro, sądy wspólnotowe biorą pod uwagę to, czy porozumienie ogranicza swobodę jednego lub kilku przedsiębiorstw w zakresie określania w sposób autonomiczny ich polityki na rynku (wymóg autonomii) i czy to ograniczenie swobody prowadzi do odczuwalnego zakłócenia warunków rynkowych ( 17 ).

43.

Przy ocenie, czy dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji, należy zgodnie z orzecznictwem sądów wspólnotowych oprzeć się na treści porozumienia z uwzględnieniem jego kontekstu prawnego i gospodarczego ( 18 ). W dalszej części rozważań przeanalizuję w pierwszej kolejności kwestię tego, na podstawie jakiego kryterium należy oceniać, czy dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji (a). Następnie zbadam, czy pojęcie to ograniczone jest do oczywistych ograniczeń konkurencji (b) i czy istnieje wyczerpująca lista ograniczeń konkurencji ze względu na cel (c). Na koniec przedstawię, które okoliczności kontekstu prawnego i gospodarczego mogą mieć istotne znaczenie dla zaistnienia ograniczenia konkurencji, a które nie (d).

44.

Z brzmienia pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel wynika, że w pierwszej kolejności kładzie ono nacisk na cel porozumienia. Sądy wspólnotowe przyjmowały antykonkurencyjny cel lub tendencję porozumienia zwłaszcza wtedy, gdy nieuchronnym skutkiem porozumienia było ograniczenie konkurencji ( 19 ). W takim przypadku strony zasadniczo nie mogą się powołać na to, że nie miały zamiaru ograniczać konkurencji lub że w drodze porozumienia zmierzały również do innego celu ( 20 ).

45.

Z tego orzecznictwa nie da się jednak wyciągnąć wniosku, że wola stron nie może być brana pod uwagę. Wyraża ono jedynie myśl, że przedsiębiorstwo działające w racjonalny sposób będzie liczyło się w określonych okolicznościach z prawdopodobnymi skutkami porozumienia, co oznacza, że chciało ono tych skutków przynajmniej w pewnym stopniu ( 21 ).

46.

Z alternatywnego stosunku ograniczenia konkurencji ze względu na cel i ograniczenia konkurencji ze względu na skutek przewidzianych w art. 81 ust. 1 WE ( 22 ) oraz z okoliczności, że art. 81 ust. 1 WE w przypadku ograniczenia konkurencji ze względu na cel ma charakter abstrakcyjnego deliktu związanego ze sprowadzeniem zagrożenia („abstraktes Gefährdungsdelikt”) ( 23 ), wynika, że nie należy opierać się wyłącznie na nieuchronnych skutkach porozumienia. Również wola stron porozumienia może zostać uwzględniona ( 24 ). Wnioski co do woli stron mogą zostać wyciągnięte w szczególności z genezy porozumienia ( 25 ).

47.

Z tego, co powiedziano dotychczas, wynika, że kategoria ograniczeń konkurencji ze względu na cel nie może zostać sprowadzona do porozumień, które ograniczają konkurencję w sposób oczywisty. W sytuacji gdy konieczne jest uwzględnienie nie tylko treści porozumienia, lecz również jego kontekstu prawnego i gospodarczego, zaklasyfikowanie jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel nie może być uzależnione od tego, czy cel ten jest widoczny na pierwszy rzut oka bądź też ujawnia się on dopiero przy dokładniejszym badaniu okoliczności i woli stron ( 26 ).

48.

Moim zdaniem pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie może również zostać zredukowane do wyczerpującej listy. Sam zwrot „w szczególności” zawarty w art. 81 ust. 1 WE wskazuje wyraźnie na to, że ograniczenia konkurencji objęte art. 81 ust. 1 WE nie są ograniczone do ograniczeń konkurencji wymienionych w art. 81 ust. 1 lit. a)–e) WE. Z tego powodu również pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie może zostać ograniczone do przykładów określonych w art. 81 ust. 1 lit. a)–c) WE ( 27 ).

49.

Ponadto pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie może zostać zredukowane do ustalania cen, podziału rynków lub kontrolowania zbytu. Fakt, że sądy wspólnotowe zajmowały się tymi typami ograniczeń konkurencji w wielu orzeczeniach, nie oznacza, że porozumienia mające inny przedmiot nie mogą mieć na celu ograniczenia konkurencji ( 28 ).

50.

Jak już wspomniano, przy ocenie, czy dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji, należy wziąć pod uwagę nie tylko treść, lecz również jego kontekst prawny i gospodarczy ( 29 ). Ten wymóg należy traktować poważnie. Nie należy go jednakże rozumieć jako furtki otwartej dla wszystkich okoliczności przemawiających za zgodnością danego porozumienia ze wspólnym rynkiem. Ze struktury art. 81 WE wynika bowiem, że na podstawie art. 81 ust. 1 WE uwzględnieniu podlegają jedynie te okoliczności kontekstu prawnego i gospodarczego, które mogą podważyć istnienie ograniczenia konkurencji ( 30 ).

51.

W dalszej kolejności chciałabym przedstawić trzy grupy przypadków, w których na podstawie kontekstu prawnego i gospodarczego danego porozumienia przyjęcie ograniczenia konkurencji może zostać zanegowane lub przynajmniej może być wątpliwe ( 31 ).

52.

Pierwsza grupa dotyczy przypadków, w których ograniczenie swobody przedsiębiorstw w zakresie ustalania w sposób autonomiczny ich polityki na rynku nie wywołuje skutków istotnych z punktu widzenia konkurencji. Może to mieć miejsce, gdy wątpliwe jest, czy przedsiębiorstwa uczestniczące w porozumieniu konkurują ze sobą ( 32 ). Kolejnym przykładem są przypadki, w których wątpliwe jest, czy w ogóle istnieje dostateczna konkurencja, która może zostać ograniczona przez porozumienie ( 33 ).

53.

Druga grupa dotyczy przypadków, w których porozumienie jest ambiwalentne pod względem skutków dla konkurencji. Jeżeli celem porozumienia jest wspieranie konkurencji, na przykład wzmocnienie konkurencji na rynku, otwarcie rynku lub wejście nowego konkurenta na rynek, to konieczne w tym względzie ograniczenie wymogu autonomii może w ogólnym rozrachunku ustąpić miejsca celowi w postaci wspierania konkurencji ( 34 ).

54.

Trzecia grupa dotyczy dodatkowych uzgodnień, które są niezbędne do realizacji głównego celu ( 35 ). Dla celów niniejszego postępowania prejudycjalnego w obrębie tej grupy należy wyróżnić następujące przypadki: jeżeli zamierzony cel główny nie podlega zasadniczemu zakazowi określonemu w art. 81 ust. 1 WE, ponieważ jest on neutralny z punktu widzenia konkurencji bądź ją wspiera, to również dodatkowe uzgodnienia, które są niezbędne do osiągnięcia tego celu, nie podlegają zasadniczemu zakazowi określonemu w art. 81 ust. 1 WE ( 36 ). W takich przypadkach nie można przyjąć ograniczenia konkurencji. Jeżeli natomiast zamierzony cel podlega zasadniczemu zakazowi określonemu w art. 81 ust. 1 WE, to ma miejsce ograniczenie konkurencji ( 37 ).

55.

Okoliczności, które nie mogą podważyć założenia, że ma miejsce ograniczenie konkurencji, takie jak polepszenie produkcji dzięki korzyściom skali, nie mogą zostać uwzględnione w ramach art. 81 ust. 1 WE, lecz jedynie w ramach art. 81 ust. 3 WE, nawet jeśli dla celów zgodności danego porozumienia z art. 81 WE należy je ostatecznie ocenić pozytywnie ( 38 ).

56.

To rozróżnienie wynika z samego brzmienia art. 81 ust. 3 WE, który stwierdza, że ten rodzaj skutków danego porozumienia podlega uwzględnieniu na podstawie art. 81 ust. 3 WE. U podstaw tego rozróżnienia leży następująca myśl: celem art. 81 WE w jego ogólnej koncepcji jest optymalne zaspokojenie potrzeb konsumentów ( 39 ). Niemniej na podstawie art. 81 ust. 1 WE i na podstawie art. 81 ust. 3 WE uwzględniane są różne aspekty dobrobytu konsumentów. Na podstawie art. 81 ust. 1 WE porozumienia, które ograniczają konkurencję pomiędzy uczestnikami rynku i tym samym jej funkcję polegającą na dostarczaniu konsumentom w sposób optymalny produktów po możliwie najniższej cenie ( 40 ) lub produktów innowacyjnych ( 41 ), są zasadniczo zakazane ( 42 ). Tego rodzaju porozumienia prowadzą bezpośrednio do naruszenia dobrobytu konsumentów i w związku z tym są zasadniczo zakazane.

57.

Artykuł 81 ust. 3 WE uznaje jednakże, że porozumienia, które ograniczają konkurencję pomiędzy uczestnikami rynku, prowadzą w szczególności do obniżenia kosztów produkcji, a obniżenie kosztów produkcji może pośrednio przyczyniać się do dobrobytu konsumentów ( 43 ). Ponieważ jednak korzyści wynikające z obniżenia kosztów produkcji przypadają bezpośrednio przede wszystkim producentom ( 44 ), zgodność takiego porozumienia ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 81 ust. 3 WE uzależniona jest w szczególności od warunku, że konsumenci mają swój udział w uzyskanych korzyściach. Prawodawca wspólnotowy wprowadził tę myśl w życie na gruncie przepisów dotyczących postępowania dowodowego, przewidując, że na stronach antykonkurencyjnego porozumienia ciąży obowiązek wykazania przesłanek określonych w art. 81 ust. 3 WE, w szczególności udziału użytkowników w zysku ( 45 ).

58.

Z tych powodów okoliczności, które nie mogą podważyć założenia, że ma miejsce ograniczenie konkurencji, w szczególności efektywność w produkcji dzięki korzyściom skali, nie mogą być uwzględniane w ramach art. 81 ust. 1 WE, lecz jedynie w ramach art. 81 ust. 3 WE, nawet jeśli dla celów zgodności danego porozumienia z art. 81 WE należy je ostatecznie ocenić pozytywnie ( 46 ).

59.

W rezultacie nie można przychylić się do restrykcyjnej interpretacji proponowanej przez BIDS. Pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie wymaga oczywistego ograniczenia konkurencji. Ponadto brak jest wyczerpującej listy ograniczeń konkurencji ze względu na cel. Kontekst prawny i gospodarczy podlega uwzględnieniu tylko w takim zakresie, w jakim może podać w wątpliwość założenie, że ma miejsce ograniczenie konkurencji. Inne okoliczności, nawet jeśli należy je ocenić pozytywnie w świetle wspólnego rynku, podlegają uwzględnieniu dopiero w ramach art. 81 ust. 3 WE.

60.

Na wstępie należy stwierdzić, że art. 81 ust. 1 WE ma zastosowanie do działalności i produktów branży przetwórstwa ( 47 ). Jak wskazano wyżej ( 48 ), przy badaniu, czy porozumienia takie jak umowy BIDS mają na celu ograniczenie konkurencji, należy postępować w sposób następujący: w pierwszej kolejności konieczne jest zbadanie, czy nieuchronnym skutkiem takich porozumień są ograniczenia konkurencji lub czy służą one ograniczeniu swobody stron w określaniu w sposób autonomiczny ich polityki na rynku (1) i wskutek tego zakłócają warunki rynkowe (2). Następnie w ramach całościowej oceny należy zbadać, czy elementy ograniczające konkurencję są niezbędne dla osiągnięcia prokonkurencyjnego celu lub głównego celu, który nie podlega zasadniczemu zakazowi określonemu w art. 81 ust. 1 WE (3).

61.

Porozumienia takie jak umowy BIDS mają ograniczać swobodę odchodzących i pozostających w określaniu w sposób autonomiczny ich polityki na rynku. Odchodzący powinni zobowiązać się w umowie w sprawie odejścia zwłaszcza do odejścia z rynku, do przestrzegania zakazu konkurencji i do ograniczeń w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i w zakresie rozporządzania sprzętem przetwórczym w odniesieniu do zamkniętych zakładów ( 49 ). Zgodnie z porozumieniem BIDS pozostający powinni zobowiązać się do uiszczania składek.

62.

Te ograniczenia wymogu autonomii muszą prowadzić do zakłócenia warunków rynkowych. W związku z tym należy przypomnieć, że zasadniczo do Trybunału nie należy badanie w postępowaniu prejudycjalnym ustaleń faktycznych sądów krajowych. Do Trybunału nie należy również badanie, czy Supreme Court jest związany ustaleniami High Court. Jednakże do Trybunału należy dokonanie wykładni prawa wspólnotowego w taki sposób, aby odsyłający sąd krajowy był w stanie w sposób prawidłowy stosować prawo wspólnotowe. Obejmuje to również ocenę tego, jakie okoliczności faktyczne są dla stosowania prawa wspólnotowego istotne, a jakie nieistotne.

63.

To, czy dane porozumienie zakłóca warunki rynkowe, należy ustalić poprzez porównanie dwóch hipotetycznych sytuacji ( 50 ).

64.

Pierwszą hipotetyczną sytuacją jest sytuacja, która miałaby miejsce, gdyby umowy BIDS nie były stosowane. Sytuację tę można sobie wyobrazić w szczególności na podstawie lit. a)–d) pytania prejudycjalnego. Z lit. c) oraz z akt postępowania wnioskuję, że dotychczas w branży przetwórstwa nie doszło jeszcze do odejść z rynku w zakresie godnym uwagi i że odejścia z rynku bez porozumienia BIDS przynamniej w krótkim okresie czasu nie osiągnęłyby 25% zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa.

65.

Drugą hipotetyczną sytuacją jest sytuacja, która miałaby miejsce, gdyby stosowane były umowy BIDS. Tu powinno się zbadać, czy umowy BIDS mają na celu ograniczenie konkurencji. Dlatego też — jak przedstawiono wyżej ( 51 ) — w tej drugiej hipotetycznej sytuacji należy uwzględnić skutki, które wynikają nieuchronnie z postanowień opisanych w pkt 1–9 pytania prejudycjalnego, jak też skutki, które strony zamierzają uzyskać w drodze tych postanowień.

66.

Na wstępie należy stwierdzić, że porozumienie BIDS jest porozumieniem horyzontalnym, a więc porozumieniem pomiędzy konkurentami na tym samym szczeblu rynkowym. Również umowa w sprawie odejścia stanowi horyzontalne porozumienie pomiędzy przetwórcą i zrzeszeniem przetwórców BIDS.

67.

W drodze umów BIDS powinna zostać zredukowana zdolność produkcyjna całej branży przetwórstwa o 25% poprzez opuszczenie rynku przez przetwórców. Opuszczenie rynku przez przetwórców i porozumienie o niewykorzystywaniu ich zakładów przetwórczych wydają mi się zasadniczo zdolne do ograniczenia konkurencji na rynku pomiędzy pozostającymi ( 52 ).

68.

Konkurencja ma miejsce nie tylko wtedy, gdy producenci mogą w pełni wykorzystać swoje zdolności produkcyjne, lecz również wtedy, gdy producenci mają nadwyżki zdolności produkcyjnych. Producent ponosi stałe koszty z tytułu utrzymywania i konserwacji maszyn produkcyjnych. W przypadku niskiego stopnia wykorzystania maszyn produkcyjnych te stałe koszty mają większy wpływ na koszty produkcji za jednostkę niż w przypadku wysokiego stopnia wykorzystania, ponieważ w przypadku wysokiego stopnia wykorzystania maszyn udział kosztów stałych w całkowitych kosztach produkcji za jednostkę zmniejsza się proporcjonalnie (tak zwane korzyści skali). Dlatego też dla producenta istnieje zasadniczo bodziec, aby osiągnąć korzyści skali poprzez maksymalne wykorzystanie swych maszyn produkcyjnych ( 53 ).

69.

BIDS podaje to w wątpliwość. Powołuje się przy tym na następujące okoliczności: zredukowanie łącznej zdolności produkcyjnej nie prowadzi do zmniejszenia całkowitej produkcji. Cena za produkty przetwórców nie zwiększa się. Chodzi o jednorazowe zredukowanie zdolności produkcyjnej całego rynku. Zanim poddam te okoliczności analizie, chciałabym jeszcze raz podkreślić, że w tym miejscu mogą zostać uwzględnione tylko okoliczności, które mogą podważyć istnienie ograniczenia konkurencji ( 54 ).

70.

Po pierwsze, zgodnie z zasadami logiki wydaje mi się, że w przypadku stałej całkowitej produkcji ( 55 ) na rynku z dużą nadwyżką zdolności produkcyjnych zasadniczo panuje większa konkurencja pomiędzy uczestnikami rynku niż na rynku z mniejszą nadwyżką zdolności produkcyjnych (lub bez tej nadwyżki). Na rynku z dużą nadwyżką zdolności produkcyjnych przeciętnemu producentowi trudniej jest osiągnąć taki sam stopień wykorzystania jego maszyn produkcyjnych jak na rynku z mniejszą nadwyżką zdolności produkcyjnych. Ponieważ wraz ze stopą wykorzystania maszyn produkcyjnych zmniejszają się korzyści skali, przeciętny producent na rynku z dużą nadwyżką zdolności produkcyjnych podlega więc większej presji konkurencyjnej niż na rynku z jedynie niską nadwyżką zdolności produkcyjnych. W ekonomii uznana jest wzajemna zależność pomiędzy nadwyżką zdolności produkcyjnych, korzyściami skali i presją konkurencyjną ( 56 ).

71.

Nie widzę powodu, który w niniejszej sprawie przemawiałby przeciwko tej wzajemnej zależności. W szczególności dla istnienia tej wzajemnej zależności nie wydaje mi się istotne to, czy nadwyżka zdolności produkcyjnych powstała wskutek zmniejszonego popytu, czy też — jak w niniejszej sprawie — poprzez popieranie budowy i rozbudowy zakładów przetwórczych i poprzez bardziej równomierne rozdzielanie produktu wstępnego podlegającego przetworzeniu. Przemawia za tym również to, że ta wzajemna zależność została również stwierdzona w ekspertyzie rynkowej. Okoliczność, że całkowita produkcja nie ulega zmniejszeniu, nie może więc sama w sobie wyeliminować istnienia ograniczenia konkurencji ( 57 ).

72.

Po drugie, również okoliczność, że ceny nie wzrosną, nie może — moim zdaniem — wykluczyć ograniczenia konkurencji. Niniejsza sprawa dotyczy jedynie kwestii, czy celem porozumień takich jak umowy BIDS jest ograniczenie konkurencji. Istnienie ograniczenia konkurencji i możliwy wpływ ograniczenia konkurencji na ceny stanowią dwie podlegające odróżnieniu od siebie kwestie. Uwidacznia się to już w tym, że na ceny może mieć wpływ wiele czynników. Nie wszystkie z tych czynników mogą wykluczyć istnienie ograniczenia konkurencji.

73.

W niniejszej sprawie podwyżki cen mają być wyłączone z powodu korzyści skali uzyskanych dzięki większemu stopniowi wykorzystania sprzętu przetwórczego i z powodu siły drugiej strony rynku. Korzyści skali mogą być wprawdzie skutkiem zredukowania zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa, jednakże nie mogą one wykluczyć istnienia ograniczenia konkurencji, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE. Korzyści skali jako korzyści, które przypadają przede wszystkim bezpośrednio przetwórcom, należy bowiem uwzględniać w ramach art. 81 ust. 3 WE ( 58 ). Również siła przetargowa drugiej strony rynku nie może zasadniczo podważyć istnienia ograniczenia konkurencji i w związku z tym podlega uwzględnieniu w ramach art. 81 ust. 3 WE, nawet jeśli miałaby ona wykluczyć wzrost cen ( 59 ).

74.

Niniejsza sytuacja nie jest również porównywalna z okolicznościami faktycznymi leżącymi u podstaw wyroku w sprawie GlaxoSmithKline Services przeciwko Komisji ( 60 ). W owym przypadku — który zresztą dotyczy wertykalnej regulacji cen — ceny na poziomie sprzedaży końcowym konsumentom były określone w przeważającej mierze w uregulowaniach ustawowych i tym samym były w przeważającej mierze wyjęte spod oddziaływania podaży i popytu ( 61 ). W tego rodzaju przypadku mogą istnieć wątpliwości co do tego, czy wertykalna regulacja cen może ograniczyć konkurencję w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE ( 62 ). Niniejszy przypadek nie jest jednakże porównywalny już z tego względu, że brak jest ustawowych przepisów, które mogłyby uniemożliwić przekazywanie konsumentom korzyści wynikających z konkurencji pomiędzy pozostającymi.

75.

Okoliczność, że ceny nie będą wzrastać, nie wyklucza ponadto wszelkich możliwości skutecznej konkurencji. Wręcz przeciwnie, na rynku z dużą nadwyżką zdolności produkcyjnych i stałą całkowitą produkcją obniżenie cen jest typowym działaniem konkurencyjnym. W ten sposób producent może spróbować związać ze sobą większą część popytu i tym samym zwiększyć swój stopień wykorzystania maszyn produkcyjnych i uzyskać korzyści skali ( 63 ). Okoliczność, że ceny nie będą wrastać, nie może więc sama w sobie wyeliminować istnienia ograniczenia konkurencji.

76.

Po trzecie, nie jest zrozumiałe, jak okoliczność, że łączna zdolność produkcyjna ma zostać zredukowana „na raz”, może wykluczyć ograniczenie konkurencji w drodze zredukowania łącznej zdolności produkcyjnej. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że skutki umów w sprawie odejścia i porozumienia BIDS nie są ograniczone do jednego momentu. I tak zakaz konkurencji wiążący odchodzących obowiązuje przez dwa lata, a ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i w zakresie rozporządzania sprzętem przetwórczym przez pięć lat.

77.

W rezultacie ani w okolicznościach podniesionych przez BIDS, ani w innych okolicznościach sporu przed sądem krajowym nie dostrzegam powodu, by móc podać w wątpliwość związek pomiędzy redukcją zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa o 25% wskutek opuszczenia rynku przez poszczególnych przetwórców a ograniczeniem konkurencji. W rzeczywistości porozumienie stanowi wykup konkurencji. W przypadku zredukowania o 25% łącznej zdolności produkcyjnej mam poważne wątpliwości co do odczuwalnego wpływu tego rodzaju środka na konkurencję. Z zastrzeżeniem podlegającej jeszcze dokonaniu w pkt 3 całościowej oceny ograniczenie o 25% zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa wydaje się zmierzać do odczuwalnego ograniczenia konkurencji ( 64 ).

78.

Jak wspomniano wyżej ( 65 ), wnioskuję z lit. c) pytania prejudycjalnego i z akt postępowania, że dotychczas w branży przetwórstwa nie doszło jeszcze do odejść z rynku w zakresie godnym uwagi i że odejścia z rynku bez porozumienia BIDS nie osiągnęłyby — przynajmniej w krótkim okresie czasu — 25% zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa.

79.

W trosce o zupełność opinii zbadam teraz dodatkowo, czy ograniczenie konkurencji należałoby przyjąć również wtedy, gdy w pierwszej hipotetycznej sytuacji porównawczej (bez porozumień takich jak umowy BIDS) na podstawie mechanizmów rynkowych doszłoby do opuszczenia rynku w porównywalnym zakresie.

80.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 WE zakazane są wszelkie ograniczenia wymogu autonomii, jeżeli prowadzą one do powstania warunków konkurencji, które z uwagi na rodzaj towarów lub świadczonych usług, znaczenie i liczbę zainteresowanych przedsiębiorstw, jak też rozmiar wchodzącego w rachubę rynku nie odpowiadają jej normalnym warunkom ( 66 ).

81.

W pierwszej hipotetycznej sytuacji porównawczej (bez umów BIDS) funkcja selekcyjna konkurencji prowadziłaby zasadniczo do tego, że na rynku pozostaną najbardziej efektywni przetwórcy, względnie przetwórcy, którzy najlepiej spełniają wymogi swych klientów, a ostatecznie konsumentów. Jeżeli w drugiej hipotetycznej sytuacji porównawczej (z umowami BIDS) wybór pozostających nie następuje na podstawie mechanizmów rynkowych, lecz na podstawie uzgodnień pomiędzy przetwórcami, to zakłóca to funkcję selekcyjną konkurencji. W niniejszej sprawie przemawia za tym w szczególności to, że porozumienie BIDS nie przewiduje możliwości zamknięcia pojedynczych zakładów przetwórczych. Zgodnie z porozumieniem BIDS przetwórca nie może zatem zamknąć swych nieefektywnych zakładów i pozostać nadal na rynku ze swymi efektywnymi zakładami.

82.

Z zastrzeżeniem podlegającej jeszcze dokonaniu w pkt 3 całościowej oceny, ta ingerencja w funkcję selekcyjną konkurencji wydaje się zmierzać do ograniczenia konkurencji ( 67 ).

83.

Na wstępie należy stwierdzić, że opłacanie składek prowadzi do tego, że pozostający nie mogą swobodnie dysponować kwotami tych składek i ich koszty przetwarzania bydła zwiększają się. Wskutek wzrostu kosztów przetwarzania pozostający wcześniej osiągają granicę strat. Skutkiem tego może być ograniczenie konkurencji, jeżeli kwoty płacone tytułem składek miałyby odczuwalny wpływ na zachowanie rynkowe pozostających ( 68 ). Sąd krajowy powinien więc zbadać, czy składki niezależnie od ich wysokości mogą w sposób odczuwalny oddziaływać na zachowanie rynkowe pozostających.

84.

Ponadto gradacja składek według zwyczajowej wielkości uboju może doprowadzić do ograniczenia konkurencji pomiędzy pozostającymi. BIDS podniosła wprawdzie, że składki mają jedynie stanowić „cenę” za przejęcie przez pozostających udziałów w rynku odchodzących. Pozostający musieliby walczyć o zdobycie tych udziałów w rynku. Każdy z pozostających ponosi przy tym koszty w wysokości 11 EUR. Konkurencja pomiędzy pozostającymi nie jest więc ograniczona.

85.

W tym miejscu wystarczy wskazać, że nieuchronnym skutkiem takiego uregulowania jest to, że pozostający są chronieni w odniesieniu do swojego zwyczajowego udziału w rynku. Jeżeli pozostający, który osiągnął już swoją zwyczajową wielkość uboju (out-performer — przetwórca o większej wydajności), konkuruje z pozostającym, który nie osiągnął jeszcze swojej zwyczajowej wielkości uboju (low-performer — przetwórca o niższej wydajności), to out-performer dopóty ponosi ciężar kosztów w wysokości 9 EUR, dopóki low-performer nie osiągnie swojej zwyczajowej wielkości uboju. Gradacja składek ma więc tendencję do ochrony każdego pozostającego w ramach jego zwyczajowej wielkości uboju. Jednakże pozostający konkurują ze sobą nie tylko w zakresie zwolnionej wielkości uboju odchodzących, lecz również w ramach ich zwyczajowej wielkości uboju. Gradacja składek ogranicza więc konkurencję dodatkowo w odniesieniu do zwyczajowej wielkości uboju. Jeżeli przetwórca może na podstawie okoliczności rynkowych przyjąć, że całkowita produkcja w przyszłości zostanie dotknięta stagnacją lub upadnie ( 69 ), to może on poza tym dokładnie przewidzieć, od kiedy przekracza swoją zwyczajową wielkość uboju.

86.

Fakt, że całkowita produkcja nie zostanie zredukowana wskutek składek, a ceny nie wzrosną, jest z przedstawionych wyżej ( 70 ) przyczyn bez znaczenia. Również okoliczność, że uiszczanie składek ma być ograniczone do roku, nie może generalnie wykluczyć uznania, że ma miejsce ograniczenie konkurencji. Tego rodzaju okoliczności mogą w odpowiednim przypadku zostać uwzględnione w ramach art. 81 ust. 3 WE.

87.

W zakresie w jakim w drodze postanowień dotyczących wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym ma zostać uniemożliwione ponowne wejście odchodzących na rynek, stanowi to środek, który zapewnia opuszczenie rynku i tym samym wzmacnia skutki opuszczenia rynku przez odchodzących. W tym względzie odsyłam do moich powyższych rozważań ( 71 ).

88.

Ponadto ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym mogą również zmierzać do odstraszenia potencjalnej konkurencji ze strony osób trzecich, które nie są członkami BIDS. Jeśli pewne jest, że budowa nowych zakładów przetwórczych w obecnych okolicznościach rynkowych nie jest uzasadniona z gospodarczego punktu widzenia ( 72 ), to ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym przewidziane w umowach BIDS wydają mi się zasadniczo zdolne do ograniczenia potencjalnej konkurencji ze strony osób trzecich.

89.

Również potencjalna konkurencja jest chroniona na podstawie art. 81 ust. 1 WE ( 73 ). Jeżeli zostało stwierdzone, że w przeszłości nowi konkurenci z powodzeniem weszli na rynek ( 74 ), to również w przyszłości nie wydaje się to jedynie czysto teoretyczną możliwością. W związku z tym wiele przemawia za tym, że wskutek postanowień dotyczących wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym dostęp potencjalnych konkurentów do rynku zostanie ograniczony.

90.

To, czy potencjalni trzeci konkurenci mają również inne możliwości dostępu do rynku, może w mojej ocenie odgrywać rolę jedynie w zakresie odczuwalnego charakteru ograniczenia konkurencji. Ponieważ około 25% całkowitej zdolności produkcyjnej ma zostać objęte zakazem wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym, wiele przemawia za odczuwalnym charakterem ograniczenia konkurencji.

91.

Sąd krajowy musi więc zbadać, czy istnieją potencjalni konkurenci do wejścia na rynek i czy mogliby oni być zainteresowani wejściem na rynek przy wykorzystaniu zakładów przetwórczych odchodzących.

92.

Ponadto pozostający nie mogą wykorzystywać zamkniętych zakładów do zwiększenia ich zdolności produkcyjnych. Również to, w szczególności wtedy, gdy budowa nowych zakładów przetwórczych nie jest w obecnych okolicznościach rynkowych uzasadniona z gospodarczego punktu widzenia ( 75 ), stanowi ograniczenie konkurencji.

93.

Okoliczność, że w drodze postanowień dotyczących wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym całkowita produkcja nie zostanie zredukowana i ceny nie wzrosną, jest z powodów przedstawionych wyżej ( 76 ) bez znaczenia.

94.

Z zastrzeżeniem uwzględnienia prokonkurencyjnego celu lub niebudzącego wątpliwości z punktu widzenia konkurencji głównego celu umów BIDS dochodzę zatem do następującego cząstkowego wniosku: przynajmniej planowana redukcja zdolności produkcyjnej całej branży przetwórstwa o 25% w wyniku opuszczenia rynku przez przetwórców, gradacja składek oraz ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym są elementami porozumienia, których nieuchronnym skutkiem jest ograniczenie konkurencji.

95.

W związku z tym jedynie w trosce o zupełność opinii chciałabym zwrócić uwagę na to, że BIDS nie działała pod przymusem państwowym ( 77 ). Fakt, że ekspertyza rynkowa była finansowana przez rząd irlandzki, a grupa robocza ds. mięsa wołowego wezwała przetwórców do wprowadzenia ekspertyzy w życie, nie stanowi przymusu państwowego.

96.

BIDS powołuje się na to, że celem umów BIDS jest ograniczenie nadwyżki zdolności produkcyjnych i osiągnięcie korzyści skali. W szczególności pobieranie składek i ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym są w świetle tego uprawnionego celu uzasadnione.

97.

Po pierwsze, chciałabym w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że przedmiotem niniejszego badania jest jedynie to, czy dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji. Przedmiotem badania w ramach art. 81 ust. 1 WE nie jest to, czy ograniczenie konkurencji jest oczywiste lub godne zakwestionowania w takim stopniu, że może zostać porównane z typowym kartelem.

98.

Po drugie, należy mieć na względzie, że okoliczność, iż sektor znajduje się w kryzysie koniunkturalnym i strukturalnym, w świetle utrwalonego orzecznictwa nie skutkuje tym, że art. 81 ust. 1 WE nie znajduje zastosowania ( 78 ).

99.

Po trzecie, okoliczność, że strony dążą w drodze porozumienia do uprawnionego celu, w świetle orzecznictwa Trybunału zasadniczo nie wyklucza istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel ( 79 ).

100.

W świetle przedstawionego wyżej orzecznictwa Trybunału ( 80 ) inaczej jest jedynie wtedy, gdy dane porozumienie służy prokonkurencyjnemu celowi bądź celowi, który jest neutralny z punktu widzenia konkurencji. W niniejszej sprawie nie można wyjść z takiego założenia. Przeciwnie cel polegający na zwiększeniu rentowności całej branży przetwórstwa poprzez zredukowanie nadwyżki zdolności produkcyjnych o 25% prowadzi nieuchronnie do ograniczenia konkurencji ( 81 ).

101.

Po czwarte, cel BIDS polega na spowodowaniu powstania korzyści produkcyjnych poprzez korzyści skali. Ze stosunku pomiędzy art. 81 ust. 1 WE i art. 81 ust. 3 WE wynika jednakże, że tego rodzaju cel może zostać uwzględniony tylko w ramach art. 81 ust. 3 WE ( 82 ).

102.

W konsekwencji należy stwierdzić, że porozumienie takie jak umowy BIDS ma na celu ograniczenie konkurencji.

103.

Przedstawię teraz, jak należy oceniać poszczególne elementy porozumień takich jak umowy BIDS w odniesieniu do grupy przypadków określonych w art. 81 ust. 1 lit. b) WE i klauzuli generalnej zawartej w art. 81 ust. 1 WE.

104.

Moim zdaniem nadmierna kategoryzacja ograniczeń konkurencji budzi pewne zastrzeżenia. Treść porozumienia musi być zawsze oceniana z uwzględnieniem jego kontekstu prawnego i gospodarczego. Niniejsza sprawa pokazuje moim zdaniem, że podejście, zgodnie z którym porozumienie jest porównywane z typowymi poważnymi ograniczeniami konkurencji, nie zawsze jest odpowiednie i może raczej pomijać kwestię tego, kiedy ma miejsce ograniczenie konkurencji ze względu na cel. Ponadto jako że przykładowe sytuacje określone w art. 81 ust. 1 lit. a)–lit. e) WE stanowią niewyczerpującą listę przykładów, taka kategoryzacja nie jest również bezwzględnie konieczna. Pod względem prawnym wystarczy bowiem subsumpcja, to jest sprawdzenie, czy w niniejszym przypadku spełnioną są elementy składowe klauzuli generalnej.

105.

Dla przedsiębiorstw i ich doradców prawnych tworzenie kategorii może być jednakże pomocne w kontekście obowiązującego obecnie systemu samodzielnej oceny. Dlatego też proponuję Trybunałowi, aby dokonał kategoryzacji określonych wyżej ograniczeń konkurencji ze względu na cel w sposób następujący:

106.

Redukcja łącznej zdolności produkcyjnej nie stanowi sama w sobie ograniczenia konkurencji, które wchodzi w zakres klauzuli generalnej zawartej w art. 81 ust. 1 WE. Kwestia tego, czy stanowi ona ponadto ograniczenie produkcji w rozumieniu art. 81 ust. 1 lit. b) WE ( 83 ), może tu pozostać nierozstrzygnięta. Jeżeli — jak w niniejszej sprawie — ograniczenie łącznej zdolności produkcyjnej zostaje osiągnięte na skutek opuszczenia rynku przez poszczególnych przetwórców i tym samym na skutek wstrzymania ich produkcji, to ma również miejsce ograniczenie produkcji, o którym mowa w art. 81 ust. 1 lit. b) WE. Po pierwsze, z brzmienia art. 81 ust. 1 lit. b) WE nie można wnioskować, że powinno się brać pod uwagę całkowitą produkcję. Po drugie, porównanie z innymi przykładowymi sytuacjami przemawia za tym, że wystarczające jest już ograniczenie produkcji jednego uczestnika rynku. Po trzecie, ze względu na cel postanowienia nie wydaje mi się również uzasadnione branie pod uwagę produkcji całego rynku. Ochronny cel art. 81 ust. 1 WE, który polega na dostarczaniu konsumentom w sposób optymalny produktu po możliwie najniższej cenie, dochodzi do głosu już wtedy, gdy jeden uczestnik rynku ogranicza lub wstrzymuje całkowicie swoją produkcję.

107.

Gradacja składek może zniechęcić pozostającego do zwiększenia jego udziału w rynku na niekorzyść zwyczajowego udziału w rynku innego pozostającego. Zatem również ona stanowi ograniczenie produkcji.

108.

Ograniczenia w zakresie wykorzystywania nieruchomości gruntowych i rozporządzania sprzętem przetwórczym mogą także ograniczyć zwiększenie produkcji przetwórcy, jakie mógłby on uzyskać dzięki zwiększeniu swojej zdolności produkcyjnej, i w związku z tym należy je również zaklasyfikować jako ograniczenie produkcji.

109.

Na podstawie powyższych rozważań proponuję Trybunałowi udzielenie odpowiedzi na pytanie prejudycjalne Supreme Court w sposób następujący:

Porozumienie o treści i w okolicznościach opisanych w pytaniu prejudycjalnym ma na celu ograniczenie konkurencji i w związku z tym jest niezgodne z art. 81 ust. 1 WE, o ile spełnione są pozostałe przesłanki tego postanowienia.