1. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie
(art. 81 ust. 1 WE)
2. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Konieczność istnienia związku przyczynowego pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Domniemanie istnienia tego związku przyczynowego
(art. 81 ust. 1 WE)
3. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Złożone naruszenie wykazujące elementy porozumienia i elementy uzgodnionej praktyki – Jednolita kwalifikacja jako „porozumienie lub uzgodniona praktyka” – Dopuszczalność
(art. 81 ust. 1 WE)
4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Posłużenie się zbiorem poszlak – Wymagana moc dowodowa poszczególnych poszlak
(art. 81 ust. 1 WE)
5. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestnictwo przedsiębiorstwa w antykonkurencyjnej inicjatywie – Wystarczający do powstania odpowiedzialności przedsiębiorstwa charakter milczącej zgody bez otwartego zdystansowania się
(art. 81 ust. 1 WE)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wykorzystanie jako środków dowodowych oświadczeń innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w popełnieniu naruszenia – Dopuszczalność – Przesłanki
(art. 81 WE, 82 WE)
7. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie
(art. 81 ust. 1 WE)
8. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki
(art. 81 ust. 1 WE)
9. Prawo wspólnotowe – Wykładnia – Akty instytucji – Uzasadnienie – Uwzględnienie
10. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji
(art. 81 ust. 1 WE)
11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Waga uczestnictwa każdego przedsiębiorstwa
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Rzeczywisty wpływ na rynek – Obowiązek wykazania takiego wpływu celem zakwalifikowania naruszenia jako bardzo poważne – Brak
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Bierna rola przedsiębiorstwa lub pójście przez nie w ślad za liderem
(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące – Zachowanie odmienne od uzgodnionego w ramach kartelu
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
1. Do dokonania oceny, czy uzgodniona praktyka jest zakazana na mocy art. 81 ust. 1 WE, uwzględnienie jej konkretnych skutków jest zbędne, jeśli okazuje się, że ma ona na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. W konsekwencji nie jest konieczne badanie skutków uzgodnionej praktyki, jeżeli został stwierdzony jej antykonkurencyjny cel.
(por. pkt 39)
2. W ramach art. 81 ust. 1 WE, nawet jeśli pojęcie uzgodnionej praktyki obejmuje – poza uzgodnieniami pomiędzy przedsiębiorstwami – zachowanie na rynku będące wynikiem tych uzgodnień oraz związek przyczynowo‑skutkowy pomiędzy tymi dwoma elementami, należy jednak domniemywać – z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, który muszą przedstawić zainteresowane podmioty – że przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniach i działające na rynku biorą pod uwagę informacje uzyskane od swoich konkurentów w celu określania swojego zachowania na tym rynku.
(por. pkt 40)
3. Pojęcia porozumienia i uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE obejmują formy zmowy, które mają taki sam charakter, a różnią się od siebie jedynie intensywnością i postaciami, w jakich się ujawniają.
W wypadku złożonego naruszenia, w którym uczestniczyło przez szereg lat kilku producentów mających na celu wspólną regulację rynku, nie można wymagać od Komisji, by precyzyjnie zakwalifikowała naruszenie – w odniesieniu do każdego przedsiębiorstwa i na każdym konkretnym etapie – jako porozumienie lub uzgodnioną praktykę, ponieważ i tak obie te formy naruszenia są przewidziane w art. 81 WE.
W tym kontekście podwójną kwalifikację naruszenia jednolitego jako „porozumienia i uzgodnionej praktyki” należy rozumieć jako odnoszącą się do całego zespołu elementów stanu faktycznego, z których jedne zostały zakwalifikowane jako porozumienia, inne zaś jako uzgodnione praktyki w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE, który nie przewiduje odrębnej kwalifikacji prawnej dla tego typu złożonych naruszeń.
(por. pkt 34, 41, 42)
4. Jeśli chodzi o przeprowadzenie dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE, na Komisji spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie art. 81 ust. 1 WE. W tym względzie Komisja powinna przedstawić precyzyjne i spójne dowody w celu uzasadnienia swojego stanowczego przekonania, że doszło do naruszenia.
Jednakże nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego z elementów naruszenia. Wystarczy, żeby temu wymogowi odpowiadał oceniany całościowo zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję.
Poszlaki wskazane przez Komisję w decyzji w celu dowiedzenia dopuszczenia się przez przedsiębiorstwo naruszenia art. 81 ust. 1 WE winny być oceniane nie odrębnie, ale jako całość.
(por. pkt 43–45)
5. Aby w dostatecznym stopniu udowodnić udział przedsiębiorstwa w kartelu, wystarczy, że Komisja wykaże, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarto porozumienia o antykonkurencyjnym charakterze i wyraźnie się temu nie sprzeciwiło. Jeśli uczestnictwo w takich spotkaniach zostało ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w najmniejszym stopniu nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, że uczestniczy w tych spotkaniach w innym aniżeli oni celu.
Tę zasadę uzasadnia to, że wskutek uczestnictwa we wspomnianym spotkaniu bez otwartego zdystansowania się od jego treści przedsiębiorstwo wywołało u innych uczestników wrażenie, że podpisuje się pod wynikiem spotkania i odpowiednio się do niego zastosuje.
Co więcej, okoliczność, że przedsiębiorstwo nie wprowadza w życie ustaleń ze spotkania, które miało antykonkurencyjny cel, nie może uwolnić go od odpowiedzialności za udział w kartelu, chyba że zdystansowało się ono otwarcie od jego treści.
Ponadto pojęcie otwartego zdystansowania się jako podstawy wyłączenia odpowiedzialności należy interpretować zawężająco. W szczególności milczenie przedsiębiorstwa na spotkaniu, w trakcie którego doszło do niezgodnych z prawem uzgodnień w konkretnej kwestii związanej z polityką cenową, nie może być przyrównane do wyrażenia stanowczej i wyraźnej dezaprobaty.
(por. pkt 47–50)
6. W dziedzinie konkurencji żaden przepis ani żadna zasada ogólna prawa Unii Europejskiej nie zakazuje Komisji wykorzystywania przeciwko przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżonych przedsiębiorstw. Nie można zatem uważać oświadczeń złożonych w ramach komunikatu Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli za pozbawione mocy dowodowej tylko z tego jednego powodu.
Pewna podejrzliwość wobec dobrowolnych zeznań głównych uczestników niedozwolonego porozumienia jest zrozumiała, ponieważ uczestnicy ci mogą umniejszać znaczenie swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymiać udział innych. Niemniej jednak, zważywszy na logikę właściwą postępowaniu przewidzianemu w komunikacie w sprawie współpracy, okoliczność wystąpienia o zastosowanie tego komunikatu w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie musi koniecznie tworzyć zachęty do przedstawienia nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników inkryminowanego kartelu. W istocie jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby podać w wątpliwość rzetelny i pełny charakter współpracy przedsiębiorstwa, a tym samym zagrażać szansom skorzystania przez nie w pełni z komunikatu w sprawie współpracy.
W szczególności należy uznać, że okoliczność, iż jakaś osoba przyznała się do popełnienia naruszenia i potwierdziła w ten sposób zaistnienie faktów wykraczających poza te fakty, których istnienie można było wywieść bezpośrednio z danych dokumentów, implikuje a priori – o ile nie występują okoliczności szczególne wskazujące, iż jest inaczej – że osoba ta postanowiła mówić prawdę. Tak więc oświadczenia sprzeczne z interesem oświadczającego należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne.
Natomiast oświadczenie przedsiębiorstwa, któremu zarzuca się udział w kartelu, którego prawdziwość jest podważana przez kilka przedsiębiorstw, którym zarzuca się naruszenie, nie może być uważane za wystarczający dowód popełnienia przez nie naruszenia, jeśli nie jest ono poparte innymi dowodami
W celu zbadania mocy dowodowej oświadczeń przedsiębiorstw, które złożyły wniosek na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, Sąd bierze w szczególności pod uwagę wagę spójnych poszlak potwierdzających znaczenie tych oświadczeń dla sprawy oraz brak poszlak, że przedsiębiorstwa te wykazywały skłonność do umniejszania znaczenia swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymiania udziału innych przedsiębiorstw. Ponadto znaczenie oświadczenia dla sprawy wpływa w niektórych przypadkach na wymagany stopień potwierdzenia.
Okoliczność, że oświadczenie zostało złożone na bardzo późnym etapie postępowania, a mianowicie w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, nie pozwala sama w sobie odmówić wszelkiej mocy dowodowej temu oświadczeniu, które trzeba zbadać w świetle wszystkich okoliczności istotnych dla rozpoznawanej sprawy. Jednakże takie oświadczenie ma mniejszą moc dowodową, niż gdyby zostało złożone z własnej inicjatywy, niezależnie od oświadczenia złożonego przez inne przedsiębiorstwo. Zwłaszcza w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo składające wniosek o zwolnienie z grzywny wie, jakie informacje zebrała Komisja w toku swojego dochodzenia, logika właściwa postępowaniu przewidzianemu w komunikacie w sprawie współpracy, według której jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby podać w wątpliwość rzetelny i pełny charakter współpracy przedsiębiorstwa, nie działa w taki sam sposób jak w przypadku oświadczenia złożonego spontanicznie, bez znajomości zarzutów uwzględnionych przez Komisję. Podobnie argumenty, że oświadczenia złożone na podstawie komunikatu w sprawie współpracy są sprzeczne z interesem oświadczającego i co do zasady należy je postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne, mogą nie dotyczyć w pełni odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów ze strony przedsiębiorstwa, które składa wniosek o zwolnienie z grzywny.
(por. pkt 52–56, 97, 108, 109)
7. Jeśli chodzi o zakres kontroli sądowej, w przypadku gdy do Sądu wpływa skarga o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej na podstawie art. 81 ust. 1 WE, powinien on zasadniczo dokonać całościowej kontroli tego, czy spełnione są przesłanki zastosowania art. 81 ust. 1 WE.
Jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozstrzygać na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie, zgodnie z zasadą domniemania niewinności, która – jako zasada ogólna prawa Unii – ma zastosowanie w szczególności do postępowań w sprawie naruszenia obowiązujących przedsiębiorstwa reguł konkurencji, które to postępowania mogą zakończyć się orzeczeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych.
(por. pkt 57, 58)
8. Ze względu na naturę naruszeń reguł konkurencji oraz z uwagi na charakter i stopień surowości wiążących się z nimi sankcji odpowiedzialność z tytułu popełnienia tych naruszeń ma charakter indywidualny.
Porozumienia i uzgodnione praktyki, o których mowa w art. 81 ust. 1 WE, muszą wynikać ze współdziałania kilku przedsiębiorstw, które wszystkie są współsprawcami naruszenia, lecz ich uczestnictwo może przybrać różne formy w zależności między innymi od cech szczególnych danego rynku, od pozycji każdego przedsiębiorstwa na tym rynku, od zamierzonych celów oraz wybranych lub rozważanych warunków realizacji.
Jednak sama okoliczność, że każde przedsiębiorstwo uczestniczy w naruszeniu we właściwej dla niego formie, nie wystarczy do wyłączenia jego odpowiedzialności za całość naruszenia, włącznie z działaniami, które fizycznie zostały wprowadzone w czyn przez inne przedsiębiorstwa uczestniczące w naruszeniu, ale którym przyświeca ten sam cel lub które pociągają za sobą ten sam antykonkurencyjny skutek
Ponadto naruszenie art. 81 ust. 1 WE może wynikać nie tylko z pojedynczego czynu, lecz także z serii czynów albo z zachowania o charakterze ciągłym. Powyższej wykładni nie można podważyć na takiej podstawie, że jeden lub kilka z elementów serii czynów albo ciągłego zachowania może również – sam w sobie, rozpatrywany z osobna – stanowić naruszenie wspomnianego postanowienia. Kiedy poszczególne działania wpisują się w pewien „całościowy plan” z uwagi na identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na wspólnym rynku, Komisja ma prawo przypisać odpowiedzialność za te działania na podstawie udziału w naruszeniu traktowanym jako całość, nawet gdy zostało wykazane, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło bezpośrednio tylko w jednym lub kilku elementach składających się na naruszenie. Jednocześnie sama okoliczność, że przedsiębiorstwo nie działało czynnie w danym sektorze, niekoniecznie oznacza, iż przedsiębiorstwo to nie może zostać obciążone odpowiedzialnością za całość jednolitego naruszenia.
Aby ustalić udział przedsiębiorstwa w takim jednolitym porozumieniu, Komisja musi udowodnić, że dane przedsiębiorstwo miało zamiar przyczynić się poprzez swoje zachowanie do realizacji wspólnych celów, do których dążyli wszyscy uczestnicy, oraz że wiedziało ono o faktycznych działaniach planowanych albo wykonanych przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub też że mogło je ono rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować związane z nimi ryzyko.
A zatem przedsiębiorstwo może być pociągnięte do odpowiedzialności za cały kartel jedynie wówczas, gdy, po pierwsze, wiedziało ono lub powinno było wiedzieć, że zmowa, w której uczestniczy w szczególności poprzez udział w regularnych spotkaniach odbywających się przez kilka lat, była częścią pewnego ogólnego układu mającego na celu zakłócenie normalnej konkurencji, i po drugie, że układ ten obejmował wszystkie elementy składowe kartelu. Sama tożsamość istniejąca pomiędzy celem porozumienia, w którym uczestniczyło przedsiębiorstwo, a celem całego kartelu nie wystarczy, by przypisać temu przedsiębiorstwu uczestnictwo w całości kartelu. Dopiero bowiem z chwilą, gdy przedsiębiorstwo uczestniczące w tym porozumieniu dowiedziało się lub powinno było się dowiedzieć, że w ten sposób przystępuje do kartelu, jego uczestnictwo w tym porozumieniu może stanowić wyraz jego przystąpienia do rzeczonego kartelu.
W tym względzie sama okoliczność, iż przedsiębiorstwo znało i realizowało antykonkurencyjne cele w odniesieniu do produktów z rozpatrywanego sektora, nie daje podstaw do wniosku, że posiadało taką wiedzę w zakresie jednolitego celu realizowanego przez jednolity kartel w całym tym sektorze. Pojęcie jednolitego celu nie może bowiem zostać zdefiniowane za pomocą ogólnego odniesienia do zakłócenia konkurencji w danym sektorze, ponieważ wpływ na konkurencję jako cel lub skutek jest nierozłącznym elementem każdego zachowania wchodzącego w zakres stosowania art. 81 ust. 1 WE. Taka definicja pojęcia jednolitego celu mogłaby pozbawić pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia części jego znaczenia, ponieważ pociągałaby za sobą konieczność systematycznej kwalifikacji kilku zachowań dotyczących jednego sektora gospodarki, które są zakazane przez art. 81 ust. 1, jako elementów stanowiących jednolite naruszen ie.
(por. pkt 125–128, 143, 144, 149)
9. Sentencja zawarta w akcie jest nierozdzielnie związana z jego uzasadnieniem i w razie potrzeby powinna być interpretowana przy uwzględnieniu motywów, które doprowadziły do jej przyjęcia.
(por. pkt 131)
10. Czas trwania naruszenia jest elementem składowym pojęcia naruszenia określonego w art. 81 ust. 1 WE, przy czym ciężar dowodu w tym względzie spoczywa głównie na Komisji. W przypadku braku dowodów pozwalających na bezpośrednie ustalenie czasu trwania naruszenia Komisja może oprzeć się na dowodach odnoszących się do faktów wystarczająco zbliżonych w czasie, tak by można było rozsądnie przyjąć, że naruszenie to trwało nieprzerwanie między dwiema określonymi datami.
Ponadto fakt, że działalność samego kartelu została przerwana, nie pozwala wyłączyć możliwości, że jeden lub kilku z uczestników kartelu zaprzestało uczestnictwa na pewien czas.
Chociaż okres dzielący dwa przejawy zachowania noszącego znamiona naruszenia jest znaczącym kryterium dla ustalenia ciągłego charakteru naruszenia, kwestia, czy okres ten jest, czy nie jest wystarczająco długi, aby stanowić przerwanie naruszenia, nie może być jednak analizowana w sposób abstrakcyjny. Przeciwnie, należy ocenić ją w kontekście funkcjonowania danego kartelu, włącznie – w razie potrzeby – ze specyficznymi warunkami uczestniczenia w nim danego przedsiębiorstwa.
(por. pkt 155, 156, 159)
11. W ramach ustalania wysokości grzywny za naruszenie reguł konkurencji na podstawie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS należy odróżnić ocenę wagi naruszenia, która służy określeniu wysokości ogólnej kwoty wyjściowej grzywny, od oceny względnej wagi udziału w naruszeniu każdego z przedsiębiorstw, które w nim uczestniczyły, badanej w ramach ewentualnego uwzględnienia okoliczności obciążających lub łagodzących.
Punkty 2 i 3 wspomnianych wytycznych przewidują bowiem odpowiednie dostosowanie kwoty podstawowej grzywny z uwagi na pewne okoliczności obciążające i łagodzące, które są właściwe dla każdego zainteresowanego przedsiębiorstwa. W szczególności pkt 3 wytycznych zawiera, pod tytułem „Okoliczności łagodzące”, przykładowy katalog okoliczności, które mogą prowadzić do obniżenia podstawowej kwoty grzywny. W katalogu tym wymienia się bierną rolę przedsiębiorstwa, niestosowanie w praktyce porozumień, zaprzestanie naruszeń bezzwłocznie po interwencji Komisji, istnienie uzasadnionych wątpliwości przedsiębiorstwa co do tego, czy jego zachowanie rzeczywiście stanowi naruszenie, popełnienie naruszenia przez niedbalstwo, a także efektywną współpracę przedsiębiorstwa w postępowaniu, wykraczającą poza zakres stosowania komunikatu w sprawie współpracy.
Natomiast w kontekście ustalania wysokości wyjściowej kwoty grzywny Komisja nie ma obowiązku oceniania skutków zachowania pojedynczego przedsiębiorstwa. Skutki, które należy wziąć pod uwagę w celu ustalenia ogólnego poziomu grzywien, nie wynikają bowiem z faktycznego zachowania, które przedsiębiorstwo – jak twierdzi – przyjęło, ale z całości naruszenia, w którym wzięło ono udział.
Niemniej jeżeli przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności za kartel w całości i można mu przypisać winę tylko w zakresie jednej części kartelu, okoliczność ta powinna być wzięta pod uwagę przy ustalaniu wysokości kwoty wyjściowej grzywny. W istocie w takim przypadku naruszenie przepisów prawa konkurencji jest w sposób konieczny mniej poważne niż w przypadku sprawców, którzy uczestniczyli we wszystkich częściach naruszenia, ponieważ bardziej się przyczynili do skuteczności i groźnego charakteru tego kartelu niż sprawca naruszenia, który uczestniczył tylko w jednej części tego samego kartelu. Niedopuszczalne jest zastosowanie wobec przedsiębiorstwa grzywny, której kwota została obliczona na podstawie jego udziału w porozumieniu, za które nie jest odpowiedzialne.
(por. pkt 183–185, 197–200)
12. Co się tyczy oceny wagi naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji dokonywanej w celu ustalenia kwoty wyjściowej grzywny podlegającej nałożeniu na dane przedsiębiorstwo, z wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS wynika, że porozumienia horyzontalne dotyczące cen lub podziału rynków mogą być kwalifikowane jako bardzo poważne naruszenia na podstawie samego ich charakteru, a Komisja nie ma obowiązku wykazywania rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek. W istocie takie kartele z uwagi na swój charakter powinny być karane najwyższymi grzywnami. Ich ewentualny rzeczywisty wpływ na rynek, a zwłaszcza kwestia, w jakim stopniu ograniczenie konkurencji spowodowało wzrost cen rynkowych w porównaniu z poziomem, który by obowiązywał, gdyby nie było kartelu, nie jest kryterium rozstrzygającym dla ustalenia wysokości grzywien.
(por. pkt 189)
13. Bierna rola zakłada przyjęcie przez dane przedsiębiorstwo „niezaangażowanej postawy”, czyli brak aktywnego udziału w przygotowywaniu porozumienia lub porozumień antykonkurencyjnych. Wśród okoliczności, które mogą wskazywać na bierną rolę przedsiębiorstwa w kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze uczestnictwo w spotkaniach w porównaniu ze zwykłymi członkami kartelu, podobnie jak jego późne wejście na rynek będący przedmiotem naruszenia, niezależnie od czasu jego uczestnictwa w tym naruszeniu, lub też złożenie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie przez przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich uczestniczących w naruszeniu.
(por. pkt 224)
14. W celu uznania niestosowania w praktyce porozumień lub praktyk stanowiących naruszenie za okoliczność łagodzącą, o której mowa w pkt 3 tiret drugie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, należy sprawdzić, czy przedstawione przez dane przedsiębiorstwo okoliczności pozwalają wykazać, iż w okresie, w którym przystąpiło ono do stanowiących naruszenie porozumień, rzeczywiście uchylało się od ich stosowania poprzez przyjęcie konkurencyjnej postawy na rynku lub czy przynajmniej wyraźnie i w sposób znaczący uchybiało zobowiązaniom mającym na celu wprowadzenie tego kartelu w życie, do tego stopnia, że zakłócało samo funkcjonowanie kartelu
(por. pkt 231)