1

Regione Siciliana żąda w odwołaniu uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji z dnia 18 października 2005 r. w sprawie T-60/03 Regione Siciliana przeciwko Komisji (Rec. str. II-4139, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym Sąd oddalił skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C (2002) 4905 z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie cofnięcia pomocy przyznanej Republice Włoskiej na mocy decyzji Komisji C (87) 2090 026 z dnia 17 grudnia 1987 r. w sprawie przyznania pomocy z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na inwestycję infrastrukturalną w wysokości 15 mln [EUR] lub wyższej we Włoszech (region Sycylia) oraz zwrotu zaliczki wypłaconej przez Komisję tytułem rzeczonej pomocy (zwanej dalej „sporną decyzją”).

2

W celu wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej zgodnie z art. 158 WE wydane zostały rozporządzenie Rady (EWG) nr 2052/88 z dnia 24 czerwca 1988 r. w sprawie zadań funduszy strukturalnych i ich skuteczności oraz w sprawie koordynacji działań funduszy między sobą i z operacjami Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innymi istniejącymi instrumentami finansowymi (Dz.U. L 185, str. 9), zmienione rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2081/93 z dnia 20 lipca 1993 r. (Dz.U. L 193, str. 5) (zwane dalej „rozporządzeniem nr 2052/88”) oraz rozporządzenie Rady (EWG) nr 4253/88 z dnia 19 grudnia 1988 r. ustanawiające przepisy wykonawcze do rozporządzenia (EWG) nr 2052/88 w odniesieniu do koordynacji działań różnych funduszy strukturalnych między nimi oraz z operacjami Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innymi istniejącymi instrumentami finansowymi (Dz.U. L 374, str. 1), zmienione rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2082/93 z dnia 20 lipca 1993 r. (Dz.U. L 193, str. 20) (zwane dalej „rozporządzeniem nr 4253/88”).

3

Artykuł 4 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2052/88 stanowi:

„Działania Wspólnoty stanowią uzupełnienie lub wkład do odpowiadających im działań krajowych. Są one realizowane w wyniku ścisłego porozumienia pomiędzy Komisją, zainteresowanym państwem członkowskim i właściwymi władzami i podmiotami […] wyznaczonymi przez to państwo na szczeblu krajowym, regionalnym, lokalnym lub innym, przy czym każda ze stron jest partnerem dążącym do wspólnego celu. Porozumienie to zwane jest dalej »partnerstwem«. Partnerstwo obejmuje przygotowanie, finansowanie, monitorowanie oraz ocenę działań” [tłumaczenie nieoficjalne].

4

Zgodnie z art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 4253/88, zatytułowanym „Charakter uzupełniający”, „[w] celu osiągnięcia faktycznego oddziaływania gospodarczego środki przyznane z funduszy nie mogą zastępować publicznych lub innych równoważnych wydatków państwa członkowskiego na cele strukturalne na całym terytorium objętym pomocą w ramach danego celu” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tego rozporządzenia poniżej].

5

Zgodnie z art. 24 tego rozporządzenia:

„1.   Jeśli zajdzie podejrzenie, że realizacja działania lub jednego ze środków nie uzasadnia ani części, ani całości przyznanej pomocy finansowej, Komisja dokonuje właściwego zbadania przypadku w ramach partnerstwa, w tym w szczególności wzywa państwo członkowskie lub władze wyznaczone przez nie do realizacji działań do przedstawienia uwag w określonym terminie.

2.   [W wyniku] tego badania Komisja może zmniejszyć lub zawiesić pomoc na działania lub przedmiotowe środki, jeśli badanie potwierdzi wystąpienie nieprawidłowości lub istotnej zmiany, wpływających na charakter lub warunki realizacji działań lub środków, które nie zostały przedłożone Komisji w celu zatwierdzenia.

3.   Nienależnie wypłacone kwoty podlegają zwrotowi Komisji […]”.

6

Wnioskiem, który wpłynął do Komisji dnia 23 września 1986 r., Republika Włoska ubiegała się o przyznanie pomocy z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na inwestycję infrastrukturalną na Sycylii (Włochy), dotyczącą trzeciego etapu budowy zapory na rzece Gibbesi. Wniosek obejmował wzniesienie budowli dołączonych do korpusu zapory oraz podkreślał podwójne przeznaczenie zapory, której wody miały służyć zapewnieniu zaopatrzenia w wodę wzniesionego w przyszłości centrum przemysłowego w Licata oraz nawadnianiu około 1000 hektarów użytków rolnych.

7

Decyzją C (87) 2090 026 (zwaną dalej „decyzją o przyznaniu pomocy”) Komisja przyznała Republice Włoskiej pomoc z EFRR w maksymalnej wysokości 94490620056 włoskich lirów (ITL) (około 48,8 mln EUR). Republika Włoska otrzymała całość zaliczki w wysokości 75592496044 ITL (około 39 mln EUR) z tytułu wspomnianej pomocy.

8

Pismem z dnia 23 maja 2000 r. władze włoskie zasygnalizowały Komisji, że budowa korpusu zapory została zakończona w dniu 11 listopada 1992 r., ale zapora nie została oddana do użytku. W tym samym piśmie władze włoskie przekazały Komisji pismo Regione Siciliana z dnia 17 stycznia 2000 r., w którym zobowiązał się on formalnie do przeprowadzenia robót koniecznych do oddania zapory do użytku oraz jej eksploatacji.

9

Pismem z dnia 29 marca 2001 r. władze włoskie przedstawiły Komisji wniosek o wypłatę salda końcowego oraz przekazały pismo Regione Siciliana z dnia 5 marca 2001 r. Wynikało z niego, że Ente minerario Siciliano (sycylijska administracja górnicza, organ nadzorujący budowę zapory) została rozwiązana i że budowa centrum przemysłowego w Licata stała się niemożliwa oraz że należało tym samym zmienić początkowe przeznaczenie wód z zapory. Władze włoskie poleciły przeprowadzenie badań w celu określenia możliwych sposobów wykorzystania wody ze zbiornika.

10

Na podstawie tych informacji Komisja postanowiła wszcząć procedurę sprawdzania, przewidzianą w art. 24 rozporządzenia nr 4253/88 jak i art. 2 decyzji o przyznaniu pomocy. Pismem z dnia 26 września 2001 r. Komisja przekazała Republice Włoskiej informacje na temat potencjalnych nieprawidłowości mogących uzasadniać ewentualną decyzję o cofnięciu wspomnianej pomocy. Komisja zwróciła się do władz włoskich, kierownictwa Regione Siciliana oraz do końcowego beneficjenta o przedstawienie uwag w terminie dwóch miesięcy.

11

Pismem z dnia 29 listopada 2001 r. Republika Włoska przekazała Komisji uwagi Regione Siciliana. Z uwag tych wynikało, że nie wyznaczono żadnego, chociażby tymczasowego terminu oddania budowli do użytku.

12

Pismem z dnia 21 lutego 2002 r. Regione Siciliana podał do wiadomości Komisji pozostałe informacje dotyczące stanu zaawansowania projektu oraz harmonogram przewidujący zakończenie robót do dnia 2 lutego 2003 r.

13

Komisja uznała, że informacje te potwierdziły wystąpienie wielu nieprawidłowości w rozumieniu art. 24 rozporządzenia nr 4253/88, i w dniu 11 grudnia 2002 r. wydała sporną decyzję. Decyzją tą Komisja cofnęła pomoc przyznaną Republice Włoskiej, uwolniła kwotę przeznaczoną na zapłatę salda pomocy oraz zażądała zwrotu kwot wypłaconych tytułem zaliczki.

14

W dniu 20 lutego 2003 r. Regione Siciliana wniósł skargę o stwierdzenie nieważności spornej decyzji. Zaskarżonym wyrokiem Sąd oddalił skargę jako bezzasadną.

15

Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia co do istoty sprawy Sąd oddalił podniesiony przez Komisję zarzut niedopuszczalności oparty na braku legitymacji procesowej po stronie Regione Siciliana. Komisja nie kwestionowała faktu, że zaskarżona decyzja dotyczy wnoszącego odwołanie indywidualnie w rozumieniu artykułu 230 akapit czwarty WE, ale podniosła zarzut, że nie dotyczy go bezpośrednio.

16

Zasadnicze punkty uzasadnienia zaskarżonego wyroku w zakresie dopuszczalności skargi są następujące:

[…]

[…]

17

Wnoszący odwołanie zwraca się do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku i stwierdzenie nieważności spornej decyzji. Powołuje się on w tym celu na kilka zarzutów opartych na błędnym stosowaniu prawa, jak i na niespójnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w zakresie oceny przez Sąd sprawy co do istoty.

18

Komisja wnosi o oddalenie odwołania, jak również o uchylenie zaskarżonego wyroku. Wnosi ona w związku z tym odwołanie wzajemne, w którym twierdzi, że Sąd naruszył art. 230 akapit czwarty WE oraz nie dopełnił obowiązku uzasadnienia wyroku, oddalając podniesiony przed nim zarzut niedopuszczalności skargi.

19

Ponieważ odwołanie wzajemne dotyczy dopuszczalności skargi wniesionej przez Regione Siciliana — kwestii o charakterze wstępnym w stosunku do istoty sprawy będącej przedmiotem odwołania, należy rozpoznać je w pierwszej kolejności.

20

W odwołaniu wzajemnym Komisja twierdzi, że wnioskowanie Sądu co do dopuszczalności skargi wychodzi z błędnego założenia, że decyzja o współfinansowaniu automatycznie uczyniła Regione Siciliana wierzycielem w odniesieniu do przyznanej pomocy. W opinii Komisji możliwość uzyskania przez Regione Siciliana z EFRR pomocy finansowej na budowę zapory na Gibbesi zależała od niezależnej decyzji Republiki Włoskiej.

21

Ponadto przyjmując nawet, że Regione Siciliana był rzeczywiście wierzycielem z tytułu pomocy wspólnotowej, tego rodzaju sytuacja wynikała z przepisów lub decyzji prawa krajowego.

22

W opinii Komisji, jeżeli Trybunał potwierdzi wykładnię przyjętą przez Sąd w zaskarżonym wyroku, konsekwencje będą niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia ochrony prawnej beneficjentów funduszy strukturalnych. W istocie bowiem decyzje Komisji w sprawie przyznania pomocy dotyczyłyby bezpośrednio wszystkich podmiotów prawnych będących końcowymi beneficjentami funduszy strukturalnych.

23

Zaskarżony wyrok jest ponadto wewnętrznie sprzeczny. Sąd uznał, że zmiany sytuacji prawnej skarżącego wynikały bezpośrednio i automatycznie ze spornej decyzji, uznając jednocześnie konieczny udział władz włoski. Ponadto posługując się w pkt 54 zaskarżonego wyroku wyrażeniem „co najmniej potencjalny dłużnik”, Sąd potwierdził dyskrecjonalną władzę Republiki Włoskiej w zakresie przeniesienia na skarżącego skutków spornej decyzji.

24

W opinii skarżącego decyzja ta bezpośrednio wpłynęła na jego sytuację prawną, ponieważ zmieniła jego pozycję z pobierającego pomoc finansową na zobowiązanego do zwrotu zaliczek wypłaconych z tytułu tej pomocy.

25

W istocie bowiem władze włoskie nie dysponowały jakimkolwiek zakresem uznania w przedmiocie wykonania spornej decyzji. W tym względzie Sąd słusznie uznał, że ewentualne nowe ustalenia finansowe z inicjatywy Republiki Włoskiej byłyby konsekwencją decyzji krajowej, bez związku ze zobowiązaniem do wykonania spornej decyzji.

26

Skarżący wykazuje następnie, że projekt zapory na Gibbesi mieści się w zakresie jego kompetencji i że w załączniku do decyzji o przyznaniu pomocy został on wymieniony jako organ odpowiedzialny w zakresie wniosku o pomoc finansową.

27

Podnosi on ponadto, że sporna decyzja uniemożliwiła mu wykonanie jego kompetencji zgodnie z jego wolą. Decyzja ta zobowiązała go w szczególności do zaprzestania stosowania przepisów dotyczących projektu i do wszczęcia procedury zwrotu pomocy od beneficjentów.

28

W trakcie rozprawy skarżący podkreślił ponownie, że stwierdzenie niedopuszczalności skargi stanowić będzie odmowę ochrony prawnej, zważywszy, że jako jednostka wchodząca w skład państwa nie może wnieść skargi przeciwko Republice Włoskiej do sądu krajowego.

29

Na podstawie art. 230 akapit czwarty WE jednostka administracji na szczeblu regionalnym lub lokalnym może, o ile na mocy prawa krajowego jest wyposażona w osobowość prawną, jak Regione Siciliana, wnieść skargę na decyzje, których jest adresatem, i na decyzje, które — chociaż wydane są w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innego podmiotu — dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie (zob. wyroki z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie C-452/98 Nederlandse Antillen przeciwko Radzie, Rec. str. I-8973, pkt 51, z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie C-142/00 P Komisja przeciwko Nederlandse Antillen, Rec. str. I-3483, pkt 59 oraz z dnia 2 maja 2006 r. w sprawie C-417/04 P Regione Siciliana przeciwko Komisji, Zb.Orz. str. I-3881, pkt 24).

30

W niniejszym przypadku Sąd ograniczył się do zbadania, czy sporna decyzja dotyczyła bezpośrednio wnoszącego odwołanie, ponieważ Komisja nie kwestionowała, że decyzja ta dotyczy go indywidualnie.

31

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem warunek ustanowiony w art. 230 akapit czwarty WE, iż będąca przedmiotem skargi decyzja musi dotyczyć bezpośrednio osoby fizycznej lub prawnej, wymaga, by zaskarżony akt wspólnotowy wywoływał bezpośredni wpływ na sytuację prawną tej jednostki i nie pozostawiał żadnej uznaniowości swoim adresatom, których obowiązkiem jest go wykonać, co ma mieć charakter automatyczny i wynikać z samego aktu wspólnotowego, bez potrzeby stosowania przepisów pośrednich (wyroki z dnia 5 maja 1998 r. w sprawie C-404/96 P Glencore Grain przeciwko Komisji, Rec. str. I-2435, pkt 41 i z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie C-486/01 P Front national przeciwko Parlamentowi, Zb.Orz. str. I-6289, pkt 34 oraz ww. wyrok w sprawie Regione Siciliana przeciwko Komisji, pkt 28).

32

Zgodnie z tym, jak Trybunał orzekł uprzednio w pkt 29 i 30 wymienionego wyżej wyroku w sprawie Regione Siciliana przeciwko Komisji, wyznaczenie jednostki administracji regionalnej lub lokalnej, takiej jak Regione Siciliana, jako organu odpowiedzialnego za realizację projektu EFRR nie oznacza, że jednostka ta jest sama uprawniona do pomocy. W ocenie Trybunału żaden z dowodów zgromadzonych w aktach sprawy zakończonej wydaniem tamtego wyroku nie uzasadniał wniosku, że decyzja dotyczyła bezpośrednio danej jednostki, w rozumieniu art. 230 akapit czwarty WE, jako organu odpowiedzialnego za realizację projektu.

33

Trybunał dodał następnie, że analizy takiej nie podważają ani art. 4 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2052/88, ani art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 4253/88. W istocie bowiem przepisy te, ustanawiające zasadę komplementarności pomocy finansowej Wspólnoty względem finansowania krajowego, nie mają znaczenia w sytuacji, w której Komisja dokonała cofnięcia pomocy Wspólnoty (ww. wyrok w sprawie Regione Siciliana przeciwko Komisji, pkt 31).

34

Powyższe uwagi znajdują również zastosowanie do niniejszej sprawy.

35

Nie mogą być one w żaden sposób podważone argumentem Regione Siciliana, jakoby cieszył się on w ramach włoskiego porządku prawnego szerszymi kompetencjami w dziedzinie, do której należał projekt zapory na Gibbesi, niż w dziedzinie sieci autostrad, do której należał projekt będący przedmiotem wyżej wymienionego wyroku w sprawie Regione Siciliana przeciwko Komisji. W istocie rozróżnienie to jest oparte na prawie wewnętrznym i nie ma żadnego znaczenia dla przesłanki bezpośredniego oddziaływania na wnoszącego odwołanie.

36

Nie ma również znaczenia fakt, że w załączniku do decyzji o przyznaniu pomocy Regione Siciliana jest wymieniony jako organ odpowiedzialny w zakresie wniosku o pomoc finansową, podczas gdy w sprawie zakończonej wyżej wspomnianym wyrokiem Regione Siciliana przeciwko Komisji figurował on jako organ odpowiedzialny za realizację projektu. W istocie bowiem konsekwencją funkcji „organu odpowiedzialnego w zakresie wniosku”, do której odnosi się załącznik do decyzji o przyznaniu pomocy, nie było umieszczenie wnoszącego odwołanie w bezpośrednim związku z pomocą wspólnotową, o którą zgodnie z tą samą decyzją wnioskował rząd włoski, a która została przyznana na rzecz Republiki Włoskiej.

37

Z uwagi na brak jakiegokolwiek innego dowodu na bezpośrednie oddziaływanie mogącego prowadzić do odróżnienia w istotny sposób niniejszej sprawy od wyżej wymienionej sprawy Regione Siciliana przeciwko Komisji, należy stwierdzić, że ocena dokonana w tym zakresie przez Trybunał we wspomnianym wyroku może być w pełni zastosowana do niniejszej sprawy.

38

W konsekwencji Sąd błędnie zastosował prawo, uznając, że sporna decyzja dotyczy Regione Siciliana w sposób bezpośredni. Dlatego też należy uchylić zaskarżony wyrok.

39

Wbrew twierdzeniom wnoszącego odwołanie wniosek ten nie jest równoznaczny z odmową ochrony prawnej. Wystarczy przypomnieć w tym zakresie, że jednostki winny mieć możliwość korzystania ze skutecznej ochrony sądowej uprawnień, które wywodzą ze wspólnotowego porządku prawnego (wyrok z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie C-263/02 P Komisja przeciwko Jégo-Quéré, Rec. str. I-3425, pkt 29 oraz przywołane tam orzecznictwo). Ochrona prawna osób fizycznych i prawnych, które nie mogą ze względów na przesłanki dopuszczalności ustanowione w art. 230 akapit czwarty WE zaskarżać bezpośrednio aktów wspólnotowych, takich jak sporna decyzja, winna być zapewniona w sposób skuteczny w drodze skargi przez sądami krajowymi. Sądy te, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy wyrażoną w art. 10 WE, są zobowiązane — tak dalece, jak to możliwe — do interpretowania i stosowania wewnętrznych przepisów proceduralnych regulujących korzystanie ze środków prawnych w taki sposób, by umożliwić wymienionym wyżej osobom zakwestionowanie na drodze sądowej każdej decyzji lub każdego innego krajowego środka odnoszącego się do stosowania wobec nich aktu wspólnotowego, takiego jak w niniejszej sprawie, poprzez podniesienie zarzutu nieważności takiego aktu i skłaniając je do zwrócenia się w tym zakresie do Trybunału w drodze pytań prejudycjalnych (ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Jégo-Quéré, pkt 30–32 oraz przywołane tam orzecznictwo).

40

Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy Statutu Trybunału Sprawiedliwości, w razie uchylenia orzeczenia Sądu Trybunał może sam wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala, lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji.

41

W niniejszej sprawie Trybunał uznaje, iż dysponuje wszelkimi dowodami niezbędnymi w celu wydania orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności skargi wniesionej do Sądu przez Regione Siciliana. W istocie bowiem argumenty, na które powołuje się w tej kwestii wnoszący odwołanie, odpowiadają argumentom podniesionym przez niego w uwagach dotyczących odwołania wzajemnego Komisji i opierają się co do zasady na przywołanej uprzednio tezie, jakoby sporna decyzja dotyczyła wnoszącego odwołanie bezpośrednio, ponieważ zmienia jego pozycję z pobierającego pomoc finansową na zobowiązanego do zwrotu zaliczek uzyskanych w jej ramach.

42

Z powodów przedstawionych w pkt 31–38 niniejszego wyroku nie można uznać, że sporna decyzja dotyczy Regione Siciliana bezpośrednio.

43

W tych okolicznościach należy oddalić skargę wniesioną do Sądu przez Regione Siciliana.

44

Mając na względzie niedopuszczalność skargi wniesionej do Sądu przez Regione Siciliana, jego odwołanie od zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim rozstrzyga on o zasadności tej skargi, stało się bezprzedmiotowe z tym skutkiem, iż nie podlega ono rozpoznaniu.

45

Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu Trybunału, stosowanego do postępowania odwoławczego na mocy art. 118 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponadto zgodnie z art. 69 § 6 regulaminu, stosowanego również do postępowania odwoławczego na mocy przywołanego wyżej art. 118, w przypadku umorzenia postępowania rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów zależy od uznania Trybunału.

46

Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie Regione Siciliana kosztami postępowania, a Regione Siciliana przegrał sprawę w zakresie odwołania wzajemnego, należy obciążyć go wynikającymi stąd kosztami.

47

Jako że bezprzedmiotowość odwołania głównego wynika z zasadności odwołania wzajemnego Komisji, należy jednocześnie obciążyć Regione Siciliana kosztami wynikającymi z odwołania głównego.

48

Ponieważ Komisja wniosła również o obciążenie Regione Siciliana kosztami postępowania w pierwszej instancji, a skarga wniesiona do Sądu została odrzucona jako niedopuszczalna, należy obciążyć Regione Siciliana kosztami postępowania w pierwszej instancji.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje: