—

w imieniu Franfinance SA, przez B. Soltnera, avocat,

—

w imieniu rządu francuskiego, przez G. de Bergues’a i R. Loosli-Surrans, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu niemieckiego, przez M. Lumma i A. Dittricha, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu hiszpańskiego, przez F. Díeza Morena, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu włoskiego, przez I.M. Braguglię, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez W. Ferranta, avvocato dello Stato,

—

w imieniu rządu austriackiego, przez C. Pesendorfer, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich, przez A. Aresu i J.P. Keppenne’a, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 87/102/EWG z dnia 22 grudnia 1986 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego (Dz.U. L 42, str. 48), zmienionej przez dyrektywę 98/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. (Dz.U. L 101, str. 17, zwanej dalej „dyrektywą 87/102”), w tym w szczególności art. 11 i 14 tej dyrektywy.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między M. Rampionem i M.J. Godard, po mężu Rampion (zwanymi dalej „małżonkami Rampion”) a spółkami Franfinance SA (zwaną dalej „ Franfinance”) i K par K SAS (zwaną dalej „K par K”) w przedmiocie umowy sprzedaży okien i otwarcia kredytu wykorzystanego na sfinansowanie tej umowy.

3

Celem dyrektywy 87/102 jest zbliżanie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego.

4

Artykuł 11 tej dyrektywy stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, że istnienie umowy kredytu w żaden sposób nie wpłynie na prawa konsumenta wobec dostawcy towarów lub podmiot[u] świadcząc[ego] usługi, które zostały zakupione na mocy takiej umowy, w przypadkach gdy towary lub usługi nie są dostarczone czy świadczone lub z innych powodów nie są zgodne z umową o ich dostarczenie czy świadczenie.

2.   Konsument ma prawo podjąć środki prawne przeciwko kredytodawcy, jeżeli:

Państwa członkowskie określają, w jakim zakresie i na jakich warunkach te środki prawne mogą być wykorzystywane.

3.   Ustęp 2 nie ma zastosowania, jeśli pojedyncza omawiana transakcja nie przekracza kwoty równoważnej 200 [EUR]”.

5

Artykuł 14 dyrektywy 87/102 stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewnią, aby umowy kredytu nie naruszały, ze szkodą dla konsumenta, przepisów prawa krajowego przyjętych w wykonaniu niniejszej dyrektywy lub z nią zgodnych.

2.   Państwa członkowskie zapewnią ponadto, aby przepisy, które przyjęły w wykonaniu niniejszej dyrektywy, nie były omijane poprzez specjalny sposób formułowania umów, w szczególności poprzez metodę rozdzielania kwoty kredytu na kilka umów”.

6

Artykuł L. 311-20 kodeksu konsumenta przewiduje, w odniesieniu do stosowania art. 11 dyrektywy 87/102, że „[j]eżeli uprzednia oferta kredytu zawiera wzmiankę o finansowanym towarze lub usłudze, zobowiązania pożyczkobiorcy stają się skuteczne dopiero w chwili dostarczenia towaru lub usługi; […]”.

7

W tym zakresie art. L. 311-21 kodeksu wyjaśnia, że „[w] razie sporu dotyczącego wykonania umowy głównej, do czasu wydania orzeczenia ostatecznego, sąd może zawiesić wykonanie umowy kredytu. Umowa ta zostaje całkowicie rozwiązana lub unieważniona, jeżeli umowa, z powodu której została ona zawarta, jest mocą orzeczenia sądowego rozwiązana lub unieważniona. […]”.

8

W dniu 5 września 2003 r., po wizycie domowej przedstawiciela spółki K par K, małżonkowie Rampion zamówili okna u spółki K par K za ogólną cenę 6150 EUR. Zgodnie z postanowieniami umowy sprzedaży zawartej w tym celu okna miały zostać dostarczone w terminie od sześciu do ośmiu tygodni od chwili dokonania pomiaru przez pracownika technicznego.

9

Według informacji sądu krajowego umowa sprzedaży przewidywała, że całość zakupu zostanie sfinansowana za pomocą kredytu udzielonego przez Franfinance.

10

Tego samego dnia małżonkowie Rampion zawarli z Franfinance umowę otwarcia kredytu do maksymalnej wysokości równej wartości sprzedaży. Oferta kredytu identyfikuje sprzedawcę za pomocą wzmianki „na rzecz platformy K par K”, jednakże nie określa finansowanego towaru.

11

W dniu dostawy zamówionych okien, tj. w dniu 27 listopada 2003 r., małżonkowie Rampion stwierdzili, że ramy i wsporniki były zaatakowane przez szkodniki. Prace instalacyjne zostały przerwane, zaś w dniu 5 stycznia 2004 r. zainteresowani odstąpili na piśmie od umowy sprzedaży.

12

Ponieważ ich wniosek o rozwiązanie umowy pozostał bez odzewu, małżonkowie Rampion pismami wniesionymi w dniach 29 października i 2 listopada 2004 r. pozwali K par K i Franfinance do sądu o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży i wynikającego z niej rozwiązania umowy kredytu ze względu na fakt, iż wbrew wymogom przewidzianym w kodeksie konsumenta, umowa sprzedaży nie określała w sposób wyraźny terminu dostawy danych towarów.

13

Pomocniczo małżonkowie Rampion zażądali rozwiązania umowy sprzedaży z powodu niewywiązania się spółki K par K ze swych zobowiązań w zakresie doradztwa, jako że zaproponowała ona dostawę i instalację okien, podczas gdy ramy tych okien były uszkodzone.

14

Pozwane w sprawie głównej podniosły między innymi, że nie istnieje żadna współzależność między tymi dwoma umowami, tak iż wbrew wymogom przewidzianym w art. L-311-20 kodeksu konsumenta w ofercie kredytu brak jest wzmianki na temat finansowanego towaru. Nadto ich zdaniem chodziło tu o otwarcie kredytu, nie zaś o kredyt związany z finansowaniem sprzedaży.

15

Przy okazji toczącego się przed nim sporu, sąd krajowy podniósł z urzędu szereg kwestii wynikających z przepisów kodeksu konsumenta dotyczących kredytu konsumenckiego i zawierania umów w miejscu zamieszkania.

16

W tym kontekście tribunal d’instance de Saintes postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

17

Franfinance twierdzi po pierwsze, że pierwsze z zadanych pytań dotyczy w rzeczywistości jedynie stosowania przepisów prawa krajowego dotyczących przesłanek wymaganych do uznania zaciągniętego kredytu za kredyt związany, stąd udzielanie odpowiedzi na to pytanie wykracza poza właściwość Trybunału. Jej zdaniem bowiem dyrektywa 87/102 wprowadza jedynie minimum harmonizacji, przy czym jej art. 11 wyjaśnia, że to państwa członkowskie określają między innymi na jakich warunkach konsument może podjąć środki prawne przeciwko kredytodawcy.

18

W tym zakresie należy stwierdzić, że dyrektywa 87/102, która jak wynika z jej art. 15 oraz motywu dwudziestego piątego, nie stanowi przeszkody dla państw członkowskich w zachowaniu lub przyjęciu bardziej rygorystycznych przepisów w celu ochrony konsumentów, istotnie stanowi jedynie o minimum harmonizacji przepisów krajowych dotyczących kredytu konsumenckiego.

19

Niemniej jednak pierwsze z zadanych pytań dotyczy wyraźnie wykładni art. 11 tej dyrektywy, przetransponowanego, jak wiadomo, do prawa francuskiego w szczególności przez art. L. 311-20 i L. 311-21 kodeksu konsumenta, które to przepisy pozwalają kredytobiorcy, pod pewnymi warunkami, na uzyskanie zawieszenia, rozwiązania lub stwierdzenia nieważności umowy kredytowej.

20

Dlatego też pytanie czy — a w odpowiednim przypadku, w jakim zakresie — prawo do podjęcia środków prawnych przewidziane w art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102, które przysługuje konsumentowi w stosunku do kredytodawcy, może zostać uzależnione w prawie krajowym od spełnienia innych przesłanek niż te, które są wymienione w tym przepisie, mieści się w zakresie merytorycznej analizy pierwszego z zadanych pytań. Ustanowienie bowiem jakichkolwiek innych przesłanek dodatkowych pociąga za sobą ryzyko omijania przez przepisy krajowe pożądanego w tej dyrektywie poziomu harmonizacji, przez co nie może zostać uznane jako takie za dotyczące jedynie tego prawa krajowego.

21

Franfinance twierdzi po drugie, że Trybunał tym bardziej nie ma właściwości do orzekania w zakresie tego pytania, że prawdziwą intencją sądu krajowego nie jest upewnienie się, że w sprawie głównej kredytobiorcy mają rzeczywiście prawo podjęcia środków prawnych przeciwko kredytodawcy w rozumieniu art. 11 dyrektywy 87/102, lecz to, aby stwierdzone zostało istnienie współzależności między spornymi umowami w zupełnie innych celach. Sąd krajowy ma w istocie na celu zastosowanie zasad właściwych prawu francuskiemu, które mają odmienny charakter i przedmiot, albowiem nie przyznają one tego rodzaju uprawnienia do podjęcia środków prawnych, lecz stanowią, że kredytodawca jest z mocy samego prawa pozbawiony prawa do odsetek, jeśli w ofercie kredytu nie ma wzmianki dotyczącej rzeczonej współzależności.

22

W kwestii dopuszczalności pytań prejudycjalnych lub właściwości Trybunału w zakresie udzielenia odpowiedzi na te pytania Komisja Wspólnot Europejskich zgłosiła uwagę, że sąd odsyłający nie precyzuje powodu, dla którego odpowiedź jest mu niezbędna celem rozstrzygnięcia sporu w sprawie głównej.

23

W tym względzie należy przypomnieć, że pytania, z którymi zwrócił się sąd krajowy w ramach stanu faktycznego i prawnego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny i którego prawidłowość nie podlega ocenie przez Trybunał, korzystają z domniemania pozostawania w związku ze sprawą (zob. wyroki: z dnia 15 maja 2003 r. w sprawie C-300/01 Salzmann, Rec. str. I-4899, pkt 29 i 31, jak również z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych C-94/04 i C-202/04 Cipolla i in., Zb.Orz. str. I-11421, pkt 25).

24

Odmowa wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował sąd odsyłający, jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa wspólnotowego, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku z rzeczywistością lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym lub gdy problem jest natury hipotetycznej, lub gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione (zob. w szczególności wyroki: z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 PreussenElektra, Rec. str. I-2099, pkt 39, z dnia 15 czerwca 2006 r. w sprawie C-466/04 Acereda Herrera, Zb.Orz. str. I-5341, pkt 48 i ww. wyrok w sprawach połączonych Cipolla i in., pkt 25).

25

Należy zatem siłą rzeczy stwierdzić, że nie wydaje się oczywiste, aby wykładnia przepisów wspólnotowych przywołanych przez sąd krajowy nie miała żadnego związku z rzeczywistością lub przedmiotem sporu głównego ani aby pytania dotyczące wykładni tych przepisów miały charakter hipotetyczny. Choć pierwsze z zadanych pytań wspomina w sposób ogólny „zasady współzależności między umową kredytu a umową dostawy towarów lub usług”, wszak nie wynika z postanowienia odsyłającego, że pytanie to ma w istocie na celu jedynie stosowanie przepisów prawa krajowego innych niż przepisy transponujące art. 11 dyrektywy 87/102 lub przepisy pozostające w zakresie stosowania tej dyrektywy.

26

W tych okolicznościach domniemanie związku pierwszego z zadanych pytań ze sprawą nie może zostać obalone.

27

Jednakże ponieważ w ramach ustanowionej w art. 234 WE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem, do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu, Trybunał musi w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (zob. w szczególności wyroki: z dnia 28 listopada 2000 r. w sprawie C-88/99 Roquette Frères, Rec. str. I-10465, pkt 18, z dnia 20 maja 2003 r. w sprawie C-496/00 Ravil, Rec. str. I-5053, pkt 27 i z dnia 4 maja 2006 r. w sprawie C-286/05 Haug, Zb.Orz. str. I-4121, pkt 17).

28

Dlatego pierwsze z zadanych pytań należy rozumieć jako zmierzające do ustalenia, czy wykładni art. 11 i 14 dyrektywy 87/102 należy dokonywać w ten sposób, iż sprzeciwiają się one temu, aby przewidziane w art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 prawo do podjęcia środków prawnych, które przysługuje konsumentowi wobec kredytodawcy, było obwarowane przesłanką, by wcześniejsza oferta kredytu zawierała wzmiankę o finansowanym towarze lub usłudze.

29

Mając na względzie powyższe rozważania należy uznać pierwsze z zadanych pytań za dopuszczalne.

30

Zarówno wszystkie rządy, które przedstawiły Trybunałowi swe uwagi, jak i Komisja oceniają, że prawo do podjęcia środków prawnych, przysługujące konsumentowi na mocy art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102, nie powinno być uzależnione od umieszczenia wyraźnej wzmianki w umowie kredytu na temat finansowanego towaru. Twierdzenia swe wywodzą oni zarówno z treści tego przepisu, jak i z celu, jaki stawia sobie dyrektywa, którym jest ochrona konsumentów.

31

Franfinance twierdzi natomiast, że umowa, którą zawarła ona z małżonkami Rampion stanowi autentyczne otwarcie kredytu, który może mieć cały szereg zastosowań. W odróżnieniu od kredytu związanego, który służy finansowaniu jednej tylko transakcji, tego rodzaju otwarcie kredytu nie jest podporządkowane zasadzie współzależności przewidzianej w art. 11 dyrektywy 87/102, albowiem kredytodawca nie może wziąć na siebie wszelkiego ryzyka gospodarczego związanego z każdym zakupem. Potencjalne nadużycia i oszustwa należy oceniać w każdym konkretnym przypadku z osobna.

32

Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 87/102, dyrektywa ta znajduje zastosowanie do umów kredytu, przy czym pojęcie umowy kredytu zostało zdefiniowane w ust. 2 lit. c) akapit pierwszy tego artykułu jako umowa, w ramach której „kredytodawca udziela lub przyrzeka udzielić konsumentowi kredytu w formie płatności odroczonej, pożyczki lub innej podobnej usługi finansowej”. Jak stwierdziła Komisja podczas rozprawy, ta szeroka definicja pojęcia„umowy kredytu” znajduje swe potwierdzenie w motywie dziesiątym dyrektywy 87/102, zgodnie z którym „można osiągnąć lepszą ochronę konsumenta poprzez przyjęcie niektórych wymogów, które będą stosowane do wszystkich form kredytu”.

33

Jednakże jak wynika zarówno z art. 1 ust. 2 lit. c) akapit drugi i art. 2 dyrektywy 87/102, jak i z motywów od jedenastego do czternastego tej dyrektywy, uwzględniając charakter niektórych umów kredytu lub rodzajów transakcji, umowy takie lub transakcje powinny być częściowo lub całkowicie wyłączone z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy. Wśród przypadków wyliczonych w tych przepisach nie wymienia się jednak otwarcia kredytu.

34

Otwarcie kredytu, którego jedynym celem jest udostępnienie konsumentowi środków kredytowych, z których może on korzystać wielokrotnie, nie jest też — choćby nawet częściowo — wykluczone z zakresu stosowania dyrektywy 87/102 na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e) tej dyrektywy.

35

W rzeczy samej należy przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem owego przepisu, dyrektywa 87/102 nie stosuje się „do kredyt[ów] w formie zaliczki na przekroczenie salda na rachunku bieżącym, udzielonych przez instytucję kredytową lub instytucję finansową, innych niż rachunek karty kredytowej”. Jednakże zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. e) przepisy art. 6 dyrektywy 87/102 mają zastosowanie do takich kredytów.

36

Pojęcie „rachunku bieżącego” w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. e), który jako wyjątek podlega wykładni zawężającej, zakłada — jak wynika to ze sformułowania „kredyt[ów] w formie zaliczki na przekroczenie salda na rachunku bieżącym” — że cel tego rachunku bieżącego nie ogranicza się do udzielenia klientowi kredytu. Wręcz przeciwnie, tego rodzaju rachunek stanowi mniej lub bardziej ogólną platformę pozwalającą klientowi na dokonywanie transakcji finansowych, których cechą charakterystyczną jest to, że kwoty wpłacane na to konto zarówno przez samego klienta, jak i przez osoby trzecie, niekoniecznie mają na celu odnowienie kredytu udzielonego na tym rachunku. Innymi słowy, saldo debetowe klienta dopuszczalne w formie zaliczki jest zaledwie jedną z możliwych sytuacji tego rachunku, który to rachunek może równie dobrze wykazywać saldo dodatnie.

37

Ponadto ani ekonomika, ani cel dyrektywy 87/102 polegający w szczególności na ochronie konsumentów, nie przemawiają za wyłączeniem z zakresu stosowania tej dyrektywy umów kredytu udzielonego w postaci otwarcia kredytu, których jedynym celem jest udzielenie konsumentowi kredytu, z którego może on korzystać wielokrotnie.

38

Co się tyczy w szczególności zakresu stosowania art. 11 ust. 2 dyrektywy, wbrew twierdzeniom Franfinance, z brzmienia tego przepisu nie wynika jakoby miał on zastosowanie tylko do umów mających na celu finansowanie jednej umowy sprzedaży lub świadczenia usług.

39

Jak zauważa rzecznik generalny w pkt 58 swej opinii, żadne sformułowanie zawarte w tym przepisie nie wydaje się przemawiać za tym, aby przepis ten nie stosował się do otwierania kredytów. W szczególności użycie słowa „umowa” w liczbie pojedynczej w końcowej części art. 11 ust. 2 lit. d) dyrektywy 87/102, który wśród przypadków, w których powstaje prawo do podjęcia środków prawnych przewiduje sytuację, gdy „towary lub usługi objęte umową kredytu nie są dostarczone ani świadczone lub są dostarczone czy świadczone częściowo, lub nie są zgodne z umową o ich dostarczenie czy świadczenie” nie uzasadnia lansowanego przez Franfinance zawężającego sposobu rozumienia tego przepisu.

40

Ponadto art. 11 ust. 3 tej dyrektywy przewiduje wprost wyjątek od stosowania ust. 2 tego artykułu. Nie stanowią go jednak przypadki otwarcia kredytu, które są tu wyłączone w sposób ogólny.

41

Co się tyczy argumentacji Franfinance, zgodnie z którą art. 11 dyrektywy 87/102 nie stosuje się do otwarcia kredytu, albowiem kredytodawca nie może wziąć na siebie wszelkiego ryzyka gospodarczego związanego z każdym zakupem, należy stwierdzić, że ryzyko to jest znacznie zmniejszone przez fakt, że ust. 2 tego artykułu przyznaje konsumentowi prawo do podjęcia środków prawnych jedynie wtedy, gdy zgodnie z wymogiem przewidzianym w owym ust. 2 lit. b) „kredytodawca i dostawca towarów lub podmiot świadczący usługi sporządzili wcześniejszą umowę, na mocy której kredyt dostępny jest wyłącznie od tego kredytodawcy dla klientów tego dostawcy lub podmiotu świadczącego usługi na nabycie towarów lub usług od tego dostawcy towarów lub podmiotu świadczącego usługi” oraz gdy konsument, zgodnie z wymogiem ustanowionym w owym ust. 2 lit. c), uzyskał „swój kredyt zgodnie ze sporządzoną wcześniej umową”.

42

Cel stawiany w art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 może zostać osiągnięty jedynie wtedy, gdy przepis ten stosuje się również w przypadkach, gdy kredyt może mieć cały szereg zastosowań. W rzeczy samej przepis ten powinien być pojmowany w świetle motywu dwudziestego pierwszego dyrektywy 87/102, według którego w szczególności „jeśli chodzi o towary lub usługi, których uzyskanie na kredyt konsument zagwarantował sobie umową, powinien on, przynajmniej w okolicznościach określonych poniżej, mieć dodatkowo do jego zwykłych praw umownych, prawa względem kredytodawcy oraz wobec dostawcy towarów lub podmiotu świadczącego usługi”.

43

Ponadto fakt, że jeden z licznych zakupów finansowanych dzięki owemu otwarciu kredytu może na mocy art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 umożliwić konsumentowi zwrócenie się przeciwko kredytodawcy niekoniecznie oznacza, że owo podjęcie środków prawnych wywiera wpływ ogólnie na otwarcie kredytu. W rzeczy samej, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 65 i następnych swej opinii, ten przepis dyrektywy 87/102 pozwala na odmienne kształtowanie ochrony udzielonej konsumentowi tak, aby uwzględnić specyficzność otwarcia kredytu w stosunku do kredytu udzielonego na dokonanie jednego zakupu.

44

Dlatego też należy uznać, że art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 stosuje się zarówno do kredytów mających na celu sfinansowanie jednej jedynej transakcji, jak i do otwarcia kredytu pozwalającego konsumentowi na korzystanie z kredytu uruchamianego wielokrotnie.

45

Jeśli chodzi o kwestię tego, czy art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 sprzeciwia się temu, aby przewidziane w nim prawo do podjęcia środków prawnych było uzależnione od spełnienia przesłanki, by oferta kredytu określała finansowany towar lub usługi, należy stwierdzić, że przesłanka tego rodzaju nie figuruje wśród pięciu przesłanek, których kumulatywne spełnienie jest przewidziane w akapicie pierwszym tego przepisu.

46

Prawdą jest, że akapit drugi tego przepisu stanowi, że „[p]aństwa członkowskie określają, w jakim zakresie i na jakich warunkach te środki prawne mogą być wykorzystywane”. Jednakże jak zauważył rząd niemiecki i jak stwierdził rzecznik generalny w pkt 71 swej opinii, przepisu tego nie należy rozumieć w ten sposób, iż pozwala on państwom członkowskim na obwarowanie prawa do podjęcia środków prawnych, z którego korzysta konsument, dodatkowymi przesłankami kumulującymi się z tymi, które w sposób wyczerpujący zostały wyliczone w art. 11 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 87/102.

47

Z jednej strony bowiem akapit drugi art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102, jak wynika z jego brzmienia, zakłada istnienie prawa do podjęcia środków prawnych przewidzianego w akapicie pierwszym tego przepisu. Z drugiej strony byłoby sprzeczne z celem tej dyrektywy — polegającym w szczególności na zagwarantowaniu we wszystkich państwach członkowskich przestrzegania minimalnego standardu ochrony konsumentów w dziedzinie kredytu konsumenckiego — dopuszczenie do tego, aby korzystanie z prawa do podjęcia środków prawnych, które przysługuje konsumentowi wobec kredytodawcy na mocy art. 11 ust. 2 akapit pierwszy tej dyrektywy, było uwarunkowane spełnieniem przesłanki dotyczącej formy takiej jak ta, o której mowa w sprawie głównej.

48

Wykładania ta znajduje potwierdzenie w art. 14 ust. 1 dyrektywy 87/102, zgodnie z którym „[p]aństwa członkowskie zapewnią, aby umowy kredytu nie naruszały, ze szkodą dla konsumenta, przepisów prawa krajowego przyjętych w wykonaniu niniejszej dyrektywy lub z nią zgodnych” oraz w tym samym art. 14 ust. 2, zgodnie z którym „[p]aństwa członkowskie zapewnią ponadto, aby przepisy, które przyjęły w wykonaniu niniejszej dyrektywy, nie były omijane poprzez specjalny sposób formułowania umów […]”.

49

W istocie rzeczony art. 14 podkreśla w sposób ogólny wagę, jaką prawodawca wspólnotowy przywiązuje do przepisów ochronnych ustanowionych w dyrektywie 87/102 i do ich ścisłego stosowania. Ponadto, jak podniosły zarówno rządy: francuski, niemiecki, hiszpański i włoski, jak i Komisja, ust. 2 tego artykułu sprzeciwia się w szczególności temu, aby przepis krajowy pozwalał kredytodawcy na unikanie ryzyka podjęcia przez konsumenta środków prawnych przeciwko niemu na mocy art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 poprzez zwykłe pominięcie wzmianki o finansowanych towarach lub usługach.

50

Mając na uwadze powyższe rozważania należy odpowiedzieć na pierwsze z zadanych pytań, że wykładni art. 11 i 14 dyrektywy 87/102 należy dokonywać w ten sposób, iż sprzeciwiają się one temu, aby przewidziane w art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 prawo do podjęcia środków prawnych, które przysługują konsumentowi wobec kredytodawcy, było obwarowane przesłanką, by wcześniejsza oferta kredytu zawierała wzmiankę o finansowanych towarze lub usłudze.

51

Franfinance twierdzi, że drugie z zadanych pytań jest niedopuszczalne jako bezużyteczne dla rozstrzygnięcia sporu głównego. Sąd odsyłający nie ma bowiem jej zdaniem potrzeby podnoszenia z urzędu kwestii współzależności między umową główną a umową kredytu, albowiem kwestia ta została bezpośrednio podniesiona przez małżonków Rampion skoro żądali oni przed sądem krajowym stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży, a „w konsekwencji” rozwiązania akcesoryjnej umowy dotyczącej finansowania.

52

W trakcie rozprawy rząd francuski stwierdził, że małżonkowie Rampion wnieśli do sądu krajowego o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży i następcze rozwiązanie umowy kredytu podnosząc przy tym szereg zarzutów, bez powoływania się jednak na istnienie współzależności między tymi dwoma spornymi umowami. Jednakże choć sąd odsyłający zastanawia się nad tą kwestią, wszak nie czyni tego tak naprawdę z urzędu, albowiem zarówno pełnomocnik procesowy K par K, jak i pełnomocnik procesowy Franfinance podnieśli, że w braku wzmianki na temat sprzedawanego towaru w ofercie kredytu umowa kredytu nie stanowi umowy kredytu związanego.

53

Podczas rozprawy Komisja zauważyła, że nie jest pewne, czy w sprawie głównej sąd krajowy został przywiedziony do podniesienia kwestii tej współzależności z urzędu. Żądając bowiem rozwiązania umowy kredytu wskutek stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży, małżonkowie Rampion sami wyszli z założenia istnienia współzależności między tymi dwoma umowami. Ponadto mając na względzie stanowisko przedstawione przez pełnomocników procesowych K par K i Franfinance w ramach sporu głównego można się zastanawiać nad tym, czy sąd odsyłający już wtedy nie stanął wobec argumentów wywodzonych z rzeczonej współzależności.

54

Należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem cytowanym w pkt 24 niniejszego wyroku, odmowa wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował sąd odsyłający, jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa wspólnotowego, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku z rzeczywistością lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, lub gdy problem jest natury hipotetycznej, lub gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione.

55

Tymczasem w uzasadnieniu postanowienia dotyczącego drugiego z zadanych pytań sąd odsyłający stwierdza wprost, że małżonkowie Rampion nie powołali się na przepisy art. L. 311-20 i L. 311-21 kodeksu konsumenta. W tych okolicznościach nie wydaje się oczywiste, że pytanie to, które dotyczy możliwości stosowania tych przepisów prawa krajowego przez sąd z urzędu, nie ma żadnego związku z rzeczywistością lub przedmiotem sporu głównego bądź, że podniesiony problem jest natury hipotetycznej.

56

Dlatego też należy uznać drugie z zadanych pytań za dopuszczalne.

57

Poprzez drugie pytanie sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy wykładni dyrektywy 87/102 należy dokonywać w ten sposób, iż umożliwia ona sędziemu zastosowanie z urzędu przepisów transponujących do prawa krajowego art. 11 ust. 2 w szczególności ze względu na to, iż jej cel wykracza poza samą ochronę konsumentów, obejmując także organizację rynku.

58

Pytanie dotyczące celu dyrektywy 87/102 zostało zadane w specyficznym kontekście orzecznictwa sądu kasacyjnego (Francja), które — jak wynika z postanowienia odsyłającego oraz w szczególności z uwag rządu francuskiego — dokonuje rozróżnienia między normami ogólnymi porządku publicznego ustanowionymi w interesie ogólnym, które mogą być podnoszone przez sąd z urzędu, a normami ochronnymi porządku publicznego ustanowionymi w interesie określonej kategorii osób, na które mogą się powołać wyłącznie osoby należące do danej kategorii. Przepisy dotyczące kredytu konsumenckiego należą do tej drugiej kategorii norm.

59

Trybunał wielokrotnie już stwierdzał, że jak wynika z motywów tej dyrektywy, dyrektywa 87/102 została przyjęta w podwójnym celu: zagwarantowania z jednej strony utworzenia wspólnego rynku kredytu konsumenckiego (motywy od trzeciego do piątego), a z drugiej strony ochrona konsumentów zaciągających takie kredyty (motyw szósty, siódmy i dziewiąty) (wyroki: z dnia 23 marca 2000 r. w sprawie C-208/98 Berliner Kindl Brauerei, Rec. str. I-1741, pkt 20, i z dnia 4 marca 2004 r. w sprawie C-264/02 Cofinoga, Rec. str. I-2157, pkt 25).

60

W pozostałym zakresie sąd krajowy zastanawia się, czy orzecznictwo Trybunału dotyczące możliwości powołania z urzędu przepisów wydanych na podstawie dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, str. 29), w tym w szczególności wyroki: z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawach połączonych od C-240/98 do C-244/98 Océano Grupo Editorial i Salvat Editores, Rec. str. I-4941, i z dnia 21 listopada 2002 r. w sprawie C-473/00 Cofidis, Rec. str. I-10875, można przełożyć na dyrektywę 87/102.

61

W pkt 26 ww. wyroku w sprawach połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores Trybunał orzekł, że celem art. 6 dyrektywy 93/13, który nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia zasady, iż nieuczciwe warunki nie wiążą konsumentów, nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby konsumenci mieli obowiązek samodzielnego powołania się na nieuczciwy charakter takich warunków. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest często niewielka, wynagrodzenie adwokata mogłoby przekroczyć wartość chronionych interesów, co mogłoby odwieść konsumenta od podjęcia obrony przed stosowaniem nieuczciwych warunków. O ile prawdą jest to, że w wielu państwach członkowskich przepisy procesowe pozwalają osobom fizycznym występować w takich sporach osobiście, o tyle istnieje realne niebezpieczeństwo, że w szczególności z powodu niewiedzy konsument nie powoła się na nieuczciwy charakter nałożonych na niego warunków. W konsekwencji skuteczna ochrona konsumenta może zostać osiągnięta jedynie wtedy, gdy sąd krajowy będzie miał kompetencję do ocenienia tego rodzaju warunków z urzędu.

62

Odnosząc się do tej kwestii w ww. wyroku w sprawach połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores Trybunał, w pkt 33 ww. wyroku w sprawie Cofidis potwierdził, że przyznanie sądowi kompetencji zbadania z urzędu nieuczciwego charakteru warunków zostało uznane za niezbędne dla zapewnienia konsumentowi skutecznej ochrony, w szczególności z uwagi na okoliczność, że istnieje realne niebezpieczeństwo, iż nie jest on świadom swoich praw lub napotyka trudności w ich egzekwowaniu (zob. również wyrok z dnia 26 października 2006 r. w sprawie C-168/05 Mostaza Claro, Zb.Orz. str. I-10421, pkt 28).

63

Jak twierdzą zarówno rządy hiszpański i włoski, jak i Komisja oraz jak zauważa rzecznik generalny w pkt 102 i następnych swej opinii, powyższe rozważania są jak najbardziej aktualne także w odniesieniu do ochrony konsumenta przewidzianej w art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102.

64

W tym względzie należy przypomnieć, że art. 11 ust. 2 — stawiając sobie podwójny cel opisany w pkt 59 niniejszego wyroku — ma jednocześnie na celu przyznanie konsumentowi w ściśle określonych okolicznościach dodatkowo do jego zwykłych praw umownych, prawa względem kredytodawcy oraz wobec dostawcy towarów lub podmiotu świadczącego usługi (zob. pkt 42 niniejszego wyroku).

65

Cel ten nie mógłby jednak zostać skutecznie osiągnięty gdyby konsument miał sam powołać się na prawo do podjęcia środków prawnych, które przysługują mu wobec kredytodawcy na podstawie przepisów prawa krajowego transponujących art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 w szczególności ze względu na realne niebezpieczeństwo, że konsument nie jest świadom swoich praw lub napotyka trudności w ich egzekwowaniu. Jak stwierdza rzecznik generalny w pkt 107 swej opinii, okoliczność, że sprawa została wszczęta z inicjatywy małżonków Rampion i że w postępowaniu tym są oni reprezentowani przez pełnomocnika będącego prawnikiem nie uzasadnia odmiennego wniosku, albowiem problem ten należy rozstrzygnąć na płaszczyźnie ogólnej, abstrahując od konkretnych okoliczności danej sprawy.

66

Franfinance podnosi wszakże, że drugie z zadanych pytań ma w rzeczywistości na celu uzyskanie upoważnienia do orzeczenia z urzędu sankcji przewidzianej w prawie francuskim w przypadku braku określonych wzmianek, które w myśl tego prawa winny znaleźć się w ofercie poprzedzającej udzielenie kredytu związanego, a mianowicie utraty prawa kredytodawcy do odsetek. Tymczasem mamy tu do czynienia z prawdziwą „sankcją prywatną”, która nigdy nie może być orzeczona z urzędu bez naruszenia prawa do dysponowania roszczeniem i prawa do rzetelnego procesu ustanowionego w art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.

67

Podobnie rząd francuski, powołując się na wyrok z dnia 14 grudnia 1995 r. w sprawach połączonych C-430/93 i C-431/93 van Schijndel i van Veen, Rec. str. I-4705, stwierdził podczas rozprawy, że jeśli konsument nie powoła się na utratę przez kredytodawcę prawa do pobrania odsetek, sąd nie może podnieść z urzędu kwestii braku w uprzedniej ofercie kredytu wzmianki na temat finansowanego towaru lub usługi, nie orzekając przy tym ponad żądanie zgłoszone przez konsumenta.

68

W tym względzie należy stwierdzić, że jak wynika z pkt 55 i 57 niniejszego wyroku, drugie z zadanych pytań dotyczy jedynie art. 11 ust. 2 dyrektywy 87/102 oraz przepisów gwarantujących jego transpozycję do prawa wewnętrznego, czyli w tym przypadku zdaniem sądu krajowego art. L. 311-20 i L. 311-21 kodeksu konsumenta. Sąd odsyłający nie dokonuje w swym postanowieniu żadnego odniesienia do ewentualnej sankcji polegającej na utracie przez kredytodawcę prawa do odsetek. Nikt też nie twierdził przed Trybunałem, że owe przepisy kodeksu konsumenta przewidują taką sankcję. Dlatego też twierdzenia opisane w poprzednim punkcie pozostają bez znaczenia dla niniejszej analizy, która obejmuje jedynie kwestię tego, czy sąd krajowy ma prawo z urzędu nałożyć sankcję taką jak ta, o której mówi Franfinance.

69

Dlatego też należy odpowiedzieć na drugie z zadanych pytań, że wykładni dyrektywy 87/102 należy dokonywać w ten sposób, iż pozwala ona sędziemu na zastosowanie z urzędu przepisów transponujących do prawa krajowego art. 11 ust. 2 tej dyrektywy.

70

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: