1. 

W ramach niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Trybunał został po raz kolejny poproszony o dokonanie wykładni pojęcia „jednostki gospodarczej” w rozumieniu dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów ( 2 ).

2. 

Oberster Gerichtshof (Austria) pragnie zasadniczo, aby Trybunał orzekł, czy zbiorowość składająca się z części pracowników administracyjnych i z części pracowników czasowych agencji pracy czasowej może stanowić jednostkę gospodarczą i czy w związku z tym w przypadku ich przejęcia przez inną agencję pracy czasowej znajduje do nich zastosowanie dyrektywa 2001/23.

3.

Zgodnie z trzecim motywem dyrektywy 2001/23 dyrektywa ma na celu zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany pracodawcy, w szczególności zapewnienie przestrzegania ich praw.

4.

Dyrektywa ta zastępuje dyrektywę Rady 77/187/EWG ( 3 ), której treść została skonsolidowana w celu większej przejrzystości i racjonalności.

5.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23, którego treść co do zasady powtarza treść art. 1 ust. 1 dyrektywy 77/187, dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie „do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności [rozporządzenia w drodze umowy] lub łączenia”. Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy przejęcie następuje wtedy, kiedy „przejmowana jest jednostka gospodarcza, która zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa czy pomocnicza” ( 4 ).

6.

Zgodnie z art. 2 ust. 2 akapit drugi lit. c) tej dyrektywy państwa członkowskie nie mogą wyłączyć z zakresu zastosowania dyrektywy 2001/23 czasowych stosunków zatrudnienia, gdy przejmowany jest zakład oferujący zatrudnienie czasowe.

7.

W celu zagwarantowania kontynuacji umów lub stosunków pracy z przejmującym ( 5 ) art. 3 ust. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy ustanawia zasadę, zgodnie z którą w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, prawa i obowiązki zbywającego ( 6 ), wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia, przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego.

8.

W Austrii dyrektywa 2001/23 została transponowana do prawa krajowego przez ustawę w sprawie dostosowaniu ustawodawstwa w dziedzinie umów o pracę (Arbeitsvertragsrechts-Anpassungsgesetz, zwaną dalej „AVRAG”) ( 7 ).

9.

Artykuł 3 ust. 1 AVRAG stanowi, że w przypadku, gdy część przedsiębiorstwa zostaje przejęta przez innego przedsiębiorcę, staje się on pracodawcą i wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki wynikające ze stosunków pracy istniejących w dniu przejęcia. Z tego wynika odpowiedzialność nabywcy za wierzytelności z tytułu umowy o pracę, które w momencie przejęcia nie zostały jeszcze zaspokojone.

10.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Oberster Gerichtshof przepis ten należy interpretować zgodnie z dyrektywą 2001/23 i z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału dotyczącego tej tematyki.

11.

Mayer & Co GmbH (zwana dalej „Mayer”) jest agencją pracy czasowej. W przededniu przejęcia w skład tego przedsiębiorstwa wchodzili w szczególności dyrektor pan S., asystentka dyrektora pani S., żona pana S., dyrektor oddziału i doradcy klientów.

12.

Spółka Mayer zatrudniała również 180 pracowników czasowych. Spośród 180 pracowników około 60 zostało przydzielonych do pracy na rzecz spółki Fa. Industrie Logistik Linz GmbH & Co. KG (zwanej dalej „ILL”), która jest głównym klientem spółki Mayer.

13.

W 2001 r. ILL zaproponowała pani S. utworzenie nowej agencji pracy czasowej, ponieważ spółka Mayer znalazła się w trudnościach finansowych. W związku z tym utworzona została Princess Personal Service GmbH (zwana dalej „PPS”), której celem było zaspokojenie potrzeb ILL. Pan i pani S. objęli odpowiednio stanowiska dyrektora przemysłowego i handlowego spółki PPS. ILL wypowiedziała stosunki pracy istniejące pomiędzy nią a spółką Mayer i stała się głównym klientem spółki PPS.

14.

PPS przejęła 40 spośród 60 pracowników czasowych zatrudnionych przez spółkę Mayer, którzy byli przydzieleni do ILL i pracowali na jej rachunek. Ponadto przez nowe przedsiębiorstwo przejęci zostali dyrektor oddziału spółki Mayer, doradcy klientów, inni klienci i pracownicy czasowi, którzy byli do nich przydzieleni. W sumie spółka PPS przejęła jedną trzecią pracowników zatrudnionych przez spółkę Mayer.

15.

Stosunki pracy między spółką Mayer i jej pracownikami zostały zakończone w dniu 30 listopada 2002 r. i zostały nawiązane między spółką PPS i tymi samymi pracownikami w dniu 1 grudnia 2002 r.

16.

Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2002 r. wszczęte zostało postępowanie upadłościowe względem spółki Mayer.

17.

Jako że spółka Mayer nie wypłaciła ostatniego wynagrodzenia 25 pracownikom przejętym przez spółkę PPS, pracownicy ci wytoczyli powództwo o zapłatę wynagrodzenia przeciwko spółce PPS do Landesgericht Wels.

18.

W uzasadnieniu żądania pracownicy powołują się na okoliczność, że skoro spółka PPS przejęła pracowników administracyjnych spółki Mayer, jak również jej klientów oraz pracowników dokonujących obsługi tych klientów to doszło do przejęcia części spółki Mayer przez spółkę PPS. W konsekwencji pracownicy ci twierdzą, iż spółka PPS przejęła wszystkie prawa i obowiązki wynikające ze stosunków pracy, których stroną była spółka Mayer i w związku z tym jest ona zobowiązana do wypłaty wynagrodzeń, których nie wypłaciła im spółka Mayer.

19.

Wyrokiem z dnia 4 maja 2004 r. Landesgericht Wels uznał żądania powodów. Zdaniem sądu pierwszej instancji nastąpiło przejęcie części zakładu w rozumieniu art. 3 ust. 1 AVRAG. W związku z tym zdaniem sądu spółka PPS jest zobowiązana do zagwarantowania wypłaty wynagrodzeń, których nie wypłaciła spółka Mayer.

20.

Od tego wyroku PPS wniosła apelację do Oberlandesgericht Linz, który wyrokiem z dnia 12 października 2004 r. utrzymał w mocy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji.

21.

W związku z tym PPS wniosła skargę kasacyjną do Oberster Gerichtshof. Spółka uważa, że nie miało miejsca przejęcie części zakładu, ponieważ jedynie przejęcie jednostki gospodarczej zorganizowanej w sposób stały może prowadzić do przejęcia praw i obowiązków wynikających ze stosunków pracy. Spółka jest przekonana, że w niniejszej sprawie taka jednostka gospodarcza nie istnieje.

22.

Oberster Gerichtshof postanowił zawiesić postępowanie i wystąpić do Trybunału z wnioskiem o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy jeżeli w ramach współpracy dwóch agencji pracy czasowej, mimo braku możliwej do zidentyfikowania struktury organizacyjnej pierwszej z nich, pracownik biurowy, dyrektor oddziału i doradcy klientów zostają przejęci z pierwszego przedsiębiorstwa oferującego zatrudnienie czasowe do drugiego takiego przedsiębiorstwa i wykonują w nim porównywalną pracę oraz w ramach współpracy pomiędzy tymi przedsiębiorstwami wraz z nimi przejęta zostaje w całości lub w części około jedna trzecia pracowników czasowych i obsługiwani przez nich klienci (dla których pracowało, zależnie od konkretnego zlecenia, od 3 do 50 pracowników czasowych) stanowi to przejęcie zakładu lub jego części w rozumieniu art. 1 dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów?”

23.

Sąd odsyłający pragnie zasadniczo dowiedzieć się od Trybunału, czy dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do sytuacji, w której połączenie części pracowników administracyjnych i części pracowników czasowych agencji pracy czasowej zostaje przejęte przez inną agencję pracy czasowej w celu wykonywania porównywalnej pracy na rzecz tych samych klientów.

24.

Oberster Gerichtshof pragnie zatem dowiedzieć się, czy przejęcie tej zbiorowości pracowników administracyjnych i czasowych jednej agencji pracy czasowej przez inną agencję pracy czasowej może zostać uznane za przejęcie jednostki gospodarczej w rozumieniu tej dyrektywy.

25.

Sąd krajowy ma wątpliwości, co do stosowania kryterium jednostki gospodarczej względem agencji pracy czasowej, ponieważ tego rodzaju przedsiębiorstwo z natury rzeczy zatrudnia na własne potrzeby niewielu pracowników w sensie jednostki organizacyjnej i jego działalność gospodarcza polega przede wszystkim na udostępnianiu siły roboczej innym przedsiębiorstwom, korzystającym z usług tych pracowników.

26.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu lub ich części wymaga łącznego spełnienia trzech warunków. Po pierwsze przejęcie musi dotyczyć jednostki gospodarczej. Po drugie jednostka ta musi zachować swoją tożsamość po przejęciu. W końcu przejęcie to musi być wynikiem rozporządzenia w drodze umowy.

27.

W związku z tym pytania, które powstają, dotyczą tego, czy część pracowników administracyjnych agencji pracy czasowej i część jej pracowników czasowych może stanowić jednostkę gospodarczą, czy jednostka ta może zachować tożsamość po przejęciu, jak to w sprawie zawisłej przed sądem krajowym i w końcu, czy przejęcie to jest wynikiem rozporządzenia w drodze umowy.

28.

Jak już wskazałem zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 dyrektywa ta ma zastosowanie „do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa [lub] zakładu, przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności [rozporządzenia w drodze umowy] lub łączenia”.

29.

W celu wyjaśnienia pojęć przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, Trybunał objął je jednym pojęciem, mianowicie „jednostki gospodarczej” ( 8 ). Należy podkreślić, że część przedsiębiorstwa lub zakładu jest również definiowana jako jednostka gospodarcza.

30.

Następnie Trybunał sprecyzował, że za jednostkę gospodarczą uważa się jednostkę gospodarczą zorganizowaną w sposób stały, której działalność nie ogranicza się do wykonania określonego zadania. Pojęcie jednostki odsyła zatem do zorganizowanej zbiorowości osób i składników pozwalających na prowadzenie działalności gospodarczej, która realizuje określony cel ( 9 ).

31.

Trybunał orzekł również, że „jednostka taka musi co prawda być dostatecznie ustrukturyzowana i niezależna, ale nie musi koniecznie obejmować znacznych składników majątkowych o charakterze materialnym lub niematerialnym” ( 10 ).

32.

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika również, że dokonując analizy warunków istnienia przejęcia, sąd krajowy powinien uwzględnić rodzaj przedsiębiorstwa czy zakładu, o który chodzi. Wynika stąd, że waga poszczególnych warunków przejęcia w rozumieniu dyrektywy 2001/23 różni w zależności od prowadzonej działalności, tj. metod produkcji lub eksploatacji, które wykorzystywane są w danym przedsiębiorstwie, zakładzie lub w części przedsiębiorstwa lub zakładu ( 11 ).

33.

W tym zakresie Trybunał orzekł, że w sektorach, w których prowadzenie działalności gospodarczej jest oparte przede wszystkim na sile roboczej, grupa pracowników wykonujących na stałe wspólną funkcję, wobec braku innych zasobów przedsiębiorstwa, może stanowić jednostkę gospodarczą ( 12 ).

34.

Ponadto Trybunał orzekł, że okoliczność, iż przedmiotowa działalność jest realizowana przez tylko jednego pracownika, nie jest wystarczająca dla wyłączenia zastosowania dyrektywy 77/187 ( 13 ). Zatem jednostka gospodarcza może ograniczać się do jednego tylko pracownika.

35.

W związku z tym, moim zdaniem, w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa lub jego części, którego działalność jest oparta przede wszystkim na sile roboczej, decydujący jest nie tyle charakter organizacyjny jednostki co wykonywanie przez nią samodzielnej działalności gospodarczej.

36.

Decydującym kryterium dla ustalenia, czy miało miejsce przejęcie w rozumieniu dyrektywy 2001/23, jest ustalenie, czy dana jednostka zachowuje swą tożsamość po przejęciu, co w szczególności wynika z faktycznej kontynuacji funkcjonowania lub jego wznowienia przez przejmującego ( 14 ).

37.

Chcąc ustalić, czy spełnione są przesłanki przejęcia i czy jednostka gospodarcza zachowała swoją tożsamość, należy wziąć pod uwagę specyfikę danego przedsiębiorstwa lub zakładu i zbadać, czy przejęta została zbiorowość środków niezbędnych do wykonywania jego działalności gospodarczej ( 15 ).

38.

W ramach przejęcia jednostki gospodarczej, której zasoby są oparte przede wszystkim na sile roboczej, należy zbadać, czy nowy pracodawca przejął większość — tak w sensie ilości jak i kompetencji — pracowników, którym jego poprzednik prawny wyraźnie powierzył prowadzenie działalności gospodarczej ( 16 ).

39.

Należy również wziąć pod uwagę stopień podobieństwa działalności prowadzonej przez i po przejęciu ( 17 ).

40.

Trybunał orzekł, że pojęcie „rozporządzenia w drodze umowy” należy oceniać w świetle systematyki i celu dyrektywy 77/187 ( 18 ). W celu zapewnienia skuteczności (effet utile) tej dyrektywy Trybunał nadał pojęciu rozporządzenia w drodze umowy bardzo szerokie znaczenie.

41.

Przypadki, w których Trybunał stwierdził, że dyrektywa ta znajduje zastosowanie, są liczne i zróżnicowane ( 19 ). Dla przykładu Trybunał orzekł, że ani brak więzi zobowiązaniowej pomiędzy zbywającym i przejmującym, ani brak przeniesienia własności nie mają decydującego znaczenia dla stosowania dyrektywy 77/187 ( 20 ).

42.

W związku z tym Trybunał uważa, że dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich przypadków zmiany, w ramach stosunków zobowiązaniowych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za prowadzenia przedsiębiorstwa lub zakładu, która z tego tytułu przejmuje obowiązki pracodawcy w stosunku do pracowników przedsiębiorstwa lub zakładu ( 21 ).

43.

Decydującym kryterium dla stwierdzenia rozporządzenia w drodze umowy nie jest zatem istnienie więzi zobowiązaniowej między zbywającym i przejmującym, lecz istnienie zmiany osoby odpowiedzialnej za prowadzenie przedsiębiorstwa.

44.

Po tym jak przedstawione zostały wytyczne wynikające z orzecznictwa, należy zbadać, czy przejęcie, które miało miejsce w sprawie przed sądem krajowym, spełnia przesłanki stosowania dyrektywy 2001/23.

45.

Artykuł 1 ust. 2 dyrektywy Rady 91/383/EWG ( 22 ) definiuje czasowe stosunki pracy jako stosunki pracy pomiędzy agencją pracy czasowej, tzn. pracodawcą, i pracownikiem, przy czym ten ostatni jest przydzielony do pracy dla i pod kontrolą przedsiębiorstwa lub firmy korzystającej z jego usług. Szczególna cecha takiego przedsiębiorstwa polega na tym, że funkcjonuje ono w oparciu o więź zobowiązaniową trzech podmiotów, mianowicie pracodawcy, pracownika i klienta.

46.

Inna cecha szczególna agencji pracy czasowej jest związana z okolicznością, że dla prowadzenia przez nią działalności usługowej, która polega na udostępnianiu siły roboczej, niezbędne jest zatrudnianie przez nią jedynie niewielu pracowników na własne potrzeby i posiadanie minimalnych składników majątkowych.

47.

Moim zdaniem, pomimo tych cech szczególnych, nie ma żadnych wątpliwości, iż agencja pracy czasowej może być uznana za jednostkę gospodarczą.

48.

Po pierwsze należy przypomnieć, że zgodnie z art. 2 ust. 2 akapit drugi lit. c) dyrektywy 2001/23 państwa członkowskie nie mogą wyłączyć z zakresu zastosowania tej dyrektywy umów o pracę czy stosunków zatrudnienia jedynie dlatego, że dotyczą one czasowego stosunku pracy, a przedsiębiorstwo będące przedmiotem przejęcia jest przedsiębiorstwem oferującym zatrudnienie czasowe.

49.

Następnie, jak już wcześniej wskazałem, istnienie jednostki gospodarczej zakłada prowadzenie działalności gospodarczej. Tak jest w niniejszym przypadku, ponieważ zbiorowość składająca się z części pracowników administracyjnych i części pracowników czasowych agencji pracy czasowej udostępnia odpłatnie siłę roboczą przedsiębiorstwu zainteresowanemu korzystaniem z ich usług i w ten sposób realizuje część obrotu spółki Mayer ( 23 ).

50.

W końcu wydaje się, że jednostka składająca się z pracowników administracyjnych i czasowych funkcjonowała w dalszym ciągu całkowicie samodzielne również w ramach PPS. Otóż jednostka ta, która została oddzielona od spółki Mayer, kontynuowała swoją działalność gospodarczą w przedsiębiorstwie PPS. W związku z tym jednostka ta funkcjonuje tak samo dobrze w ramach spółki Mayer jak i spółki PPS. Jednostka ta jest samowystarczalna i istnieje równie dobrze poza spółką Mayer.

51.

W konsekwencji, moim zdaniem, zbiorowość składająca się z części pracowników administracyjnych i części pracowników czasowych agencji pracy czasowej, która prowadzi samodzielną działalność gospodarczą, stanowi jednostkę gospodarczą w rozumieniu części zakładu.

52.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału dla stwierdzenia zachowania tożsamości po przejęciu przez jednostkę gospodarczą, której zasoby są oparte przede wszystkim na sile roboczej, należy zbadać, czy nowy pracodawca przejął większość — tak w sensie ilości jak i kompetencji — pracowników, którym przed przejęciem jego poprzednik prawny wyraźnie powierzył prowadzenie działalności gospodarczej.

53.

W sprawie zawisłej przed sądem krajowym pracownikom biurowym, doradcom klientów i pracownikom, którzy wykonywali specyficzne zadania na rzecz klientów, została powierzona ta sama praca na rzecz tych samych klientów. Ponadto z akt sprawy wynika również, że pracownicy przejęci ze spółki Mayer przez spółkę PPS zostali przydzieleni do zadań, z których wszystkie wymagały szczególnych kompetencji, takich jak obsługa dźwigu czy wózka widłowego. Zatem wynika z tego, iż pracownicy zostali przejęci ze względu na ich umiejętności.

54.

W związku z tym zbiorowość pracowników istniała nadal po przejęciu, które miało miejsce w sprawie przed sądem krajowym, ponieważ zmianie nie uległy ani funkcje wykonywane przez pracowników administracyjnych i czasowych, ani klienci, do których przydzieleni byli pracownicy czasowi.

55.

W konsekwencji uważam, że jednostka gospodarcza zachowała swoją tożsamość po przejęciu.

56.

Jak już wskazałem rozporządzenie w drodze umowy w rozumieniu dyrektywy 2001/23 wymaga istnienia zmiany osoby odpowiedzialnej za prowadzenia przedsiębiorstwa, które to pojęcie jest przez Trybunał interpretowane szeroko w celu zapewnienia skuteczności (effet utile) tej dyrektywy.

57.

Okoliczności sprawy zawisłej przed sądem krajowym korespondują z wykładnią przyjętą przez Trybunał, jako że z postanowienia odsyłającego wynika, że przejmując działalność jednostki gospodarczej spółki Mayer i kontynuując jej prowadzenie w tej samej formie, PPS przejęła odpowiedzialność za tę jednostkę gospodarczą i nawiązała nowe stosunki pracy z pracownikami umysłowymi i fizycznymi, którzy początkowo byli zatrudnieni przez spółkę Mayer.

58.

Również wąskie rozumienie pojęcia rozporządzenia w drodze umowy prowadziłoby w niniejszej sprawie do takiego samego wniosku. Otóż w pytaniu przedłożonym Trybunałowi sąd odsyłający wskazuje mianowicie, że przejęcie w sprawie zawisłej przed sądem krajowym nastąpiło „w ramach współpracy pomiędzy dwoma agencjami pracy czasowej”.

59.

Gdyby nadal istniały wątpliwości co do istnienia rozporządzenia w drodze umowy, należałoby uwzględnić inne elementy, które doprowadziłyby do takiego samego wniosku.

60.

Otóż można jedynie stwierdzić zbieżność dat wszczęcia postępowania upadłościowego względem spółki Mayer i dokonania przejęcia przedsiębiorstwa przedstawionego powyżej.

61.

W związku z tym nie można wykluczyć, że operacja ta została przeprowadzona w celu ponownego podjęcia i prowadzenia rentownej działalności gospodarczej, wolnej od powstałych uprzednio zobowiązań, które nie zostały wypełnione.

62.

Zgodnie z zasadą fraus omnia corrumpit, taka sytuacja, gdyby została oceniona w ten sposób przez sąd krajowy, nie może skutkować naruszeniem praw pracowniczych, niezależnie od tego, jaka konstrukcja prawna została wybrana w celu obejścia odnośnych przepisów prawnych, w tym przepisów dyrektywy 2001/23.

63.

W świetle powyższych rozważań jestem zdania, że dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do sytuacji, w której zbiorowość złożona z części pracowników administracyjnych i części pracowników czasowych agencji pracy tymczasowej zostaje przejęta przez inną agencję pracy czasowej w celu wykonywania porównywalnej pracy na rzecz tych samych klientów.

64.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi udzielenie na pytanie przedłożone przez Oberster Gerichtshof następującej odpowiedzi:

„Dyrektywa Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów ma zastosowanie do sytuacji, w której zbiorowość złożona z części pracowników administracyjnych i części pracowników czasowych agencji pracy tymczasowej zostaje przejęta przez inną agencję pracy czasowej w celu wykonywania porównywalnej pracy na rzecz tych samych klientów”.