1. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału
(art. 234 WE)
2. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Zobowiązania państw członkowskich
(art. 10 WE, 81 WE i 82 WE)
3. Swoboda świadczenia usług – Postanowienia traktatu – Zakres stosowania
(art. 49 WE)
4. Swoboda świadczenia usług – Ograniczenia
(art. 49 WE)
1. Jeśli w ramach pytania prejudycjalnego wszystkie elementy sporu zawisłego przed sądem krajowym dotyczą jednego państwa członkowskiego, odpowiedź może, niemniej jednak, być użyteczna dla sądu krajowego, szczególnie w przypadku gdy prawo krajowe nakazuje, aby obywatel tego państwa członkowskiego mógł korzystać z takich samych praw jak prawa, które na podstawie prawa wspólnotowego przysługują obywatelowi innego państwa członkowskiego znajdującemu się w identycznej sytuacji.
(por. pkt 30)
2. Chociaż prawdą jest, że art. 81 WE i 82 WE,dotyczą wyłącznie zachowania przedsiębiorstw, a nie dotyczą przepisów ustawowych lub wykonawczych pochodzących od państw członkowskich, to niemniej należy wskazać, że art. 81 WE i 82 WE, w związku z art. 10 WE, który wprowadza obowiązek współpracy, nakładają na państwa członkowskie obowiązek nieprzyjmowania oraz nieutrzymywania w mocy przepisów, również o charakterze ustawowym i wykonawczym, które mogłyby eliminować skuteczność reguł konkurencji stosujących się do przedsiębiorstw. Naruszenie art. 10 WE i 81 WE ma miejsce wówczas, gdy państwo członkowskie czy to narzuca lub faworyzuje zawieranie porozumień sprzecznych z art. 81 WE lub wzmacnia skutki tych porozumień, czy to pozbawia swoje własne regulacje charakteru państwowego, przenosząc odpowiedzialność za podejmowanie decyzji ingerujących w sferę ekonomiczną na podmioty prywatne.
W tym zakresie nie można uznać, że państwo członkowskie przeniosło na podmioty prywatne odpowiedzialność za podejmowanie decyzji ingerujących w sferę ekonomiczną, co w konsekwencji pozbawiłoby przepisy ich charakteru państwowego, gdy po pierwsze, dana organizacja zawodowa jest zobowiązana jedynie do opracowania projektu dotyczącego stawek opłat, który jest sam w sobie pozbawiony mocy wiążącej, bowiem minister jest uprawniony do wprowadzenia zmian do projektu tej organizacji, gdy po drugie, uregulowanie krajowe przewiduje, że organy sądowe ostatecznie ustalają honoraria na podstawie kryteriów, o których mowa w tym uregulowaniu krajowym, z uwzględnieniem wagi i ilości rozpatrywanych zagadnień, oraz gdy ponadto zezwala w pewnych wyjątkowych okolicznościach sędziemu na odstąpienie od zastosowania minimalnych i maksymalnych ustalonych granic w drodze decyzji zawierającej należyte uzasadnienie. W takich okolicznościach nie można również zarzucić temu państwu członkowskiemu narzucania lub sprzyjania zawieraniu porozumień sprzecznych z art. 81 WE lub wzmacniania skutków takich porozumień, czy też narzucania lub sprzyjania nadużywaniu sprzecznej z art. 82 WE pozycji dominującej lub wzmacniania skutków takich nadużyć.
Wynika stąd, że art. 10 WE, 81 WE i 82 WE nie sprzeciwiają się wydaniu przez państwo członkowskie przepisu normatywnego, zatwierdzającego na podstawie projektu opracowanego przez izbę adwokacką, stawki ustalające minimalną granicę honorariów dla członków adwokatury, od których nie można zasadniczo czynić odstępstw zarówno w odniesieniu do czynności zastrzeżonych dla tych członków, jak i w odniesieniu do świadczenia usług obejmujących czynności pozasądowe, które mogą być także wykonywane przez każdy inny podmiot gospodarczy, którego nie obowiązują te stawki opłat.
(por. pkt 46, 47, 50–54 oraz pkt 1 sentencji)
3. Artykuł 49 WE wymaga nie tylko wyeliminowania wszelkiej dyskryminacji ze względu na obywatelstwo w stosunku do usługodawców mających swe przedsiębiorstwo w innym państwie członkowskim, lecz również zniesienia jakichkolwiek ograniczeń, nawet gdy te ograniczenia obowiązują bez zróżnicowania zarówno w stosunku do krajowych usługodawców, jak i usługodawców z innych państw członkowskich, jeżeli są w stanie wstrzymać lub bardziej ograniczyć działalność usługodawcy mającego swe przedsiębiorstwo w innym państwie członkowskim, gdzie zgodnie z przepisami świadczy on takie same usługi.
Ponadto omawiany art. 49 WE stoi na przeszkodzie stosowaniu wszelkich przepisów krajowych, które świadczenie usług między państwami członkowskimi czynią trudniejszym niż świadczenie usług wyłącznie wewnątrz jednego państwa członkowskiego.
(por. pkt 56, 57)
4. Ustanowiony przez państwo członkowskie zakaz odstępstwa w drodze umowy od minimalnych honorariów adwokatów ustalonych przez stawki opłat dla czynności, które z jednej strony mają charakter prawniczy, a z drugiej strony, które są zastrzeżone dla adwokatów, może utrudnić dostęp adwokatów, którzy prowadzą kancelarię w innym państwie członkowskim, do rynku usług prawnych pierwszego państwa członkowskiego, a zatem może ograniczyć wykonywanie przez nich działalności polegającej na świadczeniu usług w tym państwie członkowskim. W konsekwencji zakaz ten stanowi ograniczenie w rozumieniu art. 49 WE.
Omawiany zakaz poprzez żądanie honorariów niższych od honorariów ustalonych przez stawki pozbawia bowiem adwokatów, którzy prowadzą kancelarię w innym państwie członkowskim możliwości skuteczniejszego konkurowania z adwokatami, którzy prowadzą kancelarię w tym państwie członkowskim oraz którym w związku z tym jest łatwiej przyciągnąć klientów aniżeli adwokatom prowadzącym kancelarię za granicą.
Podobnie tenże zakaz ogranicza wybór odbiorców usług tego państwa członkowskiego, ponieważ nie mogą oni skorzystać z usług adwokatów, prowadzących swoją kancelarię w innych państwach członkowskich, którzy oferują swoje świadczenia w tym państwie członkowskim po cenie niższej od ceny wynikającej z minimalnych honorariów ustalonych zgodnie z tą stawką opłat.
Jednakże zakaz ten może być uzasadniony, jeżeli odpowiada nadrzędnym wymogom interesu publicznego, o ile jest on właściwy do realizacji celu, któremu służy, i nie wykracza poza zakres niezbędny do jego osiągnięcia.
W tym zakresie po pierwsze, ochrona konsumentów, występujących zwłaszcza w charakterze odbiorców usług obejmujących czynności sądowe, świadczonych przez podmioty działające w ramach wymiaru sprawiedliwości, oraz po drugie, prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości są celami zaliczanymi do tych celów, które można uznać za nadrzędne wymogi interesu publicznego, które mogą uzasadniać ograniczenie swobodnego świadczenia usług, jeżeli są spełnione dwa warunki, a mianowicie jeżeli sporny przepis krajowy będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym jest właściwy do realizacji celu, któremu służy, i nie wykracza poza zakres niezbędny do jego osiągnięcia.
Do sądu krajowego należy zatem rozstrzygnięcie, czy ograniczenie w swobodnym świadczeniu usług ustanowione w ustawodawstwie krajowym spełnia te warunki. W tym celu sąd powinien uwzględnić następujące elementy:
Należy sprawdzić w szczególności, czy istnieje zależność między wysokością honorariów a jakością czynności wykonywanych przez adwokatów oraz czy ustalenie takich minimalnych honorariów jest środkiem właściwym dla realizacji celu, któremu służy, a mianowicie ochrony konsumentów oraz prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości.
Nawet jeżeli stawka ustanawiająca minimalne honoraria nie stoi na przeszkodzie temu, aby członkowie adwokatury oferowali usługi złej jakości, nie można a priori wykluczyć, że taka stawka pozwala uniknąć sytuacji, w której adwokaci byliby zachęceni w takich okolicznościach jak na rynku, który charakteryzuje się występowaniem wielu wpisanych na listę i czynnych zawodowo adwokatów, do konkurencji poprzez oferowanie usług za niższą cenę, co groziłoby pogorszeniem jakości świadczonych usług.
Uwzględnić również należy szczególne cechy rynku właściwego, jak i omawianych usług oraz w szczególności to, że w dziedzinie usług adwokackich istnieje asymetria informacji między „klientami‑konsumentami” a adwokatami. Adwokaci dysponują bowiem wysokim poziomem wiedzy fachowej, który konsumenci niekoniecznie posiadają, w związku z czym ci ostatni mają trudności w ocenie jakości usług świadczonych na ich rzecz.
Tymczasem sąd krajowy powinien zbadać, czy zasady wykonywania zawodu odnoszące się do adwokatów, a zwłaszcza zasady organizacji, kwalifikacji, etyki, kontroli i odpowiedzialności są same w sobie wystarczające dla realizacji celów ochrony konsumentów i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości.
Wynika z tego, że uregulowania zawierające bezwzględny zakaz odstępstwa w drodze umowy od minimalnych honorariów ustalonych przez stawki opłat za czynności adwokackie, które z jednej strony mają charakter sądowy, a z drugiej strony, które są zastrzeżone dla adwokatów, stanowi przewidziane w art. 49 WE ograniczenie swobodnego świadczenia usług. Zadaniem sądu krajowego jest zatem zbadanie, czy takie uregulowania w świetle konkretnych zasad ich stosowania odpowiadają rzeczywiście celom ochrony konsumentów i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, które mogą je uzasadniać, oraz czy nakładane w nich ograniczenia nie wydają się być w świetle tych celów nieproporcjonalne.
(por. pkt 58–61, 64–70 oraz pkt 2 sentencji)