Sprawa C‑347/03
Regione autonoma Friuli‑Venezia Giulia i Agenzia regionale per lo sviluppo rurale (ERSA)
przeciwko
Ministero delle Politiche Agricole e Forestali
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunale amministrativo regionale del Lazio)
Stosunki zewnętrzne – Umowa WE‑Węgry w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina – Ochrona we Wspólnocie nazw pewnych win pochodzących z Węgier – Oznaczenie geograficzne „Tokaj” – Wymiana listów – Możliwość używania wyrażenia „Tocai” w nazwie „Tocai friulano” lub „Tocai italico” celem opisu i prezentacji pewnych win włoskich, w szczególności win gatunkowych produkowanych w określonym regionie („por”), przez okres przejściowy upływający w dniu 31 marca 2007 r. – Wyłączenie tej możliwości po upływie okresu przejściowego – Ważność – Podstawa prawna – Artykuł 133 WE – Zasady międzynarodowego prawa traktatów – Artykuły 22–24 porozumienia TRIPS – Ochrona praw podstawowych – Prawo własności
Opinia rzecznika generalnego F.G. Jacobsa przedstawiona w dniu 16 grudnia 2004 r. I‑0000
Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 12 maja 2005 r. I‑0000
Streszczenie wyroku
1. Umowy międzynarodowe – Umowy zawarte przez Wspólnotę – Zawarcie – Umowa WE‑Węgry w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina – Podstawa prawna –Artykuł 133 WE
(art. 133 WE; układ stowarzyszeniowy WE‑Węgry; umowa WE‑Węgry w sprawie win)
2. Umowy międzynarodowe – Umowy zawarte przez Wspólnotę – Umowa WE‑Węgry w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina – Uregulowania dotyczące nazw homonimicznych – Przesłanki stosowania – Nazwa „Tocai” dla win włoskich i „Tokaj” dla win węgierskich – Nazwa „Tocai”, która nie stanowi chronionego oznaczenia geograficznego – Wymiana listów zakazująca używania wspomnianej nazwy – Naruszenie wspomnianych uregulowań – Brak
(umowa WE‑Węgry w sprawie win, art. 4 ust. 5)
3. Umowy międzynarodowe – Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) — Homonimia między oznaczeniem geograficznym państwa trzeciego a oznaczeniem zawierającym nazwę odmiany winorośli używanej do oznaczenia i prezentacji określonych win wspólnotowych – Uznane przez umowę prawo do dalszego używania wspomnianego oznaczenia przez producentów, używających go tradycyjnie i w dobrej wierze – Brak
(porozumienie TRIPS, art. 22–24)
4. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawa podstawowe – Prawo własności – Ograniczenia – Zakaz używania nazwy „Tocai” dla win włoskich – Brak – Zakaz służący realizacji celu w postaci interesu ogólnego
(Protokół dodatkowy nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 1 akapit 1; umowa WE‑Węgry w sprawie win)
1. Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Węgier z drugiej strony nie stanowi podstawy prawnej decyzji 93/724 w sprawie przyjęcia przez Wspólnotę Europejską Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win.
Stosowną podstawę prawną dla zawarcia wspomnianej powyżej umowy przez samą Wspólnotę stanowi art. 133 WE, przywołany w preambule decyzji 93/724, który przyznaje Wspólnocie kompetencje w zakresie wspólnej polityki handlowej. W istocie umowa ta jest jedną z umów przewidzianych w art. 63 rozporządzenia nr 822/87 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina i ma na celu przede wszystkim wspieranie obrotu handlowego pomiędzy stronami umowy w ten sposób, że po pierwsze na zasadzie wzajemności uprzywilejowują sprzedaż win pochodzących z Węgier, zapewniając temu winu ochronę identyczną z przewidzianą dla win gatunkowych produkowanych w określonym regionie pochodzących ze Wspólnoty, i po drugie wspierają sprzedaż wina pochodzącego ze Wspólnoty w tym państwie.
(por. pkt 70, 79, 80, 83 oraz pkt 1 i 2 sentencji)
2. Uregulowanie dotyczące homonimów zawarte w art. 4 ust. 5 umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win (umowy WE‑Węgry w sprawie win) odnosi się do oznaczeń geograficznych chronionych przez tę umowę.
Tak więc z uwagi na to, że w odróżnieniu od nazw win węgierskich „Tokaj” i „Tokaji” oznaczenia „Tocai friulano” i „Tocai italico” nie występują w części A załącznika do umowy WE‑Węgry w sprawie win i stanowią nazwy odmiany winorośli uznanej we Włoszech za nadającą się do produkcji określonych win gatunkowych produkowanych w określonym regionie, nie mogą one zostać zaklasyfikowane jako oznaczenia geograficzne w rozumieniu tej umowy.
Wynika z tego, że zakaz używania we Włoszech oznaczenia „Tocai” po upływie okresu przejściowego przewidzianego umową WE‑Węgry w sprawie win, a wynikającego z wymiany listów dotyczącej art. 4 wspomnianej umowy, nie jest sprzeczny z uregulowaniem homonimiczności oznaczeń zawartym w art. 4 ust. 5 tej umowy.
Wynika z tego również, że wspólnej deklaracji dotyczącej art. 4 ust. 5 umowy WE‑Węgry w sprawie win, w zakresie w jakim stanowi ona w akapicie pierwszym, że odnośnie do art. 4 ust. 5 lit. a) tej umowy umawiające się strony stwierdzają, iż w czasie trwania negocjacji nie był im znany żaden przypadek, do którego stosowałby się ten artykuł, nie można uznać za oczywiście błędne przedstawienie okoliczności faktycznych.
(por. pkt 87, 88, 90, 92, 98, 102 oraz pkt 3 i 4 sentencji)
3. Artykuły 22–24 Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), stanowiącego załącznik 1 C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu, należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy oznaczenie geograficzne państwa trzeciego i oznaczenie zawierające nazwę odmiany winorośli używaną dla oznaczenia i prezentacji określonych wyprodukowanych z niej win wspólnotowych są homonimiczne, przepisy te, mimo że nie zakazują używania takiego oznaczenia w sposób ciągły i podobny, nie zawierają także wymogu umożliwienia dalszego używania tego oznaczenia również wtedy, gdy w przeszłości było używane przez odnośnych producentów w dobrej wierze lub przez co najmniej 10 lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 r. i kraj, region lub miejsce na tym terytorium będące miejscem pochodzenia wina są określone w sposób na tyle jednoznaczny, że konsument nie może zostać wprowadzony w błąd.
(por. pkt 110, 115 oraz pkt 5 sentencji)
4. Prawo własności nie stoi na przeszkodzie zakazowi dalszego używania przez odnośnych producentów z włoskiego regionu autonomicznego słowa „Tocai” w określeniu „Tocai friulano” lub „Tocai italico” dla oznaczenia i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych produkowanych w określonym regionie po upływie trzynastoletniego okresu przejściowego, który wynika z załączonej do umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win, ale nie inkorporowanej do niej wymiany listów dotyczącej używania słowa „Tocai”.
W istocie zakaz ten nie stanowi pozbawienia własności w rozumieniu art. 1 ust. 1 pierwszego Protokołu dodatkowego do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ponieważ nie wyklucza całkowicie możliwości sprzedaży w opłacalny sposób określonych win włoskich. Poza tym nawet jeśli wspomniane ograniczenie stanowi ograniczenie podstawowego prawa własności, może ono zostać usprawiedliwione, ponieważ zakazując używania tego określenia, które stanowi homonim oznaczenia geograficznego win węgierskich „Tokaj”, służy realizacji celu w postaci interesu ogólnego, polegającego na wspieraniu obrotu handlowego pomiędzy stronami umowy uprzywilejowując na zasadzie wzajemności sprzedaż win oznaczonych lub prezentowanych za pomocą oznaczeń geograficznych.
(por. pkt 122, 127, 134 oraz pkt 6 sentencji)
WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 12 maja 2005 r. (*)
Stosunki zewnętrzne – Umowa WE–Węgry w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina – Ochrona we Wspólnocie nazw pewnych win pochodzących z Węgier – Oznaczenie geograficzne „Tokaj” – Wymiana listów – Możliwość używania wyrażenia „Tocai” w nazwie „Tocai friulano” lub „Tocai italico” celem opisu i prezentacji pewnych win włoskich, w szczególności win gatunkowych produkowanych w określonym regionie („por”), przez okres przejściowy upływający dnia 31 marca 2007 r. – Wyłączenie tej możliwości po upływie okresu przejściowego – Ważność – Podstawa prawna – Artykuł 133 WE – Zasady międzynarodowego prawa traktatów – Artykuły 22–24 porozumienia TRIPS – Ochrona praw podstawowych – Prawo własności
W sprawie C‑347/03
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunale amministrativo regionale del Lazio (Włochy) postanowieniem z dnia 9 czerwca 2003 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 7 sierpnia 2003 r., w postępowaniu:
Regione autonoma Friuli‑Venezia Giulia i Agenzia regionale per lo sviluppo rurale (ERSA)
przeciwko
Ministero delle Politiche Agricole e Forestali,
przy udziale
Regione Veneto,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: C.W.A. Timmermans (sprawozdawca), prezes izby, R. Silva de Lapuerta, R. Schintgen, G. Arestis i J. Klučka, sędziowie,
rzecznik generalny: F.G. Jacobs,
sekretarz: L. Hewlett, główny administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 14 października 2004 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Regione autonoma Friuli‑Venezia Giulia i l’Agenzia regionale per lo sviluppo rurale (ERSA) przez E. Bevilacqu’ę i F. Capelliego, avvocati,
– w imieniu rządu włoskiego przez I. Braguglię, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez M. Fiorillego, avvocato dello Stato,
– w imieniu rządu węgierskiego przez J. Fazekas i M. Ficsora, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Rady Unii Europejskiej przez F. Ruggeriego Laderchiego i F. Florinda Gijóna, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez E. Righini i F. Dintilhaca, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2004 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy ważności i wykładni decyzji Rady 93/724/WE z dnia 23 listopada 1993 r. w sprawie zawarcia Umowy między Wspólnotą Europejską i Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win (Dz.U. L 337, str. 93, zwanej dalej „umową WE–Węgry w sprawie win”) i rozporządzenia Komisji (WE) nr 753/2002 z dnia 29 kwietnia 2002 r. ustanawiającego niektóre zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1493/1999 odnośnie opisu, oznaczania, prezentacji i ochrony niektórych produktów sektora wina (Dz.U. L 118, str. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Regione autonoma Friuli‑Venezia Giulia (regionem autonomicznym Frioul‑Wenecja Julijska) i Agenzia regionale per lo sviluppo rurale (ERSA) (agencją regionalną do spraw rozwoju obszarów wiejskich) (zwanymi dalej „Regionem i ERSA”) a Ministero delle Politiche Agricole e Forestali (włoskim ministerstwem polityki rolnej i leśnej).
3 Przedmiot tego sporu stanowi wniosek o uchylenie dekretu ministra z dnia 26 września 2002 r. w sprawie krajowych warunków używania w drodze odstępstwa od art. 19 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (WE) nr 753/2002 nazw odmian winorośli i ich synonimów obejmujących oznaczenia geograficzne, zawartych w załączniku II do tego rozporządzenia, które mogą być używane na etykietach włoskich [win gatunkowych produkowanych w określonym regionie] względnie [win z oznaczonym pochodzeniem geograficznym] (GURI nr 247 z dnia 21 października 2002 r., str. 3, zwanego dalej „dekretem z dnia 26 września 2002 r.”) w zakresie, w jakim wyklucza on użycie słowa „Tocai” w nazwie „Tocai friulano” lub jej synonimu „Tocai italico” dla oznaczenia i prezentacji określonych win włoskich, w szczególności win gatunkowych produkowanych w określonym regionie (zwanych dalej „por”) po upływie w dniu 31 marca 2007 r. okresu przejściowego.
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów
4 Artykuł 48 ust. 1 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z dnia 23 maja 1969 r. stanowi:
„Państwo może powoływać się na błąd w traktacie dla unieważnienia swojej zgody na związanie się traktatem, jeżeli błąd ten dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo to przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły zarazem istotną podstawę jego zgody na związanie się traktatem”.
5 Artykuł 59 tej samej konwencji brzmi następująco:
„1. Traktat uważa się za wygasły, jeżeli wszystkie jego strony zawrą późniejszy traktat dotyczący tego samego przedmiotu oraz:
a) z późniejszego traktatu wynika – lub jest w inny sposób ustalone – że strony zamierzały, aby dane zagadnienie było regulowane przez ten traktat, lub
b) postanowienia późniejszego traktatu są do tego stopnia nie do pogodzenia z postanowieniami wcześniejszymi, że te dwa traktaty nie nadają się do równoczesnego stosowania.
[…]”.
Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
6 Artykuł 1 protokołu dodatkowego nr 1 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), stanowi:
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”.
Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu
7 Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (zwane dalej „porozumieniem TRIPS”), stanowiące załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (zwanego dalej „porozumieniem WTO”), zostało zawarte w imieniu Wspólnoty Europejskiej w dziedzinach wchodzących w zakres jej kompetencji decyzją Rady 94/800/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. (Dz.U. L 336, str. 1).
8 Artykuł 1 porozumienia TRIPS, zatytułowany „Charakter i zakres zobowiązań”, stanowi w ust. 2:
„Dla potrzeb niniejszego Porozumienia pojęcie »własność intelektualna« odnosi się do wszystkich kategorii własności intelektualnej, stanowiących przedmiot uregulowań Sekcji 1–7 Części II”.
9 Artykuły 22–24 tego porozumienia znajdują się w jego części II poświęconej „Norm[om] dotycząc[ym] dostępności, zakresu i korzystania z praw własności intelektualnej”, w sekcji 3 tej części dotyczącej „Oznaczeń geograficznych”.
10 Artykuł 22 tego porozumienia, zatytułowany „Ochrona oznaczeń geograficznych”, stanowi:
„1. Dla celów niniejszego Porozumienia oznaczeniami geograficznymi są oznaczenia, które identyfikują towar jako pochodzący z terytorium Członka lub regionu, lub miejsca na tym terytorium, jeżeli pewna jakość, reputacja lub inna cecha towaru jest przypisywana zasadniczo pochodzeniu geograficznemu tego towaru.
[…]”.
11 Artykuł 23 porozumienia TRIPS, zatytułowany „Dodatkowa ochrona oznaczeń geograficznych dla win i wyrobów alkoholowych”, przewiduje, że:
„1. Każdy Członek zapewni zainteresowanym stronom środki prawne dla zapobieżenia używaniu oznaczeń geograficznych identyfikujących wina dla win, które nie pochodzą z miejsc wskazanych przez te oznaczenia geograficzne, którymi zostały oznaczone, lub identyfikujących wyroby alkoholowe dla wyrobów alkoholowych, które nie pochodzą z miejsc wskazanych przez te oznaczenia geograficzne, którymi zostały oznaczone […].
[…]
3. W przypadku homonimicznych oznaczeń geograficznych dla win ochrona powinna być przyznana każdemu oznaczeniu […]. Każdy Członek określi praktyczne warunki dla odróżnienia jednych homonimicznych oznaczeń geograficznych od innych, biorąc pod uwagę potrzebę zapewnienia sprawiedliwego traktowania producentów, których to dotyczy, a także zapobieżenia wprowadzaniu konsumentów w błąd.
[…]”.
12 Artykuł 24 tego porozumienia, „Negocjacje międzynarodowe: Wyjątki”, stanowi:
„1. Członkowie wyrażają zgodę na podjęcie negocjacji w celu zwiększenia ochrony indywidualnych oznaczeń geograficznych na podstawie Artykułu 23. […]
[…]
3. Wprowadzając postanowienia niniejszej Sekcji, Członek nie ograniczy ochrony oznaczeń geograficznych istniejących na jego terytorium bezpośrednio przed datą wejścia w życie Porozumienia WTO.
4. Żadne z postanowień niniejszej Sekcji nie będzie stanowiło wymogu, aby Członek zapobiegał nieprzerwanemu i podobnemu używaniu określonego oznaczenia geograficznego należącego do innego Członka, identyfikującego wina i napoje alkoholowe w odniesieniu do towarów lub usług, przez osoby pochodzące z jego terytorium lub mające tam siedziby, które używały takiego oznaczenia geograficznego w sposób ciągły w odniesieniu do takich samych lub pochodnych towarów lub usług na terytorium tego Członka albo (a) przez co najmniej 10 lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 roku lub (b) w dobrej wierze przed tą datą.
[…]
6. […] Żadne z postanowień niniejszej Sekcji nie będzie stanowiło wymogu, aby Członek stosował jej postanowienia do oznaczenia geograficznego innego Członka w stosunku do produktów wytworzonych z winorośli, dla których odpowiednie oznaczenie jest identyczne ze zwyczajowo przyjętym określeniem odmiany winorośli, istniejącej na terytorium tego Członka w chwili wejścia w życie Porozumienia WTO.
[…]”.
Układ stowarzyszeniowy WE–Węgry
13 Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Węgier z drugiej strony, zawarty i zatwierdzony w imieniu Wspólnoty decyzją Rady i Komisji 93/742/Euratom, EWWiS, WE z dnia 13 grudnia 1993 r. (Dz.U. L 347, str. 1, zwany dalej „układem stowarzyszeniowym WE–Węgry”), podpisano dnia 16 grudnia 1991 r. w Brukseli i wszedł on w życie zgodnie z jego art. 123 ust. 2 dnia 1 lutego 1994 r.
14 W oczekiwaniu na wejście w życie układu stowarzyszeniowego WE–Węgry, decyzją Rady 92/230/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. została zawarta i zatwierdzona w imieniu Wspólnoty Umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Europejską Wspólnotą Węgla i Stali a Republiką Węgier (Dz.U. L 116, str. 1, zwana dalej „umową przejściową WE–Węgry”). Umowa ta została podpisana dnia 16 grudnia 1991 r. w Brukseli i weszła w życie dnia 25 lutego 1992 r.
Umowa WE–Węgry w sprawie win
15 Umowa WE–Węgry w sprawie win, podpisana w Brukseli dnia 29 listopada 1993 r., została zawarta i zatwierdzona w imieniu Wspólnoty decyzją 93/724/WE i weszła w życie dnia 1 kwietnia 1994 r.
16 Umocowanie pierwsze decyzji 93/724 stwierdza:
„uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, w szczególności jego art. [133]”.
17 Motywy pierwszy i trzeci tej decyzji brzmią następująco:
„umowa wynegocjowana między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win przyczyni się do tworzenia skuteczniejszych środków mających na celu wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji w handlu, zapewni wyższy poziom ochrony konsumentów i wsparcie obrotu winem między Umawiającymi się Stronami; dlatego pożądane jest zatwierdzenie wspomnianej umowy;
[…]
ponieważ postanowienia umowy są bezpośrednio powiązane ze środkami objętymi wspólną polityką handlową i rolną, konkretnie wspólnotowymi przepisami dotyczącymi produkcji wina, wspomniana umowa w sprawie win musi zostać zawarta na poziomie wspólnotowym”.
18 Artykuł 1 tej decyzji stanowi:
„Umowa między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win oraz protokół, wymiana listów i deklaracje do niej załączone zostają niniejszym zatwierdzone w imieniu Wspólnoty.
Teksty aktów określonych w akapicie pierwszym są załączone do niniejszej decyzji”.
19 Umocowanie pierwsze umowy WE–Węgry w sprawie win stwierdza:
„uwzględniając Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi a Republiką Węgier, podpisany w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r.”.
20 Artykuł 1 umowy WE–Węgry w sprawie win stanowi:
„Umawiające się Strony uzgodniły, na podstawie zasady wzajemności, chronić i kontrolować, na warunkach przewidzianych w niniejszej umowie, nazwy win pochodzących ze Wspólnoty oraz z Węgier”.
21 Artykuł 2 ust. 2 tej umowy przewiduje, że:
„Dla celów niniejszej umowy, z zastrzeżeniem wyraźnych postanowień przeciwnych:
[…]
– »oznaczenie geograficzne« to oznaczenie, włącznie z »nazwą pochodzenia«, które jest ujęte w prawodawstwie Umawiającej się Strony do celów opisu i prezentacji wina pochodzącego z terytorium Umawiającej się Strony, lub z regionu lub miejscowości na tym terytorium, w przypadku gdy określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna takiego wina przypisywana jest przede wszystkim jego geograficznemu pochodzeniu,
[…]”.
22 Artykuł 4 tej umowy ma brzmienie następujące:
„1. Następujące nazwy podlegają ochronie:
a) w odniesieniu do win pochodzących ze Wspólnoty:
[…]
– oznaczenia geograficzne i tradycyjne określenia wymienione w załączniku;
b) w odniesieniu do win pochodzących z Węgier:
[…]
– oznaczenia geograficzne i tradycyjne określenia używane w ustawodawstwie węgierskim dotyczącym win […] i wymienione w załączniku.
[…]
3. Chronione nazwy węgierskie we Wspólnocie:
– są zastrzeżone wyłącznie dla win pochodzących z Węgier, do których mają zastosowanie,
oraz
– nie mogą być użyte w inny sposób niż na warunkach przewidzianych przez przepisy ustawowe i wykonawcze Węgier.
[…]
5. W przypadku jednobrzmiących lub identycznych oznaczeń geograficznych:
a) w przypadku dwóch oznaczeń chronionych na mocy niniejszej umowy, które są jednobrzmiące lub identyczne, ochrona przyznawana jest każdemu z oznaczeń, pod warunkiem że:
– przedmiotowa nazwa geograficzna jest używana tradycyjnie i trwale w celu opisu i prezentacji wina produkowanego na obszarze geograficznym, do którego się odnosi,
– wino nie jest prezentowane konsumentom w sposób sugerujący pochodzenie z terytorium drugiej Umawiającej się Strony
[…].
W razie konieczności Umawiające się Strony określają praktyczne zasady pozwalające na rozróżnianie jednobrzmiących i identycznych oznaczeń, uwzględniając potrzebę zapewnienia równego traktowania zainteresowanych producentów oraz niewprowadzania w błąd konsumentów”.
23 W części B („Wina pochodzące z Republiki Węgier”) ust. I („Oznaczenia geograficzne”) pkt 3.4 („Region uprawy Tokaj‑Hegyalja”) załącznika do umowy WE–Węgry w sprawie win, zatytułowanego „Lista nazw chronionych na podstawie art. 4”, zawiera m.in. oznaczenie „Tokaj”. Część A („Wina pochodzące ze Wspólnoty Europejskiej”) tego załącznika nie wymienia natomiast określenia „Tocai friulano” ani „Tocai italico”.
24 Wymiana listów dotycząca art. 4 Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win (Dz.U. 1993, L 337, str. 169, zwana dalej „wymianą listów w sprawie Tocai”), należąca do aktów wymienionych w art. 1 akapit pierwszy decyzji 93/724, weszła w życie również dnia 1 kwietnia 1994 r.
25 Powołując się m.in. na art. 4 ust. 3 umowy WE–Węgry w sprawie win, sygnatariusze listów potwierdzają, że:
„1) Podczas trzynastoletniego okresu przejściowego od wejścia w życie Umowy stosowanie tej umowy nie stoi na przeszkodzie zgodnemu z prawem używaniu słowa »Tocai« dla opisu i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych por, o ile spełnione zostaną następujące warunki:
Bez uszczerbku dla szczególnych uregulowań wspólnotowych lub ewentualnie bardziej restrykcyjnych uregulowań krajowych wino to musi:
– pochodzić z odmiany winorośli »Tocai friulano«,
– być wyprodukowane z winogron zebranych wyłącznie we włoskich regionach Veneto lub Friuli,
– być oznaczone i prezentowane wyłącznie za pomocą nazwy odmiany »Tocai friulano« lub jej synonimu »Tocai italico«; obydwa słowa w tej nazwie muszą występować razem w jednej i tej samej linii, bez słów występujących między nimi, zapisane czcionką tego samego rodzaju i tej samej wielkości i muszą być oddzielone od oznaczenia obszaru geograficznego, z którego pochodzą. Ponadto litery użyte w tych słowach nie mogą być większe aniżeli litery w nazwie tego obszaru geograficznego,
– być sprzedawane poza terytorium Węgier.
[…]
4) Bez uszczerbku dla uregulowań przywołanych w pkt 3 możliwość używania słowa »Tocai« na warunkach określonych w pkt 1 wygasa z upływem okresu przejściowego określonego w tym samym punkcie.
[…]”.
26 We wspólnej deklaracji dotyczącej art. 4 ust. 5 umowy [WE–Węgry w sprawie win] (Dz.U. 1993, L 337, str. 171, zwanej dalej „wspólną deklaracją w sprawie nazw jednobrzmiących”), która również należy do aktów wymienionych w art. 1 ust. 1 decyzji nr 93/724, stwierdza się:
„Odnośnie do art. 4 ust. 5 lit. a) Umawiające się Strony stwierdzają, że w czasie trwania negocjacji nie był im znany żaden przypadek, do którego stosowałby się ten artykuł.
[…]”.
Przepisy wspólnotowe dotyczące wspólnej organizacji rynku wina (zwane dalej „WOR wina”)
Wspólna organizacja rynku obowiązująca w momencie zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win
27 Artykuł 63 rozporządzenia Rady (EWG) nr 822/87 z dnia 16 marca 1987 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina (Dz.U. L 84, str. 1) ma brzmienie następujące:
„1. Wina importowane, przeznaczone do bezpośredniego spożycia i mające oznaczenie geograficzne mogą, odnośnie do wprowadzania do obrotu we Wspólnocie i na zasadach wzajemności, podlegać kontroli i ochronie przewidzianej dla win gatunkowych por w [art. 15 rozporządzenia nr 823/87].
2. Postanowienia ust. 1 są wprowadzane w życie w formie umów z odnośnymi państwami trzecimi, które zostaną wynegocjowane oraz podpisane zgodnie z procedurą określoną w art. [133 WE].
3. Szczegółowe zasady wdrożenia niniejszego artykułu przyjmuje się zgodnie z procedurą określoną w art. 83”.
28 Artykuł 1 ust. 3 rozporządzenia Rady (EWG) nr 823/87 z dnia 16 marca 1987 r. ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące win gatunkowych produkowanych w określonych regionach (Dz.U. L 84, str. 59), zmienionego rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2043/89 z dnia 19 czerwca 1989 r. (Dz.U. L 202, str. 1, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 823/87”), stanowi:
„Państwa członkowskie prześlą do Komisji listę win gatunkowych por, które zostały przez nie uznane za wina gatunkowe, podając na temat każdego wina gatunkowego por szczegółową informację odnoszącą się do krajowych przepisów regulujących produkcję tych win.
Komisja publikuje listę w serii C Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich”.
29 Artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia nr 823/87 stanowi:
„Każde państwo członkowskie przygotuje listę odmian winorośli, nadających się do produkcji każdego z win gatunkowych por produkowanych na ich terytorium […], w której uwzględnione mogą zostać jedynie te odmiany winorośli, które należą do grup zaleconych i dopuszczonych na podstawie art. 13 rozporządzenia (EWG) nr 822/87”.
30 Artykuł 15 ust. 4 rozporządzenia nr 823/87 przewiduje, że:
„[…]
Bez uszczerbku dla szczególnych przepisów Wspólnoty dotyczących określonych gatunków wina gatunkowego por państwa członkowskie mogą w przypadku ściśle określonych warunków produkcji, które te państwa określą, udzielić zezwolenia na użycie nazwy ściśle określonego regionu, której będą towarzyszyły szczegóły dotyczące metody produkcji, gatunku czy nazwa odmiany winorośli lub jej synonim.
[…]”.
31 Określenie „Tocai friulano” występuje w tytule I załącznika do rozporządzenia Komisji (EWG) nr 3800/81 z dnia 16 grudnia 1981 r. ustanawiającego klasyfikacje odmian winorośli (Dz.U. L 381, str. 1), konkretnie w punkcie V podtytułu I, jako odmiana zalecana i dopuszczona w określonych prowincjach Włoch.
32 Artykuł 14 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2392/89 z dnia 24 lipca 1989 r. ustanawiającego ogólne zasady opisu i prezentacji win i moszczy winogronowych (Dz.U. L 232, str. 13) stanowi:
„Podanie na etykiecie nazwy odmiany winorośli w myśl art. 11 ust. 2 lit. n) jest w przypadku win gatunkowych por dopuszczalne, jeżeli:
a) odmiana ta jest wymieniona na liście, którą państwa członkowskie sporządzają na podstawie art. 4 ust. 1 rozporządzenia (EWG) nr 823/87 celem oznaczenia stosownej odmiany winorośli używanej do produkcji wina gatunkowego por na ich terytorium;
b) odmiana podawana jest obok nazwy należącej do:
– klasy odmian zalecanych i dopuszczonych w ramach klasyfikacji odmian winorośli dla danej jednostki administracyjnej,
– ewentualnie do podlegającej ustaleniu listy synonimów. W liście tej może zostać zastrzeżone, że dany synonim może być używany wyłącznie dla oznaczenia wina gatunkowego por, które jest produkowane na obszarze, w którym jego użycie jest zgodne z tradycją i obyczajami;
[…]
e) nazwa tej odmiany winorośli nie może powodować mylenia jej z nazwą ściśle określonego regionu lub jednostki geograficznej używanych do określenia win gatunkowych por lub win importowanych”.
33 Artykuł 26 ust. 1 tego samego rozporządzenia przewiduje, że:
„W przypadku win importowanych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi, mających oznaczenie pochodzenia geograficznego i znajdujących się na liście, która zostanie ustalona, określenie na etykiecie musi zawierać:
a) nazwę jednostki geograficznej położonej w kraju trzecim według wzoru przedstawionego w art. 29;
[…]
Lista ta może zawierać tylko te wina importowane, w odniesieniu do których uznana została równoważność warunków ich produkcji z warunkami produkcji przewidzianymi dla win gatunkowych por lub win stołowych z oznaczeniem pochodzenia geograficznego”.
34 Artykuł 11 ust. 2 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 3201/90 z dnia 16 października 1990 r. ustanawiającego szczegółowe zasady opisu i prezentacji win i moszczy winogronowych (Dz.U. L 309, str. 1) stanowi:
„Lista win importowanych z oznaczeniem pochodzenia geograficznego, o którym mowa w art. 26 ust. 1 rozporządzenia (EWG) nr 2392/89 znajduje się w załączniku II.
Nazwy wymienione na tej liście należy podawać w taki sposób, aby wyraźnie różniły się od innych oznaczeń użytych na etykiecie przywożonego wina, w szczególności od oznaczeń geograficznych, o których mowa w art. 26 ust. 2 lit. b) rozporządzenia (EWG) nr 2392/89”.
35 Wina węgierskie oznaczone jako „Tokaj” lub „Tokaji” znajdują się w tytule 11 pkt 5 załącznika II do rozporządzenia nr 3201/90, zatytułowanym „Lista […] win importowanych określonych za pomocą oznaczenia geograficznego”.
36 Artykuł 12 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Listę synonimów nazw odmian winorośli, które mogą być używane dla oznaczenia wina stołowego i win gatunkowych por zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. b) i art. 14 ust. 1 lit. b) rozporządzenia (EWG) nr 2392/89 zawiera załącznik III”.
37 Punkt 5 tego załącznika III, zatytułowanego „Lista […] synonimów nazw odmian winorośli, które mogą być używane dla oznaczenia wina stołowego i win gatunkowych por” zawiera odmianę winorośli „Tocai friulano” i jej synonim „Tocai italico”.
WOR wina obowiązująca w czasie sporu przed sądem krajowym
38 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina (Dz.U. L 179, str. 1) obowiązuje od dnia 1 sierpnia 2000 r.
39 Artykuł 19 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Państwa członkowskie sklasyfikują odmiany winorośli służące do produkcji wina. […]”.
40 Zasady dotyczące opisu, oznaczania i prezentacji określonych produktów sektora wina oraz ochrony pewnych szczegółów i terminów są zawarte w art. 47–53 oraz w załącznikach VII i VIII do tego rozporządzenia.
41 Artykuł 50 rozporządzenia nr 1493/1999 przewiduje, że:
„1. Państwa członkowskie podejmą wszelkie niezbędne kroki, aby umożliwić zainteresowanym stronom przeszkodzenie, na warunkach określonych w art. 23 i 24 [porozumienia TRIPS], w posługiwaniu się na obszarze Wspólnoty oznaczeniami geograficznymi […] produktów, o których mowa w art. 1 ust. 2 lit. b) w stosunku do produktów niepochodzących z miejsca wskazanego na oznaczeniu geograficznym, o którym mowa […].
2. Dla celów niniejszego artykułu »oznaczenia geograficzne« oznaczają oznaczenia, które identyfikują produkt jako produkt pochodzący z terytorium trzeciego kraju, który jest członkiem Światowej Organizacji Handlu lub z regionu, czy miejscowości położonej na tym terytorium, w przypadkach, gdzie określona jakość, reputacja lub inne charakterystyki produktu mogą być przypisane do tego geograficznego miejsca pochodzenia.
[…]”.
42 Według art. 52 ust. 1 tego samego rozporządzenia:
„Jeśli państwo członkowskie używa nazwy określonego regionu do określenia wina gatunkowego por lub, gdzie to stosowne, wina przeznaczonego do wyrobu wina gatunkowego por, nazwa ta nie może być użyta do określenia produktów sektora wina nieprodukowanych w tym regionie i/lub produktów nieokreślonych przez nazwę, zgodnie z przepisami stosownych przepisów Wspólnoty lub przepisów krajowych. […]
Bez uszczerbku dla przepisów Wspólnoty dotyczących ściśle określonych gatunków wina gatunkowego por państwa członkowskie mogą w przypadku ściśle określonych warunków produkcji, które te państwa określą, udzielić zezwolenia na użycie nazwy ściśle określonego regionu, której będą towarzyszyły szczegóły dotyczące metody produkcji, gatunku czy nazwa odmiany winorośli lub jej synonim.
[…]”.
43 Z części A pkt 1 i 2 załącznika VII do rozporządzenia nr 1493/1999 wynika, że oznakowanie wina gatunkowego por i win pochodzących z państw trzecich powinno zawierać pewne elementy, m.in. miejsce sprzedaży, które w przypadku win gatunkowych składa się w szczególności z nazwy danego regionu, gdzie wino zostało wyprodukowane, a w przypadku win importowanych ze słowa „wino”, które musi zostać uzupełnione o nazwę kraju pochodzenia oraz, jeżeli są oznaczone z pomocą oznaczenia geograficznego – koniecznie o nazwę tej jednostki administracyjnej.
44 Ten sam załącznik w część B pkt 1 i 4 przewiduje, że:
„1. Oznaczenia produktów uzyskanych na terenie Wspólnoty mogą być uzupełnione o następujące elementy, na zasadach, które zostaną ustalone:
[…]
b) w przypadku win stołowych z oznaczonym pochodzeniem geograficznym oraz win gatunkowych por:
– […]
– nazwa jednej lub więcej odmian,
– […]
4. Państwa członkowskie, na terenie których wyprodukowano wino, mogą uznać pewne określenia wymienione w ust. 1 oraz 2 za obowiązkowe, zakazać lub ograniczyć ich zastosowanie w przypadku win wyprodukowanych na danym terytorium”.
45 Artykuł 54 ust. 4 rozporządzenia nr 1493/1999 stanowi:
„Państwa członkowskie prześlą do Komisji listę win gatunkowych por, które zostały przez nie uznane jako wina gatunkowe, podając na temat każdego wina gatunkowego por szczegółową informację odnoszącą się do krajowych przepisów zarządzających produkcją tych win gatunkowych por”.
46 Przepisy wykonawcze do rozporządzenia nr 1493/1999 zawiera rozporządzenie Komisji (WE) nr 753/2002 [z dnia 29 kwietnia 2002 r. ustanawiające niektóre zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1493/1999 odnośnie do opisu, oznaczania, prezentacji i ochrony niektórych produktów sektora wina].
47 Artykuł 19 rozporządzenia nr 753/2002 zatytułowany „Wskazanie odmiany winorośli” stanowi:
„1. Nazwy odmian winorośli używanych do produkcji wina stołowego z oznaczeniem geograficznym lub gatunkowego wina produkowanego w określonych regionach, bądź też synonimy tych nazw można podać na etykietach danego wina pod warunkiem, że:
[…]
c) nazwa odmiany lub jeden z jej synonimów nie obejmuje oznaczenia geograficznego stosowanego dla opisu gatunkowego wina produkowanego w określonych regionach, wina stołowego lub wina przywożonego wymienionych w porozumieniach zawartych między Wspólnotą a państwami trzecimi, a w przypadkach innego terminu geograficznego towarzyszącego tej nazwie, nazwa ta jest podana na etykietach bez tego terminu geograficznego;
[…].
2. W drodze odstępstwa od przepisów ust. 1 lit. c):
a) nazwę odmiany lub jeden z synonimów obejmujących wskazanie geograficzne można uwidocznić na etykiecie wina z tym oznaczeniem geograficznym;
b) nazwy odmian i ich synonimy wymienione w załączniku II można stosować zgodnie z krajowymi i wspólnotowymi przepisami obowiązującymi w dniu wejścia niniejszego rozporządzenia w życie.
3. Zainteresowane państwa członkowskie powiadomią Komisję o środkach wymienionych w ust. 2 lit. b) do dnia 1 października 2002 r. Komisja podejmie wszelkie stosowne działania dla zapewnienia upowszechnienia tych środków”.
48 Załącznik II do tego rozporządzenia, zatytułowany „Lista odmian winorośli i ich synonimów obejmujących oznaczenie geograficzne, które mogą być umieszczone na etykietach win zgodnie z przepisami art. 19 ust. 2” wymienia w szczególności, dla Włoch, określenie „Tocai Friulano, Tocai italico”. W odnośnym przypisie czytamy „nazwa »Tocai friulano« i jej synonim »Tocai italico« może być stosowana w okresie przejściowym do dnia 31 marca 2007 r.”.
49 W tym zakresie załącznik nie został zmieniony przez rozporządzenie Komisji (WE) nr 1429/2004 z dnia 9 sierpnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie nr 753/2002 (Dz.U. L 263, str. 11).
Uregulowania włoskie
50 Artykuł 1 ust. 1 dekretu z dnia 26 września 2002 r. stanowi:
„Krajowe warunki używania wymienionych w załączniku II do rozporządzenia (WE) nr 753/2002 nazw odmian winorośli i ich synonimów z oznaczeniem geograficznym, które mogą być używane dla oznakowania włoskiego [wina gatunkowego por] i wina z chronionym oznaczeniem geograficznym w sposób odbiegający od uregulowanego w art. 19 ust. 1 lit. c) tego rozporządzenia są wymienione w załączniku I, który stanowi integralną część niniejszego dekretu i zawiera nazwy odmian winorośli i ich synonimy dotyczące Włoch wymienione w załączniku II do rozporządzenia (WE) nr 753/2002”.
51 Załącznik I do dekretu z dnia 26 września 2002 r. zawiera w rubryce „Nazwy odmian winorośli i ich synonimów” m.in. zapis „Tocai friulano lub Tocai italico” oraz w rubryce „Zakres wyjątku (obszar administracyjny lub specyficzne [wina gatunkowe por] lub [wina z typowym oznaczeniem geograficznym])” poniższe uregulowanie:
„Dla określonych [win gatunkowych por] pochodzących z regionu Frioul‑Wenecja Julijska i Wenecja w okresie przejściowym upływającym dnia 31 marca 2007 r. na podstawie umowy między [Unią Europejską] a Republiką Węgier”.
Okoliczności faktyczne w postępowaniu przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
52 Sąd krajowy wywodzi w orzeczeniu, że Region oraz ERSA kwestionują niesprawiedliwość, która wynika ich zdaniem z tego, że pośród wyjątków przewidzianych w art. 19 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 753/2002 dla 106 win jedynie te dotyczące Tocai friulano lub Tocai italico i francuskiego oznaczenia Tokay Pinot gris przewidziano na czas określony.
53 Sąd krajowy powołuje następnie argument Regionu i ERSA, za pomocą którego wykazują one znaczenie historycznego pochodzenia oznaczenia Tocai friulano.
54 Ich zdaniem chodzi o autochtoniczną na obszarze Collio goriziano (region Frioul‑Wenecja Julijska) odmianę winorośli, produkowaną tam od zawsze. Jest ona używana do produkcji wytrawnego wina białego, nienadającego się do leżakowania.
55 Sąd krajowy wskazuje, że w związku z powyższymi argumentami Region i ERSA podniosły następujące zarzuty:
– przekroczenie granic swobodnego uznania wskutek braku i wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia, ponieważ władze włoskie wniosły do Komisji o ustanowienie wyjątku na czas nieokreślony, który dekret z dnia 26 września 2002 r. usankcjonował następnie jako wyjątek na czas określony;
– przekroczenie granic swobodnego uznania wskutek oczywistej niesprawiedliwości i naruszenia zasady równości obywateli Wspólnoty, ponieważ dyskryminacja włoskich producentów jest całkowicie nieuzasadniona;
– bezprawność wynikająca bezpośrednio ze sprzeczności z prawem umowy WE–Węgry w sprawie win, ponieważ akt prawny stanowiący podstawę sprzecznego z prawem wyznaczenia okresu przejściowego, mianowicie decyzja 93/724 zatwierdzająca umowę, jest sam w sobie sprzeczny z prawem z tego względu, że:
– obydwa produkty noszące tę samą nazwę są całkowicie odmienne, ponieważ wino węgierskie jest winem słodkim;
– obydwie społeczności używają tego samego oznaczenia od niepamiętnych czasów;
– należałoby zniwelować identyczność nazw poprzez dodanie nazwy regionu lub odmiany winorośli i to zarówno w świetle umowy WE–Węgry w sprawie win, jak i porozumienia madryckiego z 1891 r.;
– celem zachowania ważności umowa WE–Węgry w sprawie win, w związku z przystąpieniem Republiki Węgier do Wspólnoty Europejskiej, musi zawierać postanowienia odpowiadające zasadom porozumienia WTO, w szczególności art. 22–24 porozumienia TRIPS, dotyczącym wprowadzających w błąd oznaczeń geograficznych;
– umowa WE–Węgry w sprawie win narusza zasady prawa międzynarodowego, ponieważ wprowadzenie ograniczenia czasowego dla używania oznaczenia wynika z wymiany listów (wymiana listów w sprawie Tocai), a nie z umowy jako takiej, jak również narusza zasady zwyczajowego prawa międzynarodowego, ponieważ zawiera błędne przedstawienie okoliczności faktycznych związanych ze spornymi nazwami jednobrzmiącymi;
– naruszenie art. 1 protokołu dodatkowego do EKPC oraz art. 17 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej podpisanej dnia 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz.U. 2000, C 364, str. 1; zwanej dalej „Kartą praw podstawowych”), ponieważ w myśl tych przepisów własność intelektualna podlega ochronie, majątku można pozbawić jedynie ze względów interesu ogólnego z uwzględnieniem zasady proporcjonalności i za stosownym odszkodowaniem, a własność może zostać ograniczona jedynie przez ustawę.
56 Sąd krajowy wskazuje następnie, że dekretem z dnia 26 września 2002 r. krajowe władze jedynie transponowały postanowienia rozporządzenia nr 753/2002 i jego załącznika II dotyczące ograniczonego w czasie używania oznaczenia „Tocai friulano”, i wyjaśnił, że wynika ono z umowy między Wspólnotą a Republiką Węgier.
57 W związku z tym jest oczywiste, że szkody podniesione w skardze, polegające na tym, że wykluczone jest używanie oznaczeń Tocai friulano lub Tocai italico po dniu 31 marca 2007 r., wynikają bezpośrednio z dwóch aktów prawa wspólnotowego, mianowicie z decyzji 93/724 i rozporządzenia nr 753/2002.
58 Tribunale amministrativo regionale del Lazio, będąc zdania, że dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu niezbędne jest uzyskanie odpowiedzi na pewne pytania dotyczące prawa wspólnotowego, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Węgier z drugiej strony, zawarty w dniu 16 grudnia 1991 r. […], stanowi zgodną z prawem, ważną i wystarczającą podstawę dla przyjęcia przez Wspólnotę Europejską umowy zawartej między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w dniu 29 listopada 1993 r. w sprawie win […]; kwestia ta dotyczy również art. 65 ust. 1, wspólnej deklaracji nr 13 i załącznika XIII (pkt 3, 4 i 5) do układu stowarzyszeniowego z roku 1991 w zakresie ewentualnego zastrzeżenia suwerenności i kompetencji każdego z państw w dziedzinie krajowych oznaczeń geograficznych dla ich produktów rolnych i spożywczych, łącznie z produktami sektora win, wykluczającego przeniesienie suwerenności lub kompetencji na Wspólnotę Europejską?
2) Czy Umowę zawartą między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win […], która reguluje ochronę oznaczeń geograficznych w dziedzinie własności intelektualnej i przemysłowej, należy uznać za nieważną i niewywołującą skutków prawnych, z uwzględnieniem w szczególności opinii 1/94 Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie wyłącznej właściwości Wspólnoty Europejskiej, ponieważ nie została ratyfikowana przez poszczególne państwa członkowskie?
3) Czy na wypadek, gdyby umowę WE–Węgry z roku 1993 […] należało uznać w całości za zgodną z prawem i podlegającą stosowaniu, zakaz używania we Włoszech oznaczenia »Tocai« po roku 2007 wynikający z (dołączonej do Umowy) wymiany listów pomiędzy umawiającymi się stronami należy uznać za nieważny i niewywołujący skutków prawnych, ponieważ jest on sprzeczny z regulacją dotyczącą jednobrzmiących nazw w tej umowie (por. art. 4 ust. 5 i protokół do umowy)?
4) Czy wspólną deklarację nr 2 do umowy z roku 1993 […], z której wynika, że umawiającym się stronom w czasie trwania negocjacji nie był znany przypadek identyczności nazw win europejskich i węgierskich, uznać należy za jednoznacznie fałszywe przedstawienie okoliczności faktycznych (ponieważ włoskie i węgierskie oznaczenia win typu »Tocai« istniały obok siebie od stuleci, zostały oficjalnie uznane w porozumieniu między Włochami i Węgrami w roku 1948 i w końcu zostały uwzględnione w prawie wspólnotowym), z tym skutkiem, że umowa z roku 1993, z której wynika zakaz używania oznaczenia Tocai we Włoszech, jest nieważna na podstawie art. 48 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów?
5) Czy zawarte w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), które weszło w życie w dniu 1 stycznia 1996 r., a więc później niż umowa WE–Węgry […], należy interpretować w świetle art. 59 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów w ten sposób, że wobec tożsamości umawiających się stron obydwu umów w przypadku sprzeczności postanowień dotyczących regulacji homonimiczności nazw win stosować należy postanowienia tego porozumienia zamiast umowy WE–Węgry z roku 1993?
6) Czy wobec dwóch jednobrzmiących oznaczeń win, które są produkowane w dwóch państwach będących stronami porozumienia TRIPS (bez względu na to, czy homonimiczność tych nazw dotyczy dwóch używanych przez te państwa oznaczeń geograficznych lub geograficznego oznaczenia jednego z tych państw i jednobrzmiącej nazwy odmiany winorośli tradycyjnie uprawianej w drugim państwie) art. 22–24 [w części II sekcja 3 załącznika 1C do] Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu, który zawiera porozumienie TRIPS, obowiązujące od dnia 1 stycznia 1996 r., należy interpretować w ten sposób, że obydwa oznaczenia mogą być w przyszłości używane, o ile były używane przez obydwu producentów w przeszłości w dobrej wierze lub przynajmniej dziesięć lat przed dniem 15 kwietnia 1994 r. (art. 24 ust. 4 [porozumienia TRIPS]) i obydwa oznaczenia jednoznacznie wskazują kraj, region lub miejsce na tym terytorium, z którego pochodzi chronione wino, tak że nie wprowadza to w błąd konsumentów?
7) Czy prawo własności, o którym mowa w art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego do europejskiej konwencji ochrony praw człowieka i podstawowych wolności, które zostało ujęte w art. 17 podpisanej w dniu 7 października 2000 r. w Nicei Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, dotyczy również własności intelektualnej na nazwach pochodzenia win i jej wyceny i czy ochrona własności – również po uwzględnieniu całkowitego braku jakiegokolwiek odszkodowania dla pozbawionych własności producentów wina z Frioul, braku usprawiedliwiającego pozbawienie własności ogólnego interesu i naruszenia zasady proporcjonalności – wyklucza stosowanie uzgodnień zawartych w wymianie listów, która została dołączona do Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win […], ale nie została do niej inkorporowana, w myśl których producenci wina z Frioul nie mogą używać oznaczenia »Tocai friulano«?
8) Czy, w przypadku gdy stwierdzona zostanie sprzeczność z prawem przepisów wspólnotowych umowy WE–Węgry w sprawie win […] lub dołączonej do niej wymiany listów w wyżej wskazanym zakresie, również przepisy rozporządzenia […] nr 753/2002, w myśl których używanie nazwy »Tocai friulano« po dniu 31 marca 2007 r. jest niedopuszczalne, uznać należy za niewywołujące skutków prawnych?”.
59 Pismem z dnia 11 marca 2005 r., które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 15 marca 2005 r., Region i ERSA wniosły o umożliwienie wszystkim uczestnikom postępowania ustosunkowania się przed wydaniem wyroku przez Trybunał do nowych okoliczności przedstawionych w tym piśmie. Nowe okoliczności dotyczą zawarcia w najbliższym czasie nowej umowy między Wspólnotą a Australią i Stanami Zjednoczonymi Ameryki, na mocy której, na podstawie art. 24 ust. 6 porozumienia TRIPS, tamtejszym producentom zezwolono na używanie na ich rynkach krajowych oraz trzecich oznaczenia „Tokay”.
60 Należy przypomnieć, że Trybunał może, z urzędu, na wniosek rzecznika generalnego lub na wniosek stron, zarządzić otwarcie procedury ustnej na nowo na podstawie art. 61 regulaminu, jeżeli uzna, iż sprawa nie została dostatecznie wyjaśniona lub że rozstrzygnięcie będzie mieć za podstawę argument, który nie był przedmiotem dyskusji stron (zob. w szczególności wyrok z dnia 18 czerwca 2002 r. w sprawie C‑299/99 Philips, Rec. str. I‑5475, pkt 20).
61 Nie ma powodu, by ponownie otwierać zamkniętą w dniu 16 grudnia 2004 r. procedurę ustną, ponieważ Trybunał dysponuje wszystkimi informacjami koniecznymi do udzielenia odpowiedzi na przedłożone pytania.
62 Wniosek Regionu i ERSA zostaje w związku z tym oddalony.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pierwszego pytania
63 W pierwszym pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy układ stowarzyszeniowy WE–Węgry stanowił stosowną podstawę prawną dla wydania decyzji 93/724, za pomocą której Wspólnota zawarła umowę WE–Węgry w sprawie win.
64 To pytanie jest oparte na założeniu, że podstawę prawną uprawniającą Wspólnotę do zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win stanowi układ stowarzyszeniowy WE–Węgry. Założenie opiera się w oczywisty sposób na odesłaniu pierwszego umocowania umowy WE–Węgry w sprawie win do układu stowarzyszeniowego WE–Węgry.
65 Jak jednak wskazały Rada i Komisja, założenie to jest nieprawidłowe.
66 Odesłanie do układu stowarzyszeniowego WE–Węgry wskazuje bowiem na kontekst polityczny umowy WE–Węgry w sprawie win. Nie może ono być rozumiane jako wskazówka dotycząca przepisów wspólnotowych, na których podstawie umowa została zawarta przez Wspólnotę.
67 Podstawa prawna uprawniająca Wspólnotę do zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win jest natomiast wskazana w pierwszym ustępie preambuły do decyzji 93/724, na mocy której umowa ta została zawarta i zatwierdzona w imieniu Wspólnoty.
68 Z tego ustępu preambuły wynika mianowicie jednoznacznie, że podstawę prawną stanowi art. 133 WE, który przyznaje Wspólnocie kompetencję w zakresie wspólnej polityki handlowej.
69 Pytanie, czy wybrana przez Radę podstawa prawna jest stosowna stanowi przedmiot drugiego pytania prejudycjalnego i w związku z tym będzie poddane ocenie w ramach odpowiedzi na to pytanie.
70 Na pierwsze pytanie należy zatem udzielić odpowiedzi, że układ stowarzyszeniowy WE–Węgry nie stanowi podstawy prawnej decyzji 93/724, na mocy której zawarta została umowa WE–Węgry w sprawie win.
W przedmiocie drugiego pytania
71 W drugim pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 133 WE, który przyznaje Wspólnocie wyłączną kompetencję w zakresie wspólnej polityki handlowej, stanowi stosowną podstawę prawną dla zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win przez samą Wspólnotę, w związku z tym, że umowa ta reguluje ochronę oznaczeń geograficznych, należącą do dziedziny własności przemysłowej i handlowej.
72 W myśl utrwalonego orzecznictwa Trybunału wybór podstawy prawnej wspólnotowego aktu prawnego musi zostać oparty na obiektywnych okolicznościach, które mogą zostać poddane kontroli sądowej. Należą do nich w szczególności cel i treść aktu prawnego (zob. w szczególności wyrok z dnia 19 września 2002 r. w sprawie C‑336/00 Huber, Rec. str. I‑7699, pkt 30).
73 Zgodnie z umocowaniem pierwszym decyzji 93/724, Rada powołała się na art. 133 WE jako podstawę prawną dla zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win.
74 Ponadto z motywu trzeciego tej decyzji wynika, że Rada była zdania, iż umowa musi zostać zawarta na szczeblu Wspólnoty, ponieważ postanowienia tej umowy pozostają w bezpośrednim związku z przepisami dotyczącymi wspólnej polityki handlowej i rolnej, w tym przypadku wspólnotowymi przepisami dotyczącymi wina.
75 W myśl orzecznictwa Trybunału wspólnotowy akt prawny należy do zakresu kompetencji wyłącznej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej ustanowionej w art. 133 WE wyłącznie w sytuacji, gdy dotyczy konkretnie wymiany międzynarodowej, to znaczy jego głównym zadaniem jest wspierać, ułatwiać lub regulować wymianę handlową, i wywiera on bezpośredni wpływ na obrót określonymi produktami (zob. opinię 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., Rec. str. I‑5267, pkt 57; opinię 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., Rec. str. I‑9713, pkt 40 oraz wyrok z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie C‑281/01 Komisja przeciwko Radzie, Rec. str. I‑12049, pkt 40 i 41).
76 W niniejszym przypadku powstaje konkretne pytanie, czy umowa WE–Węgry w sprawie win należy do wyłącznej kompetencji Wspólnoty w dziedzinie wspólnej polityki handlowej lub czy, jak podniosły Region i ERSA oraz rząd włoski, należy do dziedziny ochrony praw własności intelektualnej, w której państwa członkowskie i Wspólnota dzielą kompetencję.
77 W związku z tym należy przypomnieć o miarodajnych dla tego okresu czasu ramach prawnych, czyli o wspólnej organizacji rynku win w momencie zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win.
78 Artykuł 63 rozporządzenia nr 822/87 przewiduje mianowicie, że wina importowane przeznaczone do bezpośredniego spożycia i noszące oznaczenia geograficzne mogą, odnośnie do wprowadzania do obrotu we Wspólnocie i na zasadach wzajemności, podlegać kontroli i ochronie przewidzianej dla win gatunkowych por i że postanowienie to jest wprowadzane w życie w formie umów z odnośnymi państwami trzecimi, które zostaną wynegocjowane oraz podpisane zgodnie z procedurą określoną w art. 133 WE.
79 Oczywiste jest, że umowa WE–Węgry w sprawie win stanowi umowę, o jakiej mowa w art. 63 rozporządzenia nr 822/87.
80 Umowy tego rodzaju mają na celu przede wszystkim wspieranie obrotu handlowego pomiędzy stronami umowy w ten sposób, że po pierwsze na zasadzie wzajemności uprzywilejowują sprzedaż win pochodzących z tych państw, zapewniając temu winu ochronę identyczną z przewidzianą dla win gatunkowych por pochodzących ze Wspólnoty i po drugie wspierają sprzedaż wina pochodzącego ze Wspólnoty w państwach trzecich.
81 Umowy te zapewniają w szczególności wzajemną ochronę określonych oznaczeń geograficznych zamieszczanych na etykietach używanych w sprzedaży odnośnych win na rynku Wspólnoty i odnośnego państwa trzeciego. Jest to zatem instrument wywołujący bezpośredni skutek na handel winem (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Radzie, pkt 40).
82 Uwzględniając powyższe, stwierdzić należy, że umowy te odpowiadają kryteriom, które w myśl orzecznictwa przytoczonego w pkt 75 tego wyroku muszą być spełnione, aby akt prawny Wspólnoty należał do zakresu wyłącznej kompetencji w dziedzinie wspólnej polityki handlowej ustanowionej w art. 133 WE.
83 Na drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że art. 133 WE, powołany w umocowaniu decyzji 93/724, stanowi stosowną podstawę prawną do zawarcia przez samą Wspólnotę umowy WE–Węgry w sprawie win.
W przedmiocie trzeciego pytania
84 W trzecim pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy, w przypadku gdy umowę WE–Węgry w sprawie win należałoby uznać w całości za zgodną z prawem i podlegającą stosowaniu, zakaz używania we Włoszech oznaczenia „Tocai” po dniu 31 marca 2007 r. wynikający z wymiany listów w sprawie Tocai należy traktować jako nieważny i niewywołujący skutków prawnych z powodu sprzeczności z regulacją dotyczącą homonimów zawartą w art. 4 ust. 5 umowy.
85 Pytanie to należy rozumieć w kontekście argumentów Regionu i ERSA, w myśl których pomiędzy regulacją dotyczącą homonimów zawartą w art. 4 ust. 5 umowy WE–Węgry w sprawie win i wynikającym z wymiany listów w sprawie Tocai zakazem używania słowa „Tocai” w określeniu „Tocai friulano” lub „Tocai italico” dla oznaczenia i prezentacji włoskich win gatunkowych por po upływie okresu przejściowego, który dobiega końca w dniu 31 marca 2007 r., zachodzi sprzeczność.
86 Zdaniem Regionu i ERSA sprzeczność polega na tym, że w wymianie listów w sprawie Tocai węgierskie oznaczenie „Tokaj” zostało uprzywilejowane względem włoskiego oznaczenia homonimicznego „Tocai”, mimo iż regulacja dotycząca homonimów zawarta w art. 4 ust. 5 umowy WE–Węgry w sprawie win – umowy głównej, od której dołączony do niej akt, jak wymiana listów w sprawie Tocai, nie może odbiegać – opiera się na przepisie, który gwarantuje współwystępowanie obydwu oznaczeń, o ile nie stwarza to prawdopodobieństwa ich pomylenia.
87 W związku z tym należy zaznaczyć, że tego rodzaju kolizja może zachodzić jedynie wtedy, gdy obydwa oznaczenia, które w rozumieniu art. 4 ust. 5 umowy WE–Węgry są jednobrzmiące, stanowią chronione przez tę umowę oznaczenia geograficzne.
88 Z art. 4 ust. 1 lit. a) tej umowy wynika, że w przypadku win pochodzących ze Wspólnoty oznaczenia geograficzne chronione przez tę umowę są wymienione w załączniku do niej, dokładniej w części A dotyczącej „Win pochodzących ze Wspólnoty”.
89 Inaczej niż oznaczenie węgierskie „Tokaj” wymienione w części B tego załącznika, w którym wskazano chronione na podstawie art. 4 ust. 1 lit. b) umowy WE–Węgry w sprawie win oznaczenia geograficzne win pochodzących z Węgier, „Tocai friulano” i „Tocai italico” nie występują w części A tego załącznika, dotyczącej win pochodzących ze Wspólnoty.
90 Ponadto ww. oznaczenia win włoskich nie mogą w każdym razie zostać zaklasyfikowane jako oznaczenia geograficzne w rozumieniu umowy WE–Węgry w sprawie win.
91 Na podstawie art. 2 ust. 2 umowy bowiem „oznaczenie geograficzne” to „oznaczenie, włącznie z »nazwą pochodzenia«, które jest ujęte w prawodawstwie Umawiającej się Strony do celów opisu i prezentacji wina pochodzącego z terytorium Umawiającej się Strony lub z regionu, lub miejscowości na tym terytorium, w przypadku gdy określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna takiego wina zasadniczo przypisywana jest jego geograficznemu pochodzeniu”.
92 W myśl stosownych przepisów, które obowiązywały w chwili zawarcia umowy WE–Węgry w sprawie win, oznaczenia „Tocai friulano” i „Tocai italico” nie stanowiły oznaczeń geograficznych, lecz nazwy odmiany winorośli uznanej we Włoszech za nadającą się do produkcji wina gatunkowego por na obszarze tego państwa członkowskiego.
93 Jak wiadomo, oznaczenie „Tocai friulano” występuje w tytule I załącznika do rozporządzenia nr 3800/81 jako odmiana winorośli zalecana i dopuszczona w określonych prowincjach Włoch oraz w pkt 5 załącznika III do rozporządzenia nr 3201/90 jako synonim odmiany winorośli „Tocai italico”, który może być używany do oznaczania określonych włoskich win gatunkowych por.
94 Natomiast węgierskie wina „Tokaj” lub „Tokaji” są wymienione w tytule 11 pkt 5 załączniku II do rozporządzenia nr 3201/90 zatytułowanym „Lista […] win importowanych oznaczonych za pomocą oznaczenia geograficznego”.
95 Region i ERSA oraz rząd włoski podnoszą, że w prawie wspólnotowym było i jest przewidziane, że określone oznaczenia geograficzne „Collio goriziano”, „Collio”, „Isonzo del Friuli” i „Isonzo” mogą być używane dla oznaczenia i prezentacji we Włoszech określonych włoskich win gatunkowych por w kombinacji ze wskazaniem odmiany winorośli „Tocai friulano” lub jego synonimu „Tocai italico”, z których wino zostało wyprodukowane, jeżeli spełnione są warunki określone w specyfikacji.
96 Z akt przedłożonych Trybunałowi nie wynika jednakże, by decyzja Włoch o dopuszczeniu takiej kombinacji doprowadziła do tego, że wynikające z tej kombinacji brzmienie stanowi oznaczenie geograficzne i zawarte w nim określenia „Tocai friulano” i „Tocai italico” oznaczają już nie odmianę winorośli, lecz oznaczenie geograficzne.
97 Z okoliczności, że określenia „Tocai friulano” i „Tocai italico” zostały wymienione w załączniku II do rozporządzenia nr 753/2002 wynika przeciwnie, że również w myśl przepisów wspólnotowych obowiązujących w czasie właściwym dla sporu przed sądem krajowym określenia te odpowiadały nazwie odmiany winorośli, która na podstawie art. 19 ust. 2 lit. b) i art. 19 ust. 3 tego rozporządzenia może być używana na etykietach określonych włoskich win gatunkowych por. W związku z tym nie chodzi o obejmującą oznaczenie geograficzne nazwę odmiany winorośli lub jej synonim w rozumieniu art. 19 ust. 2 lit. a) tego rozporządzenia.
98 Uwzględniając powyższe na trzecie pytanie należy odpowiedzieć w ten sposób, że zakaz używania we Włoszech oznaczenia „Tocai” po dniu 31 marca 2007 r., który wynika z wymiany listów w sprawie Tocai, nie jest sprzeczny z uregulowaniem homonimiczności oznaczeń zawartym w art. 4 ust. 5 umowy WE–Węgry w sprawie win.
W przedmiocie czwartego pytania
99 W czwartym pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy wspólną deklarację w sprawie homonimów, w zakresie, w jakim wskazuje w pierwszym akapicie, że odnośnie do art. 4 ust. 5 lit. a) umawiające się strony stwierdzają, iż w czasie trwania negocjacji nie był im znany żaden przypadek, do którego stosowałby się ten artykuł, uznać należy za jednoznacznie błędne przedstawienie okoliczności faktycznych, ze skutkiem takim, że umowa z 1993 r. w zakresie, w jakim zawiera zakaz używania we Włoszech oznaczenia „Tocai” po dniu 31 marca 2007 r. jest nieważna na mocy art. 48 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów.
100 To pytanie należy rozumieć w kontekście argumentów Regionu i ERSA, zgodnie z którymi, biorąc pod uwagę całość okoliczności sprawy, nie ma wątpliwości co do nieprawidłowości wspólnej deklaracji w sprawie homonimów, ponieważ Wspólnota i Republika Węgier musiały wiedzieć o homonimiczności oznaczeń „Tocai” dla włoskich win wytrawnych i „Tokaj” dla węgierskich win deserowych.
101 Jak wynika z pkt 88–97 niniejszego wyroku, włoskie oznaczenie „Tocai friulano” i jego synonim „Tocai italico” nie stanowiły chronionego oznaczenia geograficznego w rozumieniu umowy WE–Węgry w sprawie win, tak że postanowienia art. 4 ust. 5 lit. a) umowy dotyczące homonimiczności nazw nie podlegają zastosowaniu dla rozstrzygnięcia przypadku możliwej homonimiczności lub identyczności tego oznaczenia i węgierskiego oznaczenia „Tokaj”, które stanowi, jak zostało stwierdzone w pkt 89 niniejszego wyroku, chronione przez tę umowę oznaczenie geograficzne.
102 W związku z tym na czwarte pytanie należy odpowiedzieć w ten sposób, że wspólna deklaracja w sprawie homonimów, w zakresie w jakim stwierdza się w jej pierwszym akapicie, że odnośnie do art. 4 ust. 5 lit. a) umowy WE–Węgry w sprawie win umawiające się strony stwierdzają, że w czasie trwania negocjacji nie był im znany żaden przypadek, do którego stosowałby się ten artykuł, nie stanowi oczywiście błędnego przedstawienia okoliczności faktycznych.
W przedmiocie szóstego pytania
103 W szóstym pytaniu, które należy poddać ocenie przed rozważeniem pytania piątego, sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy w przypadku homonimiczności oznaczeń geograficznych lub oznaczenia geograficznego i oznaczenia, które zawiera nazwę odmiany winorośli, art. 22–24 porozumienia TRIPS należy interpretować w ten sposób, że obydwa oznaczenia mogą być w przyszłości dalej używane, pod warunkiem że używanie tych oznaczeń przez odnośnych producentów w przeszłości następowało w dobrej wierze lub przez co najmniej 10 lat przed datą 15 kwietnia 1994 r. i kraj, region lub miejsce na tym terytorium, z których pochodzi chronione wino, są wskazane na tyle jednoznacznie, ze konsumenci nie będą wprowadzani w błąd.
104 Region i ERSA oraz rząd włoski podnoszą, że art. 22–24 porozumienia TRIPS nakładają na Wspólnotę, jako członka WTO, obowiązek ochrony wszystkich homonimicznych oznaczeń geograficznych, a zatem również w przypadku homonimiczności oznaczenia geograficznego i nazwy odmiany winorośli oraz że w związku z tym artykuły te stoją na przeszkodzie pozbawieniu ochrony oznaczenia „Tocai friulano”.
105 Argumenty te nie zasługują na uwzględnienie w świetle brzmienia stosownych postanowień porozumienia TRIPS.
106 Po pierwsze, art. 23 ust. 3 porozumienia TRIPS stanowi w szczególności, że w przypadku homonimicznych oznaczeń geograficznych dla win ochrona powinna być przyznana każdemu oznaczeniu i że każdy członek WTO określi praktyczne warunki dla odróżnienia jednych homonimicznych oznaczeń geograficznych od innych, biorąc pod uwagę potrzebę zapewnienia sprawiedliwego traktowania producentów, których to dotyczy, a także zapobieżenia wprowadzaniu konsumentów w błąd.
107 Na podstawie art. 22 ust. 1 porozumienia TRIPS „oznaczeniami geograficznymi” są oznaczenia, które identyfikują towar jako pochodzący z terytorium członka lub regionu, lub miejsca na tym terytorium, jeżeli pewna jakość, reputacja lub inna cecha towaru jest przypisywana zasadniczo pochodzeniu geograficznemu tego towaru.
108 Jak wyjaśniono w pkt 88–97 niniejszego wyroku, włoskie oznaczenia „Tocai friulano” i „Tocai italico” odpowiadają, inaczej niż oznaczenie węgierskie „Tokaj”, nazwie odmiany winorośli, nie stanowią jednak oznaczenia geograficznego w rozumieniu umowy WE–Węgry w sprawie win. Ze względu na okoliczność, że pojęcie oznaczenia geograficznego, tak jak zostało zdefiniowane w tej umowie, jest zasadniczo identyczne z definicją zawartą w art. 22 ust. 1 porozumienia TRIPS, w ramach porozumienia TRIPS musi zostać stwierdzone to samo.
109 W związku z tym art. 23 ust. 3 porozumienia TRIPS nie podlega stosowaniu w sporze przed sądem krajowym, ponieważ spór nie dotyczy homonimiczności dwóch oznaczeń geograficznych.
110 Po drugie, art. 24 ust. 4 porozumienia TRIPS stanowi, że sekcja 3 tego porozumienia nie zobowiązuje członka do zapobiegania nieprzerwanemu i podobnemu używaniu określonego oznaczenia geograficznego należącego do innego członka, identyfikującego wina i napoje alkoholowe w odniesieniu do towarów lub usług, przez osoby pochodzące z jego terytorium lub mające tam siedziby, które używały takiego oznaczenia geograficznego w sposób ciągły w odniesieniu do takich samych lub pochodnych towarów lub usług na terytorium tego członka albo przez co najmniej 10 lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 roku lub w dobrej wierze przed tą datą.
111 Z tego postanowienia wynika jasno, że Wspólnota co prawda nie jest zobowiązana do zakazania nieprzerwanego i podobnego używania określonego oznaczenia geograficznego należącego do innego członka, identyfikującego wina i napoje alkoholowe w odniesieniu do towarów lub usług, przez osoby pochodzące z jego terytorium lub mające tam siedziby w rozumieniu art. 24 ust. 4 porozumienia TRIPS, ale również, że postanowienie to nie wyklucza możliwości wprowadzenia takiego zakazu.
112 Innymi słowy, art. 24 ust. 4 należy interpretować w ten sposób, że pod warunkami określonymi w tym postanowieniu zawiera on uprawnienie, a nie zobowiązanie, do ochrony wszystkich oznaczeń homonimicznych.
113 Po trzecie, art. 24 ust. 6 porozumienia TRIPS umożliwia Wspólnocie, jako członkowi WTO, stosowanie postanowień tego porozumienia w odniesieniu do oznaczenia geograficznego innego członka WTO w stosunku do produktów wytworzonych z winorośli, dla których odpowiednie oznaczenie jest identyczne ze zwyczajowo przyjętą nazwą odmiany winorośli istniejącej na terytorium tego członka w chwili wejścia w życie porozumienia WTO.
114 Również to postanowienie zawiera zatem uprawnienie, a nie zobowiązanie, Komisji do udzielenia ochrony wspólnotowej odmianie winorośli, w szczególności jeżeli jej nazwa jest jednobrzmiąca z oznaczeniem geograficznym wina pochodzącego z kraju trzeciego.
115 W związku z tym na szóste pytanie trzeba udzielić takiej odpowiedzi, że art. 22–24 porozumienia TRIPS należy interpretować w ten sposób, że w przypadku jak w sporze przed sądem krajowym, gdzie oznaczenie geograficzne państwa trzeciego i oznaczenie zawierające nazwę odmiany winorośli używaną dla oznaczenia i prezentacji określonych wyprodukowanych z niej win wspólnotowych są homonimiczne, nie zawierają one wymogu umożliwienia dalszego używania tego oznaczenia, również wtedy, gdy w przeszłości było używane przez odnośnych producentów w dobrej wierze lub przez co najmniej 10 lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 roku i kraj, region lub miejsce na tym terytorium będące miejscem pochodzenia wina są określone w sposób na tyle jednoznaczny, że konsument nie może zostać wprowadzony w błąd.
116 W związku z treścią tej odpowiedzi pytanie piąte nie wymaga rozpatrywania, ponieważ zostało ono postawione na wypadek, gdyby umowa WE–Węgry w sprawie win, w zakresie, w jakim wyklucza możliwość używania słowa „Tocai” dla oznaczenia i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych por po dniu 31 marca 2007 r., została uznana za niezgodną z art. 22–24 porozumienia TRIPS w zakresie, w jakim wymagałyby one w przypadku homonimiczności nazw, aby możliwe było dalsze używanie obydwu oznaczeń.
117 Z odpowiedzi udzielonej na pytanie szóste wynika bowiem, że przypadek ten nie zachodzi w sporze przed sądem krajowym, który dotyczy homonimiczności oznaczenia geograficznego kraju trzeciego i oznaczenia zawierającego nazwę odmiany winorośli używanego dla oznaczenia i prezentacji określonych wyprodukowanych z niej win wspólnotowych.
W przedmiocie siódmego pytania
118 W siódmym pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy prawo własności uregulowane w art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego do EKPC, które zostało ujęte w art. 17 Karty praw podstawowych, dotyczy również własności intelektualnej na nazwach pochodzenia win i jej wykonywania i jeżeli tak, to czy ochrona własności – również po uwzględnieniu całkowitego braku jakiegokolwiek odszkodowania dla pozbawionych własności producentów wina z Frioul, braku uzasadniającego pozbawienie własności ogólnego interesu i naruszenia zasady proporcjonalności – wyklucza stosowanie przez odnośnych producentów wina z Frioul‑Wenecji Julijskiej słowa „Tocai” w określeniu „Tocai friulano” lub „Tocai italico” dla oznaczenia i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych por po upływie okresu przejściowego kończącego się dnia 31 marca 2007 r., wynikającego z dołączonej do umowy WE–Węgry w sprawie win […], ale nie inkorporowanej do niej wymiany listów w sprawie Tocai.
119 W myśl utrwalonego orzecznictwa prawo własności należy do podstawowych zasad prawa wspólnotowego. Zasady te nie stanowią jednak żadnych praw absolutnych, lecz muszą być widziane w perspektywie ich funkcji społecznej. Wobec tego wykonywanie prawa własności może zostać poddane ograniczeniom, pod warunkiem że ograniczenia te rzeczywiście odpowiadają celom Wspólnoty Europejskiej służącym dobru ogólnemu i nie stanowią, w stosunku do swego celu, ingerencji nieproporcjonalnej i niemożliwej do przyjęcia, która naruszałaby istotę tego prawa (zob. podobnie m.in. wyroki z dnia 13 grudnia 1994 r. w sprawie C‑306/93 SMW Winzersekt, Rec. str. I‑5555, pkt 22 i z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawach C‑37/02 i C‑38/02 Di Lenardo i Dilexport, Zb.Orz. str. I‑6911, pkt 82 i powołane tam orzecznictwo).
120 Ustalając zakres podstawowego prawa własności, stanowiącego ogólną zasadę prawa wspólnotowego, uwzględnić należy w szczególności art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego do EKPC, w którym prawo to jest ujęte.
121 W związku z tym należy poddać ocenie, czy zakaz używania od dnia 1 kwietnia 2007 r. słowa „Tocai” dla oznaczenia i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych por, wynikający z wymiany listów w sprawie Tocai, stanowi ingerencję nieproporcjonalną i niemożliwą do przyjęcia, która narusza podstawowe prawo własności odnośnych uczestników obrotu w jego istocie.
122 Zakaz ten nie stanowi pozbawienia własności w rozumieniu art. 1 ust. 1 pierwszego protokołu dodatkowego do EKPC, ponieważ nie wyklucza całkowicie możliwości sprzedaży w racjonalny sposób określonych win włoskich.
123 Z tego względu podniesiony przez sąd krajowy brak odszkodowania pozbawionych własności producentów wina z Frioul nie stanowi sam w sobie okoliczności, która wykazywałaby niezgodność zakazu z prawem własności.
124 Poza tym, bez konieczności rozstrzygania, czy środek ten jako środek regulujący wykonywanie prawa własności stanowi ingerencję w prawo własności, który może należeć do zakresu zastosowania art. 1 ust. 2 pierwszego protokołu dodatkowego do EKPC i w związku z tym może prowadzić do ograniczenia podstawowego prawa własności, stwierdzić należy, że ograniczenie tego prawa, nawet jeśli zostałoby one uznane za udowodnione, może zostać usprawiedliwione.
125 Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że przepis regulujący wykonywanie prawa własności jest uzasadniony, jeżeli uwzględnia zasadę zgodności z prawem i realizuje uzasadniony cel za pomocą środków, które są do niego w rozsądnym stopniu proporcjonalne (zob. m.in. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 21 maja 2002 r. w sprawie Jokela przeciwko Finlandii, Recueil des arrêts et décisions, 2002–IV, § 48).
126 Po pierwsze, w przedmiocie zgodności z prawem spornego przed sądem krajowym zakazu wiadomo, że wymiana listów w sprawie Tocai dołączona do umowy WE–Węgry w sprawie win wyraźnie go przewiduje i że akt ten został zatwierdzony w imieniu Wspólnoty decyzją 93/724. Jest to zatem środek, który jest przewidziany w przepisie prawa, który, jak zostało to wyjaśnione w pkt 77–81 niniejszego wyroku, został ustanowiony w ramach WOR wina wskutek zawarcia tej umowy.
127 Natomiast w przedmiocie celu w postaci interesu ogólnego, do którego realizacji zmierza sporny w sprawie przed sądem krajowym przepis, w pkt 80 i 81 niniejszego wyroku zostało już wyjaśnione, że umowa WE–Węgry w sprawie win, do której ten przepis należy, ma na celu przede wszystkim wspieranie obrotu handlowego pomiędzy stronami umowy w ten sposób, że po pierwsze na zasadzie wzajemności uprzywilejowują sprzedaż pochodzących z odnośnych państw win oznaczonych lub prezentowanych za pomocą oznaczeń geograficznych i zapewniają temu winu ochronę przewidzianą dla win gatunkowych por pochodzących ze Wspólnoty i po drugie wspierają sprzedaż wina pochodzącego ze Wspólnoty w państwach trzecich.
128 Z motywow trzeciego i piątego rozporządzenia nr 2392/89 wynika w szczególności, że przepisy wspólnotowe dotyczące oznaczania i prezentacji wina powinny pogodzić konieczność informowania odbiorcy o określonym produkcie w odpowiedni i dokładny sposób z koniecznością ochrony producentów na ich terytorium przed zniekształceniem warunków konkurencji.
129 Cel, do którego realizacji zmierza sporny w sporze głównym środek, stanowi zgodny z prawem cel w postaci ochrony interesu ogólnego (zob. ww. wyrok w sprawie SMW Winzersekt, pkt 25).
130 W końcu należy poddać ocenie, czy przepis ten jest proporcjonalny względem wskazanego celu w postaci interesu ogólnego.
131 W sprawie, która dotyczyła przepisu wspólnotowego zastosowanego w ramach WOR wina, na mocy którego po upływie pięcioletniego okresu przejściowego zakazane zostało używanie określenia „metoda produkcji szampana” dla win, które nie mogą być oznaczane nazwą pochodzenia „szampan”, Trybunał wskazał, że w myśl utrwalonego orzecznictwa w dziedzinie wspólnej polityki rolnej ustawodawca wspólnotowy dysponuje szerokim zakresem swobodnego uznania, odzwierciedlającym odpowiedzialność polityczną, którą nakładają na niego art. 34 WE i 37 WE oraz że zgodność z prawem przepisu zastosowanego w tej dziedzinie może zostać podważona jedynie wtedy, jeżeli przepis ten jest w sposób oczywisty niestosowny względem celu, do którego realizacji dąży właściwy organ (zob. ww. wyrok w sprawie SMW Winzersekt, pkt 21).
132 W związku z tym stwierdzić należy, że włoskie wina gatunkowe por mogą w dalszym ciągu być produkowane z odmiany winorośli „Tocai friulano” i mogą być sprzedawane po upływie okresu przejściowego z użyciem odnośnego oznaczenia geograficznego, nawet bez dodania nazwy odmiany winorośli.
133 W niniejszym przypadku proporcjonalność zastosowanego przepisu nie może zostać podważona, ponieważ po pierwsze w wymianie listów w sprawie Tocai przewidziany został trzynastoletni okres przejściowy i po drugie, jak zostało przedstawione na rozprawie przez Komisję, w zastępstwie oznaczenia „Tocai friulano” i jego synonimu „Tocai italico” możliwe jest użycie określeń alternatywnych, mianowicie w szczególności „Trebbianello” i „Sauvignonasse”.
134 W tej sytuacji na pytanie siódme należy odpowiedzieć w ten sposób, że prawo własności nie stoi na przeszkodzie zakazowi dalszego używania przez odnośnych producentów z regionu autonomicznego Frioul‑Wenecja Julijska słowa „Tocai” w określeniu „Tocai friulano” lub „Tocai italico” dla oznaczenia lub prezentacji określonych włoskich win gatunkowych po upływie okresu przejściowego upływającego w dniu 31 marca 2007 r., który wynika z dołączonej do umowy WE–Węgry w sprawie win, ale nie inkorporowanej do niej wymiany listów w sprawie Tocai.
W przedmiocie ósmego pytania
135 W ósmym pytaniu sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy, w przypadku gdy stwierdzona zostanie sprzeczność z prawem umowy WE–Węgry w sprawie win lub dołączonej do niej wymiany listów w sprawie Tocai w zakresie wskazanym w poprzednich pytaniach, również przepisy art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 753/2002, w myśl których używanie oznaczenia „Tocai friulano” po dniu 31 marca 2007 r. jest niedopuszczalne, uznać należy za nieważne i niewywołujące skutków prawnych.
136 Ponieważ pytanie to zostało postawione jedynie na wypadek, gdyby ocena pierwszych siedmiu pytań doprowadziła do stwierdzenia nieważności we wskazanym zakresie umowy WE–Węgry w sprawie win lub dołączonej do niej wymiany listów w sprawie Tocai, a z odpowiedzi udzielonych na te pytania w niniejszym wyroku wynika, iż tak nie jest, pytanie to nie wymaga rozpatrzenia.
137 Poza tym przypomnieć należy, że jedynie sąd krajowy określa zakres pytań, które przedkładane są Trybunałowi w trybie prejudycjalnym.
138 Z tego wynika, jak słusznie przedstawiła Komisja na rozprawie, że pewne pytania postawione przez Region, ERSA i rząd włoski na rozprawie, mianowicie, czy ważność umowy WE–Węgry w sprawie win, poprzez naruszenie obowiązku uzasadnienia narusza zasadę proporcjonalności i ujętą w art. 34 ust. 2 WE zasadę równego traktowania, nie mogą zostać poddane ocenie Trybunału, ponieważ jednoznacznie wykraczają poza ramy pytania ósmego postawionego przez sąd krajowy.
W przedmiocie kosztów
139 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Węgier z drugiej strony nie stanowi podstawy prawnej decyzji Rady 93/724/WE z dnia 23 listopada 1993 r. w sprawie przyjęcia przez Wspólnotę Europejską Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win.
2) Artykuł 133 WE powołany w umocowaniu decyzji 93/724 stanowi stosowną podstawę prawną zawarcia przez samą Wspólnotę Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina
3) Zakaz używania we Włoszech oznaczenia „Tocai” po dniu 31 marca 2007 r., który wynika z wymiany listów dotyczącej art. 4 Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win, nie jest sprzeczny z uregulowaniem homonimiczności oznaczeń zawartym w art. 4 ust. 5 tej umowy.
4) Wspólna deklaracja dotycząca art. 4 ust. 5 Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw win, w zakresie, w jakim wskazuje w pierwszym akapicie, że odnośnie do art. 4 ust. 5 lit. a) tej umowy umawiające się strony stwierdzają, iż w czasie trwania negocjacji nie był znany żaden przypadek identyczności nazw win europejskich i węgierskich, nie stanowi oczywiście błędnego przedstawienia okoliczności faktycznych.
5) Artykuły 22–24 Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, stanowiącego załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu, zawartego w imieniu Wspólnoty Europejskiej w dziedzinach wchodzących w zakres jej kompetencji decyzją Rady 94/800/WE z dnia 22 grudnia 1994 r., należy interpretować w ten sposób, że w przypadku jak ten w sporze przed sądem krajowym, gdy oznaczenie geograficzne państwa trzeciego i oznaczenie zawierające nazwę odmiany winorośli używaną dla oznaczenia i prezentacji określonych wyprodukowanych z niej win wspólnotowych są homonimiczne, nie zawierają one wymogu umożliwienia dalszego używania tego drugiego oznaczenia, również wtedy, gdy w przeszłości było używane przez odnośnych producentów w dobrej wierze lub przez co najmniej 10 lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 r. i kraj, region lub miejsce na tym terytorium będące miejscem pochodzenia wina są określone w sposób na tyle jednoznaczny, że konsument nie może zostać wprowadzony w błąd.
6) Prawo własności nie stoi na przeszkodzie zakazowi dalszego używania przez odnośnych producentów z regionu autonomicznego Frioul‑Wenecja Julijska (Włochy) słowa „Tocai” w określeniu „Tocai friulano” lub „Tocai italico” dla oznaczenia i prezentacji określonych włoskich win gatunkowych por po upływie okresu przejściowego upływającego w dniu 31 marca 2007 r., który wynika z dołączonej do Umowy między Wspólnotą Europejską a Republiką Węgier w sprawie wzajemnej ochrony i kontroli nazw wina, ale nie inkorporowanej do niej wymiany listów w sprawie art. 4 tej umowy.
Podpisy
* Język postępowania: włoski.