Sprawy połączone C‑65/02 P i C‑73/02 P

ThyssenKrupp Stainless GmbH, dawniej Krupp Thyssen Stainless GmbH

ThyssenKrupp Acciai speciali Terni SpA, dawniej Acciai speciali Terni SpA

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Odwołanie – Traktat EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dopłata do stopu – Obniżenie kwoty grzywny – Współpraca w trakcie postępowania administracyjnego – Możliwość przypisania naruszenia – Prawo do obrony

Opinia rzecznika generalnego P. Légera przedstawiona w dniu 28 października 2004 r. I‑0000

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 14 lipca 2005 r. I‑0000

Streszczenie wyroku

1. Prawo wspólnotowe – Zasady – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Odmowa udzielenia ochrony podmiotom, które dopuściły się oczywistych naruszeń obowiązujących przepisów prawa

2. EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenie – Postępowanie administracyjne – Wniosek o udzielenie informacji – Prawo do obrony – Prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi oznaczającej przyznanie się do naruszenia

(traktat EWWiS, art. 36 akapit pierwszy)

3. EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę obwinionego przedsiębiorstwa – Większe obniżenie w przypadku przyznania się do naruszenia – Naruszenie prawa przedsiębiorstwa do obrony, w szczególności prawa do odmowy udzielenia odpowiedzi oznaczającej przyznanie się do naruszenia – Brak

(traktat EWWiS, art. 65 ust. 5; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt D)

4. EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Grzywny – Naruszenie popełnione przez spółkę zależną – Kryteria, jakie należy zastosować celem określenia podmiotu, na który powinna zostać nałożona grzywna

(traktat EWWiS, art. 65 ust. 5)

5. EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenie – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść

(traktat EWWiS, art. 36 akapit pierwszy i art. 65)

1. Na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań nie mogą powoływać się podmioty, które dopuściły się oczywistych naruszeń obowiązujących przepisów prawa. Wobec tego przedsiębiorstwo, które umyślnie zachowało się w sposób sprzeczny z regułami konkurencji, nie może podnosić, iż zasada ta została naruszona z tego względu, że Komisja nie poinformowała go w sposób jasny o tym, że jego działanie stanowiło naruszenie.

(por. pkt 41)

2. O ile w ramach postępowania mającego na celu stwierdzenie naruszenia reguł konkurencji Komisja może zobowiązać przedsiębiorstwo do przedstawienia jej wszelkich koniecznych informacji dotyczących okoliczności, o których mogło ono wiedzieć, o tyle jednak nie może ona nałożyć na to przedsiębiorstwo obowiązku udzielenia odpowiedzi wiążących się z przyznaniem zaistnienia naruszenia, którego wykazanie należy do Komisji.

(por. pkt 48, 49)

3. O ile Komisja nie może zmusić przedsiębiorstwa do przyznania się do udziału w naruszeniu w sprawach z dziedziny konkurencji, o tyle przy ustalaniu kwoty grzywny może ona wziąć pod uwagę pomoc udzieloną jej przez dane przedsiębiorstwo w celu ułatwienia wykazania naruszenia, a w szczególności okoliczność, że przedsiębiorstwo przyznało się do swojego udziału w naruszeniu. Komisja może w odczuwalny sposób obniżyć grzywnę przedsiębiorstwu, które pomogło jej w ten sposób, i udzielić znacznie mniejszej obniżki grzywny innemu przedsiębiorstwu, które ograniczyło się do niekwestionowania podstawowych okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swe zarzuty.

Przyznanie się do zarzucanego naruszenia ma dla danego przedsiębiorstwa charakter całkowicie dobrowolny. Przedsiębiorstwo to nie jest w żaden sposób zmuszone do uznania istnienia kartelu. Uwzględnienie przez Komisję stopnia współpracy danego przedsiębiorstwa, która obejmuje przyznanie się do naruszenia, co powoduje nałożenie mniejszej grzywny, nie stanowi zatem naruszenia prawa do obrony.

Komunikat w sprawie współpracy, a w szczególności punkt D winien być zatem rozumiany w taki sposób, że współpraca danego przedsiębiorstwa umożliwiająca obniżenie grzywny nie jest ograniczona do uznania okoliczności faktycznych, lecz obejmuje również możliwość przyznania się do udziału w naruszeniu.

(por. pkt 50–54)

4. Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za naruszenie reguł konkurencji zależy od tego, czy przedsiębiorstwo to działało w sposób samodzielny, czy też wykonywało jedynie polecenia swej spółki dominującej. W tym drugim przypadku zachowanie antykonkurencyjne przedsiębiorstwa może zostać przypisane jego spółce dominującej.

Jednakże, jeżeli przedsiębiorstwa stanowiące grupę i biorące udział w kartelu działały samodzielnie, Komisja może nałożyć na każde z nich grzywnę, przyjmując kwotę ryczałtową jako punkt wyjścia dla obliczeń.

(por. pkt 66, 67)

5. Poszanowanie prawa do obrony w postępowaniu mogącym prowadzić do nałożenia sankcji stanowi fundamentalną zasadę zagwarantowaną przez art. 36 akapit pierwszy traktatu EWWiS. Wymogiem skutecznego poszanowania tej zasady jest umożliwienie danemu przedsiębiorstwu już w stadium postępowania administracyjnego przedstawienia w efektywny sposób swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia zarzucanych faktów i okoliczności oraz w kwestii dokumentów, na podstawie których Komisja oparła swe twierdzenia. Mając na uwadze znaczenie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, powinno ono jednoznacznie określać podmiot, na który może zostać nałożona grzywna, oraz powinno być skierowane do tego podmiotu.

(por. pkt 92)

WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 14 lipca 2005 r.(*)

W sprawach połączonych C-65/02 P i C-73/02 P

mających za przedmiot odwołanie w trybie art. 49 Statutu EWWiS Trybunału Sprawiedliwości, wniesione w dniu 28 lutego 2002 r.,

ThyssenKrupp Stainless GmbH, dawniej Krupp Thyssen Stainless GmbH, reprezentowana przez M. Klusmanna, Rechtsanwalt,

wnosząca odwołanie w sprawie C-65/02 P,

ThyssenKrupp Acciai speciali Terni SpA, dawniej Acciai speciali Terni SpA, reprezentowana przez A. Giardina i G. Di Tommasa, avvocati, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

wnosząca odwołanie w sprawie C-73/02 P,

w których drugą stroną postępowania jest:

Komisja Wspólnot Europejskich, reprezentowana przez A. Whelana, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez H.-J. Freunda, Rechtsanwalt (C‑65/02 P), oraz przez A. Whelana i V. Superti, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez A. Dal Ferro, avvocato (C-73/02 P), z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona pozwana w pierwszej instancji

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: P. Jann, prezes izby, A. Rosas, R. Silva de Lapuerta, K. Lenaerts i S. von Bahr (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: P. Léger,

sekretarz: R. Grass,

uwzględniając procedurę pisemną,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 października 2004 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1 ThyssenKrupp Stainless GmbH (zwana dalej „TKS”) i ThyssenKrupp Acciai speciali Terni SpA (zwana dalej „AST”) żądają w odwołaniach uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawach T-45/98 i T-47/98 Krupp Thyssen Stainless i Acciai speciali Terni przeciwko Komisji (Rec. str. II‑3757, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym jedynie w części została uwzględniona skarga o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 98/247/EWWiS z dnia 21 stycznia 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 65 Traktatu EWWiS (sprawa IV/35.814 – dopłata do stopu) (Dz.U. L 100, str. 55, zwanej dalej „sporną decyzją”).

Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

2 Okoliczności leżące u podstaw skarg, przedstawione przez Sąd w zaskarżonym wyroku, można dla celów niniejszej sprawy streścić w następujący sposób.

3 TKS, spółka prawa niemieckiego, powstała w dniu 1 stycznia 1995 r. na skutek połączenia działalności Fried Krupp AG Hoesch-Krupp (zwanej dalej „Krupp”) i Thyssen Stahl AG (zwanej dalej „Thyssen”) w sektorze wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej, odpornych na działania kwasów i wysokiej temperatury. Początkowo firma TKS brzmiała KruppThyssen Nirosta GmbH, a następnie, od września 1997 r. – Krupp Thyssen Stainless GmbH.

4 AST, dawniej Acciai speciali Terni SpA, spółka prawa włoskiego, której jednym z głównych przedmiotów działalności jest wytwarzanie wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej, została założona w dniu 1 stycznia 1994 r. W dniu 21 grudnia 1994 r. Komisja Wspólnot Europejskich udzieliła zgody na łączne nabycie spółki AST przez kilka spółek, wśród których znajdowały się Krupp i Thyssen. Udział spółki Krupp w AST powiększył się w grudniu 1995 z 50 % do 75 %, a następnie, w dniu 10 maja 1996 r. do 100 %. Krupp przeniósł następnie wszystkie swoje udziały w AST na rzecz TKS.

5 Dnia 16 marca 1995 r., wskutek pojawienia się informacji opublikowanych w prasie specjalizującej się w zakresie skarg konsumentów, Komisja, działając na podstawie art. 47 Traktatu EWWiS, zażądała od kilku producentów stali nierdzewnej przedstawienia informacji dotyczących ustalania wspólnie przez tych producentów podwyżki ceny, określanej jako „dopłata do stopu”.

6 Dopłata do stopu jest dodatkiem do ceny, obliczonym na podstawie kursu cen elementów stopu i dodawanym do podstawowej ceny stali nierdzewnej. Koszty elementów stopu używanych przez producentów stali nierdzewnej (nikiel, chrom i molibden) stanowią istotną część kosztów produkcji. Kursy cen tych elementów są nadzwyczaj zmienne.

7 W dniu 19 grudnia 1995 r. Komisja na podstawie zebranych informacji skierowała do 19 przedsiębiorstw pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (dalej zwane pierwszym pismem w sprawie przedstawienia zarzutów).

8 W grudniu 1996 r. i styczniu 1997 r., po serii kontroli przeprowadzonych na miejscu przez Komisję, adwokaci i przedstawiciele niektórych przedsiębiorstw poinformowali tę instytucję o chęci współpracy. W dniach, odpowiednio, 17 grudnia 1996 r. i 10 stycznia 1997 r. spółki TKS i AST skierowały do Komisji oświadczenie w tym przedmiocie.

9 W dniu 24 kwietnia 1997 r. Komisja skierowała do tych przedsiębiorstw, jak również do spółki Thyssen, nowe pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (zwane dalej „drugim pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”), które zastąpiło pismo w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 19 grudnia 1995 r.

10 Na mocy oświadczenia z dnia 23 lipca 1997 r. TKS potwierdziła swą odpowiedzialność za czyny zarzucane spółce Thyssen od roku 1993 r., chociaż działalność tej spółki w sektorze wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej została przeniesiona na TKS dopiero w dniu 1 stycznia 1995 r.

11 W dniu 21 stycznia 1998 r. Komisja wydała sporną decyzję.

12 Zgodnie z tą decyzją ceny elementów stopu ze stali nierdzewnej znacznie spadły w roku 1993. Gdy od września 1993 r. wzrósł kurs ceny niklu, w istotny sposób zawężył się zakres swobody działania producentów. W celu przeciwdziałania tej sytuacji większość producentów wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej porozumiała się w trakcie spotkania mającego miejsce w Madrycie w dniu 16 grudnia 1993 r. (zwanego dalej „spotkaniem w Madrycie”) w kwestii podwyżki swych cen w uzgodniony sposób, poprzez zmianę metody obliczania dopłaty do stopu. Producenci ci zadecydowali o zastosowaniu od 1 lutego 1994 r. dopłaty do stopu, obliczanej według wzoru używanego po raz ostatni w roku 1991, przyjmując jako wartości odniesienia dla elementów stopu dane z września 1993 r., kiedy kurs ceny niklu osiągnął historyczne minimum.

13 W spornej decyzji wskazano, że dopłata do stopu, obliczona na podstawie nowo określonych wartości odniesienia, została zastosowana przez wszystkich producentów w zakresie obejmującym ich sprzedaż w Europie poza Hiszpanią i Portugalią, począwszy od dnia 1 lutego 1994 r.

14 W art. 1 spornej decyzji Komisja uznała, że modyfikując i stosując w sposób uzgodniony wartości odniesienia w formule obliczania dopłaty do stopu Compañía española para la fabricación de aceros inoxidables SA (Acerinox) (zwana dalej „Acerinox”), ALZ NV, AST, Avesta Sheffield AB (zwana dalej „Avesta”), Krupp i Thyssen, przekształcone z dniem 1 stycznia 1995 r. w TKS, oraz Ugine SA, przekształcona w Usinor SA (zwana dalej „Usinor”), naruszyły art. 65 ust. 1 Traktatu EWWiS w okresie od grudnia 1993 r. do listopada 1996 r. w przypadku Avesta i do chwili wydania spornej decyzji w przypadku wszystkich pozostałych przedsiębiorstw. Zdaniem Komisji celem i skutkiem tej praktyki było ograniczenie oraz zakłócenie konkurencji na wspólnym rynku.

15 W art. 2 spornej decyzji zostały nałożone następujące grzywny:

– Acerinox: 3 530 000 ECU,

– ALZ NV: 4 540 000 ECU,

– AST: 4 540 000 ECU,

– Avesta: 2 810 000 ECU,

– TKS: 8 100 000 ECU,

– Usinor: 3 860 000 ECU.

Skargi przed Sądem i zaskarżony wyrok

16 Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniach – odpowiednio – 11 i 13 marca 1998 r. TKS i AST wniosły skargę o stwierdzenia nieważności spornej decyzji w zakresie dotyczącym tych spółek i, ewentualnie, o istotne obniżenie kwoty grzywien, nałożonych na nie na mocy tej decyzji.

17 W zaskarżonym wyroku Sąd:

– połączył sprawy T-45/98 i T-47/98 do celów wydania wyroku,

– stwierdził nieważność art. 1 spornej decyzji w zakresie, w którym przypisała ona spółce TKS odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez spółkę Thyssen,

– ustalił kwoty grzywien nałożonych na TKS i AST w art. 2 spornej decyzji na 4 032 000 EUR,

– oddalił obydwie skargi w pozostałym zakresie,

– w sprawie T-45/98 orzekł, że TKS i Komisja ponoszą własne koszty oraz

– w sprawie T-47/98 orzekł, że AST ponosi własne koszty oraz dwie trzecie kosztów Komisji, a Komisja ponosi jedną trzecią własnych kosztów.

Żądania stron i zarzuty mające na celu uchylenie wyroku, podniesione na uzasadnienie odwołania

18 W sprawie C-65/02 P TKS wnosi do Trybunału o:

– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w którym oddalona została skarga TKS,

– zmianę art. 1 spornej decyzji i modyfikację okresu naruszenia w zakresie dotyczącym TKS,

– obniżenie, w takim samym stosunku, kwoty grzywny, która została nałożona na TKS zgodnie z art. 2 spornej decyzji,

– ewentualnie, w zakresie dotyczącym dwóch uprzednich żądań, przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd,

– oddalenie odwołania wzajemnego Komisji oraz

– obciążenie Komisji kosztami związanymi z odwołaniem i z odwołaniem wzajemnym.

19 W tej samej sprawie Komisja wnosi do Trybunału o:

– oddalenie odwołania,

– ewentualnie, w przypadku uchylenia zaskarżonego wyroku, oddalenie wniosku o obniżenie kwoty grzywny,

– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w którym Sąd:

i) stwierdził nieważność art. 1 spornej decyzji, w którym odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez spółkę Thyssen zostało przypisane spółce TKS;

ii) określił kwotę grzywny nałożoną na TKS na podstawie art. 2 spornej decyzji w wysokości mniejszej niż 7 596 000 EUR,

iii) postanowił, że Komisja ponosi własne koszty;

– obciążenie TKS kosztami postępowania przed Trybunałem.

20 W sprawie C-73/02 P AST wnosi do Trybunału o:

– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w którym utrzymuje w mocy sporną decyzję, nakładającą na spółkę AST grzywnę w formie ryczałtu, pomimo że należała do grupy TKS, na którą również została nałożona grzywna w formie ryczałtu,

– ewentualnie, uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w którym utrzymuje w mocy art. 1 spornej decyzji, zgodnie z którym zarzucane naruszenie przepisów w zakresie konkurencji trwało do momentu wydania tej decyzji;

– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w którym nie zostało uwzględnione żądanie dodatkowego obniżenia grzywny o 40 % ze względu na współpracę AST w trakcie postępowania administracyjnego oraz

– obciążenie Komisji kosztami postępowania.

21 W tej samej sprawie Komisja wnosi do Trybunału o:

– oddalenie odwołania;

– ewentualnie, w przypadku uchylenia któregoś z punktów zaskarżonego wyroku, oddalenie wniosku o stwierdzenie nieważności spornej decyzji oraz

– obciążenie AST kosztami postępowania.

22 Na uzasadnienie swego odwołania TKS podnosi trzy zarzuty:

– błąd co do prawa w ocenie czasu trwania naruszenia,

– błędne obliczenie ryczałtowej kwoty grzywny oraz

– błąd co do prawa w zakresie dotyczącym wpływu współpracy TKS podczas dochodzenia na obniżenie kwoty grzywny.

23 Również AST podnosi trzy zarzuty na uzasadnienie swego odwołania:

– błąd co do prawa polegający na nałożeniu na AST grzywny, pomimo że stanowiła ona część grupy TKS,

– błąd co do prawa w zakresie oceny czasu trwania naruszenia oraz

– naruszenie zasady równego traktowania i zasady niedyskryminacji w zakresie dotyczącym obniżenia kwoty grzywny.

24 Komisja podnosi trzy zarzuty na uzasadnienie swego odwołania wzajemnego:

– wypaczenie niektórych dokumentów stanowiących materiał dowodowy i błąd co do prawa w zakresie oceny przeniesienia odpowiedzialności ze spółki Thyssen na spółkę TKS,

– błędną ocenę wymogów w zakresie zapewnienia prawa do obrony oraz

– błędną ocenę istnienia naruszenia prawa do obrony.

W przedmiocie połączenia spraw

25 Po wysłuchaniu stron i rzecznika generalnego należy, ze względu na powiązanie ze sobą niniejszych spraw, połączyć je w celu wydania wyroku, zgodnie z art. 43 regulaminu Trybunału.

W przedmiocie odwołań wniesionych przez TKS i AST

26 Ponieważ trzy zarzuty podniesione na uzasadnienie odwołań przez TKS i AST są w istocie identyczne, należy je rozpatrzyć łącznie i w ramach każdego z zarzutów odnieść się ewentualnie do kwestii szczególnych, które są odrębne dla każdej z wnoszących odwołanie.

W przedmiocie zarzutu opartego na błędzie co do prawa w ocenie czasu trwania naruszenia

Argumentacja stron

27 TKS podniosła w ramach zarzutu pierwszego, a AST w ramach zarzutu drugiego, że naruszenie nie trwało cztery lata, a więc od daty spotkania w Madrycie do wydania spornej decyzji, lecz było jednorazowe, w przeciwieństwie do tego, co orzekł Sąd w pkt 182 zaskarżonego wyroku. Naruszenie rozpoczęło się od tego spotkania i nie trwało dłużej niż kilka tygodni.

28 TKS i AST podkreślają, że każde przedsiębiorstwo ustaliło swe ceny w sposób niezależny, na co wskazują fluktuacje tych cen. Działały one niezależnie, bez uzgodnień, nie zmieniając wartości odniesienia dopłaty do stopu. Uważają one, że Sąd nieprawidłowo uzasadnił swe twierdzenia dotyczące czasu trwania naruszenia, w szczególności w pkt 178 zaskarżonego wyroku.

29 Ponadto TKS i AST zarzucają, że Sąd nie wziął pod uwagę, iż Komisja dopuściła się uchybienia polegającego na braku poinformowania tych spółek w sposób jasny w toku postępowania administracyjnego, że uważała ona, iż porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki (zwane dalej „kartelem”) trwały w dalszym ciągu. Uchybienie to naruszyło uzasadnione oczekiwania obydwu przedsiębiorstw.

Ocena Trybunału

30 Zarzut podniesiony przez TKS i AST składa się z dwóch części. Pierwsza część dotyczy oceny dowodów wskazujących na czas trwania kartelu. Druga część dotyczy zarzucanego naruszenia uzasadnionych oczekiwań tych przedsiębiorstw.

31 Co się tyczy pierwszej części tego zarzutu, Sąd prawidłowo orzekł w pkt 174 zaskarżonego wyroku, że do Komisji należy nie tylko wykazanie istnienia kartelu, lecz również wykazanie czasu jego trwania.

32 Sąd od razu przypomniał w pkt 176 zaskarżonego wyroku, że celem kartelu było zastosowanie w formule na obliczenie dopłaty do stopu identycznych wartości odniesienia przez wszystkich producentów wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej w celu podniesienia ich ceny końcowej. Sąd stwierdził następnie, w pkt 177 tego wyroku, że ze spornej decyzji wynika, iż kartel powstał na spotkaniu w Madrycie i że od 1 lutego 1994 r. TKS i AST oraz inne przedsiębiorstwa biorące udział w kartelu skutecznie stosowały przy sprzedaży w Europie, z wyjątkiem Hiszpanii i Portugalii, dopłatę do stopu obliczoną na podstawie formuły opartej na wartościach odniesienia uzgodnionych na tym spotkaniu.

33 Sąd stwierdził ostatecznie w pkt 178 zaskarżonego wyroku, że TKS i AST nie zaprzeczyły okoliczności, że wartości odniesienia uzgodnione podczas wskazanego spotkania pozostały niezmienione aż do momentu przyjęcia spornej decyzji. Sąd wywnioskował stąd, w tym samym pkt 178, że skoro przedsiębiorstwa te stosowały w dalszym ciągu te wartości odniesienia, to brak jakakolwiek wyraźnej decyzji dotyczącej okresu stosowania kartelu nie dowodzi, iż miał on charakter jednorazowy, a nie ciągły.

34 Należy wskazać, że wniosek, do którego doszedł Sąd w pkt 178 zaskarżonego wyroku, stanowi ocenę faktów, której nie można podważyć w stadium odwołania, jeśli brak jest okoliczności dowodzących wypaczenia dowodów lub nieprawidłowej analizy prawnej stanu faktycznego.

35 W tym zakresie TKS i AST podnoszą, że Sąd nie wziął pod uwagę innych okoliczności wskazujących na brak istnienia kartelu w latach 1994–1998, a mianowicie różnych cen, które zostały ustalone przez te spółki oraz równoległego zachowania przedsiębiorstw.

36 W każdym razie należy stwierdzić, że okoliczności te są pozbawione znaczenia lub też całkowicie niewystarczające, aby podważyć ocenę Sądu.

37 Po pierwsze, co się tyczy różnic pomiędzy cenami stosowanymi przez TKS i AST wobec ich klientów i fluktuacji cen, mających wskazywać na samodzielne zachowanie tych spółek na rynku oraz na brak jakiegokolwiek uzgodnienia, należy stwierdzić, że argument ten jest nieistotny, jak słusznie ocenił Sąd w pkt 179 zaskarżonego wyroku. Powyższe ceny wyrażają bowiem cenę końcową wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej stosowaną przez te przedsiębiorstwa. Otóż fakt, że ceny te były różne i że obydwa przedsiębiorstwa stosowały je odmiennie w różnych momentach okresu, o którym mowa, nie może w żaden sposób obalić wniosku Komisji i Sądu, że ceny te były w głównej mierze wynikiem zawarcia kartelu w przedmiocie istotnego elementu składowego tych cen, a mianowicie dopłaty do stopu.

38 Po drugie, jeśli chodzi o rzekome zachowania równoległe przedsiębiorstw, argument ten nie może podważyć twierdzenia o ciągłości kartelu, ponieważ nasuwa się inne wyjaśnienie tej kwestii. W tym względzie Sąd prawidłowo uznał w pkt 180 zaskarżonego wyroku, że utrzymanie przez wskazane przedsiębiorstwa identycznych wartości odniesienia w formule na obliczenie dopłaty do stopu wyjaśnia stosowanie wartości odniesienia określonych wspólnie podczas dyskusji, które odbyły się między producentami w grudniu 1993 r.

39 W związku z tym należy stwierdzić, że Sąd nie popełnił błędu co do prawa stwierdzając w pkt 174–184 zaskarżonego wyroku, że Komisja prawidłowo uznała, iż naruszenie trwało cztery lata, czyli w okresie od spotkania w Madrycie do wydania spornej decyzji, i że zaskarżony wyrok jest w tym zakresie wystarczająco uzasadniony.

40 Co się tyczy drugiej części zarzutu, dotyczącej podniesionego naruszenia uzasadnionych oczekiwań TKS i AST, należy wskazać, że wbrew temu, co podnoszą TKS i AST, Sąd orzekł w pkt 215 zaskarżonego wyroku, że nie można zarzucać Komisji, iż uznała, że naruszenie było ciągłe, nie informując o tym tych spółek w toku postępowania administracyjnego. Sąd potwierdził tę ocenę, wskazując w szczególności, że w pkt 50 drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja podkreśliła, iż „uzgodnienie rozpoczęło się od spotkania w Madrycie i od tego czasu nadal trwało”.

41 Ponadto należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań nie mogą powoływać się podmioty, które dopuściły się oczywistych naruszeń obowiązujących przepisów prawa (wyrok z dnia 16 maja 1991 r. w sprawie C‑96/89 Komisja przeciwko Niderlandom, Rec. str. I‑2461, pkt 30). Wobec tego, jak prawidłowo wskazał rzecznik generalny w pkt 112 swej opinii, przedsiębiorstwo, które umyślnie zachowało się w sposób sprzeczny z regułami konkurencji, nie może podnosić, iż zasada ta została naruszona z tego względu, że Komisja nie poinformowała go w sposób jasny o tym, że jego działanie stanowiło naruszenie.

42 Z powyższych rozważań wynika, że podniesiony przez TKS i AST zarzut dotyczący czasu trwania zarzucanego im naruszenia powinien zostać oddalony jako nieuzasadniony.

W przedmiocie zarzutu opartego na błędzie co do prawa ze względu na brak dodatkowego obniżenia kwoty grzywny

Argumentacja stron

43 W zarzucie trzecim TKS i AST podnoszą, że skoro uznały one okoliczności faktyczne, na których opiera się sporna decyzja – jak stwierdził Sąd w pkt 262 i 268 zaskarżonego wyroku ‑ to ich grzywna powinna tak samo zostać obniżona jak w przypadku przedsiębiorstw, które ponadto wyraźnie przyznały się do naruszenia. Nie można dokonywać rozróżnienia pomiędzy tymi przedsiębiorstwami ze względu na stopień ich współpracy z Komisją, a ich zachowanie nie może stanowić podstawy do zastosowania różnych obniżek nałożonych grzywien.

44 Zdaniem TKS i AST z komunikatu Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, str. 3) a także z poprzedniej wersji tego komunikatu (Dz.U. 1996, C 207, str. 4, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy”) wynika, że w celu skorzystania z obniżenia kwoty grzywny wystarczy, aby przedsiębiorstwa dostarczyły Komisji dowody i aby w efekcie uznały okoliczności faktyczne. Nie jest konieczne, aby przedsiębiorstwa dokonywały kwalifikacji prawnej stanu faktycznego i w ten sposób przyznawały się do swojego udziału w naruszeniu. Kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych i wynikające z niej stwierdzenie naruszenia są wyłącznie obowiązkami Komisji.

45 Wobec tego Komisja nie miała prawa przyznać dodatkowej obniżki grzywny przedsiębiorstwu, które uznało kwalifikację prawną okoliczności faktycznych lub wyraźnie przyznało, że brało udział w naruszeniu. Obniżenie grzywny w tych okolicznościach naruszałoby prawo do obrony, ponieważ oznaczałoby ukaranie przedsiębiorstwa, które zdecydowało bronić się, kwestionując naruszenie.

46 TKS podnosi ponadto, że fakt, iż twierdziła ona, że samodzielnie podejmowała decyzje, nie oznacza, że zakwestionowała swój udział w naruszeniu, w tym przypadku w uzgodnionej praktyce. Co się tyczy AST, spółka ta zakwestionowała jedynie kwalifikację prawną „porozumienia”, a nie okoliczność, że kartel był sprzeczny z regułami konkurencji.

47 W konsekwencji TKS i AST uznają, że Sąd naruszył prawo, odmawiając im w pkt 260–281 zaskarżonego wyroku dodatkowego obniżenia grzywny, jakie zostało przyznane spółkom Usinor i Avesta.

Ocena Trybunału

48 W celu stwierdzenia, czy Sąd popełnił błąd co do prawa obniżając grzywnę spółkom TKS i AST w mniejszym stopniu niż spółkom Usinor i Avesta, należy przytoczyć orzecznictwo Trybunału dotyczące zakresu kompetencji Komisji w sprawach procedur dotyczących dochodzeń wstępnych i procedur administracyjnych w zakresie konieczności zapewnienia prawa do obrony.

49 Zgodnie z wyrokiem z dnia 18 października 1989 r. w sprawie 374/87 Orkem przeciwko Komisji, Rec. str. 3283, pkt 34 i 35, Komisja może zobowiązać przedsiębiorstwo do przedstawienia jej wszelkich koniecznych informacji dotyczących okoliczności, o których mogło ono wiedzieć, lecz nie może nałożyć na to przedsiębiorstwo obowiązku udzielenia odpowiedzi wiążących się z przyznaniem zaistnienia naruszenia, którego wykazanie należy do Komisji.

50 Jednakże, o ile Komisja nie może zmusić przedsiębiorstwa do przyznania się do udziału w naruszeniu, to przy ustalaniu kwoty grzywny może wziąć pod uwagę pomoc w wykazaniu naruszenia udzieloną przez to przedsiębiorstwo z własnej woli.

51 W tym zakresie z wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑298/98 P Finnboard przeciwko Komisji, Rec. str. I‑10157, a konkretnie z pkt 56, 59 i 60 wynika, że przy ustalaniu kwoty grzywny Komisja może wziąć pod uwagę pomoc udzieloną jej przez dane przedsiębiorstwo w celu ułatwienia wykazania naruszenia, a w szczególności okoliczność, że przedsiębiorstwo przyznało się do swojego udziału w naruszeniu. Komisja może w odczuwalny sposób obniżyć grzywnę przedsiębiorstwu, które pomogło jej w ten sposób, i udzielić znacznie mniejszej obniżki grzywny innemu przedsiębiorstwu, które ograniczyło się do niekwestionowania podstawowych okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swe zarzuty.

52 Jak wskazał rzecznik generalny w pkt 140 swej opinii, należy podkreślić, że przyznanie się do zarzucanego naruszenia ma dla danego przedsiębiorstwa charakter całkowicie dobrowolny. Przedsiębiorstwo to nie jest w żaden sposób zmuszone do uznania istnienia kartelu.

53 W związku z tym należy stwierdzić, że uwzględnienie przez Komisję stopnia współpracy danego przedsiębiorstwa, która obejmuje przyznanie się do naruszenia, co powoduje nałożenie mniejszej grzywny, nie stanowi naruszenia prawa do obrony.

54 W ten sposób należy rozumieć komunikat w sprawie współpracy, a w szczególności punkt D, zgodnie z którym Komisja może przyznać przedsiębiorstwu obniżkę wynoszącą od 10 % do 50 % kwoty grzywny, która zostałaby nałożona przy braku współpracy, w szczególności, jeśli przedsiębiorstwo to oświadczy Komisji, że nie kwestionuje okoliczności faktycznych, na których opiera ona swe zarzuty. Wobec tego współpraca danego przedsiębiorstwa umożliwiająca obniżenie grzywny nie jest ograniczona do uznania okoliczności faktycznych, lecz obejmuje również możliwość przyznania się do udziału w naruszeniu.

55 W niniejszej sprawie Sąd stwierdził w pkt 261 zaskarżonego wyroku, że zgodnie ze sporną decyzją jedynie Usinor i Avesta przyznały się do naruszenia, podczas gdy TKS i AST zaprzeczyły istnieniu uzgodnień i w związku z tym nie przyznały, że naruszenie miało miejsce. Sąd wskazał, iż Komisja uznała w związku z tym, że współpraca spółek TKS i AST była bardziej ograniczona od współpracy spółek Usinor oraz Avesta i nie uzasadniała obniżenia grzywny w tak samo dużym stopniu, jak w przypadku tych dwóch ostatnich spółek.

56 Co się tyczy TKS, Sąd uściślił w pkt 263 zaskarżonego wyroku, że spółka ta twierdziła, że samodzielnie podejmowała decyzje dotyczące dopłaty do stopu. W pkt 264 tego wyroku Sąd uznał wobec tego, nie popełniając błędu co do prawa, że TKS dała w ten sposób milcząco, lecz nieuchronnie do zrozumienia, że nie zostały spełnione kryteria koordynacji i kooperacji, które są właściwe uzgodnionej praktyce. W pkt 266 wskazanego wyroku Sąd stwierdził w związku z tym, że nie można uznać, iż przedsiębiorstwo to w sposób wyraźny przyznało się do swojego udziału w naruszeniu.

57 Co się tyczy AST, Sąd wskazał w pkt 268 zaskarżonego wyroku, że wprawdzie uznała ona okoliczności faktyczne, na których oparła się Komisja, jednak nie uznała ona uzgodnienia.

58 W związku z tym należy stwierdzić, że uzasadnione było odrzucenie przez Sąd w pkt 269 zaskarżonego wyroku argumentu AST, jakoby uznanie takie wynikało z faktu, że spółka ta zakwestionowała jedynie kwalifikację prawną swego zachowania jako uzgodnionej praktyki. W pkt 270 tego wyroku Sąd prawidłowo rozróżnił bowiem pomiędzy wyraźnym przyznaniem się do naruszenia a zwykłym brakiem zakwestionowania naruszenia, które nie ułatwia Komisji wykonania jej zadania polegającego na wykrywaniu i zwalczaniu naruszeń wspólnotowych przepisów w dziedzinie konkurencji.

59 Należy dodać, że Sąd prawidłowo odniósł się do komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., ponieważ w momencie wydania zaskarżonego wyroku wersja tego komunikatu z roku 2002 nie została jeszcze przyjęta. W tym zakresie Sąd orzekł również prawidłowo w pkt 275 wskazanego wyroku, że fakt, iż przedmiotowy komunikat przewiduje wyraźnie możliwość przyznania się do naruszenia w stosunkowo wczesnym stadium postępowania, nie wyklucza możliwości przyznania się do niego również w stadium późniejszym, przed skierowaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do danego przedsiębiorstwa lub po nim, oraz że Komisja bierze pod uwagę to przyznanie się przy obniżeniu grzywny.

60 W tych okolicznościach należy uznać, że Sąd prawidłowo orzekł, iż wyraźne przyznanie się do naruszenia może spowodować dodatkowe obniżenie grzywny, i stwierdził, że w braku takiego przyznania się przez TKS lub AST stopień współpracy tych dwóch przedsiębiorstw z Komisją nie uzasadnia przyznania im tak dużej obniżki grzywny jak w przypadku spółek Usinor i Avesta.

61 Wobec powyższego zarzut braku dodatkowego obniżenia grzywny nałożonej na TKS i AST należy oddalić jako nieuzasadniony.

W przedmiocie zarzutu opartego na błędzie co do prawa przy zastosowaniu grzywny w formie ryczałtu

Argumentacja stron

62 TKS i AST podnoszą – odpowiednio w zarzucie pierwszym i drugim ‑ że Sąd popełnił błąd co do prawa nie uwzględniając w pkt 189–192 zaskarżonego wyroku okoliczności, iż w chwili nałożenia grzywny, czyli w dniu 21 stycznia 1998 r., trzy podmioty, a mianowicie TKS, jednostka zajmująca się produkcją wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej, należąca dawniej do Thyssen, oraz AST należały do tej samej grupy przedsiębiorstw i stanowiły zatem jeden podmiot gospodarczy pod kierownictwem TKS.

63 TKS i AST podnoszą, że gdy kwota grzywny jest obliczana w sposób ryczałtowy i jednolity, Komisja ma obowiązek zastosować tę kwotę wobec całego podmiotu gospodarczego. Przez nałożenie grzywny na każdy z trzech podmiotów grupy TKS na spółkę tę została w rzeczywistości nałożona trzy razy większa grzywna niż w przypadku innych spółek w tej sprawie, a mianowicie Acerinox, ALZ NV, Avesta i Usinor.

64 AST dodaje ponadto, że w świetle wyroku Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑354/94 Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. str. II‑2111 nie jest uzasadnione nałożenie dwóch odrębnych grzywien, jednej na TKS i drugiej na samą AST, biorąc pod uwagę, po pierwsze, że nabywając całość udziałów w AST spółka TKS nie mogła nie wiedzieć, że AST wzięła udział w kartelu, bowiem sama TKS również się do niego przyłączyła, oraz, po drugie, że w chwili, gdy kartel rozpoczął działalność, niezależność spółki AST trwała jedynie przez krótki okres.

65 TKS podnosi, że badając tylko i wyłącznie stosunek pomiędzy TKS i AST oraz nie odpowiadając na zarzut TKS dotyczący grupy, którą tworzyła ona wraz spółka jednostką zajmującą się wyrobami płaskimi ze stali nierdzewnej, dawniej należącą do spółki Thyssen, jak również nakładając odrębne grzywny na spółkę Thyssen i na samą TKS, Sąd odmówił ochrony prawnej i niedostatecznie uzasadnił zaskarżony wyrok w tym zakresie.

Ocena Trybunału

66 W tym zakresie należy przypomnieć, że Sąd prawidłowo orzekł w pkt 189 i 191 zaskarżonego wyroku, że przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za naruszenie reguł konkurencji zależy od tego, czy przedsiębiorstwo to działało w sposób samodzielny, czy też wykonywało jedynie polecenia swej spółki dominującej. Sąd prawidłowo przypomniał w pkt 189, że w tym drugim przypadku zachowanie antykonkurencyjne przedsiębiorstwa może zostać przypisane jego spółce dominującej.

67 Jednakże jeżeli przedsiębiorstwa stanowiące grupę i biorące udział w kartelu działały samodzielnie, Komisja może nałożyć na każde z nich grzywnę, przyjmując kwotę ryczałtową jako punkt wyjścia dla obliczeń.

68 W przedmiotowej sprawie Sąd stwierdził w pkt 191 zaskarżonego wyroku, że TKS i AST nie kwestionowały swego samodzielnego działania przez cały okres trwania kartelu i stwierdzenie to nie zostało w żaden sposób podane w wątpliwość w odwołaniach. Wobec tego Komisja mogła zastosować wobec każdego z przedsiębiorstw podstawową kwotę w formie ryczałtu i kwotę odpowiadającą czasowi trwania naruszenia oraz żądać zapłaty tak obliczonej kwoty od każdego ze wskazanych przedsiębiorstw, ponieważ od początku kartelu pozostały one odrębnymi osobami prawnymi. W tych okolicznościach Sąd nie popełnił błędu co do prawa, orzekając w pkt 192 zaskarżonego wyroku, że nie można uwzględnić zarzutu TKS i AST, według którego jedna grzywna ryczałtowa powinna zostać nałożona na całą grupę.

69 Co się tyczy argumentu AST opartego na wyżej wymienionym wyroku w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, wystarczy przypomnieć, że wyrok ten został uchylony przez Trybunał w zakresie dotyczącym kwestii przytoczonej przez AST. Trybunał orzekł bowiem, iż okoliczność, że spółka dominująca nie mogła nie wiedzieć, że spółki zależne, które zostały przez nią nabyte, brały udział w kartelu, ponieważ ona sama do niego przystąpiła, nie wystarcza, aby przypisać jej odpowiedzialność za naruszenia popełnione przez te spółki przed ich nabyciem (zob. wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C-286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. str. I‑9925, pkt 39).

70 Co się tyczy zarzutu, w którym TKS podnosi brak ustosunkowania się przez Sąd do podniesionego przez tę spółkę argumentu odnoszącego się do stosunku w ramach grupy pomiędzy TKS a dawną jednostką spółki Thyssen zajmującą się wyrobami płaskimi ze stali nierdzewnej, należy stwierdzić, że jak wskazał rzecznik generalny w pkt 91 i 93 swej opinii, Sąd mógł ze względów ekonomiki procesowej nie ustosunkowywać się w szczególny sposób do tego zarzutu. Ponieważ Sąd stwierdził nieważność art. 1 spornej decyzji w zakresie, w którym przypisano spółce TKS odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez spółkę Thyssen i zmienił wobec tego kwotę grzywny nałożoną na TKS w art. 2 tej decyzji, uwzględniając w ten sposób podniesiony przez tę spółkę zarzut naruszenia jej praw do bycia wysłuchaną co do działań spółki Thyssen, nie miał on obowiązku rozpatrywania innego zarzutu zmierzającego do uzyskania tego samego rezultatu.

71 Wobec tego należy oddalić jako nieuzasadniony zarzut błędnego zastosowania grzywny w formie ryczałtu.

72 Żaden z zarzutów podniesionych przez TKS i AST w ich odwołaniach nie jest uzasadniony, wobec czego odwołania te należy oddalić.

W przedmiocie odwołania wzajemnego

W przedmiocie pierwszego zarzutu odwołania wzajemnego opartego na wypaczeniu dowodów i na błędzie co do prawa przy ocenie przeniesienia odpowiedzialności ze spółki Thyssen na spółkę TKS

Argumentacja stron

73 Komisja podnosi, że Sąd dokonał zbyt wąskiej wykładni oświadczenia z dnia 23 lipca 1997 r., w którym TKS potwierdziła swą odpowiedzialność za czyny zarzucane spółce Thyssen od roku 1993 r., chociaż działalność spółki Thyssen w sektorze wyrobów płaskich ze stali nierdzewnej została na nią przeniesiona dopiero w dniu 1 stycznia 1995 r.

74 Zdaniem Komisji Sąd wypaczył treść tego oświadczenia, niesłusznie uznając w pkt 64 zaskarżonego wyroku, że nie może być ono interpretowane nie tylko jako uznanie odpowiedzialności, ale także jako zrzeczenie się przez TKS z prawa do bycia wysłuchaną w kwestii działań spółki Thyssen.

75 Komisja jest zdania, że Sąd nie rozpatrzył całkowicie dokumentów, które doprowadziły do wydania oświadczenia w dniu 23 lipca 1997 r., i że je wypaczył.

76 Podnosi ona również, że zarówno w odpowiedzi na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, jak również w piśmie z dnia 17 grudnia 1996 r., TKS przedstawiła swe uwagi zarówno we własnym imieniu, jak również w imieniu spółki Thyssen w zakresie dotyczącym działalności sprzed 1 stycznia 1995 r. Ponadto w odpowiedzi na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów TKS nawiązała do pisma z dnia 17 grudnia 1996 r. w zakresie wspomnianej działalności. Ponadto Thyssen odpowiedziała na dwa pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, doręczając jedynie uwagi TKS i uczyniła to jedynie z uwagi na „jak najdalej idącą ostrożność”. Spółka Thyssen podniosła ponadto, że Komisja nie mogła prowadzić jednocześnie postępowania przeciwko TKS i postępowania dotyczącego TKS.

77 Komisja dodaje, że drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazuje, iż TKS przyjęła odpowiedzialność za czyny spółki Thyssen w okresie przed przeniesieniem działalności tej spółki, które nastąpiło w dniu 1 stycznia 1995 r., w taki sam sposób, w jaki wzięła na siebie odpowiedzialność za działania spółki Krupp.

78 Zdaniem Komisji okoliczność, że drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostało skierowane oddzielnie do spółki TKS i do spółki Thyssen oraz że te dwa przedsiębiorstwa odpowiedziały na nie odrębnie, pozostaje bez znaczenia. Przedsiębiorstwa te udzieliły bowiem oddzielnej odpowiedzi wyłącznie ze względów formalnych. Jeżeli jednak mogłyby istnieć jakieś wątpliwości, powinny one zostać rozwiane ze względu na to, że po otrzymaniu odpowiedzi wskazanych przedsiębiorstw na wspomniane pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja ponownie zażądała od TKS potwierdzenia, czy przyjmuje ona odpowiedzialność za czyny spółki Thyssen od roku 1993.

79 Komisja podnosi również, że Sąd nie wziął pod uwagę wyjątkowych okoliczności umożliwiających mu przypisanie odpowiedzialności za naruszenie innej osobie prawnej niż tej, która je popełniła. Po pierwsze, TKS była następcą prawnym i gospodarczym spółki Thyssen. Ponadto zachowanie obu tych przedsiębiorstw odznaczało się oczywistą jednolitością czynu w zakresie dotyczącym tej działalności spółki Thyssen, która została przejęta przez TKS. Wreszcie spółka TKS wydawała oświadczenia w imieniu spółki Thyssen w toku postępowania administracyjnego. Komisja dodaje, że orzecznictwo potwierdza jej zdanie, iż mogła ona nałożyć grzywnę na spółkę TKS za zachowanie spółki Thyssen.

Ocena Trybunału

80 Należy zbadać, czy orzekając, że oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r. nie oznaczało zrzeczenia się przez TKS prawa do bycia wysłuchaną, Sąd wypaczył ten dowód oraz ewentualnie również dokumenty wskazane w pkt 76 i 77 niniejszego wyroku, oraz czy z tego względu popełnił błąd co do prawa.

81 W tym zakresie Sąd wskazał w pkt 62 zaskarżonego wyroku, że mając na uwadze oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r. nie ulega wątpliwości, że Komisja miała wyjątkowo prawo przypisać spółce TKS odpowiedzialność za czyny zarzucane spółce Thyssen od grudnia 1993 r. do chwili przeniesienia jej działalności na spółkę TKS, w dniu 1 stycznia 1995 r.

82 Jednakże Sąd prawidłowo stwierdził w pkt 63 zaskarżonego wyroku, że ponieważ takie oświadczenie stanowi odstępstwo od zasady, zgodnie z którą osoba fizyczna lub prawna może być pociągnięta do odpowiedzialności jedynie za zdarzenia, które mogą być jej przypisane indywidualnie, oświadczenie to powinno być interpretowane wąsko. Sąd prawidłowo wywiódł, że w braku odmiennej wskazówki ze strony podmiotu składającego takie oświadczenie nie można domniemywać, iż zrzekł się on swego prawa do obrony.

83 Należy jednakże zbadać, czy interpretując oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r., Sąd nie pominął innych dowodów związanych z tym oświadczeniem.

84 Zdaniem Komisji z odpowiedzi TKS na obydwa pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i z pisma tej spółki z dnia 17 grudnia 1996 r. wynika, że przedsiębiorstwo to przedstawiło w swym własnym imieniu uwagi dotyczące swej działalności oraz działalności przejętej od spółki Thyssen przed jej nabyciem. Spółka Thyssen odesłała do odpowiedzi TKS. W związku z tym oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r., w którym spółka ta przyjęła na siebie odpowiedzialność za działania spółki Thyssen sprzed 1 stycznia 1995 r., powinno zostać rozumiane jako uznanie grzywny, która zostałaby nałożona na TKS za działania Thyssen po przeprowadzeniu postępowania wszczętego przez Komisję. Dlatego też, zdaniem Komisji, oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r. nie może być rozumiane w ten sposób, że spółka TKS zgodziła się na przyjęcie na siebie tej odpowiedzialności, pod warunkiem że zostanie ponownie wysłuchana w tej kwestii.

85 Należy stwierdzić, że w piśmie z dnia 17 grudnia 1996 r. TKS nie wskazała wyraźnie, że wypowiada się również w imieniu spółki Thyssen. Ponadto odpowiedź TKS na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów została złożona w imieniu i na rzecz TKS. W tym kontekście nawet jeśli TKS przedstawiła w swych dokumentach uwagi dotyczące pewnych działań spółki Thyssen przed jej nabyciem w roku 1995, to oświadczenie z dnia 23 lipca 1997 r. nie oznacza, że TKS uznała, iż skorzystała już w pełni i w wystarczający sposób z możliwości obrony w tym zakresie, co wiązałoby się z tym, że Komisja miałaby prawo nałożyć na tę spółkę grzywnę za działania spółki Thyssen bez ponownego wysłuchania TKS w tej kwestii.

86 Wobec faktu, że Komisja skierowała odrębne pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do spółek TKS i Thyssen oraz że odpowiedziały one oddzielnie w zakresie dotyczącym zarzucanych im działań, Komisja miała obowiązek przesłuchać i wysłuchać TKS w kwestii działań spółki Thyssen, zanim uznała ją odpowiedzialną za te działania i zanim nałożyła na nią grzywnę za naruszenia zarzucane spółce Thyssen.

87 Wobec tego należy stwierdzić, że Sąd w żaden sposób nie wypaczył treści oświadczenia z dnia 23 lipca 1997 r. ani innych dowodów przedłożonych Komisji przez spółkę TKS. Sąd ten nie popełnił błędu co prawa stwierdzając, że uznanie odpowiedzialności za działania spółki Thyssen nie oznaczało, iż spółka TKS zrzekła się prawa do bycia wysłuchaną w tej kwestii.

88 Co się tyczy wyjątkowych okoliczności przytoczonych przez Komisję i wymienionych przez nią w pkt 79 niniejszego wyroku, wystarczy przypomnieć na wstępie, że spółka TKS nie jest następca gospodarczym spółki Thyssen. Spółka ta, aż do chwili wydania spornej decyzji pozostała bowiem odrębną osobą prawną. Ponadto jednolitość czynu, jaką odznaczało się zachowanie spółek Thyssen i TKS po 1 stycznia 1995 r., nie wystarcza, by uzasadnić przypisanie spółce TKS działań spółki Thyssen sprzed tej daty, ze względu na zasadę wskazaną w pkt 82 niniejszego wyroku, zgodnie z którą osoba fizyczna lub prawna może być pociągnięta do odpowiedzialności jedynie za zdarzenia, które mogą być jej przypisane indywidualnie. Co się wreszcie tyczy oświadczeń, które zostały złożone przez TKS w przedmiocie działań spółki Thyssen w toku postępowania administracyjnego, zostało już wskazane w pkt 85 i 86 niniejszego wyroku, że nie umożliwiają one przypisania spółce TKS odpowiedzialności za działania spółki Thyssen sprzed tej daty.

89 Wobec tego należy oddalić zarzut pierwszy podniesiony przez Komisję w odwołaniu wzajemnym.

W przedmiocie zarzutów drugiego i trzeciego podniesionych w odwołaniu wzajemnym, opartych na braku naruszenia zasady poszanowania prawa do obrony i na braku naruszenia możliwości wykonania tego prawa

Argumenty stron

90 W zarzucie drugim Komisja podniosła, że nie naruszyła zasady poszanowania prawa do obrony, ponieważ w pkt 11 F drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wskazano, iż TKS ma ponieść odpowiedzialność za czyny spółki Thyssen w okresie przed przeniesieniem jej działalności w dniu 1 stycznia 1995 r. i że ponadto zażądała od spółki TKS ponownego i wyraźnego potwierdzenia dotyczącego przyjęcia tej odpowiedzialności.

91 W zarzucie trzecim Komisja podniosła, że nie naruszyła możliwości wykonania prawa do obrony spółki TKS, co wynika z odpowiedzi i uwag przedstawionych przez tę ostatnią w toku postępowania administracyjnego. Na poparcie swego zarzutu Komisja powołuje pkt 142–146 wyroku z dnia 16 marca 2000 r. w sprawach C‑395/96 P i C‑396/96 P Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I‑1365. Komisja podkreśla, że w sprawie, w której zapadł wskazany wyrok, odmiennie niż w niniejszej sprawie, pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazywało, że naruszenie popełniła jedynie Associated Central West Africa Lines, morska konferencja liniowa, a nie jej członkowie. Komisja wskazuje również wyrok Sądu z dnia 11 marca 1999 r. T‑137/94 ARBED przeciwko Komisji, Rec. str. II‑303. Komisja podnosi, że podobnie jak w przypadku spółki ARBED SA – której, zdaniem Sądu, mogła zostać przypisana odpowiedzialność za działania jej spółki zależnej TradeARBED SA w szczególności dlatego, że odpowiedziała ona na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i na żądanie przedstawienia informacji skierowane do tej ostatniej – TKS przedstawiła uwagi w imieniu spółki Thyssen, która ze swej strony odesłała do tych uwag.

Ocena Trybunału

92 W tym zakresie należy stwierdzić, że Sąd prawidłowo orzekł w pkt 55 i 56 zaskarżonego wyroku, iż poszanowanie prawa do obrony w postępowaniu mogącym prowadzić do nałożenia sankcji stanowi fundamentalną zasadę zagwarantowaną przez art. 36 akapit pierwszy traktatu EWWiS. Sąd słusznie wskazał, że wymogiem skutecznego poszanowania tej zasady jest umożliwienie danemu przedsiębiorstwu już w stadium postępowania administracyjnego przedstawienia w efektywny sposób swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia zarzucanych faktów i okoliczności oraz w kwestii dokumentów, na podstawie których Komisja oparła swe twierdzenia. Sąd wskazał w pkt 57 tego wyroku, że w zasadzie osoba fizyczna lub prawna kierująca danym przedsiębiorstwem w chwili popełnienia naruszenia powinna wypowiedzieć się w tej kwestii, nawet gdy w momencie wydania decyzji stwierdzającej naruszenie odpowiedzialność za prowadzenie przedsiębiorstwa ponosiła inna osoba. Należy również dodać, że mając na uwadze znaczenie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, powinno ono jednoznacznie określać podmiot, na który może zostać nałożona grzywna, oraz powinno być skierowane do tego podmiotu (zob. w szczególności wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑176/99 P ARBED przeciwko Komisji, Rec. str. I‑10687, pkt 21).

93 W sytuacji, w której zgodnie z powyższymi zasadami Komisja skierowała odrębne pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do spółek Thyssen i TKS, można mieć wątpliwość co do tego, jak daleko sięgają zarzuty wobec tej drugiej spółki i czy istnieje konieczność podjęcia przez tę spółkę obrony w zakresie dotyczącym zarzutów zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, skierowanym oddzielnie do spółki Thyssen. W tym zakresie stwierdzenie w drugim piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że za czyny spółki Thyssen w okresie przed utworzeniem TKS odpowiadać będzie ta druga spółka, nie wyjaśnia całkowicie tych wątpliwości. Ponadto jak wynika z pkt 84–86 niniejszego wyroku, o ile żądanie potwierdzenia przez TKS przyjęcia odpowiedzialności za spółkę Thyssen i oświadczenie TKS w tym przedmiocie mogłoby wyjaśnić kwestię przyjęcia tej odpowiedzialności, to jednak w dalszym ciągu zasadne pozostawałoby pytanie, czy spółka TKS miała możliwość ustosunkowania się do wszystkich zarzutów względem spółki Thyssen w latach 1993–1995.

94 Ponieważ Komisja skierowała odrębne pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do spółek Thyssen i TKS, w pełni poszanowałaby prawa do obrony TKS jedynie wówczas, gdyby po drugim piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów zwróciła się do tej spółki z pytaniem, czy zamierza przedstawić jeszcze inne uwagi w zakresie zarzutów postawionych konkretnie spółce Thyssen.

95 Z powyższego wynika, że nawet jeśli TKS w istocie wypowiedziała się w szerokim zakresie w przedmiocie działań spółki Thyssen sprzed
dniem 1 stycznia 1995 r., jednak Komisja dopuściła się uchybienia proceduralnego, które słusznie podniosła spółka TKS. Wobec tego Sąd prawidłowo stwierdził w pkt 66 zaskarżonego wyroku, że Komisja nie umożliwiła spółce TKS przedstawienia swych uwag co do prawdziwości i znaczenia czynów zarzucanych spółce Thyssen i że w związku z tym TKS nie mogła skorzystać ze swego prawa do obrony w tym zakresie.

96 Należy dodać, że orzecznictwo, na które powołuje się Komisja, a mianowicie ww. wyrok Sądu w sprawie ARBED przeciwko Komisji i ww. wyrok Trybunału w sprawie Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji nie mogą w żaden sposób wesprzeć argumentacji, na poparcie której zostały powołane. Wyrok Sądu został bowiem uchylony przez Trybunał w postępowaniu odwoławczym. Trybunał orzekł bowiem, opierając się właśnie na wskazanym wyroku w sprawie Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji, że Sąd nie miał racji stwierdzając, że brak skierowania przez Komisję pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do spółki ARBED SA w sytuacji, w której nałożona została na tę spółkę grzywna za czyny jej spółki zależnej, TradeARBED SA, nie mógł spowodować nieważności decyzji Komisji ze względu na naruszenie praw do obrony (zob. ww. wyrok Trybunału w sprawie ARBED przeciwko Komisji, pkt 24).

97 Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty drugi i trzeci podniesione przez Komisję w odwołaniu wzajemnym.

98 Ponieważ wszystkie zarzuty podniesione przez Komisję w odwołaniu wzajemnym są nieuzasadnione, odwołanie należy oddalić.

W przedmiocie kosztów

99 Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Jednakże na podstawie art. 69 § 3 regulaminu akapit pierwszy, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań, Trybunał może postanowić, że każda ze stron poniesie swoje własne koszty. Ponieważ żądania TKS i AST nie zostały uwzględnione w ramach ich odwołania, a żądania Komisji nie zostały uwzględnione w ramach jej odwołania wzajemnego, każda ze stron ponosi własne koszty.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

1) Odwołanie i odwołanie wzajemne zostają oddalone.

2) ThyssenKrupp Stainless GmbH, ThyssenKrupp Acciai speciali Terni SpA i Komisja Wspólnot Europejskich ponoszą własne koszty.

Podpisy.

* Języki postępowania: niemiecki i włoski.