KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 29.6.2023
COM(2023) 356 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Pierwsze dwuletnie sprawozdanie na temat wdrażania globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 29.6.2023
COM(2023) 356 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Pierwsze dwuletnie sprawozdanie na temat wdrażania globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji
1.Wprowadzenie
W kontekście globalnym, charakteryzującym się zwiększonymi napięciami geopolitycznymi i wynikającą z nich większą fragmentacją światowych łańcuchów dostaw, Unia Europejska stoi przed wyzwaniem dywersyfikacji i zastąpienia źródeł dostaw surowców krytycznych oraz czystej energii. Musi również zwiększyć własny potencjał w zakresie suwerenności technologicznej w ścisłej współpracy z wiarygodnymi partnerami, zapewniając sobie tym samym otwartą strategiczną autonomię.
W planie przemysłowym Zielonego Ładu 1 uznano potrzebę zwiększenia na masową skalę w najbliższym dziesięcioleciu rozwoju technologicznego, wytwarzania i instalacji produktów neutralnych emisyjnie i dostaw energii. Europa jest wiodącym podmiotem w dziedzinie innowacji i posiada wiodących na świecie naukowców oraz badaczy. Komisja wykorzystuje te atuty i współpracuje z partnerami w celu opracowania i wdrożenia technologii neutralnych emisyjnie, stosując otwarte, ale asertywne podejście.
W komunikacie w sprawie globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji 2 Komisja przedstawiła strategię pogłębienia międzynarodowej współpracy w tej dziedzinie opartej na otwartości i poszanowaniu podstawowych praw i wartości. Rada potwierdziła zaangażowanie UE na rzecz otwartości w międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, przy jednoczesnym dążeniu do zapewnienia równych szans i zrównoważonej wzajemnej otwartości 3 , a Parlament Europejski podkreślił potrzebę rozwijania wielostronnej współpracy opartej na zasadach, w przypadku której badania naukowe i innowacje powinny odgrywać kluczową rolę 4 .
Komunikat w sprawie globalnego podejścia jest wdrażany przez modulowanie dwustronnej współpracy z poszczególnymi krajami z myślą o wzajemnej otwartości i równych szansach. Jednocześnie w ramach powyższego komunikatu wspierane są wielostronne partnerstwa mające na celu zapewnienie nowych rozwiązań dla globalnych wyzwań oraz zwiększenie odporności UE. Komunikat ten ma zasadnicze znaczenie dla „Global Gateway” 5 , strategii UE mającej na celu pobudzenie na całym świecie inwestycji w dziedzinie transformacji cyfrowej, klimatu i energii, transportu, zdrowia, edukacji i badań naukowych.
Jest to pierwsze dwuletnie sprawozdanie podsumowujące postępy w realizacji celów komunikatu w sprawie globalnego podejścia. Sprawozdanie to zawiera przegląd pozycji UE w międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji we wszystkich obszarach tematycznych. Zawiera również refleksję na temat dyplomacji naukowej z myślą o dalszym uwzględnieniu globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji w polityce zagranicznej i polityce bezpieczeństwa UE 6 .
2.Potwierdzenie zaangażowania UE w międzynarodową otwartość oraz podstawowe wartości w obszarze badań naukowych i innowacji
|
UE opracowała wspólny zestaw zasad i wartości w dziedzinie badań naukowych i innowacji oraz rozpoczęła wielostronny dialog z krajami partnerskimi i na forach międzynarodowych na temat wartości i zasad w kontekście międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji. UE potwierdziła swoje zaangażowanie w dawanie przykładu w celu zachowania otwartości międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, przy jednoczesnym wprowadzeniu w razie potrzeby środków ograniczających. Z powodzeniem wdrożyła nowe przepisy dotyczące stowarzyszenia państw trzecich z programem „Horyzont Europa”. |
2.1. Wartości i zasady w kontekście międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji
Komunikat w sprawie globalnego podejścia stanowi, że podstawowe wartości oraz zasady leżące u podstaw współpracy międzynarodowej w zakresie badań naukowych i innowacji powinny być przedmiotem dyskusji z partnerami międzynarodowymi za pośrednictwem wielostronnego dialogu. Rada zatwierdziła to podejście w trzech zestawach konkluzji Rady dotyczących badań naukowych i innowacji 7 , jak również w deklaracji z Marsylii 8 w sprawie współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji. 8 lipca 2022 r. Komisja była gospodarzem posiedzenia inaugurującego wielostronny dialog w formacie wirtualnym, w którym uczestniczyli przedstawiciele 46 państw 9 oraz kilku organizacji międzynarodowych i europejskich organizacji zainteresowanych stron.
Dialog odbywa się za pośrednictwem warsztatów poświęconych wartościom i zasadom w dziedzinie badań naukowych i innowacji 10 , a celem tych warsztatów jest omówienie wspólnej terminologii, wymiana doświadczeń w zakresie praktycznego wdrażania oraz określenie dobrych praktyk. W odnośnych dyskusjach uwzględnia się i wykorzystuje Pakt na rzecz Badań Naukowych i Innowacji w Europie 11 oraz prace prowadzone na forach międzynarodowych, takich jak grupa G-7, grupa G-20, Światowa Rada ds. Badań (Global Research Council), OECD i UNESCO. Wyniki warsztatów zostaną skonsolidowane podczas posiedzeń podsumowujących, które odbędą się w 2023 r., oraz podczas wydarzenia na szczeblu ministerialnym w 2024 r. z przewidywanym udziałem przedstawicieli państw i organizacji zaangażowanych w wielostronny dialog.
UE była ponadto szczególnie aktywna w zakresie obrony wolności akademickiej, zwłaszcza za pośrednictwem projektu Inspireurope+ finansowanego za pomocą działań „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA) w ramach programu „Horyzont Europa”. Projekt ten ma na celu ułatwienie współpracy transnarodowej przez wzmocnienie i rozpowszechnienie dobrych praktyk w zakresie wspierania badaczy znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, na przykład z powodu skutków pandemii COVID-19, siłowego przejęcia Afganistanu przez faktyczny reżim talibów, czy też represji wewnętrznych w Rosji lub przymusowego wyjazdu z niej w wyniku sprzeciwu wobec wojny napastniczej tego państwa przeciwko Ukrainie 12 .
UE jest liderem w promowaniu i przyjmowaniu praktyk otwartej nauki za pośrednictwem inicjatyw na rzecz współpracy międzynarodowej, takich jak europejska chmura dla otwartej nauki. Inicjatywa europejskiej chmury dla otwartej nauki obejmuje także zaangażowanie we współpracę dwóch regionów i dwustronną, np. w badanie potencjalnych powiązań z afrykańską platformą otwartej nauki. UE przyczynia się także do międzynarodowego dostosowania i współpracy w zakresie otwartej nauki przez współprzewodniczenie specjalnej grupie roboczej G-7. Nadal potrzebne jest dalsze międzynarodowe dostosowanie polityk, przepisów i działań w zakresie otwartego dzielenia się wiedzą naukową i danymi badawczymi oraz zasad określających zmiany w ocenie badań, na przykład w ramach Koalicji na rzecz doskonalenia systemów oceny nauki (Coalition for Advancing Research Assessment).
Coraz większą rolę odgrywa obecnie dyplomacja naukowa 13 , co wynika z szeregu czynników, takich jak: rosnąca złożoność globalnych wyzwań, naciski w obrębie globalnych dóbr wspólnych, wpływ powstających technologii, kontekst bezpieczeństwa globalnego, zwłaszcza w związku z rosyjską wojną napastniczą przeciwko Ukrainie, oraz dążenie do otwartej strategicznej autonomii i suwerenności technologicznej UE. Działania w zakresie dyplomacji naukowej w UE pozostają w dużej mierze nieskoordynowane, brakuje im synergii oraz podejścia obejmującego całą UE 14 .. Takie niedociągnięcia powodują, że w szybko zmieniającym się otoczeniu geopolitycznym, naukowym i technologicznym inne podmioty międzynarodowe wykorzystują dyplomację naukową w znacznie bardziej ukierunkowany sposób.
Ponadto w konkluzjach w sprawie globalnego podejścia i w sprawie przyszłego zarządzania europejską przestrzenią badawczą (EPB) Rada wezwała Komisję i Europejską Służbę Działań Zewnętrznych do opracowania europejskiego programu dyplomacji naukowej. Z dyskusji prowadzonych w podgrupie Forum EPB ds. globalnego podejścia oraz z różnymi grupami zainteresowanych stron wyłoniły się cztery filary dyplomacji naukowej 15 i na tej podstawie kontynuowane są dyskusje zarówno w instytucjach Unii, jak i z odpowiednimi zainteresowanymi stronami.
2.2. Międzynarodowy wymiar programu „Horyzont Europa” i jego polityka stowarzyszeniowa
Współpraca międzynarodowa w dziedzinie badań naukowych i innowacji jest niezbędna, by zapewnić dostęp do talentów, wiedzy eksperckiej, infrastruktury i rynków na całym świecie, co umożliwi skuteczne stawienie czoła globalnym wyzwaniom i realizację globalnych zobowiązań. UE jest głównym katalizatorem umiędzynarodowienia badań naukowych i innowacji, a „Horyzont Europa” – program ramowy UE w zakresie badań naukowych i innowacji – przyciąga najlepszych badaczy, innowatorów oraz przedsiębiorstwa oparte na wiedzy 16 .
Znakiem rozpoznawczym programu „Horyzont Europa” jest otwartość na świat. Projekty współpracy mogą obejmować partnerów z całego świata. Z wyjątkiem kilku przypadków partnerzy z krajów o niskim i średnim dochodzie automatycznie kwalifikują się do finansowania unijnego, natomiast od krajów rozwiniętych oczekuje się na ogół wniesienia do projektów własnego finansowania.
W pierwszych dwóch dwuletnich programach prac programu „Horyzont Europa” (na lata 2021–2022 i 2023–2024) w przypadku około 21 % wszystkich tematów badań opartych na współpracy aktywnie zachęcano do współpracy międzynarodowej. Podjęto również konkretne inicjatywy ukierunkowane na współpracę z Afryką oraz południowymi krajami śródziemnomorskimi. Najbardziej międzynarodowy element programu „Horyzont Europa” 17 stanowią działania „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA), mające zasadnicze znaczenie dla tworzenia partnerstw międzynarodowych pomiędzy organizacjami zajmującymi się badaniami naukowymi i innowacjami. Wśród indywidualnych badaczy wybranych w ramach stypendiów MSCA po studiach doktoranckich 38 % pochodzi spoza UE 18 . Misje w programie „Horyzont Europa”, oparte między innymi na celach zrównoważonego rozwoju ONZ, mają silny wymiar międzynarodowy 19 (zob. sekcja 4).
W ramach programu „Horyzont Europa” UE kontynuuje finansowanie transnarodowego dostępu do infrastruktur badawczych, w tym infrastruktur prowadzonych przez Wspólne Centrum Badawcze Komisji 20 , dla użytkowników z państw trzecich. UE promuje programy dostępu międzynarodowego w ramach grupy urzędników wyższego szczebla G-7 w sprawie globalnej infrastruktury badawczej 21 . W 2022 r. Komisja i państwa członkowskie poparły deklarację z Brna 22 , która ma na celu wspieranie światowego ekosystemu infrastruktur badawczych.
Podczas gdy poprzednie programy ramowe były otwarte na stowarzyszenie państw sąsiadujących z Unią Europejską, w programie „Horyzont Europa” po raz pierwszy zaoferowano możliwość stowarzyszenia państw trzecich znajdujących się w dowolnym miejscu na świecie, mających dobry potencjał naukowy, techniczny i innowacyjny 23 oraz podzielających wspólne wartości z UE. Nowa Zelandia jest pierwszym państwem spoza bezpośredniego sąsiedztwa UE, z którym w grudniu 2022 r. sfinalizowano negocjacje stowarzyszeniowe. Trwają negocjacje z Kanadą, a na szczycie UE-Korea w maju 2023 r. ogłoszono rozpoczęcie negocjacji z Republiką Korei. Rozważane jest także ewentualne rozpoczęcie negocjacji z Japonią.
W sąsiedztwie UE w ramach programu „Horyzont Europa” potwierdzono możliwość stowarzyszenia z tym programem dla państw trzecich należących do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), będących członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego, dla państw przystępujących, kandydujących oraz potencjalnych kandydatów do członkostwa, a także dla państw objętych europejską polityką sąsiedztwa. Jak dotychczas z programem stowarzyszonych jest już 16 państw: Albania, Armenia, Bośnia i Hercegowina, Wyspy Owcze, Gruzja, Islandia, Izrael, Kosowo*, Mołdawia, Czarnogóra, Macedonia Północna, Norwegia, Serbia, Tunezja, Turcja i Ukraina 24 . UE prowadzi dalsze prace nad zakończeniem procesu stowarzyszenia ze Zjednoczonym Królestwem, trwają też formalne negocjacje z Marokiem.
3.Przewartościowanie globalnego podejścia UE do badań naukowych i innowacji: w kierunku równych szans i wzajemności
|
UE podjęła wspólne zobowiązania z priorytetowymi partnerami, takimi jak Stany Zjednoczone Ameryki (USA), Kanada, Japonia, Indie, państwa południowego regionu Morza Śródziemnego i Unia Afrykańska, do wdrożenia warunków ramowych mających na celu zapewnienie równych szans i promowanie wspólnych wartości (zob. więcej szczegółowych informacji w sekcji 5 poniżej). Komisja wdrożyła art. 22 ust. 5 i 6 rozporządzenia ustanawiającego program „Horyzont Europa” 25 w celu ochrony unijnych aktywów strategicznych, strategicznych interesów UE, jej autonomii strategicznej lub bezpieczeństwa strategicznego. Opracowała wytyczne dotyczące ingerencji zewnętrznej, zasady przewodnie dotyczące waloryzacji wiedzy, kodeks postępowania dotyczący zarządzania aktywami intelektualnymi oraz kodeks postępowania dotyczący normalizacji 26 . |
Pandemia COVID-19 i szybko zmieniający się kontekst geopolityczny ujawniły poważne zagrożenia związane z zależnością UE w kilku strategicznych sektorach 27 . Wymaga to zwrócenia uwagi na to, w jaki sposób rozłożony jest potencjał technologiczny między głównymi podmiotami gospodarczymi 28 . Suwerenność technologiczna wymaga zarówno wiedzy naukowej niezbędnej do budowy, eksploatacji i zrozumienia technologii krytycznych, jak i dostępu do komponentów oraz materiałów potrzebnych do przeniesienia technologii z laboratorium na rynek 29 .
W art. 22 ust. 5 rozporządzenia ustanawiającego program „Horyzont Europa” umożliwiono ograniczenie uczestnictwa do podmiotów prawnych mających siedzibę w państwach członkowskich lub w określonych państwach stowarzyszonych lub innych państwach trzecich wskazanych w programie prac w celu ochrony unijnych aktywów strategicznych, strategicznych interesów Unii, jej autonomii strategicznej lub bezpieczeństwa strategicznego. Ograniczenia można również stosować do podmiotów mających siedzibę w państwach, które się kwalifikują, ale są bezpośrednio lub pośrednio kontrolowane przez państwo niekwalifikujące się lub przez podmiot mający siedzibę w państwie niekwalifikującym się. Na podstawie art. 22 ust. 5 ograniczono uczestnictwo w odniesieniu do 49 tematów w programie prac na lata 2021–2022 oraz w odniesieniu do 31 tematów w programie prac na lata 2023–2024, co stanowi odpowiednio 4 % i 3,5 % budżetów tych programów prac 30 . Przepisy art. 22 ust. 5 wykorzystano w odniesieniu do tematów dotyczących badań kwantowych, przestrzeni kosmicznej oraz surowców krytycznych. Zastosowanie art. 22 ust. 5 jest wyjątkowe i należycie uzasadnione.
W stosownych i należycie uzasadnionych przypadkach w art. 22 ust. 6 rozporządzenia ustanawiającego program „Horyzont Europa” umożliwiono wprowadzenie dodatkowych kryteriów kwalifikowalności w celu uwzględnienia szczególnych wymogów polityki lub charakteru i celów działania. Komisja skorzystała z tego artykułu w przypadku państw trzecich, w których uznano, że nie istnieją warunki ramowe zapewniające równe szanse we współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji.
W celu zagwarantowania, aby działania prowadzone w ramach programu „Horyzont Europa” były zgodne z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa zgodnie z art. 20 ust. 1 rozporządzenia ustanawiającego program „Horyzont Europa”, Komisja wdrożyła procedurę kontroli bezpieczeństwa w odniesieniu do projektów obejmujących informacje szczególnie chronione lub niejawne albo informacje lub materiały podlegające ograniczeniom związanym z bezpieczeństwem narodowym. Obecna sytuacja geopolityczna spowodowała wzrost zapotrzebowania na procedurę kontroli bezpieczeństwa w przypadku projektów w ramach programu „Horyzont Europa”.
Komisja opublikowała wytyczne dotyczące zwalczania ingerencji zagranicznej w badania naukowe i innowacje 31 . W dokumencie tym przedstawiono najlepsze praktyki w zakresie wspierania unijnych instytucji szkolnictwa wyższego i organizacji prowadzących badania naukowe w ochronie ich wolności akademickiej, integralności i autonomii instytucjonalnej, a także ich wyników badań i zasobów badawczych. W ramach grupy roboczej G-7 SIGRE Komisja 32 , wraz z partnerami o podobnych poglądach, opracowała wspólne zasady bezpieczeństwa badań naukowych.
Aby zwiększyć wartość generowaną w związku z wiedzą, Rada przyjęła zalecenie w sprawie zasad przewodnich w odniesieniu do waloryzacji wiedzy 33 . Świadomość społeczności naukowej w zakresie zarządzania aktywami intelektualnymi, w tym prawami własności intelektualnej, jest niezbędna do promowania skutecznego wykorzystania i rozpowszechniania wiedzy oraz ułatwienia dostępu do aktywów chronionych wspomnianymi prawami i dzielenia się tymi aktywami. W celu wzmocnienia współpracy w zakresie globalnych norm Komisja może dążyć do zwiększenia koordynacji z partnerami o podobnych poglądach, korzystając z zaleceń Komisji odnoszących się do kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi oraz kodeksu postępowania dotyczącego normalizacji 34 .
4.Łączenie globalnych starań, by wspólnie stawić czoła ogólnoświatowym wyzwaniom
4.1.Przewodzenie globalnym staraniom na rzecz sprawiedliwej transformacji ekologicznej
|
UE przyczyniła się do przyjęcia globalnych ram różnorodności biologicznej na okres po 2020 roku podczas Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej (COP 15 w Kopenhadze) 18 grudnia 2022 r. oraz do porozumienia w sprawie traktatu ONZ o pełnym morzu podczas międzyrządowej konferencji w sprawie morskiej różnorodności biologicznej na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową [„Intergovernmental Conference on Marine Biodiversity of Areas Beyond National Jurisdiction”] 4 marca 2023 r. UE podpisała deklarację w sprawie nowego sojuszu na rzecz badań nad Atlantykiem w celu wspierania współpracy w zakresie badań oceanicznych na Atlantyku oraz wspólne oświadczenie z trzeciego spotkania ministrów nauki w sprawie badań arktycznych w celu dalszego wspierania tych badań. UE zwiększyła także zaangażowanie w inicjatywę „Mission Innovation”; oraz nadal promowała swoją wiodącą rolę we wspieraniu wielostronnej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji w celu dostarczenia opartych na nauce rozwiązań w zakresie zrównoważonego zagospodarowania terenu, zarządzania oceanami i gospodarowania glebami, rolnictwa i systemów żywnościowych, zasobooszczędności i gospodarki o obiegu zamkniętym, biogospodarki, polityki w zakresie klimatu, leśnictwa i różnorodności biologicznej oraz obserwacji Ziemi. Ponadto w ramach inicjatywy nowego europejskiego Bauhausu (NEB) Komisja utworzyła międzynarodową platformę zarządzania wiedzą w celu wymiany informacji o normach, wytycznych i możliwościach finansowania |
Aby zrealizować Europejski Zielony Ład, niezbędne są dalsze postępy naukowe w zakresie ochrony i odbudowy kapitału naturalnego, dekarbonizacji gospodarki i przemysłu za pomocą bezpiecznych i zrównoważonych już na etapie projektowania chemikaliów i materiałów, zapobiegania zanieczyszczeniom i ich ograniczania, modernizacji infrastruktury i zwiększenia jej odporności, ochrony zdrowia publicznego i dobrostanu oraz projektowania zrównoważonych systemów żywnościowych i sieci wodociągowych. W ramach starań na rzecz wspierania sprawiedliwej, ekologicznej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji oraz zgodnie ze strategią Global Gateway 35 i innymi zobowiązaniami międzynarodowymi UE wspierała również kraje partnerskie w dostępie do danych środowiskowych oraz w monitorowaniu i sprawozdawczości w zakresie postępów za pośrednictwem inicjatyw mających na celu poszerzenie wiedzy i zdolności oraz wzmocnienie powiązań między nauką a polityką.
We wspólnym komunikacie w sprawie międzynarodowego zarządzania oceanami 36 podkreślono potrzebę gromadzenia wiedzy o oceanach w celu ich ochrony i zrównoważonego zarządzania nimi. Mając na uwadze ten cel, Komisja podpisała w imieniu UE deklarację polityczną 37 ustanawiającą nowy sojusz na rzecz badań nad Atlantykiem wraz z Argentyną, Brazylią, Kanadą, Republiką Zielonego Przylądka, Marokiem, Republiką Południowej Afryki i Stanami Zjednoczonymi. Działania związane ze współpracą międzynarodową odzwierciedlają międzynarodowy zasięg misji w zakresie odbudowy naszych oceanów i zasobów wodnych w ramach programu „Horyzont Europa” i prowadzi się je w ramach elementów wspomnianej misji „Atlantic-Arctic Lighthouse” i „Mediterranean Lighthouse”, a także z krajami partnerskimi z regionu Morza Czarnego.
W ramach inicjatywy „Mission Innovation” 38 Komisja promowała przyspieszenie przejścia na czystą energię zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem. Przez współprzewodniczenie misji w zakresie czystego wodoru Komisja zamierza zwiększyć konkurencyjność kosztową czystego wodoru dzięki obniżeniu jego całkowitych kosztów oraz dzięki rozwinięciu do 2030 r. co najmniej 100 dolin wodorowych na całym świecie. Przy wsparciu związanym z misją w zakresie neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast w ramach programu „Horyzont Europa” Komisja współprzewodniczy również misji w zakresie transformacji miejskich, której celem jest współpraca z 300 miastami na całym świecie w celu wzmocnienia ich wizji neutralności emisyjnej, zwiększenia skali działań i przyspieszenia realizacji.
Na poziomie wielostronnym Komisja zapewniła oparte na dowodach wsparcie na rzecz kształtowania polityki, rozwijała programy i wniosła wkład w prace wielu organizacji, w tym: Grupy ds. Obserwacji Ziemi – w zakresie lepszego wykorzystania europejskich aktywów na potrzeby obserwacji Ziemi (takich jak program Copernicus); Międzynarodowego Forum Biogospodarki i innych forów wielostronnej współpracy – w zakresie biogospodarki; Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu – w zakresie nauk o klimacie; Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów oraz Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej 39 – w zakresie różnorodności biologicznej; Międzynarodowego Panelu ds. Zasobów i globalnego sojuszu na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym i efektywnego gospodarowania zasobami 40 ; inicjatywy ONZ w sprawie systemów żywnościowych; oraz globalnego partnerstwa ONZ na rzecz gleb w ramach misji programu „Horyzont Europa” – „pakt na rzecz zdrowych gleb w Europie”.
W ramach nowego europejskiego Bauhausu (NEB) Komisja utworzyła międzynarodową platformę zarządzania wiedzą w celu wymiany informacji o normach, wytycznych i możliwościach finansowania, aby zintegrować wymiary zrównoważonego rozwoju, integracji i estetyki/jakości doświadczenia w budynkach i przestrzeniach publicznych. W niektórych inicjatywach mogą brać udział podmioty z państw trzecich, z zastrzeżeniem różnych warunków uczestnictwa: wspólnota nowego europejskiego Bauhausu, laboratorium nowego europejskiego Bauhausu, Nagrody Nowego Europejskiego Bauhausu oraz możliwości finansowania NEB w ramach programów UE 41 .
4.2.Promowanie transformacji cyfrowej
|
UE wzmocniła wspólne działania badawcze, zwłaszcza w zakresie kluczowych technologii cyfrowych oraz inteligentnych sieci i usług, w tym poprzez przyjęcie jednolitego aktu podstawowego ustanawiającego wspólne przedsięwzięcia w ramach programu „Horyzont Europa” 42 . UE rozwinęła międzynarodowe partnerstwa cyfrowe z Ameryką Łacińską, Japonią, Republiką Korei i Singapurem, zgodnie z komunikatem „Cyfrowy kompas na 2030 r.” 43 (zob. również sekcja 5). |
UE ma silną pozycję w dziedzinie badań przemysłowych i prac rozwojowych, w szczególności w sektorze motoryzacyjnym, sektorze technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz sektorze zdrowia, a także ma ugruntowaną tradycję w badaniach kwantowych i robotyce. Mimo silnej pozycji UE w dziedzinie zaawansowanej produkcji i zaawansowanych materiałów, konieczne jest zmniejszenie strategicznych zależności w kluczowych obszarach technologicznych i łańcuchach wartości, takich jak sztuczna inteligencja, duże zbiory danych, przetwarzanie w chmurze, cyberbezpieczeństwo, bezpieczna komunikacja, robotyka i mikroelektronika. Regulacja, zarządzanie i normalizacja technologii cyfrowych będą miały kluczowe znaczenie dla maksymalizacji możliwości cyfrowych, przy jednoczesnym ograniczeniu związanych z nimi wyzwań lub zagrożeń 44 .
UE wspiera kraje rozwijające się i wschodzące, ze szczególnym uwzględnieniem Afryki, promując łączność cyfrową poprzez pakiety dotyczące gospodarki cyfrowej finansowane w ramach inicjatyw „Drużyna Europy” 45 . Pakiety te mają na celu propagowanie zorientowanego na człowieka modelu rozwoju cyfrowego. UE zwiększyła również wsparcie na rzecz projektów związanych z wprowadzaniem łączy szerokopasmowych i łączności oraz utworzyła regionalne ośrodki przetwarzania danych na potrzeby świadczenia usług związanych z przestrzenią kosmiczną w Afryce, Ameryce Łacińskiej i na Karaibach oraz w Azji, zgodnie ze strategią Global Gateway 46 . Osiągnięto również postępy w tworzeniu regionalnych oddziałów centrum cyfryzacji na rzecz rozwoju (D4D) 47 , zwłaszcza w Afryce, Ameryce Łacińskiej i na Karaibach oraz w regionie Azji i Pacyfiku. Wraz z uruchomieniem w 2023 r. sojuszu cyfrowego z państwami Ameryki Łacińskiej i Karaibów UE wzmocniła partnerstwo cyfrowe dwóch regionów w celu rozwiązania problemu przepaści cyfrowej i osiągnięcia transformacji cyfrowej sprzyjającej włączeniu społecznemu w tym regionie.
Poprzez tworzenie partnerstw i koalicji z państwami o podobnych poglądach UE może kształtować etyczne, bezpieczne i integracyjne międzynarodowe normy technologiczne 48 . UE wyznaczała światowe trendy w międzynarodowych dyskusjach na temat ochrony danych (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, akt w sprawie zarządzania danymi), gospodarki platformowej (akt o usługach cyfrowych, akt o rynkach cyfrowych), godnej zaufania sztucznej inteligencji skoncentrowanej na człowieku (akt w sprawie sztucznej inteligencji) oraz praw i wolności w internecie (europejski akt o wolności mediów, deklaracja dotycząca przyszłości internetu, Europejska deklaracja praw i zasad cyfrowych w cyfrowej dekadzie). UE prowadzi negocjacje w instytucjach wielostronnych 49 , aby poprawić funkcjonowanie gospodarki cyfrowej na świecie i propagować wartości UE na całym świecie. Ponadto promuje globalną, otwartą, stabilną i bezpieczną cyberprzestrzeń w oparciu o poszanowanie prawa międzynarodowego oraz niewiążących norm, przepisów i zasad odpowiedzialnego zachowania państw.
4.3.Wzmocnienie współpracy w zakresie zdrowia na świecie
|
Komisja przyjęła unijną strategię w dziedzinie zdrowia na świecie oraz pierwsze sprawozdanie na temat stanu gotowości w dziedzinie zdrowia, przyczyniając się do realizacji średnio- i długoterminowego programu w zakresie bezpieczeństwa i gotowości zdrowotnej oraz wzmocnienia systemu opieki zdrowotnej. Komisja propagowała międzynarodową koordynację finansowanych przez UE badań w ramach platformy europejskiej za pośrednictwem Rady Koordynacyjnej ds. Badań. Komisja kontynuowała współpracę z akceleratorem dostępu do narzędzi walki z COVID-19 (ACT-A), finansowała badania nad COVID-19 i innymi chorobami zakaźnymi oraz wspierała Koalicję na rzecz innowacji dotyczących gotowości na wypadek wystąpienia epidemii (CEPI). UE ustanowiła trzeci program partnerstwa pomiędzy Europą a krajami rozwijającymi się w zakresie badań klinicznych (program EDCTP3) jako wspólne przedsięwzięcie w ramach programu „Horyzont Europa” w celu zwalczania chorób zakaźnych i stanów zagrożenia zdrowia publicznego w Afryce Subsaharyjskiej. |
W unijnej strategii w dziedzinie zdrowia na świecie 50 za kluczowe czynniki umożliwiające poprawę zdrowia uznano badania naukowe i innowacje oraz transformację cyfrową i wykwalifikowaną siłę roboczą. Strategii tej towarzyszyło pierwsze sprawozdanie na temat stanu gotowości w dziedzinie zdrowia 51 , w którym podkreślono postępy poczynione w dziedzinie gotowości i reagowania, w tym w zakresie międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, od początku pandemii COVID-19, koncentrując się w szczególności na medycznych środkach przeciwdziałania.
Komisja kontynuowała współpracę z akceleratorem dostępu do narzędzi walki z COVID-19 (ACT-A) 52 oraz z międzynarodowymi organizacjami finansującymi badania naukowe i innowacje w dziedzinie zdrowia o podobnych poglądach, w Europie i poza nią, poprzez partnerstwa europejskie i sojusze międzynarodowe 53 . Komisja zintensyfikowała przygotowania do nowych partnerstw europejskich z partnerami międzynarodowymi 54 i nadal wspierała międzynarodowe zobowiązania na poziomie regionalnym, takie jak inicjatywa EU-Africa PerMed między UE a krajami afrykańskimi 55 .
„Program EDCTP3 dotyczący zdrowia na świecie” jest trzecim programem Partnerstwa pomiędzy Europą a krajami rozwijającymi się w zakresie badań klinicznych i został ustanowiony jako wspólne przedsięwzięcie w ramach programu „Horyzont Europa” 56 . Przy rosnącej liczbie członków obejmującej obecnie 15 państw europejskich i 25 państw afrykańskich wspólne przedsięwzięcie ma na celu przyspieszenie rozwoju klinicznego nowych lub ulepszonych produktów technologii medycznych w celu identyfikacji chorób zakaźnych powiązanych z ubóstwem i zaniedbanych, w tym (ponownie) pojawiających się chorób, ich leczenia i zapobiegania ich występowaniu w Afryce Subsaharyjskiej. Wszystkie dotacje w ramach EDCTP3 dotyczącego zdrowia na świecie wymagają od beneficjentów zapewnienia społeczeństwu dostępu do przystępnych cenowo produktów lub usług opracowanych dzięki badaniom klinicznym, na sprawiedliwych i rozsądnych warunkach.
4.4.Wspieranie innowacyjności
W komunikacie w sprawie globalnego podejścia uznaje się znaczenie współpracy międzynarodowej w dziedzinie innowacji i promuje korzystne dla wszystkich międzynarodowe partnerstwa innowacyjne z krajami i regionami, które oferują wzajemną otwartość na przedsiębiorczość i inwestycje, np. z zainteresowanymi stronami w Stanach Zjednoczonych (Dolina Krzemowa) i w Afryce (plan działań UA-UE na rzecz innowacji).
Międzynarodowy wymiar Nowego europejskiego planu na rzecz innowacji 57 przyczynia się do wspierania, przyciągania i zatrzymywania talentów na całym świecie oraz angażowania kluczowych partnerów międzynarodowych w realizację odpowiednich inicjatyw. Wymaga to ulepszonych ram przyciągania zagranicznych przedsiębiorców, w tym bardziej korzystnego traktowania kapitału, uproszczonych procedur notowań, większego kapitału oferowanego przez inwestorów instytucjonalnych oraz większych możliwości dla kobiet w zakresie inwestycji venture.
Globalny zasięg UE w zakresie innowacji jest dodatkowo wzmacniany przez działania Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT), który niedawno zaktualizował swoje ramy strategiczne 58 , aby dostosować je do komunikatu w sprawie globalnego podejścia. Jednocześnie Europejska Rada ds. Innowacji (EIC) promuje swój program zagranicznych targów handlowych, który pomaga beneficjentom EIC propagować ich strategię komercjalizacji na rynkach zagranicznych i wykorzystywać możliwości rynkowe na najpopularniejszych międzynarodowych targach handlowych.
5.Modulowanie współpracy z krajami i regionami priorytetowymi
|
Ponad 20 % tematów programu „Horyzont Europa” dotyczyło ukierunkowanej współpracy międzynarodowej, sprzyjając synergii z innymi programami UE, w szczególności z Instrumentem Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej – Globalny wymiar Europy (ISWMR – „Globalny wymiar Europy”). Ze względu na konsekwencje prowadzonej przez Rosję wojny napastniczej przeciwko Ukrainie Komisja skupiła się na specjalnych środkach wsparcia dla Ukrainy i ułatwiła jej udział w programie „Horyzont Europa” i Euratom, w tym dzięki utworzeniu biura programu „Horyzont Europa” w Kijowie. W 2022 r. odnowiono umowę o współpracy naukowo-technologicznej między UE a Ukrainą na okres pięciu lat, z mocą wsteczną od dnia 8 listopada 2019 r. Po raz pierwszy w historii wszyscy partnerzy z Bałkanów Zachodnich są obecnie stowarzyszeni w ramach programu „Horyzont Europa”. Stosunki koncentrują się na realizacji programu działań dla Bałkanów Zachodnich dotyczącego innowacji, badań, edukacji, kultury, młodzieży i sportu 59 . W oparciu o bieżące dyskusje na temat wspólnego planu działania na rzecz współpracy UE-Chiny w dziedzinie nauki, technologii i innowacji UE i Chiny będą współpracować w ramach dwóch przewodnich inicjatyw badawczych w obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, stosując jednocześnie ograniczone podejście do działań związanych z innowacjami. UE razem z Unią Afrykańską (UA) opracowała projekt wspólnego planu działań UA-UE na rzecz innowacji i zatwierdziła deklarację ministerialną „Unia dla Śródziemnomorza”. W ramach programu „Horyzont Europa” UE uruchomiła specjalną „inicjatywę na rzecz Afryki” i „inicjatywę śródziemnomorską”, na które przeznaczy łącznie około 300 mln EUR. UE zacieśniła stosunki dwustronne ze Stanami Zjednoczonymi za pośrednictwem Rady UE–USA ds. Handlu i Technologii z Kanadą, Nową Zelandią i Republiką Korei, zwłaszcza poprzez negocjacje w sprawie stowarzyszenia w ramach programu „Horyzont Europa”, z Japonią, w tym w kontekście japońskiej prezydencji w grupie G-7 w 2023 r., oraz z Indiami, uruchamiając Radę UE–Indie ds. Handlu i Technologii. Komisja kontynuowała realizację strategicznego planu działania UE–CELAC 60 w zakresie nauki, technologii i innowacji na lata 2021–2023 i omówi przyszłą współpracę w drugiej połowie 2023 r. UE zatwierdziła również plan działania na lata 2023–2027 w celu wdrożenia strategicznego partnerstwa ASEAN-UE i zobowiązała się do promowania współpracy w regionie Indo-Pacyfiku, w tym z Australią, Republiką Korei, Nową Zelandią i Singapurem. |
5.1.Wzmocnienie współpracy z uprzemysłowionymi państwami trzecimi i gospodarkami wschodzącymi
Współpraca ze Stanami Zjednoczonymi została znacznie wzmocniona zgodnie z ambitnymi celami określonymi w komunikacie w sprawie globalnego podejścia oraz we wspólnym komunikacie w sprawie nowej agendy UE-USA na rzecz globalnych zmian 61 . Podczas szczytu UE-USA w czerwcu 2021 r. formalnie uruchomiono Radę UE-USA ds. Handlu i Technologii, co doprowadziło do powstania nowych i aktywnych strumieni roboczych w zakresie ustalania norm, kwantów i sztucznej inteligencji oraz badań związanych z klimatem i czystymi technologiami. Aktywny strumień roboczy dotyczący elektromobilności i interoperacyjności z inteligentnymi sieciami energetycznymi w ramach grupy roboczej Rady UE-USA ds. Handlu i Technologii zajmującej się kwestią klimatu i czystych technologii przygotował zalecenia dotyczące publicznej infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych.
Zgodnie z wieloaspektowym podejściem przedstawionym we wspólnym komunikacie „UE-Chiny – perspektywa strategiczna” 62 Komisja jeszcze bardziej zintensyfikowała swoje działania na rzecz ponownej kalibracji współpracy z Chinami w dziedzinie badań naukowych i innowacji. Trwają rozmowy na temat wspólnego planu działania dotyczącego przyszłości współpracy UE-Chiny w dziedzinie nauki, technologii i innowacji, w tym na temat zestawu warunków ramowych. Zakres współpracy UE-Chiny w dziedzinie badań naukowych i innowacji odzwierciedla fakt, że rywalizacja systemowa zyskała na znaczeniu, a rozmowy na temat planu działania przynoszą pozytywne rezultaty w zakresie warunków ramowych związanych z badaniami 63 , jednak brak jest postępów w zakresie warunków ramowych związanych z innowacjami 64 . W związku z tym w programie prac w ramach programu „Horyzont Europa” na lata 2023–2024 współpraca UE-Chiny w dziedzinie badań naukowych i innowacji jest kontynuowana w ramach dwóch przewodnich inicjatyw badawczych, jednej dotyczącej żywności, rolnictwa i biotechnologii, a drugiej dotyczącej zmiany klimatu i różnorodności biologicznej. Ze względu na poważne obawy dotyczące wykorzystania własności intelektualnej wytworzonej w ramach programu „Horyzont Europa” zastosowano art. 22 ust. 6 rozporządzenia w sprawie programu „Horyzont Europa”, aby uniemożliwić chińskim podmiotom udział w działaniach w zakresie innowacji 65 .
Kontynuowano współpracę z Kanadą, Australią i Nową Zelandią w obszarach o wspólnym priorytecie, takich jak zdrowie oraz transformacja ekologiczna i cyfrowa. Zgodnie ze strategią UE dotyczącą współpracy z regionem Indo-Pacyfiku Komisja zawarła międzynarodowe partnerstwa cyfrowe 66 z Japonią, Republiką Korei i Singapurem. Współpraca z Indiami nabrała tempa dzięki powołaniu Rady UE-Indie ds. Handlu i Technologii 67 , która skupi się na technologiach cyfrowych, ekologicznych i czystych technologiach energetycznych, a także na handlu i odpornych łańcuchach wartości. Indie zgodziły się również na ustanowienie mechanizmu współfinansowania konkretnych zagadnień w programie prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024.
W ramach współpracy UE-Brazylia w dziedzinie badań naukowych i innowacji odnowiono na pięć lat dwustronną umowę o współpracy naukowej i technologicznej oraz podpisano porozumienie administracyjne z trzema brazylijskimi agencjami finansującymi badania w celu ustanowienia mechanizmu współfinansowania brazylijskich podmiotów uczestniczących w programie „Horyzont Europa”. Współpraca dwustronna UE-Meksyk pozwoliła na uruchomienie inicjatywy „Puerta Horizonte Europa-Meksyk”, która zapewnia wsparcie na rzecz meksykańskiego uczestnictwa w programie „Horyzont Europa” i jego współfinansowanie, natomiast porozumienie administracyjne z Argentyną w sprawie programu Copernicus ma zostać podpisane w 2023 r. Dwustronna umowa o współpracy naukowej i technologicznej między UE a Chile została automatycznie przedłużona do 2027 r.
5.2.Integracja współpracy w ramach sąsiedztwa UE
Dobrze przebiegła realizacja programu działań dla Bałkanów Zachodnich dotyczącego innowacji, badań, edukacji, kultury, młodzieży i sportu. Celem programu działań jest promowanie doskonałości naukowej i reforma systemów kształcenia w regionie, co stworzy szanse dla młodzieży i pomoże zapobiec drenażowi mózgów. Po raz pierwszy w historii wszyscy partnerzy z Bałkanów Zachodnich są stowarzyszeni w ramach programu „Horyzont Europa”.
Na pierwszej konferencji ministerialnej Unii dla Śródziemnomorza poświęconej badaniom naukowym i innowacjom zatwierdzono trzy plany działania w zakresie badań naukowych i innowacji dotyczące zdrowia, zmiany klimatu i energii odnawialnej 68 . W programie prac programu „Horyzont Europa” na lata 2023–2024 uruchomiono „inicjatywę śródziemnomorską” dotyczącą zmiany klimatu i energii odnawialnej, w ramach której zachęca się do udziału podmioty mające siedzibę w państwach południowego regionu Morza Śródziemnego. Współpraca w dziedzinie badań naukowych i innowacji jest kontynuowana w ramach misji „Mediterranean Lighthouse” programu „Horyzont Europa” – odbudowa naszych oceanów i zasobów wodnych do 2030 r., inicjatywy BlueMed, partnerstwa na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki oraz partnerstwa w dziedzinie badań i innowacji w regionie Morza Śródziemnego (PRIMA) 69 .
W świetle rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie regionalna współpraca Partnerstwa Wschodniego w dziedzinie badań naukowych i innowacji okazała się ważniejsza niż kiedykolwiek dla propagowania w regionie wartości i zasad w zakresie badań naukowych i innowacji. Wymiar badań naukowych i innowacji w ramach Partnerstwa Wschodniego ma na celu zwiększenie zdolności innowacyjnych krajów partnerskich poprzez ich większą integrację z unijnymi systemami badań naukowych i innowacji, biorąc pod uwagę europejską perspektywę Gruzji, Mołdawii i Ukrainy.
Kontynuowana jest współpraca w dziedzinie badań naukowych i innowacji ze Szwajcarią i Zjednoczonym Królestwem; w tym drugim przypadku możliwości współpracy zostaną jeszcze bardziej zwiększone po zakończeniu procesu stowarzyszenia w ramach programu „Horyzont Europa”.
5.3.Pogłębianie partnerstw UE z Afryką, Ameryką Łacińską i Karaibami oraz Azją Południowo-Wschodnią
Komisja wywiązała się ze swojego zobowiązania do zwiększenia wsparcia na rzecz współpracy z Afryką w dziedzinie badań naukowych i innowacji, opracowując projekt wspólnego planu działań UA-UE na rzecz innowacji wraz z Komisją Unii Afrykańskiej (UA) i państwami członkowskimi. Wspomniany program działań został uwzględniony w deklaracji końcowej szóstego szczytu szefów państw i rządów UE-UA w lutym 2022 r., był omawiany w ramach dialogu zainteresowanych stron w listopadzie 2022 r. i został zatwierdzony na posiedzeniu urzędników wysokiego szczebla 4 maja 2023 r. Po udanej „inicjatywie na rzecz Afryki” zrealizowanej w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2021–2022 Komisja przyjęła nową „inicjatywę na rzecz Afryki II” w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024 70 . Ponadto Komisja uruchomiła platformę wiedzy o Afryce 71 , stanowiącą punkt dostępu do danych i informacji na temat rozwoju społecznego, gospodarczego i środowiskowego Afryki, w celu wsparcia zintegrowanej analizy na potrzeby kształtowania polityki.
Pakiet inwestycyjny Global Gateway Afryka–Europa, który ogłoszono na wspomnianym wyżej 6. szczycie UE-UA, pomaga w realizacji planu działań UE-UA na rzecz innowacji, wspiera regionalne centra doskonałości w zakresie transformacji ekologicznej w Afryce Subsaharyjskiej, technologie obserwacji Ziemi i technologie kosmiczne oraz inwestycje w edukację i łączność cyfrową 72 . Zgodnie z priorytetami ISWMR – „Globalny wymiar Europy” 73 opracowywane są inicjatywy przewodnie, takie jak inicjatywa przewodnia w zakresie danych UE-UA, afrykańsko-europejski most innowacji cyfrowej, przewód europejsko-afrykański Gateway mający połączyć wybrzeża Afryki oraz przyszła sieć przewodów światłowodowych mająca poprawić regionalną infrastrukturę cyfrową w Afryce Zachodniej, Wschodniej i Południowej. Innymi przykładami są inicjatywy „Drużyna Europy” dotyczące produkcji i dostępu do leków, szczepionek i technologii medycznych; dotyczące zdrowia i praw seksualnych i reprodukcyjnych w Afryce Subsaharyjskiej; dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego/„Jedno zdrowie”; zdrowia cyfrowego i instytucji zdrowia publicznego.
W przypadku Wspólnoty Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAC) skupiono się na realizacji strategicznego planu działania UE-CELAC w zakresie nauki, technologii i innowacji na lata 2021–2023 74 . Pierwszy od 8 lat szczyt szefów państw i rządów UE-CELAC odbędzie się w dniach 17-18 lipca 2023 r., a po nim w drugiej połowie 2023 r. odbędzie się spotkanie urzędników wyższego szczebla w ramach wspólnej inicjatywy UE-CELAC w zakresie badań naukowych i innowacji, które utoruje drogę do spotkania ministerialnego w sprawie badań naukowych i innowacji.
We wspólnym oświadczeniu przywódców 75 podczas szczytu jubileuszowego UE-ASEAN w dniu 14 grudnia 2022 r. wezwano do pogłębienia współpracy w dziedzinie edukacji, nauki, technologii i innowacji. Zatwierdzono również plan działania na lata 2023–2027 w celu wdrożenia partnerstw strategicznych ASEAN-UE 76 , w którym podkreślono priorytety współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, takie jak zielone technologie, przestrzeń kosmiczna i obszary morskie. UE ogłosiła uruchomienie pakietu inwestycyjnego o wartości 10 mld EUR w ramach strategii Global Gateway w regionie ASEAN poprzez podejście „Drużyna Europy”, przyczyniając się do realizacji celów UE w regionie Indo-Pacyfiku.
5.4.Konsekwencje rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie
Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, podważając zarówno europejskie, jak i światowe bezpieczeństwo i stabilność. UE postanowiła nie angażować się w dalszą współpracę w dziedzinie badań naukowych i innowacji z podmiotami rosyjskimi. Wypowiedziano rosyjskim podmiotom publicznym udział w trwających lub przyszłych projektach. 77 Sankcje i środki wykluczają wszelkie podmioty prawne mające siedzibę w Rosji, na Białorusi lub na terytoriach Ukrainy nieobjętych kontrolą rządu z udziału w programie w jakimkolwiek charakterze. Osoby fizyczne mające siedzibę w Rosji, na Białorusi lub na terytoriach Ukrainy nieobjętych kontrolą rządu mogą jednak nadal uczestniczyć w działaniach „Maria Skłodowska-Curie”, co pozwala na utrzymanie kontaktów międzyludzkich z rosyjskim i białoruskim środowiskiem naukowym. W tym kontekście uznaje się sytuację rosyjskich i białoruskich naukowców, którzy znajdują się w trudnym położeniu, ponieważ sprzeciwiają się wojnie lub reżimowi, zgodnie z komunikatem ministrów nauki G-7 z czerwca 2022 r. 78
Komisja skupiła się na ustanowieniu specjalnych środków wsparcia dla Ukrainy 79 i ułatwiła jej udział w zaproszeniach do składania wniosków w ramach programów „Horyzont Europa” i Euratom. Specjalny program stypendialny, MSCA4Ukraine, wspiera przesiedlonych naukowców z Ukrainy i umożliwia im kontynuowanie działalności badawczej w UE. W 2022 r. odnowiono umowę o współpracy naukowo-technologicznej między UE a Ukrainą na okres 5 lat, z mocą wsteczną od 8 listopada 2019 r. Zgodnie ze zmieniającym się kontekstem politycznym Komisja będzie nadal koordynować działania z państwami członkowskimi i opowiadać się za rolą badań naukowych i innowacji w ramach politycznych i operacyjnych związanych z odbudową Ukrainy, co podkreślono również w komunikacie ministrów nauki i technologii grupy G-7 z maja 2023 r. 80
6.Wnioski
Niniejsze pierwsze dwuletnie sprawozdanie z realizacji globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji pokazuje, że UE poczyniła znaczne postępy w realizacji działań określonych w komunikacie w sprawie globalnego podejścia oraz w umacnianiu pozycji Europy w świecie. UE zachowała otwartość w międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, i propagowała wielostronny dialog dotyczący wartości i zasad. Z powodzeniem wdrożyła nowe przepisy dotyczące stowarzyszenia państw trzecich z programem „Horyzont Europa”. UE opracowała wspólne zobowiązania z partnerami międzynarodowymi, przyczyniając się do kształtowania globalnego ładu. Asertywnie chroniła swoje aktywa strategiczne, interesy, autonomię i bezpieczeństwo, zwiększając jednocześnie otwartą strategiczną autonomię UE. UE wykorzystała swoją wiodącą rolę w propagowaniu wielostronnej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji w celu dostarczenia opartych na nauce rozwiązań, aby promować sprawiedliwą transformację ekologiczną i cyfrową oraz bezpieczeństwo zdrowotne, gotowość i reagowanie na sytuacje kryzysowe, przy jednoczesnym rozwijaniu partnerstw międzynarodowych w celu zmniejszenia strategicznych zależności w kluczowych obszarach technologicznych i łańcuchach wartości. Ustanowiła międzynarodowe partnerstwa innowacyjne z krajami i regionami, które oferują wzajemną otwartość na przedsiębiorczość i inwestycje.
Na tle złożonego i dynamicznie zmieniającego się otoczenia geopolitycznego, nasilonego przez rosyjską wojnę napastniczą przeciwko Ukrainie, globalne podejście do badań naukowych i innowacji dowiodło swojej skuteczności i znaczenia oraz nadal stanowi właściwe ramy strategiczne dla międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji. Nauka i technologia odgrywają coraz ważniejszą rolę w polityce zagranicznej. Należy dążyć do większej synergii z działaniami zewnętrznymi UE, w szczególności ze strategią Global Gateway. Ponadto należy rozważyć dalszą refleksję nad sposobem promowania dyplomacji naukowej w Europie. Komisja będzie nadal monitorować wdrażanie komunikatu w sprawie globalnego podejścia i złoży sprawozdanie Radzie i Parlamentowi Europejskiemu w drugim dwuletnim sprawozdaniu, które ma zostać przedstawione w 2025 r.
COM (2023) 62 final.
COM (2021) 252 final.
Konkluzje Rady w sprawie globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji, 28.9.2021, dokument 12301/21.
Rezolucja w sprawie globalnego podejścia do badań i innowacji, 6 kwietnia 2022 r., 2021/3001(RSP).
Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego „Strategia Global Gateway”, JOIN(2021) 30 final.
Zob. pkt 34 konkluzji Rady w sprawie globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji.
Konkluzje Rady w sprawie globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji z 28.9.2021, dokument 12301/21; w sprawie przyszłego zarządzania Europejską Przestrzenią Badawczą (EPB) z 26.11.2021, dokument 14308/21; oraz w sprawie zasad i wartości dotyczących międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji z 10.6.2022, dokument 10125/22.
8 marca 2021 r. odbyła się konferencja w Marsylii na temat globalnego podejścia do badań naukowych i innowacji zorganizowana podczas francuskiej prezydencji w Radzie UE. Efektem tej konferencji było przyjęcie deklaracji prezydencji w sprawie międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji .
Chodzi o państwa członkowskie, państwa stowarzyszone z programem „Horyzont Europa” oraz państwa, które zawarły z UE umowę o współpracy naukowo-technicznej.
Są to wartości i zasady określone w konkluzjach Rady z 10 czerwca 2022 r., dokument 10125/22. Wspomniane warsztaty są współprojektowane i współorganizowane z państwami członkowskimi lub partnerami międzynarodowymi i organizacjami zainteresowanych stron, w ścisłej współpracy z podgrupą Forum EPB ds. globalnego podejścia.
Zalecenie Rady (UE) 2021/2122 z dnia 26 listopada 2021 r. w sprawie Paktu na rzecz badań naukowych i innowacji w Europie.
Dodatkowe informacje: Inspireurope+ .
Dyplomacja naukowa jest tu rozumiana jako bezpośrednie lub pośrednie wykorzystanie nauki, dowodów naukowych i współpracy naukowej do realizacji celów dyplomatycznych. Termin ten obejmuje nauki przyrodnicze, technologię, inżynierię i matematykę, a także nauki społeczne i humanistyczne.
„Tools for an EU Science Diplomacy” [„Narzędzia do celów dyplomacji naukowej UE”], Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2017.
Wykorzystanie dyplomacji naukowej do rozwiązywania wyzwań geopolitycznych w podzielonym, wielobiegunowym świecie; uczynienie europejskiej dyplomacji bardziej strategiczną, skuteczną i odporną za pomocą dowodów naukowych i prognozowania; wzmocnienie dyplomacji naukowej w delegaturach i ambasadach Unii oraz państw członkowskich i wspieranie globalnych działań informacyjnych w zakresie dyplomacji naukowej; budowanie zdolności z myślą o europejskiej dyplomacji naukowej.
Komisja Europejska, ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie, SWD (2018) 307.
Działania „Maria Skłodowska-Curie” stanowią około 50 % całkowitego udziału organizacji z państw trzecich w programie „Horyzont Europa”. W przypadku wielu państw ponad 50 % ich całkowitego udziału w projektach w ramach programu „Horyzont Europa” ma miejsce za pośrednictwem MSCA: Stany Zjednoczone (77,5 %); Argentyna (76,5 %), Indonezja, Singapur, Nowa Zelandia (75 %); Japonia (66,7 %); Australia (62,2 %); Chile (57,1 %); Kanada (54,1 %).
Oparto się na pierwszych danych z programu „Horyzont Europa”. Ponadto Komisja zainicjowała również specjalne działanie dotyczące wspierania współpracy międzynarodowej w ramach MSCA ( MSCAdvocacy ), polegające przykładowo na ocenie warunków ramowych współpracy w zakresie szkolenia i mobilności badaczy z państwami objętymi obowiązującą dwustronną umową o współpracy naukowo-technicznej z UE.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013, (program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013) zob. art. 8.
Zob.: Otwarty dostęp do infrastruktury badawczo-naukowej JRC (europa.eu)
Grupa urzędników wyższego szczebla (GSO) w sprawie globalnej infrastruktury badawczej (gsogri.org)
Deklaracja z Brna w sprawie wspierania globalnego ekosystemu infrastruktur badawczych (icri2022.cz)
Jest to odniesienie do państw trzecich spełniających kryteria określone w art. 16 ust. 1 lit. d) rozporządzenia (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiającego program „Horyzont Europa”.
* Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.
Ukraina jest również powiązana z programem badawczo-szkoleniowym Euratomu.
Rozporządzenie (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program „Horyzont Europa”.
Zalecenie Komisji (UE) 2023/498 z dnia 1 marca 2023 r. w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego normalizacji w europejskiej przestrzeni badawczej i zalecenie Komisji (UE) 2023/499 z dnia 1 marca 2023 r. w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi w celu waloryzacji wiedzy w europejskiej przestrzeni badawczej.
Zob. między innymi: „EU research and innovation and the invasion of Ukraine: Main channels of impact” [„Badania naukowe i innowacje w UE a inwazja na Ukrainę: Główne kanały oddziaływania”] (europa.eu)
Crespi, F., Caravella, S., Menghini, M., i Salvatori, C. (2021). European Technological Sovereignty: An emerging framework for policy strategy” [„Europejska suwerenność technologiczna: Wyłaniające się ramy strategii politycznej”]. Intereconomics, 56(6), s. 348–354.
Edler, J., Blind, K., i Frietsch, R. (2020). Suwerenność technologiczna: From Demand to Concept” [„Suwerenność technologiczna: Od popytu po koncepcję”]. Dostępne pod adresem: https://www.isi.fraunhofer.de/en/presse/2020/presseinfo-11-Technologiesouveraenitaet.html
Ponadto Wspólne Przedsięwzięcie w dziedzinie Europejskich Obliczeń Wielkiej Skali (EuroHPC) wykorzystało art. 22 ust. 5 w ramach jednego działania w swoim programie prac na 2023 r., jednego działania w swoim programie prac na 2022 r. i dwóch działań w swoim programie prac na 2021 r.
Komisja Europejska, Zwalczanie ingerencji zagranicznej w badania naukowe i innowacje, 14 stycznia 2022 r. Kwestia ta jest także poruszana w ramach prac unijnej sieci wiedzy o Chinach.
Grupa robocza G-7 ds. bezpieczeństwa i integralności globalnego ekosystemu badawczego, „Common values and principles on research security and research integrity” [„Wspólne wartości i zasady dotyczące bezpieczeństwa badań i rzetelności badawczej”], czerwiec 2022 r.
Zalecenie Rady (UE) 2022/2415 z dnia 2 grudnia 2022 r. w sprawie zasad przewodnich w odniesieniu do waloryzacji wiedzy.
Na przykład międzynarodowa współpraca nad normami eurokodów w zakresie inżynierii strukturalnej pozwala na poprawę zdolności regulacyjnej oraz jakości infrastruktury.
Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego „Strategia Global Gateway”, JOIN(2021) 30 final.
Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wyznaczenie kierunku działań na rzecz zrównoważonej niebieskiej planety – wspólny komunikat w sprawie unijnego programu międzynarodowego zarządzania oceanami”, JOIN(2022) 28 final.
Inicjatywa „Mission Innovation” to kluczowe forum międzynarodowe, skupiające państwa odpowiedzialne za 90 % publicznych środków finansowych przeznaczonych na innowacje w dziedzinie energii.
Komisja będzie również wspierać ustanowienie Globalnego Serwisu Wspierania Wiedzy.
Podczas V Zgromadzenia ONZ ds. Ochrony Środowiska przyjęto przełomową rezolucję, która toruje drogę do globalnego, prawnie wiążącego porozumienia w sprawie zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi.
Nowy europejski Bauhaus: piękno, zrównoważoność, wspólnota. (europa.eu)
Rozporządzenie Rady (UE) 2021/2085 z dnia 19 listopada 2021 r. ustanawiające wspólne przedsięwzięcia w ramach programu „Horyzont Europa” oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 219/2007, (UE) nr 557/2014, (UE) nr 558/2014, (UE) nr 559/2014, (UE) nr 560/2014, (UE) nr 561/2014 i (UE) nr 642/2014 (Dz.U. L 427 z 30.11.2021, s. 17).
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie”, COM(2021) 118 final.
Cagnin, C., Muench, S., Scapolo, F., Störmer, E., Vesnic-Alujevic, L., „Shaping and securing the EU’s open strategic autonomy by 2040 and beyond” [„Kształtowanie i zabezpieczanie otwartej strategicznej autonomii UE do roku 2040 i później”]. Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2021.
Inicjatywa „Drużyna Europy” łączy zasoby UE, państw członkowskich, instytucji finansowych i sektora prywatnego.
Wyraźny przykład stanowi rozbudowa BELLA (ang. Building the Europe Links with Latin America – „Tworzenie powiązań między Europą a Ameryką Łacińską”) lub ośrodków Kopernika w państwach Ameryki Łacińskiej i na Filipinach.
Konkluzje Rady w sprawie dyplomacji cyfrowej UE, dokument 11406/22.
Np. grupa G-7, grupa G-20, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny, Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna, Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników.
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_7153
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_7154
https://www.who.int/publications/m/item/act-accelerator-outcomes-report--2020-22
W szczególności: nieformalna sieć szefów międzynarodowych organizacji badawczych w dziedzinie zdrowia; światowa współpraca badawcza w zakresie gotowości na wypadek wystąpienia chorób zakaźnych; Globalny Sojusz ds. Chorób Przewlekłych, Międzynarodowe Konsorcjum ds. Badań nad Chorobami Rzadkimi oraz Międzynarodowe Konsorcjum ds. Medycyny Personalizowanej. Komisja wspierała również inicjatywę „Epidemic Intelligence from Open Sources” (EIOS).
Wśród nich: Wspólna Inicjatywa Programowa ds. Oporności Drobnoustrojów oraz nowe przyszłe partnerstwo europejskie w zakresie oporności drobnoustrojów; Wspólna Inicjatywa Programowa dotycząca Chorób Neurodegeneracyjnych, Europejski wspólny program dotyczący chorób rzadkich oraz nowe przyszłe partnerstwo europejskie w dziedzinie chorób rzadkich.
Projekt EU-Africa PerMed służy budowaniu powiązań między Europą a Afryką w zakresie medycyny personalizowanej.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Nowy europejski plan na rzecz innowacji (COM(2022) 332 final).
20190605-gb57-17-strategic_framework_for_eit_community_global_outreach_activities.pdf (europa.eu)
CELAC to Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów.
Wspólny komunikat dla Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady „Nowa agenda UE–USA na rzecz globalnych zmian”, JOIN(2020)22 final.
Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady: UE-Chiny: perspektywa strategiczna, JOIN(2019)5 final.
Obejmują one otwartą naukę, etykę i integralność badań, mobilność naukowców oraz równość płci w dziedzinie badań naukowych i innowacji.
Obejmują one prawa własności intelektualnej, badania przednormalizacyjne, ocenę zgodności i normalizację, dostęp do zamówień rządowych, sprawiedliwe i przejrzyste ramy regulacyjne.
Działania w zakresie innowacji to działania o wysokim poziomie rozwoju technologicznego i działania przybliżające rynkowi innowacje.
Kluczowe zagadnienia wchodzące w zakres każdego partnerstwa: odporność łańcucha dostaw półprzewodników; sieć 5G/6G; cyberbezpieczeństwo; regulacje dotyczące platform, danych i sztucznej inteligencji; handel cyfrowy; tożsamość cyfrowa i podpisy cyfrowe; likwidacja luki w umiejętnościach cyfrowych i włączenie cyfrowe.
UfM-Ministerial-Declaration-RI-EN-270622.pdf (ufmsecretariat.org)
Zob. odpowiednio: http://www.bluemed-initiative.eu/ , https://bluepartnership.eu/ oraz PRIMA: Partnerstwo w dziedzinie badań i innowacji w regionie Morza Śródziemnego (prima-med.org)
Np. Komisja kontynuowała rozwój długoterminowego wspólnego partnerstwa UE i Unii Afrykańskiej w dziedzinie badań i innowacji dotyczącego energii odnawialnej i rozszerzyła jego zakres o wodór odnawialny.
Łączność cyfrowa koncentruje się na połączeniu Europy i Afryki za pomocą kabli podmorskich, regionów Afryki za pomocą światłowodowych sieci szkieletowych oraz regionów o słabej infrastrukturze za pomocą łączności satelitarnej, a także na wspieraniu ekosystemów innowacji cyfrowych w regionie.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/947 z dnia 9 czerwca 2021 r. ustanawiające Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej – Globalny Wymiar Europy.
Plan of Action to Implement the ASEAN-EU Strategic Partnership (2023-2027).pdf (europa.eu)
Podmiotom rosyjskim (publicznym lub związanym z sektorem publicznym) wypowiedziano udział w 117 projektach głównie w oparciu o piąty pakiet sankcji, zob. art. 5l rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014 z dnia 31 lipca 2014 r. dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz.U. L 229 z 31.7.2014, s. 1). W artykule tym przewidziano pewne wyjątki, np. w dziedzinie współpracy kosmicznej i jądrowej. Na podstawie rozporządzenia Rady (UE) 2021/1986 z dnia 15 listopada 2021 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (WE) nr 765/2006 dotyczącego środków ograniczających wobec Białorusi 37 uczestnikom z Białorusi wypowiedziano udział w programie „Horyzont Europa” w 2022 r.
Microsoft Word - G7 Science Ministers Declaration_20220613 (bundesregierung.de)
ERA4Ukraine oferuje przegląd wszystkich prowadzonych działań na poziomie europejskim i krajowym, w tym MSCA4Ukraine , ofert pracy ERBN oraz programu stypendialnego JRC-EUI (Europejski Instytut Uniwersytecki) .
https://www8.cao.go.jp/cstp/kokusaiteki/g7_2023/230513_g7_communique.pdf