Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Środki mające na celu ograniczenie otyłości u dzieci”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)

(2023/C 349/17)

Sprawozdawca:	Josep PUXEU ROCAMORA
Współsprawozdawczyni:	Isabel CAÑO AGUILAR

Wniosek o konsultację	Pismo prezydencji hiszpańskiej w Radzie, 8.12.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	1.6.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2023
Sesja plenarna nr	580
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	197/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Zdrowie jest prawem podstawowym. Ponadto w przypadku chłopców i dziewcząt prawo do szczęśliwego i zdrowego rozwoju wraz z możliwością pełnego wykorzystania swojego potencjału zostało zapisane w Konwencji ONZ o prawach dziecka.

1.2.

Obecnie nadwaga i otyłość dziecięca pozostają jednym z głównych wyzwań w zakresie zdrowia publicznego w krajach UE. Na problem ten składa się wiele czynników środowiskowych, społecznych i ekonomicznych. Otyłość dziecięca wiąże się z fizycznymi, psychicznymi i społecznymi problemami zdrowotnymi w dzieciństwie i w wieku dorosłym.

1.3.

EKES zwraca uwagę na potrzebę zmniejszenia nierówności społeczno-ekonomicznych w dzieciństwie, ponieważ są one bezpośrednio związane z nadwagą wśród dzieci. W niektórych przypadkach odsetek dzieci i młodzieży dotkniętych otyłością jest dwukrotnie wyższy w gospodarstwach domowych o niższych dochodach.

1.4.

EKES zauważa, że w poszczególnych państwach członkowskich istnieją różne kryteria dotyczące sposobu przeciwdziałania otyłości u dzieci (w odniesieniu do różnych aspektów, takich jak komunikacja, etykietowanie żywności, promowanie aktywności fizycznej i zrównoważonego sposobu odżywiania się lub uwzględnianie nowszych aspektów, takich jak zdrowe korzystanie z ekranów lub promowanie zdrowia psychoemocjonalnego). W związku z tym wzywa Komisję Europejską i Parlament Europejski do odgrywania bardziej proaktywnej roli w tej dziedzinie oraz poczynienia postępów w zakresie większej normalizacji i skuteczniejszych ram.

1.5.

Komitet z niepokojem zauważa, że większość krajowych ograniczeń w zakresie promocji oraz reklamy żywności i napojów bezalkoholowych skierowanych do dzieci jest zbyt słaba, a istniejące dobrowolne podejścia nie wystarczają do ochrony dzieci i młodzieży. Jest zdania, że można wykorzystać profil składników odżywczych WHO jako podstawę do ograniczenia reklamy produktów o wysokiej zawartości cukru, tłuszczów lub soli. Uważa zatem, że ważne jest wyciągnięcie wniosków z dobrych środków i praktyk stosowanych w krajach wdrażających skuteczne strategie polityczne, w tym przepisy, w celu ograniczenia kontaktu dzieci z handlowymi przekazami audiowizualnymi dotyczącymi żywności i napojów o wysokiej zawartości soli, cukrów, tłuszczów, tłuszczów nasyconych lub kwasów tłuszczowych typu trans, przy jednoczesnym poszanowaniu godzin nadawania dla dzieci i zapewnieniu, że wszystkie reklamy są zgodne z zasadą prawdziwości reklamy. Należy przypomnieć, że WHO opowiada się za ograniczeniem wszelkich istotnych form reklamy żywności skierowanej do dzieci.

1.6.

EKES wzywa również do odnowienia Planu działania UE w sprawie otyłości u dzieci na lata 2014–2020, z uwzględnieniem propozycji przedstawionych w niniejszej opinii.

1.7.

Aby osiągnąć te cele, jednym ze środków, które EKES uważa za niezbędne, jest to, by instytucje zachęcały do zwiększenia spożycia żywności uznawanej za zasadniczy element zdrowego i zrównoważonego sposobu odżywiania się (świeże, sezonowe i lokalnie produkowane owoce i warzywa, nasiona roślin strączkowych, zboża pełnoziarniste i białka zwierzęce, takie jak ryby). Na przykład można to robić poprzez położenie nacisku na politykę promującą unijne produkty rolne, rozpowszechnianie procedur otwartych propagujących zdrowy i zrównoważony sposób odżywiania się lub wykorzystywanie zachęt podatkowych (takich jak obniżenie podatku VAT) jako instrumentu wspierającego zakup i konsumpcję tego rodzaju żywności itp. Ponadto w obliczu inflacji i rosnących cen oba środki mogłyby pomóc większej liczbie rodzin, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, w uzyskaniu łatwiejszego dostępu do pożywienia bogatego w składniki odżywcze i wysokiej jakości. EKES zachęca również do kontynuowania procesu przeformułowania i poprawy składu żywności i napojów na rynku europejskim.

1.8.

Komitet wzywa do zapewnienia rodzinom prostych narzędzi zapewniających im wiedzę niezbędną do zrozumienia wieloczynnikowego pochodzenia otyłości u dzieci, a także jej konsekwencji dla zdrowia w wieku dziecięcym i dorosłym. Uważa również, że konieczne jest, by całe społeczeństwo miało wpływ na zdrowe stosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz przyjętych już w tym zakresie zaleceń. Spędzanie zbyt wielu godzin przed ekranem prowadzi do siedzącego trybu życia i większego narażenia na reklamy żywności i napojów o wysokiej zawartości cukrów, tłuszczów i soli, a także zagraża zdrowiu psychicznemu dzieci i młodzieży.

1.9.

EKES opowiada się za tym, by otoczenie szkolne było siłą napędową aktywności fizycznej, zdrowego odżywiania i zdrowia psychoemocjonalnego. Placówki edukacyjne są idealną przestrzenią promowania zdrowego stylu życia i pozytywnego przeciwdziałania otyłości u dzieci bez piętnowania społecznego czy odrzucenia wynikającego z określonych stereotypów związanych z ciałem. Dlatego sądzi, że jednym ze środków prowadzących do tego celu jest przekształcenie obecnych programów nauczania poprzez wydłużenie czasu aktywności fizycznej, a także inwestowanie w edukację w zakresie żywności i gastronomii. Stołówki szkolne są kluczowym elementem promowania zdrowych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży i dlatego uważa, że bardzo ważne jest zwiększenie ich dostępności na wszystkich etapach edukacji oraz zapewnienie zdrowego, zrównoważonego i wysokiej jakości sposobu odżywiania się. Zwraca również uwagę, że można przyspieszyć wdrażanie unijnego programu dla szkół „Owoce, warzywa i mleko w szkole” oraz propagować stypendia obiadowe dla dzieci znajdujących się w trudnej sytuacji.

1.10.

Komitet wzywa państwa członkowskie do rozbudowy i ulepszenia przestrzeni i infrastruktury publicznej w taki sposób, aby wspierać i ułatwiać aktywną mobilność, zwłaszcza na obszarach przyszkolnych lub na drodze do placówek edukacyjnych. Uważa również, że konieczne jest stworzenie przestrzeni miejskich obejmujących obszary do uprawiania sportu, place zabaw i przestrzenie zielone, które byłyby dostępne, bezpieczne i przyjazne dla dzieci i nastolatków.

1.11.

EKES proponuje wykorzystanie środowiska cyfrowego jako czynnika sprzyjającego zdrowemu stylowi życia oraz zdrowym stosunkom międzyludzkim i zdrowym zachowaniom. W związku z tym ponownie wzywa do prowadzenia wizualnych kampanii reklamowych na rzecz zdrowszej żywności i zdrowszego sposobu odżywiania się, aktywnego stylu życia i zdrowego korzystania z ekranów, inspirowanych pozytywnymi kampaniami społecznymi skierowanymi do dzieci.

1.12.

EKES przypomina o swoich zaleceniach zawartych w ocenie unijnego programu żywienia w szkołach (1), opiniach w sprawie zdrowych i zrównoważonych sposobów odżywiania się oraz strategii „Od pola do stołu”. Apeluje zatem do Komisji o uwzględnienie środków zwalczania otyłości u dzieci w kolejnych ramach dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych, na przykład w odniesieniu do etykietowania i zamówień publicznych.

1.13.

EKES jest również przeświadczony, jak podkreślił w innych opiniach, że innowacje demokratyczne, takie jak rady ds. polityki żywnościowej i promowanie podejścia partycypacyjnego, przyczyniają się do jakości i legitymacji kształtowania polityki żywnościowej. Zachęca na szczeblu europejskim do ustanowienia instrumentu takiego jak Europejska Rada ds. Polityki Żywnościowej.

1.14.

Dlatego EKES jest zaangażowany w zajęcie się problemem otyłości w sposób kompleksowy, biorąc pod uwagę zdrową transformację stylu życia, ale także wszystkie uwarunkowania społeczne związane z otyłością, i zaleca promowanie strategii publicznych gwarantujących powszechny dostęp do zdrowej żywności, aktywności fizycznej i sportu, odpowiedniego odpoczynku oraz dobrostanu psychoemocjonalnego, bez jakiejkolwiek dyskryminacji.

2. Zdrowie w centrum wszystkich polityk

2.1.

Zdrowie jest prawem podstawowym (2) i warunkiem wstępnym funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki. Ponadto w przypadku chłopców i dziewcząt prawo do szczęśliwego i zdrowego rozwoju wraz z możliwością pełnego wykorzystania swojego potencjału zostało zapisane w Konwencji ONZ o prawach dziecka (3). EKES popiera koncepcję „Jedno zdrowie” propagowaną przez Komisję Europejską jako zintegrowane podejście mające na celu zrównoważenie i zrównoważoną optymalizację zdrowia ludzkiego.

2.2.

Rozwiązanie problemu otyłości u dzieci ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, w szczególności celu nr 3 dotyczącego zapewnienia wszystkim ludziom w każdym wieku zdrowego życia i propagowania dobrostanu, a także dla poprawy stanu zdrowia wszystkich Europejczyków w przyszłości. Z badań naukowych wynika, że zapobieganie otyłości na krytycznych etapach egzystencji, takich jak wczesne lata życia i dojrzewanie, może prawdopodobnie przynieść największe korzyści zdrowotne, zmniejsza koszty związane z otyłością oraz jest największą szansą na przerwanie międzypokoleniowego cyklu otyłości i nierówności żywieniowych.

2.3.

W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek przyszłej prezydencji hiszpańskiej o sporządzenie opinii rozpoznawczej w sprawie możliwych środków na rzecz ograniczenia otyłości u dzieci. Wniosek wpisuje się w tendencję instytucji unijnych i rządów państw UE do formułowania i rozwijania strategii mających na celu ograniczenie i zapobieganie otyłości i nadwagi u dzieci:

(i)	w strategii UE na rzecz praw dziecka (4) uznano, że zdrowe odżywianie oraz aktywność fizyczna mają kluczowe znaczenie dla pełnego rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci;

(ii)	w ramach europejskiej gwarancji dla dzieci, która powinna przyczynić się do umieszczenia praw dzieci i nastolatków w centrum procesu kształtowania polityki UE, otyłość dzieci jest jednym z aspektów, które powinny zostać uwzględnione w planach krajowych;

(iii)

Niniejsza opinia wpisuje się również w strategię dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością (2007 r.), białą księgę w sprawie otyłości z 2017 r. oraz Plan działania UE w sprawie otyłości u dzieci na lata 2014–2020 (5), które, podobnie jak niniejsza opinia, miały na celu powstrzymanie wzrostu nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży (0–18 lat). W związku z tym EKES wzywa do odnowienia Planu działania UE w sprawie otyłości u dzieci na lata 2014–2020.

3. Otyłość u dzieci w Europie – obecna sytuacja

3.1.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (6) otyłość jest złożoną, niezakaźną chorobą wieloczynnikową, którą definiuje się jako nadmierne tycie mogące szkodzić zdrowiu. Otyłość jest również czynnikiem ryzyka w rozwoju innych chorób niezakaźnych, takich jak choroby układu krążenia, metaboliczne, kostne i stawowe lub nowotworowe (7), zaburzenia zdrowia psychicznego i niższa jakość życia, co zmniejsza średnie trwanie życia i zwiększa ryzyko przedwczesnych zgonów. W końcowym efekcie te konsekwencje znacznie zwiększają wydatki państw na opiekę zdrowotną, a także inne wydatki indywidualne, społeczne i gospodarcze.

3.2.

Obecnie nadwaga i otyłość dziecięca pozostają jednym z głównych wyzwań w zakresie zdrowia publicznego w krajach UE. W piątej rundzie badania COSI-WHO (przeprowadzonego w latach 2018–2020) (8) 29 % dzieci w wieku 7–9 lat w 33 państwach uczestniczących miało nadwagę (9), a 12 % było otyłych. W podziale na płeć odsetek chłopców był nieco wyższy niż odsetek dziewcząt (31 % w porównaniu z 28 % w przypadku nadwagi i 14 % w porównaniu z 10 % w przypadku otyłości).

3.3.

EKES zauważa, że pandemia COVID-19 mogła pogłębić problem otyłości u dzieci. Coraz więcej przesłanek wskazuje na to, że pandemia COVID-19 pogorszyła zjawisko otyłości u dzieci, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji (10).

3.4.

4. Czynniki warunkujące otyłość u dzieci

Otyłość nie wynika z jednej przyczyny, lecz ze złożonej interakcji różnych czynników (11). Jej pojawienie się wiąże się zarówno z czynnikami indywidualnymi (biologicznymi/genetycznymi, fizjologicznymi i w dziedzinie stylu życia), jak i z czynnikami środowiskowymi (wpływ różnych środowisk, w których rozwija się dana osoba – rodziny, szkoły, społeczności), psychospołecznymi (poziom wykształcenia lub warstwa społeczna) i ekonomicznymi (poziom dochodów rodziny (12)).

4.1.

Czynniki psychospołeczne i zasoby finansowe wpisują się we wzorce społeczne i mogą zwiększyć narażenie rodzin o niskich dochodach na szkodliwe oddziaływanie otoczenia na wszystkich etapach życia; mogą również wywoływać skumulowane skutki przez całe życie.

4.2.

Istnieją wystarczające dowody i argumenty przemawiające za tym, że narażenie na niezdrowe czynniki żywieniowe i czynniki masy ciała przed poczęciem i w trakcie ciąży odgrywa ważną rolę w kształtowaniu budowy ciała we wczesnych latach życia i w podatności na otyłość.

4.3.

Ponadto nierówności społeczno-ekonomiczne w dzieciństwie, które pogłębiły się wskutek pandemii, wzrostu inflacji i kryzysu gospodarczego, są bezpośrednio związane z nadwagą dzieci – w niektórych przypadkach odsetek otyłych chłopców i dziewcząt jest dwukrotnie wyższy w gospodarstwach domowych o niższych dochodach, ponieważ mają one inny tryb życia w porównaniu z gospodarstwami o wyższych dochodach.

4.4.

Aktywność fizyczna jest podstawą zdrowia przez całe życie. Jest również ważnym czynnikiem wpływającym na profilaktykę i leczenie otyłości u dzieci oraz wczesnych czynników ryzyka związanych z metabolizmem (13), a także istotnym elementem rozwoju podstawowych umiejętności poznawczych, motorycznych i społecznych. 81 % dzieci w wieku 11–17 lat nie jest jednak wystarczająco aktywnych fizycznie (14). Przed pandemią tylko jeden na siedmiu piętnastolatków w regionie europejskim WHO (14 %) deklarował co najmniej jedną godzinę dziennie od umiarkowanej po intensywną aktywność fizyczną (15). Podobnie tylko 25 % chłopców w wieku 15 lat i 15 % dziewcząt w tym wieku osiągnęło zalecany poziom aktywności fizycznej w 2014 r. (16)

4.5.

Niezbilansowany sposób odżywiania się oparty na znacznym spożyciu żywności i napojów o wysokiej zawartości tłuszczu, cukrów i soli, wiąże się z wyższymi poziomami tycia, a także z ogólnie gorszym stanem zdrowia. Natomiast nawyki zmierzające ku takim modelom jak dieta śródziemnomorska, atlantycka czy nordycka lub po prostu ku żywieniu z przewagą świeżej żywności pochodzenia roślinnego wiążą się z lepszymi wynikami zdrowotnymi (17), (18). Zgodnie z najnowszą rundą badania COSI (19) mniej niż połowa (43 %) dzieci w wieku 6–9 lat w regionie europejskim spożywa codziennie świeże owoce. Ponadto 7 % z nich nigdy nie spożywa owoców lub spożywa je rzadziej niż raz w tygodniu. Jeśli chodzi o spożycie warzyw, tylko jedna trzecia (34 %) dzieci w wieku 6–9 lat spożywa warzywa codziennie.

4.6.

Z gospodarczego i społecznego punktu widzenia EKES zwraca również uwagę, że globalny wzrost cen surowców żywnościowych ma wpływ na ceny konsumpcyjne w UE, a tym samym – na wzorce zakupów i nawyki żywieniowe europejskich rodzin oraz dzieci i młodzieży, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.

4.7.

Dobrostan emocjonalny i otyłość są ze sobą ściśle powiązane. Z jednej strony, ponieważ dobrostan emocjonalny ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania otyłości u dzieci. Z drugiej strony, otyłość dzieci zwiększa możliwość dyskryminacji, stygmatyzacji i nękania w szkole, przez co wpływa na dobrostan emocjonalny dzieci.

4.8.

Jednym z decydujących czynników i współzależności w pojawianiu się nadwagi/otyłości jest spędzanie zbyt długiego czasu przed ekranem (20), (21) i choć organizacje międzynarodowe i agencje publiczne zalecają ograniczyć czas przed ekranem do maksymalnie 120 min dziennie, wydaje się, że europejskie dzieci i młodzież nie spełniają tego zalecenia (22).

5. Środki działania

5.1.

Walka z otyłością u dzieci wymaga perspektywy całego cyklu życia, a jednocześnie zajęcia się jej wieloma przyczynami. EKES proponuje całościowe i partycypacyjne podejście. Osiągnięcie celu zmniejszenia otyłości i nadwagi u europejskich dzieci i młodzieży wymaga współpracy i zaangażowania wszystkich (23): administracji publicznych, sektora prywatnego/sektora biznesu, mediów, placówek edukacyjnych, instytucji zdrowia publicznego i rodziny. Ponadto ta kompleksowa reakcja musi opierać się na pozytywnej i niestygmatyzującej perspektywie.

5.2.

EKES wzywa do odnowienia Planu działania UE w sprawie otyłości u dzieci na lata 2014–2020, który powinien mieć na celu: promowanie odpowiedniego żywienia, propagowanie aktywności fizycznej, wspieranie zdrowej atmosfery w szkole i w społeczeństwie, zapewnienie opieki zdrowotnej, ochrona najsłabszych grup społecznych, zachęcanie i promowanie odpowiedzialności społecznej za zdrowie przedsiębiorstw i w ramach reklamy, a także promowanie pracy w synergii między różnymi administracjami publicznymi. Ponadto zaleca wprowadzenie środków, które – w sposób kompleksowy i międzysektorowy – będą wspierać zdrową transformację środowisk, w których żyją i rozwijają się dzieci i młodzież.

5.3.

EKES przypomina o swoich zaleceniach zawartych w ocenie unijnego programu żywienia w szkołach (24), opiniach w sprawie zdrowych i zrównoważonych sposobów odżywiania się oraz strategii „Od pola do stołu”. Apeluje zatem do Komisji o uwzględnienie środków zwalczania otyłości u dzieci w kolejnych ramach dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych, na przykład w odniesieniu do etykietowania i zamówień publicznych.

5.4.

EKES podkreśla również znaczenie wzmocnienia demokracji żywnościowej i jest przekonany, jak to zaznaczył w innych opiniach, że innowacje demokratyczne, takie jak rady ds. polityki żywnościowej, oraz wspieranie podejścia partycypacyjnego, przyczyniają się do jakości i legitymacji kształtowania polityki żywnościowej. Zachęca na szczeblu europejskim do ustanowienia instrumentu takiego jak Europejska Rada ds. Polityki Żywnościowej.

5.5. Środowisko makrospołeczne

5.5.1.

W tym kontekście EKES opowiada się za dostosowaniem działań wszystkich stron w celu stworzenia ekosystemu społecznego sprzyjającego zmianie kulturowej, która przyczyni się do zmniejszenia nierówności i do rozpowszechnienia zdrowszego stylu życia.

5.5.2.

Komitet ponawia swój apel o opracowanie środków mających na celu zwiększenie zdolności systemów publicznych do zapobiegania szczególnie trudnym sytuacjom stanowiącym przeszkodę w zdrowym stylu życia, a także reagowania na te sytuacje.

5.5.3.

EKES podkreśla potrzebę poczynienia postępów w zakresie środków socjalnych sprzyjających równowadze między życiem zawodowym a prywatnymi i współodpowiedzialności rodzin także umożliwiających rodzinom dostęp do zdrowych form aktywności i poświęcanie im więcej czasu.

5.5.4.

EKES zaleca, by promować strategie publiczne gwarantujące dostęp do obiektów sportowych bez jakiejkolwiek dyskryminacji, a także, by ułatwiać odpowiednie wykonywanie ćwiczeń fizycznych. Zaleca ponadto, by zlikwidować różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn i różnice społeczne odnośnie do aktywności fizycznej i wykonywania ćwiczeń fizycznych, zapewniając przestrzeń sprzyjającą włączeniu społecznemu i promując różnorodność podaży w tym zakresie.

5.5.5.

EKES uważa, że administracje publiczne powinny w większym stopniu uwzględniać perspektywę zwalczania otyłości przy opracowywaniu, wdrażaniu i monitorowaniu przepisów i strategii politycznych we wszystkich obszarach polityki, z uwzględnieniem czynników warunkujących nadwagę i otyłość.

5.5.6.

5.5.7.

EKES uważa za niezbędne, by instytucje zachęcały do zwiększenia spożycia żywności uznawanej za zasadniczy element zdrowego i zrównoważonego sposobu odżywiania się (świeże, sezonowe i lokalnie produkowane owoce i warzywa, nasiona roślin strączkowych, zboża pełnoziarniste i białka zwierzęce, takie jak ryby). Na przykład można to robić poprzez położenie nacisku na politykę promującą unijne produkty rolne, rozpowszechnianie procedur otwartych propagujących zdrowy i zrównoważony sposób odżywiania się lub wykorzystywanie zachęt podatkowych (takich jak obniżenie podatku VAT) jako instrumentu wspierającego zakup i konsumpcję tego rodzaju żywności itp.

5.5.8.

EKES zwraca się również do państw członkowskich i podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze, by zachęcały do poprawy składu produktów jako środka promowania zdrowszego jadłospisu. Wobec braku dobrowolnego ograniczenia niektórych krytycznych składników odżywczych rządy powinny rozważyć dodatkowe zachęty i środki, w tym progresywne środki fiskalne w zależności od zawartości danego składnika odżywczego.

5.5.9.

Komitet uważa za konieczne, by organy administracji publicznej, w ramach swoich kompetencji, zapewniły nieodpłatną dostępność wody pitnej poprzez wprowadzenie odpowiednio oznakowanych źródeł w przestrzeni publicznej, placówkach edukacyjnych, miejscach rozrywki i spędzania wolnego czasu oraz w strefach sportowych i rekreacyjnych.

5.5.10.

Zdaniem EKES-u badania nad czynnikami warunkującymi nadwagę i otyłość, a także tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy na ten temat, powinny być promowane jako strategiczny element skoordynowanych działań w dziedzinie zdrowia.

5.5.11.

Jeśli chodzi o popyt, EKES ponownie podkreśla, że polityka publiczna musi umożliwiać konsumentom wybór zdrowszego sposobu odżywiania się poprzez szkolenia i informowanie za pomocą prostych i bezpośrednich kampanii uświadamiających czy też rozpowszechnianie wytycznych pedagogicznych.

5.5.12.

Komitet opowiada się za podejściem obejmującym całe społeczeństwo i w związku z tym zachęca do ustanowienia instrumentu takiego jak Europejska Rada ds. Polityki Żywnościowej, jak wskazano w kilku opiniach EKES-u, by organ ten zajął się problemem otyłości u dzieci.

5.6. Otoczenie rodziny

5.6.1.

Mając świadomość, że rodzina przekazuje wiedzę i nawyki, a także stanowi pierwszy model, na podstawie którego postrzegana jest codzienna rzeczywistość i przyswajane są pierwsze wzorce zachowań (25), EKES wzywa do przekazywania społeczeństwu dokładnych i użytecznych informacji na temat znaczenia ograniczenia siedzącego trybu życia związanego z technologią cyfrową, zdrowych nawyków snu, potrzeb żywieniowych dla każdego wieku i promowania aktywności fizycznej.

5.6.2.

EKES uważa w szczególności, że należy wprowadzić programy i działania mające na celu zwiększenie umiejętności i wiedzy służących radzeniu sobie z nadwagą wśród małoletnich, uniknięcia stygmatyzacji i zapobiegania negatywnej narracji dotyczącej ciała. Sądzi również, że konieczne jest szkolenie rodzin w zakresie zdrowego stosowania ICT (26), zwłaszcza pod względem czasu ich stosowania oraz zawartych w nich treści.

5.6.3.

Podobnie ważne jest wspieranie takich środków, jak promowanie karmienia piersią, opracowanie wytycznych dotyczących uzupełniającego karmienia niemowląt, poprawa umiejętności rodzicielskich lub organizacja i rozpowszechnianie kursów zdrowego i dostępnego gotowania, zwłaszcza dla rodzin o niskich dochodach.

5.7. Otoczenie szkolne

5.7.1.

Środowisko szkolne to miejsce, w którym dzieci spędzają znaczną część swojego czasu. Nie tylko w kontekście czysto edukacyjnym, ale także w czasie wolnym lub pozaszkolnym.

5.7.2.

W związku z tym zasadnicze znaczenie ma pozytywne podejście szkoły do otyłości dzieci, bez piętnowania społecznego czy odrzucenia wynikającego z określonych stereotypów związanych z ciałem. Zdaniem EKES-u kluczowe znaczenie ma promowanie pozytywnego postrzegania ciała, ze zwróceniem szczególnej uwagi na wszelkie zachowania dyskryminacyjne lub wskazujące na początek zaburzeń żywieniowych.

5.7.3.

Komitet opowiada się również za tym, by środowisko szkolne promowało aktywność fizyczną i zdrowe odżywianie. Dlatego sądzi, że jednym z kluczowych środków jest przekształcenie obecnych programów nauczania poprzez wydłużenie czasu poświęconego aktywności fizycznej, promowanie różnorodnych zajęć sportowych oraz inwestowanie w edukację żywieniową, żywnościową i gastronomiczną.

5.7.4.

EKES jest zdania, że stołówki szkolne są kluczowym elementem promowania zdrowych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży i dlatego uważa, że bardzo ważne jest zwiększenie ich dostępności na wszystkich etapach edukacji oraz zapewnienie zdrowego, zrównoważonego i wysokiej jakości sposobu odżywiania.

5.8. Przestrzenie rekreacyjne. Projektowanie zdrowego środowiska miejskiego

5.8.1.

Zdaniem EKES-u projektowanie środowiska fizycznego (w tym szkół, systemów transportu, dzielnic czy ośrodków sportowych) i korzystanie z nich powinno zapewniać odpowiednie i bezpieczne możliwości rekreacji i gier aktywnych, a także ćwiczeń fizycznych jako takich (27).

5.8.2.

Dlatego Komitet wzywa państwa członkowskie do rozbudowy i ulepszenia przestrzeni i infrastruktury publicznej w taki sposób, aby wspierać i ułatwiać aktywną mobilność poprzez poszerzenie obszarów dla pieszych i ułatwienie jazdy na rowerze, zwłaszcza na obszarach przyszkolnych lub na drodze do placówek edukacyjnych. Uważa również, że konieczne jest stworzenie przestrzeni miejskich wyposażonych w obszary sportowe, place zabaw i przestrzenie zielone, które byłyby dostępne, bezpieczne i przyjazne dla dzieci i nastolatków.

5.8.3.

EKES sądzi, że konieczne jest rozszerzenie terenów zielonych, parków i obszarów rekreacyjnych na potrzeby aktywności fizycznej oraz promowanie korzystania ze schodów jako alternatywy dla poruszania się windą lub schodami ruchomymi w przestrzeniach rekreacyjnych, a także ułatwianie swobodnego dostępu do wody pitnej.

5.9. Środowisko cyfrowe i audiowizualne

5.9.1.

EKES przypomina o znaczeniu prawidłowej transpozycji dyrektywy UE o audiowizualnych usługach medialnych i proponuje wykorzystanie środowiska cyfrowego, począwszy od programów radiowych i telewizyjnych po nowsze formy mediów, takie jak media społecznościowe, Instagram czy TikTok jako czynnik ułatwiający zdrowy styl życia, zdrowe relacje i zdrowe zachowania. W związku z tym ponawia swój wcześniejszy apel (28) o wizualne kampanie reklamowe oparte na kampaniach reklamowych na rzecz zdrowej żywności i zdrowego sposobu odżywiania się, aktywnego stylu życia i zdrowego korzystania z ekranów.

5.10. Otoczenie zdrowotne

5.10.1.

Dla EKES-u istotne jest, aby administracje ds. zdrowia aktualizowały zalecenia oparte na dowodach naukowych dotyczących działań i interwencji, które okazały się skuteczne w przeciwdziałaniu nadwadze i otyłości, zwalczaniu ich oraz monitorowaniu cierpiących na nie osób.

5.10.2.

Ponadto należy zapewnić równy dostęp do kompleksowych usług zdrowotnych oraz usystematyzowanego i spersonalizowanego doradztwa dotyczącego promowania aktywności fizycznej oraz zrównoważonego żywienia dla osób z nadwagą i otyłością lub zagrożonych nimi. Doradztwo to byłoby prowadzone przez pracowników służby zdrowia w ramach powszechnego zabezpieczenia zdrowotnego. W związku z tym należy promować monitorowanie stanu zdrowia chłopców i dziewcząt od urodzenia do okresu nastoletniego, w tym monitorowanie nadwagi i otyłości, wspierając edukację zdrowotną i podnosząc świadomość na temat zdrowego stylu życia wśród dzieci i nastolatków oraz ich rodzin.

5.10.3.

Kluczowe znaczenie ma zapewnienie rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej specjalnego wsparcia ze strony pracowników służby zdrowia, które to wsparcie byłoby odpowiednie pod względem kulturowym i praktycznym oraz sprzyjało wzmocnieniu ich pozycji i pozytywnemu wychowaniu w odniesieniu do otyłości i nadwagi i związanemu z tym stylu życia.

5.10.4.

Ponadto EKES uważa na podstawie istniejącej literatury przedmiotu, że konieczne jest proaktywne zaangażowanie kobiet w ciąży i par planujących potomstwo. Należy także zapewnić terminowe i uwzględniające kwestie kulturowe wsparcie dla promowania zdrowego stylu życia w okresie ciąży i karmienia piersią, wzmacnianego przez przekazy publiczne sprzyjające lepszemu odżywianiu i aktywności fizycznej przed poczęciem. Trzeba też ułatwiać i wspierać karmienie piersią.

Bruksela, dnia 13 lipca 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Sporządzony przez EKES raport z oceny: „Ocena programu dla szkół w UE” .

(2) Prawo do zdrowia zostało po raz pierwszy wyrażone w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (1946 r.), która stanowi, że „korzystanie z najwyższego osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej”. Preambuła konstytucji definiuje zdrowie jako „stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego, a nie tylko brak dolegliwości czy choroby”. W Powszechnej deklaracji praw człowieka z 1948 r. wymieniono zdrowie jako element prawa do odpowiedniego poziomu życia (art. 25). Zostało ono ponownie uznane za prawo człowieka w art. 12 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych w 1966 r.

(3) Konwencja NZ o prawach dziecka, 1989 r.

(4) Komisja Europejska, 2021 r., „Strategia UE na rzecz praw dziecka”. COM/2021/142 final: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52021DC0142.

(5) https://health.ec.europa.eu/system/files/2016-11/childhoodobesity_actionplan_2014_2020_en_0.pdf.

(6) „Projekt zaleceń dotyczących profilaktyki i leczenia otyłości przez całe życie, w tym ewentualne cele”, dokument do dyskusji WHO, 2021. Tekst: https://cdn.who.int/media/docs/default-source/obesity/who-discussion-paper-on-obesity---final190821.pdf?sfvrsn=4cd6710a_24&download=true.

(7) Weihrauch-Blüher, S., Wiegand, S., „Risk Factors and Implications of Childhood Obesity”, Curr Obes Rep, 2018 Dec; 7(4):254-259.

(8) Report on the fifth round of data collection, 2018–2020: WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI), Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2022.

(9) Nadmierna waga = nadwaga + otyłość.

(10) WHO European Regional Obesity Report 2022 oraz https://www.who.int/europe/news/item/11-05-2021-high-rates-of-childhood-obesity-alarming-given-anticipated-impact-of-covid-19-pandemic.

(11) World Health Organization (2012), Population-based approaches to childhood obesity prevention, Geneva, WHO.

(12) Kansra, A.R., Lakkunarajah, S., Jay, M.S., Childhood and Adolescent Obesity: A Review, 2021; 8:581461.

(13) Whiting, S., et. al., „Physical Activity, Screen Time, and Sleep Duration of Children Aged 6-9 Years in 25 Countries: An Analysis within the WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) 2015-2017”, Obes Facts, 2021; 14(1):32-44.

(14) Guthold R., Stevens G.A., Riley L.M., Bull F.C., „Global trends in insufficient physical activity among adolescents: a pooled analysis of 298 population-based surveys with 1· 6 million participants”, Lancet Child Adolesc Heal, 2020; 4(1):23-35.

(15) OECD/European Union (2022), Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle, OECD Publishing, Paris.

(16) Adolescent obesity and related behaviours: trends and inequalities in the WHO European Region, 2002–2014, Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2017.

(17) Willett, W. et al., „Food in the Anthropocene: the EAT-Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems”, 2019, the Lancet, vol. 393, pp. 447-492.

(18) Afshin, Ashkan et al., „Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017”, the Lancet, Volume 393, Issue 10184, 1958-1972.

(19) Report on the fifth round of data collection, 2018–2020: WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI), Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2022.

(20) Fang, K., Mu, M., Liu, K., He, Y., „Screen time and childhood overweight/obesity: A systematic review and meta-analysis”, Child Care Health Dev, 2019 Sep; 45(5):744-753.

(21) Haghjoo, P., Siri, G., Soleimani, E., Farhangi, M.A., Alesaeidi, S., „Screen time increases overweight and obesity risk among adolescents: a systematic review and dose-response meta-analysis”, BMC Primary Care, 2022; 23(1):161.

(22) Report on the fifth round of data collection, 2018–2020: WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI), Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2022.

(23) Dobbs, R., Sawers, C., Thompson, F., Manyika, J., Woetzel, J.R., Child, P. et al., Overcoming obesity: An initial economic analysis, McKinsey Global Institute, 2014.

(24) Sporządzony przez EKES raport z oceny: „Ocena programu dla szkół w UE” .

(25) Hebestreit, A., Intemann, T., Siani, A., et al., „Dietary Patterns of European Children and Their Parents in Association with Family Food Environment: Results from the I.Family Study”, Nutrients, 2017; 9(2):126.

(26) Technologie informacyjno-komunikacyjne.

(27) Tackling obesity by creating healthy residential environments, WHO, 2007.

(28) Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Promowanie zdrowego i zrównoważonego odżywiania w UE” (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C 190 z 5.6.2019. s. 9).