30.12.2022 |
PL |
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej |
C 498/39 |
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Spójność cyfrowa
(2022/C 498/08)
|
ZALECENIA POLITYCZNE
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),
Wstęp
1. |
Przypomina na wstępie, że spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna to jeden z głównych celów określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 174), którym jest osiągnięcie harmonijnego i odpowiednio zrównoważonego rozwoju w całej Unii Europejskiej (UE) i jej regionach. |
2. |
Podkreśla, że koncepcja „spójności cyfrowej” wymaga uznania zasadniczej roli technologii w naszym życiu i wymaga włączenia celów spójności do praw cyfrowych, zasad i strategii politycznych Unii w obszarze cyfrowym, z czym wiąże się konieczność stosownej zmiany art. 175 TFUE. |
3. |
Przypomina, że w sprawozdaniu „Doroczny barometr regionalny i lokalny UE” z 2021 r. podkreślił znaczenie spójności cyfrowej jako elementu kluczowego dla tworzenia inkluzywnych społeczeństw w UE, stwierdzając, że spójność cyfrowa to ważny dodatkowy wymiar tradycyjnego pojęcia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej określonej w Traktacie UE (1). Cyfryzacja może przyczynić się do zmniejszenia nierówności społecznych i terytorialnych dzięki docieraniu do obywateli, którzy w przeciwnym razie byliby wykluczeni z dostępu do niektórych usług lub korzystaliby z usług na gorszym poziomie. |
4. |
Przypomina, że koncepcja spójności cyfrowej (2) i wkład niezbędny do jej praktycznego urzeczywistnienia – jak wskazano w niedawnym ważnym badaniu prognostycznym Europejskiego Komitetu Regionów (3) – zakłada, że każdy obywatel Europy będzie miał godny dostęp do internetu i usług cyfrowych oraz że zostanie wzmocniona suwerenność i odporność infrastruktury cyfrowej UE. |
5. |
Podkreśla, że UE powinna dążyć do zapewnienia, aby transformacja cyfrowa była jak najbardziej dostępna dla wszystkich obywatelek i obywateli UE, i musi zwrócić szczególną uwagę na pomoc regionom słabiej rozwiniętym, a także regionom dotkniętym trwałymi niekorzystnymi warunkami naturalnymi lub demograficznymi – archipelagom, regionom najbardziej oddalonym, wyspiarskim, transgranicznym i górskim – w przyspieszeniu ich transformacji cyfrowej, zważywszy na stojące przed nimi wyjątkowe wyzwania, przy jednoczesnym maksymalnym wykorzystaniu ich atutów. Kładzie też nacisk na znaczenie partnerskiej współpracy. |
6. |
Przyznaje, że, chociaż technologia jest kluczowym narzędziem pomagającym nam dostosowywać się do trudnych sytuacji wpływających na wszystkie sfery życia społecznego, centralna rola technologii cyfrowej w reagowaniu na pandemię COVID-19 i budowaniu odporności w tym kontekście uwypukliła braki w infrastrukturze cyfrowej i umiejętnościach cyfrowych, a także sprawiła, że przepaść cyfrowa w UE stała się jeszcze wyraźniejsza. |
Wyzwania, którym trzeba sprostać
7. |
Przypomina, że „przepaść cyfrowa” to termin, który odnosi się do „różnych poziomów dostępu do technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz korzystania z nich, w szczególności do rozbieżności w dostępie do internetowych usług cyfrowych i w ich wykorzystywaniu” (4). Zaznacza, że szybka łączność dla każdego w Unii Europejskiej, od miast po obszary wiejskie i oddalone, musi być usługą świadczoną w interesie ogólnym i powinna być adekwatnie traktowana. |
8. |
Podkreśla, że cyfrowe formy komunikacji stwarzają również nowe wyzwania dla procesów demokratycznych. Dla wielu osób głównym źródłem informacji są media społecznościowe, choć ich operatorzy rzadko przeprowadzają weryfikację faktów. Debata cyfrowa w mediach społecznościowych może prowadzić do polaryzacji społecznej i fragmentacji. Możliwości wywierania wpływu, zwłaszcza przy pomocy algorytmów sterujących zachowaniem użytkowników, są bardzo duże. |
9. |
Podkreśla, że spójność cyfrowa musi uwzględniać przyczyny rosnącej przepaści cyfrowej w Unii oraz wyzwania stojące przed regionami, które, starając się zlikwidować tę przepaść, wciąż pozostają w tyle, mimo że powiększanie się przepaści cyfrowej nie jest oficjalnie uznawane za zagrożenie dla spójności UE. |
10. |
Zaznacza, że regiony stojące przed wyzwaniami demograficznymi oraz regiony najbardziej oddalone, wyspiarskie, transgraniczne i górskie charakteryzują się specyficznymi cechami geograficznymi, gospodarczymi, demograficznymi i społecznymi, które wiążą się z wyjątkowymi wyzwaniami (5). Należą do tych cech: ograniczona wielkość (powierzchnia, gęstość zaludnienia, gospodarka), ograniczony rynek lokalny i trudności w osiągnięciu korzyści skali, wysokie koszty transportu, słabo rozwinięte stosunki międzysektorowe, deficyt umiejętności w zakresie przedsiębiorczości, w zakresie infrastruktury i świadczenia usług dla przedsiębiorstw (w porównaniu z przedsiębiorstwami kontynentalnymi) oraz ograniczone usługi społeczne i szkoleniowe dla obywateli. Ponadto archipelagi o podwójnie lub potrójnie wyspiarskim charakterze borykają się z dodatkowymi obciążeniami, jak to określono w niedawnym sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego w sprawie wysp UE i polityki spójności: obecna sytuacja i przyszłe wyzwania (6). |
11. |
Wyraża zaniepokojenie, że istniejące luki cyfrowe nie zmniejszają się, ale tak naprawdę rosną – w kontekście następujących kluczowych elementów transformacji cyfrowej w UE (7):
|
12. |
Zauważa, że zakres działań, które należy podjąć dla zniwelowania przepaści cyfrowej, pokrywa się z kilkoma obszarami polityki, co czyni spójność cyfrową przedsięwzięciem horyzontalnym. Dlatego ocenia pozytywnie, że na Konferencji w sprawie przyszłości Europy uznano spójność cyfrową za dopełnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (8). Uważa, że spójność cyfrowa jest składową spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej i należy ją traktować jako usługę świadczoną w interesie ogólnym. |
13. |
Podkreśla, że przepaść cyfrowa wpływa na usługi świadczone na szczeblu lokalnym w następujących obszarach:
|
14. |
Na etapie projektowania usług cyfrowych administracja publiczna i inne organizacje świadczące usługi cyfrowe powinny uwzględnić ich dostępność dla osób z niepełnosprawnościami sensorycznymi lub brakami w zakresie umiejętności cyfrowych, dbając o to, by usługi te były dostępne za pomocą połączeń cechujących się ograniczeniami w zakresie infrastruktury dostępu. |
15. |
Ubolewa, że uwzględnienie zasady dotyczącej spójności cyfrowej w celu zadbania o to, by żaden region ani żadna osoba nie zostały pominięte pod względem łączności i dostępności, nie stało się formalnie elementem wniosku KE w sprawie Europejskiej deklaracji praw i zasad cyfrowych w cyfrowej dekadzie (9). |
16. |
Z zadowoleniem przyjmuje ukierunkowane działania takie jak niedawna zmiana ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych, przepisy zmieniające zasady przyznawania pomocy państwa stacjonarnym sieciom szerokopasmowym oraz trwający przegląd wytycznych w sprawie sieci szerokopasmowych. KR domaga się jednak większej jasności w kwestii stosowania zasad pomocy państwa odnośnie do infrastruktury cyfrowej oraz wnosi o ich dodatkowe uproszczenie (10). |
17. |
Dzięki ukierunkowanemu stosowaniu rozwiązań cyfrowych można uniknąć większych ilości emitowanego CO2. Dużym wyzwaniem jest jednak rosnące zużycie energii przez centra danych, urządzenia końcowe i sieci przesyłowe. Cyfryzacja nieujęta w ramy społeczno-środowiskowe oznaczałaby zaniedbanie. Samej cyfryzacji muszą towarzyszyć środki pozwalające ograniczyć zużycie zasobów i uniknąć efektu odbicia polegającego na tym, że wzrost wydajności prowadzi do wzrostu zużycia. |
Osiągnięcie spójności cyfrowej
18. |
Zauważa, że umiejętności cyfrowe i infrastruktura cyfrowa mają kapitalne znaczenie dla rozwoju wszystkich pozostałych wymiarów cyfrowego kompasu, toteż zaleca, aby Komisja Europejska podjęła się – i zobowiązała się do – opracowania specjalnej długoterminowej strategii, wraz z zasobami i mechanizmami koordynacji, wykorzystując projekty na dużą skalę oparte na współpracy państw członkowskich, w celu zapewnienia wszystkim obywatelom aktualnych umiejętności i infrastruktury cyfrowej. |
19. |
Zaleca, aby właściwe umiejętności cyfrowe ujęto we wszystkich działaniach dotyczących uczenia się przez całe życie, aby umożliwić wszystkim obywatelom europejskim korzystanie z ogólnego prawa dostępu do internetu. Przy tym edukacji nie należy rozumieć tylko w kategoriach szkolenia, ale trzeba traktować ją jako proces, który umożliwia obywatelkom i obywatelom aktywne uczestnictwo i świadome zdobywanie informacji. |
20. |
Podkreśla w związku z tym, że należy zwrócić szczególną uwagę na rozwijanie umiejętności cyfrowych najsłabszych grup takich jak osoby starsze i zadbać o to, by posiadały przynajmniej podstawowe umiejętności, a także na wspieranie młodzieży w słabiej rozwiniętych regionach, której wyniki w nauce zostały najbardziej dotknięte kryzysem ze względu na przepaść cyfrową i brak dostępu do odpowiedniej edukacji online w niektórych regionach. W polityce UE należy położyć większy nacisk na różnice regionalne, zwłaszcza w regionach słabiej rozwiniętych, jeśli chodzi o przydział środków z budżetu na edukację w odpowiedzi na kryzys edukacyjny, tak jak miało to miejsce w ostatnich latach. Treści edukacji cyfrowej powinny również uwzględniać możliwości dzieci należących do mniejszości narodowych, zapewniając w ten sposób równość wszystkich środowisk społecznych. |
21. |
Podkreśla, że niezbędnym elementem umiejętności cyfrowych u wszystkich grup społecznych jest również odpowiednia umiejętność korzystania z mediów, czyli zdolność do oceny, na ile rzetelna jest dana informacja, zwłaszcza z dziedziny zdrowia, finansów i aktualności. Jest to szczególnie istotne w kontekście takich nasilających się zjawisk jak fałszywe informacje i mowa nienawiści. |
22. |
Proponuje, aby w następstwie niedawno opublikowanej europejskiej deklaracji praw i zasad cyfrowych Komisja Europejska wprowadziła kompleksowe ramy, akty prawne i instrumenty służące egzekwowaniu europejskich praw cyfrowych i pobudzaniu ścisłej współpracy z obywatelami europejskimi, tak aby zasady cyfrowe były podzielane przez wszystkich i odpowiadały potrzebom społecznym. W istocie należy przewidzieć zmianę Karty praw podstawowych Unii Europejskiej sporządzonej w 2000 r., by uwzględnić w niej nowo ogłoszone prawa cyfrowe. |
23. |
Przyjmuje z aprobatą zalecenie Konferencji w sprawie przyszłości Europy dotyczące ustanowienia równego dostępu do internetu jako prawa podstawowego każdego obywatela europejskiego. W związku z tym bardzo istotne znaczenie ma niezawodny dostęp do internetu i usług cyfrowych za pośrednictwem suwerennej i odpornej infrastruktury cyfrowej UE. Należy przedsięwziąć środki, aby zapewnić uczciwą i otwartą konkurencję oraz zapobiegać powstawaniu monopoli i ogólnemu nadużywaniu władzy rynkowej, uzależnieniu od jednego dostawcy, koncentracji danych i zależności od państw trzecich w zakresie infrastruktury i usług. |
24. |
Sugeruje – zgodnie z zaleceniem ujętym w zaleceniach szczegółowych dla krajowych organów regulacyjnych przedstawionych przez Organ Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej (11) – aby wspierać współdzielenie infrastruktury (między operatorami telekomunikacyjnymi i innymi dostawcami usług, takimi jak koleje, przedsiębiorstwa wytwarzające energię elektryczną itp.) w celu zmniejszenia kosztów wdrażania sieci szerokopasmowych na obszarach oddalonych. |
25. |
Zwraca uwagę, że liczne regiony mają dobre doświadczenia z partnerstwami publiczno-prywatnymi zarówno w zakresie rozwoju infrastruktury cyfrowej, jak i zmniejszania przepaści cyfrowej, i podkreśla rolę regionalnych ośrodków cyfrowych w przeprowadzaniu cyfryzacji. |
26. |
Z naciskiem podkreśla, że Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny wykorzystać możliwości, jakie daje praca zdecentralizowana, wspierając życie na obszarach wiejskich, wyspach, w regionach górskich i na obszarach o bardzo niskiej gęstości zaludnienia lub o dużym rozproszeniu ludności oraz wykorzystując atuty życia na tych obszarach. To mogłoby skutkować warunkami życia, które będą bardziej zrównoważone pod względem środowiskowym, społecznym i gospodarczym oraz przystępniejsze finansowo, jeżeli – wśród innych podstawowych wymogów – zostanie zagwarantowana spójność cyfrowa, czyli pełna dostępność kluczowych usług cyfrowych. |
27. |
Wskazuje na zalety dzielenia się przykładami najlepszych praktyk z różnych regionów europejskich w zakresie strategii politycznych zapewniających zrównoważone możliwości pracy zdecentralizowanej, aby taka praca stała się trwałym elementem świata pracy i pozwoliła uzyskać maksymalne korzyści gospodarcze, społeczne i środowiskowe. |
28. |
Akcentuje rolę lokalnych i regionalnych szkół, uczelni, ośrodków badawczych i ekosystemów, jeśli chodzi o udział w centrach innowacji cyfrowych, a nawet kierowanie nimi, gdyż centra te często nie są koordynowane w ramach polityki regionalnej, przez co rozległa wiedza fachowa i zasoby umysłowe są niejednokrotnie marnotrawione. Należy zatem wprowadzić środki zapobiegające drenażowi mózgów, a część rozwiązania może stanowić praca zdecentralizowana na sprawiedliwych warunkach, w szczególności w przypadku obszarów znajdujących się w niekorzystnym położeniu. |
29. |
Podkreśla, że odnośnie do MŚP trzeba zrobić więcej, aby wspierać je w cyfryzacji. Pozostają one w tyle za większymi przedsiębiorstwami dysponującymi większymi zasobami, a więc należy rozwijać nowe umiejętności. Trzeba znacznie zmniejszyć obciążenia administracyjne związane z dostępem MŚP do funduszy UE (nie tylko przeznaczonych na cyfryzację), zwłaszcza w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Wymogi administracyjne muszą być proporcjonalne do wielkości przedsiębiorstwa, a jednocześnie należy zadbać o sprawiedliwe traktowanie właścicieli MŚP w kontekście otrzymywania funduszy UE (12). Komisja Europejska powinna przeprowadzić test MŚP pod kątem obecnych praktyk i przedstawić propozycje, aby zmniejszyć obciążenia administracyjne, zwłaszcza spoczywające na mikroprzedsiębiorstwach (np. zwolnienia z kontroli). |
30. |
Przydział środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) na inicjatywy cyfrowe, a w szczególności na MŚP, powinien być ściśle monitorowany i należy ocenić, czy kwota finansowania przydzielona MŚP jest proporcjonalna do wkładu MŚP w krajowy (i regionalny) PKB. |
Administracja elektroniczna, odporność cyfrowa
31. |
Popiera promowanie przez Komisję Europejską bardziej ukierunkowanej, skierowanej do obywateli kampanii uświadamiającej na istniejących platformach e-uczestnictwa na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym poprzez lepszą koordynację z państwami członkowskimi oraz władzami lokalnymi i regionalnymi i poprzez wymianę najlepszych praktyk. |
32. |
Sugeruje, aby państwa członkowskie przeznaczyły specjalne środki na rozwój partnerstw publiczno-prywatnych, kampanie podnoszące świadomość i szkolenia w celu przygotowania obywateli, zwłaszcza młodego pokolenia, przedsiębiorstw i sektora publicznego do stawiania czoła cyberprzestępczości jako horyzontalnemu problemowi związanemu z transformacją cyfrową. Ważne jest również uwzględnienie w programie wsparcia pokryzysowego inwestycji związanych z edukacją cyfrową, łącznością szerokopasmową, nabywaniem niezbędnego sprzętu, a także szkoleniem nauczycieli na wypadek takiej sytuacji. Należy również ponownie należycie rozważyć zarządzanie treściami w ramach edukacji cyfrowej, biorąc pod uwagę wyzwania i problemy, które mogą pojawić się w związku z korzystaniem z treści cyfrowych. |
33. |
Proponuje, by Komisja Europejska i państwa członkowskie zajęły się transgranicznymi barierami regulacyjnymi i barierami w zakresie interoperacyjności uniemożliwiającymi pełne wdrożenie jednolitego rynku cyfrowego i utrudniającymi zwiększanie skali działalności gospodarczej i rozwój technologii w Europie. Ponadto władze lokalne i regionalne powinny ułatwiać tworzenie wspólnego modelu, na przykład za pośrednictwem platformy na rzecz sieci szerokopasmowych. |
34. |
Zaleca, aby interoperacyjność regionalnych i lokalnych publicznych systemów informatycznych z krajowymi systemami informatycznymi była punktem wyjścia dla realizacji każdej inicjatywy cyfrowej, w szczególności gdy istnieją już unijne normy w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) lub wspólne unijne specyfikacje techniczne. Interoperacyjność powinna zawsze być połączona z technologiczną neutralnością rozwiązań i usług, również z myślą o uniknięciu uzależnienia od jednego dostawcy. Ponadto należy przeprowadzać test MŚP w odniesieniu do wszelkich ukierunkowanych na MŚP cyfrowych usług publicznych. Przedstawiciele władz lokalnych i regionalnych powinni być członkami odpowiednich komitetów na szczeblu krajowym i pełnić rolę doradczą w kluczowych inicjatywach dotyczących interoperacyjności. |
35. |
Podkreśla znaczenie dostępności otwartego oprogramowania. Ponadto otwarte dane publiczne dla wszystkich zbiorów danych o wysokiej wartości, określonych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 (13) w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego, należy też uznać za prawo cyfrowe obywateli UE, aby wzmocnić ich pozycję. Trzeba również wspierać naukę obywatelską i w tym kontekście na szczeblu UE należy odpowiednio zidentyfikować i wykorzystać kluczowe społeczności, między innymi do gromadzenia „lokalnych” danych na potrzeby monitorowania spójności cyfrowej i zaleceń dotyczących sposobu jej osiągnięcia. |
36. |
Nalega, zgodnie ze swoją niedawną opinią dotyczącą aktu w sprawie sztucznej inteligencji (AI), aby Komisja Europejska rozszerzyła ocenę skutków dotyczącą implikacji technologii AI dla obywateli, w szczególności dla grup szczególnie wrażliwych, poprzez obowiązkowe angażowanie władz lokalnych i regionalnych lub ich przedstawicieli w konsultacje oraz określenie bardziej rygorystycznych wymogów w zakresie przejrzystości i informacji w odniesieniu do technologii sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka (14). |
Monitorowanie i pomiar przepaści cyfrowej
37. |
Podkreśla, że Komisja Europejska wraz z państwami członkowskimi, Eurostatem, krajowymi urzędami statystycznymi i JRC powinna promować stopniowe, ale ciągłe zwiększanie rozbicia istniejących danych pod względem geograficznym oraz poszerzać zakres informacji, aby odpowiednio uwzględnić aspekty gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego. Europejski Komitet Regionów powinien być angażowany jako kluczowy podmiot przedstawiający potrzeby władz lokalnych i regionalnych w zakresie danych i informacji oraz odpowiednich narzędzi do pomiaru dojrzałości cyfrowej. |
38. |
Proponuje opracowanie solidnego i kompleksowego systemu lokalnych wskaźników cyfrowych mierzących dojrzałość cyfrową, które posłużyłyby jako podstawa dla procesu decyzyjnego, w tym jako kryteria określania zasobów na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w rozumieniu obecnie obowiązującego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów. |
39. |
Sugeruje, by Komisja Europejska i Europejski Komitet Regionów współpracowały w działaniach na rzecz stworzenia cyfrowego kompasu, który w konkretny sposób uwzględniałby wymiar terytorialny. Umożliwi to przejście od oceny postępów w zakresie cyfryzacji i transformacji cyfrowej w Europie do ewolucji spójności cyfrowej między poszczególnymi terytoriami. |
Bruksela, dnia 12 października 2022 r.
Vasco ALVES CORDEIRO
Przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów
(1) EU Annual Regional and Local Barometer [Doroczny barometr regionalny i lokalny UE], rozdział IV – Transformacja cyfrowa na szczeblu lokalnym i regionalnym, s. 63.
(2) Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Cyfrowa Europa dla wszystkich: wdrożenie w terenie inteligentnych rozwiązań sprzyjających włączeniu społecznemu (Dz.U. C 39 z 5.2.2020, s. 83).
(3) Susanna Fontana, Fabio Bisogni (Fondazione FORMIT), Simona Cavallini, Rossella Soldi (Progress Consulting S.r.l.)., Territorial foresight study in addressing the digital divide and promoting digital cohesion [Terytorialne badanie prognostyczne dotyczące zniwelowania przepaści cyfrowej i promowania spójności cyfrowej], 16 maja 2022 r. (projekt).
(4) OECD, „Bridging Connectivity Divides” [Niwelowanie nierówności w zakresie łączności], OECD Digital Economy Papers, nr 315, OECD Publishing, Paryż, 2021. Dostępne na stronie internetowej: https://doi.org/10.1787/e38f5db7-en.
(5) Na 362 wyspach liczących ponad 50 mieszkańców w 15 krajach europejskich mieszka łącznie 17,7 mln osób. W regionach tych PKB na mieszkańca jest niższy od 80 % średniej UE, a znaczna ich część nadal należy do kategorii regionów słabiej rozwiniętych (Źródło: https://www.regione.sicilia.it/la-regione-informa/estimation-insularity-cost-sicily.)
(6) (A9-0144 / 2022-159), https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2021/2079(INI)&l=de.
(7) Źródło: 2021 EU Annual Regional and Local Barometer [Doroczny barometr lokalny i regionalny UE 2021], rozdział IV – Transformacja cyfrowa na szczeblu lokalnym i regionalnym, A. Stan transformacji cyfrowej, s. 69.
(8) Konferencja w sprawie przyszłości Europy, sprawozdanie z ostatecznych wyników, maj 2022 r., propozycja 12: „Zwiększanie konkurencyjności UE i dalsze pogłębianie jednolitego rynku”, działanie 14, s. 56.
(9) Europejska deklaracja praw i zasad cyfrowych w cyfrowej dekadzie, 26 stycznia 2022 r.
(10) Zob. sprawozdanie RegHuB 21st Century Rules for 21st Century Infrastructure – Overcoming obstacles to transport, digital, and green infrastructure deployment [XXI-wieczne zasady dla XXI-wiecznej infrastruktury – Pokonanie przeszkód utrudniających wdrażanie infrastruktury transportowej, cyfrowej i ekologicznej], dostępne pod adresem: https://cor.europa.eu/en/engage/Documents/RegHub/RegHub%20report%20on%2021%20century%20rules.pdf.
(11) Iclaves & Esade, Study on post-COVID measures to close the digital divide, [Badanie dotyczące środków podjętych po pandemii COVID-19 w celu zniwelowania przepaści cyfrowej], sprawozdanie końcowe, październik 2021.
(12) Deklaracja bezpośrednich kosztów personelu ponoszonych przez właścicielki i właścicieli MŚP, którzy nie otrzymują wynagrodzenia, oraz inne osoby fizyczne, które nie otrzymują wynagrodzenia, opiera się na kosztach jednostkowych odpowiadających wynagrodzeniu dla naukowców (https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/docs/2021-2027/common/guidance/unit-cost-decision-sme-owners-natural-persons_en.pdf).
(13) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.U. L 172 z 26.6.2019, s. 56).
(14) Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Europejskie podejście do sztucznej inteligencji – akt w sprawie sztucznej inteligencji (Dz.U. C 97 z 28.2.2022, s. 60)