KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 15.11.2022
COM(2022) 592 final
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
W kierunku silnego i zrównoważonego unijnego sektora alg
{SWD(2022) 361 final}
1.Wprowadzenie
Nadeszła odpowiednia chwila, aby w pełni wykorzystać potencjał alg jako odnawialnego źródła energii w Europie. Potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa dostaw surowców i energii stała się jeszcze bardziej paląca po nieuzasadnionej i niesprowokowanej agresji wojskowej Rosji wobec Ukrainy, która wywiera wpływ na dostępność nawozów, składników paszy dla zwierząt i energii. Obecna sytuacja „sprzyja utrzymywaniu się wysokich cen energii, towarów i żywności na szczeblu globalnym i zwiększa poziom niepewności – obydwa te czynniki hamują wzrost i pogłębiają presję inflacyjną na arenie międzynarodowej” 1 .
Rosnąca liczba ludności na świecie, wyczerpywanie się zasobów, presje środowiskowe i zmiana klimatu wiążą się z koniecznością przyjęcia innego podejścia do systemów żywnościowych i gospodarczych. W tym celu należy wypracować nowe, zrównoważone sposoby zaspokajania zapotrzebowania na żywność szybko zwiększającej się globalnej populacji. Jak można to zrobić? Na przykład poprzez wykorzystanie olbrzymiego i w niewielkim stopniu eksploatowanego zasobu, jakim są morza i oceany, które obecnie stanowią źródło zaledwie 2 % żywności spożywanej przez ludzi, mimo że pokrywają ponad 70 % powierzchni Ziemi 2 .
W Europejskim Zielonym Ładzie 3 , strategii „Od pola do stołu” 4 i komunikacie w sprawie zrównoważonej niebieskiej gospodarki 5 zwrócono uwagę na potencjał produktów akwakultury jako źródła białka do produkcji żywności i pasz o niskim śladzie węglowym. W strategii „Od pola do stołu” podkreślono znaczenie alg jako ważnego źródła alternatywnego białka na potrzeby zrównoważonego systemu żywnościowego i światowego bezpieczeństwa żywnościowego.
W strategicznych wytycznych dotyczących bardziej zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury w UE na lata 2021–2030 6 (wytyczne strategiczne dotyczące akwakultury w UE) zwrócono uwagę na konieczność propagowania uprawy alg – rozumianych zarówno jako makroalgi (wodorosty morskie), jak i jako mikroalgi 7 – jako jednego ze sposobów wnoszenia wkładu w realizację szeregu celów Europejskiego Zielonego Ładu. Uprawa alg może przyczynić się do osiągnięcia celów UE w zakresie obniżania emisyjności, eliminacji zanieczyszczeń, obiegu zamkniętego, zachowania i odtworzenia różnorodności biologicznej, ochrony ekosystemów i rozwoju usług ekosystemowych. Algi mogą zastąpić produkty oparte na paliwach kopalnych i pełnić funkcję surowca do wytwarzania biostymulatorów, chemikaliów i innych materiałów pochodzenia biologicznego oraz biopaliw. W komunikacie w sprawie zrównoważonego obiegu węgla 8 uznano znaczenie alg dla gospodarki opartej na niebieskim dwutlenku węgla.
W sprawozdaniu pt. „Food from the Oceans” [„Żywność z oceanów”] 9 przygotowanym przez mechanizm doradztwa naukowego na wysokim szczeblu działający przy Komisji Europejskiej (Komisja) stwierdzono, że wodorosty morskie mogą potencjalnie zaspokoić prognozowane zapotrzebowanie na dodatkowe 100 mln ton biomasy niezbędnej do produkcji żywności przeznaczonej do spożycia przez ludzi na przestrzeni kolejnych 20 lat. Produkcja i przetwarzanie alg i innych nowych zasobów morskich (biomasy) może ułatwić dostarczanie zrównoważonych produktów spożywczych i paszowych 10 , a także wyrobów farmaceutycznych, nutraceutyków, biostymulatorów, opakowań pochodzenia biologicznego, kosmetyków i innych produktów niespożywczych (zob. rys. 1).
Rys. 1: Zastosowania biomasy alg 11
Ekspansja uprawy wodorostów morskich na morzu nie powinna jednak zaburzać równowagi ekosystemów morskich, a przy jej przeprowadzaniu powinno się unikać powielania w oceanach tych samych błędów środowiskowych, jakie popełniono wcześniej na lądzie.
Choć obecnie jego rozmiar jest niewielki, europejski sektor alg może potencjalnie stać się istotnym elementem niebieskiej biogospodarki UE. Połączenie badań naukowych i innowacji w UE z entuzjastyczną przedsiębiorczością nadało unijnego sektorowi alg impet, którego potrzebował on, aby się rozwijać i rozbudowywać – w inicjatywie ONZ Global Compact 12 określono go wręcz mianem rewolucji opartej na wodorostach morskich 13 ; działania w tym zakresie wnoszą również wkład w realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu. Dzięki temu Europa znajduje się na dobrej drodze do wykorzystania swojego potencjału związanego z wykorzystaniem alg na przestrzeni najbliższych dziesięciu lat.
Zgodnie z szacunkami sporządzonymi przez koalicję Seaweed for Europe 14 zapotrzebowanie Europy na wodorosty morskie mogłoby wzrosnąć z poziomu 270 000 ton 15 w 2019 r. do 8 mln ton w 2030 r. i osiągnąć wartość 9 mld EUR 16 w 2030 r. we wszystkich sektorach, przy największym udziale sektora pasz, sektora produktów spożywczych i sektora biostymulatorów (produktów nawozowych) 17 . Zwiększenie produkcji na taką skalę mogłoby skutkować utworzeniem 85 000 miejsc pracy, usuwaniem tysięcy ton fosforu i azotu z europejskich mórz rocznie, zmniejszeniem poziomu emisji CO2 nawet o 5,4 mln ton rocznie i ograniczeniem presji wywieranej na grunty16.
Dobrze prosperujący unijny przemysł alg mógłby stać się wzorem dla innych branż i sprawić, by stały się one bardziej regeneracyjne i innowacyjne oraz by dawały dobry przykład w kwestiach społecznych, tworząc przy okazji tysiące miejsc pracy, w szczególności w społecznościach nadbrzeżnych. Jak ogłoszono w komunikacie w sprawie nowego podejścia Komisji do zrównoważonej niebieskiej gospodarki5, celem niniejszego komunikatu jest zbadanie potencjału alg w UE i określenie spójnego podejścia obejmującego ukierunkowane działania, które będzie wspierało proces upowszechniania regeneracyjnej 18 uprawy i produkcji alg w całej UE, a także rozwijanie rynków alg wykorzystywanych w celach spożywczych oraz rynków alg wykorzystywanych w innych celach i włączanie ich w główny nurt działań 19 .
2.Dlaczego algi są uznawane za niewykorzystany zasób w Europie
Ubogie w tłuszcze i bogate we włókna pokarmowe, mikroskładniki pokarmowe i związki bioaktywne, algi często przedstawia się jako zdrową i niskokaloryczną żywność, przy czym niektóre ich gatunki charakteryzują się szczególnie wysoką zawartością białka. Związki biochemiczne zawarte w algach oraz właściwości alg sprawiają, że stanowią one wartościowy materiał, który może mieć również szereg innych zastosowań komercyjnych i być wykorzystywany m.in. w procesie produkcji: paszy i dodatków paszowych dla zwierząt/ryb; produktów leczniczych; nutraceutyków; biostymulatorów; opakowań pochodzenia biologicznego; kosmetyków lub biopaliw, a także jako składnik wykorzystywany przy oczyszczaniu ścieków np. do wiązania dwutlenku węgla i składników biogennych itp. Algi usuwają również składniki biogenne z ekosystemów wodnych, ograniczając tym samym skalę zjawiska eutrofizacji 20 . Wodorosty uprawiane na morzu usuwają węgiel z wody morskiej, zmniejszając tym samym poziom zakwaszenia oceanów. Wszystkie te potencjalne korzyści będą oczywiście musiały zostać przeanalizowane w świetle obowiązujących przepisów UE i, w stosownych przypadkach, zrównoważone potencjalnymi zagrożeniami dla zdrowia (np. związanymi z wysokim stężeniem metali ciężkich w niektórych gatunkach alg).
Sektor wodorostów morskich w Europie, który koncentruje się obecnie w większym stopniu na pozyskiwaniu dziko rosnących wodorostów morskich niż na ich uprawie w zakładach akwakultury, tak jak ma to miejsce w Azji, znajduje się wciąż na bardzo wczesnym etapie rozwoju 21 . Podczas gdy rynek azjatycki 22 ,14 rozwinął się znacząco na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat (wodorosty morskie odpowiadają za około połowę globalnej produkcji sektora akwakultury w Azji), skala produkcji wodorostów morskich w Europie pozostaje marginalna (zob. rys. 2 poniżej).
Rys. 2: Produkcja marikultury w UE i w skali globalnej 23
Pomimo aktualnego znikomego udziału UE w globalnym rynku wodorostów morskich 24 , w przypadku wystąpienia sprzyjających perspektyw biznesowych Europa może stworzyć silny sektor wodorostów morskich koncentrujący się na wytwarzaniu produktów akwakultury oraz na stosowaniu innowacyjnych praktyk marikultury (permakultury morskiej 25 ) w obszarze uprawy wodorostów morskich. Taki sektor mógłby wykorzystać potencjał rozległych europejskich mórz, umożliwiając jednocześnie tworzenie miejsc pracy dla społeczności lokalnych, wytwarzanie zdrowych, niskoemisyjnych produktów, wnoszenie wkładu w proces regeneracji ekosystemów przybrzeżnych (np. poprzez wiązanie CO2 i składników odżywczych oraz wytwarzanie tlenu) i oferowanie usług ekosystemowe 26 .
UE jest największym na świecie importerem produktów wytwarzanych z wodorostów morskich pod względem wartości przywożonych towarów (554 mln EUR w 2016 r.), co świadczy o istnieniu silnego popytu na te produkty w Europie. Należy spodziewać się wzrostu tego popytu zgodnie z tendencjami w obszarze zdrowego stylu życia i zrównoważonego rozwoju. Wzrost liczby ludności w ujęciu globalnym i zmiana wzorców konsumpcji będą dodatkowo zwiększały popyt na algi i produkty na bazie alg 27 . W nadchodzących latach oczekuje się równie silnego wzrostu popytu na algi i produkty na bazie alg w UE (zob. rys. 3). Jeżeli chodzi o mikroalgi, które mogą być produkowane na lądzie i w dużej odległości od morza, na rynku UE można zaobserwować wzrost popytu na glony należące do rodzaju Chlorella 28 i sinice należące do rodzaju Spirulina 29 .
Rys. 3: Oczekiwany wzrost popytu 30 na produkty na bazie alg16, 31 .
Przewiduje się, że do 2025 r. na europejskim rynku glonów z rodzaju Chlorella i sinic z rodzaju Spirulina odnotowywany będzie wzrost odpowiednio o 6,4 % i 8,7 %30. Popyt na produkty spożywcze i napoje zawierające wodorosty morskie w Europie zwiększył się 2,5-krotnie w latach 2011–2015 32 . Coraz liczniejsza populacja wegetarian i wegan w UE, którą obecnie szacuje się na około 75 mln osób, a także wzrost świadomości środowiskowej i zdrowotnej konsumentów to czynniki, które również będą napędzały popyt na roślinne produkty spożywcze i niespożywcze, w tym algi.
Wszystkie regiony morskie w UE zostały również uznane za żyzne tereny i obszary, na których rozwój przemysłu związanego z uprawą alg może wiązać się z istotnymi korzyściami środowiskowymi i społeczno-gospodarczymi 33 . Na przykład Ocean Atlantycki i Morze Północne zapewniają idealne warunki naturalne do uprawy wodorostów morskich ze względu na ich zimne, bogate w składniki odżywcze wody; ponadto w opinii badaczy 34 Europa dysponuje rozległymi obszarami odpowiednimi do uprawy wodorostów morskich 35 .
3.Co udało się osiągnąć do tej pory i dlaczego osiągnięcia te należy uznać za niewystarczające?
Po zasięgnięciu opinii 300 odpowiednich zainteresowanych stron w planie działania dotyczącym niebieskiej biogospodarki 36 opublikowanym przez Forum Niebieskiej Biogospodarki 37 pod koniec 2019 r. zidentyfikowano wąskie gardła oraz przedstawiono zalecenia dotyczące czterech głównych obszarów: 1) polityka, środowisko i regulacje; 2) finanse i rozwój działalności gospodarczej; 3) konsumenci i łańcuchy wartości oraz 4) nauka, technologia i innowacje. W kwestii aktualnego stanu unijnego sektora alg i potencjału w zakresie jego zrównoważonego rozwoju forum stwierdziło, że rozwój upraw alg został zahamowany przez czynniki takie jak wysokie koszty produkcji, prowadzenie produkcji na niewielką skalę, ograniczony poziom wiedzy na temat rynków, potrzeb konsumentów oraz zagrożeń związanych z uprawą alg i jej wpływu na środowisko, a także rozdrobnione ramy zarządzania. Na rys. 4 poniżej podsumowano najważniejsze problemy i wskazano ogólne i szczegółowe działania, jakie można podjąć w celu ich rozwiązania.
W ostatnich latach Komisja zapoczątkowała i wspierała szereg inicjatyw związanych z algami, które obecnie znajdują się na etapie realizacji lub planowania (lata 2021–2023). Wspomniane inicjatywy obejmują projekt EU4Algae 38 (utworzenie opartej na współpracy Europejskiej Platformy Zainteresowanych Stron w dziedzinie Alg), zaproszenia do składania wniosków w ramach unijnych funduszy w zakresie badań naukowych i innowacji (program „Horyzont 2020” 39 , program „Horyzont Europa” 40 ), Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Bioprzemysłu 41 , inwestycje w sektorze alg, których realizacja stała się możliwa dzięki środkom udostępnionym w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury 42 i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 43 , powiązane z gospodarką mechanizmy wsparcia przedsiębiorstw (Fundusz BlueInvest 44 , mechanizm pomocy dla akwakultury ).
Rys. 4: Problemy, których rozwiązaniu służą unijne inicjatywy związane z algami 45 , cele tych inicjatyw i proponowane obszary działań, na których mają się one koncentrować
Realizuje się również inicjatywy przyczyniające się do zwiększania wiedzy na temat alg, takie jak europejska sieć informacji i obserwacji środowiska morskiego 46 (identyfikowanie przedsiębiorstw działających w sektorze alg), centrum wiedzy na temat biogospodarki 47 Komisji, badanie dotyczące biomasy przeprowadzone przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC) 48 , badania związane z algami koncentrujące się na sposobie, w jaki algi mogłyby przyczynić się do osiągnięcia celów klimatycznych 49 , a także na ich powiązaniach ze składnikami odżywczymi 50 , inicjatywy propagujące podstawową wiedzę o morzach i oceanach i podnoszące poziom świadomości w tym zakresie 51 , strategie inteligentnej specjalizacji itp. Rada unijnej misji w zakresie odbudowy naszych oceanów i zasobów wodnych do 2030 r. 52 stwierdziła w opublikowanym niedawno sprawozdaniu 53 , że zregenerowanie oceanów i wód ma kluczowe znaczenie dla ludzkiej egzystencji i dobrostanu człowieka oraz dla poziomu życia obywateli UE. Podmioty zaangażowane w realizację inicjatywy FOOD 2030 54 wdrażanej w ramach programu „Horyzont Europa” zebrały się i opracowały podejście systemowe do polityki w zakresie badań naukowych i innowacji łączące ląd z morzem i producentów z konsumentami, które bazuje na podejściu „od pola do stołu, ze stołu do brzucha i z brzucha na pole”. W ramach tego podejścia wzywa się do przekształcenia systemów żywnościowych w taki sposób, aby zapewniały poszanowanie ograniczeń planety, zapewniały zdrową, bezpieczną i odżywczą żywność i dietę dostępną dla każdego, a także przyczyniały się do utrzymania zróżnicowanej, sprawiedliwej, inkluzywnej i dobrze prosperującej gospodarki żywnościowej. Celem jednej z dziesięciu ścieżek działania przewidzianych w inicjatywie FOOD 2030 jest opracowanie rozwiązań w zakresie żywności pozyskiwanej ze źródeł oceanicznych i słodkowodnych, w przypadku których uprawa alg odgrywa kluczową rolę.
Europejskie niebieskie forum użytkowników morza 55 zapewni warunki sprzyjające dalszym dyskusjom między przedstawicielami sektorów niebieskiej gospodarki (np. sektora alg jako jednego z głównych elementów unijnej niebieskiej biogospodarki), zainteresowanymi stronami i naukowcami, aby rozwijać synergie i godzić konkurujące ze sobą sposoby korzystania z morza w interesie neutralności klimatycznej, eliminacji zanieczyszczeń oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego.
Obecnie algi, a w szczególności akwakultura wodorostów morskich, są przedmiotem licznych tekstów regulacyjnych zarówno na szczeblu unijnym, jak i na szczeblu krajowym (rys. 5) 56 . Ta sytuacja skutkuje znaczną fragmentaryzacją obowiązujących przepisów, natomiast działaniem korzystniejszym z punktu widzenia sektora alg byłoby stosowanie bardziej spójnego podejścia.
Rys. 5: Akty prawne UE istotne w kontekście akwakultury wodorostów morskich
Każde z działań wymienionych w sekcji 4 przyczynia się indywidualnie do rozwoju unijnego sektora alg. Należy wypracować jednak bardziej skoordynowane i systematyczne podejście uzupełniające istniejące ramy o dodatkowe środki z zakresu polityki, np. korzystać jednocześnie z różnych dźwigni sprzyjających rozwojowi regeneracyjnego unijnego sektora alg.
W tym kontekście Komisja ma do odegrania kluczową rolę w procesie zapewniania warunków umożliwiających podejmowanie działań mających na celu wyeliminowaniu przeszkód, na jakie napotyka obecnie unijny sektor alg. Komisja powinna również odnieść się do ewentualnych obaw obywateli UE dotyczących zrównoważenia środowiskowego upraw wodorostów morskich prowadzonych na szeroką skalę oraz bezpieczeństwa produktów na bazie alg wprowadzanych do obrotu na rynku UE.
4.Jakie działania musi podjąć UE?
Aby odblokować potencjał unijnego sektora alg, należy zwiększyć skalę regeneracyjnych upraw i regeneracyjnej produkcji alg w całej UE, rozwijać rynki alg wykorzystywanych w celach spożywczych i rynki alg wykorzystywanych w innych celach oraz włączać te rynki w główny nurt działań. Po podjęciu tych działań potencjał UE w zakresie zabezpieczenia stałych dostaw biomasy alg, zagwarantowania strategicznej autonomii od przywozu alg oraz zapewnienia sprawnego funkcjonowania sektora alg zostałby odblokowany.
Na podstawie wyników szczegółowej wstępnej analizy tego sektora i szeroko zakrojonych konsultacji z zainteresowanymi stronami 57 zidentyfikowano konkretne działania, jakie należy podjąć, aby w pełni wykorzystać potencjał unijnego sektora alg. Opierają się one na istniejących inicjatywach (zob. sekcja 3 powyżej), najlepszych dostępnych wynikach badań naukowych, najlepszej dostępnej wiedzy i najlepszych dostępnych danych, a także najlepszych praktykach biznesowych.
W komunikacie zidentyfikowano 23 działania mające na celu:
1)udoskonalenie ram zarządzania i obowiązujących przepisów,
2)poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej,
3)wyrównywanie różnic dotyczących wiedzy, badań, technologii i innowacji oraz
4)zwiększanie świadomości społecznej w zakresie alg i produktów na bazie alg oraz poziomu akceptacji rynkowej dla alg i produktów na bazie alg w UE.
Działania przedstawione w niniejszym komunikacie mają być w założeniu podejmowane w skoordynowany sposób. Będą one realizowane w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i odpowiednimi zainteresowanymi stronami.
Na potrzeby wdrożenia działań przewidzianych w niniejszym komunikacie przeznaczono już określone środki 58 przy czym niektóre działania związane z sektorem alg przewidziane w programie „Horyzont Europa” zostały już zakończone 59 lub są obecnie w trakcie realizacji 60 . Komisja będzie nadal szukała sposobów włączenia działań związanych z algami do zaproszeń do składania wniosków w sprawie przyznania dofinansowania 61 .
4.1.Udoskonalenie ram zarządzania i obowiązujących przepisów
Obecnie kwestie związane z uprawą wodorostów morskich na morzu lub alg na lądzie regulują określone przepisy UE, np. przepisy dotyczące bezpieczeństwa żywności lub produktów nawozowych (rys. 5). W dziedzinach, w których nie ustanowiono żadnych ram regulacyjnych na szczeblu UE i w których zastosowanie mają zróżnicowane przepisy krajowe, których treść różni się w zależności od uwarunkowań panujących w odpowiednich sektorach poszczególnych państw członkowskich UE, można jednak zaobserwować znaczny stopień fragmentaryzacji (dotyczy to m.in. przepisów w zakresie udzielania pozwoleń, dostępu do przestrzeni morskiej, gatunków, które mają być uprawiane itp.).
Dlatego też unijny sektor alg potrzebuje spójnego i sprawnie działającego mechanizmu zarządzania obejmującego całe terytorium UE, który będzie uwzględniał uproszczone procedury oraz ramy monitorowania i jakości i którego głównym celem będzie zapewnienie wprowadzania do obrotu pozyskiwanych w zrównoważony sposób i bezpiecznych produktów na bazie biomasy alg. Działania w tym zakresie mogłyby obejmować opracowanie nowego zestawu narzędzi dla plantatorów alg koncentrującego się na problematyce uprawy alg w państwach członkowskich, dostosowanego do warunków upraw w różnych basenach morskich i propagującego włączanie przepisów regulujących kwestie związane z sektorem alg do krajowych ram zarządzania (np. plany zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich) i strategii (np. strategie dotyczące biogospodarki). Konkretne działanie powinno koncentrować się na sposobach ułatwienia plantatorom alg uzyskania dostępu do przestrzeni morskiej przeznaczonej do celów uprawy alg oraz usprawnienia procesu uzyskiwania pozwoleń na uprawę alg (np. w oparciu o wytyczne dotyczące dostępu do przestrzeni przewidziane w strategicznych wytycznych dotyczących akwakultury w UE, prowadzenie wymiany dobrych praktyk przy wykorzystaniu otwartej metody koordynacji na potrzeby akwakultury itp.).
Komisja będzie również zachęcała państwa członkowskie do uwzględniania problematyki związanej z uprawą alg w swoich krajowych/regionalnych planach zagospodarowania przestrzennego opracowywanych zgodnie z dyrektywą w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich, propagując zrównoważony rozwój i tworząc warunki sprzyjające współistnieniu różnych sektorów na obszarze morskim. Poprawa zarządzania wiąże się również z koniecznością opracowania nowych lub udoskonalenia już istniejących norm branżowych dotyczących produktów z alg oraz rozważenia możliwości wprowadzenia niezbędnych zmian w obowiązujących przepisach.
|
Komisja: 1)rozpocznie w 2023 r. – w ścisłej współpracy z odpowiednimi zainteresowanymi stronami – proces opracowywania nowego zestawu narzędzi dla plantatorów alg; 2)będzie współpracowała z państwami członkowskimi 62 na rzecz ułatwienia dostępu do przestrzeni morskiej, zidentyfikowania optymalnych miejsc pod uprawę wodorostów morskich oraz uwzględnienia problematyki związanej z uprawą wodorostów morskich i wielorakich zastosowań morza w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich; 3)opracuje do końca 2026 r. wspólnie z Europejskim Komitetem Normalizacyjnym (CEN) standardowe metody badania, oznaczania ilościowego i ekstrahowania elementów składowych alg i zanieczyszczeń występujących w algach; 4)opracuje do końca 2026 r. wspólnie z CEN normy w zakresie biopaliw z alg i metodykę certyfikowania produktów na bazie biopaliw z alg, które mają być wykorzystywane w różnych sektorach transportu, w szczególności w sektorze ciężkiego transportu drogowego, sektorze lotnictwa i sektorze transportu morskiego; 5)rozpocznie w 2023 r. proces oceny potencjału rynkowego, wydajności i bezpieczeństwa materiałów bazujących na algach wykorzystywanych w charakterze produktów nawozowych oraz zbada konieczność wprowadzenia zmian w rozporządzeniu (UE) 2019/1009 w sprawie produktów nawozowych UE w celu uwzględnienia w nim materiałów na bazie alg. Komisja wzywa państwa członkowskie do uproszczenia krajowych procedur zakresie udzielania pozwoleń i zarządzania 63 w odniesieniu do uprawy alg 64 . |
4.2.Zapewnianie wsparcia na rzecz poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej
Sprawnie działające i dobrze prosperujące otoczenie biznesowe oraz zdrowe środowisko morskie są niezbędne do zagwarantowania trwałego rozwoju regeneracyjnego sektora alg. Lepsze otoczenie biznesowe przyczyni się do rozszerzenia zakresu współpracy przedstawicieli unijnego przemysłu w ramach UE oraz z przedstawicielami sektora alg w państwach sąsiadujących z UE w celu opracowywania, w stosownych przypadkach, kolejnych zastosowań nowej żywności oraz odkrywania gatunków, które są wykorzystywane jako żywność tradycyjna w państwach członkowskich 65 . Powinno to również doprowadzić do wprowadzania nowych gatunków alg na rynek UE, zwiększając różnorodność dostępnych na tym rynku gatunków alg, które mogą być wykorzystywane w charakterze żywności, jako składnik pasz lub do innych celów.
Produkcja alg powinna być propagowana za pośrednictwem różnych mechanizmów finansowania jako metoda dywersyfikacji działalności gospodarczej i źródeł dochodu dla społeczności na obszarach przybrzeżnych i wiejskich. W szczególności Komisja będzie zachęcała rybaków do zmiany ścieżki kariery zawodowej na regeneracyjne rolnictwo oceaniczne i wspierała ich w tym procesie w ramach projektów pilotażowych.
Należy zapewnić ukierunkowane wsparcie na rzecz innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), korzystając w możliwie jak największym stopniu z wyników badań rynkowych i zwiększając zdolności inwestorów w zakresie pozyskiwania kapitału na potrzeby przedsiębiorstw/technologii o dużym potencjale, a także opracowując nowe pakiety coachingu w zakresie zrównoważonego rozwoju dla MŚP i udzielając pomocy technicznej w celu przyspieszenia współpracy między przedsiębiorcami (B2B).Należy również ocenić możliwość wykorzystywania i ekstrahowania składników odżywczych pochodzących z produktów na bazie alg oraz objęcia produktów na bazie alg ramami oznakowania ekologicznego oraz ramami zielonych zamówień publicznych.
|
Komisja: 6)rozpocznie w 2023 r. wspólnie z przedstawicielami sektora alg proces badania rynku alg i zaproponuje wprowadzenie mechanizmów pobudzania rynku służących wspieraniu i propagowaniu transferu technologii z sektora badań naukowych na rynek; 7)do końca 2024 r. opracuje na podstawie dobrych praktyk, wskaźników paszowych i innych odpowiednich informacji specjalne wytyczne w zakresie propagowania odchodzenia od pasz pozyskiwanych z ryb na rzecz pasz pozyskiwanych z alg; 8)będzie współpracowała z przedstawicielami sektora alg i państwami członkowskimi w celu: A.identyfikowania wiarygodnych i bezpiecznych rozwiązań alternatywnych wobec korzystania ze składników odżywczych i CO2 pochodzących z różnych źródeł na potrzeby uprawy mikroalg i certyfikacji ekologicznej 66 ; B.propagowania ekstrakcji składników odżywczych z biomasy alg 67 ; C.wspierania przeprowadzania oceny cyklu życia w odniesieniu wpływu uprawy i produkcji alg na środowisko i klimat poprzez rozważenie możliwości opracowania metod i wskaźników monitorowania służących do pomiaru wpływu na środowisko i zrównoważonego charakteru upraw wodorostów morskich; 9)sfinansuje w latach 2023–2024 realizację projektów pilotażowych wspierających rybaków w procesie zmiany kariery zawodowej z rybołówstwa na regeneracyjne rolnictwo oceaniczne; 10)zwiększy ukierunkowane wsparcie na rzecz innowacyjnych MŚP i projektów w sektorze alg w ramach podejmowanych na szerszą skalę działań platformy BlueInvest 68 ; 11)począwszy od 2023 r. będzie wspierała współpracę na szczeblu basenów morskich i na szczeblu makroregionalnym poprzez promowanie innowacyjnych partnerstw międzyregionalnych (np. partnerstw w dziedzinie niebieskiej biogospodarki, partnerstw koncentrujących się na sektorze alg) za pośrednictwem strategii inteligentnej specjalizacji i platformy S3 na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki 69 . |
4.3.Wyrównywanie różnic dotyczących wiedzy, danych, technologii i innowacji
Rozwój technologiczny, innowacje i zwiększanie poziomu wiedzy mają kluczowe znaczenie dla wsparcia procesu regeneracyjnej uprawy i produkcji alg w UE. Dostępność wiarygodnych informacji na temat unijnego sektora alg, w tym danych społeczno-gospodarczych i środowiskowych, jest obecnie ograniczona 70 . Skutkuje to spowolnieniem rozwoju rynków produkcji alg i włączania ich w główny nurt działań. Określenie potencjał alg jako czynnika mogącego przyczynić się do osiągnięcia celów wyznaczonych w Europejskim Zielonym Ładzie wiąże się z koniecznością podjęcia ukierunkowanych, opartych na współpracy wysiłków badawczych – takie wysiłki mogłyby zostać podjęte w ramach unijnego programu „Horyzont Europa”, m.in. za pośrednictwem specjalnych zaproszeń do składania wniosków publikowanych przez partnerstwo na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki 71 , a także w ramach misji UE: odbudowa naszych oceanów i zasobów wodnych do 2030 r. 72
Choć najważniejsze metody produkcji alg są obecnie opracowywane (zob. rys. 6), należy zaprojektować również innowacyjny sprzęt, aby zwiększyć wydajność w sektorze alg i jakość produktów na bazie alg. Tego rodzaju sprzęt mógłby obejmować wielkoskalowe (potencjalnie zautomatyzowane) systemy uprawy i przetwarzania, sondy monitorujące wyposażone w systemy sterowania itp., które pozwoliłyby ograniczyć skalę zjawiska nieprzewidywalnej utraty biomasy i zmniejszyć koszty pracy. Innowacyjny sprzęt może również odegrać kluczową rolę w usprawnianiu procesów zachodzących na późniejszych etapach łańcucha dostaw – przykładem jest wykorzystywany w biorafineriach sprzęt umożliwiający obróbkę całej biomasy makroalg i mikroalg, a nie tylko niewielkiej części tej biomasy zawierającej składniki czynne, co pozwala uniknąć marnowania reszty biomasy. Należy również wyeliminować bariery dla innowacji o charakterze systemowym i zapewnić produktom na bazie alg możliwość uzyskania szybszego dostępu do rynku 73 .
Należy również zwiększyć wiedzę na temat wpływu pozyskiwania dziko rosnących wodorostów morskich na środowisko oraz ilości wodorostów morskich wyrzucanych na brzeg, aby ocenić, jaka ilość tego rodzaju biomasy może zapewnić przedsiębiorstwom unijnym dostęp do zrównoważonych możliwości rynkowych. Przyjęcie ogólnounijnego, scentralizowanego podejścia koncentrującego się na zachowaniu europejskich odmian wodorostów morskich byłoby z całą pewnością korzystne dla sektora uprawy alg. Takie podejście ułatwiłoby również ochronę różnorodności biologicznej wodorostów morskich.
Rys. 6: Główne metody produkcji alg w Europie
Pomimo ich potencjału w zakresie pochłaniania dwutlenku węgla i ograniczania zakwaszania oceanów, wodorostom morskim poświęcano do tej pory bardzo mało uwagi w ocenach dotyczących niebieskiego dwutlenku węgla. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują jednak, że makroalgi mogą być przenoszone przez prądy morskie i osiadać w pochłaniaczach dwutlenku węgla położonych poza siedliskami makroalg 74 . Dwutlenek węgla można również poddawać sekwestracji, przekształcając algi w produkty trwałe takie jak materiały na bazie alg zgodne z zasadą obiegu zamkniętego (uwzględniając opakowania). Wyjaśnienie i ilościowe określenie tych procesów mogłoby zapewnić producentom akwakultury możliwość korzystania z dodatkowych zachęt (np. w postaci jednostek emisji niebieskiego dwutlenku węgla) w ramach prowadzonej przez nich działalności takiej jak regeneracyjna uprawa wodorostów morskich i zintegrowana produkcja alg.
W tym celu należy jednak zwiększyć poziom wiedzy na temat możliwych do zastosowania wariantów dotyczących usprawnienia ustaleń politycznych i prawnych w taki sposób, aby uwzględniały niebieski dwutlenek węgla jako naturalne rozwiązanie dotyczące klimatu; zbadać podejścia do finansowania i narzędzia księgowe wykorzystywane w kontekście usuwania i sekwestracji emisji gazów cieplarnianych i dwutlenku węgla za pomocą alg oraz ustalić, jaki wpływ na ten proces wywiera uprawa alg i ich wykorzystywanie; wyjaśnić kwestie związane z prawami własności; sporządzić wykaz rozwijających się technologii (np. czujników) i narzędzi obliczeniowych (np. sztuczna inteligencja, łańcuch bloków) wykorzystywanych do pomiaru i monetyzacji sekwestracji niebieskiego dwutlenku węgla przy utrzymaniu kosztów na niskim poziomie oraz zwiększyć poziom naszej wiedzy na temat słabiej zbadanych aspektów cyklu niebieskiego dwutlenku węgla (np. wkład wodorostów morskich w ten cykl). Należy również zapewnić lepsze zrozumienie kwestii związanych z rentownością i perspektywami rozwoju gospodarki opartej na niebieskim dwutlenku węgla, w szczególności jeżeli chodzi o uprawy wykorzystujące niebieski dwutlenek węgla i wydawanie certyfikatów w dziedzinie usuwania dwutlenku węgla. Stosowanie innowacyjnych podejść do marikultury wodorostów morskich (takich jak permakultura morska) mogłoby również usprawnić proces uprawy wodorostów morskich w wodach głębinowych Morza Śródziemnego i Oceanu Atlantyckiego u południowych wybrzeży UE, gdzie głębokość wody pozwala na przeprowadzanie tego rodzaju operacji.
|
Wiedza Komisja: 12)do końca 2023 r. zintegruje wiedzę na temat sektora alg z unijnym mechanizmem pomocy dla akwakultury; 13)do końca 2025 r. – we współpracy z odpowiednimi zainteresowanymi stronami – przeprowadzi badanie mające na celu zwiększenie wiedzy na temat możliwości łagodzenia zmiany klimatu za pomocą wodorostów morskich, a także roli wodorostów morskich jako pochłaniaczy niebieskiego dwutlenku węgla; 14)do końca 2025 r. – we współpracy z badaczami i przedstawicielami środowisk akademickich – oceni możliwość przyjęcia ogólnounijnego podejścia do ochrony różnorodności biologicznej wodorostów morskich zakładającego przechowywanie i dokumentowanie danych dotyczących europejskich odmian wodorostów w scentralizowanej sieci lub bazie danych działających na zasadzie biobanku; 15)zainicjuje w 2023 r. – na podstawie porad udzielonych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności – dyskusje dotyczące wyznaczenia maksymalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń i jodu w algach lub przyjęcia nowego zalecenia w sprawie monitorowania gatunków alg, w przypadku których brak jest wystarczających danych dotyczących obecności zanieczyszczeń, aby umożliwić wyznaczenie takich maksymalnych poziomów stężeń 75 . 16)w 2023 r. rozpocznie – we współpracy z państwami członkowskimi – badanie istniejących systemów monitorowania oraz dostępnych danych dotyczących pozyskiwania dziko rosnących wodorostów morskich oraz wodorostów morskich wyrzucanych na wybrzeże UE. Rozwój technologiczny i innowacje Komisja: 17)będzie wspierała, za pośrednictwem programu „Horyzont Europa” i innych programów badawczych UE, rozwój nowych i udoskonalonych systemów przetwarzania alg oraz nowatorskich metod produkcji wysokowartościowych związków tradycyjnie pozyskiwanych z alg (np. produkcja w biorafineriach, precyzyjna fermentacja, pożywki niezawierające komórek), aby zapewnić możliwość przetwarzania alg w celu wytwarzania bioproduktów opartych na obiegu zamkniętym do różnych zastosowań; 18)we współpracy z państwami członkowskimi będzie wspierała, za pośrednictwem programu „Horyzont Europa” i innych programów badawczych UE, rozwój udoskonalonych i skalowalnych systemów uprawy alg (np. zintegrowana akwakultura multitroficzna (IMTA), wielorakie zastosowania morza, prowadzenie upraw w wodach głębinowych, fotobioreaktory i paliwa z alg) lub metod (np. marikultura komórkowa i uprawa makroalg w zbiornikach) radzenia sobie z aktualnymi ograniczeniami technicznymi związanymi z systemami produkcji makroalg i mikroalg; 19)odniesie się do wyzwań technologicznych i systemowych typowych dla biopaliw na bazie alg i zidentyfikuje środki sprzyjające otwieraniu się rynku na te biopaliwa w kontekście programu „Horyzont Europa”. Dane Komisja: 20)w 2023 r. przystąpi do opracowywania przeglądu dotyczącego dostępności danych związanych z algami 76 (np. dane dotyczące produkcji, zatrudnienia i poziomu obrotów oraz inne dane społeczno-gospodarcze) i opublikuje zalecenia w sprawie centralizacji źródeł tego rodzaju danych. |
4.4.Zwiększanie świadomości społecznej w zakresie alg i produktów na bazie alg oraz poziomu akceptacji rynkowej dla alg i produktów na bazie alg
Konsumenci w UE i obywatele Unii niejednokrotnie nie są świadomi licznych korzyści związanych z uprawą alg i korzystaniem z produktów na bazie alg, począwszy od regeneracji ekosystemów morskich, przez wytwarzanie niskoemisyjnych produktów, a skończywszy na tworzeniu miejsc pracy w sektorze niebieskiej gospodarki. Zwiększenie świadomości społecznej w zakresie alg i produktów na bazie alg może doprowadzić do wzrostu popytu na algi i produkty na bazie alg, napędzając tym samym rozwój unijnego sektora alg.
Poziom wiedzy na temat sektora niebieskiej biogospodarki można zwiększyć poprzez wdrażanie programów edukacyjnych w szkołach, organizowanie pokazów gotowania wodorostów morskich, publikowanie broszur i artykułów prasowych poświęconych temu sektorowi oraz przeprowadzanie kampanii w mediach społecznościowych. Dokonanie analizy zachowań konsumentów i ich preferencji związanych z produktami na bazie alg mogłoby również ułatwić zidentyfikowanie obszarów, w których poziom wiedzy jest niewystarczający i w których należy w związku z tym organizować inicjatywy służące zwiększaniu poziomu świadomości, a także określenie kierunku dalszego rozwoju działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa w sektorze alg.
|
Komisja: 21)począwszy od 2023 r. będzie wspierała działania służące podnoszeniu poziomu świadomości konsumentów poprzez: A.przeprowadzanie analizy zachowań i preferencji konsumentów 77 koncentrującej się na sposobie, w jaki postrzegają oni produkty na bazie alg; B.organizowanie ogólnounijnych lub, w stosownych przypadkach, regionalnych lub lokalnych kampanii komunikacyjnych służących propagowaniu różnych zastosowań produktów na bazie alg i korzyści wynikających z korzystania z tych produktów 78 ; 22)podwyższy profil zrównoważonego rozwoju produktów na bazie alg na potrzeby unijnych ram znakowania zrównoważonej żywności, a także na potrzeby norm handlowych dla produktów rybołówstwa i akwakultury oraz inicjatyw w zakresie zielonych zamówień publicznych przewidzianych w ramach strategii „Od pola do stołu”; 23)począwszy od 2023 r., we współpracy z platformą EU4Ocean i państwami członkowskimi, będzie propagowała podejmowanie działań służących podnoszeniu poziomu świadomości w kwestiach związanych z niebieską biogospodarką i innowacyjnymi rozwiązaniami w dziedzinie akwakultury regeneracyjnej w szkołach i na uczelniach wyższych. |
5.Wnioski
Podejmując odpowiednie działania już teraz, UE może wykorzystać szansę na wyeliminowanie potencjalnych zakłóceń i nie tylko odpowiedzieć na coraz większe zainteresowanie algami jako surowcem alternatywnym w różnych gospodarkach, ale również zapewnić impuls sprzyjający rozwojowi bezpiecznego pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym, odnawialnego i konkurencyjnego zasobu dla rosnącego unijnego i międzynarodowego rynku produktów na bazie alg. Zgodnie z założeniami misji w zakresie odbudowy naszych oceanów i zasobów wodnych do 2030 r. realizowanej w ramach programu „Horyzont Europa” zregenerowanie oceanów i wód ma kluczowe znaczenie dla ludzkiej egzystencji i dobrostanu człowieka oraz dla poziomu życia obywateli UE, w szczególności dla przedstawicieli społeczności nadbrzeżnych. Algi mogą odegrać istotną rolę w tym procesie.
W kontekście Europejskiego Zielonego Ładu opisana inicjatywa pełni ważną funkcję, ponieważ przekształca aktualne wyzwania środowiskowe i wyzwania związane z klimatem w możliwości rynkowe. Zapewnia zintegrowane i systemowe podejście do tworzenia synergii między działaniami, które są już podejmowane, i proponowaniem nowych działań opisanych w niniejszym komunikacie. Taka integracja i koordynacja wysiłków ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego wdrażania budżetu UE i inteligentnego pod względem ekonomicznym wykorzystywania przewidzianych w nim środków poprzez zagwarantowanie synergii i maksymalizację wymiany wiedzy.
Unijny sektor alg to młody i dynamicznie rozwijający się sektor w szybko zmieniającej się branży charakteryzującej się nieustannie rosnącym poziomem wiedzy i coraz większą liczbą projektów badawczych. Komisja przygotuje sprawozdanie z oceny postępów we wdrażaniu niniejszego komunikatu do końca 2027 r.
COM(2019) 640 final.
„Summary for policymakers of the thematic assessment of the sustainable use of wild species of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES)” [„Streszczenie tematycznej oceny zrównoważonego sposobu wykorzystywania gatunków dzikich przeprowadzonej przez Międzyrządową Platformę Naukowo-Polityczną w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów (IPBES) przeznaczone dla decydentów”], lipiec 2022 r.
Zgromadzone dane wskazują, że Chiny, które dysponują linią brzegową o długości 13 000 km i faktyczną powierzchnią uprawną wynoszącą 136 223 ha (1 362 km2), wyprodukowały 20,1 mln ton alg w postaci upraw w 2019 r. Z kolei UE-27 dysponująca linią brzegową o długości 66 000 km i obszarem morskim o powierzchni 5,7 mln km2 (w ramach którego powierzchnia wód przybrzeżnych (położonych w odległości od 0 mil morskich do 1 mili morskiej od wybrzeża) wynosi 141 000 km2, podczas gdy powierzchnia wód terytorialnych (położonych w odległości od 0 do 12 mil morskich od wybrzeża) wynosi 715 000 km2) produkuje mniej niż 1 000 ton wodorostów morskich rocznie. Jeżeli udałoby się odblokować potencjał UE w zakresie produkcji alg do 2030 r., dostawcy unijni byliby w stanie zaspokoić jedną trzecią popytu na rynku16.
W ramach misji UE: odbudowa naszych oceanów i zasobów wodnych wyznaczono cel zakładający wypracowanie rozwiązań sprzyjających bezemisyjnej akwakulturze o niskim wpływie.