KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 1.3.2023
COM(2022) 514 final/2
CORRIGENDUM
This document corrects document COM(2022) 514 final of 26.10.2022
Concerns all language versions.
The text shall read as follows:
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
Przyspieszenie transformacji w kierunku neutralności klimatycznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa i dobrobytu Europy
Sprawozdanie z działań UE na rzecz klimatu za 2022 r.
{SWD(2022) 343 final/2}
1TENDENCJE, POLITYKI I OSIĄGNIĘCIA W ZAKRESIE EMISJI
Emisje gazów cieplarnianych a międzynarodowe zobowiązania UE
Najnowsze sprawozdania Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC)
potwierdzają, że należy podjąć globalne działania o charakterze transformacyjnym, jeżeli chcemy osiągnąć cele porozumienia paryskiego, w tym ograniczyć globalne ocieplenie do poziomu znacznie poniżej 2 °C i kontynuować starania na rzecz ograniczenia go do 1,5 °C. Aby utrzymać wzrost średniej temperatury na świecie na poziomie nieprzekraczającym 1,5 °C do końca tego stulecia, globalne emisje gazów cieplarnianych muszą osiągnąć najwyższy poziom w latach 2020–25, a następnie – do 2030 r. – spaść o około 43 % poniżej poziomów z 2019 r. Przy założeniu realizacji obecnych polityk świat nie osiągnie celu dotyczącego temperatury, który przewidziano w porozumieniu paryskim. Wywiązanie się ze wszystkich nowych zobowiązań zaciągniętych przez państwa przed konferencją klimatyczną ONZ w Glasgow (COP26) poprawiłoby nasze perspektywy, ale nadal byłoby niewystarczające.
W 2021 r. poziom globalnych emisji wrócił do poziomu sprzed pandemii. Wstępne dane JRC pokazują, że globalne emisje gazów cieplarnianych wzrosły o 4,2 % w 2021 r. do 52,9 mld ton ekwiwalentu CO2 (CO2(e)), czyli do poziomu nieznacznie przewyższającego emisje z 2019 r., ze względu na ożywienie gospodarki światowej po pandemii. Emisje z sektora energetycznego i inne emisje ze spalania przemysłowego wzrosły powyżej poziomów sprzed pandemii (odpowiednio +1,3 % i +2,1 % w porównaniu z 2019 r.), również z powodu zwiększonego wykorzystania węgla, podczas gdy emisje z transportu i budynków pozostały na niższym poziomie (odpowiednio -5,2 % i -3,7 %). W ostatnim roku zaobserwowano kolejne niszczycielskie skutki ocieplającego się klimatu, które coraz bardziej niepokoją naukowców.
Ograniczenie globalnego ocieplenia wymaga bezprecedensowych działań ze strony wszystkich państw i wszystkich sektorów. Aby osiągnąć zerową emisję gazów cieplarnianych netto do 2050 r., musimy szybko, głęboko i trwale ograniczyć emisje gazów cieplarnianych, jednocześnie zwiększając zdolność planety do absorpcji dwutlenku węgla dzięki rozwiązaniom opartym na przyrodzie i technologiom pochłaniania dwutlenku węgla. Ustalenia IPCC wzmacniają determinację UE w dążeniu do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. i odporności na zmianę klimatu, czyli kluczowych celów określonych obecnie w Europejskim prawie o klimacie.
Na mocy UNFCCC UE i jej państwa członkowskie przyjęły wspólny, ogólnogospodarczy cel, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20 % w porównaniu z poziomami obserwowanymi w roku 1990 („zobowiązanie z Cancún”). Jak określono w przedłożonym przez UE wykazie emisji gazów cieplarnianych z 2022 r., UE osiągnęła ten cel ze znaczną nadwyżką, a zatem jej państwa członkowskie i Zjednoczone Królestwo wypełniły również swoje zobowiązania w zakresie redukcji emisji wynikające z konwencji.Całkowite emisje gazów cieplarnianych, z wyłączeniem użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) i z uwzględnieniem lotnictwa międzynarodowego, spadły w UE-27 wraz ze Zjednoczonym Królestwem o 34 % w porównaniu z 1990 r. (lub o 32 % bez Zjednoczonego Królestwa). Oznacza to zmniejszenie o 1,94 mld ton ekwiwalentu dwutlenku węgla do 2020 r. (lub 1,55 Gt ekwiwalentu dwutlenku węgla bez Zjednoczonego Królestwa). UE i jej państwa członkowskie wspólnie osiągnęły swój cel, wdrażając pakiet klimatyczno-energetyczny UE do 2020 r.
Ze wstępnych danych wynika jednak, że krajowe emisje gazów cieplarnianych w UE, z wyłączeniem lotnictwa międzynarodowego, wzrosły w 2021 r. o 4,8 % w stosunku do wyjątkowo niskiego poziomu obserwowanego podczas pandemii w 2020 r., choć pozostały poniżej poziomu z 2019 r. (tj. -4,0 %). Emisje z instalacji stacjonarnych objętych unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (ETS) wzrosły o 6,6 %, natomiast emisje nieobjęte systemem handlu uprawnieniami do emisji wzrosły o 3,5 %, co było spowodowane ożywieniem po pandemii. W przypadku wszystkich głównych sektorów i gazów, z wyjątkiem budynków, oczekuje się, że emisje pozostaną poniżej poziomów sprzed pandemii, co będzie stanowiło kontynuację ogólnej tendencji spadkowej z ostatnich 30 lat (wykres 1). Tymczasowe dane z 2021 r. dotyczące pochłaniania emisji z LULUCF nie wskazują jednak na odwrócenie niedawnej, niepokojącej tendencji spadkowej. Bezprecedensowy skok cen gazu obserwowany od drugiej połowy 2021 r. miał wyraźny wpływ na emisje z sektora produkcji energii elektrycznej ze względu na czasowe przejście z gazu na paliwo węglowe (ramka 1).
Wykres 1: Krajowe emisje gazów cieplarnianych w UE-27 według sektora (2019–2021)
Intensywność emisji gazów cieplarnianych w gospodarce – stosunek emisji do PKB – spadła o 7 g ekwiwalentu dwutlenku węgla/EUR w porównaniu z 2019 r. Ogólnie rzecz biorąc, krajowe emisje netto w UE w 2021 r., z uwzględnieniem LULUCF, były o 30 % niższe od poziomów z 1990 r., co jest zasadniczo zgodne ze ścieżką prowadzącą do osiągnięcia unijnego celu polegającego na redukcji emisji o 55 % do 2030 r. Konieczne jest jednak znaczne zwiększenie tempa tej redukcji (wykres 2). W 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła pakiet wniosków mających na celu dostosowanie polityk, tak aby mogły one zapewnić osiągnięcie zaktualizowanych celów klimatycznych UE.
Wykres 2: Krajowe emisje gazów cieplarnianych netto w UE-27 (z uwzględnieniem LULUCF)
W UE zweryfikowane emisje operatorów statków powietrznych wygenerowały 26,87 mln ton CO2 w 2021 r., co stanowi wartość o 8,7 % wyższą niż 24,71 mln ton zgłoszonych w 2020 r., ale nadal o 61 % niższą niż 68,2 mln ton CO2 w 2019 r., przed pandemią. Od 2021 r. system EU ETS nie obejmuje lotów ze Zjednoczonego Królestwa. Z wyłączeniem tych lotów emisje z lotnictwa objęte ETS wzrosły o około 30 % w porównaniu z rokiem 2020 i spadły o 50 % w porównaniu z rokiem 2019
.
|
Ramka 1: Wpływ wzrostu cen gazu w 2021 r. na emisje gazów cieplarnianych
W 2021 r. średnie hurtowe ceny gazu osiągnęły rekordowy poziom 49 EUR/MWh (megawat na godzinę), a dzienne szczyty sięgały nawet 183 EUR/MWh. Dla porównania ceny gazu w latach 2010–2019 oscylowały w granicach 15–25 EUR/MWh i szybko wróciły do podobnych poziomów po osiągnięciu historycznie niskiego poziomu 3–4 EUR/MWh w maju 2020 r. Do wzrostu cen przyczyniło się kilka równoległych wydarzeń, w tym niska temperatura na początku roku, stan magazynów w UE poniżej średniej sezonowej, niska dostępność energii wiatrowej i słonecznej w lecie oraz rosnące napięcia geopolityczne na granicach UE. Wysoka cena gazu spowodowała wyraźne przejście z gazu na węgiel kamienny i z gazu na węgiel brunatny w systemie elektroenergetycznym UE, przy czym elektrownie opalane węglem kamiennym i węglem brunatnym zwiększyły liczbę godzin pracy kosztem elektrowni gazowych. W porównaniu z rokiem 2020 produkcja oparta na procesie spalania węgla kamiennego i brunatnego wzrosła o +68 TWh, co stanowi ponad połowę całkowitego wzrostu produkcji (+118 TWh)a), podczas gdy produkcja oparta na procesie spalania gazu spadła (-16 TWh). Pozostałą część dodatkowego wzrostu produkcji wygenerowały odnawialne źródła energii i energia jądrowa (+65 TWh), pomimo niższej produkcji energii wiatrowej na lądzie.
Przejście z gazu na węgiel kamienny i z gazu na węgiel brunatny spowodowało, że emisje CO2 z systemu elektroenergetycznego wzrosły w 2021 r. powyżej poziomów z 2020 r. (+8,3 %). Emisje CO2 w tym sektorze w 2021 r. były jednak nadal o 7,3 % niższe niż w 2019 r.b) (wykres 3), w następstwie długoterminowego stopniowego obniżenia emisyjności systemu elektroenergetycznego UEc).
Wykres 3 – Energia elektryczna wytwarzana z węgla kamiennego, brunatnego i gazu oraz emisje CO2 z systemu elektroenergetycznego, lata 2019–2021d).
W 2022 r. utrzymywały się wyjątkowo wysokie ceny gazu. Rosyjska inwazja na Ukrainę przyczyniła się do niezwykle wysokiej niepewności cenowej. W chwili sporządzania niniejszego sprawozdania rynek nie przewiduje powrotu do minionych poziomów cen w perspektywie krótkoterminowej.
Pakiet „Gotowi na 55” wraz z planem REPowerEUe) mają na celu zmniejszenie uzależnienia UE od przywozu paliw kopalnych oraz osiągnięcie celu klimatycznego na rok 2030 dzięki przyspieszeniu wprowadzania energii odnawialnej, dywersyfikacji dostaw oraz znacznemu zwiększeniu efektywności energetycznej. Inwestycje mające na celu dywersyfikację dostaw powinny pozwolić na uniknięcie w przyszłości aktywów osieroconych.
(a)Komisja Europejska, Sprawozdanie kwartalne na temat rynku energii elektrycznej, tom 14 (obejmujący IV kwartał 2021 r.), wykres 18.
(b)
https://ec.europa.eu/clima/news-your-voice/news/emissions-trading-greenhouse-gas-emissions-73-2021-compared-2020-2022-04-25_en
(c)Tendencje w zakresie emisji w UE-27 dotyczące sektora 1.A.1.a wg IPCC – Publiczna produkcja energii elektrycznej i cieplnej w przeglądarce danych na temat gazów cieplarnianych EEA
https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/data-viewers/greenhouse-gases-viewer
.
(d)Wartości emisji CO2 w przypadku lat 2019–2020 dotyczą sektora 1.A.1.a wg IPCC. Wartość dotycząca 2021 r. jest ekstrapolowana przy założeniu takiej samej tendencji jak w przypadku emisji uwzględnionych w dzienniku transakcji Unii Europejskiej w odniesieniu do odpowiednich sektorów.
(e)COM(2022) 230.
|
Postępy w działaniach w dziedzinie klimatu w UE
UE poczyniła znaczne postępy w realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu, który stanowi plan działania na rzecz ekologicznej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji.
Za pośrednictwem Europejskiego prawa o klimacie obowiązującego od lipca 2021 r. zapisano w prawie cele UE dotyczące osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 % do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 1990 r., czyli zobowiązania, które UE i jej państwa członkowskie podjęły w ramach porozumienia paryskiego.
W 2021 r. Komisja zaproponowała pakiet przepisów w zakresie klimatu i energii, aby zapewnić odpowiednie dostosowanie ram polityki UE do wyższego celu klimatycznego na 2030 r. Wnioski są obecnie przedmiotem negocjacji w Parlamencie Europejskim i Radzie. W tym roku odnotowano postępy w zakresie innych przepisów Europejskiego prawa o klimacie. W 2022 r. powołano europejski naukowy komitet doradczy ds. zmiany klimatu, który ma udzielać porad naukowych w zakresie unijnych środków i celów klimatycznych. Komisja przyjęła wytyczne weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat i zaktualizowała swoje instrumenty lepszego stanowienia prawa, aby zapewnić przyjęcie tego samego podejścia przy ocenie, czy projekty środków są spójne z celem neutralności klimatycznej i postępami w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, jak określono w Europejskim prawie o klimacie.
Transformacja w kierunku neutralności klimatycznej i odporności na zmianę klimatu wymaga znacznych inwestycji.
W 2021 r. państwo członkowskie przedstawiły krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności (RRP), które pomogą odbudować ich gospodarki po pandemii. W przypadku 26 RRP przyjętych do połowy września 2022 r. na inwestycje w dziedzinie klimatu przeznaczono 40 % całkowitych planowanych wydatków, co jest wartością przekraczającą obowiązek dotyczący przeznaczenia 37 % wydatków na kwestie związane ze zmianą klimatu określony w rozporządzeniu w sprawie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) (zob. rozdział 6).
W odpowiedzi na zakłócenie rynku energii spowodowane inwazją Rosji na Ukrainę w maju 2022 r. Komisja przedstawiła plan REPowerEU. W planie oszacowano, że aby UE mogła zmniejszyć zużycie paliw kopalnych i ograniczyć import rosyjskiego gazu o dwie trzecie od chwili obecnej do 2027 r., konieczne są dodatkowe inwestycje w efektywność energetyczną, infrastrukturę energetyczną i energię odnawialną o wartości 210 mld EUR. W planie zaproponowano środki mające na celu obniżenie emisji i kosztów energii dla konsumentów i przemysłu, w tym zwiększenie celu w zakresie efektywności energetycznej do 2030 r. do 13 % oraz zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii w UE z 22,1 % w 2020 r. do 45 % w 2030 r., czyli powyżej celu 40 % określonego we wniosku dotyczącym pakietu „Gotowi na 55”
. UE mogłaby zaoszczędzić prawie 100 mld EUR rocznie na imporcie paliw kopalnych z Rosji.
Kwota 225 mld EUR pozostała w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) zostanie udostępniona na działania realizowane w ramach planu REPowerEU. W planie zaproponowano przeznaczenie z rezerwy stabilności rynkowej EU ETS dodatkowych 20 mld EUR w formie dotacji ze sprzedaży uprawnień, aby zwiększyć finansowanie w ramach RRF. Państwa członkowskie mogłyby również przekierować niektóre środki z UE na realizację celów REPowerEU. Obecnie na projekty klimatyczne przeznacza się więcej środków finansowych niż kiedykolwiek. Co najmniej 30 % budżetu UE na lata 2021–2027 – największy udział w historii – oraz z NextGenerationEU przeznaczono na działania w dziedzinie klimatu (wzrost z poziomu 20 % w latach 2014–2020) (zob. rozdział 6).
W lipcu Komisja przyjęła komunikat „Oszczędzanie gazu na bezpieczną zimę”, w którym zaproponowano plan zmniejszania zapotrzebowania na gaz, oraz wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie skoordynowanych środków zmniejszających zapotrzebowania na gaz. Państwa członkowskie wprowadzają środki mające na celu zmniejszenie zużycia energii.
W ramach kompleksowej strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności Komisja zaproponowała w tym roku nowe unijne ramy mobilności miejskiej oraz plan działania na rzecz zwiększenia dalekobieżnego i transgranicznego ruchu kolejowego, dzięki czemu podróże koleją staną się bardziej atrakcyjne dla pasażerów.
Inwestowanie w innowacje
W ramach funduszu innowacyjnego unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji nadal udzielane jest wsparcie dla przemysłu UE w celu opracowania najnowocześniejszych technologii i zwiększenia innowacyjności technologii wodoru odnawialnego i innych rozwiązań w zakresie czystych technologii. Od czasu pierwszej rundy dostępne środki wzrosły o ponad 50 %, co stanowi duży wkład w obniżenie emisyjności przemysłu w UE, a także uzupełnienie instrumentów takich jak „Horyzont Europa” (zob. rozdział 6).
mobilizowanie zwiększonego kapitału prywatnego na rzecz zielonego finansowania
Komisja pracuje nad dostosowaniem przepisów dotyczących rynku kapitałowego do celów klimatycznych, a także wdrożeniem strategii finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej
. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju
w odniesieniu do porównywalnych informacji związanych z klimatem oraz wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju
, a także ukierunkowane zmiany do unijnych przepisów dotyczących bankowości
i ubezpieczeń
w celu zapewnienia, aby przedsiębiorstwa uwzględniały ryzyko klimatyczne w swoich procesach zarządzania i w swojej działalności.
Komisja zaproponowała objęcie niektórych sektorów energetycznych specjalnym traktowaniem w ramach rozporządzenia w sprawie systematyki
. Zgromadziła również dowody na potrzeby ewentualnych wniosków ustawodawczych dotyczących ratingów kredytowych oraz ratingów środowiskowych i społecznych oraz związanych z zarządzaniem
, jak również na potrzeby przeglądu ram makroostrożnościowych
.
Zwiększenie sprawiedliwości społecznej i odporności gospodarczej
Aby transformacja ekologiczna była skuteczna, musi być sprawiedliwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu zgodnie z Europejskim filarem praw socjalnych, a także zapewniać wsparcie tym, którzy stoją przed największymi wyzwaniami. Sytuacja geopolityczna i zmiany cen energii uwidoczniły potrzebę przyspieszenia transformacji, a zarazem budowania odporności społecznej i gospodarczej.
W czerwcu 2022 r. przyjęto zalecenie Rady w sprawie zapewnienia sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej, aby zapewnić wytyczne dla państw członkowskich opracowujących i wdrażających pakiety polityczne dotyczące zatrudnienia, umiejętności oraz społecznych i dystrybucyjnych aspektów tej transformacji. W obliczu rosnących cen energii państwa członkowskie wprowadzają środki mające na celu zapewnienie osobom o niskich dochodach dostępu do energii i transportu. Szereg instrumentów finansowania unijnego oferuje wsparcie na rzecz sprawiedliwej i społecznej transformacji (rozdział 6).
Angażowanie obywateli
Transformacja społeczeństwa w społeczeństwo neutralne dla klimatu dotyczy ludzi: tego, jak produkujemy, konsumujemy, przemieszczamy się, ogrzewamy i chłodzimy nasze domy, pracujemy i żyjemy razem. Aktywny udział społeczeństwa jest kwestią nadrzędną. Europejski Pakt na rzecz Klimatu zapewnia każdemu możliwość zabrania głosu oraz platformę do opracowywania działań w dziedzinie klimatu, rozszerzania zasięgu tych działań, wymiany informacji i wiedzy oraz inicjowania oddolnych działań i promowania rozwiązań.
W fazie pilotażowej skupiono się na przełożeniu nauki i polityki w dziedzinie klimatu na życie codzienne. Do grupy ambasadorów paktu na rzecz klimatu należy obecnie prawie 1 000 osób ze wszystkich środowisk, od harcerzy po burmistrzów, działających w lokalnych społecznościach, tworzących sieci kontaktów i wymieniających się wiedzą w całej Europie. W ramach paktu stworzono system zobowiązań dla osób indywidualnych i organizacji. Dzięki indywidualnym zobowiązaniom, zebranym we współpracy z platformą „Count Us In”, prawie 54 000 Europejczyków podjęło do tej pory ponad 3 miliony „kroków” przyczyniających się do zmniejszenia emisji CO2. Ponad 300 organizacji (w tym Komisja Europejska) lub grup podjęło zobowiązania (łącznie 1 800) do wejścia na ścieżkę w kierunku neutralności klimatycznej. Poprzez promowanie inicjatyw pakt stanowi dla innych inspirację do działania.
Mobilizacja miast
W ramach misji w zakresie neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast wybrano 100 różnych miast w całej Europie, które mają stać się neutralne dla klimatu do 2030 r. w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu. Miasta korzystają ze zindywidualizowanego wsparcia z platformy NetZeroCities
i współtworzą „umowy w sprawie miasta neutralnego dla klimatu” obejmujące plany działania i strategie inwestycyjne.
2UNIJNY SYSTEM HANDLU UPRAWNIENIAMI DO EMISJI
Do 2021 r. dzięki EU ETS emisje z instalacji stacjonarnych spadły o 34,6 % w porównaniu z poziomem z 2005 r. Jednocześnie od 2013 r. państwa członkowskie pozyskały ponad 100 mld EUR w ramach dochodów z aukcji, które można przeznaczyć na dalsze działania w dziedzinie klimatu i transformację energetyczną.
W 2021 r. odnotowano nieznaczny wzrost emisji w ramach EU ETS w porównaniu z 2020 r., co odzwierciedla zarówno odbudowę gospodarcze po kryzysie związanym z COVID-19, jak i postępujący kryzys energetyczny. Chociaż poziom emisji w 2021 r. wykazywał tendencję spadkową w porównaniu z poziomem emisji sprzed pandemii w 2019 r., aby osiągnąć cel klimatyczny na 2030 r., konieczne są dalsze działania w sektorach objętych systemem handlu emisjami. Jest to cel pakietu zaproponowanego przez Komisję Europejską w 2021 r. służącego realizacji Europejskiego Zielonego Ładu, który to pakiet jest obecnie przedmiotem negocjacji w Parlamencie Europejskim i Radzie. Obejmuje on reformę systemu handlu emisjami, wzmocnienie pułapu i rozszerzenie systemu w celu objęcia nim emisji z obszarów morskich, a także wprowadzenie równoległego systemu obejmującego budynki i transport drogowy.
Tendencje w zakresie emisji
W 2021 r. instalacje stacjonarne wygenerowały emisje na poziomie 1 335 mln ton ekwiwalentu CO2. Jest to o 6,6 % więcej niż w 2020 r., ale nadal o 5,6 % mniej niż w 2019 r. W sektorze energetycznym odnotowano wzrost o 8,4 % w 2021 r., co było głównie spowodowane przestawieniem się z wykorzystania gazu ziemnego na węgiel w związku ze wzrostem cen gazu i większym zapotrzebowaniem na energię elektryczną w celu napędzenia odbudowy gospodarczej po pandemii. Całkowite emisje sektora energetycznego w 2021 r. były jednak nadal o 8,1 % niższe w porównaniu z poziomami z 2019 r., przy bardzo podobnym zapotrzebowaniu na energię elektryczną w tych dwóch latach.
Emisje z przemysłu w ramach systemu handlu emisjami były w 2021 r. również wyższe (o 4,6 %) niż w 2020 r., ale o 2,6 % niższe niż w 2019 r. Wysokie wzrosty odnotowano w większości sektorów, w tym w sektorze żelaza i stali oraz w sektorze chemicznym. Po ponad 60 % spadku w 2020 r. poziom emisji lotniczych w ramach EU ETS wzrósł w 2021 r. o 30 %, ale nadal był o 50 % niższy niż w 2019 r.
Wykres 4: Zweryfikowane emisje w ramach ETS w latach 2005–2021, prognozy państw członkowskich przy zastosowaniu istniejących środków na lata 2021–2030, pułapy ETS etapów 2, 3 i 4 oraz skumulowana nadwyżka uprawnień w ramach ETS na lata 2008–2021 z uwzględnieniem Wielkiej Brytanii (Irlandii Północnej), Norwegii i Islandii. Uwaga: dostosowanie do pułapu etapu 4.
Środki generowane w ramach ETS
W ramach EU ETS wdrażana jest zasada „zanieczyszczający płaci”, ale również generowane są znaczne środki na działania w dziedzinie klimatu (zob. rozdział 6).
Wykres 5: Dochody z aukcji i ich zgłaszane wykorzystanie w latach 2013–2021 (mld EUR), UE-27
Wraz ze wzrostem opłaty za emisję gazów cieplarnianych w 2021 r. wzrosły również dochody z aukcji w ramach ETS i łącznie wyniosły około 31 mld EUR. Oznacza to, że przychody wzrosły prawie dwukrotnie w porównaniu z kwotą 16,5 mld EUR uzyskaną w 2020 r. Z tych 31 mld EUR do 27 państw członkowskich bezpośrednio trafiło 25 mld EUR. W 2021 r. państwa członkowskie poinformowały, że średnio 76 % dochodów zostało wydanych na cele związane z klimatem i energią, co odpowiada średniej na poziomie 75 % w okresie 2013–2020 (wykres 5). Około 24 % dochodów państw członkowskich przeznaczono na konkretne działania w dziedzinie klimatu i energii, 25 % trafiło do specjalnych funduszy ochrony środowiska, a 51 % do budżetów krajowych.
W 2021 r. kilka państw członkowskich wykorzystało również swoje dochody z aukcji do złagodzenia społecznych skutków kryzysu cen energii.
Działania w sektorach lotnictwa i transportu morskiego
Emisje z lotnictwa pozaeuropejskiego, generowane w trakcie lotów do Europejskiego Obszaru Gospodarczego i lotów do krajów spoza EOG, z wyjątkiem lotów do Zjednoczonego Królestwa i Szwajcarii, nie podlegają obecnie wycenie w EU ETS zgodnie z przepisem dyrektywy EU ETS dotyczącym tymczasowego odstępstwa.
Wniosek Komisji dotyczący rozszerzenia EU ETS w celu uwzględnienia w nim emisji z transportu morskiego jest obecnie przedmiotem negocjacji w Parlamencie Europejskim i Radzie. Wniosek opiera się na rozporządzeniu w sprawie monitorowania, raportowania i weryfikacji, na podstawie którego od 2018 r. monitoruje się emisje CO2 z dużych statków zawijających do portów UE. UE nadal wspiera opracowywanie ambitnych środków w ramach strategii Międzynarodowej Organizacji Morskiej dotyczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych, takich jak potencjalne normy intensywności emisji gazów cieplarnianych w paliwach oraz środki rynkowe.
Unijny rynek uprawnień do emisji dwutlenku węgla
Od 2018 r. opłata za emisję gazów cieplarnianych w UE wykazuje stały trend wzrostowy. W 2021 r. opłata ta nadal rosła w związku z wysokimi cenami gazu i oczekiwaniem rynku na zwiększone ambitne cele klimatyczne na 2030 r., a także na powiązane reformy polityki. Wzrost opłaty za emisję gazów cieplarnianych przyczynił się do wzrostu cen hurtowych energii elektrycznej, choć w znacznie mniejszym stopniu niż wzrost cen gazu. W komunikacie z października 2021 r. w sprawie cen energii Komisja oszacowała, że wpływ wzrostu ceny gazu na wzrost ceny energii elektrycznej dziewięciokrotnie przewyższa wpływ wzrostu opłat za emisję gazów cieplarnianych. Od tego czasu ceny gazu nadal gwałtownie rosły, podczas gdy ceny w ramach ETS utrzymywały się w podobnym zakresie. W sprawozdaniu Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, ukończonym w marcu 2022 r., wykluczono rolę spekulacji w napędzaniu wzrostu opłaty za emisję gazów cieplarnianych (zob. sprawozdanie w sprawie funkcjonowania rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla).
3EMISJE OBJĘTE WSPÓLNYM WYSIŁKIEM REDUKCYJNYM
Jak wynika z wykresu 6, od 2013 r. emisje w skali całej Unii Europejskiej w sektorach objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym były poniżej rocznego limitu. Wielkość emisji UE-27 będących przedmiotem decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego była w 2020 r. o 16,3 % niższa niż w 2005 r.; UE osiągnęła cel wyznaczony na 2020 r. z nadwyżką sześciu punktów procentowych. Po wyraźnym spadku poziomu emisji w 2020 r. spowodowanym pandemią, emisje w sektorach objętych zakresem stosowania rozporządzenia ESR ponownie wzrosły w 2021 r. Na podstawie przybliżonych danych emisje objęte wspólnym wysiłkiem redukcyjnym w 2021 r. były na poziomie o 3,5 % wyższym niż w 2020 r. Najbardziej wyraźny wzrost odnotowano w przypadku emisji z transportu (o ponad 7 % w porównaniu z 2020 r.), a w następnej kolejności w przypadku emisji z budynków (o 3,1 %). W sektorze rolnictwa odnotowano niewielki spadek emisji w 2021 r. w porównaniu z 2020 r. na poziomie ponad 0,3 %, ale ogólnie spadek ten był niewielki w porównaniu z 2005 r. (około 2 %).
Wykres 6: Emisje w sektorach objętych przepisami dotyczącymi wspólnego wysiłku redukcyjnego w okresie 2005–2030 oraz uwzględnione w rocznych limitach emisji (AEA) w UE-27 (wyrażone jako Mt ekwiwalentu CO2) (zob. szczegółowe informacje w dokumencie roboczym służb Komisji)
Wyniki decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego na lata 2013–2020
Wszystkie państwa członkowskie wypełniły swoje zobowiązania w zakresie wspólnego wysiłku redukcyjnego we wszystkich latach między 2013 a 2019 r. Malta przekroczyła swoje roczne limity emisji (AEA) każdego roku w tym okresie, ale pokryła ten deficyt poprzez zakup rocznych limitów emisji od Bułgarii. W 2019 r. Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia i Luksemburg również przekroczyły swoje AEA, ale wykorzystały zachowane nadwyżki z poprzednich lat do pokrycia tego deficytu. Niemcy i Irlandia nie miały wystarczającej zachowanej nadwyżki, aby pokryć swój deficyt. Niemcy przeniosły AEA z 2020 r., aby wypełnić swoje zobowiązanie za 2019 r., natomiast Irlandia wykorzystała międzynarodowe jednostki emisji z mechanizmu czystego rozwoju, aby wypełnić swoje zobowiązania. Wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Węgier, Szwecji i Zjednoczonego Królestwa zgromadziły nadwyżki AEA na potrzeby ich ewentualnego wykorzystania w 2020 r.
Aktualnie trwa cykl weryfikacji zgodności za 2020 r., tj. ostatni rok objęty decyzją dotyczącą wspólnego wysiłku redukcyjnego. Jak wynika z rocznego przeglądu wykazu przeprowadzonego zgodnie z decyzją dotyczącą wspólnego wysiłku redukcyjnego, cztery państwa członkowskie przekroczyły swoje roczne limity emisji (wykres 7). Cypr przekroczył swoje AEA o 6 %; posiada jednak wystarczającą nadwyżkę AEA z poprzednich lat, aby wypełnić zobowiązanie na 2020 r. Ponieważ Niemcy przeniosły część swoich AEA na 2020 r. w celu wypełnienia zobowiązania na 2019 r., w 2020 r. przekroczyły pozostałe roczne limity emisji na 2020 r. o 2 %. Malta i Irlandia przekroczyły swoje AEA odpowiednio o 12 % i 15 % i podobnie jak Niemcy będą musiały dokonać zakupu AEA od innych państw członkowskich lub wykorzystać międzynarodowe jednostki emisji, aby wypełnić zobowiązanie na 2020 r., ponieważ nie zgromadziły wystarczającej nadwyżki AEA.
Wykres 7: Różnica między celem państw członkowskich na 2020 r. wyznaczonym w decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego a poziomem emisji w sektorach objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym w 2020 r. (wyrażona jako odsetek emisji w 2005 r.)
Postępy w realizacji celów na 2030 r. w ramach rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego
Od 2021 r. obowiązują określone w rozporządzeniu w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego (rozporządzenie ESR) krajowe cele w zakresie emisji na 2030 r. oraz AEA na każdy rok w okresie 2021–2030, w tym również dla Islandii i Norwegii.
Państwa członkowskie opracowują i wdrażają politykę i środki w celu osiągnięcia swoich obecnych celów w zakresie wspólnego wysiłku redukcyjnego na rok 2030 zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego. Łącznie w przypadku UE-27 obecna polityka krajowa doprowadziłaby do zmniejszenia emisji o 22 % do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 2005 r. (wykres 8), czyli znacznie poniżej obecnego celu redukcji emisji o 29 % w ramach wspólnego wysiłku redukcyjnego. Jeżeli wszystkie dodatkowe strategie polityczne zgłoszone przez państwa członkowskie zostałyby wdrożone, UE dopiero wtedy osiągnęłaby cel redukcji emisji o 29 % w ramach obowiązującego rozporządzenia ESR. Komisja zaproponowała zmianę rozporządzenia ESR w celu osiągnięcia bardziej ambitnego celu na 2030 r., jakim jest redukcja krajowych emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 %, a także proponowane zwiększenie celu na 2030 r. dla sektorów objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym polegającego na redukcji emisji gazów cieplarnianych o 40 % w porównaniu z poziomem z 2005 r. Jest to przedmiotem negocjacji z udziałem Parlamentu Europejskiego i Rady.
Świadczy to o silnej i pilnej potrzebie zaplanowania i podjęcia przez państwa członkowskie dodatkowych działań w dziedzinie klimatu w sektorach objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym w ramach ich zaktualizowanych zintegrowanych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu. Ponieważ państwa członkowskie muszą przedłożyć projekty zaktualizowanych planów do 30 czerwca 2023 r., Komisja przygotowuje wytyczne mające wesprzeć je w przygotowaniach.
Jak wynika z przybliżonych danych z wykazów na 2021 r., oczekuje się, że cztery państwa członkowskie przekroczą swoje obecne AEA na ten rok: Czechy o 1 punkt procentowy, Włochy o 2 punkty procentowe, Irlandia o 5 punktów procentowych i Cypr o 14 punktów procentowych. Ponieważ 2021 r. jest pierwszym rokiem obowiązywania celów redukcji określonych w rozporządzeniu ESR, wszelkie pozostałe nadwyżki w ramach decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego nie są przenoszone. Państwa członkowskie będą jednak mogły skorzystać z innych elastycznych rozwiązań w ramach rozporządzenia ESR.
Wykres 8: Rozbieżności między celami na 2030 r. określonymi w rozporządzeniu ESR a prognozowanymi emisjami
z istniejącymi środkami i dodatkowymi środkami w ujęciu procentowym w stosunku do emisji w 2005 r. dla UE-27, Islandii i Norwegii. Wartości dodatnie wskazują na prognozowane osiągnięcie celów z nadwyżką; wartości ujemne wskazują, że prognozowane cele nie zostaną osiągnięte.
Strategie polityczne w kluczowych sektorach
- Transport
Normy emisji CO2 dla nowych samochodów osobowych i dostawczych oraz pojazdów ciężkich są zatem kluczowymi czynnikami przyczyniającymi się do redukcji emisji z transportu drogowego. Średnie emisje generowane przez nowe samochody osobowe zmniejszyły się z poziomu 130,3 g CO2/km wg WLTP
(tj. 107,5 g CO2 wg nowego europejskiego cyklu jezdnego
) w 2020 r. do poziomu 114,7 g CO2/km w 2021 r., jak wynika ze wstępnych danych za 2021 r. Stanowi to kontynuację gwałtownej tendencji spadkowej obserwowanej od 2019 r. w zakresie emisji CO2 generowanych przez nowe samochody rejestrowane w UE, co jest wynikiem ustanowienia bardziej rygorystycznego docelowego poziomu emisji CO2 dla całej floty pojazdów w UE obowiązującego od 2020 r. Ponadto nastąpił spektakularny wzrost udziału samochodów elektrycznych z napędem akumulatorowym. W 2021 r. 10 % nowo zarejestrowanych samochodów w UE stanowiły pojazdy elektryczne o napędzie akumulatorowym (wzrost z 2 % w 2019 r. i 6 % w 2020 r.). Jak wynika ze wstępnych danych, w 2021 r. średnie emisje generowane przez samochody dostawcze również zmniejszyły się do poziomu 193,8 g CO2/km z poziomu 200,3 g CO2 wg WLTP (tj. 155,0 g CO2 wg nowego europejskiego cyklu jezdnego) w 2020 r., również w wyniku ustanowienia bardziej rygorystycznego docelowego poziomu emisji obowiązującego od 2020 r. (wykres 9).
Wykres 9: Cele w zakresie emisji CO2 i docelowe poziomy emisji dla całej floty pojazdów w UE – samochody osobowe i dostawcze
Pojazdy ciężkie, takie jak samochody ciężarowe, ciężkie samochody dostawcze i autobusy generują około 30 % wszystkich emisji CO2 z transportu drogowego. W obowiązujących przepisach ustanowiono wymóg obniżenia średnich emisji CO2 wytwarzanych przez flotę nowych ciężkich samochodów ciężarowych danego producenta o 15 % do 2025 r. i o 30 % do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 2019 r. Oczekuje się, że we wniosku ustawodawczym Komisji, który ma zostać przedstawiony pod koniec 2022 r., zaostrzone zostaną obowiązujące normy, a zakres zostanie rozszerzony w celu uwzględnienia większości pozostałych grup pojazdów ciężkich.
Dyrektywa w sprawie jakości paliw również przyczyniła się do zmniejszenia emisji z transportu; przewidziano w niej, że do 2020 r. należy zmniejszyć intensywność emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia paliw o 6 % w porównaniu z poziomem z 2010 r. Średnia intensywność emisji gazów cieplarnianych z paliw dostarczonych w 2020 r. była o 5,5 % niższa od poziomu z 2010 r. Postępy poczynione przez unijnych dostawców paliw znacznie różnią się w poszczególnych państwach członkowskich (wykres 10).
Wykres 10: Redukcja intensywności emisji gazów cieplarnianych paliw osiągnięta przez unijnych dostawców paliw w UE-27 w okresach 2010–2019 i 2010–2020 (źródło: EEA)
-Fluorowane gazy cieplarniane (F-gazy)
Wpływ fluorowanych gazów cieplarnianych („F-gazów”) na globalne ocieplenie jest do 25 000 razy większy niż w przypadku CO2. Po 2014 r. dziesięcioletnia tendencja wzrostowa emisji F-gazów została odwrócona dzięki obowiązującemu rozporządzeniu w sprawie gazów fluorowanych (rozporządzenie (UE) nr 517/2014). W UE-27 emisje tych gazów spadły o 20 % w okresie 2014–2020 r., a podaż wodorofluorowęglowodoru na rynku zmniejszyła się o 47 % w tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla w okresie od 2015 r. do 2019 r., głównie z powodu przestawienia się w chłodnictwie na bardziej przyjazne dla klimatu rozwiązania alternatywne. W kwietniu 2022 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący nowego rozporządzenia w sprawie F-gazów w celu wprowadzenia dodatkowego ograniczenia emisji do 2050 r.
-Substancje zubożające warstwę ozonową (SZWO)
Substancje zubożające warstwę ozonową („SZWO”) również w znacznym stopniu przyczyniają się do powstania efektu cieplarnianego. Ich wykorzystanie i produkcja w UE spadły o 99 % w ciągu ostatnich dziesięcioleci na skutek globalnych działań mających na celu ochronę warstwy ozonowej w ramach protokołu montrealskiego. Największymi pozostałymi źródłami SZWO w UE są pianki stosowane do izolacji w budynkach mających ponad 20 lat, które emitują te substancje podczas renowacji lub rozbiórki. Nowy wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie SZWO, przyjęty przez Komisję w kwietniu 2022 r., ma na celu zapobieganie emisjom poprzez wprowadzenie wymogu zbierania i niszczenia lub ponownego wykorzystania tych substancji zanieczyszczających.
4UŻYTKOWANIE GRUNTÓW, ZMIANA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW I LEŚNICTWO
Użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo (LULUCF) odegrają kluczową rolę w osiągnięciu celu UE w zakresie neutralności klimatycznej, ponieważ grunty mogą zarówno uwalniać gazy cieplarniane do atmosfery, jak i usuwać z niej CO2 w zależności od sposobu ich użytkowania. W UE ilości gazów cieplarnianych emitowane do atmosfery przez sektor LULUCF są mniejsze niż ilości CO2 usuwane przez ten sektor w procesach biogenicznych, przy czym w ostatnich latach zaobserwowano, że ten naturalny pochłaniacz dwutlenku węgla maleje. Państwa członkowskie zobowiązały się do uwzględnienia w latach 2013–2020 dodatkowych działań w sektorze LULUCF w zgłoszonych emisjach gazów cieplarnianych i pochłanianiu CO2, aby ocenić cel określony w protokole z Kioto.
Wykres 11: Emisje i pochłanianie zgłoszone (R) i wstępnie rozliczone (A) zgodnie z protokołem z Kioto, drugi okres rozliczeniowy, UE-27
Na wykresie 11 przedstawiono słabnące zjawisko pochłaniania w odniesieniu do poziomów emisji i pochłaniania „zgłaszanych” w UE dla poszczególnych rodzajów działalności w drugim okresie rozliczeniowym protokołu z Kioto (lata 2013–2020). Średni poziom pochłaniania netto wyniósł w tym okresie 320,2 Mt ekwiwalentu CO2. Z salda „rozliczonego” przy zastosowaniu określonych zasad rozliczania przewidzianych w protokole z Kioto wynika, że średnie roczne pochłanianie (lub średnia roczna jednostka) wyniosły 83,4 Mt ekwiwalentu CO2, przy czym saldo jednostek zmniejszyło się z -123,2 Mt ekwiwalentu CO2 w 2013 r. do -51,3 Mt ekwiwalentu CO2 w 2020 r.
Ilości te uwzględniają zarówno działalności „wybrane”, jak i „obowiązkowe” (zalesianie/ponowne zalesianie, wylesianie oraz gospodarkę leśną)
.
Główną przyczyną tego spadku poziomu pochłaniania jest ograniczenie zgłaszanych poziomów pochłaniania netto i obniżenie rozliczonego salda jednostek w zakresie gospodarki leśnej na lata 2013–2020. Ograniczenie skali usuwania dwutlenku węgla wynika z połączenia szeregu czynników, m.in. z wyższego popytu na drewno (np. w 2018 r. w Finlandii), zwiększającego się udziału lasów osiągających poziom dojrzałości umożliwiający prowadzenie w nich działalności w zakresie pozyskiwania drewna (Estonia, Łotwa) oraz wzrost częstotliwości występowania zjawisk katastrofalnych takich jak inwazje owadów (Republika Czeska od 2015 r.), burze (2019 r. w Polsce), susze i pożary lasów (np. 2017 r. we Włoszech i w Portugalii). Zgodnie ze wstępnymi szacunkami, w których wykorzystano zasady rozliczania dotyczące drugiego okresu rozliczeniowego na podstawie protokołu z Kioto, Belgia, Bułgaria, Czechy, Francja, Chorwacja, Cypr, Słowenia i Finlandia odnotowały średnie ujemne saldo netto z LULUCF
.
Obowiązujące rozporządzenie LULUCF
i prawodawstwo wtórne
zawierają wymóg, aby od 2021 r. każde państwo członkowskie kompensowało swoje emisje gazów cieplarnianych z tego sektora co najmniej równoważną ilością CO2 usuniętego z atmosfery, zgodnie z zasadą zerowego salda.
Po raz pierwszy w ramach pakietu „Gotowi na 55” Komisja zaproponowała unijny cel w zakresie pochłaniania netto na poziomie 310 mln ton ekwiwalentu CO2 w 2030 r. w odniesieniu do sektora LULUCF. Ten ogólnounijny cel ma być realizowany poprzez wiążące cele krajowe. W dalszej perspektywie Komisja zaproponowała skoncentrowanie się na sektorze gruntów poprzez połączenie emisji z rolnictwa (głównie zwierząt gospodarskich i nawozów) z pochłanianiem netto z LULUCF. Celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej w sektorze gruntów do 2035 r., a następnie ujemnych emisji netto.
W komunikacie Komisji w sprawie zrównoważonego obiegu węgla
z grudnia 2021 r. określono cele i plany działania służące zapewnieniu usuwania dwutlenku węgla przy zastosowaniu rozwiązań opartych na zasobach przyrody
i technologii przemysłowych. Komisja opracowuje unijne ramy certyfikacji usuwania dwutlenku węgla, aby nagradzać zarządców gruntów za sekwestrację dwutlenku węgla, przy pełnym poszanowaniu zasad ekologicznych („uprawy sprzyjające pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę”). Przyczyni się to również do stworzenia unijnego rynku wewnętrznego w zakresie wychwytywania, wykorzystywania, składowania i transportu CO2 z wykorzystaniem innowacyjnych technologii, takich jak obserwacja Ziemi (program Copernicus)
.
5PRZYSTOSOWANIE SIĘ DO ZMIANY KLIMATU
Wdrażanie strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2021 r. jest projektem wieloletnim, w ramach którego w tym roku odnotowano ważne osiągnięcia.
Komisja opublikowała wytyczne techniczne dotyczące weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat na lata 2021–2027, zgodnie z wymogami Europejskiego prawa o klimacie. Dzięki tym wytycznym europejscy inwestorzy mogą podejmować świadome decyzje w sprawie projektów kwalifikujących się jako zgodne z postanowieniami porozumienia paryskiego i unijnymi celami klimatycznymi.
Europejskie Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia, uruchomione w marcu 2021 r. przez Komisję i EEA, już teraz odgrywa kluczową rolę, ponieważ wypełnia ważną lukę w wiedzy i pomaga pokonać bariery, które uniemożliwiają przeciwdziałanie szybko postępującemu i niekorzystnemu wpływowi zmiany klimatu na zdrowie. Obserwatorium zapewnia informacje i narzędzia na potrzeby oceny zmiany klimatu i wpływu na zdrowie. Zapewnia również skuteczne rozwiązania i interwencje w celu włączenia strategii przystosowania się do zmiany klimatu do krajowych i regionalnych polityk w zakresie zdrowia oraz udoskonalenia tych strategii. Nowe strategie dotyczące zrównoważonego finansowania i leśnictwa wypełniają lukę związaną z ochroną klimatu i przyczyniają się do zwiększenia odporności lasów. Pierwszy w historii komunikat UE w sprawie przystosowania się do zmiany klimatu został przedłożony w ramach UNFCCC w październiku 2021 r.
W ramach misji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu regionalnym poczyniono znaczne postępy we wspieraniu istotnych zmian przy wdrażaniu działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Misja zapewnia wsparcie co najmniej 150 regionom i społecznościom UE w przyspieszeniu ich transformacji w kierunku osiągnięcia odporności na zmianę klimatu do 2030 r. 118 regionów i organów lokalnych z 18 państw członkowskich podpisało kartę misji, aby przystąpić do wspólnoty praktyków, w ramach której ogłoszono 12 zaproszeń do finansowania na kwotę 240 mln EUR.
EEA planuje sporządzenie pełnego sprawozdania na temat stanu wdrażania krajowych w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu pod koniec 2022 r. Podstawę sprawozdania będą stanowiły informacje zgłaszane przez organy krajowe od marca 2021 r. na podstawie rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu oraz dane z innych źródeł.
6FINANSOWANIE DZIAŁAŃ W DZIEDZINIE KLIMATU
Transformacja w kierunku neutralności klimatycznej i odporności na zmianę klimatu wymaga znacznych inwestycji. Na poziomie UE środki finansowe są dostępne z różnych źródeł.
Środki z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji
Fundusz innowacyjny jest jednym z największych na świecie publicznych programów finansowania rozwoju innowacyjnych technologii niskoemisyjnych. Jest on finansowany z aukcji 450 mln uprawnień z EU ETS w ciągu obecnego dziesięciolecia, co przekłada się na kwotę około 38 mld EUR. Od momentu jego uruchomienia w 2020 r. w 54 projekty zainwestowano około 3 mld EUR. W 2021 r. zrealizowano dwa zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów: jedno dotyczące inwestycji na dużą skalę o wartości 1,146 mld EUR i drugie dotyczące inwestycji na małą skalę o wartości 109 mln EUR.
W ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę przyznano siedem dotacji, a zwycięskie oferty dotyczyły sektorów objętych ETS, w tym sektorów chemicznego, stalowego, cementowego i rafineryjnego oraz sektora energii elektrycznej i sektora ciepłowniczego. W przypadku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę przyznano 32 dotacje w szerszej grupie sektorów objętych ETS, w tym w sektorach zielonego wodoru, magazynowania energii i szkła oraz w sektorze ciepłowniczym i sektorze wychwytywania dwutlenku węgla.
W lipcu 2022 r. w ramach drugiego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę wstępnie wybrano 17 projektów dotyczących sektorów cementowego, wodorowego i chemicznego i innych na łączną kwotę 1,8 mld EUR w Bułgarii, Finlandii, Francji, Niemczech, Islandii, Niderlandach, Norwegii, Polsce i Szwecji. Projekty te mają na celu zredukowanie emisji nawet o 136 mln ton ekwiwalentu CO2 w ciągu pierwszych 10 lat ich wdrażania.
Na kolejne zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, które ma zostać ogłoszone jesienią 2022 r., przeznaczono bezprecedensowy budżet w wysokości 3 mld EUR, i uwzględniono w nim sekcje dla projektów służących realizacji planu REPowerEU, dotyczących wodoru i elektryfikacji, produkcji czystych technologii i rozwiązań pilotażowych.
Fundusz modernizacyjny, również w ramach EU ETS, zapewnia państwom członkowskim o niższych dochodach wsparcie w modernizacji ich systemów energetycznych i poprawie efektywności energetycznej. Do 2030 r. ponad 640 milionów uprawnień (o wartości około 51 mld EUR) zostanie sprzedanych na aukcji w celu wsparcia tych państw członkowskich. Od 2021 r. Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Litwa, Polska, Rumunia i Słowacja otrzymały 3,3 mld EUR na finansowanie 71 inwestycji na rzecz transformacji w obszarach takich jak fotowoltaika i sieci energetyczne do ładowania samochodów elektrycznych.
Uwzględnienie aspektu polityki klimatycznej w budżecie UE
Na szczeblu UE środki na inwestycje związane z transformacją będą pochodzić z dwóch głównych źródeł: wieloletnich ram finansowych UE na lata 2021–2027 o wartości 1,2 bln EUR oraz programu NextGenerationEU o wartości 806,9 mld EUR, wspierającego odbudowę UE. Z obu tych źródeł co najmniej 30 % (potencjalnie ponad 670 mld EUR w cenach bieżących) zostanie wydane na walkę ze zmianą klimatu
.
W programach wydatków w ramach budżetu UE na lata 2021–2027 również określono docelowy poziom wydatków na rzecz klimatu w wysokości co najmniej 30 %. Należą do nich Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) (30 %), program „Horyzont Europa” (35 %), Fundusz Spójności (37 %), instrument „Łącząc Europę” (60 %) oraz program LIFE (61 %).
Programy i fundusze
Unijny Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), który stanowi główny element NextGenerationEU o wartości do 723,8 mld EUR, umożliwia państwom członkowskim znaczne zwiększenie inwestycji w dziedzinie klimatu. Aby zakwalifikować się do otrzymania dotacji (338 mld EUR) i pożyczek (385,8 mld EUR) w ramach RRF, państwa członkowskie muszą sporządzić plany odbudowy i zwiększania odporności, w których określają inwestycje i reformy polityczne tworzące wartość dodaną dla UE wynikającą z transformacji ekologicznej. W każdym planie krajowym należy przeznaczyć co najmniej 37 % planowanych wydatków na działania w dziedzinie klimatu, a każdy środek musi być zgodny z zasadą „nie czyń poważnych szkód”.
We wszystkich 26 planach przyjętych do połowy września 37-procentowy poziom odniesienia został przekroczony; 40 % łącznych środków finansowych przeznaczono na cele związane z klimatem, choć niektóre państwa członkowskie przeznaczyły ponad połowę swojej alokacji na finansowanie polityki klimatycznej. Oczekuje się, około 44 % środków przeznaczonych na działania w dziedzinie klimatu zostanie wykorzystane na energię ze źródeł odnawialnych i efektywność energetyczną, a 34 % – na mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z zastrzeżeniem przyjęcia wniosków dotyczących planu REPowerEU z maja 2022 r. w celu przeciwdziałania konsekwencjom energetycznym inwazji Rosji na Ukrainę państwa członkowskie będą miały możliwość zaktualizowania swoich planów i zwiększenia wsparcia na rzecz efektywności energetycznej i energii ze źródeł odnawialnych.
Co najmniej 30 % docelowego budżetu programu InvestEU, wynoszącego 372 mld EUR na dodatkowe inwestycje w latach 2021–2027, zostanie przeznaczone na cele związane z klimatem. W ramach segmentu „zrównoważona infrastruktura” 60 % środków należy przeznaczyć na cele związane z klimatem i środowiskiem. EBI, EFI i inne banki pełniące rolę partnerów wykonawczych wykorzystają gwarancje InvestEU na potrzeby inwestycji sektora prywatnego zgodnie z opracowanymi przez Komisję wytycznymi dotyczącymi monitorowania wpływu na klimat i środowisko i kontroli zrównoważonego charakteru projektów.
Badania naukowe i innowacje wspierają transformację ekologiczną poprzez testowanie i demonstrowanie rozwiązań oraz opracowywanie przełomowych innowacji i rozwój wiedzy na potrzeby polityki w oparciu o najnowsze dowody naukowe. W ramach programu „Horyzont Europa” co najmniej 35 % budżetu o wartości 95,5 mld EUR zostanie przeznaczone na badania naukowe i innowacje wspierające sprawiedliwą transformację, dzięki czemu obywatele będą mogli aktywnie uczestniczyć w transformacji ekologicznej. Powstają nowe partnerstwa, które zwiększają skalę technologii niezbędnych do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Do końca 2021 r. w ramach programu „Horyzont Europa” zainwestowano blisko 4,2 mld EUR w działania w dziedzinie klimatu.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności zapewniają państwom członkowskim wsparcie w promowaniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, a jednocześnie wspierają transformację w kierunku osiągnięcia neutralności klimatycznej i innych priorytetów UE. Każde państwo członkowskie sporządziło umowę partnerską, w której określono strategię inwestycyjną dotyczącą finansowania w ramach polityki spójności na lata 2021–2027. Fundusze te zapewnią co najmniej 78 mld EUR na inwestycje w działania w dziedzinie klimatu w okresie 2021–2027 (30 % całkowitej alokacji budżetu EFRR i 37 % całkowitej alokacji budżetu Funduszu Spójności). Ze wstępnych danych dotyczących projektów i przyjętych programów wynika, że środki przeznaczone na działania w dziedzinie klimatu pozwolą przekroczyć założony cel.
Wykres 12: Podział środków polityki spójności przeznaczonych na cele związane z klimatem na obszary tematyczne (wstępne dane)
W ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji przewidziano wkład UE w wysokości 19,2 mld EUR na inwestycje w latach 2021–2027 w regionach w całej Europie, które najbardziej odczują skutki transformacji w kierunku neutralności klimatycznej pod względem wpływu na ich strukturę gospodarczą i skutków społecznych. Po utworzeniu funduszu państwa członkowskie przygotowują obecnie terytorialne plany sprawiedliwej transformacji, które mają być przyjęte przez Komisję jako elementy programów polityki spójności. Plany Grecji, Cypru, Austrii, Nadrenii Północnej-Westfalii i Szwecji zostały już zatwierdzone.
Europejski Fundusz Społeczny (EFS+) wspiera zatrudnienie i inwestycje w kapitał ludzki. Do połowy września przyjęto mniej więcej jedną trzecią programów EFS+ na lata 2021–2027. Negocjacje są nadal w toku; wszystkie programy EFS+ mają zostać przyjęte do końca roku. Aby wspierać tworzenie zielonych miejsc pracy oraz dostosowanie umiejętności i kwalifikacji do transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, państwa członkowskie planują opracowanie nowych rodzajów szkoleń, programów nauczania, praktyk zawodowych oraz modeli biznesowych takich jak przedsiębiorczość społeczna.
W ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego kontynuowano udzielanie dostosowanego do potrzeb wsparcia technicznego dla państw członkowskich w celu opracowania i wdrożenia reform dotyczących priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu. 17 państw członkowskich otrzymało wsparcie w ramach dodatkowego specjalnego zaproszenia dotyczącego REPowerEU w celu zidentyfikowania odpowiednich reform i inwestycji umożliwiających zmniejszenie zależności od rosyjskich paliw kopalnych.
Program LIFE to instrument finansowy UE na rzecz środowiska i działań w dziedzinie klimatu. W 2021 r. w ramach programu przyznano ponad 290 mln EUR na realizację 132 projektów, w tym projektów w takich obszarach, jak rolnictwo neutralne dla klimatu, odtwarzanie torfowisk, odzyskiwanie ciepła w produkcji żelaza i stali oraz przystosowanie lasów i infrastruktury do zmiany klimatu. W 2022 r. na projekty związane z klimatem i środowiskiem, w tym na przejście na czystą energię, przeznaczone zostanie około 755 mln EUR. W czerwcu Ukraina przystąpiła do programu LIFE i może skorzystać ze wsparcia LIFE, aby wesprzeć odbudowę środowiska naturalnego po zniszczeniach spowodowanych inwazją Rosji.
7MIĘDZYNARODOWE DZIAŁANIA W DZIEDZINIE KLIMATU
W związku z zakończeniem pierwszego pięcioletniego cyklu w ramach porozumienia paryskiego, w ubiegłym roku odbyły się intensywne i produktywne wymiany na szczeblu międzynarodowym, w szczególności podczas posiedzeń ministerialnych w sprawie działań w dziedzinie klimatu zwołanych wspólnie przez UE, Chiny i Kanadę, Petersberskiego Dialogu Klimatycznego, szczytu grupy G-20 w Rzymie oraz konferencji klimatycznej ONZ w Glasgow (COP26).
Podążając za przykładem UE, prawie wszystkie największe gospodarki zobowiązały się do osiągnięcia zerowej emisji gazów cieplarnianych netto do około 2050 r. Wiele z nich znacznie zwiększyło swoje cele w zakresie emisji na 2030 r. (ustalony na poziomie krajowym wkład), co stanowi potwierdzenie, że porozumienie paryskie jest skuteczne, a UE inspiruje inne kraje do przyspieszenia działań. Mimo to, przy założeniu realizacji obecnych polityk i środków krajowych, świat nie osiągnie celu dotyczącego temperatury, który przewidziano w porozumieniu paryskim. Jeżeli kraje wypełnią wszystkie swoje nowe zobowiązania, świat być może uniknie niektórych poważnych skutków zmiany klimatu, jednak ocieplenie nadal przekroczy próg 1,5 °C do końca tego stulecia.
UE i jej państwa członkowskie stale zwiększają wiedzę na temat możliwości wynikających z transformacji ekologicznej oraz konsekwencji opóźnionych działań. UE zachęca partnerów międzynarodowych do podejmowania bardziej zdecydowanych i trwałych działań w odpowiedzi na wspólne zagrożenie, jakim jest zmiana klimatu, i wspiera ich w tym zakresie.
UE i jej państwa członkowskie są największym na świecie dostawcą publicznych środków na finansowanie działań w związku ze zmianą klimatu – w 2020 r. na redukcję emisji i budowanie odporności na skutki zmiany klimatu w krajach rozwijających się przeznaczono 23,4 mld EUR, w tym 5,2 mld EUR na szczeblu UE (budżet UE, Europejski Fundusz Rozwoju i Europejski Bank Inwestycyjny). Finansowanie publiczne i reformy regulacyjne przyczyniają się do mobilizacji kapitału i zwiększenia inwestycji prywatnych niezbędnych do przeprowadzenia transformacji. Unijne programy ramowe w zakresie badań naukowych i innowacji wnoszą istotny wkład w światowe oceny i działania w dziedzinie klimatu, a UE jest jednym z głównych podmiotów finansujących bazę dowodową stanowiącą podstawę sprawozdań Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu.
Nowe inicjatywy zapoczątkowane przez UE w ostatnim roku obejmują partnerstwo na rzecz sprawiedliwej transformacji energetycznej między Republiką Południowej Afryki a grupą darczyńców, dysponujące budżetem w wysokości 8,5 mld USD, globalne zobowiązanie dotyczące metanu, zainicjowane przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen i prezydenta Bidena, do którego do tej pory przystąpiło ponad 100 krajów, zielony sojusz między UE a Japonią oraz decyzję przywódców państw grupy G-20 o zakończeniu udzielania międzynarodowego finansowania publicznego na rzecz nieograniczonego wytwarzania energii elektrycznej z węgla kamiennego.