KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 23.2.2022

COM(2022) 78 final

KOMUNIKAT KOMISJI

Aktualizacja sprawozdania ze wzmocnionego nadzoru – Grecja, luty 2022 r.

{SWD(2022) 50 final}

KONTEKST

Rozwój sytuacji gospodarczej i polityka gospodarcza w Grecji są monitorowane w ramach europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej oraz w ramach wzmocnionego nadzoru prowadzonego zgodnie z art. 2 i 3 rozporządzenia (UE) nr 472/2013 ( 1 ). Wzmocnienie nadzoru w odniesieniu do Grecji ( 2 ) stanowi uznanie faktu, iż Grecja musi w dalszym ciągu wdrażać środki mające na celu zlikwidowanie źródeł lub potencjalnych źródeł problemów ekonomicznych i finansowych, a jednocześnie realizować reformy strukturalne z myślą o wspieraniu solidnego i trwałego wzrostu gospodarczego.

Wzmocniony nadzór zapewnia kompleksowe ramy na potrzeby monitorowania zarówno rozwoju sytuacji gospodarczej, jak i realizacji polityk koniecznych do zapewnienia trwałego ożywienia gospodarczego. Umożliwia on regularną ocenę najnowszych zmian sytuacji gospodarczej i finansowej w Grecji, a także monitorowanie warunków finansowania państwa i aktualizację analizy zdolności obsługi zadłużenia. Wzmocniony nadzór zapewnia też ramy dla oceny wywiązywania się przez Grecję z ogólnego zobowiązania – podjętego przez ten kraj wobec Eurogrupy w dniu 22 czerwca 2018 r. – do kontynuowania i ukończenia reform przyjętych w ramach programu Europejskiego Mechanizmu Stabilności i do zapewnienia, by osiągnięcie celów istotnych reform przyjętych w ramach programów pomocy finansowej było zabezpieczone. W tym kontekście w ramach wzmocnionego nadzoru monitoruje się realizację zobowiązań szczegółowych dotyczących ukończenia w uzgodnionych terminach, przypadających w okresie do połowy 2022 r., kluczowych reform strukturalnych rozpoczętych w ramach programu w sześciu obszarach kluczowych, do których należą: (i) polityka budżetowa i budżetowo-strukturalna, (ii) dobrobyt społeczny, (iii) stabilność finansowa, (iv) rynek pracy i rynki produktowe, (v) holding zarządzający wybranymi aktywami skarbu państwa (Hellenic Corporation of Assets and Participations) i prywatyzacja oraz (vi) modernizacja administracji publicznej ( 3 ).

Niniejszy dokument stanowi trzynaste sprawozdanie dotyczące wzmocnionego nadzoru prowadzonego w odniesieniu do Grecji. Podstawę niniejszego sprawozdania stanowią ustalenia wizyty kontrolnej, która odbyła się wirtualnie w dniu 25 stycznia 2022 r., oraz wyniki regularnego dialogu z władzami. Wizyta kontrolna została przeprowadzona przez Komisję Europejską we współpracy z Europejskim Bankiem Centralnym ( 4 ); Międzynarodowy Fundusz Walutowy uczestniczył w tych pracach w kontekście prowadzonej przez siebie oceny ex post finansowania, zaś Europejski Mechanizm Stabilności brał w nich udział w ramach swojego systemu wczesnego ostrzegania oraz zgodnie z protokołem ustaleń z dnia 27 kwietnia 2018 r. w sprawie stosunków roboczych między Komisją Europejską a Europejskim Mechanizmem Stabilności. W niniejszym sprawozdaniu oceniono realizację zobowiązań Grecji wobec Eurogrupy dotyczących ukończenia reform, które miały zostać zrealizowane do końca 2021 r. Niniejsze sprawozdanie nie jest powiązane z uruchomieniem kolejnej transzy warunkowych środków okołozadłużeniowych, które – zgodnie z uzgodnionym półrocznym harmonogramem – mogłyby zostać wprowadzone na podstawie czternastego sprawozdania. Oczekuje się, że czternaste sprawozdanie zostanie opublikowane w maju 2022 r.

Zobowiązania podjęte przez Grecję w czerwcu 2018 r. wobec partnerów z Eurogrupy, stanowiące podstawę do uruchomienia dodatkowych środków mających na celu ulgę w spłacie zadłużenia, ustanowiono do połowy 2022 r., a zatem Grecja weszła w ostatni rok obowiązywania tego porozumienia. Władze wyraziły zamiar skoncentrowania wysiłków na realizacji zobowiązań pozostających do realizacji do połowy 2022 r. Decyzje w sprawie uwolnienia pozostałych środków mających na celu ulgę w spłacie zadłużenia oraz zakończenia wzmocnionego nadzoru będą musiały uwzględniać postępy w realizacji zobowiązań, a także szersze otoczenie polityki gospodarczej.

OGÓLNA OCENA

Biorąc pod uwagę pandemię, sytuacja w Grecji szybko powróciła do normy, a perspektywy pozostają dobre, choć są obarczone dużą niepewnością. Obecnie oczekuje się, że w 2021 r. gospodarka osiągnie wysoką stopę wzrostu PKB wynoszącą 8,5 %, napędzaną przez popyt krajowy i lepszy niż oczekiwano sezon turystyczny. Poziom działalności gospodarczej sprzed pandemii został osiągnięty już w trzecim kwartale 2021 r. Perspektywy na 2022 r. pozostają dobre, do czego przyczynia się akomodacyjna polityka fiskalna i pieniężna oraz silny impuls wynikający z wdrożenia planu odbudowy i zwiększania odporności. Rozprzestrzenianie się nowego wariantu omikron koronawirusa prawdopodobnie miało jednak wpływ na wzrost w ostatnim kwartale 2021 r., ale oczekuje się, że wpływ ten w dużej mierze zaniknie w pierwszym kwartale 2022 r. W Grecji od stycznia 2022 r. wprowadzono obowiązkowe szczepienia dla osób powyżej 60 roku życia. Istnieje ryzyko wystąpienia dodatkowych zakłóceń, choć obecnie oczekuje się, że ich wpływ będzie raczej krótkotrwały. Ostatnie zmiany ceny rynkowej energii na świecie, a w szczególności cen energii elektrycznej, doprowadziły do gwałtownego wzrostu cen konsumpcyjnych i stanowią dodatkowe źródło niepewności dla całej gospodarki. Choć w 2021 r. wycofano zgodnie z planem większość środków wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych, rząd szybko zareagował na pojawienie się nowego wariantu koronawirusa i wyższą niż oczekiwano inflację, udzielając nowego ukierunkowanego wsparcia. Oczekuje się, że w 2022 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych znacznie się zmniejszy w porównaniu z rokiem poprzednim ( 5 ). Sytuacja na rynku pracy pozostaje korzystna, a bezrobocie, które w trzecim kwartale 2021 r. wyniosło 14,1 % (spadek z 17,2 % w trzecim kwartale 2020 r.), ma dalej spadać w 2022 r. W 2020 r. wskaźnik zagrożenia ubóstwem wyniósł 17,7 %, co oznacza spadek z 17,9 % w 2019 r.

Władze pomyślnie zrealizowały kolejną transzę zobowiązań szczegółowych:

·W obszarze administracji publicznej władze skutecznie zakończyły przygotowywanie opisów stanowisk pracy dla urzędników publicznych. Wraz z cyfrowymi schematami organizacyjnymi, które wprowadzono wcześniej w 2021 r., opisy stanowisk pracy stanowią kluczowy element w tworzeniu zintegrowanego systemu zarządzania zasobami ludzkimi w greckiej administracji publicznej.

·Władze zakończyły proces upraszczania udzielania zezwoleń na inwestycje w uzgodnionych sektorach, przyjmując ostatni akt prawny dotyczący działalności gospodarczej w obszarze edukacji. Działania te stanowią kontynuację i uzupełnienie gruntownej reformy, którą rozpoczęto w trakcie programu pomocy finansowej, rozszerzając uproszczone procedury wydawania zezwoleń na inwestycje na szereg dodatkowych rodzajów działalności gospodarczej ( 6 ).

·W obszarze reform związanych z dobrobytem społecznym władze zakończyły reorganizację administracyjną pojedynczego funduszu emerytalnego, tworząc i uruchamiając wszystkie wymagane biura lokalne, a jednocześnie czyniąc stałe postępy w zakresie poprawy infrastruktury informatycznej. Reforma ta stanowi zwieńczenie działań mających na celu konsolidację dotychczas rozdrobnionego systemu emerytalnego, a jednocześnie zmierza w kierunku pełnej cyfryzacji danych systemu emerytalnego: jest to zatem ważny krok w stronę zwiększenia wydajności greckiego systemu emerytalnego.

Ponadto wdrażanie reform przebiegało sprawnie w ramach szerokiego zakresu zobowiązań szczegółowych. W szczególności:

·W obszarze zarządzania finansami publicznymi prace nad dalszym dopracowaniem funkcjonalnej klasyfikacji budżetowej (część reformy planu kont) postępują zgodnie z planem i oczekuje się, że zostaną zakończone do kwietnia 2022 r. oraz opublikowane w rocznej aktualizacji średnioterminowej strategii fiskalnej w maju 2022 r.

·Władze poczyniły postępy w zakresie spłaty zaległych płatności sektora instytucji rządowych i samorządowych wobec sektora prywatnego. Zaległości emerytalne uległy zmniejszeniu zgodnie z założeniami planu działania przyjętego jesienią 2021 r., a władze potwierdziły, że do czerwca 2022 r. zostaną one całkowicie spłacone. Po kilku miesiącach stagnacji stan zaległości innych niż emerytalne uległ znacznemu zmniejszeniu dzięki działaniom podjętym przez rząd w celu przywrócenia prawidłowego przebiegu procesu spłaty. Chociaż obecnie stan zaległości przekracza nieco wartość docelową ustaloną w marcu 2021 r., władze spodziewają się, że zaległości inne niż emerytalne zostaną w znacznym stopniu spłacone do lutego 2022 r. Wdrażanie zaleceń greckiego Trybunału Obrachunkowego i uproszczenie procedur fiskalnych postępowało zgodnie z planem.

·Reforma podatku od nieruchomości (ENFIA) weszła w końcową fazę przygotowań. Osiągnięto porozumienie w sprawie szczegółowej struktury stawek podatkowych i kosztów budżetowych reformy opartej na nowych, rynkowych wartościach dla celów podatku od nieruchomości, co poszerzy bazę podatkową oraz poprawi sprawiedliwość i efektywność ekonomiczną podatku od nieruchomości. Zostanie to uchwalone w lutym 2022 r., aby umożliwić naliczenie podatku i dokonanie pierwszych płatności – z niewielkim opóźnieniem – w kwietniu 2022 r.

·Jeżeli chodzi o opiekę zdrowotną, pobieranie zwrotów nadpłaconych kwot (clawback), tj. wydatków przekraczających określony w przepisach pułap wydatków publicznych na produkty farmaceutyczne i inne usługi opieki zdrowotnej, które to kwoty należy odzyskać od dostawców produktów farmaceutycznych i świadczeniodawców, przebiega zgodnie z harmonogramem, zarówno w przypadku produktów farmaceutycznych, jak i innych usług, co przyjęto z zadowoleniem. Działania w zakresie zamówień publicznych są na dobrej drodze do osiągnięcia wyznaczonego na połowę 2022 r. celu, jakim jest 40-procentowy udział scentralizowanych zamówień publicznych w całkowitych wydatkach szpitali, w odniesieniu do których scentralizowany organ ds. zamówień publicznych w dziedzinie zdrowia jest upoważniony do ogłaszania przetargów.

·Władze czynią postępy w przygotowywaniu reformy dotyczącej niepełnosprawności – przygotowywane są przepisy wykonawcze dotyczące orzekania o niepełnosprawności w oparciu o ocenę medyczną i funkcjonalną, które mają zostać przyjęte do końca marca 2022 r. Nowe ramy oceny będą podstawą do podejmowania decyzji o świadczeniach rzeczowych, dotyczących pomocy osobistej dla osób z niepełnosprawnościami.

·Zgromadzenie Ogólne Helleńskiej Korporacji ds. Aktywów i Udziałów (ang. Hellenic Corporation of Assets and Participations, „HCAP”) zatwierdziło zaktualizowany plan strategiczny przygotowany przez Korporację, w którym określono najważniejsze kluczowe wskaźniki skuteczności działania, na podstawie których Korporacja będzie śledzić swoje wyniki, a także szczegółowe działania Korporacji w zakresie pełnienia roli inwestora i reformatora w przedsiębiorstwach państwowych znajdujących się w jej portfelu. Poczyniono znaczne postępy we wdrażaniu mechanizmu koordynacji, w tym zatwierdzono pierwszą w historii umowę o realizację dla przedsiębiorstwa transportu miejskiego w Atenach. Władze przygotowują pierwszy projekt ustawy o modernizacji ram instytucjonalnych dla przedsiębiorstw państwowych, obejmujący spółki pośrednio zależne od Korporacji i inne przedsiębiorstwa publiczne spoza jej portfela. W lutym 2022 r. Rada Stanu orzekła, że przekazanie Korporacji udziałów w przedsiębiorstwach wodociągowych w Atenach i Salonikach w 2018 r. było niezgodne z konstytucją. Skutki tej decyzji są obecnie analizowane.

·W ostatnich miesiącach odnotowano ogólnie dobre postępy w realizacji transakcji prywatyzacyjnych. Postępowanie o udzielenie zamówienia na infrastrukturę Public Gas Corporation (DEPA) weszło w fazę końcową, a jego zamknięcie finansowe spodziewane jest wkrótce. Trwają przetargi na kilka ważnych portów regionalnych oraz „Gournes Heraklion” (zagospodarowanie części byłej amerykańskiej bazy wojskowej na Krecie), rozpoczęto również postępowanie o udzielenie zamówienia na zawarcie umowy koncesji na budowę obwodnicy Aten (Attiki Odos). Władze poczyniły dalsze postępy w pracach budowlanych związanych z autostradą Egnatia, torując drogę do uruchomienia umowy koncesji, co ma nastąpić do końca 2022 r.

·W ciągu ostatnich trzech miesięcy kontynuowano prace nad mapowaniem katastralnym i przejściem do pełnego ustanowienia nowego greckiego katastru. Ratyfikacja map lasów, która jest obecnie zawieszona ze względu na przedłużenie okresu zgłaszania zastrzeżeń, ma zostać wznowiona w maju 2022 r. Okres zgłaszania zastrzeżeń został przedłużony ze względu na skutki pożarów, które miały miejsce latem 2021 r. Władze spodziewają się, że prace zostaną w znacznej mierze zakończone do lipca 2022 r., co zasadniczo odpowiada temu, co odnotowano w poprzednim sprawozdaniu.

·Kontynuowane są prace nad ujednoliceniem prawa pracy w ścisłej współpracy z centralną komisją kodyfikacyjną, a pierwszy projekt zmienionego prawa ma zostać przedstawiony w marcu 2022 r. Władze zobowiązały się do przyjęcia ujednoliconych przepisów w maju 2022 r.

·Wdrażanie obowiązkowego składania dokumentów w formie elektronicznej w sądach administracyjnych postępuje i ma się zakończyć do kwietnia 2022 r. W Atenach uruchomiono platformę elektronicznego wpływu spraw, która umożliwia zainteresowanym stronom rejestrowanie i monitorowanie postępów spraw w sądach, a jej funkcjonalność będzie stopniowo rozszerzana na całe terytorium Grecji; w pełni funkcjonuje już także procedura elektronicznych rozwodów.

·Władze kontynuowały prace nad wdrożeniem pozostałych zaleceń dotyczących walki z korupcją, sformułowanych w ramach czwartej rundy oceny Grupy Państw przeciwko Korupcji (GRECO). Znaczna część tych zaleceń jest uzależniona od przyjęcia kodeksu organizacji wymiaru sprawiedliwości oraz statusu urzędników sądowych, co jest opóźnione (zob. poniżej). Pod koniec 2021 r. pomyślnie wdrożono zalecenia dotyczące przekupstwa urzędników publicznych.

W realizacji niektórych zobowiązań szczegółowych i innych kluczowych polityk wystąpiły jednak opóźnienia w porównaniu z terminami uzgodnionymi w kontekście 12. sprawozdania. W szczególności:

·Nowy informatyczny system poboru należności dla niezależnego urzędu ds. dochodów publicznych dotknęły opóźnienia. Wynika to z opóźnień w przekazaniu przez wykonawcę ostatecznej, kompletnej wersji kompleksowego informatycznego systemu poboru należności, co obecnie jest zaplanowane na czerwiec 2022 r. W rezultacie pełna operacyjność tego nowego systemu informatycznego, którą planowano na koniec kwietnia 2022 r., spodziewana jest obecnie do końca września 2022 r. Niezależny urząd nadal planuje jednak, że do kwietnia 2022 r. jego centralne i zdecentralizowane służby, w tym dyrekcja ds. poboru należności i zwrotu oraz jednostka ds. operacji poboru należności, zaczną korzystać z niektórych funkcji tego systemu.

·W reformie podstawowej opieki zdrowotnej odnotowano ograniczone postępy. Oprócz ostatecznego projektu przepisów ustawodawczych władze przygotowały obecnie projekt przepisów wykonawczych, w których określono główne elementy rejestracji pacjentów i funkcji kierowania na konsultacje specjalistyczne przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, choć niektóre kluczowe parametry systemu są nadal w fazie określania. Zachęca się władze do wprowadzenia w odpowiednim czasie wystarczających zachęt w celu ograniczenia zjawiska samoskierowań, a jednocześnie zapewnienia równego dostępu do opieki zdrowotnej oraz wdrożenia obowiązkowej rejestracji pacjentów zgodnie z obowiązującymi ramami prawnymi. Władze zobowiązały się do rozpoczęcia konsultacji publicznych w sprawie przepisów pod koniec lutego lub na początku marca 2022 r., a następnie do ich przyjęcia do czasu sporządzenia 14. sprawozdania. Wdrożenie reformy rozpocznie się po tym terminie i będzie nadal ściśle monitorowane.

·Nie zakończono jeszcze reformy ram kontroli dotyczących nadzoru nad działalnością gospodarczą i rynkami produktowymi. Przepisy wykonawcze w ostatnim pozostałym obszarze ochrony środowiska nie zostały sfinalizowane przed niniejszym przeglądem ze względu na niezbędne konsultacje w celu zapewnienia zgodności reformy z konstytucją. Konsultacje te zostały już zakończone i oczekuje się, że przepisy zostaną wkrótce przyjęte. Przepisy te posłużą do opracowania modelu zarządzania egzekwowaniem przepisów w celu ułatwienia zharmonizowanego podejścia do stosowania systemu egzekwowania prawa.

·Władze przyjęły dwa akty wykonawcze o zasadniczym znaczeniu dla wdrożenia nowego prawa zamówień publicznych, przy czym uchwalenie ostatniego z nich pozostaje w toku. Dwie przyjęte wspólnie decyzje ministerialne dotyczą ustanowienia ram certyfikacji dla inżynierów z sektora prywatnego w odniesieniu do robót publicznych i badań. Przyjęcie trzeciej, oczekującej na rozpatrzenie wspólnej decyzji ministerialnej, która dotyczy utworzenia nowego podmiotu prawnego w celu opracowania i obsługi nowego zintegrowanego systemu informatycznego, zostało jednak opóźnione i ma nastąpić wkrótce.

·Nastąpiło dalsze opóźnienie ogłoszenia zaproszenia do składania ofert na zintegrowany system zarządzania sprawami dla sądów cywilnych i karnych i ma ono mieć miejsce w marcu 2022 r. Instytucje europejskie ponownie wyraziły swoje zaniepokojenie tym opóźnieniem i zachęciły władze do zapewnienia sprawnego i niezakłóconego przebiegu procesu.

·Przyjęcie nowego kodeksu organizacji wymiaru sprawiedliwości oraz statusu urzędników sądowych uległo znacznemu opóźnieniu. Początkowo kodeks miał wejść w życie do września 2021 r., ale następnie przesunięto termin na styczeń 2022 r. Obecnie władze planują przedłożyć kodeks parlamentowi do końca kwietnia 2022 r. Władze przypisują dodatkowe opóźnienie ograniczeniom związanym z redakcją i konsultacjami. Oczekuje się, że kodeks przyczyni się między innymi do złagodzenia problemów związanych z zaległościami w zakresie niewypłacalności osób fizycznych, monitorowanymi w ramach zobowiązania dotyczącego polityki finansowej, w tym sensie, że jego zmienione zasady dyscyplinarne i zasady dotyczące awansów będą sprzyjać kulturze ściślejszego przestrzegania wysokich standardów zawodowych przez pracowników wymiaru sprawiedliwości. Jego przyjęcie jest również warunkiem wstępnym do realizacji znacznej części zobowiązania do walki z korupcją. Zachęca się władze do szybkiego zakończenia prac nad kodeksem, biorąc pod uwagę jego fundamentalne znaczenie dla skutecznego funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości.

·Oczekuje się, że niezbędne przepisy wykonawcze umożliwiające uruchomienie jednostki JustStat w Ministerstwie Sprawiedliwości zostaną przyjęte z dziewięciomiesięcznym opóźnieniem, do końca marca 2022 r. Zadaniem tej wyspecjalizowanej jednostki jest gromadzenie i przetwarzanie danych w celu pomiaru i poprawy funkcjonowania systemu sądowego.

Oprócz postępów w realizacji zobowiązań szczegółowych w sprawozdaniu z zadowoleniem przyjęto fakt, że władze poczyniły postępy w pewnej liczbie szerzej zakrojonych reform strukturalnych, które zainicjowano w kontekście wzmocnionego nadzoru. W szczególności:

·Zakończono prace nad wykazem obejmującym odstępstwa od jednolitej siatki płac w ramach działań władz na rzecz wzmocnienia centralnej kontroli nad przepisami dotyczącymi zatrudniania i wynagrodzeń w administracji publicznej. Przyjęcie przepisów prawnych eliminujących określone uchybienia planowane jest na kwiecień 2022 r. Do kwietnia 2022 r. zostanie również zakończona ocena zapotrzebowania na nauczycieli zatrudnionych na czas nieokreślony i na czas określony w perspektywie średnio- i długoterminowej.

·Władze z powodzeniem zakończyły tworzenie jednolitego portalu cyfrowego (Gov.gr), któremu towarzyszą odpowiednie inicjatywy mające na celu zapewnienie interoperacyjności i solidności systemu, zgodnie z wytycznymi i priorytetami określonymi w krajowej strategii transformacji cyfrowej oraz pilnymi potrzebami wynikającymi z rozwoju pandemii.

·Władze kontynuują prace przygotowawcze nad ustawą o szkolnictwie wyższym w następstwie wcześniejszych pozytywnych reform sektora edukacji, ale jej przyjęcie opóźnia się ze względu na wyzwania związane z pandemią. Władze zobowiązały się do rozpoczęcia konsultacji publicznych w marcu 2022 r., a przyjęcie ustawy przewiduje się obecnie na maj 2022 r.

Sektor bankowy w dalszym ciągu ograniczał liczbę kredytów zagrożonych, głównie dzięki programowi Herkules, ale nadal występują słabe punkty, ponieważ napływy netto ( 7 ) kredytów zagrożonych utrzymują się, choć jak dotąd w ograniczonym stopniu. We wrześniu 2021 r. wskaźnik kredytów zagrożonych wynosił 15 % w ujęciu jednostkowym, po znacznym spadku z poziomu 30,1 % na koniec 2020 r. i 40,6 % na koniec 2019 r. ( 8 ), ale nadal jest najwyższy w strefie euro. Napływy netto kredytów zagrożonych utrzymują się, ale pozostają poniżej pierwotnych oczekiwań. Sekurytyzacje w ramach programu Herkules pozwolą bankom zmniejszyć w przyszłości koszty ryzyka i uwolnić przestrzeń w ich bilansach na nowe kredyty. Chociaż ostatnie transakcje sekurytyzacyjne w ramach programu Herkules skutkują zwiększonymi potrzebami w zakresie tworzenia rezerw, ich wpływ na pozycje kapitałowe banków został częściowo zrównoważony przez udane działania na rzecz zwiększenia kapitału. Mimo to pozycja kapitałowa banków pozostaje jedną z najniższych w strefie euro i wiąże się z dużym udziałem ulg dotyczących podatków odroczonych.

Osiągnięto postępy we wdrażaniu uzgodnionych działań w ramach polityki w sektorze finansowym, jednak niektóre z nich są nadal opóźnione. Jeżeli chodzi o wdrożenie kodeksu postępowania w sprawie niewypłacalności, wszystkie procedury (postępowanie pozasądowe, postępowanie naprawcze, zwykłe i uproszczone postępowanie upadłościowe oraz mechanizm wczesnego ostrzegania) już działają, podobnie jak odpowiednie e-platformy. Zgodnie z aktualizacjami przedstawionymi przez władze przyspiesza się proces wyznaczania nowych terminów rozpraw w sprawach dotyczących niewypłacalności gospodarstw domowych, ale nadrabianie zaległości nadal nie przebiega zgodnie z oczekiwaniami i nie przewiduje się, aby doszło do niego przed końcem 2023 r. Władze podjęły działania mające na celu zwiększenie mocy przerobowych sądów i oczekują, że przepisy kodeksu organizacji wymiaru sprawiedliwości/sędziów jeszcze bardziej usprawnią ten proces. Od czasu wznowienia aukcji elektronicznych we wrześniu 2021 r. ich liczba wzrasta, a jednocześnie trwają prace nad wprowadzeniem dalszych usprawnień. Władze podtrzymują swoje zobowiązanie do osiągnięcia uzgodnionych ostatecznych celów dotyczących przetworzenia oraz rozliczenia wszystkich wykorzystanych gwarancji państwowych, odpowiednio do połowy 2023 r. i połowy 2024 r. Rozpatrywanie wniosków przyspieszyło, ale tylko częściowo znajduje to odzwierciedlenie w płatnościach. Osiągnięcie celów wyznaczonych na 2022 r. będzie wymagało dalszego znacznego przyspieszenia rozpatrywania wniosków i dokonywania płatności. Oczekuje się, że zaproszenie do wyrażenia zainteresowania dotyczące podmiotu zajmującego się sprzedażą i leasingiem zwrotnym zostanie ogłoszone w lutym 2022 r. Władze rozważają wprowadzenie tymczasowego systemu wsparcia dla dłużników znajdujących się w trudnej sytuacji i posiadających kredyty, których zabezpieczeniem jest główne miejsce zamieszkania, aby zapewnić płynne przejście do czasu rozpoczęcia działalności przez podmiot zajmujący się sprzedażą i leasingiem zwrotnym, co obecnie ma nastąpić nie wcześniej niż pod koniec marca 2023 r. Zachęca się władze do wprowadzenia silnych zabezpieczeń przed niewłaściwym wykorzystywaniem systemu i ograniczenia ryzyka prawnego, a także do szybkiego ustanowienia podmiotu zajmującego się sprzedażą i leasingiem zwrotnym, tak by zapewnić terminowe wycofanie tymczasowego systemu. Rozmowy na temat przyszłości Greckiego Funduszu Stabilności Finansowej przebiegają sprawnie, a odpowiednia zmiana ma zostać przyjęta do kwietnia 2022 r.

Władze ogłosiły zamiar wprowadzenia z dniem 1 maja 2022 r. podwyżki ustawowego minimalnego wynagrodzenia za pracę, w porozumieniu z partnerami społecznymi, w celu złagodzenia negatywnego wpływu wzrostu cen na pracowników o niskich dochodach. Byłaby to kolejna podwyżka, po niewielkiej podwyżce o 2 %, o której zadecydowano w lipcu 2021 r. i którą wdrożono w styczniu 2022 r. po dwuletnim zamrożeniu minimalnego wynagrodzenia (w wyniku pandemii), co odzwierciedlało zmiany w zakresie wynagrodzeń i wydajności, a także inne wskaźniki oparte na danych do pierwszej połowy 2021 r. Przyspieszając regularną procedurę aktualizacji minimalnego wynagrodzenia w celu złagodzenia wpływu wysokiej inflacji na pracowników o niskich dochodach, władze zobowiązały się do przestrzegania procesu ustalania minimalnego wynagrodzenia określonego w ustawie 4172/13. Władze wskazały również, że ewentualne dostosowanie minimalnego wynagrodzenia w maju zapewni ochronę konkurencyjności i będzie wiązało się z ograniczonymi kosztami budżetowymi, w tym w odniesieniu do kosztów wynagrodzeń w sektorze publicznym. Oczekuje się, że podwyżka minimalnego wynagrodzenia wynikająca z tych konsultacji zostanie ogłoszona w kwietniu 2022 r. i wprowadzona w życie od następnego miesiąca.

Ogólnie w niniejszym sprawozdaniu stwierdzono, że – pomimo utrzymujących się trudnych okoliczności spowodowanych pandemią – Grecja podjęła działania niezbędne w celu zrealizowania podjętych przez nią zobowiązań szczegółowych. Władze greckie nakreśliły również wiarygodną ścieżkę prowadzącą do osiągnięcia dalszych znaczących postępów w realizacji zobowiązań do czasu opublikowania 14. sprawozdania dotyczącego wzmocnionego nadzoru w maju 2022 r. Władze zrealizowały zobowiązania szczegółowe w różnych obszarach, w szczególności w zakresie zwiększenia wydajności administracji publicznej, zakończenia reorganizacji administracyjnej pojedynczego funduszu emerytalnego oraz uproszczenia udzielania zezwoleń na inwestycje w uzgodnionych sektorach. Grecja poczyniła także postępy w zakresie szerszych reform strukturalnych, w tym w szczególności w obszarze transformacji cyfrowej, oraz rozpoczęła wdrażanie planu odbudowy i zwiększania odporności ( 9 ). Instytucje europejskie z zadowoleniem przyjmują głębokie i konstruktywne zaangażowanie władz we wszystkich obszarach i zachęcają je do utrzymania tempa, a w razie potrzeby – do wzmocnienia starań na rzecz zniwelowania opóźnień częściowo spowodowanych przez pandemię, w tym w szczególności odniesieniu do reform w obszarze polityki sektora finansowego, podstawowej opieki zdrowotnej, otoczenia biznesu i wymiaru sprawiedliwości, oraz do osiągnięcia uzgodnionych celów w zakresie spłaty zaległych płatności.

ROZWÓJ SYTUACJI MAKROEKONOMICZNEJ

W trzecim kwartale 2021 r. gospodarka utrzymała dynamikę wzrostu dzięki dobrym wynikom wywozu i spożycia prywatnego. Do wzrostu w trzecim kwartale 2021 r. (2,7 % w ujęciu kwartalnym) przyczyniło się również szybkie ożywienie wpływów z turystyki, a wywóz towarów był nadal prężny, mimo wąskich gardeł w łańcuchach wartości. Pozytywny wpływ miały również inwestycje, choć ich baza była stosunkowo niska. Oczekuje się, że niedawne pojawienie się wariantu omikron i związane z tym zaostrzenie środków powstrzymujących rozprzestrzenianie się w grudniu 2021 r. miało wpływ na wzrost w ostatnim kwartale 2021 r., ale oczekuje się, że wpływ ten w dużej mierze zaniknie w pierwszym kwartale 2022 r. Ogólnie rzecz biorąc, przewiduje się, że realny PKB w 2021 r. odbije się o 8,5 %, a gospodarka osiągnie poziom aktywności sprzed pandemii już w trzecim kwartale 2021 r.

Przewiduje się, że w 2022 r. wzrost będzie napędzany przez gospodarkę krajową, wspieraną przez bodziec wynikający z realizacji inwestycji i reform w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Przewiduje się, że otoczenie zewnętrzne pozostanie sprzyjające, ponieważ oczekuje się, że turystyka odzyska znaczną część strat poniesionych w czasie pandemii, a w eksporcie towarów utrzymają się dobre wyniki z ubiegłego roku. Szacuje się, że w całym 2022 r. wzrost realnego PKB wyniesie 4,9 %. W trzecim kwartale 2021 r. zatrudnienie wzrosło o 4,9 %, w porównaniu z 1,9 % w drugim kwartale. Podczas gdy zatrudnienie osiągnęło prawie poziom sprzed pandemii, straty w obrębie aktywnej siły roboczej poniesione podczas pandemii nie zostały jeszcze w pełni odrobione. Oczekuje się, że realny dochód do dyspozycji gospodarstw domowych znacznie odbije się w 2021 r. i będzie nadal rósł w 2022 r. Rosnące ceny ropy naftowej i gazu spowodowały zauważalny wzrost inflacji w drugiej połowie 2021 r., ale oczekuje się, że presja ta osłabnie w dalszej części 2022 r. wraz ze spadkiem cen międzynarodowych. W prognozie śródokresowej Komisji z zimy przewiduje się, że inflacja osiągnie najwyższy poziom w 2022 r., tj. 3,1 %.

Wspomniana zapowiedź podniesienia minimalnego wynagrodzenia w maju 2022 r. pojawia się w kontekście rosnącej inflacji i silnego ożywienia gospodarczego. Zgodnie z ustawą 4172/13, w której określono proces zmiany minimalnego wynagrodzenia, poziom ustawowego minimalnego wynagrodzenia należy ustalać z uwzględnieniem stanu gospodarki i zmian perspektyw wzrostu, a zwłaszcza zmian w zakresie wydajności, inflacji, konkurencyjności, zatrudnienia, bezrobocia, dochodów i wynagrodzeń. Konkurencyjność, mierzona jednostkowym kosztem pracy ( 10 ), poprawiła się od 2018 r., głównie dzięki spadkowi realnego wynagrodzenia na pracownika, ponieważ płaca realna pozostała pod kontrolą, a zatrudnienie wzrosło. Tymczasowy wstrząs spowodowany pandemią w 2020 r. wywołał silny wzrost jednostkowego kosztu pracy, ponieważ wynagrodzenie na pracownika pozostało zasadniczo bez zmian dzięki środkom wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych wprowadzonym przez władze. Oczekuje się, że w 2021 r. wydajność niemal w pełni powróci do normy, a jej stopa wzrostu pozostanie wysoka, do czego przyczynią się również inwestycje realizowane w ramach greckiego planu odbudowy i zwiększania odporności. Jak pokazano na wykresie 1, od 2018 r. Grecja odnotowała znaczny wzrost konkurencyjności w ujęciu ogólnym. Pomimo tej poprawy baza eksportowa Grecji nadal koncentruje się na produktach o niskim poziomie zaawansowania technologicznego, a stosunek wywozu do PKB jest niski, mimo niedawnej poprawy. Ponadto jej saldo obrotów bieżących w ujęciu uwzględniającym zmiany cykliczne ( 11 ) wykazywało w 2020 r. głęboki deficyt (‑11,8 % PKB w ujęciu rachunków narodowych) i pozostaje znacznie poniżej poziomu wymaganego do osiągnięcia ostrożnej międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto. W 2021 r. nominalne minimalne wynagrodzenie wzrosło w większości państw członkowskich strefy euro (11 z 15 państw członkowskich, które wprowadziły proces rokowań zbiorowych), od 0,3 % w Niderlandach do 16,3 % na Łotwie.

Wykres 1:Realny efektywny kurs walutowy na podstawie jednostkowego kosztu pracy (19 partnerów handlowych – strefa euro) (I kwartał 2017 r. = 100)

Źródło: Komisja Europejska Uwaga: Realny efektywny kurs walutowy na podstawie jednostkowego kosztu pracy definiuje się jako stosunek realnego efektywnego kursu walutowego (wartość waluty w stosunku do średniej ważonej wartości waluty partnerów handlowych strefy euro) podzielony przez jednostkowy koszt pracy. Wskaźnik ten pozwala uchwycić czynniki powodujące trwałe zmiany w konkurencyjności kosztowej każdego państwa członkowskiego w stosunku do jego głównych partnerów handlowych.

Ryzyko związane z prognozą pozostaje podwyższone. Pomimo lepszych niż oczekiwano wyników gospodarczych w pierwszych trzech kwartałach 2021 r. rozwój pandemii zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, stanowi ciągłe źródło niepewności, zarówno w odniesieniu do przyjazdów turystów, jak i potencjalnego dalszego przedłużania się wąskich gardeł po stronie podaży, i nadal występują słabe punkty. Ponadto w prognozie przewiduje się, że znaczny wzrost kosztów produkcji będzie miał jedynie ograniczony negatywny wpływ na produkcję, co jest zgodne z obecnym odczytem wskaźników perspektywicznych nastrojów producentów. Z drugiej strony zasoby oszczędności zgromadzone przez gospodarstwa domowe podczas pandemii mogą ułatwić silniejszą realizację części zakupów opóźnionych w stosunku do poprzednich okresów, ponieważ możliwości wydatkowe gospodarstw domowych ulegną poprawie. Dobre wyniki wywozu towarów od trzeciego kwartału 2020 r. mogą świadczyć o strukturalnej poprawie bazy eksportowej, o czym świadczy również stały wzrost udziałów w rynkach eksportowych. Może to być źródłem dodatkowej poprawy prognozowanego wzrostu.

Tabela 1:Zestawienie głównych zmiennych makroekonomicznych (%)

Źródło: Komisja Europejska

ROZWÓJ SYTUACJI FISKALNEJ

Wczesny odczyt danych fiskalnych i gospodarczych dobrze wróży ogólnym wynikom budżetowym na 2021 r. Dla przypomnienia – w prognozie Komisji z jesieni przewidywano deficyt pierwotny (monitorowany w ramach wzmocnionego nadzoru) w wysokości 7,6 % PKB w 2021 r. i 1,2 % PKB w 2022 r. oraz nadwyżkę pierwotną w wysokości 1,5 % PKB w 2023 r. Jeżeli chodzi o zmiany po stronie wydatków w 2021 r., wdrażanie niektórych środków wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych przebiegało bardziej stopniowo niż zakładano w prognozie z jesieni, w związku z czym płatności o wartości około 0,1 % PKB przesunięto z 2021 r. na 2022 r. Ponadto niektóre środki wiązały się z niższymi kosztami budżetowymi niż przewidywano, co zmniejszyło całkowity koszt tych środków w 2021 r. o kolejne 0,1 % PKB. Jednocześnie przychody państwa w 2021 r. były wyższe niż przewidywano w prognozie Komisji z jesieni o blisko 1,2 % PKB. Wynikało to głównie z wysokich wpływów z podatku od osób prawnych, ponieważ spadek rentowności przedsiębiorstw w 2020 r., który miał wpływ na wysokość zobowiązań podatkowych za 2020 r. przypadających do zapłaty w 2021 r., był mniej dotkliwy niż pierwotnie oczekiwano. Również przychody z tytułu innych podatków dochodowych i podatku VAT były wyższe niż oczekiwano, co wynikało głównie z lepszego niż przewidywano wzrostu makroekonomicznego. Czynniki te zostały częściowo zniwelowane przez koszty dotacji w wysokości 250 EUR na osobę dla osób starszych o niskich dochodach i osób otrzymujących renty inwalidzkie, przyznanych przez rząd w celu przeciwdziałania skutkom wzrostu inflacji.

Do końca 2021 r. wycofano zdecydowaną większość środków nadzwyczajnych. Zgodnie z wcześniejszymi planami w 2022 r. gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa będą nadal wspierane jedynie ograniczonym zestawem tymczasowych i ukierunkowanych środków nadzwyczajnych związanych z pandemią, których koszty budżetowe wyniosą około 1,7 % PKB. W związku z niedawnym pojawieniem się wariantu omikron stosowanie niektórych środków zostało jednak przedłużone, np. zawieszenie umów o pracę, mechanizm zmniejszonego wymiaru czasu pracy oraz program dotacji na zatrudnienie. System opieki zdrowotnej nadal będzie otrzymywał zwiększone wsparcie, co podnosi koszty budżetowe na 2022 r. o dodatkowe 0,15 % PKB. Zwrot zaliczki zwrotnej miał się rozpocząć w styczniu 2022 r., ale ze względu na opóźnienia w tworzeniu systemu informatycznego zwrot ten ma nastąpić dopiero od połowy 2022 r. Opóźnienie to ma bardzo ograniczone skutki budżetowe w 2022 r., wynoszące około 40 mln EUR. Władze planują również przyjęcie reformy podatku od nieruchomości ENFIA, której trwałe koszty budżetowe wyniosą około 0,1 % PKB.

W odpowiedzi na wzrost cen energii elektrycznej władze opracowały nowy automatyczny mechanizm wsparcia w celu złagodzenia wzrostu kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Program ten zastępuje tymczasowy program dotacji wprowadzony w 2021 r. i zapewnia dotację powiązaną z nadwyżką bieżących cen energii elektrycznej ponad określony próg. Gospodarstwa domowe kwalifikują się do tej dotacji tylko w przypadku pierwszego miejsca zamieszkania. Dotacja pokryje 80 % wzrostu powyżej progu dla pierwszych 150 KWh zużywanych miesięcznie oraz 60 % wzrostu dla kolejnych 150 KWh. Gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji będą mogły skorzystać z większej dotacji, obejmującej 90 % wzrostu w przypadku pierwszych 300 KWh. W przypadku przedsiębiorstw planowana jest jednorazowa dotacja dla wszystkich kategorii obejmująca 50 % i 30 % wzrostu cen odpowiednio w pierwszym i drugim kwartale 2022 r. Na podstawie prognozy hurtowych cen energii elektrycznej Operatora Odnawialnych Źródeł Energii łączna wartość dotacji do lipca 2022 r. może wynieść 1 mld EUR (0,5 % PKB). Program dotacji opracowano jako neutralny pod względem podatkowym, ponieważ jego koszt zostanie pokryty z szacowanych zwiększonych przychodów z systemu handlu emisjami. Oczekuje się również, że dodatkowe przychody z systemu handlu emisjami pokryją koszty dotacji na ogrzewanie, które mają złagodzić skutki gwałtownego wzrostu cen gazu ziemnego. Dotacje te wydają się zgodne z wytycznymi zawartymi w komunikacie Komisji „Reakcja na rosnące ceny energii” ( 12 ), ponieważ mają one charakter tymczasowy i będą co miesiąc poddawane ponownej ocenie.

Ryzyko fiskalne pozostaje wysokie. Niepewność co do rozwoju pandemii pozostaje głównym krótkoterminowym czynnikiem ryzyka, zwłaszcza jeżeli chodzi o potrzebę dalszych środków wsparcia i ewentualnego uruchomienia gwarancji państwowych udzielonych w czasie pandemii. Nowy program dopłat do energii elektrycznej będzie wymagał ścisłego monitorowania ze względu na jego duży rozmiar, w szczególności pod względem adekwatności przepływów dochodów przeznaczonych na określony cel, które mają pokryć te dopłaty, przy jednoczesnym zapewnieniu, aby rachunek odnawialnych źródeł energii nie stał się deficytowy. Inne ryzyka pozostają niezmienione w stosunku do poprzedniego sprawozdania, w szczególności niedawne lub planowane ustalenia dotyczące polityki finansowej, w tym system sprzedaży i leasingu zwrotnego nieruchomości będących własnością dłużników znajdujących się w trudnej sytuacji, mogą mieć wpływ na wzrost deficytu i zadłużenia, w zależności od ich ostatecznej klasyfikacji statystycznej. Dodatkowa niepewność związana jest z toczącymi się sprawami sądowymi, w tym dotyczącymi rekompensat z mocą wsteczną za obniżenie emerytur oraz sprawami sądowymi przeciwko publicznej spółce działającej na rynku nieruchomości (gr. ETAD). Z drugiej strony lepsze niż oczekiwano przychody państwa prawdopodobnie zostaną przeniesione na 2022 r., ponieważ potencjalnie odzwierciedlają one fakt, że kryzys dotknął bazę podatkową w mniejszym stopniu, niż początkowo zakładano.

FINANSOWANIE PAŃSTWA

Rozpiętość stóp zwrotu wzrosła, ale pozostaje poniżej średnich poziomów osiągniętych w 2019 r. przed pandemią. W grudniu 2021 r. Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego podjęła decyzję ( 13 ) o zaprzestaniu zakupów aktywów netto w ramach nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii z końcem marca 2022 r. oraz o reinwestowaniu spłaty kwoty głównej z zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach tego programu co najmniej do końca 2024 r. W tym kontekście Rada Prezesów wyjaśniła, że w przypadku ponownej fragmentacji rynku w związku z pandemią reinwestycje mogą być w każdej chwili elastycznie dostosowywane w zależności od czasu, klasy aktywów i jurysdykcji, i mogą obejmować zakup obligacji wyemitowanych przez Grecję, wykraczający poza rolowanie wykupów. Pomimo trwających zakupów aktywów odnoszących się do greckich obligacji skarbowych przez Europejski Bank Centralny, odzwierciedlających zwiększoną niechęć do ryzyka na rynkach finansowych w kontekście rosnącej niepewności co do perspektyw gospodarczych i inflacyjnych, rozpiętość stóp zwrotu w stosunku do niemieckich obligacji Bund wzrasta, przekraczając 200 punktów bazowych dla 10-letniego okresu zapadalności na początku lutego 2022 r.

W 2021 r. Grecja przeprowadziła udane działania w zakresie zarządzania płynnością. Po wcześniejszej wymianie obligacji dotyczącej tzw. obligacji stopniowych przeprowadzonej w 2017 r. Grecji udało się teraz wymienić 3 mld EUR z pozostałych 4 mld EUR obligacji stopniowych. Dzięki tej wymianie średni ważony okres zapadalności tych zobowiązań wzrósł z ośmiu lat do trzynastu lat. Ponieważ niektórzy z posiadaczy obligacji otrzymali w zamian za obligacje gotówkę, dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się o około 1 mld EUR.

Nowe emisje obligacji przyczyniły się do powstania wysokich rezerw gotówkowych. Zgodnie z oczekiwaniami opartymi na sezonowości przychodów i wydatków budżetowych oraz harmonogramie amortyzacji zadłużenia w ostatnim kwartale 2021 r. rezerwy gotówkowe zmniejszyły się i w grudniu wyniosły 31,6 mld EUR ( 14 ). Jest to poziom nieznacznie wyższy od odnotowanego rok wcześniej. Agencja zarządzająca długiem publicznym opublikowała swoją strategię finansowania na 2022 r. Na podstawie tego planu Grecja spodziewa się pozyskać na otwartym rynku 12 mld EUR w 2022 r., czyli nieco mniej niż w 2021 r. W styczniu 2022 r. rozpoczęto realizację tego planu przez udaną emisję 10‑letnich obligacji na kwotę 3 mld EUR, których rentowność wyniosła 1,8 %.

ANALIZA ZDOLNOŚCI OBSŁUGI ZADŁUŻENIA

Aktualizacja analizy zdolności obsługi zadłużenia wskazuje, że ryzyko pozostało niezmienione w porównaniu z 12. sprawozdaniem, ale niepewność pozostaje wysoka. Obecna analiza stanowi częściową aktualizację analizy opublikowanej w 12. sprawozdaniu. W aktualizacji uwzględniono dane dotyczące ostatnich działań w zakresie zarządzania płynnością oraz ostatniej emisji obligacji, natomiast zmienne makroekonomiczne, finansowe i budżetowe nadal opierają się na prognozie Komisji z jesieni 2021 r. Krótkoterminowe zagrożenia dla zdolności obsługi zadłużenia pozostają ograniczone, podczas gdy w dłuższym okresie zagrożenia są bardziej znaczące w scenariuszach alternatywnych. W scenariuszu odniesienia dług zmniejsza się z 203 % PKB w 2021 r. do około 55 % PKB w 2060 r., podczas gdy potrzeby w zakresie finansowania brutto utrzymują się na poziomie poniżej 15 % PKB w perspektywie długoterminowej. W scenariuszu zakładającym wyższą premię z tytułu ryzyka zadłużenie spada do 90 % PKB do 2060 r., a potrzeby w zakresie finansowania brutto wahają się od lat 30. XXI w. na poziomie około 18 % PKB. W scenariuszu zakładającym niski wzrost poziom zadłużenia nie stabilizuje się, a potrzeby w zakresie finansowania brutto stale przekraczają 20 % PKB od 2050 r. Alternatywne scenariusze pokazują, że potencjalne wzrosty stóp procentowych w średnim okresie i słabszy wzrost gospodarczy mogą mieć negatywny wpływ na zdolność obsługi zadłużenia. Pełna aktualizacja, obejmująca założenia makroekonomiczne, finansowe i budżetowe, zostanie przedstawiona w kolejnym sprawozdaniu dotyczącym wzmocnionego nadzoru.

Tabela 2:Główne założenia scenariusza odniesienia

Źródło: Służby Komisji

Tabela 3:Główne założenia w scenariuszach

Źródło: Służby Komisji

Wykres 2:Wyniki analizy zdolności obsługi zadłużenia (% PKB)

Źródło: Komisja Europejska

ROZWÓJ SYTUACJI W SEKTORZE FINANSOWYM

W sektorze bankowym nadal zmniejsza się liczba kredytów zagrożonych, ale słabe punkty utrzymują się, a duża część tego zadłużenia pozostaje w gospodarce, obciążając sektor prywatny. We wrześniu 2021 r. wskaźnik kredytów zagrożonych wynosił 15 % w ujęciu jednostkowym, po znacznym spadku z poziomu 30,1 % na koniec 2020 r. i 40,6 % na koniec 2019 r., głównie dzięki transakcjom sekurytyzacyjnym w ramach programu Herkules. Jest on jednak nadal najwyższy w strefie euro. Odpowiada to zmniejszeniu wolumenu kredytów zagrożonych w ujęciu jednostkowym z 68,5 mld EUR na koniec 2019 r. i 47,2 mld EUR na koniec 2020 r. do 20,9 mld EUR we wrześniu 2021 r. ( 15 ). Oznacza to zmniejszenie o 80,5 % w porównaniu z najwyższym poziomem na koniec marca 2016 r. (107,2 mld EUR). Wszystkie cztery banki o znaczeniu systemowym są jak dotąd na dobrej drodze do osiągnięcia docelowego wskaźnika jednocyfrowych kredytów zagrożonych najpóźniej do końca 2022 r., przy czym w czwartym kwartale 2021 r. zakończono już trzy sekurytyzacje kredytów zagrożonych na kwotę około 9,3 mld EUR ( 16 ).Z myślą o wsparciu tych starań w 2022 r. przewiduje się kolejne ograniczone transakcje sekurytyzacyjne oraz zwykłe umowy sprzedaży kredytów zagrożonych. W wyniku tej bezprecedensowej aktywności transakcyjnej znaczna część długu zagrożonego zniknęła z bilansów banków, ale pozostaje w rękach wyspecjalizowanych instytucji finansowych niebędących bankami, które na koniec września 2021 r. posiadały 72,2 mld EUR przeważnie kredytów zagrożonych. Instytucje te będą dążyć do zmaksymalizowania kwot odzyskanych z tych kredytów przez połączenie restrukturyzacji i likwidacji, wykorzystując wcześniejsze doświadczenie w zarządzaniu kredytami zagrożonymi.

Wykres 3:Zmiana wolumenu kredytów zagrożonych brutto oraz wskaźnika kredytów zagrożonych w greckich bankach

Źródło: Bank Grecji Uwaga: udział kredytów zagrożonych brutto w łącznych kredytach konsumenckich w przypadku kredytów bilansowych zgodnie z definicjami Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego.

Napływy netto kredytów zagrożonych utrzymywały się, choć jak dotąd w ograniczonym stopniu, ale ryzyko nadal istnieje. Banki odnotowują obecnie ograniczony wzrost współczynnika ponownego niewykonania zobowiązania w odniesieniu do kredytów po wygaśnięciu moratoriów, poniżej pierwotnych oczekiwań. W trzecim kwartale 2021 r. nadal odnotowywano jednak napływy netto ( 17 ) kredytów zagrożonych, na podobnym poziomie jak w pierwszej połowie roku. Znaczna część portfela kredytowego banków pozostaje objęta pewnymi formami wsparcia, głównie za pośrednictwem dwóch tymczasowych programów dotacji ratalnych ustanowionych przez władze dla dłużników dotkniętych koronawirusem spłacających kredyty niezagrożone lub restrukturyzowane (programy „Gefyra” i „Gefyra II”) ( 18 ), a także, w mniejszym stopniu, za pośrednictwem produktów o ustalonym harmonogramie odsetkowym rosnącym, oferowanych przez banki rentownym klientom, którzy doświadczają tymczasowych trudności, oraz pozostałych moratoriów na spłaty przyznanych branży turystyczno-hotelarskiej. W rezultacie przewiduje się, że pełny wpływ pandemii na jakość aktywów banków urzeczywistni się dopiero w 2022 r.

Oczekuje się, że w przyszłości zarządzanie przez banki kredytami, w odniesieniu do których nie wywiązano się z płatności lub w przypadku których istnieje takie zagrożenie, oraz ich zdolność do oferowania realnych rozwiązań długoterminowych zyskają na znaczeniu, ponieważ potencjał sekurytyzacji i sprzedaży stopniowo się wyczerpuje. Szybka redukcja długu w formie kredytów wypowiedzianych przez greckie banki zmienia strukturę ich portfeli kredytów zagrożonych, przy czym kredyty, których spłata jest mało prawdopodobna, stanowią coraz większą część portfela (33,7 % na koniec czerwca 2021 r. w porównaniu z 29,4 % na koniec grudnia 2020 r.). W związku z tym oczekuje się, że wewnętrzne zarządzanie ryzykiem kredytowym przez banki oraz ich zdolność do oferowania opłacalnych długoterminowych restrukturyzacji, dostosowanych do szczególnych potrzeb tego rodzaju kredytów, staną się kluczowym elementem utrzymania odpowiedniego tempa ograniczania kredytów zagrożonych ( 19 ). Jednocześnie skuteczne odzyskiwanie zabezpieczeń będzie miało kluczowe znaczenie, gdy skuteczna restrukturyzacja nie będzie możliwa. Wyzwanie dla banków, by w większym stopniu polegać na realnych rozwiązaniach z zakresu restrukturyzacji, ilustruje fakt, że z całkowitej kwoty 22,8 mld EUR kredytów restrukturyzowanych w portfelu kredytowym banków na koniec czerwca 2021 r. 17,7 % ponownie stało się kredytami, w odniesieniu do których nie wywiązano się z płatności i zalegano z płatnościami przez ponad 90 dni ( 20 ), podczas gdy odsetek długoterminowych modyfikacji w przypadkach ponownego niewywiązania się z płatności w perspektywie jednego roku utrzymywał się na stosunkowo wysokim poziomie.

Nieustanne starania zmierzające do uporządkowania bilansów banków negatywnie wpływają na ich rentowność w perspektywie krótkoterminowej, ale otwierają drogę do udzielania nowych, rentownych kredytów. Wyższe potrzeby w zakresie tworzenia rezerw wynikające z sekurytyzacji kredytów zagrożonych miały negatywny wpływ na dwa znaczące banki. W rezultacie w pierwszych dziewięciu miesiącach 2021 r. sektor bankowy nadal wykazywał łączne straty, a tylko dwa z czterech banków o znaczeniu systemowym osiągnęły dodatnie wyniki. Niemniej jednak, według własnych obliczeń banków, wszystkie powtarzające się operacje były rentowne, co wskazuje na stopniowy powrót do rentowności, jeżeli pominąć jednorazowe efekty działań mających na celu usunięcie kredytów zagrożonych z bilansów banków. Na przychody z odsetek wpływ będzie miało zakończenie kolejnych sekurytyzacji kredytów zagrożonych ( 21 ) w połączeniu z warunkami niskich stóp procentowych. Po stronie kosztów potrzeba dalszych emisji długu w celu spełnienia minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych (MREL) ( 22 ) zgodnie z przepisami UE będzie wywierać dalszą presję na koszty finansowania banków. Banki planują zrównoważyć te koszty przez realizację biznesplanów, w których uwzględniono oczekiwane zwiększone potrzeby finansowe gospodarki i perspektywy dla nowych kredytów, zmniejszoną utratę wartości w wyniku niedawnych działań na rzecz ograniczenia kredytów zagrożonych oraz rozwój alternatywnych źródeł przychodów poprzez przyspieszenie transformacji cyfrowej banków. 

Wpływ porządkowania bilansów banków na ich pozycję kapitałową został częściowo zniwelowany na skutek pewnych skutecznych działań na rzecz zwiększenia kapitału. Na koniec trzeciego kwartału 2021 r. średni współczynnik kapitału podstawowego Tier I i łączny współczynnik kapitałowy banków w ujęciu skonsolidowanym wynosiły odpowiednio 12,5 % i 15 % aktywów ważonych ryzykiem ( 23 ), co oznacza, że praktycznie nie zmieniły się w porównaniu z poprzednim kwartałem (odpowiednio 12,5 % i 15 %). Ich pozycja kapitałowa była jednak nadal niższa niż rok temu (odpowiednio 14,6 % i 16,3 % we wrześniu 2020 r.), co odzwierciedlało koszty redukcji długu w formie kredytów zagrożonych oraz stopniowe wygaszanie przejściowych dostosowań ostrożnościowych ( 24 ). Jakość kapitału regulacyjnego nadal budzi obawy, ponieważ wartość ulg dotyczących podatków odroczonych wynosi 14,4 mld EUR, czyli stanowiły one 62 % całkowitych regulacyjnych funduszy własnych we wrześniu 2021 r., co oznacza wzrost z 53 % w grudniu 2020 r. Pozycja kapitałowa banków została wzmocniona dzięki udanym operacjom podwyższenia kapitału zakładowego dwóch banków, które to operacje zakończono w 2021 r. ( 25 ). W ostatnim kwartale 2021 r. podjęto kolejne działania na rzecz zwiększenia kapitału, a ich realizacja spodziewana jest w 2022 r., w celu zapewnienia wsparcia pozycji kapitałowej czterech banków o znaczeniu systemowym, co umożliwi im kontynuację ambitnych planów redukcji kredytów zagrożonych. Chociaż perspektywy zwiększenia buforów kapitałowych i uporządkowania bilansów wydają się pozytywne, pozycja kapitałowa pozostaje jedną z najniższych w UE.

W ostatnich miesiącach odnotowano lekkie ożywienie w zakresie kredytowania sektora przedsiębiorstw niefinansowych. W ujęciu netto w grudniu 2021 r. poziom ten wyniósł 3,8 % w porównaniu z rokiem ubiegłym. Jest to pozytywny zwrot po okresie ciągłego spowalniania stopy wzrostu kredytów netto, która we wrześniu 2021 r. spadła do poziomu 2,8 % w ujęciu rok do roku, z 6,7 % w kwietniu i 10,0 % w grudniu 2020 r. Wcześniejsza tendencja spadkowa wynikała głównie z niższego poziomu kredytowania netto dużych przedsiębiorstw, głównie z powodu ograniczonego popytu na kredyty, ponieważ przedsiębiorstwa polegają na znacznych zapobiegawczych buforach płynnościowych zgromadzonych w poprzednich kwartałach. Ponadto największe przedsiębiorstwa niefinansowe częściowo zastępują pożyczki bankowe tańszym finansowaniem poprzez emisję obligacji korporacyjnych. Jednocześnie wzrost kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw nadal spowalnia. Dynamika kredytów dla gospodarstw domowych pozostała ujemna, ale w grudniu 2021 r. spadek był nieznacznie mniejszy (-2,4 %) ze względu na łagodniejszy spadek liczby kredytów konsumpcyjnych. Ważony koszt kredytu dla przedsiębiorstw niefinansowych spadł do 2,9 % w grudniu 2021 r. z poziomu 3,3 % przed rokiem i pozostaje na historycznie niskim poziomie, znacznie niższym niż koszt kredytu dla przedsiębiorstw nieposiadających osobowości prawnej lub gospodarstw domowych (odpowiednio 4,6 % i 4,7 %). Grecki Bank Rozwoju uruchomił w 2021 r. pięć nowych programów finansowania, ukierunkowanych głównie na wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw, jednak ich skala jest znacznie mniejsza w porównaniu z funduszem gwarancji dla przedsiębiorstw w związku z COVID-19 i programami TEPIX II, których budżety są już prawie wyczerpane. Oczekuje się, że w 2022 r. i latach kolejnych znaczne wsparcie dla ekspansji akcji kredytowej na rzecz przedsiębiorstw niefinansowych będzie pochodzić z projektów finansowanych w ramach greckiego planu odbudowy i zwiększania odporności.

Osiągnięto dobre postępy w dyskusjach na temat przyszłości Greckiego Funduszu Stabilności Finansowej. Oczekuje się, że reforma ram prawnych funduszu skoncentruje się na czasie jego trwania, zarządzaniu nim, strategii zbycia i szczególnych prawach funduszu. Oczekuje się, że zmiana prawa zostanie przyjęta w najbliższych miesiącach, a informacje na jej temat zostaną przedstawione w 14. sprawozdaniu. Grecki Fundusz Stabilności Finansowej uczestniczył także w operacji podwyższenia kapitału zakładowego mniej znaczącej instytucji, w której miał już udział większościowy, co było wynikiem wdrożenia greckich przepisów dotyczących aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Bank z powodzeniem przeprowadził operację podwyższenia kapitału zakładowego, co ma być pierwszym krokiem na drodze do transformacji i rozwoju banku. Fundusz zmniejszył swój dotychczasowy udział w banku, aby umożliwić udział inwestorów prywatnych, i po raz pierwszy zawarł z inwestorami prywatnymi umowę akcjonariuszy dotyczącą warunków działalności i biznesplanu banku, a także jego realizacji.

(1)

()    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej, Dz.U. L 140 z 27.5.2013, s. 1.

(2)

()    Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2022/216 z dnia 15 lutego 2022 r. w sprawie przedłużenia wzmocnionego nadzoru w Grecji.

(3)

()     https://www.consilium.europa.eu/media/35749/z-councils-council-configurations-ecofin-eurogroup-2018-180621-specific-commitments-to-ensure-the-continuity-and-completion-of-reforms-adopted-under-the-esm-programme_2.pdf

(4)

()    Pracownicy EBC uczestniczyli w wizycie weryfikacyjnej stosownie do kompetencji EBC, w związku z czym zapewniali wiedzę ekspercką w zakresie polityk dotyczących sektora finansowego oraz kwestii o zasadniczym znaczeniu makroekonomicznym, takich jak główne cele budżetowe, stabilność budżetowa oraz potrzeby w zakresie finansowania. Wizytę weryfikacyjną poprzedziła misja techniczna, która została zorganizowana zdalnie w dniach 12–17 stycznia 2022 r.

(5)

()    W prognozie Komisji z jesieni przewidziano, że deficyt pierwotny monitorowany w ramach wzmocnionego nadzoru osiągnie 7,6 % PKB w 2021 r. i 1,2 % PKB w 2022 r.

(6)

()    Były to: usługi związane z transportem, dobrobytem społecznym, turystyką, opieką fizyczną, usługi na rzecz osób i zdrowotne, związane z leasingiem morskiego sprzętu rekreacyjnego, szkoleniem ratowników, instalacjami dla zwierząt gospodarskich, akwakulturą, klinikami weterynaryjnymi oraz hodowlą zwierząt domowych i handlem nimi, a także wspomnianą działalnością gospodarczą w obszarze edukacji.

(7)

()    Termin „napływy netto” odnosi się do różnicy między wolumenem nowych kredytów zagrożonych a wolumenem wcześniej wygenerowanych kredytów zagrożonych, które zostały zaspokojone lub których zabezpieczenie zostało upłynnione w danym okresie. Ogólny wolumen kredytów zagrożonych może się zmniejszyć, nawet jeśli napływy netto są dodatnie, na przykład jeżeli niektóre kredyty zagrożone zostaną usunięte z wolumenu dzięki transakcjom sekurytyzacyjnym lub zwykłym umowom sprzedaży.

(8)

()    Źródło: Bank Grecji.

(9)

()    Rada przyjęła plan w dniu 13 lipca 2021 r. i obejmuje on reformy i inwestycje o wartości 17,8 mld EUR w formie dotacji i 12,7 mld EUR w formie pożyczek. W dniu 9 sierpnia 2021 r. Komisja Europejska wypłaciła Grecji 4 mld EUR w formie płatności zaliczkowych, co stanowi 13 % przydziału dotacji i pożyczek dla tego państwa w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. W dniu 29 grudnia 2021 r. Grecja złożyła do Komisji wniosek o wypłatę 4,1 mld EUR w ramach wsparcia finansowego, którego ocena jest w toku. Grecja była jednym z pierwszych państw, które złożyły taki wniosek.

(10)

()    Jednostkowy koszt pracy definiuje się jako stosunek nominalnego wynagrodzenia na pracownika do realnego PKB na osobę zatrudnioną.

(11)

()    Saldo obrotów bieżących w ujęciu uwzględniającym zmiany cykliczne definiuje się jako saldo obrotów bieżących skorygowane o poziom luki produktowej w gospodarce krajowej i u jej najważniejszych partnerów handlowych.

(12)

()    Komunikat Komisji „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia”, COM(2021) 660.

(13)

()    Połączone decyzje i oświadczenie dotyczące polityki pieniężnej, 16 grudnia 2021 r.     https://www.ecb.europa.eu/press/pressconf/shared/pdf/ecb.ds211216.en.pdf

(14)

()    Saldo na rachunku bufora gotówkowego pozostało na poziomie 15,7 mld EUR. Rachunek bufora gotówkowego został utworzony również dzięki wypłatom w ramach trzeciego programu pomocy finansowej i jest przeznaczony na obsługę zadłużenia. Grecja może wykorzystać tę kwotę również na inne cele po uzyskaniu zgody organów zarządzających Europejskim Mechanizmem Stabilności.

(15)

()     Źródło: Bank Grecji.

(16)

() Wartości bilansowe brutto portfeli pożyczek bazowych.

(17)

()    Termin „napływy netto” odnosi się do różnicy między kwotą nowych kredytów zagrożonych a wolumenem wcześniej wygenerowanych kredytów zagrożonych, które zostały zaspokojone lub których zabezpieczenie zostało upłynnione w danym okresie. Nie uwzględniono w nim znacznie większego zmniejszenia liczby kredytów zagrożonych w wyniku innych środków, takich jak sekurytyzacja w ramach programu Herkules, co tłumaczy ogólny spadek wolumenu.

(18)

()     Na koniec grudnia 2021 r. program Gefyra I obejmował 101 562 kwalifikujących się dłużników, co odpowiada kredytom o wartości 8,5 mld EUR, z przewagą kredytów niezagrożonych (83,1 %). W przypadku Gefyra II liczby te wynoszą odpowiednio 13 888 kwalifikujących się dłużników, co odpowiada kredytom o wartości 6,8 mld EUR, w większości (81,4 %) niezagrożonym.

(19)

() Tzn. przywracania sald kredytów, w odniesieniu do których nie wywiązano się wcześniej z płatności, do statusu kredytów niezagrożonych.

(20)

() Źródło: Bank Grecji, Raport o stabilności finansowej z grudnia 2021 r.

(21)

()    Sekurytyzacja kredytów zagrożonych prowadzi do powtarzającej się straty dochodu odsetkowego netto, ponieważ skutkuje utratą dochodów ze skumulowanych odsetek z przeniesionych portfeli kredytów zagrożonych. Ponieważ jednak dochody ze skumulowanych odsetek stanowią dochód z odsetek uzyskany, ale jeszcze nieotrzymany, poprawi się średnia jakość powtarzających się dochodów odsetkowych netto banku, gdy odciążone kredyty zagrożone zostaną zastąpione nowymi rentownymi kredytami.

(22)

()    Organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji ustanawiają wiążące cele w zakresie MREL dla poszczególnych banków na podstawie przepisów dyrektywy w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (2014/59/UE) oraz rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji ((UE) nr 806/2014) wraz z ich późniejszymi zmianami.

(23)

() Źródło: Europejski Bank Centralny, Skonsolidowane dane bankowe.

(24)

()    Te ustalenia przejściowe dotyczą stopniowego wprowadzania nowych standardów rachunkowości dotyczących utraty wartości aktywów finansowych oraz wdrażania nowych przepisów prowadzących do szybszego odpisywania przez banki ekspozycji nieobsługiwanych, zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2019/630 zmieniającym rozporządzenie (UE) nr 575/2013 i odpowiednimi wytycznymi nadzorczymi.

(25)

()     Na początku maja i na początku lipca dwa banki o znaczeniu systemowym przeprowadziły operacje podwyższenia kapitału zakładowego. Dane za trzeci kwartał nie uwzględniają jeszcze podwyższenia kapitału zakładowego, którego dokonał mniej znaczący bank w grudniu 2021 r.