KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 18.5.2018

COM(2018) 304 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

w sprawie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów

1. Zobowiązanie do zapewnienia bezpiecznej, sprzyjającej włączeniu społecznemu edukacji o wysokiej jakości w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów w ramach działań zewnętrznych UE

W agendzie na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, szczególnie w ramach jej celu 4 1 , uznaje się znaczenie wysokiej jakości kształcenia i szkolenia jako istotnej podstawy eliminacji głównych światowych wyzwań. W 2016 r. potrzeba ta została uznana na Światowym Szczycie Humanitarnym przez utworzenie platformy „Education Cannot Wait” („Edukacja nie może czekać”) 2 , aby zmienić sposób świadczenia usług edukacyjnych w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów.

Prawo do nauki uznano w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej 3 , która jest skierowana do instytucji UE, a także do państw członkowskich, kiedy wdrażają one prawo UE. Prawo to ma zasadnicze znaczenie dla pokojowego rozwoju społeczeństwa 4 , wzrostu gospodarczego i wykorzystania potencjału każdej osoby. Traktat o Unii Europejskiej zawiera wyraźne zobowiązanie UE do promowania ochrony praw dziecka 5 . Prawo do wysokiej jakości, sprzyjających włączeniu społecznemu kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie stanowi pierwszą zasadę Europejskiego filaru praw socjalnych 6 . Dzieci zajmują szczególne miejsce w działaniach zewnętrznych UE, zakorzenione w prawach dziecka 7 i potwierdzające, że „polepszenie sytuacji dzieci jest konieczne, jeśli chcemy skutecznie przeciwdziałać niestabilności państw i zapewnić długotrwały zrównoważony rozwój, spójność społeczną, stabilność i bezpieczeństwo humanitarne, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym i światowym” 8 . 

W praktyce jednak miliony dzieci są pozbawione dostępu do edukacji o wysokiej jakości z powodu przedłużających się konfliktów, przymusowego wysiedlenia, przemocy, zmiany klimatu i klęsk żywiołowych. Czynniki te powodują powstawanie niewykształconych, straconych pokoleń oraz stanowią główne przyczyny, które zmusiły tak wiele z takich osób do udania się w niebezpieczną drogę do Europy 9 i innych regionów na świecie, co niekorzystnie wpływa na stabilność ich sytuacji i ich rozwój.

Połowa dzieci na całym świecie, które nie uczęszczają do szkoły, zamieszkuje w regionach owładniętych kryzysem lub konfliktem, a niemal połowa uchodźców w wieku szkoły podstawowej nie uczęszcza do szkoły. Zmusza to UE do zareagowania przez wykorzystanie szeregu instrumentów i metod pozostających do jej dyspozycji. W ostatnich latach UE znacznie zwiększyła wsparcie dla edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów na całym świecie, uznając, że edukacja jest najbardziej chronicznie niedofinansowanym sektorem w sytuacjach kryzysowych, na który przeznacza się na świecie mniej niż 3 % wszystkich środków na pomoc humanitarną 10 . UE zwiększyła finansowanie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych z 1 % pomocy humanitarnej w 2015 r. do 8 % w 2018 r., przy czym docelowo udział ten ma wynieść 10 % w 2019 r. Znaczna część unijnej dwustronnej pomocy rozwojowej na rzecz edukacji w latach 2014–2020 jest przeznaczona dla państw niestabilnych i dotkniętych kryzysem. UE jest głównym darczyńcą wspierającym edukację w odpowiedzi na kryzys regionalny w Syrii oraz zapewnia znaczne wielostronne finansowanie globalnych inicjatyw mających na celu zaspokojenie potrzeb edukacyjnych w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych 11 .

Obecnie pomoc UE na rzecz edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów obejmuje wszystkie poziomy edukacji, współpracę z rządami, agencjami ONZ, organizacjami pozarządowymi, społeczeństwem obywatelskim, podmiotami sektora prywatnego, Globalnym Partnerstwem na rzecz Edukacji i innymi zainteresowanymi stronami. Dwustronnemu wsparciu i dialogowi politycznemu z rządami towarzyszy szereg inicjatyw mających na celu łagodzenie zakłóceń ciągłości edukacji na świecie, obejmujących działania od tworzenia tymczasowych przestrzeni do nauki aż po rozwój programów nauczania na odległość dla dzieci, które fizycznie nie mają możliwości dotarcia do szkoły. UE zareagowała na przykład na potrzeby edukacyjne syryjskich dzieci na szeroką skalę, wykorzystując dwustronne finansowanie rozwoju, pomoc humanitarną, regionalny fundusz powierniczy Unii Europejskiej w odpowiedzi na kryzys w Syrii oraz Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji.

W ostatnich latach znacznie zwiększyły się potrzeby na miejscu i pojawiły się nowe wyzwania. Chociaż skala potrzeb przekracza dostępne zasoby, UE ma jednak do odegrania istotną rolę polegającą na zwiększaniu skali podejmowanych działań, koncentrując się na dotarciu do osób najbardziej potrzebujących wsparcia 12 i mobilizując globalne wsparcie na rzecz dalszych działań.

W niniejszym komunikacie zaproponowano zatem zaktualizowane ramy polityki UE w celu sprostania, przez działania zewnętrzne UE, rosnącym wyzwaniom związanym z edukacją w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów poza UE. Zaproponowano podejście wzmacniające wzajemną odpowiedzialność między odpowiednimi zewnętrznymi instrumentami UE w celu zaspokojenia potrzeb edukacyjnych w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych poprzez pomoc humanitarną i rozwojową w oparciu o koordynację, komplementarność i działanie polityczne („powiązanie” 13 ). Ponadto w komunikacie przedstawiono nowe i pojawiające się priorytety, takie jak wpływ przemocy na edukację.

Reagowanie na potrzeby edukacyjne w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych wymaga podejścia całościowego. Niniejszy komunikat przedstawia sposób, w jaki Komisja rozumie pojęcie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów w najszerszym jego znaczeniu; edukacji, u której podstaw leży strategiczne i zintegrowane podejście do promowania bezpiecznych, sprzyjających włączeniu społecznemu i wysokiej jakości możliwości uczenia się dla wszystkich. Edukacja obejmuje: uczenie się przez całe życie, w tym formalne i pozaformalne 14 realizowanie ustalonych poziomów systemów edukacji, obejmujących edukację przedszkolną, szkolnictwo podstawowe, kształcenie średnie, kształcenie policealne i szkolnictwo wyższe (w tym szkolenia techniczne i zawodowe, uczelnie i inne formy rozwoju umiejętności).

Podejście Komisji do edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych obejmuje zarówno sytuacje nadzwyczajne pojawiające się nagle, jak i te rozwijające się powoli, konflikty, sytuacje przemocy, przymusowe wysiedlenia, katastrofy (spowodowane przez człowieka i naturalne), a także stany zagrożenia zdrowia publicznego, przedłużające się i nawracające kryzysy lub sytuacje, w których dowolne wyżej wymienione zjawiska występują jednocześnie. Podejście to, mające na celu wspieranie kształcenia ustawicznego, funkcjonuje we wszystkich obszarach powiązania pomocy humanitarnej z rozwojową, obejmując: gotowość, zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, zapobieganie, łagodzenie, działanie w sytuacjach wyjątkowych, pomoc w czasie przedłużających się kryzysów i odbudowę gospodarczą.

1.1. Groźna utraty pokoleń

Dzieci stanowią jedną trzecią populacji na świecie, jednak połowa osób dotkniętych kryzysami humanitarnymi to właśnie dzieci. Na całym świecie około połowa dzieci, które nie uczęszczają do szkół, to dziewczęta i chłopcy doświadczający skutków takich kryzysów, przy czym odsetek ten stale rośnie 15 . Syria, Irak, Jemen, Afganistan, Sudan Południowy i Demokratyczna Republika Konga należą do grupy około 35 krajów ogarniętych kryzysem, w których niemal 75 mln dzieci w wieku szkolnym (3–18 lat) doświadcza zakłóceń ciągłości edukacji 16 . Takie ryzyko jest znacznie większe w przypadku przesiedleńców. Z szacunków Agencji ONZ ds. Uchodźców wynika, że obecnie ponad 65 mln osób jest przesiedlonych (najwyższy wynik od czasów II wojny światowej), a średni okres przymusowego wysiedlenia często przekracza 20 lat 17 . Zaledwie nieznacznie ponad połowa uchodźców w wieku szkolnym uczęszcza do szkoły podstawowej, mniej niż jedna czwarta osób z odpowiedniej grupy wiekowej – do szkoły średniej, a jedynie 1 % uczy się w szkołach wyższych. Dziewczęta znajdują się w znacznie bardziej niekorzystnej sytuacji, ponieważ w ich przypadku prawdopodobieństwo nieuczęszczania do szkoły w krajach dotkniętych kryzysem jest 2,5-krotnie większe 18 . 

Przyszłość milionów dzieci i osób młodych jest zagrożona narastającą przemocą w placówkach edukacyjnych 19 , obejmującą między innymi: ataki na szkoły i uczelnie, np. porwania uczniów/studentów, wykorzystywanie szkół do celów wojskowych, występowanie min lądowych, niewybuchów i pozostałości po wojnie w okolicach szkół, a także niszczenie placówek edukacyjnych. Władze mogą wykorzystywać edukację jako narzędzie do szerzenia nienawiści i nietolerancji, zwiększania poziomu nierówności i opresji oraz werbowania bezbronnych dzieci do udziału w aktach przemocy 20 . Nierówności pod względem świadczenia usług edukacyjnych mogą skutkować poczuciem niesprawiedliwości i dalszym pogorszeniem sytuacji grup zmarginalizowanych, co ostatecznie może prowadzić do pogłębienia konfliktu 21 . 

Dzieci i osoby młode, które nie uczęszczają do szkoły, są narażone na większe ryzyko przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć, brutalnego ekstremizmu, przymusowych małżeństw, ciąży w młodym wieku, pracy dzieci i przymusowego werbowania 22 . Sytuację osób narażonych na tego rodzaju ryzyko dodatkowo pogarszają trwałe, brutalne i często przedłużające się konflikty, przymusowe wysiedlenia, nierówności oraz ograniczone możliwości ekonomiczne i ograniczony dostęp do podstawowych usług. Skutki kryzysów w zakresie dostępu do edukacji, takie jak zamykanie szkół lub obecność wojskowych w szkołach, mogą skłaniać ludność do uchodźstwa w poszukiwaniu bezpieczniejszych środowisk, co często odbywa się w warunkach zagrożenia życia. Edukacja to cenny towar przenośny.

W sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów systemy edukacji, w ramach których i tak brakuje zasobów, ulegają dalszemu osłabieniu, co zmniejsza szanse na osiąganie dobrych wyników w nauce przez dzieci i osoby młode oraz na wykorzystanie przez nie swojego pełnego potencjału. Częste zakłócenia w pracy szkoły oraz urazy psychiczno-społeczne na skutek traumatycznych wydarzeń utrudniają naukę, co dodatkowo potęgują brak kadry dydaktycznej i zbyt liczne klasy.

1.2. Wzmocnienie działań zewnętrznych UE

Aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju i zgodnie z agendą w zakresie edukacji do roku 2030, UE skoncentruje się na czterech strategicznych, priorytetowych obszarach działania:

1.wzmocnienie systemów i partnerstw na rzecz szybkiego, wydajnego, skutecznego i innowacyjnego reagowania w obszarze edukacji;

2.promowanie dostępu, włączenia i równości;

3.wspieranie edukacji na rzecz pokoju i ochrony;

4.wspomaganie edukacji o wysokiej jakości w celu osiągnięcia lepszych efektów uczenia się.

Aby osiągnąć postępy pod względem realizacji tych priorytetów, Komisja usprawni sposób działania w zakresie koordynacji, sprawowania roli światowego lidera oraz finansowania.

Wspólne i skoordynowane programowanie i planowanie będzie propagowane zarówno wewnątrz Komisji, jak i we współpracy z państwami członkowskimi UE oraz z innymi darczyńcami i partnerami, zapewniając równowagę między reagowaniem w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej. Ponadto UE wykorzysta swoją globalną rolę, światowy zasięg i światowe instrumenty, aby świat w większym stopniu zwrócił uwagę na potrzebę zaspokojenia potrzeb i problemu niedostatecznego finansowania, a także aby zwiększyć koordynację i operacyjną zdolność reagowania.

Na przestrzeni ostatnich trzech lat wzrost finansowania pomocy humanitarnej UE przeznaczonej na edukację w sytuacjach nadzwyczajnych stanowił efekt wzmożonych działań politycznych prowadzonych w oparciu o skalę potrzeb. Finansowanie to obecnie należy utrzymać, co umożliwi osiągnięcie priorytetów strategicznych UE, a ostatecznie objęcie działaniami milionów dzieci i osób młodych, w przypadku których istnieje ryzyko, że będą należeć do „straconych pokoleń”.

·Celem Komisji będzie przeznaczenie 10 % pomocy humanitarnej na edukację w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów od 2019 r. 23

·Komisja będzie wspierać globalnie skoordynowane, terminowe, przewidywalne i elastyczne finansowanie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów.

2. Strategiczne priorytety w zakresie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów

2.1. Wzmocnienie systemów i partnerstw na rzecz szybkiego, wydajnego, skutecznego i innowacyjnego reagowania w obszarze edukacji

W celu zapewnienia dostępności, przewidywalności i przejrzystości finansowania edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych i zgodnie z zobowiązaniami podjętymi na Światowym Szczycie Humanitarnym w 2016 r. 24 działania UE zwiększą skuteczność reagowania w ramach wszystkich aspektów powiązania pomocy humanitarnej z rozwojową. W tym zakresie środki przyjęte przez Komisję będą obejmowały między innymi: wspólne perspektywy krótko-, średnio- i długoterminowe, mechanizmy na rzecz lepszej koordynacji, wspólne analizy, wspólny nadzór nad działaniami oraz wspólny wkład w sprawozdawczość. Działania te przyczynią się do zapewnienia uwzględniającego dane okoliczności połączenia przewidywalnej, wieloletniej oraz krótko- i średnioterminowej pomocy finansowej.

Komisja zintensyfikuje i usprawni swoje działania w zakresie zapewniania edukacji jako globalnego dobra publicznego za pomocą wielostronnego finansowania, pomocy technicznej, zwoływania posiedzeń na forum światowym, uczestnictwa w organach doradczych i korzystania z innych możliwości zewnętrznego zaangażowania.

Komisja przyjmie ukierunkowane podejście w celu wzmocnienia systemów edukacji, zwiększając w tym celu rolę, jaką odgrywa w dialogu politycznym i w zakresie wsparcia dwustronnego. W miarę możliwości i w razie potrzeby finansowanie unijne będzie przeznaczane na wsparcie systemów administracji, w tym tych przyjmujących uchodźców 25 , jako organów w pierwszej kolejności odpowiedzialnych za prawo do nauki. Jeżeli bezpośrednie wsparcie na rzecz rządów nie jest możliwe ani odpowiednie, wzmocnienie systemów będzie polegało na wsparciu najodpowiedniejszych, dostępnych podmiotów działających w dziedzinie edukacji 26 .

Aby ułatwić ustalanie priorytetów w zakresie pomocy UE na podstawie potrzeb, zgodnych z priorytetami organów krajowych, we wsparciu na rzecz planowania w sektorze edukacji Komisja uwzględni potrzeby edukacyjne związane z sytuacjami nadzwyczajnymi i przedłużającymi się kryzysami. Finansowanie unijne będzie się opierało na solidnych ocenach potrzeb, które przeprowadzać będą między innymi ministerstwa edukacji, agencje ONZ, organizacje pozarządowe, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, podmioty sektora prywatnego i inne stosowne podmioty.

Wsparciem zostaną objęte podmioty na wszystkich szczeblach, aby usprawnić gromadzenie danych, zarządzanie nimi i ich analizę, w tym danych dotyczących finansowania edukacji i danych na temat wyników w nauce. Wsparcie będzie przeznaczone również na działania służące identyfikacji najlepszych praktyk oraz skutecznych i innowacyjnych sposobów wymiany informacji i zarządzania nimi. Priorytetem będzie budowanie zdolności wszystkich podmiotów w sektorze i na wszystkich szczeblach, w stosownych przypadkach we współpracy z sektorem prywatnym.

UE jest zaangażowana w publiczne usługi edukacyjne 27 , natomiast podmioty sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego mogą wnieść wartość dodaną we wsparcie takich usług. Komisja zaangażuje sektor prywatny w celu określenia i opracowania innowacyjnych podejść oraz powiązania reform edukacyjnych z potrzebami społecznymi i możliwościami na rynku pracy. Potrzebne są ściślejsze partnerstwa i mechanizmy koordynacji z innymi odpowiednimi sektorami, takimi jak opieka zdrowotna, źródła utrzymania, ochrona i wyżywienie, aby umożliwić zintegrowane i całościowe reagowanie na potrzeby dzieci w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych.

2.2. Promowanie dostępu, włączenia i równości

Kluczowe funkcje edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych sprowadzają się do osiągnięcia pokojowego współistnienia, wrażliwości międzykulturowej, skutecznego włączenia do społeczności przyjmującej oraz spójności społecznej. UE będzie wspierać włączanie przesiedlonych dzieci i osób młodych do systemów edukacji, w tym zapewniając wsparcie społecznościom przyjmującym, i tym samym aktywnie realizując zobowiązania zawarte w nowym Europejskim konsensusie w sprawie rozwoju i w komunikacie dotyczącym godnego życia 28 .

Ze względu na skalę potrzeb i ograniczenia w zakresie wsparcia UE w tym zakresie działania będą się koncentrować na grupach najbardziej potrzebujących, takich jak:

·nieuczęszczające do szkoły dzieci i osoby młode oraz osoby zagrożone zakłóceniem ciągłości edukacji;

·przymusowo wysiedlone dzieci i osoby młode (uchodźcy i osoby wewnętrznie przesiedlone) oraz społeczności, które przyjmują takie osoby;

·grupy szczególnie wrażliwe i defaworyzowane, w tym dzieci i osoby młode, które zostały odseparowane i pozostają bez opieki, osoby na trudno dostępnych obszarach, osoby z niepełnosprawnościami lub dodatkowymi potrzebami, osoby powiązane z siłami i grupami zbrojnymi (ze szczególnym naciskiem na ich ponowną integrację za sprawą edukacji), a także osoby należące do mniejszości etniczno-językowych oraz osoby należące do uboższych grup społeczno-ekonomicznych.

Aby ograniczyć zakłócenia ciągłości edukacji oraz promować bezpieczne i ochronne możliwości edukacyjne sprzyjające włączeniu społecznemu, konieczne jest proaktywne i szybkie reagowanie na wszystkich poziomach. Każdy tydzień, miesiąc i rok bez nauki w przypadku dziecka w wieku szkolnym sprawia, że takie dziecko coraz bardziej oddala się od swojej ścieżki edukacyjne i traci szanse na powrót do szkoły.

Mając na uwadze, że znaczna większość przymusowo wysiedlonych dzieci i osób młodych została przyjęta przez kraje o niskich lub średnich dochodach 29 , elastycznemu wsparciu krótkoterminowemu musi towarzyszyć przewidywalne finansowanie długoterminowe mające na celu zwiększenie odporności i skuteczności systemów edukacji. Konieczne jest dostosowanie systemów edukacji tak, aby były one przygotowane na powtarzające się i przedłużające się okresy przesiedlenia oraz na sprostanie potrzebom zarówno ludności przymusowo wysiedlonej, jak i społeczności przyjmujących. Wymaga to eliminacji wyzwań, przed którymi stoją społeczności przyjmujące w zakresie zapewnienia wysokiej jakości usług oświatowych sprzyjających włączeniu społecznemu.

Sytuacje nadzwyczajne i przedłużające się kryzysy wywierają nieproporcjonalny wpływ na edukację kobiet i dziewcząt. Do szczególnych rodzajów ryzyka związanego z płcią, na jakie narażeni są chłopcy i dziewczęta w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych, należy zagrożenie takimi zjawiskami jak: wczesne i przymusowe małżeństwo, ciąża w młodym wieku, praca dzieci, werbowanie od grup zbrojnych oraz przemoc seksualna i przemoc ze względu na płeć. Służby oświatowe powinny reagować na potrzeby dziewcząt i chłopców, w tym powinny kłaść nacisk na podział toalet na męskie i damskie podczas odbudowy szkół, aby wyeliminować obawy uczniów i rodziców dotyczące bezpieczeństwa. Komisja będzie jeszcze bardziej podkreślać znaczenie włączenia grup szczególnie wrażliwych i defaworyzowanych. Szczególną uwagę trzeba poświęcić osobom młodym, które często przyjmują na siebie obowiązki dorosłych i nie są objęte wsparciem edukacyjnych ze względu na jego niedoskonałość; w tym zakresie nacisk należy położyć na potrzeby takich osób typowe dla danej płci.

2.3. Wspieranie edukacji na rzecz pokoju i ochrony

Edukacja stanowi potężne narzędzie sprzyjające przemianom społecznym, większej równości, dobrobytowi i budowaniu pokoju. Niskiej jakości zarządzanie edukacją wykorzystywaną do nadużyć lub manipulacji może stanowić czynnik podsycający konflikty za sprawą opresji, nierównych szans i wyników lub nawoływania do nienawiści i przemocy. UE będzie propagować edukację uwzględniającą problematykę konfliktów 32 i wspierać politykę oświatową sprawdzoną empirycznie, promującą równość dzieci i osób młodych oraz chroniącą je przed stygmatyzacją ze strony innych osób, nawoływaniem do nienawiści, brutalnym ekstremizmem i werbowaniem do grup zbrojnych.

Głównym elementem podejścia przyjętego przez Komisję jest stworzenie bezpiecznych, ochronnych, wysokiej jakości warunków nauki. Ochrona dzieci i osób młodych oparta na zasadzie „nie szkodzić” wymaga dobrych praktyk. Mając na uwadze, że w czasie kryzysu często instytucjonalne i społeczne środki ochronne zawodzą, konieczne są systemy ochrony dzieci na etapie przygotowania, planowania i wdrożenia działań oraz w okresie przejściowym. Komisja uznaje i wspiera główną rolę, jaką rodzice i opiekunowie odgrywają w edukacji i ochronie dzieci, oraz szerszą rolę, jaką w obu przypadkach odgrywają społeczności.

Co szczególnie istotne w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych, ochrona powinna stanowić centralny element systemów edukacji na wszystkich poziomach, a nacisk należy kłaść na politykę, procesy i praktyki w szkole przeciwdziałające przemocy, w tym na zapobieganie przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć. Oprócz innowacyjnych interwencji mających na celu wyeliminowanie zidentyfikowanych potrzeb wsparciem zostaną objęte działania usprawniające oceny potrzeb w zakresie ochrony dzieci oraz związane z tym planowanie.

Aby wsparcie dotyczyło bardziej odpornych systemów edukacji, pomoc UE będzie wykraczać poza wsparcie w zakresie infrastruktury, która ma przetrwać klęskę żywiołową 33 , w celu wsparcia planowania w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi oraz edukacji uwzględniającej problematykę kryzysów. Infrastruktura edukacyjna powinna być strukturalnie bezpieczna i powinna sprzyjać uczeniu się w bezpiecznych warunkach sprzyjających włączeniu społecznemu. Wsparcie dotyczące infrastruktury w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych będzie obejmowało szereg wariantów, dostosowanych do standardów uzgodnionych na szczeblu krajowym, takich jak tymczasowe przestrzenie do nauki, odbudowa zniszczonych szkół i budowa szkół.

Edukacja to kluczowy element podejścia przyjętego przez Komisję w zakresie odporności 34 , jako że przyczynia się ona do budowania odporności zarówno pojedynczych osób, jak i społeczeństwa. Edukacja stanowi fundament indywidualnej odporności, zapewniając dobrostan nowych pokoleń i ochronę, promując dobrostan społeczny i emocjonalny oraz rozwój poznawczy wśród osób odczuwających skutki sytuacji nadzwyczajnych i kryzysów. Pomoc UE będzie obejmowała propagowanie udzielania wsparcia psychospołecznego, między innymi dla nauczycieli i innych osób świadczących opiekę, oraz ścieżki ukierunkowanej pomocy i reagowania dla dzieci i osób młodych wymagających specjalistycznych usług. Tego rodzaju działania powinny stanowić element istniejących i krajowych mechanizmów ukierunkowanej pomocy i reagowania.

W celu rozwiązania problemu ataków na edukację i eliminacji tego zjawiska Komisja uznaje i wspiera prace Globalnej Koalicji na rzecz Ochrony Edukacji przed Atakami i będzie wspierać inicjatywy promujące i wykonujące deklarację w sprawie bezpiecznych szkół 35 . Szkoły, będące pod ochroną międzynarodowego prawa humanitarnego, powinny stanowić bezpieczną przystań.

2.4. Wspomaganie edukacji o wysokiej jakości w celu osiągnięcia lepszych efektów uczenia się

Pomoc UE opiera się na założeniu, że jakość systemów edukacji musi być dobra, aby dzieci i osoby młode osiągały dobre wyniki w nauce 38 . UE zobowiązuje się do tego, że zapewnienie odpowiednich programów nauczania, wykwalifikowanych nauczycieli i dyrektorów szkół, odpowiednich materiałów dydaktycznych i dostępności odpowiedniej infrastruktury szkolnej pozostanie kluczowym elementem pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów 39 .

W czasach kryzysów, szczególnie w krajach o niskich dochodach, często brakuje wykwalifikowanych zawodowych nauczycieli. Nauczyciele mogą nie mieć umiejętności językowych lub pedagogicznych odpowiadających potrzebom osób uczących się. Sami, tak jak pozostały personel sektora oświaty, mogli doznać traumy i mogą wymagać wsparcia. Przesiedleni nauczycieli mogą nie posiadać dokumentów upoważniających ich do uczenia w społeczności, które ich przyjęła. UE będzie wspierać politykę i działania zapewniające dostępność wyszkolonej kadry nauczycielskiej.

UE będzie wspierać specjalne środki, takie jak wsparcie pomostowe i wsparcie w zakresie powtarzania klasy, aby sprostać wyzwaniom, jakich mogą doświadczać osoby uczące się podczas włączania do systemu edukacji. Konieczne jest dostosowane do potrzeb reagowanie na każdym poziomie edukacji na podstawie wieku, płci i dotychczasowej edukacji osób uczących się. Takie działania mogą obejmować pozaformalne lub alternatywne formy uczenia się i będą uwzględniać różne potrzeby na poszczególnych etapach edukacji.

Włączenie przymusowo wysiedlonych dzieci i osób młodych do krajowych systemów edukacji wymaga zachowania podstawowego połączenia między językiem, tożsamością i kulturą. Unijna wiedza ekspercka w zakresie polityki językowej, której przykłady można znaleźć w całej UE, zostanie wykorzystana w ramach dialogu politycznego i pomocy. Przyczyni się to do promowania sprawdzonej empirycznie, postępowej polityki językowej związanej z używaniem języka ojczystego i dodatkowych języków.

Uznając fakt, że okres przymusowego wysiedlenia staje się coraz dłuższy, a dana przesiedlona ludność często jest wielokrotnie przesiedlana, należy usprawnić kwestię mobilności i akredytacji między różnymi systemami edukacji oraz w ramach jednego systemu edukacji 40 . Brak dokumentów nie powinien stanowić przeszkody w uzyskaniu przez przesiedlone dzieci i osoby młode dostępu do edukacji w odpowiednim czasie, tj. w momencie przyjazdu, i należy stworzyć procedury w celu zapewnienia, aby żaden system akredytacji nie był nadrzędny względem prawa do nauki. W szczególności nie można odmawiać dostępu do szkolnictwa edukacyjnego na podstawie wyników egzaminów 41 . Zamiast tego należy stosować odpowiednie mechanizmy oceny, aby określić, w jaki sposób dostęp i wsparcie można udoskonalić, oraz aby zapewnić dane na potrzeby kształtowania polityki. Jednocześnie wszystkie osoby młode muszą mieć możliwość przystąpienia do egzaminów i uzyskania dyplomu, który zazwyczaj stanowi podstawę dalszych możliwości edukacyjnych i szans na zatrudnienie.

UE zobowiązuje się do zapewnienia sprzyjającego włączeniu społecznemu, sprawiedliwego, wysokiej jakości szkolnictwa podstawowego i kształcenia średniego, i rozumie, że podstawowe umiejętności, takie jak podstawowe umiejętności czytania i pisania oraz rozumowania matematycznego, stanowią kluczowe elementy dalszej edukacji.  42  

UE uznaje również znaczenie powiązanych z rynkiem pracy kształcenia i szkolenia technicznego i zawodowego oraz szkolnictwa wyższego 43 . W ramach rozwoju umiejętności i szkoleń z zakresu umiejętności przystosowania zawodowego w czasie kryzysów należy uwzględniać społeczno-ekonomiczną presję, jakiej poddawane są osoby uczące się, taką jak praca dzieci, ograniczone przemieszczanie się i normy związane z płcią. Zobowiązania UE do rozwijania umiejętności i promowania umiejętności przystosowania zawodowego, godnej pracy i przyzwoitych warunków życia, wskazują na potrzebę zapewnienia równych szans zarówno dla młodych kobiet, jak i dla młodych mężczyzn, a także dla innych grup defaworyzowanych.

UE będzie nadal wspierać specjalne partnerstwa na rzecz badań naukowych i uczenia się, aby wzmocnić bazę dowodową tego sektora. W tym kontekście można dążyć do osiągnięcia synergii z unijnym programem ramowym w zakresie badań naukowych i innowacji w celu sprostania wyzwaniom związanym z edukacją w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych w ramach działań zewnętrznych UE.

3. Wniosek

W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się kwestii edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych poza UE, co odzwierciedla alarmującą i rosnącą skalę potrzeb i wyzwań, które należy zaspokoić. W niniejszym komunikacie określa się całościowe i skuteczne ramy polityki wskazujące sposób, w jaki UE może realizować działania i wykorzystywać swoją wiodącą pozycję w tej dziedzinie polityki. Na poparcie tego ambitnego założenia przedstawiono przykłady dzieci i osób młodych, które pokonują przeciwności losu, aby kontynuować naukę.

Komisja, przy wsparciu ze strony Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ), w tym delegatur UE, będzie aktywnie angażować państwa członkowskie, państwa trzecie, organizacje międzynarodowe oraz podmioty sektora publicznego i prywatnego w promowanie i wspieranie wydajniejszej i skuteczniejszej współpracy i koordynacji na rzecz szybszego, bardziej przewidywalnego i trwałego wsparcia edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie przedłużających się kryzysów. W ten sposób służby Komisji i ESDZ będą również promować osiągnięcie celów nowego Europejskiego konsensu w sprawie rozwoju i komunikatu dotyczącego godnego życia. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywają państwa członkowskie.

Komisja zachęca Parlament Europejski do zapoznania się z kierunkami polityki wyznaczonymi w niniejszym komunikacie oraz zwraca się do Rady o ich zatwierdzenie w konkluzjach Rady.

(1)

Zapewnienie sprzyjającej włączeniu społecznemu i sprawiedliwej wysokiej jakości edukacji oraz wspieranie działań na rzecz zapewnienia wszystkim osobom możliwości uczenia się przez całe życie.

(2)

  http://www.educationcannotwait.org/

(3)

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 14. Dz.U. C 326 z 26.10.2012, s. 391–407; Zgromadzenie Ogólne ONZ, Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r., zbiór traktatów ONZ, t. 1577.

(4)

Globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej przedstawiona przez wysoką przedstawiciel unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa w czerwcu 2016 r. https://europa.eu/globalstrategy/sites/globalstrategy/files/pages/files/eugs_review_web_13.pdf

(5)

Art. 3 ust. 3 akapit drugi oraz art. 3 ust. 5 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) zawierają wyraźne zobowiązanie UE do promowania ochrony praw dziecka w ramach działań wewnętrznych i zewnętrznych UE.

(6)

Komunikat Komisji „Ustanowienie Europejskiego filaru praw socjalnych”, COM(2017) 250.

(7)

Wytyczne UE w sprawie promowania i ochrony praw dziecka przyjęte przez Radę w 2017 r.

(8)

COM(2008) 55 i Wytyczne UE w sprawie promowania i ochrony praw dziecka przyjęte przez Radę w 2017 r.

(9)

COM (2017) 211, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Ochrona migrujących dzieci.

(10)

Sprawozdanie UNESCO monitorujące edukację na świecie (2016 r.) pt. „Aid to education stagnates, jeopardising global targets” oraz sprawozdanie UNESCO monitorujące edukację na świecie (2017 r.) pt. „Accountability in Education: meeting our commitments”.

(11)

W ramach pomocy rozwojowej UE zobowiązała się do przekazania 475 mln EUR na cele Globalnego Partnerstwa na rzecz Edukacji i wniesienia wkładu w wysokości 16 mln EUR do funduszu „Education Cannot Wait” w latach 2018–2020, a w ramach pomocy humanitarnej – do przekazania 1 mln EUR na rzecz Global Education Cluster w latach 2018–2019.

(12)

Zob. pkt 3.2, aby uzyskać informacje na temat ustalania priorytetów w odniesieniu do osób najbardziej potrzebujących.

(13)

Wdrożenie zobowiązań UE zawartych w komunikacie pt. „Godne życie: przejście od uzależnienia od pomocy do samodzielności” (COM(2016) 234) oraz nowego Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju (Dz.U. C 210 z 30.6.2017, s. 1–24).

(14)

Zgodnie z zaleceniem Rady w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, Dz.U. C 398 z 22.12.2012, s. 1–5. Uczenie się formalne odbywa się w zorganizowanym i usystematyzowanym środowisku przeznaczonym do nauki, a jego zwieńczeniem jest zwykle zdobycie wykształcenia najczęściej potwierdzonego świadectwem lub dyplomem. Uczenie się pozaformalne odbywa się przez zaplanowane działania, w ramach których istnieje pewna forma wsparcia edukacyjnego; może ono obejmować programy służące uzyskaniu umiejętności zawodowych, zdobyciu umiejętności czytania i pisania przez osoby dorosłe oraz odebraniu podstawowego wykształcenia przez osoby wcześnie kończące naukę.

(15)

Grupa Banku Światowego (2017 r.), World Development Report: Learning to Realise Education's Promise. Dzieci żyjące w najtrudniejszych warunkach stanowią około 20 % dzieci objętych obowiązkiem szkolnym na poziomie szkoły podstawowej na całym świecie, ale stanowią one około 50 % dzieci, które nie uczęszczają do szkoły, co oznacza wzrost z 42 % w 2008 r.

(16)

Instytut Rozwoju Zagranicznego (2016 r.) – „A common platform for education in emergencies and protracted crises: Evidence paper”. Instytut Rozwoju Zagranicznego, Londyn.

(17)

Biuro UNHCR, Global Trends: Forced Displacement in 2016.

(18)

UNICEF (2017 r.), Education Uprooted: For every migrant, refugee and displaced child, education.

(19)

Globalna Koalicja na rzecz Ochrony Edukacji przed Atakami (Global Coalition to Protect Education from Attack). Sprawozdanie z 2018 r. dotyczące ataku na edukację.

(20)

Burde i in. (2015 r.), „What works to promote children's educational access, quality of learning and wellbeing in crisis-affected contexts”.

(21)

UNESCO (2011 r.), Education for All Global Monitoring Report, „The hidden crisis: Armed conflict and education”.

(22)

Nicolai i in. (2015 r.) „Education in emergencies and protracted crises towards a strengthen response”, dokument informacyjny przygotowany na potrzeby szczytu „Edukacja dla rozwoju” zorganizowanego w Oslo.

(23)

Poziom przewyższający poziom zalecany przez Międzynarodową Komisję ds. Finansowania Globalnych Możliwości Edukacyjnych (International Commission on Financing Global Education Opportunity (sprawozdanie z 2016 r. „The Learning Generation”).

(24)

Przyjęta na Światowym Szczycie Humanitarnym w 2016 r. inicjatywa „Wielka Umowa” obejmuje szereg zmian w metodach pracy darczyńców i organizacji pomocowych, w tym przygotowanie programowania środków pieniężnych, zwiększenie finansowania na rzecz krajowych i lokalnych beneficjentów oraz ograniczenie biurokracji za sprawą zharmonizowanych wymogów w zakresie sprawozdawczości.

(25)

Zakres stosowania niniejszego komunikatu ogranicza się do działań prowadzonych poza UE.

(26)

W obszarach wspieranych przez organizacje pozarządowe można uznać, że wzmocnienie systemu obejmuje między innymi samorządy terytorialne lub alternatywnych usługodawców lub systemy koordynacji pomocy humanitarnej i rozwojowej. Istnieje możliwość szukania alternatywnych rozwiązań w sytuacji, w której to rząd odpowiada za ataki na osoby uczące się lub pozbawienie grup zmarginalizowanych praw do nauki.

(27)

COM(2016) 234. Zobowiązania na rzecz edukacji koncentrują się na: koordynacji i podejściu zakładającym powiązanie pomocy humanitarnej z rozwojową; potencjalnej roli nauczycieli będących przesiedleńcami; wsparciu dobrze funkcjonujących publicznych usług edukacyjnych; wykorzystaniu produktów postępu technologicznego i ułatwieniu dostępu do szkolnictwa wyższego dla osób uczących się będących przesiedleńcami.

(28)

Nowy Europejski konsensus w sprawie rozwoju, Dz.U. C 210 z 30.6.2017 oraz COM(2016) 234 „Godne życie: przejście od uzależnienia od pomocy do samodzielności”.

(29)

Biuro UNHCR, Global Trends: Forced Displacement in 2016.

(30)

Cel ten jest zgodny z ambicjami określonymi w Deklaracji nowojorskiej w sprawie uchodźców i migrantów z 2017 r.

(31)

Unijny plan działania w sprawie równości płci oraz wzmocnienia pozycji kobiet w kontekście współpracy na rzecz rozwoju na lata 2016–2020, konkluzje Rady (26 października 2015 r.), 13201/15.

(32)

Międzyagencyjna Sieć ds. Edukacji w Sytuacjach Nadzwyczajnych (Inter-Agency network on Education in Emergencies). Guidance Note on Conflict Sensitive Education, 2013 r.

(33)

COM(2014) 216, Plan działania z Hyogo na lata po 2015 r.: zarządzanie ryzykiem w celu budowania odporności.

(34)

COM(2017) 21 oraz COM(2011) 637. UE zobowiązuje się w większym stopniu wspierać edukację o wysokiej jakości, aby zapewnić osobom młodym wiedzę i umiejętności, dzięki którym będą mogli być aktywnymi członkami zmieniającego się społeczeństwa. W ramach nowego Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju UE i jej państwa członkowskie zobowiązały się, że będą stosować podejście zakładające powiązanie pomocy humanitarnej z rozwojową, aktywnie przyczyniając się do budowy odporności na poziomie jednostki, społeczności, społeczeństwa i państwa. Wiąże się to z zapobieganiem kryzysom i ich eliminowaniem, zmniejszeniem trwałej podatności na zagrożenia i budowaniem odporności na poziomie jednostki, społeczeństwa i państwa.

(35)

Deklaracja w sprawie bezpiecznych szkół (2015 r.) przewiduje możliwość wyrażenia szerokiego wsparcia politycznego dotyczącego ochrony i kontynuacji edukacji w czasie konfliktu zbrojnego oraz stanowi instrument, na podstawie którego państwa zatwierdzają wytyczne dotyczące ochrony szkół i uniwersytetów przed wykorzystaniem do celów wojskowych podczas konfliktów zbrojnych oraz zobowiązują się do przestrzegania tych wytycznych.

(36)

Użycie tej nazwy nie może być traktowane jako uznanie państwa Palestyna i pozostaje bez uszczerbku dla indywidualnych stanowisk państw członkowskich w tej kwestii.

(37)

Biuro ONZ ds. Zmniejszania Ryzyka Związanego z Klęskami Żywiołowymi oraz Globalne Porozumienie w sprawie Zmniejszenia Ryzyka Związanego z Klęskami Żywiołowymi i Odporności Sektora Oświaty (Global Alliance for Disaster Risk Reduction and Resilience in the Education Sector) (2017 r.) „Comprehensive School Safety Framework”.

(38)

COM(2002) 116, komunikat „Edukacja i szkolenia w kontekście ograniczania ubóstwa w krajach rozwijających się”.

(39)

Tamże.

(40)

Można wzorować się na sporządzonym przez Komisję Europejską Planie działania na rzecz integracji obywateli państw trzecich, w którym jako priorytety Komisja określiła: wsparcie na rzecz możliwie najwcześniejszego ocenienia, potwierdzenia i uznawania umiejętności oraz kwalifikacji akademickich i zawodowych.

(41)

Dotyczy to każdego testu/egzaminu, który niesie za sobą konsekwencje dla osoby do niego podchodzącej (ważne egzaminy), takim egzaminem jest na przykład egzamin wstępny.

(42)

COM(2002) 116, komunikat „Edukacja i szkolenia w kontekście ograniczania ubóstwa w krajach rozwijających się”.

(43)

Tamże.

(44)

 Takich jak minimalne normy w dziedzinie edukacji Międzyagencyjnej Sieci ds. Edukacji w Sytuacjach Nadzwyczajnych (Inter-Agency Network for Education in Emergencies): gotowość, działanie i odbudowa. 2010 r.