SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

na temat stosowania rozporządzenia (UE) nr 913/2010 sporządzone zgodnie z jego art. 23

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 913/2010 z dnia 22 września 2010 r. w sprawie europejskiej sieci kolejowej ukierunkowanej na konkurencyjny transport towarowy 1 („rozporządzenie”) weszło w życie w listopadzie 2010 r.

Przyjęcie tego rozporządzenia należy umieścić w szerszym kontekście długoterminowej polityki Unii Europejskiej mającej na celu nadanie transportowi bardziej zrównoważonego charakteru, w szczególności poprzez ograniczanie emisji gazów cieplarnianych i dekarbonizację sektora. Kolejowe przewozy towarowe rzeczywiście będą miały do odegrania kluczową rolę w przyszłym modelu transportu. Nowy impuls na rzecz rozwoju tych przewozów pojawił się wraz z zatwierdzeniem w 2016 r. deklaracji ministerialnej z Rotterdamu 2 i przyjętego w Rotterdamie oświadczenia przedstawicieli sektora 3 .

W rozporządzeniu określono zasady tworzenia i organizacji międzynarodowych korytarzy kolejowych (kolejowe korytarze towarowe) z myślą o rozwoju europejskiej sieci kolejowej ukierunkowanej na konkurencyjny transport towarowy. W rozporządzeniu promuje się współpracę między najważniejszymi zainteresowanymi stronami z punktu widzenia kolejowych przewozów towarowych (przede wszystkim organami ds. transportu kolejowego w państwach członkowskich i zarządcami infrastruktury kolejowej, lecz również przedsiębiorstwami kolejowymi i operatorami terminali). W szczególności promuje się w nim koordynację w zakresie oferowania zdolności przepustowej, zarządzania ruchem, robót dotyczących infrastruktury oraz planowania inwestycyjnego.

Utworzono już dziewięć pierwszych kolejowych korytarzy towarowych określonych w rozporządzeniu (sześć kolejowych korytarzy towarowych utworzono w listopadzie 2013 r., a ostatnie trzy – w listopadzie 2015 r.) i obecnie zostały one już w pełni uruchomione. Trwają prace nad utworzeniem jednego dodatkowego („kolejnego”) kolejowego korytarza towarowego, a zainteresowane państwa członkowskie i Serbia zaproponowały utworzenie następnego takiego korytarza.

Zgodnie z art. 23 rozporządzenia Komisja okresowo analizuje jego stosowanie. Komisja przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie, po raz pierwszy do dnia 10 listopada 2015 r., a następnie co trzy lata. Komisja niniejszym przedstawia Parlamentowi i Radzie swoje pierwsze sprawozdanie. Niniejsze sprawozdanie przedłożono z pewnym opóźnieniem, gdyż Komisja chciała dokładnie uwzględnić otrzymane informacje zwrotne w odniesieniu do kolejowych korytarzy towarowych, które utworzono dopiero pod koniec 2015 r., oraz ze względu na to, że w 2016 r. zdecydowano się rozpocząć szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi stronami (zaproszenie do przedstawiania stanowisk i otwarte konsultacje publiczne) dotyczące kolejowych korytarzy towarowych. Wskaźnik odpowiedzi na konsultacje był bardzo zadowalający, a same konsultacje spotkały się z dużym zainteresowaniem i pozwoliły uzyskać istotne informacje zwrotne na temat stosowania rozporządzenia – w niniejszym dokumencie odzwierciedlono niektóre kwestie poruszone w ramach tych konsultacji.

W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono najważniejsze wnioski dotyczące dotychczasowego wdrażania rozporządzenia. Celem sprawozdania jest zwrócenie uwagi zarówno na najważniejsze pozytywne skutki wynikające ze stosowania rozporządzenia, jak również na najważniejsze wyzwania i problemy. Bardziej szczegółową analizę wdrożenia kolejowych korytarzy towarowych przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym niniejszemu sprawozdaniu. Oba te elementy opracowano również w oparciu o informacje zwrotne zgromadzone przez służby Komisji, przede wszystkim w wyniku uczestnictwa w posiedzeniach dotyczących kolejowych korytarzy towarowych, lecz również w oparciu o informacje pochodzące z różnych dokumentów i sprawozdań dotyczących kolejowych korytarzy towarowych oraz w wyniku dyskusji na forum odbywających się dwa razy do roku posiedzeń grupy roboczej ds. kolejowych korytarzy towarowych w ramach Komitetu ds. Jednolitego Europejskiego Obszaru Kolejowego.

Ogólnie rzecz biorąc, wdrażanie kolejowych korytarzy towarowych pomogło zacieśnić współpracę transgraniczną, której brakowało w sektorze kolejowych przewozów towarowych przed wejściem w życie tego rozporządzenia, w szczególności jeżeli chodzi o zarządzanie infrastrukturą operacyjną. Przyjęcie rozporządzenia jest ambitnym krokiem mającym zlikwidować luki w obszarze koordynacji transgranicznej. Zauważono również pośrednie skutki stosowania mechanizmów współpracy wynikających z rozporządzenia – np. ułatwienie kontaktów operacyjnych na poziomie międzynarodowym, nawet w kwestiach niezwiązanych z kolejowymi przewozami towarowymi, lub zachęty do opracowania procesów koordynacji i narzędzi IT, np. w ramach stowarzyszenia RailNetEurope 4 . Stanowi to znaczny sukces.

Wyniki osiągnięte w niektórych obszarach były jednak niejednoznaczne lub skromne, np. jeżeli chodzi o zdolność przepustową kolejowych korytarzy towarowych, koordynację robót lub koordynację zarządzania ruchem. Są to najważniejsze obszary, w których należy poczynić postępy, aby zapewnić wysoką jakość i wiarygodność transgranicznych usług kolejowego transportu towarowego, co stanowi warunek wstępny do tego, by kolejowe przewozy towarowe stały się bardziej konkurencyjne oraz by ostatecznie doszło do przesunięcia międzygałęziowego.

W praktyce pociągi często nie tylko wjeżdżają na korytarz i z niego zjeżdżają, lecz również przejeżdżają z jednego kolejowego korytarza towarowego do drugiego. W rezultacie w obowiązujących ramach prawnych zainicjowano współpracę między korytarzami na różnych poziomach (państw członkowskich, zarządców infrastruktury i przedsiębiorstw kolejowych). Wskazuje to na istnienie tendencji do umacniania podejścia opartego na sieci w odniesieniu do konkurencyjnych przewozów towarowych.

Usługi i produkty z zakresu zdolności przepustowej oferowane przez kolejowe korytarze towarowe są zgodne z ideą rozporządzenia, lecz informacje zwrotne otrzymane od rynku lub ograniczony stopień wykorzystania na rynku wskazują, że korytarze nie są w wystarczającym stopniu dostosowane do potrzeb klientów z sektora kolejowych przewozów towarowych. Co więcej, przepisy i procesy o charakterze krajowym w dalszym ciągu stanowią ogólnie przeszkodę dla zwiększenia efektywności i płynności międzynarodowego ruchu towarowego.

Wiele inicjatyw sektorowych jest prawidłowo ukierunkowanych; ponadto prowadzone są testy licznych aktywnych podejść, takich jak pilotażowe produkty z zakresu zdolności przepustowej na potrzeby ruchu doraźnego lub zwiększenie zaangażowania klientów końcowych poprzez udział w posiedzeniach strategicznych. Przyczynił się do tego z pewnością klimat sprzyjający rozwojowi kolejowych przewozów towarowych, jaki pojawił się dzięki deklaracji ministerialnej z Rotterdamu, w której opracowywaniu aktywny udział brała Komisja, oraz dzięki oświadczeniu sektorowemu z Rotterdamu zatwierdzonemu podczas Dni TEN-T 2016.

Z pewnością należy zgromadzić dalsze doświadczenia z zakresu takich kwestii jak koordynacja robót i zarządzanie zdolnością przepustową na poziomie transgranicznym. Procesy i narzędzia w tych obszarach są nadal na etapie opracowywania lub planowania. Kolejowe korytarze towarowe nadal znajdują się faktycznie na etapie powstawania, uczenia się poprzez działanie oraz prób i błędów.

Ważne jest również, by uwzględnić zróżnicowanie na poziomie regionalnym, jeżeli chodzi np. o oczekiwania rynkowe lub dostępność zdolności przepustowych infrastruktury. W związku z tym, aby zapewnić ambitne wdrożenie kolejowych korytarzy towarowych, nie można stosować żadnych uogólnień ani podejścia uniwersalnego. Ponadto wiele skutków ma charakter niematerialny i w związku z tym trudno jest je ująć ilościowo (np. zmiana nastawienia z ukierunkowanego na dane państwo na bardziej europejskie lub usprawnienie komunikacji).

Wśród zaangażowanych stron panuje ogólna tendencja do przestrzegania przepisów rozporządzenia jedynie w formalnie wymaganym stopniu i do pozostawania w ramach jego ścisłego zakresu. Poszczególne przepisy rozporządzenia można wdrażać na różne sposoby – w sposób mniej lub bardziej ambitny – co wpływa na osiągnięcie ogólnych celów rozporządzenia. Jednocześnie pewne przykłady rozbudowy kolejowych korytarzy towarowych oraz utworzenie dwóch kolejnych kolejowych korytarzy towarowych stanowi dowód dużego zainteresowania i ogólnego poparcia dla wdrażania kolejowych korytarzy towarowych.

W rozporządzeniu przewidziano specjalną strukturę zarządzającą, w ramach której zaangażowane strony mają możliwość prowadzenia działań wykraczających poza określone minimum zadań i kompetencji. W praktyce kolejowe korytarze towarowe stanowią zintegrowaną strukturę operacyjną i można wykorzystywać je do różnych – często uzupełniających się – celów. Jako „narzędzie rynkowe” kolejowe korytarze towarowe mogą oferować wysokiej jakości, konkurencyjne usługi konsumentom bezpośrednim i końcowym. Jako „narzędzie polityki/współpracy” mają one za zadanie poprawić warunki operacyjne wzdłuż korytarza, w tym zapewnić koordynację/harmonizację praktyk krajowych w wielu obszarach, lecz również rozwiązać szereg problemów o różnym charakterze, które stanowią przeszkodę dla kolejowych przewozów towarowych, jak np. problemy transgraniczne i problemy w zakresie interoperacyjności. Stopień wykorzystania poszczególnych podejść jest różny w zależności od danego kolejowego korytarza towarowego.

Kolejowe korytarze towarowe funkcjonują w oparciu o współpracę międzyrządową i sektorową. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że ich sukces zależy przede wszystkim od stopnia ambicji organów państw członkowskich (rad wykonawczych) oraz zarządców infrastruktury (rad zarządzających), w szczególności tych wysokiego szczebla. Co więcej, w przypadku niektórych kolejowych korytarzy towarowych rozporządzenie uznano za wymóg minimalny i dopiero po wykroczeniu poza to minimum zaangażowane strony zbliżyły się do osiągnięcia celu rozporządzenia, jakim jest bardziej konkurencyjny transport towarowy.

Krótko mówiąc, ocena Komisji na tym etapie jest taka, że w odniesieniu do kolejowych korytarzy towarowych odnotowano pewne ważne osiągnięcia, np. pod względem ustanowienia mechanizmów współpracy, oraz że korytarze te mają duży potencjał. Pełny potencjał można uwolnić jednak jedynie w przypadku podjęcia zdecydowanego zobowiązania na wysokim szczeblu przez różne zaangażowane strony, przyjmując za jasny cel dokonanie zmian, w szczególności w zakresie sposobu myślenia oraz procesów o charakterze krajowym.