KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 20.6.2017
COM(2017) 328 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji zadań w ramach programu pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych w Bułgarii, na Litwie i na Słowacji w 2016 r. i latach poprzednich
1Wprowadzenie
W niniejszym sprawozdaniu dokonano przeglądu postępów za rok 2016 i lata wcześniejsze w ramach unijnych programów pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych realizowanych w Bułgarii, na Litwie i na Słowacji. Spełnia ono wymogi w zakresie sprawozdawczości określone w stosownych rozporządzeniach Rady 1 , 2 i stanowi podstawę do przyjęcia rocznych programów prac na 2017 r. w ramach programów pomocy. W okresie obowiązujących obecnie wieloletnich ram finansowych (WRF na lata 2014–2020) Komisja przedstawiła dwa sprawozdania na ten temat 3 , 4 .
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Bułgaria, Litwa i Słowacja zobowiązały się do zamknięcia ośmiu elektrowni jądrowych opartych na radzieckim projekcie przed końcem ich planowego okresu działania. W zamian za to UE zobowiązała się do zapewnienia pomocy finansowej na likwidację wyznaczonych elektrowni, a mianowicie:
·elektrowni jądrowej Kozłoduj w Bułgarii, bloki 1–4;
·elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie; oraz
·elektrowni jądrowej Bohunice V1 na Słowacji.
Programy pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych1,2 mają pomóc określonym państwom członkowskim w stałej realizacji procesu zmierzającego do likwidacji elektrowni, utrzymując jednocześnie najwyższe standardy bezpieczeństwa.
We wszystkich trzech przypadkach stan końcowy to teren poprzemysłowy. Trwałe składowanie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych w głębokich warstwach geologicznych nie wchodzi w zakres stosowania programów pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych i musi zostać szczegółowo opracowane przez każde państwo członkowskie w krajowym programie gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi zgodnie z wymogami odpowiedniej dyrektywy 5 , 6 .
2Zarządzanie programem
2.1Metoda realizacji
Komisja powierza wykonanie budżetu programów organom wykonawczym poddanym ocenie pod względem spełnienia wymogów dotyczących filarów (zarządzanie pośrednie), a mianowicie:
·w Bułgarii wykonanie budżetu powierza się Europejskiemu Bankowi Odbudowy i Rozwoju (EBOR), przy czym środki finansowe wnosi się do Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Kozłoduj (KIDSF) od 2001 r.;
·na Litwie wykonanie budżetu powierza się EBOR, przy czym środki finansowe wnosi się do Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Ignalina (IIDSF) od 2001 r. oraz do Centralnej Agencji Zarządzającej Projektem (CPMA) od 2003 r.;
·na Słowacji wykonanie budżetu powierza się EBOR, przy czym środki finansowe wnosi się do Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Bohunice (BIDSF) od 2001 r.; oraz od 2016 r. – Słowackiej Agencji ds. Energii i Innowacji (SIEA);
W przypadku programu Ignalina i programu Bohunice unijne środki finansowe są przekazywane zatem dwutorowo.
Na podstawie ocen spełnienia wymogów dotyczących filarów Komisja zyskała dowody, że organy wykonawcze (EBOR, CPMA i SIEA) spełniają wymogi w zakresie zarządzania pośredniego określone w art. 60 rozporządzenia finansowego 7 .
2.2Programowanie roczne i monitorowanie
Komisja zmieniła sposób zarządzania programami realizowanymi w ramach WRF na lata 2014–2020 w celu określenia wyraźnego podziału ról i obowiązków oraz wprowadziła bardziej rygorystyczne wymogi dotyczące planowania, monitorowania i sprawozdawczości 8 .
Zgodnie z tym zrewidowanym podejściem do zarządzania każde zainteresowane państwo członkowskie wyznaczyło koordynatora programu (w randze ministra lub sekretarza stanu), który jest odpowiedzialny za programowanie, koordynację i monitorowanie danego programu likwidacji na szczeblu krajowym. Koordynatorzy programu muszą przedstawiać roczne programy prac, a Komisja przyjmuje je wraz z decyzjami w sprawie finansowania zgodnie z procedurą sprawdzającą określoną w art. 5 rozporządzenia (UE) nr 182/2011 9 .
W odniesieniu do każdego państwa członkowskiego ustanowiono komitety pełniące funkcje w zakresie monitorowania i sprawozdawczości, którym współprzewodniczą przedstawiciel Komisji i koordynatorzy programu. Na co dzień monitorowanie prowadzą organy wykonawcze. Ponadto Komisja uważnie śledzi realizację projektów na podstawie przeprowadzanych raz na pół roku przeglądów dokumentacji i przeglądów na miejscu. W celu zapewnienia dalszego wsparcia tego procesu Komisja zwróciła się do beneficjentów o wprowadzenie systemu metodyki wartości wypracowanej w celu obiektywnej weryfikacji postępów i wyników realizacji projektów.
2.3Audyty i oceny
W 2016 r. Komisja z powodzeniem zrealizowała wszystkie działania wynikające z ustaleń audytu wewnętrznego z 2015 r. dotyczącego zarządzania programami i nadzoru nad nimi.
Głównym rezultatem była dogłębna ocena 10 solidności planów finansowania dla odpowiednich państw członkowskich na rzecz bezpiecznego ukończenia procesu likwidacji. Wyniki badania potwierdziły początkowe pozytywne wnioski Komisji (tj. kompletne, istotne i kompleksowe plany likwidacji; właściwe oszacowanie ogólnych kosztów bazowych w zakresie programów likwidacji oraz wystarczające zasoby do osiągnięcia celów określonych dla ram na lata 2014–2020; brak luki w finansowaniu). W ramach badania przeanalizowano również luki w finansowaniu po roku 2020, szczególnie w przypadku Litwy. W tym zakresie badanie wykazało, że przedmiotowe trzy gospodarki w sposób oczywisty są zdolne do końca sfinansować swoje programy z krajowych zasobów finansowych w taki sposób, że wpływ na roczny budżet państwa będzie nieistotny albo – w przypadku Litwy – wyniesie około 0,3–0,5 % przez okres siedmiu lat.
We wrześniu 2016 r. Europejski Trybunał Obrachunkowy opublikował swoje sprawozdanie z kontroli wykonania zadań 11 , które zawierało zalecenia dla Komisji i państw członkowskich. Komisja zaakceptowała przedmiotowe zalecenia, w całości albo częściowo, i odpowiednio je uwzględniła lub nadal będzie uwzględniać w ramach:
-dalszego wsparcia na rzecz dzielenia się wiedzą i wdrożenia najlepszych praktyk;
-wyjaśnienia i umocnienia ram współfinansowania krajowego;
-zbadania kwestii, czy należy kontynuować specjalne finansowanie likwidacji po roku 2020;
-zainicjowania debaty na temat możliwości wspólnego trwałego składowania odpadów promieniotwórczych w Unii; oraz
-oceny kwestii, czy koszty likwidacji i gospodarowania odpadami promieniotwórczymi są w sposób przejrzysty rozliczane we wszystkich państwach członkowskich.
W listopadzie 2016 r. służby Komisji rozpoczęły ocenę śródokresową 12 . Ocena ta obejmuje konsultacje społeczne oraz ocenę wyników i wpływu programów, wydajności wykorzystania zasobów i związanej europejskiej wartości dodanej. W ramach oceny zostanie również podjęta kwestia zakresu zmiany szczegółowych procedur wykonawczych8.
2.4Wykonanie budżetu
Komisja przyjęła roczne programy prac na lata 2014, 2015 i 2016 i związane z nimi decyzje w sprawie finansowania 13 , 14 , 15 , przydzielając przyznany budżet w drodze umów o delegowaniu zadań zawartych z EBOR (120,6 mln EUR na rzecz Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Kozłoduj, 9,0 mln EUR na rzecz Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Ignalina, 30,3 mln EUR na rzecz Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Bohunice), CPMA (176,6 mln EUR) i SIEA (62,5 mln EUR). Płatności Komisji opierały się na prognozach zapotrzebowania w ramach umów i postępach w realizacji projektu.
3Współfinansowanie
Program Kozłoduj
W latach 2014–2016 z zasobów krajowych wypłacono 42,8 mln EUR na pokrycie kosztów realizacji planu likwidacji elektrowni jądrowej Kozłoduj, natomiast z Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Kozłoduj wypłacono 86,1 mln EUR, w związku z czym poziom współfinansowania z bułgarskich zasobów wyniósł 33 %.
W swoim sprawozdaniu11 Europejski Trybunał Obrachunkowy oszacował, że niedobór środków finansowych w okresie 2021–2030 wyniesie 28 mln EUR. Obecnie Bułgaria przeprowadza jednak trzyletni przegląd planu likwidacji zgodnie z wymogami określonymi w bułgarskich przepisach krajowych. Po otrzymaniu tego przeglądu od koordynatora programu Komisja przeprowadzi ocenę jego wyników i przedstawi stosowne sprawozdanie Parlamentowi i Radzie.
Program Ignalina
Od początku realizacji programu do czerwca 2016 r. z zasobów krajowych wypłacono 137,9 mln EUR na pokrycie kosztów realizacji planu likwidacji elektrowni jądrowej Ignalina, natomiast z Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Ignalina i zasobów CPMA wypłacono 805,8 mln EUR, w związku z czym poziom współfinansowania z litewskich zasobów wyniósł 15 %.
W obowiązujących obecne WRF obserwuje się tendencję zwyżkową w zakresie współfinansowania. Oczekuje się, że w latach 2016 i 2017 wypłaty z zasobów krajowych wyniosą 44 mln EUR. W tym samym okresie oczekuje się, że z Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Ignalina i z zasobów CPMA zostanie wypłaconych 176 mln EUR, w związku z czym poziom współfinansowania z litewskich zasobów w latach 2016 i 2017 wyniesie 20 %.
Niedobór środków finansowych w okresie 2021–2038 pozostaje znaczny i wynosi 1,561 mld EUR11. Odpowiednie obowiązujące przepisy krajowe 16 zawierają wymóg negocjowania przez rząd litewski dodatkowego wsparcia ze środków Unii po 2020 r. oraz zobowiązanie do obciążenia budżetu państwa z tytułu wszystkich kosztów, jeżeli żadne inne źródła finansowania nie zostaną znalezione.
Program Bohunice
Od początku realizacji programu do końca 2015 r. ze Słowackiego Krajowego Funduszu Jądrowego wypłacono 148 mln EUR, natomiast z Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Bohunice wypłacono 189 mln EUR, w związku z czym poziom współfinansowania ze słowackich źródeł wyniósł 44 %.
Na okres 2016–2025 (zakończenie programu) przyznano krajowe środki finansowe w wysokości 328 mln EUR, natomiast UE przyznała zasoby w wysokości 482 mln EUR. Pozostały niedobór środków na okres 2021–2025 wynosi 92 mln EUR11.
4Postępy i wyniki
W art. 2 obu rozporządzeń 1,2 określono główne cele szczegółowe programów likwidacji w okresie finansowania 2014–2020. Cele te zostały dodatkowo uszczegółowione w procedurach wykonawczych8, w których ustanowiono nowe punkty odniesienia dla każdego programu likwidacji aż do momentu osiągnięcia odpowiedniego stanu końcowego.
Zamknięto wszystkie reaktory oraz usunięto paliwo ze wszystkich rdzeni poza jednym 17 . W 2016 r. osiągnięto najważniejsze cele pośrednie, wydano zezwolenie na likwidację bloków 3 i 4 elektrowni Kozłoduj oraz wznowiono usuwanie paliwa z elektrowni jądrowej Ignalina. Trzy zainteresowane państwa członkowskie poczyniły dalsze postępy w zakresie demontażu, dochodząc do etapu, na którym proces likwidacji jest wyraźnie nieodwracalny.
Osiągnięcia te również stanowią istotny krok w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa terenów elektrowni. Kluczowe wskaźniki skuteczności pokazują, że wyniki zasadniczo odpowiadają oczekiwaniom, oraz przyczyniają się do wczesnego określenia problemów w celu ustanowienia skutecznych środków łagodzących.
4.1Program Kozłoduj
Bloki 1–4 elektrowni jądrowej Kozłoduj są to reaktory typu VVER 440/230: bloki 1 i 2 zostały zamknięte w 2002 r., a bloki 3 i 4 w 2006 r.
Od 2013 r. likwidacja znajduje się pod nadzorem Państwowego Przedsiębiorstwa ds. Odpadów Promieniotwórczych 18 (State Enterprise for Radioactive Waste, SERAW), tj. specjalnej organizacji ds. likwidacji, której zadaniem jest bezpieczne gospodarowanie odpadami promieniotwórczymi na terytorium Republiki Bułgarii. Działając pod nadzorem Ministerstwa Energii SERAW jest posiadaczem zezwolenia/operatorem odpowiedzialnym za likwidację bloków 1–4 elektrowni jądrowej Kozłoduj i posiadaczem zezwolenia/operatorem przyszłego krajowego obiektu trwałego składowania.
Punkty odniesienia programu
Główne punkty odniesienia programu Kozłoduj 19 są następujące: stan końcowy, którym ma być teren poprzemysłowy, osiągnięty do 2030 r. oraz łączny koszt szacunkowy w wysokości 1,107 mld EUR (2013 r.). Punkty odniesienia programu zostały uwzględnione w planie likwidacji elektrowni jądrowej Kozłoduj 20 zatwierdzonym przez władze bułgarskie, jak potwierdzono w zezwoleniach na likwidację.
Postępy
Na dzień referencyjny do celów sprawozdawczości postępy w zakresie realizacji celów były zadowalające:
-z rdzeni i basenów reaktora usunięto paliwo i wydano zezwolenia na likwidację bloków 1–2 i 3–4 elektrowni jądrowej Kozłoduj odpowiednio w listopadzie 2014 r. i lipcu 2016 r.;
-dokonano postępów w demontażu turbinowni (ok. 13 430 ton, tj. zdemontowano jedną trzecią metalowych podzespołów, a ilość betonowych płyt z rozbiórki wyniosła ok. 5 978 ton);
-kontynuowano demontaż budynków reaktora (dokonano demontażu ok. 196 ton metalowych podzespołów);
-uwolniono znaczną ilość materiałów w postaci odpadów niepromieniotwórczych (ok. 13 049 ton);
-infrastruktura gospodarowania odpadami jest odpowiednia do celów obecnie prowadzonych działań w zakresie demontażu i odkażania, lecz w przyszłości będzie konieczne zapewnienie dodatkowych obiektów. Obecnie opracowywany jest sposób trwałego składowania odpadów niskoaktywnych (>90 % całkowitej ilości odpadów promieniotwórczych), a budowa krajowego obiektu trwałego składowania rozpocznie się w 2017 r. Ponadto poczyniono znaczne postępy w zakresie budowy zarówno obiektu służącego znacznemu ograniczeniu ilości odpadów promieniotwórczych, jak i instalacji fragmentacji i odkażania, a ich uruchomienie przewidziano na 2017 r.
Wyniki
W 2016 r. ogólne wyniki były zasadniczo odpowiednie; demontaż metalowych podzespołów w turbinowni osiągnął poziom 93 % planowanych wartości, natomiast ilość betonowych konstrukcji poddanych rozbiórce była większa niż planowano (ilość osiągnięta pół roku wcześniej niż zaplanowano); nie osiągnięto jednak jeszcze planowanej ilości materiałów z demontażu budynków reaktora.
Wykonanie harmonogramu było zadowalające w przypadku wielu projektów likwidacji, nie można było jednak zapobiec opóźnieniom w realizacji niektórych projektów. Jak wskazano w sprawozdaniu z zeszłego roku4, zasadniczo ryzyko związane z programem w większym stopniu dotyczy kwestii administracyjnych i prawnych niż przyczyn technicznych. Tego rodzaju ryzyko mogło stanowić zagrożenie dla ścieżki krytycznej programu, dlatego też zostało ono uwzględnione i ograniczone w rocznym programie prac na 2016 r. W szczególności z powodzeniem przeprowadzono ocenę oddziaływania na środowisko budowy krajowego obiektu trwałego składowania.
Od 2014 r. wartość wypracowana programu realizowanego z wykorzystaniem pomocy finansowej Unii była dostosowana do faktycznych kosztów, co świadczy o zadowalającym poziomie kosztów.
4.2Litwa – elektrownia jądrowa Ignalina
W skład elektrowni jądrowej Ignalina wchodzą dwa reaktory RBMK 1500: bloki 1 i 2 zostały zamknięte odpowiednio w 2004 r. i 2009 r.
Litewskie przedsiębiorstwo państwowe Elektrownia jądrowa Ignalina 21 (INPP) jest posiadaczem zezwolenia/operatorem odpowiedzialnym za likwidowane obiekty i obiekty trwałego składowania. Działa ono pod kontrolą Ministerstwa Energii. W ubiegłym roku przedsiębiorstwo INPP dodatkowo dostosowało swoją strukturę, tak aby stać się skuteczną organizacją ds. likwidacji, która posiada większe zdolności w zakresie zarządzania projektami.
Punkty odniesienia programu
Główne punkty odniesienia programu Ignalina 22 są następujące: stan końcowy, którym ma być teren poprzemysłowy, osiągnięty do 2038 r. oraz łączny koszt szacunkowy w wysokości 3,377 mld EUR. Punkty odniesienia programu zostały uwzględnione w ostatecznym planie likwidacji20 zatwierdzonym przez Ministra Energii Republiki Litewskiej w dniu 25 sierpnia 2014 r.
Postępy
Na dzień referencyjny do celów sprawozdawczości postępy w zakresie realizacji celów były zadowalające:
-we wrześniu 2016 r. rozpoczęto usuwanie kaset wypalonego paliwa jądrowego z basenów z wypalonym paliwem jądrowym w blokach 1 i 2.
-w październiku 2015 r. dostosowano warunki zezwolenia na obsługę bloku 1 elektrowni jądrowej Ignalina w celu udzielenia zezwolenia na dalszy demontaż i dalsze odkażanie urządzeń.
-demontaż i odkażanie turbinowni osiągnęły poziom 99 % w bloku 1 i ponad 30 % w bloku 2, co oznacza, że w okresie od 2014 r. do końca czerwca 2016 r. demontażowi i odkażeniu poddano 19 576 ton urządzeń. Oznacza to, że cel określony w WRF osiągnięto w niemal 50 %;
-nowy obiekt do tymczasowego suchego składowania wypalonego paliwa jądrowego jest gotowy do użytku;
-infrastruktura gospodarowania odpadami odpowiada obecnym potrzebom związanym z działaniami w zakresie demontażu i odkażania, lecz w przyszłości będzie konieczne zapewnienie dodatkowych obiektów. Obecnie opracowywany jest sposób trwałego składowania odpadów niskoaktywnych (>90 % całkowitej ilości odpadów promieniotwórczych), a zatwierdzenia projektu składowania powierzchniowego oczekuje się w 2017 r. Ponadto w 2018 r. uruchomione zostaną nowe zakłady przetwarzania i składowania odpadów stałych.
Wyniki
W 2016 r. tempo demontażu urządzeń było odpowiednie w przypadku turbinowni i budynków obsługowych łączących turbinownie z budynkami reaktora. Gospodarowanie odpadami również było zadowalające i odbywało się na poziomie odpowiadającym wyznaczonemu celowi lub przewyższającym ten cel.
Przeniesienie pierwszych pojemników osłonowych z wypalonym paliwem jądrowym z budynków reaktora do nowego obiektu tymczasowego składowania odbyło się zgodnie z planem.
Chociaż obecnie żadne istotne spory umowne nie mają wpływu na realizację programu, to jednak należy usprawnić wykonanie harmonogramu w niektórych obszarach, takich jak ukończenie uruchomienia nowych zakładów przetwarzania i składowania odpadów stałych.
Z analizy wartości wypracowanej wynika, że opóźnienie w ogólnej realizacji programu po trzech latach (2014–2016) wynosi sześć miesięcy.
Od 2014 r. wartość wypracowana programu realizowanego z wykorzystaniem pomocy finansowej Unii była dostosowana do faktycznych kosztów, co świadczy o zadowalającym poziomie kosztów.
4.3Słowacja – elektrownia jądrowa Bohunice V1
W skład elektrowni jądrowej Bohunice V1 wchodzą dwa reaktory VVER 440/230: bloki 1 i 2 ostatecznie zamknięto odpowiednio w 2006 r. i 2008 r.
Jadrová a vyraďovacia spoločnosť (JAVYS) to specjalna słowacka organizacja ds. likwidacji, której misja polega na bezpiecznej likwidacji obiektów jądrowych, gospodarowaniu wypalonym paliwem jądrowym i gospodarowaniu odpadami promieniotwórczymi na terytorium Republiki Słowackiej. Działa ona pod kontrolą Ministerstwa Gospodarki. JAVYS jest posiadaczem zezwolenia/operatorem odpowiedzialnym za likwidację elektrowni jądrowej Bohunice V1, gospodarowanie wypalonym paliwem jądrowym i obiekty trwałego składowania.
Punkty odniesienia programu
Główne punkty odniesienia programu Bohunice 23 są następujące: stan końcowy, którym ma być teren poprzemysłowy, osiągnięty do 2025 r. oraz łączny koszt szacunkowy w wysokości 1,246 mld EUR 24 . Punkty odniesienia programu zostały uwzględnione w szczegółowym planie likwidacji elektrowni jądrowej Bohunice V120 z dnia 22 października 2014 r.
Postępy
Na dzień referencyjny do celów sprawozdawczości postępy w zakresie realizacji celów były zadowalające:
-usunięto paliwo z rdzeni i basenów reaktora, a w grudniu 2014 r. słowacki organ regulacyjny zajmujący się energią jądrową wydał zezwolenie 25 na etap 2 (ostatni) likwidacji elektrowni jądrowej Bohunice V1;
-dokonano demontażu wszystkich poza jednym systemem w turbinowni i w budynkach pomocniczych reaktora V1. Demontaż chłodni kominowych został zlecony, co odbyło się później niż planowano, za to po znacznie niższej cenie niż początkowo szacowano i bez wpływu na ścieżkę krytyczną realizacji harmonogramu likwidacji elektrowni jądrowej V1;
-rozpoczęto demontaż i odkażanie budynku reaktora, usunięto cały materiał izolacyjny z obiegów pierwotnych, wznowiono odkażanie obiegów pierwotnych, oraz ogłoszono przetarg na demontaż dużych podzespołów systemu chłodzenia reaktora;
-uwolniono znaczną ilość materiałów w postaci odpadów niepromieniotwórczych (ok. 74 692 ton);
-infrastruktura gospodarowania odpadami odpowiada obecnym potrzebom w zakresie demontażu i odkażania, a dodatkowe obiekty są tworzone w celu sprostania przyszłym potrzebom. Obecnie zwiększa się zdolność trwałego składowania odpadów niskoaktywnych (>90 % całkowitej ilości odpadów promieniotwórczych) w istniejących repozytoriach w miejscowości Mochovce. Ponadto obecnie realizowany jest ostatni etap budowy nowego obiektu tymczasowego składowania odpadów średnioaktywnych, których nie można trwale składować w miejscowości Mochovce.
Wyniki
W 2016 r. wynik przeprowadzonego demontażu urządzeń w budynku reaktora był zadowalający pomimo trudności napotkanych podczas realizacji projektu w zakresie odkażania obiegów pierwotnych chłodziwa. Jak przewidziano we wcześniejszym sprawozdaniu4, opóźnienia w realizacji tego projektu miały wpływ na inne działania, ograniczając wyniki unieszkodliwiania i kondycjonowania odpadów promieniotwórczych.
Z analizy wartości wypracowanej wynika, że bez podjęcia środków łagodzących po trzech latach (2014–2016) data końcowa programu zostałaby przesunięta co najmniej o jeden rok. Ulepszony system zarządzania wprowadzony na potrzeby WRF na lata 2014–2020 umożliwił jednak wczesne wykrycie problemów, tak aby operatorzy mogli w odpowiednim czasie wszcząć przegląd struktury pracy w celu zapewnienia terminowego ukończenia programu (2025 r.). Wyniki tej analizy zostaną przedstawione w ocenie śródokresowej.
Od 2014 r. wartość wypracowana programu realizowanego z wykorzystaniem pomocy finansowej Unii była dostosowana do faktycznych kosztów, co świadczy o zadowalającym poziomie kosztów.
4.4Projekty związane z sektorem energetycznym
W obecnych WRF w programie pomocy nie przewidziano dodatkowego wsparcia finansowego przeznaczonego na środki łagodzące w sektorze energetycznym; do końca 2013 r. w ramach programów pomocy wniesiono jednak wkład w realizację projektów w sektorze energetycznym zgodnie z odpowiednimi traktatami o przystąpieniu i krajową polityką energetyczną. O ile wiele projektów zostało dotychczas ukończonych, to jednak część środków przyznanych przed 2014 r. nadal należy przeznaczyć na projekty, których realizacja jest w toku.
Bułgaria
Pomoc dotyczyła projektów w zakresie efektywności energetycznej (np. budynki publiczne, oświetlenie ulic, sprzęt górniczy), przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej oraz wytwarzania energii. Wypłaty stanowiły 63 % zobowiązań.
Litwa
Wszystkie projekty realizowane za pośrednictwem Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Jądrowej Ignalina zostały zakończone.
Za pośrednictwem CPMA udzielono pomocy na projekty dotyczące efektywności energetycznej (np. budynki publiczne i oświetlenie ulic); wypłaty stanowiły 63 % zobowiązań.
Słowacja
W ramach programu pomocy wniesiono wkład we wdrażanie środków w sektorze przesyłowym, a także środków w zakresie efektywności energetycznej w budynkach publicznych. Projekty w ramach tej ostatniej grupy środków zostały ukończone. Duże projekty ukończono także w sektorze przesyłowym. Wypłaty stanowiły 57 % zobowiązań.
5Wnioski
Bułgaria, Litwa i Słowacja poczyniły postępy w zakresie likwidacji reaktorów, których dotyczy niniejsze sprawozdanie. Ważnym etapem realizacji tych prac było przygotowanie i zatwierdzenie w 2014 r. indywidualnych planów likwidacji. Biorąc pod uwagę osiągnięty etap demontażu, Komisja uznaje, że z ekonomicznego punktu widzenia żaden z przedmiotowych reaktorów nie może zostać ponownie uruchomiony.
Ustalono potrzeby finansowe związane z osiągnięciem stanu końcowego likwidacji. Długoterminowe gospodarowanie wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi nie jest objęte unijnym programem pomocy, w związku z czym kwestia ta w całości leży w gestii państw członkowskich zgodnie z odpowiednią dyrektywą5.
Z badania przeprowadzonego na zlecenie Komisji w 2016 r.10 wynika, że finansowanie przewidziane w WRF na lata 2014–2020 jest odpowiednie do osiągnięcia celów określonych w art. 2 każdego z rozporządzeń1,2. Spowoduje to znaczne zwiększenie poziomu bezpieczeństwa terenów elektrowni. W przypadku elektrowni jądrowych Kozłoduj i Bohunice oczekuje się, że pozostałe zagrożenia radiologiczne będą minimalne; w przypadku elektrowni Ignalina celem jest natomiast usunięcie całego wypalonego paliwa jądrowego z bloków reaktora i utworzenie kompletnej infrastruktury koniecznej do bezpiecznego ukończenia likwidacji.
Przed 2020 r. nie należy się spodziewać niedoboru środków w żadnym z tych trzech państw. Zwiększenie poziomu dodatkowych środków finansowych potrzebnych w perspektywie długoterminowej (po 2020 r.) wymaga uważnego monitorowania, zwłaszcza na Litwie.
W obowiązujących obecnie ramach finansowych realizacja programów nieprzerwanie zbliżała się do najtrudniejszych etapów likwidacji. Na przykład w przypadku elektrowni jądrowej Bohunice, w której program został zrealizowany w największym stopniu, operator rozpoczął demontaż i odkażanie obiegów pierwotnych reaktora i napotkał początkowe trudności związane z rozpoczęciem realizacji najtrudniejszego pod względem technicznym etapu programu. Okazuje się, że struktura zarządzania jest jednak odpowiednia do celów wczesnego wykrywania problemów poprzez monitorowanie i kluczowe wskaźniki skuteczności oraz szybkie określanie środków łagodzących. Wyciągnięte wnioski przyczynią się do realizacji programów Kozłoduj i Ignalina; w przypadku programu Ignalina szczególny charakter rdzenia reaktora sprawia, że jego demontaż jest trudniejszy do przeprowadzenia ze względu na niewielkie doświadczenie dostępne w tym zakresie na świecie 26 .
Jak podkreślono w sprawozdaniu Trybunału Obrachunkowego11, w przeszłości doszło do znacznych opóźnień w zakresie tworzenia infrastruktury gospodarowania odpadami, w szczególności na Litwie i w Bułgarii; utrzymujące się problemy obecnie złagodzono, a realizacja odpowiednich projektów znów odbywa się zgodnie z planem i podlega ścisłemu monitorowaniu.
Szczegółowe cele i wskaźniki (zaproponowane przez trzy państwa członkowskie i zatwierdzone przez Komisję8) umożliwiły dokładne monitorowanie przebiegu prac w oparciu o informacje ilościowe. Ponadto metodyka zarządzania wartością wypracowaną stosowana w trzech programach (zob. tabela 2 w załączniku) zwiększyła porównywalność postępów w realizacji oraz skuteczność nadzoru sprawowanego przez Komisję.
Perspektywy
Komisja przeprowadzi ocenę śródokresową realizacji programów, a jej wyniki przedstawi Parlamentowi i Radzie do końca 2017 r. W tym kontekście szczegółowe procedury wykonawcze8 zostaną zrewidowane w celu dalszego usprawnienia zarządzania programami; udział współfinansowania krajowego zostanie poddany krytycznej ocenie, w ramach której zostaną zidentyfikowane ewentualne koszty niezwiązane z likwidacją.
Główne oczekiwane zmiany w tym zakresie obejmują:
·w Bułgarii – rozpoczęcie budowy krajowego obiektu trwałego składowania i ukończenie innych najważniejszych elementów infrastruktury gospodarowania odpadami;
·na Litwie – stałe postępy w zakresie usuwania paliwa i przygotowania do demontażu rdzenia grafitowego, co stanowi unikalny projekt na niespotykaną dotąd skalę;
·na Słowacji – odkażanie obiegu pierwotnego i udzielenie kluczowych zamówień na demontaż.
Dyrektywa Rady 2011/70/Euratom z dnia 19 lipca 2011 r. ustanawiająca ramy wspólnotowe w zakresie odpowiedzialnego i bezpiecznego gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi, Dz.U. L 199 z 2.8.2011, s. 48–56.
Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego z postępów we wdrażaniu dyrektywy Rady 2011/70/EURATOM oraz w sprawie rejestru odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego obecnych na terytorium i prognoz na przyszłość – COM(2017) 236 final.
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 20.6.2017
COM(2017) 328 final
ZAŁĄCZNIK
do
SPRAWOZDANIA KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
w sprawie realizacji zadań w ramach programu pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych w Bułgarii, na Litwie i na Słowacji w 2016 r. i latach poprzednich
Tabela 1 – Główne wskaźniki skuteczności
|
Bloki 1–4 elektrowni jądrowej Kozłoduj† |
Elektrownia jądrowa Ignalina† |
Elektrownia jądrowa Bohunice V1† |
||||
|
Czy usunięto paliwo z rdzeni reaktora? |
Tak |
100 % |
W toku |
Blok 1:
|
Tak |
100 % |
|
Czy usunięto paliwo z basenów reaktora? |
Tak |
100 % |
W toku |
Blok 1:
|
Tak |
100 % |
|
Czy wydano zezwolenie na likwidację? |
Tak (bloki 1–2) Tak (bloki 3–4) |
27 listopada 2014 r. 28 lipca 2016 r. |
Nie* |
Dostosowano warunki zezwolenia na obsługę bloku 1 elektrowni jądrowej Ignalina w celu udzielenia zezwolenia na demontaż i odkażenie urządzeń. |
Tak |
23 grudnia 2014 r.
|
|
Czy dokonano demontażu obiegów pierwotnych? |
Nie* |
Dotychczas brak danych |
Nie* |
Dotychczas brak danych |
W toku |
4 % |
|
Czy dokonano demontażu systemów turbinowni? |
W toku |
33 % bloki 1–4 |
W toku |
Blok 1:
|
Tak |
100 % |
|
Czy dokonano demontażu zbiorników reaktora? |
Nie* |
Dotychczas brak danych |
Nie* |
Dotychczas brak danych |
Nie* |
Dotychczas brak danych |
|
Czy odpady z likwidacji zostały unieszkodliwione? |
W toku |
Uwolnione metale
|
W toku |
Odpady promieniotwórcze: unieszkodliwiono 10,6 % od 2014 r.
|
W toku |
Odpady przetworzone 74 692 t Odpady promieniotwórcze 408 FWP‡ |
|
Harmonogram projektu: czy osiągnięto główne etapy określone w planach likwidacji? |
Tak** |
Tak** |
Częściowo** |
6 z 7 |
||
†
Data odniesienia 30.6.2016
*
Zgodnie z zatwierdzoną podstawą programu rozpoczęcia tych działań nie planowano przed końcem okresu sprawozdawczego.
**
Główne cele pośrednie zostały określone w celach szczegółowych
‡FWP (ang. final waste package) = pojemnik na odpady końcowe przeznaczony do trwałego składowania odpadów promieniotwórczych.
Tabela 2 – Dodatkowe wskaźniki skuteczności działania (w mln EUR)
|
Bloki 1–4 elektrowni jądrowej Kozłoduj |
Elektrownia jądrowa Ignalina |
Elektrownia jądrowa Bohunice V1 |
|
|
[1.1.2014 – 30.6.2016] |
|||
|
Wartość planowana (WP) |
104 |
317 |
104 |
|
Wartość wypracowana (WW) |
92 |
254 |
90 |
|
Koszty faktyczne (KF) |
86 |
244 |
87 |
|
Wskaźnik wykonania harmonogramu WWH = WW / WP |
|
|
|
|
Wskaźnik skuteczności kosztowej WSK = WW / KF |
|
|
|
