KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 8.5.2017
COM(2017) 217 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY
Przegląd środków przejściowych dotyczących nabywania nieruchomości rolnych przewidzianych w traktacie o przystąpieniu Chorwacji do UE z 2011 r.
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY
Przegląd środków przejściowych dotyczących nabywania nieruchomości rolnych przewidzianych w traktacie o przystąpieniu Chorwacji do UE z 2011 r.
Wprowadzenie
Komisja przedstawia Radzie niniejsze sprawozdanie zgodnie z Aktem dotyczącym warunków przystąpienia Republiki Chorwacji 1 („Akt przystąpienia”) z 2011 r. W Akcie przewidziano siedmioletni okres przejściowy trwający do 2020 r. (z możliwością jego przedłużenia o trzy lata), w trakcie którego Chorwacja mogła zachować istniejące w jej prawie krajowym ograniczenia 2 dotyczące nabywania gruntów rolnych. Dotyczy to nabywania gruntów rolnych przez osoby prawne i fizyczne z pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Zgodnie z traktatem o przystąpieniu Komisja ma obowiązek przedstawić Radzie w trzecim roku następującym po przystąpieniu sprawozdanie dotyczące możliwości skrócenia lub zakończenia okresu przejściowego przyznanego na mocy traktatu o przystąpieniu przed upływem daty ustalonej w traktacie.
Co do zasady prawo Unii i swobodny przepływ kapitału sprzyjają inwestycjom transgranicznym. Swobodny przepływ kapitału jest jedną z podstawowych zasad, dzięki której inwestorzy z UE mogą zasadniczo swobodnie prowadzić działalność w ramach rynku wewnętrznego. Inwestycje zagraniczne mogą być bardzo korzystne dla rozwoju rolnictwa i wsi. Na przykład na terytorium Europy dzięki inwestycjom transgranicznym nastąpiło rozpowszechnienie nowych technik rolniczych i wiedzy oraz zostały zapewnione środki finansowe na produkcje rolną w niedokapitalizowanych obszarach. Inwestycje transgraniczne mogą również przyczyniać się do racjonalizacji wykorzystania gruntów, w szczególności na tych obszarach, gdzie struktura własności jest w wysokim stopniu rozdrobniona.
Równocześnie należy przypomnieć, że traktaty UE nie zobowiązują państw członkowskich do liberalizacji rynku gruntów rolnych bez możliwości ustanowienia odpowiednich przepisów pozwalających osiągnąć uzasadnione cele porządku publicznego. Zasada swobodnego przepływu kapitału umożliwia wprowadzenie krajowych ograniczeń przepływu kapitału w formie przepisów regulujących rynki gruntów, jeżeli ograniczenia te są niezbędne, uzasadnione i proporcjonalne do celów promowania uzasadnionych celów interesu i porządku publicznego. W związku z tym swobodny przepływ kapitału jest równoważony potrzebą zapewnienia przez państwa członkowskie, aby rynki gruntów umożliwiały zrównoważony rozwój wsi i produkcję rolną.
Aby umożliwić nowemu państwu członkowskiemu wyeliminowanie niedoskonałości rynku gruntów rolnych i sektora rolnego i zwiększenie jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym, został przyznany okres przejściowy, w trakcie którego Chorwacja może utrzymać ograniczenia istniejące w chwili jej przystąpienia, został przyznany. Celem niniejszego sprawozdania jest podsumowanie sytuacji rynku gruntów rolnych i dokonanie przeglądu konieczności stosowania takich środków przejściowych. W niniejszym sprawozdaniu, które opiera się na ogólnej sytuacji sektora rolnego w Chorwacji po upływie trzech lat od jej przystąpienia do UE, stwierdzono, że nie należy skracać okresu przejściowego.
1. Podstawa prawna sprawozdania Komisji
W myśl Aktu przystąpienia z 2011 r. Chorwacji został przyznany okres przejściowy, podczas którego mogła ona utrzymać istniejące ograniczenia dotyczące nabywania gruntów rolnych w ramach odstępstwa od zasady swobodnego przepływu kapitału ustanowionej w art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Na podstawie art. 18 Aktu przystąpienia te ograniczające środki przejściowe stosuje się na warunkach przewidzianych w załączniku V (Środki przejściowe) do Aktu przystąpienia. Rozdział dotyczący swobodnego przepływu kapitału w tym załączniku stanowi, że „ogólny przegląd środka przejściowego zostanie przeprowadzony przed upływem trzeciego roku następującego po dniu przystąpienia. W tym celu Komisja przedstawi Radzie sprawozdanie. Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, może zadecydować o skróceniu lub zakończeniu okresu przejściowego [...]”.
2. Uzgodnienia przejściowe
Swobodny przepływ kapitału jest jedną z podstawowych wolności zagwarantowanych przez prawo Unii. Art. 63 TFUE stanowi, że „zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi”. Przepływ kapitału obejmuje inwestycje w nieruchomości i grunty rolne. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że wykonywanie prawa do nabywania, użytkowania i zbywania gruntów rolnych na terytorium innego państwa członkowskiego powoduje przepływ kapitału 3 . W związku z tym przepisy państw członkowskich dotyczące nabywania gruntów rolnych muszą być zgodne z zasadą swobodnego przepływu kapitału przewidzianą w prawie Unii.
W trakcie negocjacji akcesyjnych z Chorwacją UE zgodziła się jednak na pewne uzgodnienia przejściowe dotyczące nabywania gruntów rolnych, które umożliwiają Chorwacji stosowanie tymczasowego odstępstwa od podstawowej zasady swobodnego przepływu kapitału. W szczególności w załączniku V do Aktu przystąpienia przewidziano, że Chorwacja może „utrzymać w mocy przez okres siedmiu lat od dnia przystąpienia ograniczenia ustanowione w swojej ustawie o gruntach rolnych (OG 152/08), obowiązującej w dniu podpisania traktatu o przystąpieniu, dotyczącej nabywania gruntów rolnych przez obywateli innego państwa członkowskiego, przez obywateli państw będących stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (Porozumienia EOG) oraz przez osoby prawne utworzone zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego lub państwa–strony Porozumienia EOG”. Równocześnie w Akcie przystąpienia przewidziano wyjątek od środków przejściowych w odniesieniu do „rolników indywidualnych będących obywatelami innego państwa członkowskiego, którzy chcą osiedlić się i zamieszkać w Chorwacji” i którzy nie podlegają przepisom przejściowym „ani jakimkolwiek przepisom i procedurom innym niż te, którym podlegają obywatele Chorwacji”. 4
Główne przyczyny, z jakich Chorwacja złożyła wniosek o zastosowanie środków przejściowych, były podobne do przedstawianych przez większość państw członkowskich UE-12 (UE-10 i UE-2 5 ) w chwili przystępowania do UE i dotyczą głównie potrzeby ochrony warunków społeczno-gospodarczych prowadzenia działalności rolniczej po wprowadzeniu rynku wewnętrznego i przejściu na zasady wspólnej polityki rolnej. W szczególności środki przejściowe mają na celu złagodzenie negatywnego wpływu, jaki może mieć nagłe otwarcie rynku w Chorwacji ze względu na duże różnice cen gruntów rolnych i siły nabywczej rolników w porównaniu z państwami UE-15 oraz ze względu na to, że na rynek gruntów rolnych w dalszym ciągu oddziałują czynniki instytucjonalne, które utrudniają wykorzystanie gruntów rolnych, takie jak niezakończona prywatyzacja i zwracanie gruntów, niejasne zasady własności oraz niekompletny rejestr gruntów i kataster. Ponadto Chorwacja podkreśliła, że w konsekwencji wojny domowej (w latach 1991–1995) nie można użytkować dużej części gruntów rolnych, ponieważ są one zaminowane i jest na nich przeprowadzane rozminowywanie 6 .
Ponadto Chorwacja podkreśliła, że w trakcie okresu przejściowego wdrożone zostaną niektóre środki mające na celu rozwój rynku gruntów rolnych, poprawę wydajności rolnictwa oraz zwiększenie możliwości rolników chorwackich w uczestnictwie w bardziej otwartym rynku gruntów w przyszłości. W tym celu Chorwacja zaplanowała różne średnioterminowe i długoterminowe projekty, które miały być wdrożone w trakcie okresu przejściowego. Projekty te dotyczyły:
·regulacji praw własności oraz uporządkowania rejestru gruntów i danych katastralnych;
·konsolidacji gruntów;
·rozwoju rynku gruntów rolnych pod kątem dzierżawy oraz poprawy praw dzierżawców;
·restrukturyzacji produkcji rolnej;
·ulepszenia technologii i kapitalizacji; oraz
·rozminowywania gruntów rolnych.
Okres przejściowy miał również na celu zapewnienie czasu niezbędnego do sprywatyzowania gruntów państwowych i zakończenia procesu przywracania praw własności do gruntów.
3. Cel sprawozdania i metodyka
Zgodnie z Aktem przystąpienia w niniejszym sprawozdaniu przedstawiono przegląd ostatnich zmian w chorwackim sektorze rolnym. Celem sprawozdania jest dokonanie oceny pod kątem potrzeby skrócenia lub zakończenia stosowania środków przejściowych dotyczących nabywania gruntów przez obywateli innych państw członkowskich lub obywateli EOG, przed upływem daty określonej w Akcie przystąpienia. W tym celu Komisja analizuje przyczyny, które Chorwacja przedstawiła podczas negocjacji akcesyjnych jako uzasadnienie tymczasowego odstępstwa, oraz ocenia, czy w następstwie zmian początkowe obawy zostały rozwiane.
W związku z tym Komisja wysłała władzom chorwackim kwestionariusz, aby uzyskać wyczerpujące informacje na temat zmian, które nastąpiły w sektorze rolnym od daty przystąpienia. Odpowiedzi Chorwacji na pytania zawarte w tym kwestionariuszu wraz z analizą Eurostatu i innymi danymi pozwoliły Komisji ocenić:
·warunki społeczno-gospodarcze sektora rolnego, zmiany istotnych wskaźników gospodarczych, w tym dochodów i cen gruntów, oraz stopień ich konwergencji ze wskaźnikami w innych państwach członkowskich;
·zmiany w przepisach dotyczące zagranicznej własności gruntów rolnych;
·dokonane postępy w ramach średnio- i długoterminowych projektów, które Chorwacja planowała wdrożyć, aby poprawić funkcjonowanie rynku gruntów rolnych i zwiększyć efektywność działalności rolniczej, w szczególności w zakresie prywatyzacji gruntów, programów zwracania gruntów i rozminowywania; oraz
·stan realizacji inwestycji zagranicznych w chorwackim sektorze rolnym.
4. Przegląd sytuacji po trzech latach członkostwa w UE
W czerwcu 2016 r. w swoim dwuletnim sprawozdaniu z konwergencji 7 Komisja odnotowała, że przez cztery lata z rzędu Chorwacja borykała się z ujemnym wzrostem gospodarczym. Ta niekorzystna w ostatnim czasie sytuacja gospodarcza zaważyła na konwergencji dochodów i wydajności, w tym w sektorze rolnym.
a)Cechy społeczno-gospodarcze sektora rolnego
Po okresie szybkiego wzrostu gospodarczego w latach 2007 i 2008 gospodarka Chorwacji musiała zmierzyć się ze skutkami kryzysu gospodarczego i finansowego. Kryzys ten wpłynął również na rolnictwo, w przypadku którego odnotowano spadek wartości dodanej brutto, dochodu czynników produkcji i liczby zatrudnionych. Jeżeli chodzi o wskaźniki strukturalne, charakterystycznymi cechami chorwackiego sektora rolnego są nadal niewielkie gospodarstwa; niższa wydajność pracy; niższa efektywność; oraz niższy dochód czynników produkcji i niższa siła nabywcza w porównaniu ze średnią UE.
W latach 2007–2013 wartość dodana brutto rolnictwa w Chorwacji wynosiła średnio 2,88 % produktu krajowego brutto (PKB). W 2014 r. wartość dodana brutto rolnictwa wynosiła 2,38 % PKB, tj. 1,03 mld EUR. Oznacza to spadek o 33 % w porównaniu z najwyższą wartością w tym okresie, odnotowaną w 2008 r., oraz spadek o 9 % w porównaniu z 2013 r. W 2014 r. produkcja globalna 8 uzyskana z działalności rolniczej wynosiła 2,28 mld EUR, a więc o 10 % mniej niż odnotowano w 2013 r. i od 2008 r. wykazywała taką samą ujemną tendencją, jak wartość dodana brutto.
Zgodnie z ustawą o gruntach rolnych grunty rolne w Chorwacji obejmują grunty orne, ogrody, łąki, pastwiska, sady, gaje oliwne, winnice, stawy rybne, trzcinowiska, bagna i inne obszary, które mogą zostać wykorzystane do produkcji rolnej. Jak wskazują dane przedstawione przez władze chorwackie, większość gospodarstw rolnych stanowią gospodarstwa małe i nienadające się do stosowania nowoczesnych praktyk rolnych, co oznacza, że ich efektywność i wydajność jest niska.
Jednym z głównych czynników ograniczających rozwój sektora rolnego jest rozdrobnienie gospodarstw rolnych, chociaż od 2007 r. przeprowadzono częściową konsolidację gruntów. 69,4 % gospodarstw stanowiły małe gospodarstwa użytkujące powierzchnię do 5 ha, a nie więcej niż 6,9 % gospodarstw użytkowało więcej niż 20 ha gruntów. Średnia powierzchnia gruntów rolnych użytkowanych przez jedno gospodarstwo w Chorwacji zwiększyła się prawie dwukrotnie w latach 2007–2013 – od 5,4 ha do 10 ha. Powierzchnia ta jest jednak mniejsza od średniej UE wynoszącej 16,1 ha.
W 2015 r. wydajność pracy w chorwackim sektorze rolnym wynosiła 44 % średniej UE, ale od chwili przystąpienia Chorwacji do UE w 2013 r. odnotowano znaczny wzrost tego wskaźnika (zob. wykres 1 poniżej). Jest ona jednak znacznie niższa od wskaźników wydajności UE-15 i zbliżona do wskaźników w nowych państwach członkowskich.
|
Wykres 1. Wydajność rolnictwa w Chorwacji w porównaniu z UE-15 i UE-12 |
|
|
Wykres A: Dynamika wydajności rolnictwa* |
Wykres B: Konwergencja wydajności rolnictwa w Chorwacji i w UE-15, 2008–2015** |
|
|
|
|
Źródło: Źródło: Eurostat, roczne rachunki narodowe z bazy danych AMECO w odniesieniu do deflatorów PKB. Uwagi: *Pojęcie nowych państw członkowskich UE-12 odnosi się do 13 państw członkowskich, które ostatnio przystąpiły do UE, z wyłączeniem Chorwacji, do której odnosi się porównanie; **Wydajność rolnictwa mierzy się jako wartość dodaną brutto w cenach stałych z 2010 r. w EUR za przepracowaną godzinę. |
|
Jak wynika z danych tymczasowych uzyskanych od chorwackich organów podatkowych, w 2014 r. średnia cena hektara gruntów rolnych w Chorwacji wynosiła 4 935 EUR, co stanowi stosunkowo wysoką wartość w porównaniu z większością państw członkowskich UE-12, ale znacznie niższą w porównaniu z większością państw członkowskich UE-15. Ceny gruntów w Chorwacji rosły w latach 2000–2006 (na podstawie danych dostarczonych przez Chorwację w trakcie negocjacji akcesyjnych) i w 2012 r. były około pięciu razy wyższe w porównaniu z poprzednim dziesięcioleciem. Przystąpienie do UE w 2013 r. nie doprowadziło jednak do znacznego wzrostu cen gruntów ani do zwiększenia liczby i całkowitej powierzchni przekazanych działek rolnych. W rzeczywistości ceny gruntów nawet nieznacznie spadły w ostatnim czasie w związku z niedawnym wzrostem liczby dostępnych użytkowanych gruntów rolnych (zob. tabela 1 w załączniku). Chociaż brak dostępnych danych dotyczących historycznych cen sprzedaży gruntów w całej UE powinien skłaniać do zachowania ostrożności w analizie, wydaje się jasne, że różnice w cenach gruntów rolnych między Chorwacją a UE-15 nie zmieniły się znacząco od chwili przystąpienia.
Różnica między Chorwacją a resztą UE pod względem PKB na mieszkańca według standardów siły nabywczej wciąż się utrzymuje. Jak wynika z danych Eurostatu, w 2014 r. wysokość PKB na mieszkańca w Chorwacji według standardów siły nabywczej była najniższa w całej UE i szacowano ją na 58,8 % średniej UE. Ponadto dochód czynników produkcji rolnej 9 stale spadał od 2009 r. W 2014 r. uległ dalszemu obniżeniu o 35,7 % w porównaniu z 2008 r. i o 11,9 % w porównaniu z 2013 r.
Od 2011 r. rzeczywisty dochód czynników produkcji w rolnictwie w Chorwacji spadł poniżej wysokości średniego dochodu czynników produkcji w ujęciu realnym w odniesieniu do UE-15. Oznacza to, że pod względem dochodu z działalności rolniczej Chorwacja nie dogania już dochodu z działalności rolniczej UE-15 (zob. wykres 1 w załączniku). Rzeczywista siła nabywcza Chorwacji w sektorze rolnym w 2014 r. była zatem znacząco niższa niż w okresie przedakcesyjnym.
Zatem w przypadku rolników chorwackich przystępność cenowa gruntów rolnych pozostała stosunkowo niska, biorąc pod uwagę ich siłę nabywczą. Jak wynika z danych dostarczonych przez władze chorwackie, indeks przystępności cenowej (na podstawie dochodu czynników produkcji w rolnictwie i cen gruntów w Chorwacji w cenach stałych z 2010 r.) w 2014 r. w Chorwacji wynosił 0,79 rok po jej przystąpieniu do UE. Oznacza to, że w obrębie UE grunty rolne w Chorwacji były najmniej przystępne cenowo dla rolników chorwackich w porównaniu z innymi rolnikami w UE (zob. tabela 2 w załączniku). Ponadto na wykresie 2 w załączniku pokazano, że konwergencja dotycząca przystępności cenowej chorwackich gruntów rolnych dla rolników w Chorwacji miała wolniejsze tempo w średnim ujęciu od 2012 r. nie tylko w porównaniu ze średnią UE jako całości, ale również w porównaniu z większością 12 państw członkowskich, które ostatnio przystąpiły do UE.
b)Ograniczenia prawne w odniesieniu do nabywania nieruchomości rolnych
Zgodnie z przepisami chorwackimi obowiązującymi od chwili przystąpienia tego państwa do UE zagranicznym osobom prawnym i fizycznym zabrania się nabywania własności gruntów rolnych w drodze czynności prawnej, o ile porozumienie międzynarodowe nie stanowi inaczej. W 2013 r. ustawę o gruntach rolnych z 2008 r. (OG 152/08), o której mowa w Akcie przystąpienia, zastąpiono nową ustawą o gruntach rolnych (OG 39/2013) zmienioną w 2015 r. (OG 48/2015). W ustawie z 2013 r. utrzymano większość uprzednio obowiązujących ograniczeń, ale wprowadzono możliwość nabywania prawa własności gruntów rolnych w drodze dziedziczenia przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne.
Zgodnie z Aktem przystąpienia rolnicy indywidualni, którzy nie są obywatelami innego państwa członkowskiego i którzy chcą osiedlić się i zamieszkać w Chorwacji, mogą nabywać grunty rolne, pod warunkiem że spełniają warunki określone w prawie krajowym mającym zastosowanie do obywateli chorwackich. Ponadto obywatele UE/EOG mają prawo do nabywania gruntów rolnych za pośrednictwem podmiotów prawnych zarejestrowanych i posiadających siedzibę w Chorwacji.
Restrykcyjne ramy prawne są zatem złagodzone dzięki przyznaniu rolnikom z UE/EOG prowadzącym działalność na własny rachunek i podmiotom prawnym posiadającym siedzibę w Chorwacji możliwości nabywania gruntów na warunkach określonych w prawie krajowym. Ponadto nie istnieją żadne ograniczenia w stosunku do obywateli i podmiotów prawnych z UE/EOG dzierżawiących grunty rolne.
Obowiązujące ramy prawne, które nie zakazują wszystkich sposobów nabywania gruntów przez cudzoziemców, powinny umożliwić Chorwacji osiągnięcie celów wyznaczonych w okresie przejściowym oraz ułatwić stopniowe przejście do bardziej otwartego systemu nabywania gruntów przez obywateli UE/EOG.
c)Prywatyzacja, zwrot gruntów rolnych oraz dostępne grunty rolne
Prywatyzacja i pozostałe nierozwiązane sprawy dotyczące zwrotu mają wpływ na funkcjonowanie rynków gruntów rolnych. Jak wynika z danych dostarczonych przez władze chorwackie, 62 765 ha gruntów stanowiących własność państwa sprzedano w ramach różnych programów prywatyzacyjnych wdrożonych w latach 2001–2013, natomiast resztę gruntów oddano w dzierżawę. Jest to zaledwie jedna czwarta gruntów stanowiących własność państwa. Od zainteresowanych stron otrzymano około 50 000 wniosków o zwrot mienia, przy czym nadal nie rozpatrzono około 9 000 spraw.
Zmiany dotyczące powierzchni dostępnych gruntów rolnych mogą również mieć wpływ na działanie rynków gruntów rolnych. W 2013 r. 17 922 ha przekwalifikowano na nieruchomości inne niż grunty rolne, co stanowi wzrost o 6,1 % w porównaniu z 2012 r. Całkowita powierzchnia użytkowanych gruntów rolnych wzrosła jednak z 978 670 ha w 2007 r. do 1 571 200 ha w 2013 r.
Wciąż istnieją jednak grunty przeznaczone do celów rolnych, na których konieczne jest przeprowadzenie rozminowania. Jak wynika z danych dostarczonych przez władze chorwackie, w 2016 r. jeszcze 6 040 ha ma zostać przekwalifikowanych na grunty rolne. Ponieważ do chwili obecnej rozminowuje się średnio 2 000 ha rocznie, rozminowanie pozostałych gruntów może zająć kolejne trzy lata.
d)Inwestycje zagraniczne
Inwestycje zagraniczne w rolnictwo mają ogólnie pozytywny wpływ na dostęp do kapitału, transfery technologii, funkcjonowanie rynków gruntów i wydajność rolnictwa. Jak wynika z danych dostarczonych przez władze chorwackie, w latach 2011–2014 wysokość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w działalność rolniczą, łowiectwo i powiązane usługi wyniosła 2,6 mln EUR. W przepisach chorwackich dotyczących nabywania gruntów przez cudzoziemców ustanowiono wyraźne ograniczenia dla inwestycji zagranicznych na chorwackim rynku rolnym. Nie przechowuje się żadnych rejestrów dotyczących gospodarstw rolnych posiadanych przez podmioty krajowe i zagraniczne jako osobne kategorie podmiotów.
Biorąc jednak pod uwagę ograniczenia dotyczące nabywania prawa własności gruntów przez zagraniczne osoby fizyczne, władze chorwackie szacują, że liczba gospodarstw rolnych stanowiących bezpośrednią własność zagraniczną jest znikoma. Jednocześnie właściciele zagraniczni działają na rynku gruntów rolnych za pośrednictwem podmiotów prawnych, w szczególności spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością zarejestrowanych i posiadających siedzibę w Chorwacji. Ogólnie rzecz biorąc, osoby prawne, niezależnie od narodowości ich właścicieli, użytkują około jednej trzeciej całkowitej powierzchni gruntów rolnych.
e)Wpływ przystąpienia do UE
Przystąpienie do UE przyczyniło się zasadniczo do poprawy dostęp rolników do kredytów i ubezpieczeń. Może mieć to pozytywny wpływ na wydajność rolnictwa.
Ponadto rolnicy chorwaccy otrzymali wsparcie finansowe w ramach wspólnej polityki rolnej UE. Łączna kwota tego rodzaju wsparcia finansowego otrzymanego przez sektor rolny wyniosła 292 mln EUR w 2013 r. i 295 mln EUR w 2014 r. Środki pomocy, które systematycznie udostępniano rolnikom chorwackim, stanowiły znaczny udział w chorwackim dochodzie rolniczym. Mogły one przyczynić się do zwiększenia wydajności gruntów i popytu na grunty oraz mogą podtrzymać nadzieje na wzrost cen gruntów rolnych.
W ogólnym ujęciu dotacje przyczyniły się do poprawy warunków socjalnych rolników chorwackich oraz, w połączeniu z lepszym dostępem do kredytów, mogą stanowić zachęty dla rolników chorwackich do kupowania gruntów rolnych w przyszłości i do rozwoju działalności rolniczej. Pozwoliłoby to zwiększyć wydajność pracy w sektorze rolnym oraz doprowadziłoby do dalszego wzrostu dochodu rolniczego.
Komisja zauważa, że nie wdrożono jeszcze w całości chorwackich projektów mających na celu poprawę działania rynku gruntów na konkretnych obszarach zidentyfikowanych podczas negocjacji akcesyjnych. Chociaż niektóre projekty, takie jak system informacyjny IT związany z danymi katastralnymi dotyczącymi gruntów stanowiących własność państwa, zostały już wdrożone, planuje się dalszy rozwój systemu, na przykład możliwość śledzenia historii umów i wymiany danych z właściwymi organami. Inne planowane projekty mające na celu wsparcie rozwoju sektora rolnego obejmują strategię zarządzania obszarami wiejskimi; program operacyjny w zakresie konsolidacji gruntów rolnych; oraz projekt dotyczący nawadniania i gospodarowania gruntami rolnymi oraz gospodarki wodnej.
5. Wnioski
Zgodnie z wymogami określonymi w Akcie przystąpienia z 2011 r. niniejsze sprawozdanie ma zostać sporządzone w ciągu trzech lat od dnia przystąpienia. Badany okres jest dość krótki 10 , więc nie można było zgromadzić wyczerpujących dowodów empirycznych dotyczących wpływu przystąpienia Chorwacji do UE na rozwój rynku gruntów rolnych i całego sektora rolnego.
Z dostępnych danych wynika jednak, że po upływie trzech lat od przystąpienia nie złagodzono wszystkich obaw wyrażanych podczas negocjacji akcesyjnych, w szczególności ze względu na fakt, że wciąż trwa wdrażanie niektórych działań, które planowano wdrożyć w okresie przejściowym, takich jak konsolidacja gruntów, ukończenie prac nad rejestrem gruntów, zakończenie procesu prywatyzacji, jak również rozminowywanie gruntów.
Ponadto wynik oceny chorwackiego rynku rolnego wskazuje, że wciąż istnieje duża różnica pod względem cen gruntów rolnych oraz dochodów rolników między Chorwacją a pozostałą częścią UE. Pełna konwergencja nie miała jednak stanowić koniecznego warunku zakończenia okresu przejściowego, ani nie można jej w ten sposób postrzegać. Ponadto z analizy Komisji wynika, że nastąpił spadek przystępności cenowej gruntów dla rolników chorwackich: grunty rolne nie stały się bardziej przystępne cenowo dla rolników chorwackich w 2014 r., rok po przystąpieniu do UE, w porównaniu z 2013 r., w szczególności ze względu na spadek średniego dochodu rolników.
Ogólnie z analizy obecnej sytuacji w sektorze rolnym w Chorwacji wynika, że kilka następujących czynników wciąż wywiera wpływ na rynek gruntów: niekorzystna ogólna sytuacja gospodarcza; rozdrobnienie własności; stosunkowo niskie poziomy dochodów w odniesieniu do rolników; niezakończone procesy prywatyzacji i zwracania gruntów; oraz trwające rozminowywanie.
Komisja stwierdza zatem, że terminu określonego dla środków przejściowych, o którym mowa w Akcie przystąpienia, nie należy skracać.
Komisja wzywa również Chorwację do stopniowego zakończenia procesu przygotowywania rynku gruntów do pełnego stosowania zasady swobodnego przepływu kapitału po zakończeniu okresu przejściowego. Nawet obecnie ograniczenia dotyczące ram prawnych w zakresie nabywania gruntów przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne nie stanowią całkowitego zakazu, ponieważ podmioty prawne, których właścicielami są obywatele UE/EOG, mogą nabywać grunty, a rolnicy indywidualni z UE/EOG mogą nabywać grunty, jeżeli chcą osiedlić się i zamieszkiwać w Chorwacji. Ponadto w nowej ustawie o gruntach rolnych z 2013 r. wprowadzono możliwość nabycia prawa własności gruntów rolnych w drodze dziedziczenia. Równie istotny jest fakt, że rynek dzierżawy gruntów jest otwarty dla inwestorów zagranicznych, którzy mogą zatem zakładać i prowadzić przedsiębiorstwa rolne w Chorwacji. Ponadto przystąpienie do UE poprawiło już dostęp do kapitału dla lokalnych rolników.
Ponadto Chorwacja zobowiązała się do podjęcia następujących działań, aby umożliwić swobodny przepływ kapitału do końca okresu przejściowego:
(1)uregulowania praw własności, co stanowi warunek wstępny aktualizacji i uporządkowania rejestru gruntów;
(2)konsolidacji gruntów;
(3)rozwoju rynku gruntów rolnych pod kątem dzierżawy i poprawy praw dzierżawców;
(4)restrukturyzacji produkcji rolnej;
(5)poprawy w zakresie technologii i dóbr kapitałowych; oraz
(6)rozminowywania gruntów rolnych.
Wszystko to daje Chorwacji dobre podstawy do dalszego rozwiązywania problemów, które leżą u podstaw okresu przejściowego, oraz poprawy wydajności i pozycji gospodarczej mieszkańców Chorwacji zajmujących się rolnictwem i rozwojem obszarów wiejskich.
-
(1)
Dz.U. L 112 z 24.4.2012, s. 10.
-
(2)
Ustawa o gruntach rolnych (OG 152/08).
-
(3)
Sprawa C-370/05 (Festersen), pkt 21–23; sprawa C-452/01 (Ospelt), pkt 24.
-
(4)
W Akcie przystąpienia ustanowiono również, że „obywatel państwa członkowskiego lub osoba prawna utworzona zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego w żadnym przypadku nie mogą być traktowani w zakresie nabywania gruntów rolnych w sposób mniej korzystny, niż byliby traktowani w dniu podpisania traktatu o przystąpieniu, ani w sposób bardziej restrykcyjny niż obywatel lub osoba prawna z państwa trzeciego”.
-
(5)
UE-12 oznacza państwa członkowskie, które dołączyły do UE w 2004 r. (UE-10) i 2007 r. (UE-2). Okres przejściowy przyznano Republice Czeskiej, Estonii, Łotwie, Litwie, Węgrom, Polsce i Słowacji (państwa UE-10) oraz Bułgarii i Rumunii (UE-2). UE-15 oznacza państwa członkowskie należące do UE przed jej rozszerzeniem w 2004 r.
-
(6)
Jak wynika z danych przedstawionych przez władze chorwackie, w 1998 r. czynności związane z rozminowywaniem prowadzono na 42–54 % gruntów rolnych, zaś całkowity zaminowany obszar pod koniec 2006 r. miał powierzchnię 997 km2.
-
(7)
Komisja Europejska, sprawozdanie z konwergencji z 2016 r., dostępne pod adresem: http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/convergence_reports/index_en.htm.
-
(8)
Wartość dodana brutto jest równa wartości produkcji globalnej pomniejszonej o wartość produkcji pośredniej.
-
(9)
Dochód czynników produkcji wskazuje wartość netto wytworzoną w wyniku zastosowania wszystkich czynników produkcji w produkcji rolnej.
-
(10)
Statystyki dostępne w dniu przyjęcia niniejszego sprawozdania obejmują dane tylko do 2014 r.
