KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 1.2.2017
COM(2017) 56 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Ocena z 2016 r. postępów poczynionych przez państwa członkowskie w 2014 r. w osiąganiu krajowych wartości docelowych na 2020 r. w zakresie efektywności energetycznej oraz we wdrażaniu dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, dokonana zgodnie z art. 24 ust. 3 dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej
Spis treści
1. Wprowadzenie
2. Postęp w realizacji unijnego celu w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r.
3. Krajowe wartości docelowe
4. Trendy dotyczące zużycia energii i ocena środków krajowych w poszczególnych sektorach
4.1. Przemysł
4.2. Sektor mieszkaniowy
4.3. Sektor usług
4.4. Sektor publiczny
4.5. Sektor transportu
4.6. Sektor wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej
4.7. Stan transpozycji dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej
5. Wniosek
1.Wprowadzenie
Zwiększenie efektywności energetycznej ma kluczowe znaczenie dla sprostania wyzwaniom, przed którymi stanie w przyszłości Unia Europejska. Zmniejszenie zapotrzebowania na energię i położenie nacisku na efektywność energetyczną stanowi zatem jeden z pięciu głównych celów unii energetycznej. W 2015 r. państwa członkowskie potwierdziły bezwzględną konieczność osiągnięcia celu na 2020 r., jakim jest wzrost efektywności energetycznej o 20 % 1 . Oprócz korzyści związanych z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, zwiększeniem bezpieczeństwa dostaw, wzrostem konkurencyjności, zrównoważonym rozwojem gospodarki unijnej oraz tworzeniem miejsc pracy, działania podejmowane w dziedzinie efektywności energetycznej przynoszą również oszczędności konsumentom. W listopadzie 2016 r. Komisja zaproponowała zatem bardziej ambitną politykę w tym kluczowym obszarze po 2020 r., w postaci wiążącego celu na 2030 r. w zakresie wzrostu efektywności energetycznej wynoszącego 30 % 2 .
W niniejszym sprawozdaniu za 2016 r. oceniono osiągnięte do 2014 r. postępy w realizacji wynoszącej 20 % wartości docelowej w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r. oraz postępy we wdrażaniu dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. Zawarto w nim również szereg zaleceń dla państw członkowskich 3 . Podstawę niniejszego sprawozdania stanowi sprawozdanie dotyczące postępów w zakresie efektywności energetycznej z 2015 r. 4 i opiera się ono głównie na rocznych sprawozdaniach państw członkowskich z 2016 r. i na najnowszych danych Eurostatu za 2014 r.
Główne ustalenia zawarte w sprawozdaniu są następujące:
UE osiągnęła w ostatnich latach znaczne postępy pod względem zwiększenia efektywności energetycznej. W 2014 r. zużycie energii pierwotnej w UE przekraczało jedynie o 1,6 % wartość docelową na 2020 r. Zużycie energii końcowej było nawet o 2,2 % niższe od wartości docelowej na 2020 r. 5 . Zużycie energii pierwotnej było jednakże w 2015 r. o około 1,5 %, a zużycie energii końcowej o około 2 % wyższe niż w 2014 r. 6 . (Wynika to z faktu, że rok 2014 był nadzwyczaj ciepły. Dane za rok 2015 wskazują na powrót do wcześniejszego trendu).
Państwa członkowskie są zobowiązane do realizacji ambitnej polityki w zakresie efektywności energetycznej i w ostatnich latach znacznie zwiększyły swoje wysiłki we wszystkich sektorach 7 .
Analiza rozkładu dokonana dla UE-28 pokazuje, że zmniejszenie zużycia energii pierwotnej w latach 2005–2014 było głównie wynikiem zmniejszenia energochłonności 8 . Stosunkowo pomniejszą rolę odgrywały pogorszenie koniunktury gospodarczej, zmiany w koszyku energetycznym oraz zmiany o charakterze strukturalnym.
Niezbędne są dalsze wysiłki w zakresie renowacji istniejących budynków w celu zmniejszenia zużycia energii i kosztów dla konsumentów. Z tego względu w państwach członkowskich konieczna jest dalsza poprawa warunków finansowania inwestycji w efektywność energetyczną. Technologie informacyjno-komunikacyjne mogą odegrać w tym względzie ważną rolę, zapewniając konsumentom praktyczne narzędzia zwiększające ich świadomość i umożliwiające im inteligentne sterowanie zużyciem energii.
Większość państw członkowskich powinna osiągnąć dalszą poprawę efektywności energetycznej w sektorze transportu, wykorzystując istniejący potencjał oszczędności energii.
Komisja jest pełna optymizmu, że cel, jakim jest zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o 20 %, zostanie osiągnięty, jeżeli państwa członkowskie podtrzymają swoje zobowiązania i będą kontynuować wdrażanie istniejącego unijnego prawodawstwa dotyczącego efektywności energetycznej oraz realizację programów na rzecz efektywności energetycznej.
2.Postęp w realizacji unijnego celu w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r.
Zużycie energii końcowej 9 w UE spadło o 11 % z 1 191 Mtoe w 2005 r. do 1 062 Mtoe w 2014 r., a więc poniżej wartości docelowej na rok 2020 wynoszącej 1 086 Mtoe. W wartościach bezwzględnych zużycie energii końcowej zmniejszyło się od 2005 r. we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Litwy, Malty i Polski 10 .
W 2014 r. największy udział w łącznym zużyciu energii końcowej miały sektory transportu (33 %), przemysłu (26 %), mieszkaniowy (25 %) i usług (13 %), a 3 % przypadało na inne sektory.
Zużycie energii pierwotnej 11 w UE spadło o 12 % z 1 712 Mtoe w 2005 r. do 1 507 Mtoe w 2014 r. Ten poziom zużycia nadal nieco przekracza docelową wartość pierwotnego zużycia energii na rok 2020 wynoszącą 1 483 Mtoe.
W wartościach bezwzględnych zużycie energii pierwotnej zmniejszyło się od 2005 r. we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Estonii, Finlandii oraz Polski. Estonia odnotowała największy roczny wzrost zużycia (2,6 %), podczas gdy zużycie energii pierwotnej w Finlandii utrzymywało się w latach 2005–2014 na zasadniczo niezmienionym poziomie. Znaczny roczny spadek zużycia odnotowały Grecja, Litwa i Zjednoczone Królestwo 12 .
3.Krajowe wartości docelowe
Państwa członkowskie określiły swoje orientacyjne krajowe wartości docelowe w zakresie efektywności energetycznej na rok 2020 w roku 2013 13 . Już w 2014 r. zużycie energii końcowej w 17 państwach członkowskich było niższe od ich orientacyjnych wartości docelowych na rok 2020 14 . Podobnie 19 państw członkowskich już w 2014 r. odnotowało zużycie energii pierwotnej na poziomie niższym od ich orientacyjnych wartości docelowych na rok 2020 15 .
Pozostałe państwa członkowskie w dalszym ciągu odnotowują pewne odchylenie od swoich orientacyjnych krajowych wartości docelowych wyrażonych w postaci zużycia energii pierwotnej lub końcowej w 2020 r.
4.Trendy dotyczące zużycia energii i ocena środków krajowych w poszczególnych sektorach
Większość państw członkowskich zmniejszyła swoje zużycie energii pierwotnej i końcowej w latach 2005–2014 w tempie, które – o ile zostanie utrzymane – jest wystarczające, aby państwa te mogły osiągnąć swoje wartości docelowe w zakresie zużycia energii pierwotnej i końcowej w 2020 r. W przypadku zużycia energii pierwotnej wyjątek stanowią Estonia, Malta i Szwecja. W przypadku zużycia energii końcowej wyjątek stanowią Austria, Belgia, Niemcy, Litwa, Malta i Słowacja 16 .
Największe spadki zużycia energii pierwotnej między rokiem 2013 i 2014 odnotowały Belgia (8 %), Dania (7 %) i Zjednoczone Królestwo (7 %). Niderlandy odnotowały największy (8 %) spadek zużycia energii końcowej, przed Francją (7 %) i Belgią (6 %). Jedynie w Niderlandach i Luksemburgu zużycie energii końcowej spadło we wszystkich sektorach. Największy wzrost zużycia energii końcowej odnotowano na Malcie (3 %), w Bułgarii (3 %) i na Litwie (2 %) 17 .
Pierwsza analiza rozkładu została przeprowadzona w celu zbadania wpływu różnych czynników na historyczne trendy zużycia energii pierwotnej w skali UE w ciągu ostatniej dekady (2005–2014), w oparciu o dane Eurostatu. W ramach tej analizy oceniono względny wkład aktywności gospodarczej 18 , efektów strukturalnych 19 , koszyka paliwowego 20 oraz energochłonności w łączne zmniejszenie zużycia energii pierwotnej w badanym okresie (206 Mtoe). Aktywność gospodarcza przyniosła wzrost zużycia energii o 123 Mtoe. Zostało to jednak skompensowane niemal trzykrotnie wyższym spadkiem zużycia (-353 Mtoe) dzięki znacznemu zmniejszeniu energochłonności 21 .
Z drugiej strony wpływ efektów strukturalnych i zmian w koszyku paliwowym jest nieznaczny dla UE-28. Efekt strukturalny wyniósł +25 Mtoe. Można to przypisać względnie większej dynamice wzrostu bardziej energochłonnych gospodarek w porównaniu z gospodarkami o mniejszej energochłonności. Odnotowano bardzo niewielki ujemny wpływ zmian koszyka paliwowego (-0,5 Mtoe), wskazujący na nieznaczne przesunięcie w stronę bardziej „czystych” paliw. Pozwala to stwierdzić, że w ciągu ostatniej dekady osiągnięto znaczne postępy pod względem zwiększania efektywności energetycznej.
Rysunek 1: Rozkład zmian w zużyciu energii pierwotnej w UE-28 w latach 2005–2014 przy zastosowaniu addytywnego podejścia LMDI (Logarithmic Mean Divisia Index)
Źródło: analiza JRC.
Pierwsza analiza rozkładu dla zużycia energii końcowej została przeprowadzona na poziomie państw członkowskich dla okresu 2005–2014 dla produktywnych sektorów gospodarki 22 . Wstępne wyniki pokazują ujemny wpływ zmian aktywności gospodarczej w przypadku Grecji, Chorwacji, Włoch i Portugalii. Prowadziło to do niższego zużycia energii końcowej, odzwierciedlającego pogorszenie koniunktury gospodarczej w tych krajach. Efekt strukturalny był ujemny w większości państw członkowskich, co wskazuje na rosnącą aktywność gospodarczą w mniej energochłonnych sektorach gospodarki. Jedynie w Estonii, Polsce, na Węgrzech i w Austrii odnotowano nieznaczne przesunięcie w stronę bardziej energochłonnych sektorów. Doprowadziło to do wyższego zużycia energii w tym okresie, niż miałoby to miejsce w innej sytuacji.
Ujemny wpływ zmian energochłonności odzwierciedlający poprawę pod względem tego czynnika odnotowano we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Łotwy i Cypru. Znaczną poprawę pod względem energochłonności, prowadzącą do mniejszego zużycia energii, osiągnięto w Bułgarii, Republice Czeskiej, Rumunii i na Słowacji 23 . Komisja jest zdania, że głównym czynnikiem zwiększenia efektywności energetycznej była prowadzona polityka publiczna. Wniosek ten potwierdziły ostatnio ustalenia Międzynarodowej Agencji Energetycznej oraz analiza rozkładu przeprowadzona w ramach projektu Odyssee-Mure 24 .
4.1.Przemysł
Zużycie energii końcowej przez przemysł zmniejszyło się w wartościach bezwzględnych z 328 Mtoe w 2005 r. do 275 Mtoe w 2014 r. (o 16 %).
W 2014 r. trzynaście państw członkowskich odnotowało spadek zużycia energii końcowej przez przemysł w porównaniu z poziomami w 2013 r. Do państw o największym wzroście zużycia energii przez przemysł należały Cypr (19 %), Grecja (9 %) i Węgry (6 %). Główne przyczyny tego wzrostu zużycia energii między rokiem 2013 i 2014 podawane przez niektóre państwa członkowskie to wzrost wartości dodanej w przemyśle oraz zwiększone zużycie w cementowniach i w produkcji pelletu.
Pod względem energochłonności przemysłu istnieje znaczna różnica między państwem członkowskim, w którym energochłonność jest najwyższa (Bułgaria), a państwami, w których jest ona najniższa (Dania i Irlandia). Wprawdzie ma na to wpływ udział branż energochłonnych w łącznej produkcji przemysłowej, jednak większość państw członkowskich, z wyjątkiem Cypru, Grecji, Węgier i Łotwy, zmniejszyła energochłonność w przemyśle w 2014 r. w porównaniu z rokiem 2005. W Austrii i Finlandii nie odnotowano już niemal żadnego dalszego spadku energochłonności 25 .
4.2.Sektor mieszkaniowy
W wartościach bezwzględnych zużycie energii końcowej w sektorze mieszkaniowym zmniejszyło się o 15 % z 309 Mtoe w 2005 r. do 263 Mtoe w 2014 r. Miało na to wpływ wiele przyczyn, między innymi wyższa sprawność energetyczna urządzeń oraz poprawa efektywności energetycznej w istniejących już budynkach dzięki stopniowemu wdrażaniu dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz minimalnych wymogów dotyczących ekoprojektu. Również informacje udostępniane konsumentom w postaci świadectw charakterystyki energetycznej budynków oraz pomiary zużycia energii przyczyniły się do tej pozytywnej tendencji, gdyż zapewniło to konsumentom praktyczne narzędzia pozwalające lepiej uświadomić sobie własne zużycie energii.
Żadne z państw członkowskich nie zgłosiło wzrostu zużycia energii końcowej w sektorze mieszkaniowym w roku 2014 w stosunku do roku 2013. Znaczny spadek o 20 % odnotowano w Niderlandach, a także w Belgii – o 18 %.
Rok 2014 był szczególnie ciepły, co powinno powodować niższe zapotrzebowanie na energię cieplną 26 . Jednak mimo iż rok 2014 był cieplejszy od roku 2013, to skorygowane o wpływ pogody dane dotyczące zużycia energii w sektorze mieszkaniowym ujawniły wzrostowy trend zużycia w 2014 r. w porównaniu z 2013 r. w 17 państwach członkowskich. Jednym z powodów może być fakt, że korekta o wpływ pogody nie uwzględnia stopniodni chłodzenia. Należałoby je uwzględniać w przyszłych analizach, zwłaszcza że w południowych krajach kwestia chłodzenia będzie odgrywała coraz większą rolę, jeśli chodzi o zapotrzebowanie na energię.
Skorygowane o wpływ pogody zużycie energii końcowej na osobę również zmniejszyło się w okresie między rokiem 2005 i 2014 – rocznie średnio o 0,7 %. Największą poprawę odnotowano w tym okresie w Belgii, Irlandii i Zjednoczonym Królestwie 27 . Zużycie energii na metr kwadratowy również zmniejszyło się we wszystkich państwach członkowskich w latach 2005–2014. Największe spadki odnotowano na Cyprze, Łotwie i w Portugalii 28 .
4.3.Sektor usług
W sektorze usług zużycie energii końcowej zmniejszyło się o 2 % ze 144 Mtoe w 2005 r. do 141 Mtoe w 2014 r. Znaczny, wynoszący 6 % spadek w 2014 r. w porównaniu z 2013 r. można częściowo wyjaśnić łagodną zimą w 2014 r., gdyż szacuje się, że w sektorze tym ogrzewanie odpowiada za 62 % zużycia energii końcowej 29 .
Wszystkie kraje odnotowały w 2014 r. w porównaniu z 2013 r. zmniejszające się lub utrzymujące się na stabilnym poziomie bezwzględne zużycie energii w sektorze usług, z wyjątkiem Estonii, Łotwy, Malty, Portugalii i Szwecji. Cypr i Malta wyjaśniły, że trend wzrostowy, względnie stabilny, w ich przypadku wynika z ekspansji w sektorze turystyki i wahań pogody prowadzących do większego zużycia energii przez systemy ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji. Łotwa powiązała wzrost zużycia z rosnącą wartością dodaną brutto w sektorze usług, natomiast Portugalia jako możliwą przyczynę wymieniła wzrost liczby przepracowanych godzin w sektorze publicznym.
Energochłonność końcowa 30 w sektorze usług zmniejszała się rocznie średnio o 1 % w latach 2005–2014. Największą poprawę odnotowano w tym okresie na Węgrzech, w Irlandii i na Słowacji. Cypr, Estonia, Finlandia, Grecja i Włochy odnotowały w tym okresie utrzymującą się na stabilnym poziomie lub rosnącą energochłonność końcową 31 . W celu zwiększenia efektywności energetycznej te państwa członkowskie powinny skupić uwagę na sektorze usług. Pozwoli to zwiększyć konkurencyjność tego sektora, którego ekspansji można spodziewać się w przyszłości.
4.4.Sektor publiczny
Art. 5 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej nakłada na państwa członkowskie obowiązek renowacji rocznie 3 % całkowitej powierzchni tych ogrzewanych lub chłodzonych budynków będących własnością instytucji rządowych oraz przez nie zajmowanych, które nie spełniają minimalnych wymogów w zakresie efektywności energetycznej określonych w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Alternatywnie możliwe jest zastosowanie innych środków w celu uzyskania równoważnych oszczędności. 18 państw członkowskich spełni wymogi art. 5 za pomocą środków alternatywnych, takich jak środki tworzące zachęty dla instytucji zajmujących budynki do zmiany zachowań. Pozostałe państwa zdecydowały się na podstawowy wariant, tj. renowację rocznie 3 % całkowitej powierzchni posiadanych lub zajmowanych pomieszczeń.
Na podstawie rocznych sprawozdań państw członkowskich z 2016 r. można stwierdzić, że te państwa, które wybrały wariant podstawowy, zgłosiły łącznie renowację około 1 245 000 m² powierzchni w kwalifikujących się budynkach w 2014 r. oraz 995 000 m² w 2015 r. Państwa członkowskie, które wybrały wariant alternatywny, zgłosiły Komisji oszczędności energii w latach 2014 i 2015, jednakże istnieją pewne wątpliwości co do tych zgłoszeń (np. wybranych jednostek miary lub brakujących danych). Wstępne weryfikacje przyniosły potwierdzenie, że zastosowanie wariantu alternatywnego przyjętego przez Austrię, Chorwację, Cypr, Republikę Czeską, Finlandię, Irlandię, Niderlandy, Polskę, Szwecję i Zjednoczone Królestwo przyniosło wymagane roczne oszczędności zużycia energii w latach 2014–2015. Chorwacja, Finlandia i Szwecja zgłosiły osiągnięcie wartości docelowych z nadwyżką. W przypadku wariantu podstawowego do państw członkowskich, które twierdzą, że spełniły wymogi dotyczące renowacji budynków w latach 2014 i 2015, należą Estonia, Hiszpania, Węgry, Włochy i Litwa. Komisja będzie nadal uważnie monitorować wdrożenie stosownych przepisów.
4.5.Sektor transportu
W wartościach bezwzględnych zużycie energii końcowej przez transport 32 w krajach UE-28 zmniejszyło się o 4 % z 369 Mtoe w 2005 r. do 353 Mtoe w 2014 r. W 2014 r. 13 państw członkowskich zwiększyło swoje zużycie energii w tym sektorze w porównaniu z poziomem w roku 2005 33 . Zużycie znacznie wzrosło (o ponad 20 % od 2005 r.) na Litwie i Malcie oraz w Polsce, Rumunii i Słowenii. Znaczne spadki w 2014 r. w porównaniu z poziomami w roku 2005 odnotowano z kolei w Grecji (o 21 %) i Hiszpanii (o 20 %).
Zużycie energii końcowej w sektorze transportu w UE-28 wzrosło w 2014 r. o 1 % w stosunku do roku 2013, przy czym 20 państw członkowskich zgłosiło wzrost w porównaniu z 2013 r. Oznacza to znaczną zmianę w porównaniu z ubiegłym rokiem, kiedy to trend wzrostowy odnotowano w jedynie 11 państwach członkowskich. Kraje o największym wzroście to Bułgaria (11 %), Węgry (12 %) i Litwa (11 %). Jako jeden z głównych powodów wzrostu zużycia energii przez transport wymieniano spadek cen energii. Wśród innych powodów wymieniano wzrost liczby pojazdów i natężenia transportu towarowego i pasażerskiego. Na Malcie rosnące zużycie energii w transporcie lotniczym i samochodowym powiązano ze znacznym wzrostem liczby turystów odwiedzających ten kraj.
Udział pasażerskiego transportu zbiorowego wynosił w 2014 r. od 11 % w Portugalii do 35 % na Węgrzech 34 . Na poziomie UE udział pasażerskiego transportu zbiorowego utrzymywał się w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2005 na stabilnym poziomie wynoszącym około 18 %. Największy wzrost tego udziału w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2005 odnotowano w Belgii i Republice Czeskiej. Jeśli chodzi o transport towarowy, udział transportu drogowego w lądowym transporcie towarowym ogółem zmniejszył się między rokiem 2005 i 2014 nieznacznie: z 76 % do 75 %. Na poziomie poszczególnych krajów udział kolei i żeglugi śródlądowej w transporcie towarowym wynosił w 2014 r. od 0 % na Cyprze i Malcie do 81 % na Łotwie. Rumunia i Bułgaria zgłosiły największy wzrost udziału tych rodzajów transportu w 2014 r. w porównaniu z rokiem 2005.
4.6.Sektor wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej
Wspólnie z unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji ukierunkowana polityka w zakresie efektywności energetycznej może zwiększyć tę ostatnią w sektorze wytwarzania energii, np. przez promowanie energii cieplnej i elektrycznej wytwarzanej w wysokowydajnych elektrowniach kogeneracyjnych, wydajnych miejskich systemów ciepłowniczych i chłodniczych oraz energii ze źródeł odnawialnych, jak również wdrażanie narzędzi opartych na ICT oraz specjalnego oprogramowania w celu lepszego integrowania różnych źródeł energii. Systemy ciepłownicze i chłodnicze odgrywają w tym względzie kluczową rolę 35 .
Spadek zużycia energii pierwotnej w ostatnich kilku latach był spowodowany spadkiem zużycia energii końcowej oraz zmianami strukturalnymi w sektorze produkcji energii elektrycznej. Zmiany te polegały w ostatnich latach w szczególności na odchodzeniu od produkcji energii elektrycznej w elektrowniach cieplnych na rzecz większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Przy udziale energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii końcowej brutto, który w 2014 r. wyniósł 16 %, UE i większość państw członkowskich są na dobrej drodze (a nawet z wyprzedzeniem realizują wyznaczone orientacyjne wartości docelowe), jeśli chodzi o upowszechnianie wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych. Energia ta może wnieść znaczny wkład w ograniczenie zużycia energii pierwotnej 36 .
Produkcja energii cieplnej w elektrowniach kogeneracyjnych spadła w 2014 r. w niemal wszystkich państwach członkowskich w porównaniu z rokiem 2013 37 . Spadkowy trend można również w tym względzie zaobserwować w 14 państwach członkowskich w okresie 2005–2014.
Stosunek produkcja/wkład w przypadku elektrowni cieplnych 38 zmniejszył się w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2013 w 17 państwach członkowskich. Dotyczy to również 13 państw członkowskich, w których doszło do spadku wskaźników produkcja/wkład w 2014 r. w porównaniu z rokiem 2005. Przyczyny tego mogą być wielorakie, np. przejście na inne rodzaje paliwa.
Dobrze funkcjonujący unijny system handlu uprawnieniami do emisji wraz z rezerwą stabilności rynkowej, jak również ukierunkowana polityka w zakresie efektywności energetycznej mogą zapewnić dodatkową zachętę do zwiększenia efektywności energetycznej w sektorze wytwarzania energii. Ponadto państwa członkowskie powinny w pełni wdrożyć ustalenia zawarte w ocenach potencjału zwiększenia wydajności w zakresie wytwarzania energii oraz wydajności sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, dokonywanych na podstawie art. 15 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej, jak również zawarte w analizach kosztów i korzyści w zakresie wykorzystania wysokowydajnych elektrowni kogeneracyjnych oraz miejskich systemów ciepłowniczych i chłodniczych, wymaganych zgodnie z art. 14 tejże dyrektywy.
4.7.Stan transpozycji dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej
Niektóre państwa członkowskie nadal nie dokonały jeszcze pełnej transpozycji dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. Tym samym państwa te nie mogą jeszcze osiągać pełni korzyści z tym związanych. Wkład dyrektywy w realizację celów w zakresie efektywności energetycznej na 2020 i 2030 r., odpowiedni rozwój rynków efektywności energetycznej oraz wzmocnienie pozycji konsumentów i podmiotów rynkowych można osiągnąć jedynie dzięki pełnemu i skutecznemu wdrożeniu dyrektywy.
W tym celu Komisja nadal uważnie monitoruje wdrożenie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. Komisja zamknęła 22 z 27 postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wszczętych początkowo w związku z niedokonanym (lub tylko częściowym) powiadomieniem przez państwa członkowskie o przyjętych aktach prawa krajowego niezbędnych do transpozycji każdego z wymogów zawartych w dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej. Komisja jest nadal w kontakcie z niektórymi państwami członkowskimi w związku z kwestią właściwego wdrożenia art. 7 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. W 2017 r. Komisja rozpocznie dialog ze wszystkimi państwami członkowskimi służący weryfikacji zgodności prawodawstwa krajowego z dyrektywą, a więc sprawdzeniu, czy wszystkie obowiązki i wymogi określone w dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej zostały prawidłowo uwzględnione w przepisach krajowych.
Wdrożenie art. 7 39 pokazuje, że państwa członkowskie poczyniły solidne postępy na drodze do osiągnięcia łącznego celu na rok 2020 w zakresie oszczędności energii 40 . W 2014 r. państwa UE-28 zaoszczędziły energię równoważną 12 Mtoe, czyli 5 % sumy łącznych wymogów w zakresie oszczędności energii zgłoszonych przez państwa członkowskie. Ponadto oszczędności zgłoszone przez osiem państw członkowskich – Francję, Węgry, Włochy, Maltę, Niderlandy, Rumunię, Słowację i Zjednoczone Królestwo – były równe zakładanym rocznym oszczędnościom na rok 2014 (lub je przekroczyły) 41 .
W 2014 r. Belgia, Dania, Estonia, Niemcy, Grecja, Irlandia, Łotwa, Portugalia i Słowenia zgłosiły osiągnięcie co najmniej 50 % swoich zakładanych rocznych oszczędności dla tego roku zgodnie z art. 7. Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Luksemburg i Szwecja osiągnęły mniej niż 50 % oszczędności zakładanych na 2014 r. Te państwa członkowskie będą musiały w najbliższych latach podjąć dodatkowe wysiłki w celu osiągnięcia do 2020 r. swoich łącznych skumulowanych oszczędności.
Łotwa i Luksemburg nie zgłosiły żadnych oszczędności w 2014 r. będących wynikiem systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej, gdyż kraje te nie ustanowiły jeszcze takich systemów. Grecja początkowo zgłaszała jedynie alternatywne środki z dziedziny polityki, ale obecnie planuje ustanowienie systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej z dniem 1 stycznia 2017 r. 42 . Litwa i Estonia zapowiedziały niedawno 43 , że nie planują już ustanowienia takiego systemu. Osiem państw członkowskich 44 zgłosiło w swoich rocznych sprawozdaniach z 2016 r. aktualizacje przyjętych przez nie środków. Republika Czeska zaktualizowała przyjęte przez siebie wymogi w zakresie oszczędności.
5.Wniosek
Jak podkreślono w komunikacie Czysta energia dla wszystkich Europejczyków 45 , efektywność energetyczna powinna stanowić pierwsze źródło energii, gdyż odgrywa kluczową rolę w przyspieszeniu przejścia na czystą energię oraz zwiększeniu wzrostu gospodarczego i liczby nowych miejsc pracy, a także wnosi wkład w bezpieczeństwo dostaw energii dla UE. Efektywność energetyczna przynosi oszczędności finansowe i stała się rentownym modelem biznesowym. Większość państw członkowskich dostrzega rozliczne korzyści płynące z efektywności energetycznej i nie tylko zobowiązała się do osiągnięcia do 2020 r. ambitnych celów w tym zakresie, ale również uruchomiła wiele programów na rzecz efektywności energetycznej i zastosowała konkretne środki.
Wysiłki te przyniosły istotne efekty: analiza rozkładu dokonana przez JRC pokazała, że zmniejszenie zużycia energii pierwotnej w UE-28 o 206 Mtoe w latach 2005–2014 było głównie wynikiem zmniejszenia energochłonności 46 . Innymi słowy, bez osiągniętego od roku 2005 spadku energochłonności zużycie energii pierwotnej byłoby w 2014 r. wyższe o 23 %. Oszczędności energii o tej skali doprowadziły do wymiernego spadku wydatków na energię ponoszonych przez konsumentów oraz do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o około 800 mln ton CO2 w 2014 r.
Aby przyciągnąć dodatkowe prywatne i publiczne inwestycje w efektywność energetyczną Komisja przedstawiła w 2016 r. inicjatywę Przyspieszenie innowacji związanych z czystą energią 47 . Koncentruje się ona wyzwaniach i możliwościach, jakie dla sektora budowlanego wiążą się z inwestycjami w energooszczędne budynki i obejmuje również inicjatywę Inteligentne finansowanie na rzecz inteligentnych budynków. Ta ostatnia inicjatywa będzie wspierać skuteczniejsze wykorzystanie funduszy publicznych, opracowywanie katalogów projektów, które mogłyby być finansowane przez banki i byłyby oparte na mechanizmach agregacji i wsparcia, jak również zmniejszanie ryzyka związanego z inwestycjami w efektywność energetyczną dla deweloperów, podmiotów finansujących i inwestorów. Wraz z tymi inicjatywami Komisja przyjęła również specjalną strategię na rzecz przyspieszenia innowacji w dziedzinie czystej energii 48 . W komunikacie tym określono kompleksową strategię dotyczącą trzech głównych środków politycznych, które UE może wdrożyć w celu zwiększenia innowacji w dziedzinie czystej energii oraz skupiono się na kwestii finansowania ze środków programu „Horyzont 2020” dekarbonizacji zasobów budynków w UE, jako na jednym z czterech priorytetów. Komisja niezwłocznie wdroży wszystkie te inicjatywy. Bezpośrednie efekty tych inicjatyw ułatwią w perspektywie krótkoterminowej nadrobienie zaległości pod względem osiągnięcia celów w zakresie efektywności energetycznej.
W UE osiągnięto już znaczne oszczędności zużycia energii i zmniejszono zużycie energii końcowej do poziomu poniżej wartości docelowej na rok 2020. Mimo odnotowanego nieznacznego wzrostu zużycia energii pierwotnej w 2015 r. w porównaniu z 2014 r. Komisja jest pełna optymizmu, że UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia wyznaczonych sobie celów. Przyczyną tego optymizmu jest fakt, że w 2014 r. zużycie energii pierwotnej było zaledwie o 1,6 % wyższe niż bezwzględna wartość docelowa na 2020 r. w zakresie zużycia energii pierwotnej.
Podobnie jak w sprawozdaniu dotyczącym postępów w zakresie efektywności energetycznej za rok 2015, wskaźniki wykonania za lata 2005–2014, które wykorzystano w niniejszym sprawozdaniu, wykazują duże różnice między państwami członkowskimi. Niemniej jednak większość tych wskaźników poprawiła się na poziomie ogólnoeuropejskim.
Większość państw członkowskich zmniejszyła swoją energochłonność końcową w sektorze przemysłu i sektorze usług, co stanowi dobry znak.
Analiza pokazuje, że w większości państw członkowskich zużycie energii w przeliczeniu na metr kwadratowy w sektorze mieszkaniowym uległo średnio zmniejszeniu w latach 2005–2014. Jednakże skorygowane o wpływ pogody zużycie energii końcowej na osobę wzrosło w wielu państwach członkowskich. Jak podkreślono w pakiecie Czysta energia dla wszystkich Europejczyków 49 , państwa członkowskie powinny w dalszym ciągu koncentrować się na renowacji istniejących budynków. Dzięki temu gospodarstwa domowe mogą osiągnąć ten sam lub wyższy poziom komfortu za niższą cenę. Technologie informacyjne i komunikacyjne będą odgrywać w tym względzie decydującą rolę, gdyż zapewnią one konsumentom praktyczne narzędzia pozwalające im lepiej uświadomić sobie własne zużycie energii, inteligentnie zarządzać w czasie rzeczywistym posiadanymi urządzeniami zużywającymi energię oraz uniknąć marnotrawienia energii. Ponadto konieczne są bardziej ukierunkowane działania w celu skutecznego zwalczenia problemu ubóstwa energetycznego.
Sektor transportu był jedynym sektorem, w którym zużycie energii końcowej w 2014 r. wzrosło w porównaniu z rokiem 2013, przy czym 20 państw członkowskich zgłosiło wzrost w porównaniu z 2013 r., a 13 państw członkowskich odnotowało wzrost w porównaniu z rokiem 2005. Wszystkie państwa członkowskie powinny wzorować się na pozytywnych rozwiązaniach z innych państw członkowskich, aby odwrócić ten trend. Należy wspierać aktywne formy podróży, takie jak chodzenie i jazda na rowerze, szersze korzystanie z pasażerskiego transportu zbiorowego i bardziej ekologicznych form transportu towarowego (takich jak koleje i żegluga śródlądowa), jak również wykorzystywanie alternatywnych, niskoemisyjnych źródeł energii w transporcie, energooszczędnych pojazdów i statków, a także budowę powiązanej infrastruktury, np. instalację punktów ładowania pojazdów elektrycznych, jak to zaproponowała Komisja 50 .
Komisja będzie nadal uważnie śledzić postępy państw członkowskich w realizacji orientacyjnych krajowych wartości docelowych w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r. oraz wdrażanie przez nie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. Komisja będzie również aktualizować swoją ocenę w ramach sprawozdania w sprawie stanu unii energetycznej.
Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego i Rady o wyrażenie opinii na temat niniejszej oceny.
Tabela 1: Przegląd wskaźników
Źródło: Eurostat, DG ECFIN, baza danych projektu Odyssee-Mure.
* Użyto znaku „+”, jeżeli państwo członkowskie zmniejszyło swoje zużycie energii pierwotnej i energii końcowej w latach 2005–2014 w tempie szybszym niż tempo, które byłoby niezbędne w okresie 2005–2020 do osiągnięcia celów na 2020 r. w zakresie zużycia energii pierwotnej i energii końcowej. W pozostałych przypadkach użyto znaku „-”.
Tabela 2: Przegląd wskaźników
Źródło: Eurostat.
Celem na 2020 r. jest zmniejszenie zużycia energii końcowej w UE do poziomu poniżej 1 086 Mtoe (milion ton oleju ekwiwalentnego) oraz zużycia energii pierwotnej do poziomu poniżej 1 483 Mtoe. Konkluzje Rady Europejskiej z 23–24 października 2014 r., EUCO 169/14.
COM(2016) 860 final.
Art. 24 ust. 3 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej.
COM(2015) 574 final. W niniejszym sprawozdaniu nie uwzględnia się już wskaźnika „energia cieplna z ciepłowni miejskich”, gdyż odpowiednie dane Eurostatu obejmują całą wyprodukowaną energię cieplną. W związku z tym wskaźnik ten nie będzie stosowany aż do chwili, gdy stosowne dane staną się dostępne w wyniku gromadzenia danych zgodnie z art. 24 ust. 6 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej.
Ekstrakcji danych Eurostatu na potrzeby wszystkich wskaźników zawartych w niniejszym sprawozdaniu dokonano w okresie od dnia 31.08.2016 r. do dnia 20.10.2016 r.
Szczegółowa analiza danych za 2015 r. zostanie przedstawiona w sprawozdaniu dotyczącym postępów w zakresie efektywności energetycznej za 2017 r.
Zgłoszone przez państwa członkowskie wartości docelowe odpowiadają zmniejszeniu do 2020 r. zużycia energii pierwotnej o maksymalnie 17,7 % w porównaniu z prognozami wyjściowymi z 2007 r. W przypadku zużycia energii końcowej wartości docelowe państw członkowskich odpowiadają zmniejszeniu o maksymalnie 20,6 % do 2020 r. w porównaniu z prognozami wyjściowymi z 2007 r.
Stosunek krajowego zużycia energii pierwotnej do PKB. Ten wpływ spadku energochłonności uwzględnia zmiany całkowitego zużycia energii wynikające ze zwiększenia efektywności energetycznej i innych czynników. Podczas gdy zmian wpływu spadku energochłonności nie można przypisać wyłącznie zwiększeniu efektywności energetycznej, inna analiza rozkładu przeprowadzona w ramach projektu Odyssee-Mure potwierdziła, że efektywność energetyczna była głównym czynnikiem zmniejszenia zarówno pierwotnego, jak i końcowego zużycia energii w latach 2005–2014 (zob. załącznik 5 do dokumentu SWD(2016) 405).
Zużycie energii końcowej oznacza energię dostarczoną sektorowi przemysłu, transportu, gospodarstwom domowym, sektorowi usług i sektorowi rolnictwa, z wyłączeniem dostaw dla sektora przemiany energetycznej oraz samego przemysłu energetycznego.
Zob. również dokument roboczy SWD on the 2016 Monitoring progress towards the Energy Union objectives – Key indicators oraz http://iet.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency/node/9145.
Oprócz zużycia energii końcowej zużycie energii pierwotnej obejmuje także straty związane z wytwarzaniem i przemianą energetyczną, zużycie w sektorze przemiany energetycznej i straty sieciowe.
Zob. przypis 10.
Państwa członkowskie wyznaczyły sobie mniej lub bardziej ambitne wartości docelowe, w większości przypadków dążąc do obniżenia całkowitego zużycia energii do roku 2020. Jednakże Chorwacja, Cypr, Finlandia, Grecja, Włochy, Portugalia i Rumunia ustaliły wartość docelową na poziomie dopuszczającym wzrost zużycia energii końcowej. Państwa te zakładają, że wzrost zużycia energii końcowej będzie wyższy niż wzrost PKB prognozowany na lata 2014–2020. W przypadku Chorwacji, Finlandii, Grecji i Rumunii orientacyjne poziomy zużycia energii pierwotnej w 2020 r. umożliwiłyby wzrost zużycia energii pierwotnej w tempie wyższym niż oczekiwany średni wzrost PKB w latach 2014–2020. Suma krajowych wartości docelowych (zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o 17,6 % w porównaniu z prognozami) jest niższa od wartości docelowej dla UE wynoszącej 20 %. Zob. COM(2015) 574.
Republika Czeska, Dania, Irlandia, Grecja, Hiszpania, Cypr, Chorwacja, Włochy, Łotwa, Luksemburg, Malta, Niderlandy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia i Finlandia.
Austria, Republika Czeska, Dania, Irlandia, Grecja, Hiszpania, Cypr, Chorwacja, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Węgry, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Słowacja i Finlandia.
Ponieważ dostępne są tylko dane z 2014 r., porównanie to nie uwzględnia wpływu niedawno wprowadzonych środków w zakresie efektywności energetycznej na wypełnienie nowych obowiązków w ramach dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej, ani skutków niektórych środków przyjętych ostatnio w ramach dyrektywy w sprawie ekoprojektu, dyrektywy w sprawie etykietowania energetycznego oraz dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Porównanie to nie umożliwia definitywnego stwierdzenia, czy państwa członkowskie są na dobrej drodze do osiągnięcia swoich orientacyjnych wartości docelowych w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r. Wynika to z tego, że dla lat 2015–2020 nie można przewidzieć przyszłych (pozytywnych lub negatywnych) skutków zmian w gospodarce, zmian cen energii, przejścia na inne rodzaje paliwa lub wahań pogody.
Zob. przypis 10.
PKB, wskaźnik zamożności państw UE-28, uwzględnia zmiany zużycia energii w wyniku zmian aktywności gospodarczej. Wpływ aktywności gospodarczej jest dodatni, jeżeli zużycie energii rośnie w wyniku dodatkowego popytu na energię spowodowanego wzrostem aktywności gospodarczej.
Stosunek PKB poszczególnych państw członkowskich do PKB UE-28. Uwzględnia on zmiany zużycia energii, które zostałyby odnotowane w wyniku zmiany stosunkowej wagi poszczególnych krajów charakteryzujących się różną energochłonnością. Efekt strukturalny jest dodatni, jeżeli rośnie PKB państw o gospodarkach charakteryzujących się stosunkowo wysoką energochłonnością.
Stosunek krajowego zużycia energii pierwotnej dla każdego rodzaju paliwa do krajowego zużycia energii pierwotnej dla wszystkich paliw. Uwzględnia on zmiany zużycia energii wynikające ze zmian w koszyku paliwowym gospodarki, tj. wpływ składu koszyka paliwowego. Wpływ koszyka paliwowego jest ujemny, jeżeli następuje przejście na bardziej „czyste” paliwa.
Są to wstępne wyniki pierwszej analizy rozkładu dokonanej przez Komisję. Nadal prowadzone są prace nad metodyką, która będzie również przedmiotem dyskusji z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami.
Uwzględniono następujące sektory: przemysł, budownictwo, usługi, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo.
Są to wstępne wyniki pierwszej analizy rozkładu dokonanej przez Komisję. Nadal prowadzone są prace nad metodyką, która będzie również przedmiotem dyskusji z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami.
https://www.iea.org/eemr16/files/medium-term-energy-efficiency-2016_WEB.PDF oraz załącznik 5 do dokumentu SWD(2016) 405.
Zob. przypis 10.
W 2014 r. w UE-28 było średnio 2 809 stopniodni ogrzewania (heating degree days, HDD) w porównaniu ze średnio 3 218 HDD w 2013 r. i średnio 3 143 HDD w okresie referencyjnym 1990–2014 [źródło: Eurostat, Wspólne Centrum Badawcze (dział IES/MARS)]. Współczynnik korekty o wpływ pogody obliczono jako stosunek stopniodni ogrzewania w danym roku do średniej liczby stopniodni ogrzewania w okresie 1990–2014. Ten współczynnik korekty zastosowano w odniesieniu do łącznego zużycia energii w sektorze mieszkaniowym. Jeżeli w Eurostacie dostępne były zdezagregowane dane dotyczące zużycia końcowego, współczynnik korekty o wpływ pogody stosowano wyłącznie w odniesieniu do danych dotyczących zużycia energii cieplnej.
Wskaźniki w dokumencie roboczym SWD on the 2016 Monitoring progress towards the Energy Union objectives – Key indicators nie są skorygowane o wpływ pogody.
Zob. baza danych projektu Odyssee-Mure: http://www.indicators.odyssee-mure.eu/online-indicators.html .
COM(2016) 51 final.
Wskaźnik określający, jaka ilość energii jest potrzebna do wygenerowania wartości dodanej osiąganej przez sektor usług w danym roku.
Zob. przypis 10.
Łącznie z transportem rurociągami, czyli inaczej niż w podejściu przyjętym w dokumencie COM(2015) 574 final, gdyż cele w zakresie efektywności energetycznej na rok 2020 nie wyłączają transportu rurociągami.
Należy zachować ostrożność przy porównywaniu danych dotyczących różnych państw członkowskich, gdyż zużycie energii końcowej obliczane jest na podstawie ilości paliwa sprzedanego, a nie na podstawie ilości paliwa zużytego na terytorium danego kraju. W związku z tym poza efektywnością energetyczną w grę wchodzą inne czynniki, na przykład stopień, w jakim dane państwo członkowskie jest krajem tranzytowym dla transportu drogowego lub węzłem lotniczym.
Wskaźniki transportu pasażerskiego i towarowego uległy zmianie w porównaniu z dokumentem COM(2015) 574 final. Działalność transportowa jest obecnie korygowana o czynnik terytorialny (źródło: https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/pocketbook2016.pdf ).
COM(2016) 51 final.
Zob. 2016 Renewable Energy Progress Report.
Wykorzystano tu inny zbiór danych niż w dokumentach COM(2015) 574 i SWD(2015) 245. W niniejszym sprawozdaniu wykorzystano dane dotyczące elektrowni kogeneracyjnych zgłoszone do Eurostatu na podstawie art. 24 ust. 6 dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej: http://ec.europa.eu/eurostat/web/energy/data . Wzrost odnotowano jedynie w Belgii, na Cyprze, w Estonii, na Łotwie i Malcie oraz w Portugalii i Zjednoczonym Królestwie.
Miary takie jak stosunek produktu wygenerowanego w wyniku przetworzenia w elektrowniach cieplnych do wkładu paliwowego.
W art. 7 nałożono na każde państwo członkowskie wymóg ustanowienia krajowego systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej, tak aby osiągać każdego roku nowe oszczędności w wysokości 1,5 % zużycia końcowego, lub alternatywnie wymóg przyjęcia innych środków z dziedziny polityki w celu uzyskania równoważnych oszczędności.
Suma skumulowanych wymogów w zakresie zmniejszenia zużycia końcowego zgłoszonych przez państwa członkowskie wynosi 230 Mtoe i mają one zostać spełnione do dnia 31 grudnia 2020 r.
Łotwa, Finlandia, Litwa i Polska nie zgłosiły rocznego podziału oszczędności oczekiwanych w wyniku przyjęcia alternatywnych środków z dziedziny polityki. Austria, Belgia, Republika Czeska i Hiszpania zgłosiły zakładane roczne oszczędności w 2014 r. jedynie w odniesieniu do niektórych środków z dziedziny polityki.
System ten będzie zatem stanowił element pakietu politycznego Grecji zgodnie z art. 7, wraz z alternatywnymi środkami w dziedzinie polityki.
W ramach ustrukturyzowanego dialogu stanowiącego element procesu EU Pilot.
Austria, Belgia, Republika Czeska, Estonia, Grecja, Malta, Hiszpania i Zjednoczone Królestwo.
COM(2016) 860 final.
Zob. rozdział 4.
COM(2016) 860 final, załącznik 1.
COM(2016) 763 final.
COM(2016) 860 final.
Ibidem.