KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 9.12.2015
COM(2015) 633 final
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO
Umowy cyfrowe dla Europy - Uwolnienie potencjału handlu elektronicznego
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 9.12.2015
COM(2015) 633 final
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO
Umowy cyfrowe dla Europy - Uwolnienie potencjału handlu elektronicznego
1. Kontekst
W ostatnich latach europejski rynek handlu elektronicznego rozwijał się dynamicznie w całym sektorze detalicznym, będąc głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego w UE. Mimo tego nadal znaczny potencjał handlu elektronicznego pozostaje niewykorzystany. Dzieje się tak dlatego, że przedsiębiorstwa i konsumenci zbyt często ograniczają się do własnych rynków krajowych, zamiast w pełni korzystać z zalet handlu elektronicznego.
Podstawowe liczby
Handel elektroniczny głównym czynnikiem wzrostu: Wartość detalicznego handlu elektronicznego w UE wzrosła w 2014 r. o 13,4 % w porównaniu z poziomem z 2013 r. i osiągnęła całkowitą wartość 370 mld euro. 1 Udział obrotów przedsiębiorstw prowadzących detaliczny handel elektroniczny w całkowitych obrotach sektora detalicznego wzrósł o 85% w okresie 2009–2014 2 , co wskazuje na to, że handel detaliczny przez internet rozwija się szybciej niż handel tradycyjny.
Niewykorzystany potencjał handlu elektronicznego w zakresie wzrostu: Udział handlu elektronicznego w całkowitym sektorze detalicznym utrzymuje się nadal na znacznie niższym poziomie w Europie niż w USA: w 2014 r. wynosił on w UE 7,2 %, podczas gdy w USA osiągnął wartość 11,6 %. 3 W tym samym roku jedynie 12 % unijnych detalistów prowadziło sprzedaż internetową w innych państwach UE, zaś trzy razy więcej (37 %) 4 prowadziło sprzedaż na rynku krajowym. Jedynie 15 % konsumentów kupiło przez internet produkty pochodzące z innego państwa UE, a prawie trzy razy więcej (44 %) kupiło na terytorium swojego kraju. 5
W tym kontekście Komisja Europejska przyjęła strategię jednolitego rynku cyfrowego dla Europy 6 , uznając utworzenie jednolitego rynku cyfrowego za jeden ze swoich priorytetów, aby zapewnić dodatkowy wzrost w Europie. Celem strategii jest pokonanie wszystkich głównych przeszkód w rozwoju transgranicznego handlu internetowego w UE. Wspólne przezwyciężanie tych przeszkód oraz poprawa sytuacji przedsiębiorstw i konsumentów doprowadzą do oczekiwanego rozwoju jednolitego rynku cyfrowego oraz pobudzenia gospodarki UE.
Można zmniejszyć różnicę między popytem a podażą. Unijne przedsiębiorstwa będą mogły zwiększyć swą konkurencyjność dzięki ułatwionej sprzedaży, nie tylko na swoich własnych rynkach czy na paru sąsiednich rynkach krajowych. Większa podaż doprowadzi również do wzmocnienia konkurencji. Konsumenci będą korzystać z szerszego wyboru produktów po bardziej konkurencyjnych cenach. Jednakowe prawa dla konsumentów oraz wysoki stopień ochrony konsumentów zwiększą ich zaufanie do zakupów za granicą.
2. Pierwszy ważny krok w kierunku uwolnienia potencjału handlu elektronicznego
Jednym z trzech głównych celów strategii jednolitego rynku cyfrowego jest zapewnienie „lepszego dostępu konsumentów i przedsiębiorstw do towarów i usług w internecie w całej Europie”. Jedną z barier w transgranicznym handlu elektronicznym określonych w strategii są różnice w prawie zobowiązań poszczególnych państw członkowskich.
Pragnąc stworzyć właściwe warunki do rozwoju transgranicznego handlu elektronicznego, w strategii zapowiedziano przedstawienie wniosków prawodawczych dotyczących prostych i skutecznych transgranicznych przepisów umownych dla konsumentów i przedsiębiorców za pomocą harmonizacji przepisów umownych dotyczących dostarczania treści cyfrowych i sprzedaży towarów przez internet.
Zgodnie z zapowiedzią w programie prac Komisji na rok 2015 Komisja przyjmie dziś (i) wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych oraz (ii) wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów zawieranych przez internet 7 lub w inny sposób na odległość 8 . Wnioski te, podobnie jak wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie zapewnienia transgranicznej możliwości przenoszenia usług online w zakresie treści, to pierwsze inicjatywy prawodawcze podejmowane w ramach strategii jednolitego rynku cyfrowego.
Konkretnie rzecz ujmując, obie dyrektywy w ukierunkowany sposób w pełni zharmonizują kluczowe, bezwzględnie obowiązujące prawa i obowiązki stron umowy o dostarczanie treści cyfrowych i internetowej sprzedaży towarów 9 . Przyczynią się one do szybszego rozwoju jednolitego rynku cyfrowego poprzez:
Zmniejszanie kosztów wynikających z różnic w prawie zobowiązań: Różnice w kluczowych przepisach prawa umów konsumenckich poszczególnych państw członkowskich stanowią barierę w transgranicznym handlu treściami cyfrowymi i towarami. Przedmiotowe wnioski doprowadzą do uspójnienia tych zasad we wszystkich państwach członkowskich, zapobiegając fragmentacji przepisów dotyczących treści cyfrowych 10 oraz niwelując istniejącą fragmentację przepisów odnoszących się do towarów 11 . Przedsiębiorstwa dokonujące sprzedaży transgranicznej nie będą już dłużej musiały dostosowywać wykorzystywanych umów do różniących się przepisów, co pozwoli im uniknąć związanych z tym dodatkowych kosztów.
Tworzenie pewności prawa dla przedsiębiorstw: Przedsiębiorstwa działają obecnie w oparciu o złożone ramy prawne, zaś dzięki jednolitemu zestawowi przepisów prawa umów konsumenckich proponowanemu w przedmiotowych dyrektywach będą one mogły dostarczać treści cyfrowe lub dokonywać sprzedaży towarów przez internet konsumentom w całej UE. Doprowadzi to do zwiększenia pewności prawa i stworzenia środowiska przyjaznego dla biznesu, na czym szczególnie skorzystają MŚP.
Wsparcie konsumentów w korzystaniu z możliwości oferowanych przez internetowe zakupy transgraniczne w UE: Niepewność co do podstawowych praw wynikających z umowy jest głównym powodem braku zaufania konsumentów do transgranicznych zakupów przez internet. Konsumenci otrzymają w pełni zharmonizowany zestaw praw na poziomie całej UE, co zwiększy zaufanie do dostępu do treści cyfrowych oraz do transgranicznego zakupu towarów. Ogólny poziom ochrony konsumentów w UE również znacznie wzrośnie. W przypadku sprzedaży internetowej towarów ma to szczególnie zastosowanie (w przypadku wad towaru) do przedłużenia okresu przeniesienia ciężaru dowodu do dwóch lat, dostosowując go do dwuletniego okresu gwarancji prawnej. Z wyjątkiem dwóch państw członkowskich, w których poziom ochrony nie zmieni się, ze zwiększonej ochrony skorzystają wszyscy konsumenci europejscy. Wzmocni to pozycję konsumentów w sytuacjach transgranicznych zakupów przez internet oraz ułatwi egzekwowanie przysługujących im praw 12 .
Ograniczanie szkód ponoszonych przez konsumentów w związku z wadliwymi treściami cyfrowymi: W przeciwieństwie do obecnej sytuacji, w której nie istnieją ogólnounijne szczegółowe zasady regulujące umowy o dostarczanie treści cyfrowych, konsumenci będą dysponowali jasnymi prawami mającymi zastosowanie jedynie do treści cyfrowych – z praw tych będą mogli skorzystać w przypadku problemów z tego rodzaju treściami. Umożliwi im to dochodzenie roszczeń, czyli ograniczy szkody ponoszone przez nich obecnie w przypadku nabycia wadliwych treści cyfrowych. Biorąc pod uwagę tempo technologicznego i handlowego rozwoju tego szybko zmieniającego się rynku należy nadmienić, że przepisy UE wraz z biegiem czasu zachowają aktualność pod względem technologicznym i będą dzięki temu gwarantowały równe warunki dla wszystkich odpowiednich rodzajów treści cyfrowych.
Ogólne zrównoważenie interesów konsumentów i przedsiębiorstw: Obie dyrektywy uwzględniają tendencje rynkowe i równoważą różne interesy, dzięki czemu są korzystne zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorstw, ponieważ tworzą warunki sprzyjające ogólnym zyskom gospodarczym.
Poprawa życia codziennego ...
Dyrektywy w konkretny sposób wpłyną na poprawę życia codziennego przedsiębiorstw i konsumentów w Europie. Obecnie przedsiębiorstwa muszą poświęcać czas i pieniądze, aby dowiedzieć się czegoś więcej na temat zagranicznego prawa umów konsumenckich w sprzedaży transgranicznej, oraz odpowiednio dostosować umowy. Dla przykładu, okres, w którym przedsiębiorca jest odpowiedzialny za wady komputera, waha się od dwóch lat do całego okresu życia komputera, w zależności od państwa członkowskiego. W przyszłości przepisy krajowe dotyczące tego typu umownych środków zaradczych będą jednakowe w całej UE, a oszczędzone czas i pieniądze mogą być wykorzystane do opracowania nowych produktów lub na rzecz sprzedaży po bardziej konkurencyjnych cenach.
Konsumenci będą mogli robić zakupy przez internet i mieć dostęp do cyfrowych treści w innych krajach UE równie swobodnie i bez obaw, jak we własnym kraju. Konsumenci dokonujący czynnie zakupu towarów od przedsiębiorcy w innym państwie członkowskim będą w przyszłości chronieni w takim samym stopniu, jak na mocy swego prawa krajowego. Obecnie konsument, który z powodu słabej jakości nie może obejrzeć w internecie filmu wideo, za który zapłacił, często jako rekompensatę otrzymuje jedynie zwykłą zniżkę na oglądanie kolejnych filmów, niekiedy takiej samej niskiej jakości. W przyszłości będzie mu przysługiwało prawo do żądania rozwiązania tego problemu przez sprzedającego, obniżenia ceny lub rozwiązania umowy i otrzymania zwrotu wszystkich kosztów.
... i korzyści makroekonomiczne
Zniesienie barier wynikających z różnic w prawie zobowiązań spowodowałoby, że dodatkowo ok. 122 000 przedsiębiorstw zaangażowałoby się w transgraniczną sprzedaż przez internet. Wartość transgranicznego handlu UE mogłaby wzrosnąć o ok. 1 mld EUR. Zwiększona konkurencja detalicznej sprzedaży internetowej doprowadzi do spadku cen detalicznych we wszystkich państwach członkowskich, średnio o -0,25 % na poziomie UE, co bezpośrednio zwiększy spożycie gospodarstw domowych w UE o około 18 mld EUR. Ponadto większy wybór produktów i usług przełoży się na wzrost dobrobytu konsumentów. Szacuje się, że między 7,8 a 13 milionów nowych konsumentów zacznie kupować przez internet poza granicami własnego kraju. Średnia kwota wydatkowana corocznie przez każdego nabywcę w handlu transgranicznym wzrośnie o 40 EUR. Oczekuje się, że ogólny rzeczywisty PKB UE wzrośnie o około 4 mld EUR rocznie 13 .
Wnioski te dotyczą wyłącznie postanowień prawa zobowiązań w relacji przedsiębiorstwo-konsument. Uznaje się, że MŚP, jako słabsze strony o mniejszej sile przetargowej, również napotykają trudności na gruncie prawa zobowiązań, zwłaszcza przy korzystaniu z treści cyfrowych. Biorąc jednak pod uwagę stanowiska wyrażone przez zainteresowane strony i państwa członkowskie, Komisja zdecydowała się rozważyć tę kwestię w kontekście innych inicjatyw zapowiedzianych w strategii jednolitego rynku cyfrowego.
Omawiany tutaj pakiet obejmujący dwa wnioski prawodawcze ma na celu uwolnienie potencjału handlu elektronicznego, aby doprowadzić do osiągnięcia pełnych korzyści z jednolitego rynku cyfrowego. Komisja musi działać jednocześnie w zakresie zarówno towarów, jak i treści cyfrowych. Zaproponowane dyrektywy zostaną uzupełnione innymi środkami przewidzianymi w strategii jednolitego rynku cyfrowego, takimi jak środki odnoszące się do obciążenia związanego z podatkiem VAT, zapewnienie wysokiej jakości usług dostawy przesyłek za granicę oraz przyjęcie nowoczesnego prawa autorskiego. Dodatkowe inicjatywy na rzecz konsumentów, takie jak inicjatywy ogłoszone w strategii jednolitego rynku cyfrowego dotyczące zniesienia blokowania geograficznego oraz przegląd rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów 14 , czy też uruchomienie platformy internetowego rozstrzygania sporów 15 , zwiększą handel transgraniczny i rozwiążą pozostałe istotne problemy przedsiębiorstw i konsumentów, takie jak konieczność znalezienia skutecznego rozwiązania dla transgranicznego dochodzenia roszczeń i egzekwowania prawa.
3. Wnioski z wcześniejszych doświadczeń – ukierunkowane podejście
Przedstawione przez Komisję wnioski prawodawcze, które stworzono w oparciu o wcześniejsze doświadczenia i uwagi zainteresowanych stron, oferują ambitny a zarazem realistyczny sposób działania w celu usunięcia przeszkód wynikających z prawa zobowiązań, a tym samym przyczyniają się do uwolnienia potencjału handlu elektronicznego w UE.
Wnioski te obejmują właściwy zakres działań.
Po pierwsze stanowią odpowiedź na rzeczywiste problemy wskazane przez zainteresowane strony i państwa członkowskie. Komisja dąży do pozyskania szerokiego i wyważonego spektrum poglądów w tej kwestii. Poprzez prowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji, publicznych i ukierunkowanych, Komisja zapewniła szerokie zaangażowanie w proces przygotowania wniosków, co stworzyło wszystkim zainteresowanym stronom (przedsiębiorstwom, konsumentom, organom krajowym, prawnikom i naukowcom) wyrażenia swoich opinii.
Po drugie szczególnie zwrócono uwagę, aby w tekstach tych uwzględnić wnioski wyciągnięte z wcześniejszych prób zbliżenia prawa zobowiązań. W rezultacie Komisja skupia się na ukierunkowanej pełnej harmonizacji bezwzględnie obowiązujących praw konsumentów, dzięki której usunięte zostaną konkretne główne przeszkody w handlu transgranicznym i podjęta zostanie pilna kwestia działań w sferze internetu, do których wzywał również Parlament Europejski 16 . Należy również zauważyć, że dyrektywa jest w omawianej dziedzinie bardziej odpowiednim aktem prawnym niż rozporządzenie, ponieważ pozostawia państwom członkowskim swobodę w zakresie sposobu wdrożenia unijnych przepisów do prawa krajowego. Niniejsze ukierunkowane i skoncentrowane na konkretnych problemach podejście jest ważnym wynikiem konsultacji z zainteresowanymi stronami.
Wreszcie, co do istoty sprawy, omawiane wnioski wprowadzają nową dynamikę, gdyż dzięki pełnej harmonizacji tworzą właściwą równowagę między wysokim poziomem ochrony konsumentów na szczeblu UE a znacznie większymi możliwościami dla przedsiębiorstw. Postanowiono zachować istotne rozwiązania, które już sprawdziły się w praktyce (np. długość okresu gwarancji prawnej, hierarchia środków zaradczych). We właściwych przypadkach zaproponowano również nowe rozwiązania oparte na najnowszych danych i tendencjach w państwach członkowskich (np. przedłużenie okresu przeniesienia ciężaru dowodu) 17 . Dzięki rozwiązaniom zaproponowanym w omawianych wnioskach zwiększy się poziom i skuteczność ochrony konsumentów 18 oraz pewność prawa, a zmniejszą się koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa 19 . Ogólnie rzecz biorąc, wnioski przyczynią się do zwiększenia zaufania konsumentów i pobudzenia działalności gospodarczej w całej UE.
4. Właściwy moment na działania
Działania dotyczące wymiaru cyfrowego należy podjąć teraz...
Tempo zmian handlowych i technologicznych spowodowanych cyfryzacją jest bardzo szybkie, nie tylko w UE, lecz także na całym świecie. UE musi teraz podjąć działania, aby zapewnić ustanowienie standardów dla przedsiębiorstw i praw konsumentów zgodnie ze wspólnymi zasadami UE przewidującymi wysoki poziom ochrony konsumentów oraz gwarantującymi nowoczesne otoczenie przyjazne przedsiębiorstwom. Należy koniecznie stworzyć ramy umożliwiające urzeczywistnienie zalet cyfryzacji, tak aby przedsiębiorstwa europejskie stały się bardziej konkurencyjne, a konsumenci mogli mieć zaufanie do wysokich unijnych standardów ochrony konsumentów. Działając teraz, UE określi tendencję polityczną oraz standardy, według których zrealizowana zostanie ta istotna część cyfryzacji.
Dla przedsiębiorstw uproszczenie ram prawnych jest kluczowym warunkiem wstępnym ich konkurencyjności i aktywnego udziału w rynkach cyfrowych w całej Unii. Dla konsumentów szczególne znaczenie ma zaufanie i ochrona w środowisku internetowym w celu zmniejszenia ryzyka związanego z odległością (brak osobistego kontaktu ze sprzedawcą, możliwości dotknięcia produktu), nieodłącznego dla tego rodzaju transakcji. Bez natychmiastowych działań na zmiany może okazać się za późno, a możliwości zostaną zaprzepaszczone. Aby szybko wzmocnić konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw i pobudzić wzrost w UE Komisja w pierwszej kolejności zajmie się cyfrowym wymiarem sektora detalicznego, a mianowicie dostarczaniem treści cyfrowych oraz sprzedażą towarów przez internet. Oba te aspekty cyfrowego wymiaru handlu są bardzo ważne. Należy bezsprzecznie znieść bariery utrudniające dostarczanie treści cyfrowych, ponieważ dostarczanie treści cyfrowych ma szczególnie duży potencjał wzrostu 20 . Każde opóźnienie dotyczące treści cyfrowych pociąga za sobą ryzyko powstania fragmentacji przepisów, powodując utrudnienia dla konsumentów i dostawców uczestniczących w transakcjach transgranicznych. Jeśli chodzi o sprzedaż towarów, to należy zaznaczyć, że stanowi ona nadal największy udział w rynku internetowym: łączna wielkość jednolitego rynku cyfrowego szacowana jest na kwotę 231 mld EUR, z czego ok. 212 mld EUR pochodzi z handlu detalicznego towarów. Nie można uwolnić pełnego potencjału jednolitego rynku cyfrowego bez uwzględnienia obu wspomnianych aspektów.
Z konsultacji z różnymi zainteresowanymi stronami wyraźnie wynikało, że przepisy dotyczące treści cyfrowych powinny być w miarę możliwości oparte na przepisach regulujących sprzedaż towarów, zaś odstępstwa są uzasadnione jedynie w celu uwzględnienia specyfiki treści cyfrowych. Wskazuje to także na znaczenie omawiania obu zestawów przepisów w miarę możliwości równolegle w procesie międzyinstytucjonalnym.
Są to najważniejsze powody, dla których wnioski dotyczące treści cyfrowych oraz sprzedaży towarów przez internet są obecnie przedstawione razem.
... a zapewnimy spójność przepisów dotyczących sprzedaży przez internet i handlu tradycyjnego
Zważywszy na rosnącą wagę wielokanałowego modelu dystrybucji (tj. sprzedaży jednocześnie przez internet i w sposób tradycyjny), Komisja podejmie wszelkie niezbędne kroki, aby ujednolicić przepisy dotyczące sprzedaży towarów przez internet i poza nim. Dzięki temu konsumenci i przedsiębiorstwa będą mogli polegać na spójnych ramach prawnych, które będzie można łatwo stosować w całej Europie.
W ramach programu sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) Komisja przeanalizuje istniejące prawodawstwo UE w dziedzinie ochrony konsumentów. Kontrola sprawności będzie miała znacznie szerszy zakres niż obecne wnioski i obejmie szereg dyrektyw dotyczących konsumentów 21 , w tym dyrektywę w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji (której postanowienia zostaną zastąpione, odnośnie do sprzedaży internetowej, wnioskiem w sprawie towarów).
W ramach zakrojonych na szeroką skalę konsultacji przeprowadzonych w ramach przygotowań proponowanych aktów prawnych określono wiele kwestii, które dotyczą zarówno sprzedaży przez internet, jak i sprzedaży tradycyjnej. Dzięki temu znaczna część analizy kwestii, które mają być poruszone w ramach programu REFIT w odniesieniu do dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji, została już przeprowadzona podczas opracowywania wniosku dotyczącego sprzedaży towarów przez internet.
Analiza ta zostanie uzupełniona o dane z analizy kontroli sprawności dotyczącej stosowania dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji do sprzedaży towarów, które to dane mają zostać przedstawione w 2016 r. Dane te, a zatem wyniki programu REFIT, nie są jeszcze dostępne. Jeżeli wynik programu REFIT potwierdzi wstępne wyniki trwającej analizy – która wydaje się wskazywać na konieczność podjęcia przez Komisję inicjatywy dotyczącej sprzedaży towarów sposób tradycyjny – konkluzje te mogłyby zostać wykorzystane przez współprawodawców na potrzeby wniosku dotyczącego sprzedaży towarów przez internet, na przykład w celu rozszerzenia zakresu tego wniosku. Choć działania mające na celu przezwyciężenie głównych przeszkód, które utrudniają transgraniczny handel elektroniczny, są pilne i konieczne, celem Komisji jest zapewnienie zestawu spójnych przepisów w całej UE, zarówno dla sprzedaży przez internet, jak i w sposób tradycyjny.
5. Urzeczywistnienie zamiarów
Wnioski w sprawie umów cyfrowych to – zgodnie z zapowiedzią zawartą w wytycznych przewodniczącego Claude Junckera – „ambitne polityczne kroki w kierunku stworzenia połączonego jednolitego rynku cyfrowego, szczególnie [...] przez unowocześnienie i uproszczenie zasad ochrony konsumentów w odniesieniu do zakupów przez internet i zakupów cyfrowych” 22 . Są to pierwsze rezultaty strategii jednolitego rynku cyfrowego, przekładające wspomniane wytyczne na konkretne działania polityczne. To również pierwsze działania na rzecz wzrostu gospodarczego poprzez tworzenie środowiska przyjaznego dla biznesu i silnego zaufania konsumentów do prawdziwego jednolitego rynku cyfrowego. Przekształcenie tych zamiarów w rzeczywistość dla europejskich konsumentów i przedsiębiorstw znajduje się w rękach współprawodawców. Aby to umożliwić, Komisja będzie nadal ściśle współpracować z Parlamentem Europejskim i Radą.