1.Wprowadzenie

1.1.Cel i główne cechy postępowania

Rozporządzeniem (WE) nr 1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 r. 1 ustanowiono pierwsze autentyczne europejskie postępowanie cywilne, tj. postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Jest ono stosowane od grudnia 2008 r. we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Danii. Jest to fakultatywne postępowanie, które może być wykorzystywane w sprawach transgranicznych jako alternatywne rozwiązanie wobec krajowych nakazów zapłaty. Niniejsze sprawozdanie sporządzono zgodnie z art. 32 rozporządzenia, które stanowi, że Komisja przedstawia Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu szczegółowe sprawozdanie na temat funkcjonowania postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty.

Szybkie i skuteczne odzyskiwanie bezspornych niespłaconych długów ma zasadnicze znaczenie dla podmiotów gospodarczych w Unii Europejskiej. Spóźnione płatności to główna przyczyna upadłości, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw, prowadzących do utraty wielu miejsc pracy. W związku z tym szereg państw członkowskich postanowiło wprowadzić uproszczone postępowanie w sprawie nakazu zapłaty. Postępowanie to ma na celu szybką i efektywną pod względem kosztów pomoc prawną, która ma skutkować zapłatą przez dłużnika należnej kwoty, przy założeniu, że roszczenie nie zostanie zakwestionowane przez tego dłużnika. Postępowania krajowe są jednak często niemożliwe do przyjęcia lub niewykonalne w sprawach transgranicznych, a poziom ich skuteczności jest bardzo zróżnicowany.

Z tych powodów wprowadzono postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Umożliwia ono wierzycielom dochodzenie bezspornych roszczeń cywilnych i handlowych zgodnie z jednolitą procedurą dostępną w 27 państwach członkowskich. Jest to procedura pisemna, która nie wymaga stawienia się przed sądem ani pomocy prawnika. Powód musi jedynie złożyć stosowny wniosek. Wnioskowi nie muszą towarzyszyć dowody w postaci dokumentów, w toku postępowania nie są wymagane również dalsze działania ze strony powoda. Europejski nakaz zapłaty jest wydawany przez sądy lub inne organy wymiaru sprawiedliwości. Może on być stosowany we wszystkich państwach członkowskich bez konieczności przeprowadzenia pośredniej procedury uznawania i egzekwowania (exequatur) wymaganej w państwie członkowskim, w którym egzekwowany jest nakaz zapłaty. Oznacza to, że europejski nakaz zapłaty może być egzekwowany w pozostałych państwach członkowskich w ten sam sposób, jak każdy inny lokalny nakaz zapłaty wydany w tych państwach, tj. bez konieczności stwierdzenia wykonalności.

To uproszczone i efektywne postępowanie może być stosowane wyłącznie w odniesieniu do roszczeń bezspornych. W celu ochrony skutecznego prawa do obrony pozwany może zatem złożyć oświadczenie o sprzeciwie w ciągu 30 dni od wydania nakazu zapłaty. Pozwany musi jedynie wskazać, że sprzeciwia się roszczeniu, bez konieczności uzasadnienia; nie musi być również reprezentowany przez prawnika. W takim przypadku postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty zostaje zakończone. Można jednak nadal dochodzić tego roszczenia na podstawie przepisów zwykłego postępowania cywilnego, co pozwoli w pełni rozpatrzyć argumenty pozwanego.

W rozporządzeniu zawarto standardowe formularze będące częścią przewidzianego postępowania uproszczonego, które są dostępne w internecie na europejskim portalu „e-sprawiedliwość” we wszystkich językach urzędowych 2 . Formularze zaktualizowano rozporządzeniem Komisji (UE) nr 936/2012 z dnia 4 października 2012 r. 3 . Informacje dotyczące właściwości sądów do wydawania europejskiego nakazu zapłaty są dostępne w europejskim atlasie sądowym w sprawach cywilnych i handlowych. 4 W 2010 r. Europejska Sieć Sądowa wydała przewodnik praktyczny dotyczący stosowania rozporządzenia 5 .

1.2.Metodyka i gromadzenie informacji

Niniejsze sprawozdanie jest oparte na informacjach zebranych z różnych źródeł.

W czerwcu 2010 r. przeprowadzono badanie Eurobarometru wśród 26 690 obywateli w UE27.

Komisja Europejska współfinansowała projekt pt. „Uproszczenie windykacji należności w UE” prowadzony przez Uniwersytet w Mariborze, Słowenia, i obejmujący 14 państw członkowskich (Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Republika Czeska, Niemcy, Hiszpania, Finlandia, Francja, Włochy, Niderlandy, Polska, Portugalia, Szwecja). W wyniku projektu sporządzono dwa sprawozdania ekspertów dotyczące rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 oraz 14 sprawozdań krajowych 6 .

W celu uzyskania informacji dotyczących przebiegu postępowania w kwietniu 2013 r. Komisja przeprowadziła badanie, przesyłając stosowny kwestionariusz państwom członkowskim. W czerwcu 2014 r. zaktualizowano i uzupełniono dane statystyczne dotyczące stosowania procedury.

Na 45. spotkaniu osób kontaktowych Europejskiej Sieci Sądowej w sprawach cywilnych i handlowych w dniach 29-30 maja 2013 r. przeprowadzono dyskusje na szczeblu technicznym dotyczące przebiegu postępowań europejskich, w tym postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, w oparciu o dwa dokumenty robocze Komisji.

Ponadto przy sporządzaniu niniejszego sprawozdania uwzględniono trzy orzeczenia w trybie prejudycjalnym Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie wykładni rozporządzenia 7 .

2.Ogólna ocena rozporządzenia

Zasadniczo cel rozporządzenia, jakim jest uproszczenie i przyspieszenie postępowania, zmniejszenie jego kosztów w sprawach dotyczących roszczeń bezspornych oraz umożliwienie stosowania europejskiego nakazu zapłaty w UE bez procedury exequatur został w dużej mierze osiągnięty, mimo że w większości państw członkowskich postępowanie było stosowane jedynie w odniesieniu do stosunkowo niewielkiej liczby spraw.

Z przeprowadzonych badań i konsultacji wynika, że nie wystąpiły znaczące problemy prawne lub praktyczne, jeśli chodzi o prowadzenie postępowania lub zniesienie procedury exequatur służącej uznaniu i egzekwowaniu orzeczeń wynikających z postępowania.

2.1.Dane statystyczne

Według dostępnych informacji do sądów w państwach członkowskich wpływa rocznie od 12 000 do 13 000 wniosków o wydanie europejskiego nakazu zapłaty 8 . Największą liczbę wniosków (ponad 4 000 rocznie) złożono w Austrii i Niemczech, w których to krajach wydawana jest również największa liczba europejskich nakazów zapłaty. Natomiast w Belgii, Republice Czeskiej, Francji, na Węgrzech, w Niderlandach, Portugalii i Finlandii rocznie wpływa od 300 do 700 wniosków. W pozostałych państwach członkowskich postępowanie jest stosowane w bardziej ograniczonym zakresie. W załączniku zamieszczono bardziej szczegółowe informacje na temat faktycznego wykorzystania postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty w poszczególnych państwach członkowskich.

2.2.Wiedza o istnieniu postępowania i jego prowadzenie

Z badania Eurobarometru przeprowadzonego w 2010 r. 9 wynika, że wiedza o istnieniu postępowań europejskich i korzystanie z takich postępowań, w tym postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, są wśród obywateli stosunkowo niskie: jedynie 6 % respondentów słyszało o postępowaniu w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Można to wytłumaczyć faktem, że postępowanie jest głównie wykorzystywane przez przedsiębiorstwa i prawników oraz że stosunkowo niewielu obywateli bierze udział w postępowaniach transgranicznych.

Osoby, które wiedzą o istnieniu postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, są generalnie zdania, że jest to przydatna procedura dochodzenia transgranicznych cywilnych roszczeń pieniężnych, w odniesieniu do których pozwany najprawdopodobniej nie złoży sprzeciwu.

Komisja zrealizowała projekt, aby wesprzeć małe i średnie przedsiębiorstwa prowadzące działalność transgraniczną, wprowadzając ułatwienia procedury windykacji należności transgranicznych w celu zwiększenia wykorzystania i zrozumienia dostępnych instrumentów prawnych, w tym rozporządzenia 10 , oraz podniesienia wiedzy na ich temat.

3.Konkretne elementy będące przedmiotem oceny

3.1.Zasięg geograficzny: Sprawy transgraniczne

Rozporządzenie stosuje się do spraw transgranicznych, w których przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu lub trybunału rozpoznającego sprawę. To ograniczenie do spraw transgranicznych odpowiada zasięgowi stosowania innych instrumentów w tym obszarze, takich jak europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń 11 . Osoby stosujące postępowanie mogą nie być świadome tego ograniczenia lub go nie rozumieć. Mogą oczekiwać, że zakres rozporządzenia obejmowałby więcej ich spraw. Przykładem tego są przedsiębiorstwa, które sztucznie tworzą sytuację transgraniczną, przewidzianą w rozporządzeniu, aby czerpać korzyści z zastosowania tego rozporządzenia, np. poprzez przypisanie roszczenia przedsiębiorstwu zagranicznemu. Stanowi to dowód na to, że procedura jest postrzegana jako skuteczna.

3.2.Jurysdykcja

Pięć państw członkowskich nadało uprawnienia do rozpatrywania spraw dotyczących europejskiego nakazu zapłaty jednemu konkretnemu sądowi lub organowi 12 . W pozostałych państwach członkowskich sądy okręgowe i regionalne (lub notariusze, np. na Węgrzech) posiadają uprawnienia do wydawania europejskiego nakazu zapłaty.

Specjalizacja może mieć pewne korzyści, takie jak zapewnienie specjalistycznej wiedzy na temat postępowania oraz wymaganej znajomości języków. Z drugiej jednak strony, mimo że postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty jest procedurą pisemną, obywatele, a zwłaszcza konsumenci, mogą nadal być bardziej skłonni do wnoszenia pozwów do miejscowych sądów właściwych do orzekania w sprawie. To, czy korzyści specjalizacji będą przeważały nad wadami, może również zależeć od geograficznej wielkości państwa członkowskiego. Ogólnie z danych dotyczących stosowania procedury zawartych w załączniku nie wynika jednoznacznie, czy scentralizowany system powoduje częstsze stosowanie tej procedury. Niemniej jednak, jako że procedura ma charakter pisemny i nieprocesowy i nie towarzyszy jej merytoryczna dyskusja na temat roszczenia — a w związku z czym nadaje się ona szczególnie do rozpatrywania w drodze elektronicznej (zob. poniżej pkt 3.5) —postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty wydaje się bardziej odpowiedni do rozpatrywania przez sąd scentralizowany niż inne procedury, wymagające merytorycznej dyskusji oraz rozpatrzenia dowodów, co może się wiązać z koniecznością zapewnienia, aby przedmiotowy sąd znajdował się w bliskiej odległości od uczestników postępowania.

3.3.Pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty

3.3.1.Roszczenie główne i odsetki

Roszczenie musi dotyczyć konkretnej kwoty, która jest wymagalna w chwili składania wniosku o wydanie europejskiego nakazu zapłaty. Kwota dochodzonego roszczenia obejmuje kwotę roszczenia głównego oraz, stosownie do okoliczności, odsetki, kary umowne i koszty. Jeśli żądane są odsetki od należnego roszczenia, we wniosku należy podać wysokość odsetek oraz okres, za jaki powód żąda odsetek. W sprawie C-215/11 13 Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że we wniosku powód musi mieć możliwość zażądania odsetek narosłych do dnia zapłaty roszczenia głównego. W takim przypadku sąd krajowy może dowolnie określić, w jaki sposób należy wypełnić formularz E, pod warunkiem że pozwany zostanie poinformowany o sposobie obliczenia kwoty odsetek.

W rozporządzeniu Komisji (UE) nr 936/2012 z dnia 4 października 2012 14 zmieniającym załączniki do rozporządzenia w sprawie europejskiego nakazu zapłaty zapewniono, aby pozwany został poinformowany, w formularzu E, w rubryce „Ważne informacje dla pozwanego”, że jeżeli zgodnie z prawem krajowym wymagalne są odsetki naliczane do dnia egzekucji niniejszego nakazu, spowoduje to zwiększenie łącznej kwoty do zapłaty. Niemniej jednak formularz E nie jest wystarczająco rozbudowany, aby uwzględnić stosowny opis należnych odsetek. Należy zatem rozważyć dalszą zmianę formularzy.

3.3.2.Język wniosku

W większości państw członkowskich wniosek należy złożyć w języku urzędowym poszczególnych państw. Niektóre państwa członkowskie akceptują jednak inne języki: Republika Czeska, Estonia, Cypr i Szwecja akceptują język angielski; Francja akceptuje język angielski, niemiecki, włoski i hiszpański.

Wymóg tłumaczenia zwiększa koszty i prowadzi do opóźnień w postępowaniu, nawet jeśli postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty jest procedurą, w przypadku której strony nie muszą przedstawiać dowodów ani prowadzić debaty na ich temat. Formularz wniosku może być automatycznie przetłumaczony na język urzędowy państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę sąd. Jako że zawiera on pola, które należy zaznaczyć, w większości przypadków tłumaczenie nie jest konieczne. Aby osiągnąć cel, jakim jest prawdziwie europejskie postępowanie, wszystkie państwa członkowskie powinny akceptować wnioski o wydanie europejskiego nakazu zapłaty w co najmniej jednym języku niebędącym językiem urzędowym w poszczególnych państwach.

3.3.3.Składanie wniosków drogą elektroniczną

Wiele państw członkowskich umożliwia złożenie wniosku drogą elektroniczną 15 lub zamierza opracować procedurę elektroniczną w przyszłości we wszystkich sądach właściwych do rozpatrywania postępowań w sprawie europejskiego nakazu zapłaty 16 .

W następstwie przeprowadzonego przez Komisję studium wykonalności w odniesieniu do elektronicznego składania wniosków o wydanie europejskiego nakazu zapłaty Komisja Europejska współfinansuje projekt pilotażowy dotyczący tej kwestii. Dziewięć państw członkowskich uczestniczy w projekcie pilotażowym e-CODEX w zakresie postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty 17 . Uczestnicy biorą udział jako strona wysyłająca lub strona otrzymująca lub jako obie strony. Strona wysyłająca umożliwia użytkownikom wysyłanie wniosków (np. formularz A) o wydanie europejskiego nakazu zapłaty do strony otrzymującej. Strona otrzymująca przyjmuje wnioski i dostarcza je drogą elektroniczną do sądu wyznaczonego w przesłanym formularzu A. Przedmiotowy sąd może na późniejszym etapie odesłać odpowiedzi w formie elektronicznej (np. formularz B, formularz E), wykorzystując ten sam kanał komunikacji. Na obecnym etapie nie wszystkie państwa członkowskie biorące udział w projekcie pilotażowym dysponują systemem operacyjnym: niektóre z nich nadal są w fazie testowania i planują uruchomić system w 2015 lub 2016 r. Zasadniczo wysyłające państwa członkowskie umożliwiają elektroniczne składanie wniosków jedynie w przypadku kluczowych klientów wymiaru sprawiedliwości, np. prawników, banków, przedsiębiorstw ubezpieczeniowych oraz zakładów ubezpieczeń społecznych, a niekoniecznie w odniesieniu do ogółu społeczeństwa. Przykłady takich krajowych systemów składania wniosków dostępnych dla kluczowych klientów istnieją już w Niemczech i Austrii. W najbliższej przyszłości europejski portal „e-sprawiedliwość”, jako strona wysyłająca, umożliwi ogółowi społeczeństwa składanie wniosków drogą elektroniczną. Wniosek będzie można złożyć jedynie do otrzymujących państw członkowskich, które z powodzeniem przeszły konieczne testy w zakresie integracji z europejskim portalem „e-sprawiedliwość”, oraz działają w systemie e-CODEX.

3.3.4.Rozpatrzenie wniosku

Trzy państwa członkowskie 18 zgłosiły, że odnotowują wysoką liczbę wniosków, które sądy zwracają z prośbą o uzupełnienie lub korektę. Często zgłaszane przyczyny zwrotu wniosku to: nieprecyzyjne lub niekompletne informacje dotyczące stron (na przykład brak adresu lub podpisu powoda), niekompletne wnioski o spłatę odsetek oraz nieuiszczenie opłat sądowych.

Dynamiczne formularze dostępne na europejskim portalu „e-sprawiedliwość” stanowią pomoc dla użytkowników w poprawnym wypełnianiu wniosków. Obecnie portal umożliwia również użytkownikom, za pośrednictwem strony internetowej europejskiego atlasu sądowego, określenie właściwego sądu. W drugiej połowie 2015 r., po uruchomieniu europejskiej bazy danych o sądach, procedura określenia właściwego sądu, do którego należy wysłać wniosek, zostanie jeszcze bardziej usprawniona. Można zbadać, w jaki sposób można udzielić dalszych wyjaśnień dotyczących wypełniania wniosków na europejskim portalu „e-sprawiedliwość” oraz rozbudować wnioski elektroniczne, aby zawierały więcej informacji o należnych odsetkach. Ponadto, nawet jeśli państwa członkowskie nie są prawnie zobowiązane do oferowania pomocy w wypełnianiu formularzy, podobnej do tej przewidzianej w rozporządzeniu (WE) nr 861/2007 ustanawiającym europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, mogłyby rozszerzyć pomoc oferowaną obywatelom w odniesieniu do postępowania w sprawie drobnych roszczeń o pomoc w odniesieniu do postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, z korzyścią dla obywateli oraz dla skutecznej administracji wymiaru sprawiedliwości pod względem czasu i kosztów.

Rozporządzenie wyraźnie przewiduje, że rozpatrzenie wniosku o wydanie europejskiego nakazu zapłaty może przyjąć formę zautomatyzowanej procedury. Tak się dzieje w przypadku Austrii i Niemiec. Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty —będące procedurą pisemną niewymagającą zbadania dowodów lub przeprowadzenia przesłuchań — szczególnie nadaje się do rozpatrywania w sposób w pełni elektroniczny. Może przyczynić się do skrócenia czasu wymaganego na przeprowadzenie postępowania (zob. również pkt 3.4 poniżej). Jako że z łatwością można złożyć pisemne zgłoszenie zastrzeżeń w odniesieniu do nakazu zapłaty wydanego w drodze procedury zautomatyzowanej, a sama procedura zapewnia skuteczne doręczenie dokumentów, prawa pozwanego są należycie zabezpieczone.

3.4.Wydanie europejskiego nakazu zapłaty

Z dostępnych informacji wynika, że zobowiązanie sądów do wydawania europejskich nakazów zapłaty w ciągu 30 dni od złożenia wniosku jest przestrzegane ogólnie jedynie w niektórych państwach członkowskich. Jeśli chodzi o państwa członkowskie, które dostarczyły stosowne dane, sądy terminowo wydają nakazy na Malcie (1 tydzień), w Belgii i Irlandii (2 tygodnie), Niemczech (2-3 tygodnie), w Bułgarii i na Litwie (30 dni). Sądy podejmują decyzję w terminie 1 lub 2 miesięcy w Grecji i Luksemburgu, w terminie 2 miesięcy we Francji i Finlandii, w terminie do 4 miesięcy w Austrii, Republice Czeskiej, na Cyprze, w Estonii, Polsce, Niderlandach, Portugalii, Szwecji, Słowenii, w terminie do 6 miesięcy na Węgrzech, w terminie do 8 miesięcy w Hiszpanii, a w terminie do 9 miesięcy na Słowacji.

Jako że przedmiotowa procedura nie wymaga zbadania dowodów ani przesłuchania stron, trudno wytłumaczyć opóźnienia w postępowaniach. Skrócenie czasu trwania postępowania jest bezwzględnie konieczne z uwagi na to, że szybkie odzyskiwanie bezspornych należności ma duży wpływ na przepływy pieniężne przedsiębiorstw, w szczególności MŚP. Ponadto systematyczne nieprzestrzeganie terminów określonych w rozporządzeniu może być uznane za naruszenie rozporządzenia. Dalsze działania mające na celu uprawnienie elektronicznego rozpatrywania wniosków mogą ułatwić rozwiązanie tego problemu. Służby Komisji będą nadal ściśle monitorowały proces usprawnienia w tym obszarze.

3.5.Doręczanie europejskich nakazów zapłaty i innych dokumentów

W kontekście postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty nie zgłoszono żadnych znaczących problemów, jeśli chodzi o doręczanie dokumentów. Jedyne skargi, jakie wpłynęły, dotyczą kosztów doręczania transgranicznego. Zgodnie ze sprawozdaniem Komisji z grudnia 2013 r. w sprawie stosowania rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 19 przepisy europejskie przyczyniły się do przyspieszenia procesu doręczania dokumentów między krajami UE mimo rosnącej liczby spraw. Terminy doręczania dokumentów sądowych skróciły się w Austrii, Belgii, Finlandii, Niemczech, Grecji i Portugalii. Istnieją różne sposoby doręczania w państwach członkowskich. Do celów postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty państwa członkowskie zachęca się do stosowania tanich sposobów doręczeń, takich jak przesłanie pocztą listu poleconego za potwierdzeniem odbioru.

Mimo że przesłanie dokumentów drogą elektroniczną jest przewidziane jako możliwy sposób doręczania w art. 13 i 14 rozporządzenia, nie jest jednak szeroko stosowane w środowisku sądowym w UE. Przyczyny tego mogą być zarówno natury prawnej, jak i technicznej. Zgodnie z art. 13 i 14 doręczenie drogą elektroniczną podlega prawu krajowemu państwa, w którym następuje doręczenie. Istnienie krajowych przepisów dotyczących elektronicznego doręczania dokumentów jest zatem warunkiem wstępnym takiego doręczania. Ponadto, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych 20 , mającego zastosowanie do doręczania elektronicznego dokonywanego na mocy rozporządzenia w sprawie europejskiego nakazu zapłaty 21 , bezpośrednie elektroniczne doręczenie dokumentu przez sąd stronie w innym państwie członkowskim nie jest nawet teoretycznie możliwe. Przyczyny techniczne lub brak kompatybilności z krajowymi systemami doręczania elektronicznego mogą również stać na przeszkodzie transgranicznego doręczania drogą elektroniczną.

3.6.Koszty

Z rozporządzenia wynika, że opłaty sądowe są określone zgodnie z prawem krajowym. W przypadku oświadczenia o sprzeciwie pozwanego wobec europejskiego nakazu zapłaty w rozporządzeniu zawarto jednak wymóg, zgodnie z którym łączne opłaty sądowe w przypadku postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty oraz zwykłego postępowania nie mogą być wyższe niż opłaty sądowe w przypadku zwykłego postępowania. Z dostępnych danych dotyczących opłat sądowych w przypadku postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty wynika, że takie opłaty są zbliżone do opłat sądowych w przypadku podobnych postępowań krajowych i znacznie się różnią w zależności od państwa członkowskiego, w którym złożono wniosek. Sposoby obliczania opłat również różnią się w zależności od państwa członkowskiego (stałe opłaty lub opłaty obliczane jako część wartości roszczenia lub połączenie tych dwóch sposobów). W praktyce obywatele skarżą się czasem na wysokość opłat w niektórych państwach członkowskich.

Według informacji przekazanych Komisji głównym problemem dotyczącym opłat sądowym jest jednak brak przejrzystości tych opłat dla potencjalnych wnioskodawców. W celu rozwiązania tej kwestii europejska sieć sądowa w sprawach cywilnych i handlowych opublikowała te informacje na europejskim portalu „e-sprawiedliwość” 22 .

3.7.Sprzeciw wobec europejskiego nakazu zapłaty

Wydaje się, że pozwani wnoszą sprzeciw wobec europejskiego nakazu zapłaty jedynie w ograniczonym zakresie, chociaż liczba składanych sprzeciwów różni się w poszczególnych państwach członkowskich. Na przykład w Austrii wnoszenie sprzeciwu jest zjawiskiem marginalnym (4 %), natomiast we Francji i Niemczech odsetek ten wynosi około 16 %, a w Grecji — ponad 50 %.

Zasadniczo nie zgłoszono problemów związanych ze sprzeciwem wobec europejskiego nakazu zapłaty. Zgodnie z art. 17 ust. 2 skutkiem wniesienia sprzeciwu jest dalsze rozpatrywanie sprawy w ramach zwykłego postępowania. Jako że europejskie nakazy zapłaty mogą dotyczyć drobnych roszczeń w rozumieniu rozporządzenia w sprawie drobnych roszczeń, Komisja zaproponowała, aby umożliwić, po wniesieniu sprzeciwu w ramach postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, kontynuowanie sprawy w ramach europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń w zakresie, w jakim to postępowanie ma zastosowanie 23 .

3.8.Ponowne badanie

Nadzwyczajny środek określony w art. 20 ma na celu zaradzenie sytuacji, w której pozwany nie był świadomy, że w państwie członkowskim wydania prowadzone jest postępowanie, a w związku z tym nie miał możliwości odpowiedniej obrony. Może się tak stać, jeżeli na przykład wniosek został przesłany na niewłaściwy adres. W rozporządzeniu określono wprawdzie warunki przyznania prawa do ponownego zbadania nakazu, sama procedura podlega jednak prawu krajowemu. Informacje dotyczące różnych procedur przeglądu w państwach członkowskich są opublikowane w europejskim atlasie sądowym.

W sprawie C-324/12 24 Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że niedochowanie terminu na wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty ze względu na błędne zachowanie przedstawiciela pozwanego nie może uzasadniać ponownego zbadania tego nakazu zapłaty zgodnie z art. 20, gdyż takie niedochowanie terminu nie jest objęte ani nadzwyczajnymi ani wyjątkowymi okolicznościami w rozumieniu tego artykułu.

Krajowe procedury przeprowadzenia ponownego badania różnią się w poszczególnych państwach członkowskich i czasem wykorzystują różne instrumenty europejskie (europejski tytuł egzekucyjny, europejski nakaz zapłaty, postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych). Ponadto wprowadzenie procedury ponownego badania na podstawie wyżej wymienionych instrumentów rodzi wiele pytań i wątpliwości.

Sprawy połączone C119/13 i C120/13 25 dotyczą sytuacji, w których europejskie nakazy zapłaty nie zostały doręczone lub nie zostały skutecznie doręczone do pozwanych, ponieważ zmienili oni miejsce zamieszkania. Trybunał orzekł, że rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 należy interpretować jako oznaczające, że procedury określone w art. 16-20 rozporządzenia nie mają zastosowania w przypadkach, kiedy europejski nakaz zapłaty nie został doręczony w sposób spełniający minimalne normy określone w art. 13-15 rozporządzenia. W sytuacji gdy uchybienie takie zostanie ujawnione dopiero po stwierdzeniu wykonalności europejskiego nakazu zapłaty, pozwany powinien mieć możliwość powołania się na to uchybienie na mocy prawa krajowego; jeżeli uchybienie zostanie należycie dowiedzione, powinno ono skutkować unieważnieniem tego stwierdzenia wykonalności.

W orzeczeniu w sprawach C119/13 i C120/13 Trybunał stwierdził, że podstawowy element ochrony prawa do obrony w jednolitym postępowaniu w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, tj. prawo pozwanego do złożenia wniosku o wznowienie sprawy w przypadku wadliwego doręczenia nakazu nie podlega rozporządzeniu, lecz zależy od przepisów prawa krajowego.

Aby pozwany mógł powoływać się na takie uchybienia na mocy prawa unijnego, w przyszłości należy wyjaśnić warunki ponownego badania na podstawie art. 20, opierając się na bardziej aktualnych przepisach określonych w rozporządzeniu w sprawie zobowiązań alimentacyjnych oraz we wniosku w sprawie zmiany rozporządzenia w sprawie drobnych roszczeń. Zwiększy to również spójność instrumentów procedury prawa cywilnego na szczeblu UE.

3.9.Wykonanie europejskich nakazów zapłaty

W odniesieniu do wykonania europejskich nakazów zapłaty nie zgłoszono żadnych szczególnych problemów. Jako jedyną przeszkodę zgłoszono brak przejrzystości w odniesieniu do majątku dłużnika dla celów egzekucji w kontekście transgranicznym. Kwestia ta ma jednak charakter horyzontalny i dotyczy egzekwowania prawa we wszystkich sprawach transgranicznych w UE, a nie zaś konkretnie europejskich nakazów zapłaty.

3.10.Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczące nieuczciwych postanowień umownych i postępowań w sprawie nakazów zapłaty

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej został wezwany —w kontekście stosowania dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich — do zbadania stosowania krajowych postępowań w sprawie nakazów zapłaty oraz egzekwowania tych nakazów w świetle zasad równoważności i skuteczności prawa UE. Podniesiono kwestię, czy orzeczenia Trybunału mają wpływ na stosowanie procedur w sprawie nakazów zapłaty w sporach konsumenckich. Już sam charakter postępowań w sprawie nakazu zapłaty jest oparty na koncepcji, zgodnie z którą — w przeciwieństwie do zwykłych postępowań — rzeczowe uzasadnienie roszczenia zasadniczo nie jest badane.

Trybunał utrzymuje, że wobec braku harmonizacji mechanizmów krajowych odzyskiwania bezspornych wierzytelności sposoby realizacji krajowych postępowań nakazowych należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej, jednak pod warunkiem, że nie są mniej korzystne niż w przypadku podobnych spraw o charakterze krajowym (zasada równoważności) oraz że nie uniemożliwiają lub nie czynią nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii Europejskiej (zasada skuteczności) 26 .

Trybunał orzekł konkretnie w sprawie C-618/10, odnosząc się do sprawy C-473/00 27 , że zasada skuteczności sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, które nie zezwala sądowi rozpatrującemu sprawę, w przypadku braku sprzeciwu wniesionego przez konsumenta, na dokonanie oceny z urzędu – podczas gdy dysponuje on już wszystkimi okolicznościami prawnymi i faktycznymi koniecznymi w tym celu – czy warunki dotyczące odsetek za opóźnienia w płatnościach określone w umowie zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem są nieuczciwe.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału szczególne cechy postępowania sądowego, toczącego się w ramach prawa krajowego pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, nie mogą stanowić elementu mogącego osłabiać ochronę prawną, z której powinien korzystać konsument na podstawie przepisów dyrektywy 93/13/EWG 28 . Trybunał podkreślił również w kontekście sprawdzenia wyroku sądu polubownego mającego powagę rzeczy osądzonej, że konieczność przestrzegania zasady skuteczności nie może sięgać tak dalece, by wymagać od sądu krajowego skompensowania w całości absolutnej bierności zainteresowanego konsumenta 29 .

Inne orzeczenia Trybunału w sprawie zasady skuteczności 30 dotyczą postępowania w sprawie nakazu zapłaty po wniesieniu sprzeciwu, kiedy roszczenie jest dochodzone w ramach zwykłego postępowania w sprawie nakazu zapłaty lub innych postępowań cywilnych. W sprawie C-618/10 dotyczącej Banco Español Trybunał dokonuje wyraźnego rozróżnienia między sytuacją, w której nie wniesiono jeszcze sprzeciwu w postępowaniu w sprawie nakazu zapłaty, a innymi sytuacjami. Sprawa ta dotyczyła określenia obowiązków sądów krajowych zgodnie z przepisami dyrektywy 93/13/EWG, w kontekście postępowania w sprawie nakazu zapłaty, zanim konsument wniósł sprzeciw. Trybunał podkreśla, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowe przepisy proceduralne uniemożliwiają lub nadmiernie utrudniają stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem znaczenia danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed poszczególnymi sądami krajowymi.

Artykuł 8 rozporządzenia nakłada na sąd obowiązek zbadania, czy pozew wydaje się uzasadniony na podstawie dostępnych mu informacji. Jeśli sąd ma wątpliwości prima facie dotyczące uzasadnienia roszczenia lub jego części (np. odsetek), może zaproponować powodowi, zgodnie z art. 10 rozporządzenia, wydanie nakazu zapłaty jedynie w odniesieniu do części roszczenia 31 . Ponadto po wniesieniu sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty, kiedy roszczenie jest dochodzone w drodze zwykłego postępowania sądowego, zapewnia się pełne uznanie podstaw roszczenia. Można zatem stwierdzić, że dzięki swym właściwościom postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty należycie zapewnia zgodność z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

4.Wnioski

Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty wprowadzono w celu uproszczenia i przyspieszenia odzyskiwania niespłaconych długów oraz zmniejszenia jego kosztów, a ponadto aby zapewnić wierzycielom, w szczególności MŚP, szybki i skuteczny instrument prawny, co jest celem politycznym, który nie stracił na ważności od chwili przyjęcia rozporządzenia.

Na podstawie powyższej oceny funkcjonowania postępowania wydaje się, że rozporządzenie jest zasadniczo stosowane w sposób właściwy i zadowalający. Rozporządzenie przyczyniło się do usprawnienia, uproszczenia i przyspieszenia rozpatrywania bezspornych roszczeń pieniężnych w ramach sporów transgranicznych. W świetle powyższego na obecnym etapie nie stwierdza się, aby konieczna była zmiana zasadniczych cech postępowania europejskiego.

Postępowanie europejskie nie jest jednak w wystarczającym stopniu znane przedsiębiorstwom, obywatelom, praktykom i sądom. Konieczne jest dalsze podniesienie świadomości, zarówno na poziomie europejskim, jak i na poziomie państw członkowskich. Należy skutecznie i aktywnie rozpowszechniać wiedzę o rozporządzeniu, dostarczając ogółowi społeczeństwa i osobom zawodowo zajmującym się przedmiotową kwestią informacji na temat postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty.

Ponadto można udoskonalić stosowanie rozporządzenia poprzez wprowadzenie środków nieustawodawczych i wykonawczych. Aby usprawnić proces wdrożenia i propagować stosowanie tego przydatnego instrumentu, Komisja w aktywny sposób wykorzysta mechanizm współpracy europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych. Możliwe jest dalsze usprawnienie stosowania postępowania poprzez zapewnienie rozpatrywania spraw drogą elektroniczną oraz skłonienie państw członkowskich do rozważenia, czy centralizacja rozpatrywania spraw w ramach postępowania jest odpowiednim rozwiązaniem.

Załącznik

Dane statystyczne dotyczące stosowania procedury europejskiego nakazu zapłaty

Dane te obejmują lata 2012 – 2013. O ile w tabeli nie wskazano inaczej, dane dotyczą 2012 r.

	Liczba wnios-ków	Nakazy zapłaty do wyegze-kwowa-nia	Wnioski zwrócone w celu uzupeł-nienia/ko-rekty	Zmiana wnios-ków	Liczba sprzeci-wów	Liczba wydanych nakazów zapłaty	Długość postępo-wania
Belgia	319		kilka	kilka		261	1-2 tygodnie
Bułgaria	109	54	14	1	4	82	30 dni
Republika Czeska (2013)	358					210	od 2 tygodni do 6 miesięcy
Niemcy	4,130		85 %	5 %	633	90 %	2-3 tygodnie
Estonia	6	2	3	2	1	2	od jednego tygodnia do 5 miesięcy
Irlandia	189	11	65	0	51	134	2 tygodnie
Grecja	168			0	>50%	149	1–2 miesiące
Hiszpania	63					72***	8 miesięcy
Francja	335		118		+/- 16%	305	2 miesiące
Cypr (2013)	11	4	1	0	2	9	od 2 tygodni do 5 miesięcy
Litwa	9	23	0		5	7	30 dni
Luksemburg (2013)	218	173	102	59	31	127	1–2 miesiące
Węgry (2013)	442	144			24	489***	0-3 miesiące (350 spraw); 3-6 miesięcy (139 spraw);
Malta	1	0	0		0	4***	Jeden tydzień
Niderlandy	372 (w 2011 r.)		80 %	10 %	80	194	5 miesięcy
Austria	4,367 (w 2012 r.) 2,119 (2013)		237 (w 2012 r.) 129 (w 2013 r.)	2 (w 2012 r.) 1 (w 2013 r.)	175 (w 2012 r.) 212 (w 2013 r.)	4,092 (w 2012 r.) 2 074 (2013)	1,5 - 4 miesiące (2013)
Polska	1 800 od 2008 r.	0	263	50	194	1 016	4,5 miesiąca
Portugalia	485 (2012) 296 (2013)	97 (w 2012 r.) 166 (2013)	10 (2012) 25 (2013)				(2012) 5 miesięcy
Słowenia	12	35	1	5	1	7	5 miesięcy
Słowacja (2013)	86	8	14	4	16	54	1-9 miesięcy
Szwecja (2013)	91	27	83		23	62	142 dni (85 dni w przypadku wniosków uznanych za niemożli-we do przyjęcia itp.)
Finlandia (2013)	633		mniej niż 10	mniej niż 10	52	około 400	2 miesiące
Zjednoczone Królestwo (2013)	208	108	Brak danych z Anglii i Walii lub Szkocji 5 (Irlandia Północna)	Brak danych z Anglii i Walii lub Szkocji 1 (Irlandia Północna)	Brak danych z Anglii i Walii lub Szkocji 5 (Irlandia Północna)	Brak danych z Anglii i Walii 1 (Szkocja) 23 (Irlandia Północna)	Brak danych z jakiejkol-wiek jurysdyk-cji w Zjedno-czonym Króles-twie
Chorwacja*							
Włochy**							
Łotwa							
Rumunia							

Nie udostępniono danych

* Należy mieć na uwadze, że Chorwacja przystąpiła do UE dopiero w dniu 1 lipca 2013 r.

** Nie istnieją oddzielne statystyki dla europejskich nakazów zapłaty; w ujęciu statystycznym stanowią one część krajowych nakazów zapłaty.

*** Obejmuje wnioski z poprzednich lat.

(1)

Dz.U. L 399 z 30.12.2006, s. 1.

(2)

https://e-justice.europa.eu/dynform_intro_form_action.do?idTaxonomy=156&plang=pl&init=true&refresh=1

(3)

Dz.U. L 283 z 16.10.2012, s. 1.

(4)

http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/epo_information_pl.htm

(5)

http://ec.europa.eu/justice/civil/document/index_en.htm

(6)

Zob. http://www.acj.si/en/pres-simpf

(7)

Sprawy C-215/11, C-324/12 oraz sprawy połączone C-119/13 i C-120/13.

(8)

Szczegółowe informacje i źródła danych znajdują się w załączniku (Dane statystyczne dotyczące stosowania postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty).

(9)

http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_351_en.pdf

(10)

http://ec.europa.eu/growth/smes/support/cross-border-enforcement/index_en.htm

(11)

Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, Dz.U. L 199 z 31.7.2007, s. 1.

(12)

Sąd Gospodarczy w Zagrzebiu, Sąd Rejonowy Berlin-Wedding, Sąd Okręgowy Oporto, Sąd Okręgowy Helsinki, szwedzki organ administracyjny do spraw komorniczych.

(13)

Iwona Szyrocka, Wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2012 r.

(14)

Dz.U. L 283 z 16.10.2012, s. 1.

(15)

Republika Czeska, Niemcy, Estonia, Francja, Litwa, Austria, Słowenia, Republika Słowacka, Finlandia, Szwecja, Zjednoczone Królestwo, Cypr.

(16)

Irlandia, Włochy, Malta, Portugalia.

(17)

Austria, Estonia, Francja, Niemcy, Grecja, Włochy, Polska i Niderlandy.

(18)

Niemcy, Niderlandy i Szwecja.

(19)

Sprawozdanie w sprawie stosowania rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych, COM(2013) 858 final.

(20)

Dz.U. L 324 z 10.12.2007, s. 79.

(21)

Zob. art. 27.

(22)

https://e-justice.europa.eu/content_court_fees_epo-305-en.do

(23)

Wniosek w sprawie rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, COM(2013) 794 final.

(24)

Novontech-Zala, nakaz Sądu z 21 marca 2013 r.

(25)

Eco cosmetics (C119/13) i Raiffeisenbank St. Georgen (C120/13), wyrok Sądu z 4 września 2014 r.

(26)

Banco Español, (C-618/10), wyrok Sądu z 14 czerwca 2012 r.

(27)

Cofidis, C-473/00, pkt 35.

(28)

Banco Español, pkt 46.

(29)

Asturcom Telecomunicaciones, wyrok Sądu z 6 października 2009 r., pkt 47.

(30)

Zob. C168/05 Mostaza Claro; C40/08 Asturcom Telecomunicaciones; C243/08 Pannon GSM, C137/08 VB Pénzügyi Lízing, C453/10 Pereničová i Perenič.

(31)

Należy zauważyć, że krajowe postępowania w sprawie nakazów zapłaty również umożliwiają taką weryfikację prima facie. Nierzadko zdarza się, np. na mocy francuskiego injonction de payer, że sąd z urzędu zmniejsza wygórowane roszczenia dotyczące odsetek. Niemieckie Mahnverfahren, które jest w dużej mierze zautomatyzowane, jest również skonstruowane w taki sposób, aby wykrywać nieprawidłowości w pozwie, które można usunąć z urzędu, przez zaproponowanie powodowi wydania nakazu jedynie w odniesieniu do części roszczenia (tym samym zmniejszając z urzędu wnioskowaną kwotę) lub przez odmowę wydania nakazu.