Projekt wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu, przewidzianego w art. 148 TFUE, stanowi część pakietu rocznej analizy wzrostu gospodarczego na rozpoczęcie europejskiego semestru 2015. Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu stanowi zasadniczy wkład we wzmocnienie wytycznych gospodarczych i dlatego omówione są w nim najważniejsze kwestie dotyczące zatrudnienia ujęte w rocznej analizie wzrostu gospodarczego. Zawarta w nim analiza opiera się na rozwoju sytuacji w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej w Europie, stanie wdrożenia wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia[1], ocenie krajowych programów reform, które doprowadziły do sporządzenia zaleceń dla poszczególnych krajów przyjętych przez Radę w dniu 8 lipca 2014 r., a także na ocenie dotychczasowego wdrażania tych programów.

Zatrudnienie i sytuacja społeczna nadal dają powody do niepokoju.

Jesienne prognozy gospodarcze Komisji wskazują na powolny wzrost oraz wysoki, ale dość stabilny poziom bezrobocia (24,6 mln osób). Rozbieżności między państwami, zwłaszcza w strefie euro, pozostają wysokie. Nawet w przypadku gospodarek osiągających stosunkowo dobre wyniki bezrobocie nabiera charakteru strukturalnego, o czym świadczy rosnąca liczba osób długotrwale bezrobotnych.

Należy kontynuować reformy wspierające sprawne funkcjonowanie rynków pracy.

Kilka państw członkowskich wdraża reformy zgodne z zaleceniami dla poszczególnych krajów. Korzystne skutki reformy uwidaczniają się na przykład w rosnących współczynnikach aktywności. Potrzeba jednak więcej inwestycji w celu pobudzenia wzrostu i stworzenia korzystnych warunków dla powstawania godnych miejsc pracy.

Jeśli chodzi o zwalczanie bezrobocia młodzieży, państwa członkowskie poczyniły postępy we wdrażaniu gwarancji dla młodzieży. Potrzebne są dalsze działania w tym kierunku, ze szczególnym uwzględnieniem publicznych służb zatrudnienia, specjalnie opracowanych aktywnych instrumentów rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia zawodowego. Państwa członkowskie powinny zapewnić przedsiębiorstwom korzystne warunki do oferowania możliwości przyuczania do zawodu, co ułatwi przechodzenie z kształcenia do zatrudnienia.

Inwestycje w kapitał ludzki poprzez kształcenie i szkolenie spowodują wzrost wydajności.

Państwa członkowskie wprowadzają środki mające na celu zwiększenie podaży umiejętności oraz promowanie uczenia się dorosłych. Niektóre państwa przystąpiły do usprawnienia systemu kształcenia podstawowego, średniego i wyższego, a inne zajęły się ogólną strategią edukacji. Państwa członkowskie muszą kontynuować reformę systemów kształcenia i szkolenia zawodowego, tak aby zwiększyć wydajność pracowników w świetle zmieniających się w szybkim tempie wymagań dotyczących umiejętności.

Systemy podatkowe i systemy świadczeń powinny sprzyjać tworzeniu miejsc pracy.

Systemy świadczeń dla bezrobotnych powinny być lepiej powiązane ze środkami aktywizacji i wsparcia, potrzebne są też dalsze działania w celu zwiększenia integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy. Państwa członkowskie powinny kontynuować, a w niektórych przypadkach zdwoić wysiłki, aby wyeliminować segmentację rynków pracy przez uproszczenie przepisów prawa pracy.

Pewne reformy systemów podatkowych wprowadzono w celu ograniczenia czynników zniechęcających do podejmowania pracy, a równocześnie w celu obniżenia opodatkowania pracy, tak aby umożliwić przedsiębiorstwom (ponowne) zatrudnianie osób młodych i długotrwale bezrobotnych. Kilka państw członkowskich zajęło się kwestią mechanizmów ustalania wynagrodzenia, aby zapewnić dostosowanie wzrostu płac do wydajności, a także aby zwiększyć dochód do dyspozycji gospodarstw domowych, ze szczególnym naciskiem na minimalne wynagrodzenie za pracę. Kilka państw członkowskich poszukuje sposobów na tworzenie miejsc pracy poprzez (tymczasowe) subsydiowanie zatrudnienia, wynagrodzeń lub składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku nowych pracowników.

Unowocześnienie systemów zabezpieczenia społecznego

Wprowadzono reformy systemów zabezpieczenia społecznego. Wiek emerytalny jest podnoszony, a różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn pod tym względem są wyrównywane. Państwa członkowskie otwierają możliwości wydłużenia życia zawodowego oraz zwiększenia wysokości emerytury poprzez opóźnienie momentu przejścia na emeryturę. Systemy zabezpieczenia społecznego zapewniają aktywizację osób, które mają dostęp do rynku pracy, ochronę osób z tego rynku wykluczonych, a także wsparcie na wypadek trudnych sytuacji życiowych.

Państwa członkowskie zdwajają wysiłki, aby skuteczniej docierać do osób szczególnie zagrożonych ubóstwem, zwłaszcza dzieci i osób starszych.

Przeglądy wydatków na opiekę zdrowotną sprzyjają ponadto zwiększaniu skuteczności tej opieki dla obywateli i poprawie stosunku jakości do ceny.

1.       RYNEK PRACY ORAZ TENDENCJE I WYZWANIA SPOŁECZNE W UNII EUROPEJSKIEJ

Bezrobocie powoli spada, ale utrzymuje się na wysokim poziomie w UE-28. Mimo że stopa bezrobocia zmniejszyła się w latach 2004–2008 o ponad 2 punkty procentowe, kryzys finansowy i gospodarczy spowodował znaczne pogorszenie sytuacji (wykres 1). W latach 2008–2013 (dane wyrównane sezonowo) stopa bezrobocia w UE-28 wzrosła z 7,0 % do 10,8 %. Najnowsze dane Eurostatu pokazują, że od tamtej pory stopa bezrobocia ponownie spadła do poziomu 10,1 % we wrześniu 2014 r. (11,5 % w SE-18). Jest to najniższy poziom od lutego 2012 r. i utrzymuje się od sierpnia 2014 r. Odpowiada on bezwzględnej liczbie 24,6 mln bezrobotnych, która rok wcześniej wynosiła 26,4 mln. Z analizy rozwoju sytuacji poszczególnych grup na rynku pracy w czasie wynika, że stopa bezrobocia strukturalnego młodzieży jest wyższa od średniej stopy, a także jest w większym stopniu uzależniona od wahań cyklu koniunkturalnego. Stopa bezrobocia strukturalnego wśród osób o niskich kwalifikacjach jest również wyższa.[2] Stopa bezrobocia wśród pracowników w starszym wieku jest stosunkowo niska, ale w ich przypadku znalezienie pracy po jej utracie jest zwykle trudniejsze. Stopy bezrobocia kobiet i mężczyzn są niemal podobne od 2009 r.

Wykres 1: Zmiany stóp bezrobocia w latach 2004–2013 w UE-28 (dane roczne), ogółem, wśród młodzieży, pracowników starszych, nisko wykwalifikowanych i kobiet      Źródło: Eurostat

Poziom bezrobocia ewoluuje w różny sposób w całej UE, ale różnice te już się nie pogłębiają. We wrześniu 2014 r. stopy bezrobocia wahały się w przedziale od 5,0 % w Niemczech i 5,1 % w Austrii z jednej strony do 24,0 % w Hiszpanii i 26,4 % (dane z lipca) w Grecji z drugiej strony. W ciągu ostatniego roku bezrobocie zmniejszyło się w 21 państwach członkowskich, utrzymało się na tym samym poziomie w jednym państwie, a wzrosło w sześciu. Największe spadki odnotowano w Hiszpanii, Chorwacji, na Węgrzech i w Portugalii. W sześciu państwach członkowskich (Francja, Włochy, Litwa, Luksemburg, Austria i Finlandia) nastąpił dalszy wzrost.

Bezrobocie długotrwałe wciąż rośnie. W latach 2010–2013 stopa bezrobocia długotrwałego w UE-28 wzrosła z 3,9 % do 5,1 %. Rozwój sytuacji był szczególnie niekorzystny w Grecji i Hiszpanii, a w nieco mniejszym stopniu też na Cyprze, natomiast znaczną poprawę sytuacji odnotowano w trzech państwach bałtyckich. W ciągu ostatniego roku udział bezrobocia długotrwałego w całkowitej liczbie bezrobotnych w UE-28 wzrósł z 45,3 % do 48,7 % (w SE-18 z 47,5 % do 51,5 %).

Bezrobocie długotrwałe dotyka mężczyzn, osoby młode i pracowników nisko wykwalifikowanych, bardziej niż inne grupy na rynku pracy, a szczególnie dotkliwie odbija się na osobach zatrudnionych w zanikających zawodach i sektorach. Ogólny stan gospodarki jest wciąż ważnym czynnikiem decydującym o zmianach w poziomie bezrobocia długotrwałego i przepływach osób w tej kategorii, ale wpływ tego czynnika jest też w dużej mierze uzależniony od warunków krajowych, gdyż w niektórych państwach członkowskich (takich jak Finlandia, Niderlandy i Szwecja) występuje wysoki odsetek powrotów do zatrudnienia, w odróżnieniu od innych państw, takich jak Bułgaria, Grecja i Słowacja. Ogółem, jedna piąta osób długotrwale bezrobotnych w UE nigdy nie pracowała, a trzy czwarte to osoby młode, poniżej 35. roku życia, co grozi ich marginalizacją.[3]

Wykres 2: Stopy bezrobocia długotrwałego jako % ludności aktywnej zawodowo, UE-28 i państwa członkowskie, 2010 r. i 2013 r.  Źródło: Eurostat

Bezrobocie młodzieży utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie, ale widoczne są oznaki poprawy. We wrześniu 2014 r. stopa bezrobocia młodzieży (15–24 lat) w UE-28 wynosiła 21,6 %, co stanowiło spadek o 1,9 punktu procentowego w porównaniu z poprzednim rokiem. Między poszczególnymi państwami członkowskimi odnotowuje się znaczne różnice, mieszczące się w przedziale od 7,6 % w Niemczech i 9,1 % w Austrii do 50,7 % (lipiec 2014 r.) w Grecji i 53,7 % w Hiszpanii. Różnice te wprawdzie przestały się zwiększać, ale nadal są duże.

Odsetek młodzieży (od 15 do 24 lat) niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) jest wciąż wysoki, mimo że prawie 70 % młodzieży w UE kształciło się w pierwszym kwartale 2014 r. W wielu państwach członkowskich odsetek młodzieży NEET znacznie przewyższa najniższy poziom odnotowany od 2008 r. i utrzymuje się w górnych przedziałach. Dotyczy to w szczególności niektórych państw członkowskich o najwyższym odsetku, takich jak Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Chorwacja, Włochy i Rumunia. Odsetek ten jest stosunkowo niski, z tendencją do poprawy, w Austrii, Niemczech, Danii, Luksemburgu, Niderlandach i Szwecji. W 2013 r. w znacznej większości państw członkowskich utrzymywał się on na poziomie przewyższającym 10 %. Odsetek młodzieży NEET jest nieco wyższy wśród dziewcząt niż wśród chłopców: w 2013 r. było to odpowiednio 13,2 % oraz 12,7 % (ogółem 13,0 %). Zjawisko NEET wynika przede wszystkim ze wzrostu bezrobocia młodzieży, ale także z braku aktywności zawodowej związanego z brakiem wykształcenia. W niektórych państwach członkowskich (Bułgarii, Rumunii, Włoszech) odsetek nieaktywnej zawodowo młodzieży NEET przekracza 10 %.

Odsetek osób wcześnie kończących naukę stopniowo spada, zbliżając się do docelowego poziomu poniżej 10 %, który ma zostać osiągnięty do 2020 r. W 2013 r. odsetek ten wynosił 12,0 % i spadł z poziomu 12,7 % w roku poprzednim, przy czym jest on wyższy wśród chłopców (13,6 %) niż wśród dziewcząt (10,2 %). Problem wczesnego kończenia nauki jest jednak poważny, ponieważ dotyczy około 5 mln osób, spośród których ponad 40 % to bezrobotni. W 2013 r. w 18 państwach członkowskich odsetek ten był niższy od poziomu docelowego (10 %) określonego w strategii „Europa 2020”. Najwyższy odsetek osób wcześnie kończących naukę, wynoszący ponad 20 %, odnotowano w Hiszpanii i na Malcie.

Europa jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu, zgodnie z którym do 2020 r. co najmniej 40 % osób będzie miało wyższe wykształcenie. W 2013 r. odsetek osób z wyższym wykształceniem wynosił 36,9 %, czyli o 1,2 punktu procentowego więcej niż rok wcześniej. Odsetek ten jest najwyższy (powyżej 50 %) w Irlandii, na Litwie i w Luksemburgu. W całej UE wykształcenie wyższe zdobywają częściej kobiety (39,9 %) niż mężczyźni (31,5 %).

Wykres 3: Odsetek młodzieży NEET w UE-28 i państwach członkowskich w drugim kwartale 2014 r. oraz najwyższe i najniższe wartości od 2008 r.

Źródło: Eurostat (BAEL; dane niewyrównane sezonowo, średnia z 4 kwartałów do II kw. 2014 r., obliczenia DG EMPL)

Współczynniki aktywności zawodowej utrzymały się na dobrym poziomie w latach kryzysu w większości państw członkowskich, przede wszystkim ze względu na rosnący odsetek aktywności zawodowej pracowników starszych (w wieku 55–64 lat) i kobiet. Między I kw. 2008 r. a I kw. 2014 r. współczynnik aktywności zawodowej w UE-28 dla osób w wieku 15–64 lat wzrósł z 70,3 % do 72,0 % pomimo znacznego zróżnicowania sytuacji w poszczególnych państwach. Największy wzrost tego współczynnika odnotowano w Republice Czeskiej, na Węgrzech, Litwie, w Luksemburgu, na Malcie i w Polsce, natomiast największy spadek – w Danii (lecz z bardzo wysokiego poziomu) i w Irlandii. Mimo że współczynnik aktywności zawodowej kobiet wzrósł, nadal jest on znacznie niższy niż w przypadku mężczyzn: w pierwszym kwartale 2014 r. o 11,7 punktu procentowego (odnośne wskaźniki dla mężczyzn i kobiet wyniosły, odpowiednio, 77,9 % i 66,2 %). Różnice we współczynnikach aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn są szczególnie duże w Grecji i we Włoszech. W niektórych innych państwach, takich jak Austria, Niemcy i Niderlandy, występują co prawda wysokie wskaźniki aktywności zawodowej kobiet, lecz powszechne w tej grupie jest zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin.

Kształtowanie się wskaźnika zatrudnienia w UE nadal wykazuje tendencję spadkową, a osiągnięcie głównego celu strategii „Europa 2020”, który zakłada zatrudnienie wśród kobiet i mężczyzn w wieku 20–64 lat na poziomie 75 %, wymagałoby zdecydowanego odwrócenia tej tendencji. Od początku kryzysu wskaźniki zatrudnienia w UE-28 spadły o prawie 1,5 punktu procentowego, z najwyższego poziomu w 2008 r. do 68,4 % w pierwszym kwartale 2014 r. Zmiany zachodzące wśród państw członkowskich są dość zróżnicowane (wykres 4). Między pierwszymi kwartałami 2008 r. i 2013 r. wzrost zatrudnienia był szczególnie niekorzystny w kilku państwach południowoeuropejskich, państwach bałtyckich, Bułgarii i Irlandii. Znaczny wzrost odnotowano w Luksemburgu i na Malcie, a w mniejszym stopniu w Niemczech. W ciągu ostatniego roku zmiany te były bardziej umiarkowane, a zatrudnienie wzrosło także w kilku krajach, które osiągnęły słabe wyniki we wcześniejszych latach.

Zmiany w zakresie zatrudnienia rozkładają się nierówno. Mimo że wskaźniki zatrudnienia mężczyzn (20–64 lat) spadły o ponad 3 punkty procentowe między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. (z 77,4 % do 74 %), to zatrudnienie kobiet obniżyło się tylko minimalnie, a w ostatnim roku nawet nieznacznie wzrosło (o 0,8 %). Dość istotny wzrost odnotowano wśród pracowników w starszym wieku (o 6,2 punktu procentowego od pierwszego kwartału 2008 r., do poziomu 50,9 % na początku 2014 r., przy znacznym wzroście w Belgii, Niemczech, Francji, na Węgrzech, we Włoszech, w Luksemburgu, Niderlandach i w Polsce), a w szczególności wśród starszych kobiet (o 8,4 punktu procentowego). Patrząc z perspektywy wykształcenia, spadek wskaźnika zatrudnienia był największy wśród osób o niższych kwalifikacjach, a mniej więcej podobny wśród osób o średnich lub wyższych kwalifikacjach. Wskaźnik zatrudnienia obywateli państw trzecich (20–64 lat) w UE-28 spadł z 62,4 % do 55,4 % między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. Jeśli chodzi o tendencje pod względem zatrudnienia w rozbiciu na sektory, udział sektora usług nadal rośnie na niekorzyść zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie. Udziały te wynoszą obecnie mniej więcej 72,5 %, 22,5 % i 5 %. Mimo że w latach kryzysu panowały warunki niekorzystne dla stałego zatrudnienia, największe obciążenie związane z dostosowaniem przypadło głównie na pracę tymczasową (nieprzedłużaną). Ponadto poziom zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin spadł o ok. 8,1 mln osób między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. W ostatnich latach odnotowano natomiast stały wzrost liczby zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, tj. o 4 mln od pierwszego kwartału 2008 r.

Wykres 4: Wzrost zatrudnienia (liczba osób zatrudnionych, w wieku 20–64 lat) od I kw. 2008 r. w podziale na państwa członkowskie Źródło: Eurostat, obliczenia DG EMPL

W przyszłości wskaźnik zatrudnienia prawdopodobnie nieznacznie wzrośnie, głównie ze względu na przewidywany wzrost PKB. W perspektywie średnioterminowej niektóre tendencje doprowadzą do dalszego wzrostu zatrudnienia, zwłaszcza w niektórych obszarach[4]. Postęp technologiczny przyczyni się do tworzenia miejsc pracy w sektorze ICT (oczekuje się, że liczba nieobsadzonych miejsc pracy dla specjalistów ICT do 2015 r. wyniesie nawet 900 000), podczas gdy starzenie się społeczeństwa, pomimo obecnych i przyszłych ograniczeń w budżecie na publiczną opiekę zdrowotną, prawdopodobnie spowoduje wzrost zapotrzebowania na pracowników służby zdrowia i usługi zdrowotne w perspektywie średnioterminowej. Oprócz tego ekologizacja gospodarki może doprowadzić do wzrostu liczby zielonych miejsc pracy[5]. W innych sektorach uzależnionych od nowoczesnych technologii, takich jak sektor transportowy, również konieczne będzie zatrudnienie dużej liczby pracowników o średnich lub wysokich kwalifikacjach, w związku ze wzrostem odnotowywanym w lotnictwie i transporcie pasażerskim oraz z uwagi na spodziewane odejście z sektora transportu dużej części starszych pracowników do 2020 r.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są tradycyjnie postrzegane jako siła napędowa wzrostu zatrudnienia, przy czym niektóre badania pokazują, że w latach 2002–2010 85 % nowych miejsc pracy w UE zostało utworzonych przez MŚP. Natomiast w latach 2010–2013 zatrudnienie w MŚP w UE spadło o 0,5 %. Po wyłączeniu sektora budownictwa, w którym zatrudnienie znalazł co siódmy pracownik MŚP w 2008 r., wskaźnik ten wzrasta o 0,3 %, ale jest to niewielki wzrost w porównaniu ze wzrostem o 2 % w przypadku dużych przedsiębiorstw.

W wielu państwach członkowskich dostępność kredytów dla sektora niefinansowego pozostaje jak dotąd niewielka, a wpływ na to mają czynniki po stronie podaży, jak i popytu, takie jak restrukturyzacja sektora i jego oddłużenie, które były skutkami kryzysu finansowego. Ponadto stopy procentowe naliczane przez banki przy udzielaniu kredytów w szczególnie narażonych państwach członkowskich pozostają wysokie pomimo niedawnych działań EBC, wpływających głównie na sytuację MŚP. Ograniczony dostęp do finansowania może także ograniczać liczbę nowo powstających przedsiębiorstw, co jest niepokojące z uwagi na fakt, że wśród MŚP młode przedsiębiorstwa zapewniają większą część wzrostu zatrudnienia netto. Odnotowywany od 2010 r. brak dynamiki we wzroście zatrudnienia wśród MŚP świadczy o tym, że zastosowanie właściwych rozwiązań dla problemów sektora finansowego może mieć wpływ na zatrudnienie. Polityka, która wspiera tworzenie nowych przedsiębiorstw, ma także duży wpływ na zatrudnienie.

Segmentacja rynku pracy w dalszym ciągu jest znaczna w kilku państwach członkowskich. Zatrudnienie młodzieży charakteryzuje się wysokim udziałem zarówno zatrudnienia tymczasowego, jak i zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, które wyniosły w pierwszym kwartale 2014 r., odpowiednio, 42,4 % i 31,9 % (zatrudnienia ogółem). Dla porównania, w całej populacji zatrudnionych odsetek pracowników tymczasowych i zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin był znacznie niższy i wyniósł, odpowiednio, około 13 % i 19 %. Dużo więcej kobiet niż mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze godzin. W pierwszym kwartale 2014 r. częstość występowania pracy w niepełnym wymiarze godzin wynosiła 32 % wśród kobiet, a tylko 8,3 % wśród mężczyzn, przy czym w Austrii, Belgii, Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonym Królestwie odsetek kobiet pracujących w niepełnym wymiarze godzin wynosi ponad 40 %. W obecnej sytuacji makroekonomicznej praca tymczasowa i praca w niepełnym wymiarze godzin[6], jako rozwiązania w pewnym stopniu wymuszone, mogą przyczynić się do tworzenia miejsc pracy i w perspektywie średnio- bądź długoterminowej mogą być one krokiem w kierunku zawierania umów o pracę na czas nieokreślony lub umów o pracę w pełnym wymiarze godzin (np. w przypadku młodzieży). Segmentacja widoczna jest także w utrzymującym się zróżnicowaniu wynagrodzenia ze względu na płeć oraz niskich wskaźnikach przechodzenia z mniej na bardziej chronione formy zatrudnienia.

Dopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy pogorszyło się w kilku państwach członkowskich. Mimo że w ostatnich kilku latach liczba wolnych etatów utrzymała się średnio na dość stabilnym poziomie, bezrobocie wzrosło, co wskazuje na pogorszenie się dopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy. Krzywa Beveridge’a (wykres 5) pokazuje, że bezrobocie strukturalne rośnie mniej więcej od połowy 2011 r.[7]. Zmiany w państwach członkowskich świadczą o tym, że dopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy pogorszyło się w większości państw członkowskich, choć Niemcy są tu chlubnym wyjątkiem. Ta ogólna niekorzystna tendencja wynika przede wszystkim z gwałtownych spadków popytu na pracę i z coraz większego niedopasowania umiejętności[8], co świadczy o tym, że brak możliwości na rynku pracy w związku z kryzysem gospodarczym wywołuje efekt histerezy, któremu należy przeciwdziałać poprzez inwestowanie w kapitał ludzki i skuteczniejsze dopasowanie.

Wykres 5: Krzywa Beveridge'a, UE-28, I kw. 2008 – I kw. 2014 Źródło: Eurostat; Uwaga: LSI (oś pionowa) oznacza „wskaźnik niedoboru pracowników”, który został opracowany na podstawie badań statystycznych przedsiębiorstw w UE (odsetek zakładów produkcyjnych wskazujących na niedobór pracowników jako czynnik ograniczający produkcję); UR oznacza „stopę bezrobocia”.

Zwiększająca się w czasie kryzysu liczba osób bezrobotnych, rosnący odsetek długotrwale bezrobotnych oraz wynikający z tego spadek skuteczności dopasowania stanowią poważne wyzwania dla aktywnych polityk rynku pracy i publicznych służb zatrudnienia.

Mobilność siły roboczej wewnątrz UE jest wciąż ograniczona, szczególnie jako odsetek całego rynku pracy w UE. Mimo że co czwarty obywatel UE twierdzi, że rozważa podjęcie pracy w innym państwie UE w ciągu następnych dziesięciu lat, do 2013 r. tylko 3,3 % ludności aktywnej zawodowo mieszkało w innym państwie członkowskim. Różnice między państwami są jednak dość istotne (wykres 6). Ze względu na znaczne różnice pod względem stopy bezrobocia między państwami członkowskimi UE, rosnąca liczba osób wyrażających chęć zamieszkania w innym kraju częściowo zmaterializowała się w postaci zwiększonej mobilności obserwowanej od 2011 r., choć tylko w niewielkim stopniu i niewystarczającym, aby zapewnić rzeczywistą rolę równoważącą na wszystkich rynkach pracy w UE.[9]

Wykres 6: Wskaźnik mobilności w podziale na państwa członkowskie według liczby lat pobytu, 2013 r.            Źródło: „Kluczowe elementy”, DG EMPL; Uwagi: Wskaźnik mobilności to liczba obywateli w wieku produkcyjnym, którzy w 2013 r. mieszkali w innym państwie członkowskim, wyrażona jako odsetek ludności w wieku produkcyjnym w państwie ich obywatelstwa. Dane dotyczące MT i SI są zbyt małe, aby mogły być wiarygodne. Dane dotyczące CY, DK, EE, FI, LU i SE nie są wiarygodne ze względu na zbyt małą próbę.

Należy nadal zwiększać podaż umiejętności. Niektóre tendencje, w szczególności globalizacja i zmiana technologiczna (promująca wysokie kwalifikacje), doprowadziły do stopniowych zmian względnego popytu na umiejętności na poszczególnych poziomach. Zmieniło się ponadto względne znaczenie poszczególnych rodzajów umiejętności; zarówno umiejętności powiązane z ICT, jak i tzw. umiejętności miękkie, na przykład zdolności komunikacyjne, zyskały na znaczeniu w kontekście wielu zawodów.

Mimo że średni poziom wykształcenia wzrósł, umiejętności pracowników nie nadążają za wzrostem wymagań. Wskutek takich zmian we względnym popycie na umiejętności i ich podaży szanse zatrudnienia osób wysoko wykwalifikowanych są większe niż w przypadku osób ze średnimi i niskimi kwalifikacjami. Prognozy dotyczące rynku pracy potwierdzają tę tendencję na nadchodzące lata[10].

Potencjałowi wzrostu w Europie zagrażają słabości strukturalne występujące w europejskim zasobie umiejętności. Według najnowszych danych[11] około 20 % osób w wieku produkcyjnym ma bardzo niski poziom umiejętności, a w niektórych państwach (Hiszpanii, Włoszech) odsetek ten jest jeszcze wyższy. Tylko w kilku państwach (Estonii, Finlandii, Niderlandach i Szwecji) odnotowano duży odsetek osób z bardzo wysokim poziomem umiejętności; a większość państw europejskich nawet nie zbliżyła się do czołówki państw spoza Europy (takich jak Japonia czy Australia). Dane dotyczące wydatków publicznych potwierdzają rosnące ryzyko niedoboru inwestycji w kapitał ludzki. Europa nie inwestuje skutecznie w edukację i umiejętności, co zagraża jej konkurencyjności w perspektywie średniookresowej oraz zmniejsza szanse jej pracowników na rynku pracy. Dziewiętnaście państw członkowskich ograniczyło wartość bezwzględną wydatków na edukację, natomiast 14 państw członkowskich zmniejszyło względny udział PKB w inwestycjach w edukację.

Zmiany wysokości wynagrodzeń pomagają przywrócić równowagę. W okresie poprzedzającym kryzys kilka państw członkowskich odnotowało znaczny wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy, szczególnie Łotwa, Rumunia, a w mniejszym stopniu też Estonia, Litwa, Bułgaria i Irlandia (wykres 7). Ze względu na kryzys wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy w tych państwach, z wyjątkiem Bułgarii, był znacznie skromniejszy począwszy od 2009 r., w Irlandii, na Litwie i Łotwie był on ujemny, a w Rumunii tylko nieznacznie powyżej zera. Także w Grecji i Hiszpanii nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał wskutek kryzysu, pomimo wzrostu we wcześniejszych latach. W Niemczech schemat ten jest inny, ponieważ jest to jedyne państwo członkowskie, w którym nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał (choć nieznacznie) przed kryzysem, a następnie wzrósł w ostatnich latach. Umiarkowany wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy (silniejszy przed kryzysem) zaobserwowano także w Belgii, Szwecji, Niderlandach, Austrii i Finlandii. Odwrócenie tendencji w państwach członkowskich o niestabilnej sytuacji z jednej strony oraz w krajach z nadwyżką z drugiej sprzyjało przywróceniu równowagi zewnętrznej, która była szczególnie potrzebna w strefie euro. Ważne jest, aby zmiany wysokości wynagrodzeń w dalszym ciągu sprzyjały dążeniu do równowagi zewnętrznej oraz ograniczeniu bezrobocia i aby odzwierciedlały wzrost wydajności w perspektywie długoterminowej. Jeśli odnotowany ostatnio wzrost wynagrodzeń w państwach posiadających nadwyżkę utrzyma się, może to wzmocnić niedostatecznie wysoki łączny popyt.[12]

Wykres 7: Wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy w UE-28, średnia zmiana rok do roku, 2003–2008 i 2009–2013                Źródło: Eurostat, obliczenia DG EMPL

Obniżenie jednostkowego kosztu pracy i ograniczenie wzrostu płac zbyt powoli i niedostatecznie przełożyło się na obniżki cen. To niepełne przełożenie można częściowo wyjaśnić jednoczesnym wzrostem podatków pośrednich i cen urzędowych w wyniku konsolidacji budżetowej.[13] Obniżenie nominalnego jednostkowego kosztu pracy w kontekście wysokich cen doprowadziło do zmniejszenia udziału pracy w uzyskanym dochodzie w kilku państwach członkowskich, a zwłaszcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii i Portugalii. Wynikającemu z tego wzrostowi marż zysku nie towarzyszył (jak dotąd) równie wysoki wzrost inwestycji.

Klin podatkowy pozostaje wysoki w wielu państwach członkowskich. Wysoki, a w niektórych przypadkach rosnący klin podatkowy, szczególnie w przypadku osób o niskich dochodach i osób będących drugimi żywicielami rodziny, stanowi poważny problem w wielu państwach członkowskich. Na przykład w przypadku osób o niskich dochodach (zarabiających 67 % średniego wynagrodzenia) po zmniejszeniu klina podatkowego w latach 2008–2010 w większości państw, w trzech kolejnych latach w prawie wszystkich państwach członkowskich nastąpił jego wzrost. W 2013 r. klin podatkowy sięgał od 20 % lub mniej na Malcie (2012 r.) i w Irlandii do ponad 45 % w Belgii, Niemczech, Francji i na Węgrzech.

Zmiany całkowitego klina podatkowego były związane głównie z podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT), przy czym wzrost stopy odnotowano w 15 z 21 państw członkowskich (wykres 8). Podwyżki PIT (przynajmniej w przypadku gospodarstw domowych tego właśnie rodzaju i osiągających 67 % średniego wynagrodzenia) były szczególnie wysokie w Portugalii i na Węgrzech, natomiast został on znacznie obniżony w Zjednoczonym Królestwie i w Grecji. Biorąc pod uwagę PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne opłacane przez pracowników, obciążenie pracowników wzrosło w 10 państwach członkowskich, nie dotyczy to natomiast obciążenia pracodawców (w 3 państwach, w których podwyższono obciążenia podatkowe). Ogólnie rzecz biorąc, poziom składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawców utrzymuje się na mniej więcej stabilnym poziomie w większości państw członkowskich z kilkoma wyjątkami; stosunkowo duży wzrost odnotowano w Polsce i na Słowacji, natomiast we Francji poziom tych składek dość znacznie się obniżył.

Wykres 8: Zmiana wysokości całkowitego klina podatkowego w latach 2011–2013 w podziale na elementy składowe (67 % średniego wynagrodzenia, osoba stanu wolnego, bez dzieci) Źródło: Baza danych Komisji i OECD dotycząca podatków i świadczeń; Uwaga: Dane dotyczące państw nienależących do OECD (BG, CY, HR, LV, LT, MT i RO) nie są dostępne.

Zwalczanie pracy nierejestrowanej jest dla niektórych państw członkowskich wyzwaniem. Praca nierejestrowana obejmuje szereg różnych rodzajów działalności, od pracy nierejestrowanej w zarejestrowanym przedsiębiorstwie do pracy nielegalnej wykonywanej przez osoby pracujące na własny rachunek, ale nie obejmuje pracy z wykorzystaniem nielegalnych towarów lub usług. Praca nierejestrowana ma kilka niekorzystnych skutków. Z perspektywy makroekonomicznej uszczupla ona dochody podatkowe (podatek dochodowy i VAT) oraz osłabia finansowanie systemów zabezpieczenia społecznego. Z perspektywy mikroekonomicznej praca nierejestrowana i inne nietypowe formy zatrudnienia, takie jak pozorne samozatrudnienie, zakłócają uczciwą konkurencję między przedsiębiorstwami, torując drogę dla dumpingu socjalnego, co z kolei hamuje tworzenie regularnego zatrudnienia objętego pełną ochroną socjalną. Powoduje ona także niewydajność produkcyjną, ponieważ nieformalne przedsiębiorstwa zazwyczaj unikają korzystania ze sformalizowanych usług i nakładów (np. kredytów) i nie rozwijają się. Chociaż w pełni wiarygodne dane dotyczące zasięgu szarej strefy i pracy nierejestrowanej nie są łatwo dostępne, przybliżone dane wskazują, że w niektórych państwach członkowskich zjawiska te stanowią problem[14]. Ponadto zakres pracy nierejestrowanej może rosnąć wskutek kilku tendencji społeczno-ekonomicznych, takich jak realokacja sektorowa i internacjonalizacja gospodarki, ograniczenie standardowych form pracy i trudna sytuacja społeczna w niektórych państwach członkowskich.

Mimo że zmiany w sytuacji gospodarczej zwykle w różny sposób dotykają różne części społeczeństwa, poziom nierówności społecznych wzrósł w wielu państwach członkowskich. Chociaż w latach 2008–2013 średni współczynnik S80/S20[15] w UE utrzymał się na stałym poziomie, odnotowuje się duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice pomiędzy państwami członkowskimi pod względem nierówności w dochodach (wykres 9). Nierówności te pogłębiły się w większości południowych państw członkowskich (w Hiszpanii, Grecji, Włoszech i na Cyprze), a także w Chorwacji, Estonii, Danii i na Węgrzech, a nieznacznie także w Irlandii i Austrii. Pomimo niedawnej poprawy sytuacji nierówności dają również powód do niepokoju w Bułgarii, Grecji, na Łotwie, w Rumunii, Hiszpanii i na Litwie (zob. też wykres V w rozdziale 3).

Wykres 9: Nierówność rozkładu dochodów (S80/S20; wskaźnik zróżnicowania kwintylowego), 2008-2012        Źródło: Eurostat, EU-SILC (europejskie badanie warunków życia ludności) 2013; odniesienie do roku finansowego 2012. Uwaga: * - dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są jeszcze dostępne w przypadku BE, DE, IE, EL, FR, HR, LU, NL, PT, RO, SE, UK).

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym znacznie wzrósł, a dysproporcje między państwami członkowskimi są coraz większe. Od początku kryzysu w 2008 r. do 2012 r. liczba Europejczyków zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym niepokojąco wzrosła, aż o 8,7 mln (z wyłączeniem Chorwacji), do poziomu który w 2012 r. odpowiadał 25,1 % ludności UE-28 (wykres 10).

Wykres 10: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (AROPE) w latach 2008–2012        Źródło: Eurostat, EU-SILC 2013; odniesienie do roku finansowego 2012. Uwaga: * - dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są dostępne w przypadku BE, DE, IE, EL, FR, HR, LU, NL, PT, RO, SE, UK).

Zmiany w poziomie ubóstwa znacząco się różnią w zależności od kohorty wiekowej. Ogólnie rzecz biorąc, ludność w wieku produkcyjnym została najciężej dotknięta kryzysem (wykres 11; także wykres IV w rozdziale 3), głównie ze względu na rosnący poziom bezrobocia, małą intensywność pracy wśród gospodarstw domowych oraz ubóstwo pracujących. W 2012 r. około 50 mln osób w wieku produkcyjnym żyło w gospodarstwie domowym o dochodzie niższym niż 60 % krajowej mediany dochodu ekwiwalentnego w UE-28, zaś 31,8 mln osób (31,5 mln w 2013 r.) znajdowało się w sytuacji poważnej deprywacji materialnej. W 2012 r. 10,9 % ludności w wieku 18–59 lat żyło w gospodarstwie domowym bez osób pracujących.

Wykres 11: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym od 2005 r. w UE-28 – ogółem oraz z podziałem na dzieci, ludność w wieku produkcyjnym i osoby starsze    Źródło: Eurostat, EU-SILC. Uwaga: średnia dla UE-27 w latach 2005-2009; średnia dla UE-28 w latach 2010-2012. Dane SILC za 2013 r. nie są jeszcze dostępne.

Osoby starsze (65+) są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w stosunkowo mniejszym stopniu, ponieważ wskaźnik ich zagrożenia zmalał w większości państw członkowskich, przy czym kobiety są nadal bardziej zagrożone ubóstwem w starszym wieku niż mężczyźni. Ta względna poprawa niekoniecznie jest odzwierciedleniem zmiany w rzeczywistym dochodzie osób starszych, ale wynika przede wszystkim z faktu, że emerytury są w dużej mierze niezmienne, natomiast w dochodach ludności w wieku produkcyjnym obserwuje się stagnację lub spadek.

Od 2008 r. dzieci są w coraz większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, gdyż pogorszyła się sytuacja ich rodziców (w większości w wieku produkcyjnym). W porównaniu z 2008 r. dotyczy to ponad 20 państw członkowskich, gdzie gospodarstwa domowe osób samotnie wychowujących dzieci są zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym (UE-28: 47,8 % w 2012 r.), a więc ponad dwukrotnie bardziej niż rodziny z dwiema osobami dorosłymi (24,4 %). Znacznie wyższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród gospodarstw domowych osób samotnie wychowujących dzieci odnotowuje się we wszystkich państwach członkowskich i sięga on od 35 % w Słowenii, Finlandii i Danii do 78 % w Bułgarii. Podobnie rodziny z co najmniej trojgiem dzieci są w dużo większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (w UE-28: 30,9 %) niż ludność ogółem. Pogorszenie się warunków panujących na rynku pracy podczas kryzysu dotknęło bardziej bezpośrednio mężczyzn w wieku produkcyjnym. Niemniej jednak kobiety w dalszym ciągu są bardziej zagrożone (stałym) ubóstwem lub wykluczeniem niż mężczyźni, co wynika z przerw w pracy zawodowej i pracy w niepełnym wymiarze godzin (z wyboru lub z konieczności).

Zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym w 2012 r. było znacznie wyższe (48,9 %) wśród obywateli państw trzecich (w wieku 18–64 lat) niż wśród obywateli UE (24,3 %); stanowi to wzrost o ponad 3 p.p. w latach 2012–2013.

Średni rzeczywisty wzrost dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych brutto w UE poprawił się do końca 2013 r. po prawie czterech latach stałych spadków (zob. też rozdział 3 zawierający omówienie zmian w dochodzie do dyspozycji gospodarstw domowych brutto). Wynikało to ze wzrostu dochodów osiąganych na rynku (wynagrodzenie pracowników, wynagrodzenie osób samozatrudnionych i dochody z tytułu własności), którym towarzyszył wzrost świadczeń społecznych przekazywanych gospodarstwom domowym[16]. Nie wiadomo jeszcze, czy uda się utrzymać poprawę odnotowaną w 2013 r., ponieważ tworzenie miejsc pracy jest nadal umiarkowane, wpływ systemów podatkowo-socjalnych pozostaje niewielki, a najnowsze dane za 2014 r. wskazują na kolejny spadek (wykres 12).

Wykres 12: Wkład różnych elementów składowych we wzrost dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych

Źródło: Eurostat – rachunki sektorowe

Skutki dystrybucyjne zmian w systemach podatkowych i systemach świadczeń w ostatnich latach znacznie się różniły w poszczególnych krajach[17].W zależności od struktury systemów podatkowych i systemów świadczeń wprowadzane w nich zmiany miały różny wpływ na sytuację gospodarstw domowych o wysokich i niskich dochodach. Regresywne skutki w kilku państwach dodatkowo utrudniły warunki życia panujące przede wszystkim w gospodarstwach domowych o niskich dochodach. Innym państwom członkowskim – dzięki zwróceniu baczniejszej uwagi na profil dystrybucyjny wprowadzanych zmian w systemie podatkowym i systemie świadczeń – udało się uniknąć nieproporcjonalnego wpływu na gospodarstwa domowe o niskich dochodach. Takie różnice w skutkach dystrybucyjnych wystąpiły niezależnie od różnic w ogólnych rozmiarach dostosowań.

Ogólnie rzecz biorąc, po osiągnięciu maksymalnego wzrostu wydatków socjalnych w 2009 r. odnośne wskaźniki wzrostu spadły do wartości ujemnych od 2011 r. Na wczesnym etapie kryzysu (do 2009 r.) wzrost wydatków socjalnych wynikał głównie ze wzrostu wydatków związanych z bezrobociem, lecz także – w mniejszym stopniu – z innych funkcji (zwłaszcza z wypłaty rent i emerytur oraz świadczeń zdrowotnych). W 2010 r. wzrost wydatków socjalnych osłabł, odzwierciedlając połączenie wygasania budżetowych środków stymulacyjnych oraz standardowego procesu stopniowego wycofywania automatycznej stabilizacji w krajach doświadczających ożywienia gospodarczego. Od 2011 r. wydatki socjalne, zwłaszcza na świadczenia rzeczowe i usługi, zmalały pomimo dalszego pogorszenia warunków gospodarczych i społecznych (wykres 13)[18].

Wykres 13: Wkład we wzrost realnych publicznych wydatków socjalnych w UE w postaci świadczeń pieniężnych i rzeczowych (w latach 2001–2012)                   Źródło: Rachunki narodowe, obliczenia DG EMPL;

Kryzys zmienił także strukturę wydatków na ochronę socjalną. W latach 2007–2011 (realne) wydatki na ochronę socjalną na jednego mieszkańca wzrosły o 8 proc. w UE-27 (wykres 14). W największym stopniu do tego wzrostu przyczyniły się takie obszary jak emerytury (zwiększenie emerytur i rent rodzinnych stanowiło 44 % łącznego wzrostu) oraz renty chorobowe i inwalidzkie (32 %). Różnice między państwami członkowskimi są więc znaczne, gdyż w latach 2007–2011 wzrost łącznych wydatków na ochronę socjalną na jednego mieszkańca był niższy niż 5 % w czterech państwach członkowskich, natomiast w siedmiu – przekraczał 15 %.

Wykres 14: Zmiany w wydatkach na ochronę socjalną na jednego mieszkańca w latach 2007–2011; według funkcji ochrony socjalnej             Uwaga: łączny wzrost wydatków socjalnych w podziale na poszczególne funkcje (na jednego mieszkańca po cenach stałych z 2005 r.); Źródło: ESSPROS

W niektórych państwach członkowskich osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji i mające niskie dochody nadal doświadczały trudności w dostępie do opieki zdrowotnej. Mimo że w latach 2008–2012 w całej UE-27 odsetek osób tworzących kohortę o najniższych dochodach i zgłaszających niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej wzrósł tylko nieznacznie, to w takich krajach jak Finlandia, Portugalia i Grecja wzrost ten był już istotny (wykres 15). Najwyższy poziom niezaspokojonych potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej w 2012 r. odnotowano na Łotwie, w Bułgarii i Rumunii. Mimo że w Bułgarii nastąpił największy spadek (o -11,4 p.p. w latach 2008–2012), odsetek osób z niezaspokojonymi potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej w 2012 r. pozostał w tym kraju wysoki (16,9 %).

Wykres 15: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej, grupa kwintylowa o najniższych dochodach, 2008–2012     

Źródło: Eurostat, EU-SILC, 2012 r. Uwaga: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej: zbyt droga, wymagająca zbyt dalekich podróży lub kolejki oczekujących. * - Dane za 2011 r. (dane za 2012 r. nie są dostępne w przypadku BE, IE, LU i AT; dane za 2008 r. nie są dostępne w przypadku HR i UE-28).

2.         WDRAŻANIE WYTYCZNYCH ZWIĄZANYCH Z ZATRUDNIENIEM: REFORMY W OBSZARZE ZATRUDNIENIA I POLITYKI SPOŁECZNEJ

W niniejszym rozdziale[19] przedstawiony jest ogólny zarys reform i środków przedsięwziętych przez państwa członkowskie w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wytyczne dotyczące zatrudnienia[20] zawierają zrównoważone zalecenia dla państw członkowskich dotyczące sposobu reagowania na wyzwania związane z zatrudnieniem oraz wyzwania społeczne w kontekście bieżących tendencji, po to aby osiągnąć cele wyznaczone w strategii „Europa 2020” (przedstawione w rozdziale 1). Roczna analiza wzrostu gospodarczego na 2014 r. określa priorytety i wytyczne, w oparciu o które państwa członkowskie opracowały krajowe programy reform w ramach europejskiego semestru 2014. Plany zostały poddane przeglądowi, a Rada wydała zalecenia dla poszczególnych krajów, opierając się na wnioskach Komisji. Komitet Zatrudnienia i Komitet Ochrony Socjalnej dokonują przeglądu wyników państw członkowskich oraz ich postępów w radzeniu sobie z istotnymi wyzwaniami za pomocą narzędzi służących do przeglądu sytuacji w dziedzinie zatrudnienia (EPM) oraz przeglądu sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej (SPPM). Kolejne reformy polityki będą oceniane w kontekście europejskiego semestru 2015.

Europejski Fundusz Społeczny wspomaga osiąganie celów strategii „Europa 2020” poprzez działania w kierunku zwalczania bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji młodzieży, poprzez oferowanie staży oraz przyuczania do zawodu dających możliwość przekwalifikowania lub podniesienia kwalifikacji oraz wspieranie działań edukacyjnych w celu zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, a także wspieranie tworzenia potencjału administracyjnego. W okresie programowania 2014–2020 rola EFS oraz innych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych jako filarów strategii „Europa 2020” jeszcze wzrośnie dzięki ścisłemu powiązaniu tych funduszy z priorytetami politycznymi strategii oraz dzięki ukierunkowaniu funduszy na osiąganie wyników.

We wszystkich obszarach opisanych w poniższych rozdziałach reformy zostały już przeprowadzone. Widoczne są jednak różnice w poziomie zaawansowania postępów zarówno między obszarami polityki, jak i między państwami członkowskimi. Dlatego potrzebne są dalsze wysiłki, choć w wielu przypadkach pełny efekt reform nie jest jeszcze widoczny ze względu na to, że skutki reform stają się odczuwalne dopiero po pewnym czasie. Poza tym nie można ocenić „wartości” pojedynczej reformy bez uwzględnienia wpływu innych reform, które mogą być realizowane w tym samym czasie. Z tego względu podczas planowania polityki i reform państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę oddziaływanie jednych reform na drugie.

W ramce poniżej przedstawiono przegląd dominujących różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz reform, które mogłyby przyczynić się do zapewnienia większej równości płci i które zostały bardziej szczegółowo wyjaśnione pod każdą wytyczną.

Równość płci: na rynku pracy wciąż odnotowuje się istotne dysproporcje.[21]

Pomimo dokonanych postępów istotne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn wciąż istnieją. Wskaźnik zatrudnienia kobiet pozostaje znacznie niższy od wskaźnika zatrudnienia mężczyzn (62,8 % wobec 74 % na początku 2014 r.). Różnica pod względem ekwiwalentu pełnego czasu pracy jest nawet większa (18,3 p.p. w 2013 r.). Ponadto kobiety otrzymują za godzinę pracy wynagrodzenie niższe o 16 %. Różnice pod względem zatrudnienia, liczby godzin pracy i wynagrodzenia sumują się i prowadzą do istotnej łącznej różnicy w zarobkach kobiet i mężczyzn (37 % w całej UE). Ponieważ zarobki osiągane przez całe życie znajdują odzwierciedlenie w wysokości emerytury, różnica pod tym względem jest również duża (średnio 39 %). Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w przypadku osób powyżej 55. roku życia jest wyższy wśród kobiet we wszystkich państwach członkowskich.

Dostęp do niedrogich, wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi, usług opieki długoterminowej oraz opieki pozalekcyjnej, elastycznej organizacji pracy, a także odpowiedniej polityki urlopowej nadal odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zatrudnienia kobiet i wsparciu kobiet i mężczyzn w godzeniu życia rodzinnego z zawodowym. Mimo że od 2005 r. większość państw członkowskich poczyniła postępy w realizacji celów barcelońskich w zakresie zapewniania opieki nad dziećmi, tylko dziewięć państw osiągnęło docelowy wskaźnik objęcia opieką 33 % dzieci poniżej trzeciego roku życia w 2012 r.[22], a jedenaście z nich osiągnęło docelowy wskaźnik objęcia opieką 90 % dzieci w wieku od lat trzech do wieku objęcia obowiązkiem szkolnym. Systemy ulg podatkowych w niektórych krajach nadal zniechęcają kobiety do podejmowania pracy lub do dłuższej pracy, zwłaszcza przez zniechęcanie drugich żywicieli rodziny do pracy w pełnym wymiarze godzin.

Segregacja rynku pracy i stereotypy dotyczące płci mogą utrudniać kobietom i mężczyznom wykorzystanie ich pełnego potencjału i prowadzić do niedostatecznego dopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy. Kobiety stanowią obecnie liczniejszą grupę w kształceniu i szkoleniu, ale przeważają na kierunkach studiów związanych z tradycyjnym podziałem ról, takich jak zdrowie i dobrostan, nauki humanistyczne i pedagogiczne, zaś takie kierunki jak nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka są nadal zdominowane przez mężczyzn.

Podjęto działania zwiększające wskaźnik zatrudnienia kobiet i wspierające godzenie życia prywatnego z zawodowym, jednak ich zakres i poziom ambicji nie są jednakowe w całej UE. Środki wprowadzone przez państwa członkowskie mają m.in. na celu (dalsze) zwiększanie dostępności placówek opieki nad dziećmi lub zmianę przepisów dotyczących urlopów rodzicielskich lub elastycznej organizacji czasu pracy. Odnotowano mniej inicjatyw mających na celu zmniejszenie różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn lub ograniczeniu środków podatkowych zniechęcających kobiety do wejścia na rynek pracy lub do pozostania na nim. Niektóre państwa członkowskie wprowadziły środki zwalczające ubóstwo dzieci lub dostosowujące system świadczeń, tak aby wspierał on rodziny/rodziców (o niskich dochodach). Mimo że w wielu krajach przewiduje się (stopniowe) wyrównanie wieku emerytalnego, w niektórych przypadkach przedsięwzięto również pewne kroki w celu zwiększenia udziału kobiet w starszym wieku w rynku pracy lub dostosowania zasad naliczania uprawnień emerytalnych.

2.1 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 7: Zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej i zmniejszenie bezrobocia strukturalnego

Proces aktualizacji przepisów dotyczących ochrony zatrudnienia na różne sposoby nadal sprzyja w państwach członkowskich wspieraniu dynamiki zatrudnienia i zwalczaniu segmentacji. Chorwacja zakończyła drugi etap reformy przepisów prawa pracy, przyjmując nową ustawę o pracy ułatwiającą stosowanie elastycznych rodzajów umów, w tym pracy w niepełnym wymiarze godzin, pracy sezonowej i pracy tymczasowej, a także uelastyczniającą przepisy dotyczące czasu pracy i upraszczającą procedury towarzyszące zwolnieniu. W związku z zawarciem kompleksowego porozumienia partnerów społecznych Niderlandy prowadzą proces uproszczenia procedur zwolnienia, nakładając limit na wysokość odpraw i wiążąc ją ze stażem pracy, a nie wiekiem, a równocześnie zaostrzenia przepisów dotyczących pracy tymczasowej, tak aby zapobiegać segmentacji rynku pracy, oraz reformy systemu zasiłków dla bezrobotnych. Hiszpania uprościła wzory umów dla przedsiębiorstw, doprecyzowała procedury zwolnień grupowych i zachęca do pracy w niepełnym wymiarze godzin poprzez ulgi składkowe oraz większą elastyczność w wykorzystaniu godzin nadliczbowych. Włochy uelastyczniły warunki korzystania przez przedsiębiorstwa z umów na czas określony i przyuczania do zawodu, natomiast w parlamencie trwają prace legislacyjne nad kompleksową reformą przepisów o ochronie zatrudnienia i aktywnej polityce rynku pracy. Słowacja skróciła do jednego roku możliwość zatrudnienia pracownika poza normalnym stosunkiem pracy, zwanym umową o pracę.

Zdolność państw członkowskich do znacznego podniesienia wskaźnika zatrudnienia kobiet zależy w dużym stopniu od dostępności opieki nad dziećmi, która zapewniałaby wysoką jakość za przystępną cenę. Dane zgromadzone przez OECD potwierdzają, że opieka nad dziećmi jest kluczowym czynnikiem zwiększającym udział kobiet w rynku pracy. Kilka państw kontynuowało stosowanie środków wdrożonych w poprzednich latach lub zainwestowało dodatkowe środki w istniejące placówki opieki (Austria, Niemcy, Irlandia, Malta, Polska), natomiast inne państwa przygotowały się do wprowadzenia nowych przepisów lub projektów (Republika Czeska, Słowacja). Od kwietnia 2014 r. Malta zaczęła zapewniać darmową i powszechną opiekę nad dziećmi dla rodzin, w których oboje z rodziców pracują. Opieka jest dostępna w trakcie godzin pracy rodziców, a dodatkowa godzina dziennie jest przeznaczona na dojazd. Ponadto w budżecie na 2014 r. przewidziano nieodpłatną opiekę nad dziećmi uczęszczającymi do przedszkoli i publicznych szkół podstawowych w dni szkolne, tak aby pracujący rodzice mogli zostawić dziecko w szkole na godzinę przed rozpoczęciem lekcji. W Republice Czeskiej parlament zatwierdził ustawę dotyczącą grup dzieci, której przyjęcie odkładano już od kilku lat, a która ułatwia tworzenie ośrodków opieki nad dziećmi poza siecią publicznych przedszkoli.

W wielu krajach przyjęto specjalne środki w celu uelastycznienia organizacji czasu pracy lub zmiany przepisów dotyczących urlopu rodzicielskiego (Zjednoczone Królestwo, Hiszpania, Polska, Niemcy i Finlandia). W Zjednoczonym Królestwie prawo do ubiegania się o elastyczną organizację czasu pracy rozszerzono na wszystkich pracowników począwszy od 2014 r. W ramach zmiany ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy od dnia 2 maja 2014 r. wprowadzono w Polsce dofinansowanie do telepracy, przeznaczone na zatrudnienie bezrobotnych rodziców wracających na rynek pracy (wychowujących co najmniej jedno dziecko poniżej 6. roku życia) lub osób, które zrezygnowały z pracy, aby opiekować się inną osobą zależną. We Włoszech, w ramach omawianej obecnie ustawy o zatrudnieniu, zaproponowano zmianę zasad korzystania z urlopu macierzyńskiego. W Niemczech reforma świadczeń rodzicielskich, która wejdzie w życie w styczniu 2015 r., zachęca oboje rodziców do dzielenia się opieką nad dzieckiem i pracą.

W mniejszej liczbie przypadków inicjatywy dotyczyły zmniejszenia różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn. W Austrii przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 250 osób mają od 2013 r. obowiązek sporządzania sprawozdań na temat równości wynagrodzeń; od 2014 r. obowiązkiem tym objęto także przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 150 osób.

W ramach włoskiej ustawy o zatrudnieniu zaproponowano środki podatkowe, natomiast na Malcie rozszerzono ulgę podatkową dla rodziców powierzających swoje dzieci prywatnym ośrodkom opieki nad dziećmi (z 1 300 EUR do 2 000 EUR). W Zjednoczonym Królestwie od 2015 r. zacznie obowiązywać system zwolnionej z podatku opieki nad dziećmi dla pracujących rodziców, którym zastąpiony zostanie obecny system bonów i opieki opłacanej bezpośrednio przez pracodawcę. Kwalifikujące się rodziny otrzymają zwrot 20 % rocznych wydatków na opiekę nad dziećmi, do kwoty 10 000 GBP na jedno dziecko.

Szereg państw członkowskich zajęło się kwestią mechanizmów ustalania wynagrodzenia, aby zapewnić dostosowanie wzrostu płac do wydajności. Inne państwa starały się zwiększać dochód do dyspozycji gospodarstw domowych ze szczególnym uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia za pracę. W Niemczech od dnia 1 stycznia 2015 r. wprowadzone zostanie powszechne minimalne wynagrodzenie wynoszące 8,50 EUR za godzinę, choć w okresie przejściowym, do końca 2016 r., dopuszczone będą pewne wyjątki. Estonia, Rumunia i Słowacja podniosły poziom krajowego minimalnego wynagrodzenia za pracę, aby zwalczać ubóstwo pracujących, natomiast Zjednoczone Królestwo zaostrzyło sankcje dla pracodawców, którzy nie stosują się do wymogów krajowej płacy minimalnej. Austria rozszerzyła obowiązek podawania ustalonego w układzie zbiorowym minimalnego wynagrodzenia za pracę w ogłoszeniach o pracę na wszystkich pracodawców działających w sektorach, w których układ zbiorowy pracy nie obowiązuje. Z kolei Portugalia – w ramach szeroko zakrojonych reform – wprowadziła ograniczenia w zakresie wynagrodzeń osób najwyżej uposażonych spośród pracowników służby cywilnej.

Niektóre środki wprowadzono, aby zmniejszyć klin podatkowy, szczególnie dla osób w niekorzystnej sytuacji, oraz aby stymulować popyt na pracę i konsumpcję. Belgia interweniowała na rzecz obniżenia składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracowników o niskich dochodach, zwolniła pracodawców z płacenia składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzenia za nadgodziny w wybranych sektorach oraz rozszerzyła zakres zwolnienia z podatku u źródła dla pracowników. Włochy obniżyły podatek dochodowy od osób fizycznych za 2014 r. dla pracowników o niskich dochodach i trwale obniżyły o 10 % regionalny podatek od działalności gospodarczej płacony przez pracodawców. Rząd Hiszpanii zatwierdził wniosek w sprawie reformy podatkowej obejmującej zmniejszenie stawek podatkowych z siedmiu do pięciu, nieznaczną obniżkę stawek krańcowych oraz zwiększenie kwoty zwolnionej od podatku. Reforma ta będzie przeprowadzana stopniowo w 2015 i 2016 r. W Słowacji podniesiono próg, poniżej którego zarobki studentów mają być zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, zaś w Estonii od dnia 1 stycznia 2015 r. wzrośnie kwota wolna od podatku w podatku dochodowym. W kontekście szeroko zakrojonego pakietu budżetowego Łotwa zmniejszyła obciążenia podatkowe w szczególności w przypadku rodzin z osobami pozostającymi na utrzymaniu, poprzez ukierunkowane podniesienie progów dochodów osób fizycznych niepodlegających opodatkowaniu i nieobjętych składkami na ubezpieczenia społeczne. W tym roku po raz pierwszy Francja wprowadziła ulgę podatkową dla przedsiębiorstw zależną od wysokości wynagrodzenia, która ma zostać uzupełniona w 2015 r. obniżką składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawcę; przyjęto również przepisy zmniejszające podatek dochodowy w przypadku osób średnio i nisko uposażonych.

Niektóre państwa członkowskie zdwoiły wysiłki w walce z pracą nierejestrowaną. W Słowenii zmiany do ustawy o zapobieganiu pracy nierejestrowanej oraz do kodeksu pracy umożliwiły wprowadzenie systemu bonów za pracę dodatkową, włączenie administracji celnej w kontrolę pracy nierejestrowanej oraz zaostrzenie sankcji, zwłaszcza w przypadku drobnych prac wykonywanych na czarno. W sierpniu 2014 r. w Chorwacji ustanowiono komisję do zwalczania pracy nierejestrowanej, do której zadań należy ocena istniejących środków, monitorowanie ich wdrażania oraz proponowanie nowych środków lub koniecznych zmian.

Wdrażanie zalecenia Rady w sprawie ustanowienia gwarancji dla młodzieży nadało impuls do wdrożenia śmiałych reform strukturalnych obejmujących wiele aspektów aktywnej polityki rynku pracy w państwach członkowskich. W 2014 r. wszystkie państwa członkowskie przedstawiły swoje plany wdrożenia gwarancji dla młodzieży i omówiły je z Komisją. Ich wdrożenie będzie miało kluczowe znaczenie, lecz pierwsze poczynione kroki już są obiecujące.

Pewne państwa członkowskie podjęły działania mające na celu poprawę wsparcia świadczonego przez publiczne służby zatrudnienia na rzecz ludzi młodych. W Belgii publiczne służby zatrudnienia w regionie Brukseli, Actiris, powołały osobne służby zajmujące się gwarancją dla młodzieży, których rolą jest oferowanie szczególnego wsparcia w poszukiwaniu pracy i staży młodym ludziom oficjalnie zarejestrowanym jako poszukujący zatrudnienia. Rumunia zainicjowała dwa projekty pilotażowe w zakresie gwarancji dla młodzieży prowadzące do utworzenia 27 centrów gwarancji dla młodzieży (wspieranych obecnie z Europejskiego Funduszu Społecznego), które mają na celu zidentyfikowanie młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się i oferowanie jej zintegrowanych pakietów zindywidualizowanych usług. W Hiszpanii przyjęto strategię aktywizacji i zatrudnienia na lata 2014–2016 jako główny instrument koordynacji polityki w celu skoncentrowania aktywnej polityki rynku pracy na wynikach. We Włoszech utworzenie zintegrowanych e-portali umożliwia obywatelom bezpośrednią rejestrację on-line i połączenie z krajowym rejestrem, aby ułatwić automatyczną weryfikację spełnienia wymogów oraz przekazywanie ofert.

Ukierunkowane dopłaty do zatrudnienia oraz dotacje dla nowych przedsiębiorstw to środki mające promować aktywizację młodych osób poszukujących zatrudnienia w niektórych państwach członkowskich. W Niderlandach przyjęto ulgę podatkową dla pracodawców zatrudniających młodych ludzi, którzy otrzymują zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenia z pomocy społecznej przez okres nieprzekraczający dwóch lat, zaś w Polsce wprowadzono zwolnienia ze składek na ubezpieczenia społeczne dla osób poniżej 30. roku życia. Inne państwa członkowskie wprowadziły nowe dopłaty do zatrudnienia, aby stymulować tworzenie miejsc pracy dla innych grup pośród długotrwale bezrobotnych. W Portugalii, na Malcie, w Grecji, Hiszpanii i na Cyprze wprowadzono lub zwiększono powszechne dopłaty do zatrudnienia. Malta oferuje przykładowo pracodawcom, którzy zatrudniają nowe osoby, subsydiowanie wynagrodzeń w wysokości do połowy podstawowego wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne na okres do jednego roku, zaś Hiszpania zatwierdziła zryczałtowaną stopę składek na ubezpieczenia społeczne dla firm zatrudniających nowych pracowników na czas nieokreślony, w tym na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, na okres do dwóch lat (trzech w przypadku małych firm). Zatwierdziła również specjalne środki dla beneficjentów gwarancji dla młodzieży, którzy zostaną zatrudnieni na czas nieokreślony. Malta z kolei adresowała specjalny zasiłek do starszych pracowników, obejmujący ulgę podatkową pokrywającą koszty szkolenia.

W powiązaniu z wdrażaniem gwarancji dla młodzieży w wielu państwach członkowskich trwała również reforma publicznych służb zatrudnienia, aby poprawić poziom i koordynację usług na wszystkich szczeblach regionalnych. W ramach powszechnej strategii aktywizacji na lata 2014–2016 Hiszpania sporządziła wspólny katalog usług związanych z zatrudnieniem, obejmujący szereg spójnych środków, które mają zostać wdrożone przez wszystkie hiszpańskie regiony w celu zapewnienia poszukującym zatrudnienia równych praw dostępu, zindywidualizowanego podejścia, skuteczności, przejrzystości, zorientowania na wyniki oraz integracji między różnymi poziomami administracji. Finlandia zwiększy wymóg przyjmowania ofert pracy przedstawianych przez urzędy ds. obsługi rynku pracy na poziomie gmin, w zasięgu trzygodzinnej podróży dziennie, oraz ulepszy plany zatrudnienia dla długotrwale bezrobotnych, oferując im aktywne środki w ciągu trzech miesięcy bezrobocia.

Systemy zachęt dla nowych przedsiębiorstw powszechnie przyjęły się w całej Europie, jako że aż dziewięć państw członkowskich (Malta, Chorwacja, Hiszpania, Litwa, Grecja, Polska, Francja, Portugalia i Irlandia) przyjęło zachęty wspierające bezrobotnych w podejmowaniu działalności gospodarczej. W całościowym planie działania na rzecz zatrudnienia Irlandia przewidziała ustanowienie lokalnych biur przedsiębiorstwa we współpracy z Centrum doskonałości w przedsiębiorstwie, nowy fundusz na rzecz przedsiębiorczości młodych ludzi mający wspierać działalność gospodarczą i jej rozwój oraz uproszczenie pomocy podatkowej dla przedsiębiorców. W Portugalii ustanowiono nowy program, Investe Jovem, oferujący wsparcie finansowe młodym ludziom w rozpoczynaniu własnej działalności gospodarczej lub tworzeniu własnych mikroprzedsiębiorstw.

2.2 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 8: Rozwijanie zasobów wykwalifikowanej siły roboczej odpowiadających potrzebom rynku pracy oraz promowanie uczenia się przez całe życie

Konieczność zwiększania podaży umiejętności oraz propagowania uczenia się dorosłych były u podstaw działań podejmowanych przez wiele państw członkowskich[23]. Państwa członkowskie wprowadziły środki skierowane na poprawę podaży umiejętności oraz propagowanie uczenia się dorosłych, często w powiązaniu z reformami w zakresie szkolenia zawodowego.

W Danii, w ramach szerokiego porozumienia politycznego w zakresie pakietu na rzecz wzrostu, inicjatywy powstałe w wyniku trójstronnego porozumienia między rządem i partnerami społecznymi będą wspierać rozwój umiejętności niewykwalifikowanych pracowników oraz umożliwiać pracownikom lepiej wykwalifikowanym uczestnictwo w szkoleniach na poziomie wyższym. Porozumienie w sprawie umożliwienia pracownikom niewykwalifikowanym i wykwalifikowanym szerszego uczestnictwa w szkoleniu zawodowym obejmie dodatkowe 160 000 osób w okresie 2014-2020. Przyjęty w Grecji plan działania dotyczący kształcenia i szkolenia zawodowego, będący częścią protokołu ustaleń w ramach programu dostosowania ekonomicznego, ma na celu zwiększenie liczby miejsc przyuczania do zawodu oraz ich jakości, jak i jakości usług w zakresie szkolenia zawodowego. Na Litwie wprowadzono poprawki do ustawy o nieformalnym kształceniu dorosłych i szkoleniu ustawicznym, a jej nowela, przyjęta dnia 10 lipca 2014 r., wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2015 r. Ustawa przewiduje między innymi lepszą koordynację kształcenia dorosłych na poziomie krajowym i lokalnym, wprowadzenie nowych modeli finansowania kształcenia dorosłych oraz przyznawanie urlopów pracownikom w celu podjęcia przez nich nieformalnego kształcenia. W okresie sprawozdawczym rząd podpisał również porozumienia z organizacjami pracodawców reprezentującymi różne sektory, a których celem jest większa równowaga między dostępem wykwalifikowanej siły roboczej i zapotrzebowaniem na nią. Na Cyprze państwowe uniwersytety osiągnęły porozumienie o rozszerzeniu zasięgu programów oferowanych w kształceniu na odległość oraz ich zakresu materiału. Nowo przyjęty nowoczesny program przyuczania do zawodu obejmuje dwa poziomy: przygotowawczy (dla młodzieży bez wykształcenia średniego) oraz właściwy (podczas którego przyznawane są kwalifikacje „wykwalifikowanego rzemieślnika”). Na Malcie rząd rozpoczął realizację strategii na lata 2014-2019 skierowanej na zwalczanie analfabetyzmu.

W Polsce dnia 1 października 2014 r. weszła w życie ustawa umożliwiająca prowadzenie studiów międzyuczelnianych, prowadzenie studiów dualnych z pracodawcami oraz trzymiesięczne praktyki zawodowe na kierunkach o profilu praktycznym oraz regulująca monitorowanie ścieżek absolwentów i wspierająca jakość szkolnictwa wyższego. Uniwersytety będą mogły uznawać wiedzę i umiejętności nabyte w toku szkoleń lub pracy zawodowej oraz uwzględniać je pod kątem ukończenia studiów. Nowe ramy prawne otwierają drogę do studiów tym, którzy pracują, chcą zmienić profil zawodowy czy uzupełnić edukację. We Francji przyjęto ustawę reformującą system szkolenia zawodowego, wprowadzającą osobiste konto szkoleniowe i zmieniającą finansowanie systemu szkolenia zawodowego, aby umożliwić większą adekwatność szkolenia zawodowego oraz łatwiejszy dostęp do niego dla pracowników i osób poszukujących pracy.

Duża liczba państw członkowskich przedsięwzięła środki ułatwiające przejście od kształcenia do zatrudnienia, co wpłynie również na kompleksową gwarancję dla młodzieży.

We Francji podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu systemu przyuczania do zawodu. System ten, który ma być bardziej ukierunkowany na zaradzenie niedoborowi wykwalifikowanej siły roboczej, obejmuje zachęty dla pracodawców zatrudniających ucznia, jak i możliwość zatrudnienia młodych ludzi na czas nieokreślony po zakończeniu przyuczania do zawodu. Zarządzona reforma ma wejść w życie od 2015 r. W Irlandii kampania „Umiejętności na rzecz pracy” oferuje poszukującym pracy informacje on-line dotyczące możliwości kształcenia, przekwalifikowania się lub zdobycia doświadczenia zawodowego w zakresie nowych i pojawiających się możliwości zatrudnienia. Na Łotwie nowy letni program zatrudnienia oferuje uczniom szkół średnich miesięczny odpłatny staż w przedsiębiorstwach i jednostkach samorządu terytorialnego, dzięki któremu mogą zdobyć pierwsze doświadczenie zawodowe oraz dowiedzieć się, jakie różne umiejętności potrzebne są do wykonywania zawodu.

Kobiety stanowią obecnie liczniejszą grupę w kształceniu i szkoleniu, ale przeważają na kierunkach studiów związanych z tradycyjnym podziałem ról, takich jak zdrowie i dobrostan, nauki humanistyczne i pedagogiczne, zaś takie kierunki jak nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka są nadal zdominowane przez mężczyzn. W Niemczech na przykład program współfinansowany ze środków EFS ma na celu przyciągnięcie większej liczby osób, zwłaszcza mężczyzn, do zawodów związanych z opieką nad dziećmi.

2.3 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 9: Poprawa jakości systemów kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach oraz zwiększenie liczby osób podejmujących studia wyższe

Wszystkie państwa członkowskie przedłożyły kompleksowe plany wdrożenia gwarancji dla młodzieży, w terminie ustalonym przez Radę Europejską.

Większość państw członkowskich przyjęła środki mające na celu poprawę ich systemów kształcenia i szkolenia zawodowego, tak aby lepiej odzwierciedlały potrzeby rynku pracy (Belgia, Republika Czeska, Dania, Estonia, Hiszpania, Francja, Węgry, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa, Niderlandy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja i Zjednoczone Królestwo), zasadniczo połączone z ich systemem gwarancji dla młodzieży oraz zobowiązaniami podjętymi w ramach europejskiego sojuszu na rzecz przygotowania zawodowego. Kilka państw podjęło rewizję aktów ustawodawczych dotyczących systemów kształcenia i szkolenia zawodowego (Dania, Grecja, Hiszpania, Francja, Węgry, Irlandia, Portugalia, Słowacja i regiony Belgii).

Regiony Belgii zintensyfikowały współpracę między podmiotami odpowiedzialnymi za kształcenie i szkolenie oraz za politykę zatrudnienia, tak aby szkolenie zawodowe bardziej przystawało do potrzeb rynku pracy. Hiszpania rozpoczęła reformę mającą wprowadzić dualny system kształcenia i szkolenia zawodowego oraz dostosować go do potrzeb rynku pracy. We Francji nowa ustawa o uczeniu się przez całe życie oraz kształceniu i szkoleniu zawodowym zwiększa wsparcie dla przyuczania do zawodu dla osób o niskich kwalifikacjach. Rumunia rozpoczęła proces ustawodawczy mający umożliwić absolwentom studiów wyższych skorzystanie z dotowanych staży zawodowych. Szwecja przyjęła środki mające ułatwić przejście od kształcenia do zatrudnienia dzięki przyuczaniu do zawodu oraz pomóc młodym ludziom w uzyskaniu doświadczenia zawodowego. W Estonii przyznano dodatkowe finansowanie na kursy kształcenia i szkolenia zawodowego dla dorosłych. W Portugalii dostosowano model programowy kształcenia i szkolenia zawodowego oraz utworzono sieć centrów zawodowych i nowe kursy zawodowe na poziomie kształcenia podstawowego (wiek: 14 lat) i średniego (wiek: 15–17 lat). W Danii przyjęto w czerwcu 2014 r. reformę kształcenia i szkolenia zawodowego, która ma wejść w życie od roku szkolnego 2015/16. Reforma ma przyczynić się do zapewnienia większej liczbie młodych ludzi możliwości ukończenia kształcenia i szkolenia zawodowego oraz do zapewnienia gwarancji edukacyjnej wszystkim młodym ludziom w Danii, którzy chcą ukończyć podstawowe kształcenie i szkolenie zawodowe.

Państwa członkowskie kładą mniejszy nacisk na wdrażanie ram kwalifikacji. Austria utworzyła punkt kontaktowy uznawania kwalifikacji zdobytych poza granicami kraju, stwarzając tym samym lepsze możliwości dla migrantów i unikając niedopasowania umiejętności zawodowych. Chorwacja stworzyła chorwackie ramy kwalifikacji, aby regulować system kwalifikacji oraz poprawić programy nauczania poprzez ich harmonizację z potrzebami rynku pracy.

Niektóre państwa członkowskie przeprowadziły reformy systemów szkolnictwa wyższego. Rozpoczęto reformy systemu szkolnictwa wyższego w Austrii, Niemczech, Estonii, Grecji, Litwie, Luksemburgu, Polsce i Zjednoczonym Królestwie. Wiele reform obejmuje często zwiększone wsparcie finansowe dla grup o szczególnych potrzebach (w Austrii, Niemczech, Estonii, Luksemburgu i Zjednoczonym Królestwie).

Austria zwiększy pomoc finansową dla studentów mających dzieci, zatrudnionych lub pozostających w związku małżeńskim. Niemcy zwiększą wartości progowe oraz zapewnią dodatkowe wsparcie finansowe, zwłaszcza dla młodych ludzi, których rodzice mają niskie dochody (od 2016 r.). Luksemburg zmodyfikował kryteria kwalifikowalności do wsparcia finansowego, tak aby uwzględnić aspekty socjalne. W Zjednoczonym Królestwie udostępniono specjalne finansowanie, aby zwiększyć kadrę inżynierską oraz przyciągnąć więcej kobiet do tego sektora.

Pewna liczba państw członkowskich podjęła działania w celu poprawy systemu kształcenia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym (Austria, Estonia, Grecja, Hiszpania, Węgry, Irlandia, Malta, Słowacja i Zjednoczone Królestwo), zaś inne zajęły się ogólną strategią edukacji (Chorwacja, Litwa).

Niektóre państwa członkowskie (Austria, Niderlandy, Estonia, Irlandia i Szwecja) poprawiły warunki pracy nauczycieli, podniosły pensje lub zwiększyły liczbę dostępnych nauczycieli. Estonia podniosła minimalne wynagrodzenie nauczycieli, aby zwiększyć atrakcyjność zawodu, oraz jest w trakcie wdrażania reformy szkolnictwa ogólnego na poziomie ponadpodstawowym, jak i kształcenia i szkolenia zawodowego. Irlandia przewidziała środki na dodatkowych 1400 nauczycieli oraz utrzymuje istniejące poziomy nauczycieli wspomagających dla dzieci ze szczególnymi potrzebami. W Hiszpanii przyspieszono wybór ścieżki edukacyjnej – już w 3 i 4 klasie kształcenia ponadpodstawowego (15- i 16-latki), oraz wprowadzono nowe oceny w 3. i 6. klasie szkoły podstawowej (9- i 12-latki). Rząd Danii osiągnął porozumienie co do reformy obowiązkowej edukacji publicznej (szkoły podstawowa i średnia niższego stopnia), która to reforma wejdzie w życie w roku szkolnym 2014/15. Rząd Portugalii wprowadza program szkoleń dla nauczycieli, a szkoły, które mają podpisane umowy o autonomii, mają obecnie większą swobodę programową.

2.4 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 10: Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem

Wiele reform politycznych w tym obszarze skupionych było na zapewnieniu, aby systemy zabezpieczenia społecznego mogły:

skutecznie aktywizować i wyposażać osoby, które mają dostęp do rynku pracy, chronić osoby (czasowo) wykluczone z rynku pracy lub niemające dostępu do niego, przygotowywać je do ewentualnych trudnych sytuacji życiowych, inwestując w kapitał ludzki.

A. Państwa członkowskie zdwajają wysiłki na rzecz zwiększenia środków na rzecz aktywnej polityki rynku pracy, reform systemów pomocy społecznej lub systemów zasiłków dla bezrobotnych, wdrażając jednocześnie działania ukierunkowane na tych, którzy w większym stopniu zagrożeni są ubóstwem. Wiele państw członkowskich wprowadza lub intensyfikuje działania aktywizujące jako część swojej polityki walki z ubóstwem wśród dorosłych (Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania, Hiszpania, Irlandia, Włochy, Łotwa, Niderlandy, Słowacja). W wielu innych trwają reformy systemów pomocy społecznej lub systemów zasiłków dla bezrobotnych (w Belgii, Grecji, na Cyprze, w Irlandii, Chorwacji, we Włoszech, na Litwie, w Luksemburgu, Polsce, Portugalii, Rumunii i Zjednoczonym Królestwie). W Belgii celem reformy systemu zasiłków dla bezrobotnych jest zapewnienie odpowiedniej równowagi między zasiłkiem a skuteczną pomocą w szukaniu zatrudnienia oraz możliwościami szkolenia. Jako część reformy siatki bezpieczeństwa socjalnego na Cyprze wprowadzono program gwarantowanego minimalnego dochodu (zastępujący stary program pomocy publicznej). Niektóre państwa członkowskie (Belgia, Estonia, Hiszpania, Malta i Zjednoczone Królestwo) podjęły szczególne działania skierowane do populacji zagrożonych w większym stopniu ubóstwem, zwłaszcza osób młodych, rodzin z dziećmi lub osób niepełnosprawnych (Austria, Belgia, Cypr, Finlandia, Irlandia, Łotwa, Szwecja i Zjednoczone Królestwo). Inne zaś (Francja, Szwecja) również zgłosiły działania mające zapewnić równe szanse dla kobiet i mężczyzn.

B. Jednocześnie państwa członkowskie rozpoczęły reformy skierowane na ochronę tych, którzy czasowo nie uczestniczą w rynku pracy lub nie są w stanie w nim uczestniczyć. W tym celu niektóre państwa członkowskie zintensyfikowały swoją politykę socjalną, aby zabezpieczyć dobrobyt dzieci i osób starszych, zwiększyły zasiłki, podczas gdy inne wprowadziły szczególne środki skierowane na rozwiązanie problemu ubóstwa dzieci. W odpowiedzi na rosnące obawy związane ze skutkami zwiększenia liczby dzieci żyjących w ubóstwie zintensyfikowano działania w ramach walki z ubóstwem w niektórych państwach członkowskich (w Bułgarii, Estonii, Hiszpanii, Irlandii, we Włoszech, na Litwie, Łotwie i w Rumunii). W Bułgarii najważniejsze działania podjęte w związku z wdrażaniem krajowej strategii zmniejszania ubóstwa i promowania włączenia społecznego 2020 obejmują: wzrost miesięcznych zasiłków na drugie dziecko i na bliźnięta, na dzieci z trwałą niepełnosprawnością, oraz wsparcie finansowe dla osób starszych i dzieci pokrywające koszty ogrzewania. Irlandia wprowadziła nowy oparty na dowodach obszarowy program dla dzieci, mający rozwiązać problem ubóstwa dzieci poprzez zwiększenie działań prewencyjnych i wczesnej interwencji, które w fazie pilotażowej zostały pozytywnie ocenione. Włochy wprowadziły system pomocy dla rodzin z dziećmi, łączący pasywne środki ze środkami i usługami aktywizującymi. Na Łotwie osiągnięto znaczne postępy w rozwiązywaniu problemu ubóstwa dzieci, zapewniając m.in. wyższe świadczenia na dzieci oraz intensywniejsze wsparcie dla rodzin niepełnych, od dnia 1 stycznia 2014 r. Rząd Łotwy podniósł ponadto próg niepodlegający opodatkowaniu w podatku dochodowym od osób fizycznych dla osób pozostających na utrzymaniu. W Estonii rząd zdecydował (w czerwcu 2014 r.) o znacznym podwyższeniu powszechnego zasiłku na dziecko oraz zasiłku na dziecko odpowiadającego potrzebom oraz o podwyższeniu poziomu minimum socjalnego na dziecko, od stycznia 2015 r.

Państwa członkowskie przyjęły koncepcję inwestycji społecznych, zwiększając dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. Niektóre państwa członkowskie (Austria, Bułgaria, Republika Czeska, Niemcy, Estonia, Francja, Węgry, Litwa, Łotwa, Polska i Zjednoczone Królestwo) podjęły inicjatywy w celu zwiększenia dostępu dzieci do wczesnej edukacji i opieki w ramach strategii wyrównywania szans dzieci. Niemcy poczyniły postępy w dalszym zwiększaniu dostępności całodziennych placówek opieki nad dziećmi, lecz postępy w tym zakresie odnośnie do całodziennych szkół są ograniczone. We Francji wieloletni plan zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego również zawiera środki skierowane do rodzin mających dzieci pozostające na utrzymaniu, np. poprawę dostępu do stołówek szkolnych czy udostępnienie dodatkowych miejsc opieki dla dzieci (10 % miejsc zarezerwowanych dla dzieci z gospodarstw domowych o niskich dochodach). W Irlandii wprowadzono subsydiowane miejsca popołudniowej opieki nad dziećmi, aby wesprzeć osoby o niskich zarobkach lub osoby bezrobotne w powrocie na rynek pracy, oraz utworzono miejsca opieki nad dziećmi bezrobotnych rodziców, którzy uczestniczą w gminnych programach zatrudnienia wspierających ich aktywizację zawodową, oferujących szkolenia i możliwość zdobycia doświadczenia. Na Malcie nowy program oferuje bezpłatną wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem w placówkach publicznych lub prywatnych gospodarstwom domowym, w których rodzice pracują lub uczą się.

Motywem przewodnim inicjatyw emerytalnych jest zmiana relacji między czasem pracy zawodowej a emeryturą; w większości państw następuje podniesienie wieku emerytalnego oraz jego zrównanie dla obu płci. W odpowiedzi na wyzwania związane z zapewnieniem emerytur w obliczu zmian demograficznych państwa członkowskie w coraz większym stopniu uznają potrzebę wydłużenia czasu pracy, aby zrównoważyć wzrost średniej długości życia i dać ludziom możliwość kompensacji spadającej stopy zastąpienia dłuższymi okresami składkowymi. W ostatnich latach niektóre państwa członkowskie przyjęły (np. Cypr, Hiszpania, Francja, Irlandia, Węgry i Łotwa) lub już wdrożyły (np. Dania, Zjednoczone Królestwo) środki polegające na podniesieniu wieku emerytalnego kobiet lub mężczyzn. Ogółem 25 państw członkowskich (z 28) wprowadziło do ustawodawstwa przepisy dotyczące aktualnego lub przyszłego podniesienia wieku emerytalnego. W wielu wypadkach podniesieniu wieku emerytalnego towarzyszy też (stopniowe) zrównanie go dla kobiet i mężczyzn (w Republice Czeskiej, Estonii, Grecji, Chorwacji, we Włoszech, na Litwie, Malcie, w Polsce, Rumunii, Słowenii, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie). Celem rozszerzenia prawa do świadczeń emerytalnych („Mütterrente”) na rodziców dzieci urodzonych przed 1992 r. było w Niemczech zaradzenie niektórym konsekwencjom przerywania kariery i pracy w niepełnym wymiarze czasu. W wielu państwach członkowskich nadal uzasadnione jest jednak podejmowanie dalszych wysiłków, aby zająć się problemem głównych czynników powodujących lukę emerytalną z perspektywy płci.

Kolejne kraje uzależniają wiek emerytalny od wzrostu średniej długości życia. Zjednoczone Królestwo i Portugalia dołączyły do wzrastającej liczby państw (Cypru, Danii, Grecji, Włoch, Niderlandów i Słowacji) które, po uprzednim podniesieniu wieku emerytalnego w celu uwzględnienia wzrostu średniej długości życia, decydują się na bezpośrednie powiązanie wieku emerytalnego z przyszłym wzrostem średniej długości życia. Kilka państw członkowskich ma jednak nadal poważne zastrzeżenia do tej koncepcji.

Aby podnieść rzeczywisty wiek przejścia na emeryturę, więcej państw członkowskich poczyniło kroki mające na celu ograniczenie dostępu do wcześniejszych emerytur. Główne działania podjęte w ramach reformy w tym zakresie obejmują wprowadzenie surowszych kryteriów uzyskiwania prawa do wcześniejszej emerytury (podwyższenie minimalnego wieku, wydłużenie okresu składkowego oraz zmniejszenie wysokości świadczeń) oraz mocniejszy nacisk na działania aktywizujące (w Belgii, na Cyprze, w Hiszpanii, Chorwacji, Portugalii i Słowenii). Niektóre kraje ograniczają również dostęp do powszechnie używanych alternatywnych sposobów przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, takich jak długotrwałe pobieranie zasiłku dla bezrobotnych (np. Hiszpania) bądź rent inwalidzkich (np. Austria, Dania). Jednak w niektórych krajach (np. w Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, Luksemburgu, na Malcie i w Rumunii), także w tych, które przeprowadzają reformy, możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę wciąż negatywnie wpływają na wysokość świadczeń i trwałość systemu emerytalnego. W jeszcze innych ułatwia się dostęp do możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę tym osobom, które mają zaliczone długie okresy składkowe oraz opodatkowuje się obciążenie pracą. Miało to miejsce na Łotwie i w Portugalii w odpowiedzi na wzrastające problemy z zatrudnieniem pewnych grup starszych pracowników. Celem przedsięwziętych środków w Danii było zmniejszenie zakłóceń spowodowanych przez poprzednie reformy, które ograniczyły możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. W Niemczech chodziło o zapewnienie sprawiedliwej sytuacji osobom, które wcześnie rozpoczęły życie zawodowe, zaś w Bułgarii osobom wykonującym ciężkie prace.

Więcej państw członkowskich otwiera możliwości wydłużenia życia zawodowego oraz zwiększenia wysokości emerytury poprzez opóźnienie momentu przejścia na emeryturę. We Francji wiek, w którym prywatny pracodawca może wysłać pracownika na emeryturę bez jego zgody, został podniesiony z 65 do 70 lat. Wiele systemów emerytalnych zawiera zachęty do pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, takie jak wyższe stopy przyrostu świadczeń emerytalnych lub premia emerytalna dla osób odkładających przejście na emeryturę na później (np. w Danii, Finlandii, Francji). Coraz więcej krajów łagodzi zasady dotyczące łączenia świadczeń emerytalnych z dochodami pochodzącymi z pracy (Belgia, Niderlandy i Słowenia). Co ważne, niektóre kraje w coraz większym stopniu opierają reformy systemu emerytalnego na działaniach na rzecz aktywności osób starszych w miejscu pracy i na rynku pracy (np. Belgia, Francja, Słowenia). Działania w tym zakresie są jednak w wielu państwach członkowskich wciąż zbyt ograniczone i nieskoordynowane.

W ramach konsolidacji budżetowej indeksacja wypłacanych już emerytur została zmieniona lub czasowo zamrożona w wielu państwach członkowskich. Tak jest np. w przypadku Cypru, Francji, Włoch i Portugalii. W innych krajach indeksacja, o ile możliwe w zmienionej formie, została ponownie wprowadzona po okresie, w którym nie była stosowana (np. w Republice Czeskiej, Bułgarii, na Łotwie).

C. W odpowiedzi na presje fiskalne kraje dokonują przeglądu wydatków na opiekę zdrowotną oraz poszukują sposobów na zapewnienie jakości za rozsądną cenę oraz rzeczywistych efektów. Wprowadzane są też instrumenty ograniczające koszty. Kilka państw członkowskich wdraża lub rozpoczęło wdrażanie strukturalnych reform systemów opieki zdrowotnej (Austria, Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Finlandia, Chorwacja, Irlandia, Rumunia, Słowacja i Zjednoczone Królestwo). W Finlandii uzgodniono reformę usług społecznych i opieki zdrowotnej, wskutek której odpowiedzialność za świadczenie usług spoczywać będzie na pięciu regionach opieki w zakresie opieki społecznej i usług zdrowotnych. Nowa ustawa o opiece wprowadzi istotne zmiany w państwowej służbie zdrowia w Zjednoczonym Królestwie (w Anglii), tworząc ramy prawne dla Funduszu Lepszej Opieki (Better Care Fund), który będzie stanowił ważną zachętę finansową dla władz lokalnych, aby zintegrować usługi opieki zdrowotnej i społecznej. Wiele państw członkowskich przyjęło środki mające ograniczyć rosnące koszty wydatków na opiekę zdrowotną (Austria, Bułgaria, Belgia, Cypr, Niemcy, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Irlandia, Niderlandy, Portugalia, Słowenia i Zjednoczone Królestwo). Austria, Belgia i Francja skoncentrowały się na ograniczeniu wzrostu ogólnego poziomu wydatków na opiekę zdrowotną. Francja podjęła nowe działania mające ograniczyć wydatki na produkty farmaceutyczne poprzez lepsze ustanawianie cen i zachęcenie do przyjmowania leków generycznych. Podjęto różne działania mające na celu ulepszenie świadczenia usług zdrowotnych, a wiele z tych działań dotyczy obszaru e-zdrowia (w Austrii, Belgii, Bułgarii, na Cyprze, w Danii, Hiszpanii, Francji, na Litwie, Łotwie, Malcie, w Polsce, Portugalii, Szwecji, Słowenii, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie). Cypr przeprowadza zasadnicze reformy związane z wdrażaniem nowej państwowej służby zdrowia oraz jej infrastruktury informatycznej oraz reformy szpitali publicznych i innych placówek zdrowotnych; reformuje też organizację Ministerstwa Zdrowia i zarządzanie nim. W Belgii przegłosowano plan działania na rzecz e-zdrowia, mający na celu upowszechnienie elektronicznej wymiany danych pacjentów i ich dokumentacji do 2018 r.

Wciąż istnieje konieczność poszukiwania nowych sposobów radzenia sobie z brakiem kadr, a zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej dla wszystkich wymaga dalszych działań. Niektóre państwa członkowskie intensywnie inwestują w pracowników służby zdrowia (Niemcy, Węgry, Łotwa, Malta, Słowacja). Łotwa zdecydowała się zwiększyć minimalne wynagrodzenie pracowników służby zdrowia o 10-12,5 %. Dla kilku państw członkowskich priorytetem pozostaje poprawa dostępu do usług opieki zdrowotnej (Bułgarii, Danii, Grecji, Finlandii, Francji, Irlandii, Luksemburga, Łotwy i Portugalii). W Grecji wszystkie nieubezpieczone osoby są obecnie oficjalnie uprawnione do korzystania z leków i opieki szpitalnej, o ile zajdzie potrzeba medyczna.

W związku ze starzeniem się społeczeństwa wiele państw członkowskich podejmuje kroki, aby odpowiedzieć na szybko rosnący popyt na skuteczną, szybko reagującą opiekę długoterminową wysokiej jakości. Bułgaria przyjęła narodową strategię opartą na podejściu zintegrowanym, której celem jest zapewnienie wysokiej jakości usług socjalnych, w tym opieki długoterminowej. Od stycznia 2015 r. Niderlandy wdrażać będą gruntowną reformę strukturalną swego systemu opieki długoterminowej, która obejmuje przeniesienie odpowiedzialności z obecnego systemu na gminy i zakłady ubezpieczenia społecznego. W kilku państwach członkowskich brak usług w zakresie opieki długoterminowej pozostaje główną przeszkodą dla odpowiedniej ochrony przed ryzykiem finansowym związanym z potrzebą opieki długoterminowej oraz z zatrudnieniem kobiet.

Państwa członkowskie wprowadziły specjalne programy włączenia społecznego dla osób znajdujących się w wyjątkowo niekorzystnym położeniu oraz dla osób dotkniętych bezdomnością i wykluczeniem mieszkaniowym. W Bułgarii odnotowuje się pozytywne przykłady ukierunkowanych środków wsparcia ułatwiających Romom dostęp do zatrudnienia. W sumie jednak wciąż mało jest systemowych rozwiązań na poziomie krajowym. Wprowadzony w Bułgarii dwuletni obowiązek przedszkolny oraz obowiązkowa edukacja przedszkolna na Węgrzech od wieku trzech lat wzbudzają nadzieję na udaną edukację szkolną dzieci romskich na poziomie podstawowym. Kilka państw (Irlandia, Finlandia, Łotwa) przyjęło środki polityczne dotyczące dodatków mieszkaniowych i zasiłków dla bezdomnych, podczas gdy Republika Czeska, Litwa, Niderlandy i Słowenia wdrażają politykę lub ustawodawstwo w zakresie mieszkań socjalnych. Inne państwa członkowskie (Hiszpania, Łotwa) przyjęły środki związane z rynkiem nieruchomości, aby zmniejszyć presję zadłużenia gospodarstw domowych. W Belgii w pięciu gminach uruchomiono projekt pilotażowy „Przede wszystkim dom”, którego głównym zadaniem jest zapewnienie każdemu dachu nad głową.

3.         TABLICA WYNIKÓW ZAWIERAJĄCA KLUCZOWE WSKAŹNIKI ZATRUDNIENIA I WSKAŹNIKI SPOŁECZNE

Struktura instytucjonalna tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne

Celem tablicy wyników, którą zaproponowano w komunikacie w sprawie wzmocnienia społecznego wymiaru unii gospodarczej i walutowej (UGW)[24] i przedstawiono w projekcie wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2014 r.[25], jest lepsze rozpoznawanie na wczesnym etapie głównych problemów w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych lub trendów rozwojowych w tym zakresie. Tablica wyników, jako instrument służący do analizy, skupia się na tendencjach w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych, które mogłyby zagrozić stabilności i właściwemu funkcjonowaniu UE i UGW, zaburzając sytuację zatrudnienia, osłabiając spójność społeczną i kapitał ludzki, a tym samym konkurencyjność i trwały wzrost. Ma ona umożliwić lepsze zrozumienie rozwoju sytuacji w dziedzinie spraw społecznych[26]. Tablicę wyników zatwierdzono w grudniu 2013 r. i przyjęto w marcu 2014 r. (jako część wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu) na posiedzeniu Rady EPSCO[27]. Zgodnie z mandatem udzielonym przez Radę Europejską w tym zakresie[28], tablicę wyników wykorzystano po raz pierwszy w kontekście semestru europejskiego 2014. Następnie Komisja wykorzystała wyniki tablicy przy sporządzaniu dokumentów roboczych na 2014 r. i pracach nad projektem zaleceń dla poszczególnych krajów, aby opracować na ich podstawie zalecenia w zakresie wyzwań i polityki. Wyniki odczytane z tablicy uzupełniono dodatkowymi informacjami pochodzącymi z przeglądu sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i przeglądu sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej, jak i oceną działań politycznych podjętych przez państwa członkowskie. Dzięki tablicy wyników uwypuklono główne wyzwania związane z zatrudnieniem i sprawami społecznymi w kontekście semestru europejskiego; były one podstawą do dyskusji na poziomie instytucjonalnym.

Jednocześnie w Komitecie Zatrudnienia i Komitecie Ochrony Socjalnej rozpoczęto dyskusję na temat praktycznego zastosowania tablicy wyników poza kontekstem europejskiego semestru 2014[29]. Komitety szczegółowo zastanawiały się nad wyborem wskaźników, odczytywaniem tablicy wyników w związku z przeglądem sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i przeglądem sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej oraz metodyką w celu zdefiniowania, co jest najbardziej problematyczne w rozwoju sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i kwestii społecznych. Obecne wydanie wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu zawiera kilka przedstawionych propozycji, między innymi wzmocnienie aspektów płci i wieku w analizie danych oraz uwzględnienie zmian w poziomach danego wskaźnika również poza ostatnim okresem.

3.1 Ustalenia z wszechstronnej analizy tablicy wyników odnośnie do poziomu UE i strefy euro

W następnym podrozdziale przedstawiono przegląd najnowszych rozbieżnych tendencji społeczno-gospodarczych w Unii Europejskiej oraz wskazano najbardziej znaczące zmiany w poszczególnych krajach w odniesieniu do każdego z pięciu wskaźników. Załącznik zawiera tabele przedstawiające przegląd sytuacji w podziale na poszczególne składniki we wszystkich państwach członkowskich UE oraz przegląd kluczowych wyzwań w obszarze zatrudnienia określonych w oparciu o przegląd sytuacji w dziedzinie zatrudnienia oraz tendencje społeczne wymagające szczególnej uwagi określone w oparciu o przegląd sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej.

Potencjalnie niepokojące kluczowe zmiany i poziomy w obszarze zatrudnienia i obszarze społecznym prowadzące do rozbieżności na terenie UE, uzasadniające dalszą analizę i ewentualne bardziej zdecydowane działania polityczne można odnaleźć w trzech wymiarach[30]:

· zmiana wskaźnika dla danego państwa członkowskiego w danym roku w porównaniu z wcześniejszym okresem (tendencja historyczna);

· różnica w stosunku do średniej UE i strefy euro w tym samym roku występująca w danym państwie członkowskim (dająca obraz istniejących dysproporcji w zatrudnieniu i dysproporcji społecznych);

· zmiana wskaźnika w dwóch kolejnych latach w danym państwie członkowskim w stosunku do zmiany na szczeblu UE i strefy euro (wskazująca na dynamikę społeczno-gospodarczej konwergencji/dywergencji).

Zasadniczo ustalenia wynikające z tablicy wyników wskazują na stałe, choć nie wzrastające do takiego stopnia co w zeszłym roku, rozbieżności społeczno-gospodarcze. Rozbieżności widoczne są w stopach bezrobocia, bezrobocia wśród młodzieży oraz młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się; spadek dochodów gospodarstw domowych oraz wzrost nierówności i wyższe wskaźniki ubóstwa widoczne są przede wszystkim w państwach członkowskich południowego obrzeża strefy euro. Na obecnym etapie, zwłaszcza odnośnie do wskaźników związanych z bezrobociem, różnice nie pogłębiają się, choć skala odwrócenia poprzednich tendencji jest nadal widoczna.

Dane pochodzące z tablicy wyników są analizowane również przy uwzględnieniu podziału pod względem płci (dla każdego wskaźnika, dla którego jest to możliwe). W wielu państwach członkowskich wzrost bezrobocia zarówno wśród osób w wieku produkcyjnym, jak i wśród młodzieży wyjątkowo dotknął kobiety, podczas gdy w innych krajach skutki kryzysu bardziej odczuli pracownicy płci męskiej.

Dane tablicy wyników analizowane na poziomie krajowym wskazują na kilka państw członkowskich, które borykają się z poważnymi problemami związanymi ze stanem zatrudnienia i sytuacją społeczną, co widoczne jest przy analizie zmian historycznych i oddalenia od średniej unijnej. Najtrudniejszą sytuację, zarówno pod względem wskaźników zatrudnienia i wskaźników społecznych, obserwuje się we Włoszech i Rumunii. W ich przypadku początkowe negatywne tendencje pogłębiały się, co widoczne było w całej tablicy wyników. Wskaźniki zatrudnienia w przypadku Grecji, Hiszpanii i Portugalii wzrosły lub pozostały niezmienione, zaś wskaźniki społeczne wciąż wykazują tendencję wzrostową – już i tak wysokie wskaźniki ubóstwa i nierówności oraz spadek rzeczywistych dochodów gospodarstw domowych. Na Cyprze i w Chorwacji stopy bezrobocia (młodzieży) wykazują pewną poprawę lub nie pogarszają się, zaś już i tak wysoki odsetek młodzieży NEET wciąż rośnie. W tym pierwszym państwie członkowskim ujemny wzrost rynku pracy przełożył się na dalsze pogorszenie warunków socjalnych. Chociaż sytuacja na rynku pracy na Litwie wciąż się poprawia (już w dwóch kolejnych okresach sprawozdawczych z rzędu), analiza wskaźników społecznych daje podstawę do rosnących obaw co do wzrostu ubóstwa i nierówności, które i tak już przekraczają średnie poziomy unijne. W końcu dwa państwa członkowskie uchroniły do tej pory swe społeczeństwa przed efektami kryzysu, choć w tablicy wyników rysują się pewne niepokojące sygnały: w Niderlandach wzrosło bezrobocie (młodzieży) i odsetek młodzieży NEET oraz wskaźnik ubóstwa, zaś w Finlandii niepokojąco wyglądają tendencje rozwoju bezrobocia i odsetka młodzieży NEET.

Poziomy || Zmiany || Wskaźniki zatrudnienia || Wskaźniki społeczne

Stopa bezrobocia || Stopa bezrobocia młodzieży || Młodzież NEET || Dochody brutto do dyspozycji gospodarstw domowych || Wskaźnik zagrożenia ubóstwem || Nierówności w dochodach

L   || L || Włochy || Belgia, Włochy, Rumunia || Chorwacja, Włochy, Cypr, Węgry, Rumunia || Największy spadek: Grecja, Hiszpania, Włochy, Cypr, Węgry, Słowenia || Grecja, Litwa, Portugalia, Rumunia || Grecja, Bułgaria, Włochy, Litwa, Rumunia, Portugalia

- || Grecja, Chorwacja, Cypr || - || Bułgaria, Grecja, Hiszpania || Włochy ||

J || Hiszpania, Portugalia, Słowacja || Hiszpania, Grecja, Chorwacja, Cypr, Portugalia, Słowacja || - || Łotwa || Łotwa

J || L || Luksemburg, Niderlandy, Finlandia || Niderlandy, Austria || Belgia, Niderlandy, Austria, Finlandia || Dania, Luksemburg, Cypr, Malta, Niderlandy, Słowenia, Szwecja || Cypr, Niemcy, Węgry, Malta, Słowenia

Tabela: Streszczenie analizy tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne[31]

Wyzwania, które można było określić dzięki tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne, należy teraz rozpatrzyć w kontekście europejskiego semestru, zwłaszcza prac Komisji nad dokumentami roboczymi stanowiącymi podstawę projektu zaleceń dla poszczególnych krajów oraz wielostronnego nadzoru prowadzonego w Komitecie Zatrudnienia i Komitecie Ochrony Socjalnej. Szereg wskaźników ujętych w przeglądzie sytuacji w dziedzinie zatrudnienia oraz w przeglądzie sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej zostanie w pełni włączony do analizy poszczególnych krajów, tak aby ją uzupełnić.

3.2 Wnioski z analizy tablicy wyników w podziale na wskaźniki

3.2.1 Stopa bezrobocia – zmiany i poziom

Ogólnie rzecz biorąc, w całej Unii Europejskiej spektakularny wzrost stóp bezrobocia, odnotowany w poprzedniej edycji tablicy wyników, został zatrzymany. Na poziomie 28 państw członkowskich stopa ta spadła o 0,5 p.p., wskazując na nieznaczne ożywienie na rynku pracy. Sytuacja w strefie euro uległa bardziej ograniczonej poprawie (spadek o 0,3 % p.p.). Różnice między krajami, które narosły podczas lat kryzysu, pozostają na wysokim poziomie i nie wykazują oznak poprawy. Różnica między dwoma krajami odnotowującymi najlepsze oraz dwoma krajami odnotowującymi najgorsze wyniki wynosi ponad 20 p.p. Stopa bezrobocia wśród kobiet pozostaje wyższa niż wśród mężczyzn (odpowiednio 0,2 p.p. w UE-28 i 0,4 p. p. w krajach strefy euro w pierwszej połowie 2014 r.).

Wykres I: Stopa bezrobocia – 1. semestr 2014 r. oraz różnica między 1. semestrem w 2012 r. a 1. semestrem w 2013 r. oraz między 1. semestrem w 2013 r. a 1. semestrem w 2014 r. w podziale na kraje (osoby w wieku 15–74 lat) Źródło: Eurostat (BAEL), obliczenia DG EMPL; podział wg poziomu w pierwszej połowie 2014 r.

Jak wynika z danych liczbowych z tablicy wyników, w sześciu państwach członkowskich (w Grecji, Hiszpanii, Chorwacji, na Cyprze, w Portugalii, Słowacji, we Włoszech) stopa bezrobocia utrzymuje się wciąż na alarmująco wysokim poziomie (w porównaniu ze średnią unijną). Podczas gdy w trzech z tych państw (Hiszpanii, Portugalii, Słowacji) odnotowano pewne pozytywne zmiany, sytuacja we Włoszech jest nawet bardziej niepokojąca, jako że stopa bezrobocia wzrosła jeszcze bardziej (tj. wzrost o 0,5 p.p. w okresie jednorocznym). Obok południowoeuropejskich krajów wyrasta nowa grupa państw, w których odnotowuje się wzrastające bezrobocie. Stopy bezrobocia są nadal względnie niskie w Luksemburgu, Niderlandach i Finlandii, jednak w tablicy wyników widoczne są pewne problematyczne tendencje stóp bezrobocia w tych krajach, którym do tej pory udawało się stosunkowo dobrze uchronić ich siłę roboczą przed skutkami kryzysu. Porównanie z pierwszą edycją tablicy wyników pokazuje, że nie jest to zupełnie nowe zjawisko, co oznacza, że takie tendencje mogłyby się utrwalić i że należałoby to obserwować. Odnośnie do aspektu płci w zjawisku bezrobocia, w krajach Europy Południowej (Hiszpanii, Grecji, Włoszech), stopa bezrobocia wśród kobiet utrzymuje się na wyższym poziomie niż wśród mężczyzn, zaś sytuacja ta wygląda odwrotnie w Szwecji, Finlandii, Irlandii czy państwach bałtyckich.

3.2.2 Stopa bezrobocia wśród młodzieży i odsetek NEET

W obecnym okresie sprawozdawczym można zauważyć pewne pozytywne tendencje rozwoju stopy bezrobocia wśród młodzieży – ich średnia spada zarówno w UE (spadek o 1,2 p.p.) jak i w strefie euro (0,5 p.p.). Chociaż sytuacja w krajach o najgorszych wynikach uległa poprawie, różnice w wynikach państw członkowskich nadal pozostają znaczne. Odnośnie do odsetka młodzieży NEET, średnie w UE i strefie euro uległy jedynie niewielkiej poprawie. Różnice między państwami UE pozostają duże, zaś odsetek młodzieży NEET, który skumulował się podczas lat kryzysu, wysoki (głównie w krajach południowej Europy).

Wykres IIa: Stopa bezrobocia wśród młodzieży– 1. semestr 2014 r., różnica między 1. semestrem w 2012 r. a 1. semestrem w 2013 r. oraz między 1. semestrem w 2013 r. a 1. semestrem w 2014 r. w podziale na kraje (osoby w wieku 15-24 lat)   

Źródło: Eurostat (BAEL), obliczenia DG EMPL; podział wg poziomu w pierwszej połowie 2014 r.

Wykres IIb: Odsetek młodzieży NEET, poziom z 2013 r. i zmiany w latach 2011–2012 i 2012–2013 (osoby w wieku 15–24 lat) Źródło: Eurostat (BAEL), obliczenia DG EMPL; podział wg poziomu w pierwszej połowie 2014 r.; uwaga: FR 2013 w podziale na szeregi, zmiany niedostępne

Sytuacja młodych ludzi na rynku pracy pozostaje dramatyczna w wielu państwach członkowskich. Aż w siedmiu krajach (Grecji, Hiszpanii, Chorwacji, Włoszech, Portugalii, Cyprze, Słowacji) stopa bezrobocia wynosi o 9 p.p. więcej niż średnia unijna. Z drugiej strony odnotowano także pewne pozytywne wydarzenia: większości tych państw udało się poprawić sytuację młodych ludzi, z wyjątkiem Włoch, gdzie odsetek ten nadal rósł (tj. 4,1 p.p.). Również Belgia i Rumunia odnotowały wzrost w stopie bezrobocia wśród młodzieży, której poziom już i tak był stosunkowo wysoki. Podobnie do analizy tendencji pod względem stopy bezrobocia, również w przypadku tego wskaźnika istnieje grupa krajów (Niderlandy, Austria, Finlandia), które odnotowują oznaki pogorszenia w porównaniu ze stosunkowo dobrą sytuacją początkową.

O ile poziomy stopy bezrobocia wśród młodzieży nie wzrosły radykalnie w całej tablicy wyników, odsetek młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) znacznie wzrósł prawie w połowie państw członkowskich. W Chorwacji, Włoszech, na Cyprze, Węgrzech i w Rumunii już i tak wysoki odsetek młodzieży NEET wzrósł między 2,7 a 0,4 p.p. Sytuacja młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się we Włoszech jest najbardziej dramatyczna, gdyż Włochy, jako kraj z najwyższym odsetkiem młodzieży NEET, odnotowały trzeci pod względem wielkości wzrost tego wskaźnika. Odnotowano także pewne pozytywne wydarzenia, mianowicie negatywne tendencje w Grecji zostały zatrzymane (przynajmniej w obecnym okresie sprawozdawczym): mimo iż odsetek młodzieży NEET jest nadal wysoki, przynajmniej przestał rosnąć. W porównaniu z innymi wskaźnikami odnoszącymi się do zatrudnienia, rynki pracy kilku państw członkowskich należących do strefy euro (Belgia, Niderlandy, Austria, Finlandia) spowolniły, a odsetek młodzieży NEET ostatnio wzrósł, z poziomów wciąż poniżej średniej UE. Odsetek kobiet wśród młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się jest największy w Republice Czeskiej, Chorwacji, na Cyprze, Litwie i Węgrzech, zaś przewaga mężczyzn jest wyraźna w Grecji, Chorwacji, na Cyprze i w Finlandii.

3.2.3 Zmiany rzeczywistego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych

Rzeczywiste dochody gospodarstw domowych nadal utrzymywały się na stałym poziomie lub silnie zmniejszały się po 2011 r. w państwach, w których warunki ekonomiczne nadal najbardziej się pogarszały. Na dochody gospodarstw domowych wpływ miały głównie niższe dochody osiągane na rynku oraz zmniejszenie transferów socjalnych w tym czasie. Ponadto zaostrzenie polityki budżetowej – głównie w państwach leżących w południowej części i na obrzeżach strefy euro – miało niekorzystny wpływ na zatrudnienie, a zmiany w systemach podatkowych i systemach świadczeń, a także cięcia w wynagrodzeniach w sektorze publicznym doprowadziły do znacznego obniżenia rzeczywistych dochodów gospodarstw domowych. Mogło się to przyczynić do pogłębiających się różnic w strefie euro.

Wykres III: Zmiana rzeczywistego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych: wzrost w 2012 r. i 2011 r. Źródło: Eurostat, rachunki narodowe, obliczenia DG EMPL; podział wg całkowitego wzrostu w 2012 r.

Odnotowuje się zarówno duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice w zmianach rzeczywistych dochodów brutto do dyspozycji gospodarstw domowych pomiędzy państwami członkowskimi. Dane z 2012 r. wskazują, że aż w 16 państwach członkowskich dochody brutto do dyspozycji gospodarstw domowych znacząco się zmniejszyły: w Grecji odnotowano spadek z roku na rok o prawie 10 %, a na Cyprze o ponad 9 %. Pogorszenie sytuacji w tym ostatnim kraju, jak i w Hiszpanii i we Włoszech, nałożyło się na już widoczne pogorszenie sytuacji podczas ostatniego okresu sprawozdawczego. Z drugiej strony pojawiła się grupa krajów, w których do 2011 r. wzrastały płace, a dopiero w 2012 r. sytuacja się pogorszyła: to Cypr, Węgry, Słowenia, Estonia i Bułgaria.

3.2.4 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym – zmiany i poziom

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym rośnie w wielu państwach członkowskich (zob. wykres IV). W wielu krajach ten wzrost nakłada się na wysoki poziom zagrożenia ubóstwem, często skumulowany z obniżeniem progu ubóstwa w rozpatrywanym okresie.

Wykres IV: Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym, poziom z 2013 r. i zmiany w latach 2011–2012 i 2012–2013 (osoby w wieku 18-64 lat) Źródło: Źródło: Eurostat, EU-SILC (obliczenia DG EMPL); odniesienie do roku finansowego 2012. Uwaga: ES przerwa w szeregach w 2013 r., zmiany niedostępne; AT, UK przerwa w szeregach w 2012 r., zmiany niedostępne w latach 2011-2012; w 2012 r. (zmiana 2011-2012 i 2010-2011) dla IE

Wśród państw członkowskich, w których odnotowano najwyższy wzrost wskaźnika zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym między 2012 a 2013 r., znajdują się: Grecja, Cypr, Litwa, Luksemburg, Malta, Portugalia i Rumunia, zaś największy wzrost między 2011 a 2012 odnotowano w Grecji, Portugalii, Chorwacji i Hiszpanii. W większości z tych państw długotrwały okres ujemnego lub bliskiego zeru wzrostu PKB, wzrastające długotrwałe bezrobocie i osłabienie w czasie wpływu transferów socjalnych podwyższyło zagrożenie ubóstwem.

3.2.5 Nierówności w dochodach (wskaźnik S80/S20[32]) – zmiany i poziom

Zwiększają się nierówności w dochodach pomiędzy państwami członkowskimi oraz w ich obrębie, zwłaszcza w tych, w których najbardziej wzrosło bezrobocie (zob. wykres V). W wielu krajach kryzys pogłębił długotrwałe tendencje do polaryzacji płac i segmentacji rynku pracy, co w połączeniu z mniej redystrybucyjnymi systemami podatkowymi i systemami świadczeń nasiliło wzrost nierówności w dochodach. Znaczny wzrost nierówności można powiązać z wysokimi poziomami bezrobocia (największy wzrost odnotowano w dolnym segmencie rynku pracy). W niektórych przypadkach miał znaczenie również wpływ konsolidacji budżetowej[33].

Wykres V: Nierówności w dochodach (wskaźnik S80/S20) 2013 r. (*2012 r.) poziom i zmiany w latach 2011-2012 i 2012-2013

Źródło: Źródło: Eurostat, EU-SILC, obliczenia DG EMPL; uwaga: ES w 2013 r. przerwa w szeregach, zmiany niedostępne; AT, UK przerwa w szeregach w 2012 r., zmiany niedostępne w 2011-2012; w 2012 r. (zmiana 2011-2012 i 2010-2011) dla IE

Odnotowuje się duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice nierówności w dochodach (wskaźnik S80/S20) pomiędzy państwami członkowskimi. Ostatnie dane dotyczące roku finansowego 2012 (dostępne dla kilku państw członkowskich) wskazują na wzrost nierówności w dochodach (mierzonej wskaźnikiem S80/S20) o 0,5 lub więcej między 2012 a 2013 r. na Litwie i w Bułgarii oraz znaczny wzrost we Włoszech, Rumunii, Portugalii, na Cyprze, w Niemczech, na Węgrzech, Malcie i w Słowenii. Nierówności w dochodach utrzymały się na szczególnie wysokim poziomie w Bułgarii, Grecji, Hiszpanii, na Litwie, Łotwie, w Portugalii i Rumunii w 2013 r., gdzie dochody uzyskiwane przez 20 % ludności o najwyższych dochodach są co najmniej sześciokrotnie wyższe od dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najniższych dochodach.

[1]           Dz.U. L 308 z 24.11.2010, s. 46, decyzja Rady z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich (2010/707/UE).

[2]           Dotyczy to również obywateli państw trzecich oraz osób niepełnosprawnych. Stopa bezrobocia wśród obywateli państw trzecich wynosiła w 2013 r. 21,7 % (14,3 % w 2008 r.), natomiast wśród osób niepełnosprawnych przewyższa ona niemal dwukrotnie stopę bezrobocia osób niepełnosprawnych.

[3] Zob. dokument „Kluczowe elementy” (Key features) opracowany przez DG EMPL i zawierający szczegółową analizę (w przygotowaniu).

[4] Zob. dokument roboczy służb Komisji: „Wykorzystanie potencjału ICT w zakresie zatrudnienia” z 18.4.2012 r., SWD(2012) 96; dokument roboczy służb Komisji w sprawie planu działania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej w UE z 18.4.2012 r., SWD(2012) 93 oraz dokument roboczy służb Komisji: „Wykorzystanie potencjału ekologicznego wzrostu gospodarczego w zakresie zatrudnienia” z 18.4.2012 r., SWD(2012) 92.

[5]           Zob. także komunikat Komisji: „Inicjatywa w zakresie zielonego zatrudnienia: pełne wykorzystanie potencjału zielonej gospodarki pod względem tworzenia miejsc pracy” z 2.7.2014 r., COM(2014) 446.

[6]           Na przykład wymuszona praca w niepełnym wymiarze godzin (jako odsetek pracy w niepełnym wymiarze godzin ogółem) w UE-28 wzrosła w 2013 r. do 29,6 % z 25,3 % w 2008 r.

[7]           Krzywa Beveridge'a, zwana też krzywą UV, stanowi graficzne przedstawienie stosunku między bezrobociem a wskaźnikiem wakatów (liczbą nieobsadzonych stanowisk wyrażoną jako odsetek liczby ludności aktywnej zawodowo). Krzywa ta opada w dół, gdyż wyższa stopa bezrobocia zwykle występuje wraz z niższym wskaźnikiem wakatów. Gdyby z czasem zaczęła ona rosnąć, wówczas określony poziom wakatów wiązałby się z coraz wyższym bezrobociem, co wskazywałoby na zmniejszającą się skuteczność dopasowania na rynku pracy.

[8]           „Zmiany na rynku pracy w Europie w 2013 r.” (Labour Market Developments in Europe, 2013), Komisja Europejska.

[9]           Szczegółowa analiza znajduje się w dokumencie „Kluczowe elementy”, DG EMPL.

[10]          Na przykład „Przyszłe zapotrzebowanie na umiejętności oraz ich podaż na rynkach pracy w Europie” (Future Skills Supply and Demand in Europe), Cedefop.

[11]          W październiku 2013 r. OECD i Komisja opublikowały wyniki nowego badania dotyczącego umiejętności dorosłych (PIAAC), Komisja Europejska, OECD.

[12]          Zob. np. „Czy łączny popyt jest uzależniony od wynagrodzenia czy zysku? Skutki krajowe i globalne” (Is Aggregate Demand Wage-Led or Profit-Led? National and Global Effects), Międzynarodowe Biuro Pracy, Warunki pracy i zatrudnienia, seria nr 40, Genewa, 2012 r.

[13]          Zob. „Kwartalne sprawozdanie na temat strefy euro” (Quarterly Report on the Euro Area), Komisja Europejska, tom 12, nr 3, 2013 r.

[14]          Zob. np. Eurofound (2013), „Zwalczanie pracy nierejestrowanej w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej i Norwegii: podejście i środki stosowane od 2008 r.” (Tackling Undeclared Work in 27 European Union Member States and Norway: Approaches and Measures Since 2008), Eurofound, Dublin; Hazans, M. (2011), „Pracownicy nieformalni w Europie” (Informal Workers Across Europe), referat 5912, Bank Światowy, Waszyngton.

[15]          Wskaźnik zróżnicowania kwintylowego lub współczynnik S80/S20 to miara nierówności rozkładu dochodów. Obliczany jest jako iloraz całkowitego dochodu uzyskiwanego przez 20 % populacji o najwyższych dochodach (górna grupa kwintylowa) oraz całkowitego dochodu uzyskiwanego przez 20 % populacji o najniższych dochodach (dolna grupa kwintylowa). Wszystkie dochody są ujęte jako ekwiwalentne dochody do dyspozycji.

[16] Więcej informacji znajduje się w Kwartalnym przeglądzie dotyczącym zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE (EU Employment and Social Situation Quarterly Review), czerwiec 2014 r.

[17]          Kwartalny przegląd dotyczący zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE, marzec 2014 r. Dodatek na temat tendencji w wydatkach socjalnych (2014).

[18]          Zob. Kwartalny przegląd dotyczący zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE, marzec 2013 r. Analiza pokazuje, że wyrównanie wydatków socjalnych w dół, obserwowane od 2011 r., wydaje się wyraźniejsze w porównaniu z podobnymi przypadkami recesji, do których doszło w ostatnich trzech dziesięcioleciach.

[19]          Niniejszy rozdział przedstawia zmiany, jakie zaszły od momentu publikacji poprzedniego wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu; ze względu na ograniczoną ilość miejsca, zawarty w nim opis nie jest wyczerpujący i nie ma na celu przedstawienia wszystkich reform i podjętych działań. Co do zasady, środki, które zostały dopiero zapowiedziane, a których nie przedłożono jeszcze Parlamentowi do przyjęcia lub do rokowań zbiorowych z partnerami społecznymi, nie zostały ujęte w sprawozdaniu.

[20]          Decyzja Rady (2010/707/UE) z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich.

[21] Szczegółową analizę tego tematu zawiera roczne sprawozdanie Komisji na temat postępów w dziedzinie równości kobiet i mężczyzn.

[22] Najnowsze dostępne dane, opublikowane wiosną 2014 r.

[23] Pełniejszy obraz sytuacji dotyczącej wytycznych 8 i 9 zawarto w „Sprawozdaniu na temat kształcenia i szkolenia 2014”.

[24] COM(2013) 690 z 2.10.2013. Zob. zwłaszcza ss.6-7: „Komisja proponuje utworzenie tabeli wyników zawierającej kluczowe wskaźniki, które miałyby być zastosowane w projekcie wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu w celu śledzenia trendów rozwojowych w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych. Powinna ona służyć jako narzędzie analityczne umożliwiające lepsze i szybsze identyfikowanie istotnych problemów w dziedzinie zatrudnienia i problemów społecznych, szczególnie wszystkich tych, które mogą wywoływać skutki poza granicami danego państwa. [...] Byłaby ona uwzględniona w projekcie wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu w celu zapewnienia bardziej ukierunkowanej podstawy dla wzmocnionego wielostronnego nadzoru polityki zatrudnienia i polityki społecznej i byłaby pomocna w określaniu tendencji rozwojowych, które wymagają bardziej zdecydowanych reakcji w dziedzinie polityki zatrudnienia i polityki społecznej. [...] Wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne w tablicy wyników powinny odzwierciedlać najważniejsze zjawiska w odniesieniu do każdego kraju i identyfikować najpoważniejsze problemy i trendy rozwojowe na wczesnym etapie, zanim dany kraj oddali się zbytnio od swoich wyników osiągniętych w przeszłości lub od reszty UE”.

[25] COM (2013) 801 final z 13.11.2013.                                                                                                                                   

[26] Konkluzje Rady Europejskiej, 19/20 grudnia 2013 r., pkt 39.

[27] 7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r.

[28] Konkluzje Rady Europejskiej, 19/20 grudnia 2013 r. „38. Rada Europejska powtarza, jak ważny w ramach europejskiego semestru jest rozwój sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i kwestii społecznych. Na podstawie prac podjętych przez Radę Rada Europejska potwierdza zasadność stosowania tablicy wyników dotyczącej kluczowych wskaźników zatrudnienia i kluczowych wskaźników społecznych, jak opisano we wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu”.

[29] Wspólna opinia Komitetu Ochrony Socjalnej i Komitetu Zatrudnienia w sprawie tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne na czerwcowe posiedzenie Rady EPSCO. Ponadto Komitet Ochrony Socjalnej przedstawił dokument pt. „Tablica wyników zawierająca kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne: praktyczne zastosowanie – Sprawozdanie podgrupy ds. wskaźników Komitetu Ochrony Socjalnej”.

[30] Ta potrójna analiza następuje po wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu 2014, zgodnie z ustaleniami między Komisją i Radą. Jak stwierdzono w głównych przesłaniach do wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu 2014: „Skutki kryzysu przekładają się również na rosnące zróżnicowanie w państwach członkowskich pod względem zatrudnienia i sytuacji społecznej, szczególnie w strefie euro, co ilustruje niniejsze wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu i nowa tablica wyników z kluczowymi wskaźnikami dotyczącymi zatrudnienia i sytuacji społecznej. Zróżnicowanie to jest zauważalne we wszystkich pięciu głównych wskaźnikach uwzględnionych w tablicy.” 7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r., s. 3. Ponadto, jak uzgodniono we wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu 2014, tablica wyników obejmuje wszystkie państwa członkowskie UE, zatem dokonano w niej porównania do średniej unijnej. W niektórych przypadkach odchylenia statystyczne od średniej w strefie euro mogą również mieć znaczenie. 7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r., s. 49.

[31] Tablica przedstawia przegląd rozwoju sytuacji w obszarze zatrudnienia i obszarze społecznym w państwach członkowskich, w których poziomy lub tendencje rozwoju kluczowych wskaźników mogłyby być uznane za problematyczne.

[32] Stosunek dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najwyższych dochodach do dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najniższych dochodach.

[33]          Zob. dokument roboczy EUROMOD 2/13

Załącznik 1 Tablica kluczowych wskaźników dotyczących zatrudnienia i wskaźników społecznych ze średnimi UE i strefy euro jako punktami odniesienia*

* Dla każdego wskaźnika (z wyjątkiem wzrostu rzeczywistych dochodów brutto do dyspozycji gospodarstw domowych, który jest wyrażony jako wartość pieniężna) trzy kolumny odnoszą się do: i) zmiany z roku na rok w wartościach absolutnych; ii) różnicy w średnich stopach w UE (lub strefie euro) w tym samym roku; iii) zmian z roku na rok dla danego państwa w porównaniu z corocznymi zmianami na poziomie UE lub strefy euro (ze wskazaniem, czy sytuacja państwa pogarsza się lub poprawia szybciej niż w pozostałej części UE / strefy euro (EA), co jest odzwierciedleniem dynamiki dywergencji/konwergencji społeczno-gospodarczej). S1 oznacza 1. półrocze, dane oparte na danych dotyczących poszczególnych kwartałów. Źródło: Eurostat, badanie aktywności ekonomicznej ludności UE (EU LFS), rachunki narodowe oraz europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) (obliczenia DG EMPL). Młodzież NEET: zmiana w latach 2011–2012 dla FR (przerwy w szeregach w 2013 r.); wskaźnik zagrożenia ubóstwem (AROP) oraz wskaźnik S80/S20: rok 2012 zamiast 2013 (zmiana w latach 2011–2012) dla IE zmiana w latach 2011–2012 dla ES (przerwy w szeregach w 2013 r.).

Załącznik 2 Przegląd najważniejszych wyzwań w obszarze zatrudnienia i szczególnie korzystnych wyników na rynku pracy w oparciu o Przegląd sytuacji w dziedzinie zatrudnienia (W=wyzwanie; D= dobry wynik na rynku pracy) – przyjęty w czerwcu 2014 r.[1].

Załącznik 3 Przegląd tendencji społecznych wymagających obserwacji oraz państw członkowskich, w których sytuacja pogorszyła się lub poprawiła w stopniu znaczącym ze statystycznego punktu widzenia w okresie 2011–2012, w oparciu o Przegląd sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej – przyjęty dnia 19 lutego 2014 r.

Źródło: Social Europe: Many ways, one objective (Europa społeczna: wiele dróg, jeden cel), roczne sprawozdanie Komitetu Ochrony Socjalnej w sprawie sytuacji społecznej w Unii Europejskiej za 2013 r.

Uwaga: W dokumencie dotyczącym tendencji społecznych wymagających obserwacji, w okresie 2011–2012, przyjętym przez Komitet Ochrony Socjalnej w dniu 19 lutego 2014 r. na podstawie danych dostępnych na ten moment wskazano pogorszenie sytuacji w ponad 1/3 państw członkowskich, co w tabeli powyżej zaznaczono czerwonym kolorem (źródło: Social Europe: Many ways, one objective (Europa społeczna: wiele dróg, jeden cel), roczne sprawozdanie Komitetu Ochrony Socjalnej w sprawie sytuacji społecznej w Unii Europejskiej za 2013 r.).

[1] http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2010763%202014%20INIT