Stworzenie podstaw wiarygodności

I. Strategia rozszerzenia – osiągnięcia i wyzwania

W ciągu ostatnich pięciu lat Komisja zwiększyła wiarygodność polityki rozszerzenia i wzmocniła jej transformacyjny potencjał dzięki skupieniu się na realizacji podstawowych reform na wczesnym etapie procesu rozszerzenia. Komisja położyła szczególny nacisk na trzy filary. Są to praworządność, zarządzanie gospodarcze i reforma administracji publicznej.

W swoim komunikacie w sprawie strategii rozszerzenia z 2012 r.[1] Komisja wprowadziła nowe podejście do praworządności. W komunikacie z 2013 r.[2] przedstawiła ramy na rzecz wzmocnienia zarządzania gospodarczego w oparciu o doświadczenia europejskiego semestru. W tym roku Komisja proponuje nowe sposoby wspierania reform administracji publicznej w państwach objętych procesem rozszerzenia. Wspomniane trzy filary są ze sobą powiązane i postępy w odnośnych dziedzinach będą miały kluczowe znaczenie dla określenia pełnej gotowości państw do członkostwa w UE.

Polityka rozszerzenia UE przyczynia się do wzajemnych korzyści wynikających z pokoju, bezpieczeństwa i dobrobytu w Europie. Wspiera polityczną i gospodarczą siłę UE. Ma również ogromny wpływ na transformację państw ubiegających się o członkostwo. Dobrze przygotowany proces akcesyjny gwarantuje, że rozszerzenie nie odbywa się kosztem skuteczności Unii.

Majowa, dziesiąta rocznica przystąpienia dziesięciu nowych państw członkowskich w 2004 r. stanowi przypomnienie o osiągniętych postępach. Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej zwiększają się możliwości europejskich przedsiębiorstw, inwestorów na rynkach finansowych, konsumentów, turystów, uczniów i studentów oraz właścicieli nieruchomości. Rozszerzenie przyniosło korzyści zarówno nowym członkom UE, jak i dotychczasowym państwom członkowskim. Rozwinął się handel i wzrosły inwestycje. Dzięki szerszemu stosowaniu unijnych standardów w zakresie ochrony środowiska, ochrony konsumentów i innych poprawiła się jakość życia obywateli.

Dla krajów Bałkanów Zachodnich wyraźna perspektywa członkostwa w UE, poparta przez państwa członkowskie, jest kluczowym czynnikiem stabilizującym. Sprzyja ona postępom na drodze do spełnienia niezbędnych warunków, w tym warunków procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Zasadnicze znaczenie mają stosunki dobrosąsiedzkie oraz współpraca regionalna obejmująca wszystkie strony. W ciągu ostatniego roku poczyniono postępy w tym zakresie, jednak niektóre kwestie wciąż pozostają otwarte. Stałe wysiłki na rzecz rozwiązania dwustronnych kwestii między krajami objętymi procesem rozszerzenia oraz miedzy nimi i państwami członkowskimi, w tym, w stosownych przypadkach, pod auspicjami ONZ, oraz przezwyciężenie spuścizny przeszłości mają kluczowe znaczenie z uwagi na historię tego regionu jeszcze tak niedawno targanego konfliktami.

Proces akcesyjny jest rygorystyczny, opiera się na wymagających, ale sprawiedliwych warunkach, ustalonych kryteriach i zasadzie osiągnięć własnych. Ma to decydujące znaczenie dla wiarygodności polityki rozszerzenia, dla tworzenia zachęt dla państw do prowadzenia daleko idących reform oraz dla zapewnienia poparcia społecznego w UE. Ze swej strony państwa członkowskie wraz z instytucjami UE powinny prowadzić rzeczową debatę na temat politycznych, gospodarczych i społecznych skutków polityki rozszerzenia.

***

Obecny program rozszerzenia obejmuje kraje Bałkanów Zachodnich, Turcję i Islandię. Ten rok był bardzo ważny dla kilku krajów Bałkanów Zachodnich:

Czarnogóra poczyniła kolejne kroki w negocjacjach akcesyjnych. Otwarto dwanaście rozdziałów. Zaczęto wdrażać reformy w zakresie praworządności. Obecnie potrzebne są konkretne rezultaty, które będą miały kluczowe znaczenie w ustalaniu ogólnego tempa prowadzonych negocjacji.

Rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia stanowi przełomowy moment w stosunkach UE z Serbią. Serbia musi teraz osiągnąć wyznaczone priorytety w zakresie reform w sposób zapewniający trwałe rezultaty, tempo negocjacji będzie bowiem zależało od postępów w kluczowych obszarach, zwłaszcza w zakresie praworządności i normalizacji stosunków z Kosowem*. Dialog między Belgradem a Prisztiną potrzebuje nowego impulsu koniecznego do rozwiązania najważniejszych nierozstrzygniętych kwestii i przejścia do nowego etapu normalizacji stosunków.

W czerwcu tego roku Albania otrzymała status kraju kandydującego w uznaniu dla jej wysiłków na rzecz reform i postępów w spełnianiu wymaganych warunków. Kraj ten musi wykorzystać tempo reform oraz je wzmocnić. Powinien również skoncentrować swoje wysiłki na pokonywaniu wyzwań związanych z integracją z UE w zrównoważony i sprzyjający włączeniu sposób. Zarówno rząd, jak i opozycja muszą dopilnować, by debata polityczna toczyła się przede wszystkim w parlamencie.

Parafowanie w lipcu tego roku układu o stabilizacji i stowarzyszeniu z Kosowem było kamieniem milowym w stosunkach między tym krajem a UE. Kosowo musi teraz wykazać postępy w zakresie kluczowych reform, szczególnie w zakresie praworządności.

Proces przystąpienia do UE byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii znajduje się w martwym punkcie. Konieczne jest podjęcie działań w celu odwrócenia ostatnich negatywnych tendencji, w szczególności w odniesieniu do wolności wypowiedzi, wolności mediów oraz niezależności sądownictwa. Istnieje pilna potrzeba rozwiązania kwestii nazwy, w drodze negocjacji i wzajemnego konsensusu. Rząd i opozycja powinny podjąć kroki w celu przywrócenia dialogu politycznego w parlamencie.

Bośnia i Hercegowina nadal znajdują się w martwym punkcie procesu integracyjnego. Ważne jest, aby po wyborach kraj ten był zdolny przemawiać jednym głosem, podjąć pilne reformy społeczno-gospodarcze i osiągać postępy w integracji europejskiej.

Turcja nadal realizowała pewne reformy, do których się zobowiązała, np. w 2013 r. wdrożyła pakiet na rzecz demokratyzacji. Podjęła również pewne działania w kierunku rozwiązania kwestii kurdyjskiej. Istnieją jednak podstawy do poważnych obaw o niezawisłość sędziów oraz ochronę podstawowych wolności. Aktywne i wiarygodne negocjacje akcesyjne stanowią najbardziej odpowiednie ramy dla wykorzystania pełnego potencjału stosunków między UE a Turcją. Otwarcie negocjacji w sprawie ważnych rozdziałów dotyczących praworządności i praw podstawowych zapewni plan działania na rzecz reform w tych kluczowych obszarach.

W wyniku decyzji rządu Islandii negocjacje w sprawie przystąpienia tego kraju do UE zostały zawieszone w maju 2013 r.

***

Komisja stoi na stanowisku, że w pierwszym rzędzie należy zająć się kwestiami zasadniczymi. Zgodnie z tym podejściem reformy w zakresie praworządności, praw podstawowych, zarządzania gospodarczego, poprawy konkurencyjności gospodarki oraz wzmocnienia instytucji demokratycznych traktowane są priorytetowo. Dotyczy to również administracji publicznej, która w większości krajów objętych procesem rozszerzenia jest słaba i bardzo upolityczniona, ma ograniczone zdolności administracyjne, a jej działania są nieprzejrzyste. Wzmocnienie funkcjonowania instytucji demokratycznych wymaga również rzetelnych procesów wyborczych oraz należytego funkcjonowania parlamentów, w tym konstruktywnego i trwałego dialogu między wszystkimi partiami politycznymi. Potrzebne są dalsze działania na rzecz zapewnienia sprzyjających warunków dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Silne społeczeństwo obywatelskie wzmacnia odpowiedzialność polityczną oraz sprzyja lepszemu zrozumieniu reform związanych z przystąpieniem do UE.

W części II niniejszego komunikatu położono nacisk na główne wyzwania i przegląd postępów w zakresie reform dotyczących administracji publicznej, zarządzania gospodarczego i konkurencyjności, jak również praworządności i praw podstawowych. W części III podsumowano kwestie regionalne i dwustronne, zwłaszcza na Bałkanach Zachodnich. W części IV przedstawiono wnioski i zalecenia w odniesieniu do zagadnień horyzontalnych oraz zagadnień dotyczących poszczególnych krajów.

Aby stymulować reformy we wszystkich powyższych dziedzinach, Komisja zamierza w pełni wykorzystać istniejące mechanizmy i fora: struktury układów o stabilizacji i stowarzyszeniu (SAA), negocjacje akcesyjne lub prowadzone przez Komisję ukierunkowane inicjatywy dotyczące konkretnych krajów, takie jak dialog na wysokim szczeblu lub usystematyzowany dialog na temat praworządności. Inicjatywy te zostały rozszerzone dzięki rozpoczęciu z Albanią w listopadzie 2013 r. dialogu na wysokim szczeblu w sprawie kluczowych priorytetów. W odniesieniu do reformy administracji publicznej Komisja wraz krajami objętymi procesem rozszerzenia wprowadza bardziej usystematyzowany dialog i tworzy „grupy specjalne”.

W 2014 r. uruchomiono nowy Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA II). W ramach IPA II UE zapewni 11,7 mld EUR na lata 2014–2020 w celu wsparcia przygotowań akcesyjnych krajów objętych procesem rozszerzenia oraz współpracy regionalnej i transgranicznej. IPA II zwiększa nacisk na priorytetowe kwestie związane z przystąpieniem do UE w dziedzinie demokracji i praworządności, jak również konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Wprowadza również podejście sektorowe, zachęty do osiągania wyników, zwiększone wsparcie budżetowe i uszeregowanie projektów pod względem ich ważności. Duże inwestycje wzdłuż głównych korytarzy infrastruktury wymagają skoordynowanego podejścia. Wzmacniana jest koordynacja z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Za pomocą ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich nadal wspierane będą inwestycje stymulujące zatrudnienie i wzrost gospodarczy oraz wspierające połączenia w regionie.

Trzy strategiczne korzyści rozszerzenia

1) Europa jest bezpieczniejsza. Za pomocą procesu akcesyjnego UE działa na rzecz demokracji i podstawowych swobód, a także umacnia rządy prawa w państwach dążących do przystąpienia, zmniejszając wpływ przestępczości transgranicznej. Obecna polityka rozszerzenia umacnia pokój i stabilność na Bałkanach Zachodnich oraz wspiera proces odbudowy i pojednania po wojnach lat 90. ubiegłego wieku.

2) Jakość życia poprawia się dzięki integracji i współpracy w dziedzinach takich jak energia, transport, praworządność, migracja, bezpieczeństwo żywności, ochrona konsumentów, ochrona środowiska i zmiana klimatu. Dzięki rozszerzeniu mamy pewność, że wysokie normy obowiązujące we wspólnocie będą stosowane także poza jej granicami, co zmniejsza ryzyko, że obywatele UE będą mieli do czynienia np. z zanieczyszczeniami pochodzącymi z innych państw.

3) Wiedzie nam się lepiej. Większa Europa to Europa silniejsza. W 2012 r. unijne PKB wyniosło 23 % światowego PKB, czyli 13 bln EUR. Rozszerzenie przyniosło korzyści zarówno nowym członkom UE, jak i dotychczasowym państwom członkowskim. Wraz z rozszerzeniem UE zwiększają się możliwości europejskich przedsiębiorstw, inwestorów, konsumentów, turystów, uczniów i studentów oraz właścicieli nieruchomości. Większy jednolity rynek jest bardziej atrakcyjny dla inwestorów: od rozszerzenia w 2004 r. bezpośrednie inwestycje państw trzecich w UE wyrażone jako odsetek PKB wzrosły dwukrotnie (z 15,2 % PKB w 2004 r. do 30,5 % PKB w 2012 r.).

***

II. Kwestie zasadnicze: konsolidacja reform i zwiększenie wiarygodności

W tej części komunikatu wskazano główne wyzwania i przedstawiono przegląd postępów w zakresie reform dotyczących administracji publicznej, zarządzania gospodarczego i konkurencyjności, jak również praworządności i praw podstawowych. Wskazano nowe pomysły sprzyjające zwiększeniu nacisku na reformy administracji publicznej oraz doprecyzowano podejście do zarządzania gospodarczego. W ubiegłorocznym komunikacie szczególny nacisk został położony na sposób, w jaki za pomocą funduszy przedakcesyjnych wspiera się powszechny proces reform. W tym roku szczególną uwagę zwraca się na określone praktyki stosowane w powyższych dziedzinach w krajach objętych procesem rozszerzenia, mogące służyć za źródło inspiracji dla reform w innych krajach.

a) Reforma administracji publicznej

Reforma administracji publicznej jest jednym z filarów rozszerzenia, obok kwestii takich jak praworządność i zarządzanie gospodarcze. Wszystkie trzy filary są ze sobą ściśle powiązane: obejmują kwestie zasadnicze dla powodzenia reform politycznych i gospodarczych oraz tworzą podstawy dla wdrożenia unijnych zasad i standardów. Demokratyczne rządy wymagają sprawnie funkcjonującej administracji publicznej. Ma ona ponadto bezpośredni wpływ na zdolność rządzących do zapewnienia usług publicznych oraz wspierania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego.

Reforma administracji publicznej ma na celu zwiększenie przejrzystości, rozliczalności i skuteczności. Pozwala również w większym stopniu skupić się na potrzebach obywateli i przedsiębiorstw. Odpowiednie zarządzanie zasobami ludzkimi, lepsze planowanie polityki, większa koordynacja i rozwój, rzetelne procedury administracyjne oraz sprawniejsze zarządzanie finansami publicznymi, w tym zarządzanie dochodami i ich pobór, mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania państwa i wdrażania reform koniecznych do integracji z UE. Kraje objęte procesem rozszerzenia muszą zwiększyć wysiłki na rzecz poprawy swojej administracji publicznej na wszystkich szczeblach w oparciu o strategie krajowe. Mając na względzie wyzwania, przed jakimi stoją te kraje, w ramach procesu akcesyjnego Komisja zwiększa swoje wsparcie na rzecz tworzenia koniecznych struktur i zdolności administracyjnych.

Prace Komisji podejmowane wraz z krajami objętymi procesem rozszerzenia dotyczące reformy administracji publicznej będą zorganizowane wokół niżej przedstawionych kluczowych kwestii.

Kwestie kluczowe dla reformy administracji publicznej

1.       Ramy strategiczne reformy administracji publicznej – punkt ten obejmuje zaangażowanie polityczne w proces reform, w tym przywództwo polityczne, koordynację techniczną i monitorowanie realizacji.

2.       Opracowanie i koordynacja polityki – kwestia ta obejmuje odpowiednią koordynację w rządzie centralnym, koordynację międzyresortową, opracowanie strategii politycznej i analizę finansową.

3.       Służby publiczne i zarządzenie zasobami ludzkimi – punkt ten obejmuje organizację i funkcjonowanie służb publicznych, w tym ich odpolitycznienie, rekrutację i awansowanie personelu na podstawie merytorycznych kryteriów, szkolenia i profesjonalizację.

4.       Rozliczalność – kwestia ta obejmuje przejrzystość administracji, w tym dostęp do informacji oraz możliwość korzystania ze środków administracyjnych i prawnych.

5.       Świadczenie usług – dotyczy poprawy usług na rzecz obywateli i przedsiębiorstw, w tym lepszych procedur administracyjnych i usług administracji elektronicznej.

6.       Zarządzanie finansami publicznymi – kwestia ta obejmuje zaangażowanie na rzecz bardziej kompleksowego podejścia do usprawnienia zarządzania finansami publicznymi oraz ogólnej procedury budżetowej poprzez przygotowanie i wdrożenie wieloletnich programów zarządzania finansami publicznymi oraz poprzez dialog z Komisją i międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Wiarygodny i odpowiedni program zarządzania finansami publicznymi ma również kluczowe znaczenie dla sektorowego wsparcia budżetowego w ramach IPA.

Komisja chce, żeby proces rozszerzenia w większym stopniu uwzględniał kwestię reformy administracji publicznej. W krajach Bałkanów Zachodnich tworzy się grupy specjalne ds. reformy administracji publicznej, na wzór podkomitetów układu stabilizacji i stowarzyszenia. W przypadku Albanii, Kosowa, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i Czarnogóry posiedzenia takich grup już się odbyły. W przypadku Serbii pierwsze spotkanie grupy specjalnej odbędzie się w październiku. Grupy te staną się główną platformą umożliwiającą kontynuację prac dotyczących reformy administracyjnej skoncentrowanych wokół opisanych wyżej kluczowych zagadnień. Wyniki ich działań wniosą wkład w prace rady i komisji powołanych w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu w postaci bardziej uporządkowanej dyskusji politycznej na temat kluczowych kwestii przedmiotowej reformy.

Mimo że w ramach dorobku prawnego nie istnieje odrębny rozdział dotyczący administracji publicznej jako takiej, negocjacje akcesyjne należy wykorzystywać do zachęcania do niezbędnych reform również w tej dziedzinie. Kluczowe kwestie należy omówić w ramach odpowiednich rozdziałów – w szczególności takich jak zamówienia publiczne, kontrola finansowa, wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe, opodatkowanie oraz polityka gospodarcza i pieniężna – oraz w kontekście konferencji międzyrządowych, w przypadku gdy jest to istotne dla wdrożenia unijnego dorobku prawnego. Niezbędna będzie koordynacja działań z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza w dziedzinie zarządzania finansami publicznymi. Komisja nadal wspiera Regionalną Szkołę Administracji Publicznej, która odgrywa ważną rolę w regionie w zakresie wymiany doświadczeń dotyczących reformy administracji publicznej, jak również w odniesieniu do procesu integracji z UE.

Zwiększenie zdolności instytucjonalnych administracji publicznej w Kosowie

W celu wzmocnienia zdolności w zakresie kwalifikacji zawodowych i zdolności instytucjonalnych administracji publicznej Kosowo wprowadziło program dla młodych specjalistów. Program ten zapewnia stypendia dla najlepszych studentów, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb w zakresie integracji europejskiej. Stypendia umożliwiają udział w specjalnym programie studiów magisterskich w Kosowie oraz oferują możliwość studiowania w UE. Około 80 % absolwentów wspieranych w ramach tego programu zostało zatrudnionych przez władze Kosowa. Przynosi to korzyści nie tylko Ministerstwu Integracji Europejskiej, lecz także innym resortom i instytucjom, które będą odpowiedzialne za wdrażanie zobowiązań wynikających z przyszłego układu o stabilizacji i stowarzyszeniu.

b) Zarządzanie gospodarcze i konkurencyjność

Komisja zwiększa swoje wsparcie na rzecz poprawy zarządzania gospodarczego i konkurencyjności w krajach objętych procesem rozszerzenia. Działania te mają kluczowe znaczenie w kontekście obaw obywateli związanych z utrzymującą się trudną sytuacją gospodarczą, której towarzyszą wysokie bezrobocie oraz niski poziom inwestycji. To nowe podejście jest szczególnie istotne w odniesieniu do Bałkanów Zachodnich, ponieważ żadnego z krajów tego regionu nie można uznać za sprawną gospodarkę rynkową. Będzie się ono opierać na doświadczeniach państw członkowskich UE zgromadzonych w ramach europejskiego okresu oceny. Zwiększony zostanie nacisk na reformy strukturalne o charakterze sektorowym. Kraje objęte procesem rozszerzenia zostaną poproszone o przedstawienie krajowych programów reform gospodarczych. Ze swojej strony UE będzie udzielać więcej wskazówek co do priorytetów reform oraz zapewni lepsze ukierunkowanie środków z IPA. Poprawa zarządzania gospodarczego w krajach objętych procesem rozszerzenia ma również znaczenie dla utrzymania w Unii Europejskiej poparcia dla procesu rozszerzenia.

Gospodarki wszystkich krajów Bałkanów Zachodnich borykają się z poważnymi problemami gospodarczymi, wysoką stopą bezrobocia i niskim poziomem inwestycji zagranicznych. We wszystkich krajach objętych procesem rozszerzenia utrzymują się poważne wyzwania w zakresie reform gospodarczych, konkurencyjności, tworzenia miejsc pracy i konsolidacji budżetowej. Uchybienia w zakresie praworządności i zarządzania finansami publicznymi zwiększają ryzyko korupcji, co niekorzystnie wpływa na inwestycje. Do chwili obecnej żaden z omawianych krajów nie opracował kompleksowego i przekonującego krajowego programu reform.

Sytuacja makroekonomiczna w krajach objętych procesem rozszerzenia

Þ Obraz transformacji społeczno-gospodarczej w krajach objętych procesem rozszerzenia jest bardzo zróżnicowany. Wszystkie te kraje zachowały w dużej mierze stabilność makroekonomiczną, jednak w wielu z nich znacznie wzrosły zagrożenia fiskalne. Nadal obserwuje się skromne ożywienie gospodarcze. Według ostatnich prognoz Komisji w 2014 r. wzrost gospodarczy w objętych procesem rozszerzenia krajach Bałkanów Zachodnich powinien wynieść średnio 1,6 %. Ożywienie gospodarcze nie przełożyło się na więcej miejsc pracy. Bezrobocie pozostaje na wysokim poziomie, szczególnie wśród młodzieży, i obecnie sięga średnio 21 % w krajach Bałkanów Zachodnich. Jest jednak znacznie wyższe w Bośni i Hercegowinie, byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii oraz w Kosowie. Wskaźnik ubóstwa utrzymuje się na wysokim poziomie.

Þ UE jest głównym partnerem handlowym krajów Bałkanów Zachodnich: około 60 % towarów wywożonych z tego regionu trafia na rynek unijny. UE jest również zdecydowanie największym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Þ W 2013 r. Turcja odnotowała wskaźnik wzrostu na poziomie 4 %, a jego wartość w roku 2014 szacuje się na poziomie 2,6 %. Lira turecka osłabła i deficyt na rachunku obrotów bieżących wzrósł w 2013 r. do prawie 8 % PKB. Ostatnie wyniki gospodarcze Turcji wskazują zarówno na jej duży potencjał, jak i ciągłe zaburzenia równowagi gospodarczej. UE pozostaje głównym partnerem handlowym Turcji – ponad 40 % wywozu z tego kraju trafia do UE. Turcja stała się bazą inwestycyjną dla europejskich przedsiębiorców i coraz bardziej integruje się z unijnym łańcuchem dostaw i produkcji. Około 70 % bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Turcji pochodzi z UE.

Główne wskaźniki ekonomiczne

|| PKB na mieszkańca w SSN (% UE) || Wzrost PKB (%) || Inflacja (%) || Bezrobocie (%) || Wskaźnik zatrudnienia, osoby w wieku 20–64 lat (%) || Współczynnik aktywności zawodowej, osoby w wieku 20–64 lat (%) || Wywóz (towary i usługi, % PKB) || Dług publiczny (% PKB) || Deficyt publiczny (% PKB)

Albania || 30 || 1,4 || 1,9 || 15,6 || 57,2 || 68,0 || 40,2 || 62,0* || -3,4*

Bośnia i Hercegowina || 29 || 2,5 || -0,2 || 27,5 || nie dotyczy || nie dotyczy || 30,0 || nie dotyczy || -2,2

była jugosłowiańska republika Macedonii || 35 || 2,9 || 2,8 || 29,0 || 50,3 || 70,4 || 53,9 || 36,0 || -4,1

Kosowo || nie dotyczy || 3,4 || 1,8 || 30,0 || nie dotyczy || nie dotyczy || 17,4 || nie dotyczy || nie dotyczy

Czarnogóra || 42 || -2,5* || 1,8 || 19,5 || 52,6 || 65,1 || 44,1* || 58,0 || -2,3

Serbia || 36 || 2,5 || 7,8 || 22,1 || 51,2 || 66,0 || 44,7 || 63,2 || -5,0

Turcja || 55 || 4,0 || 7,5 || 8,8 || 53,4 || 58,4 || 25,7 || 36,2* || -0,3*

Źródło: dane Eurostatu. Rok odniesienia 2013, z wyjątkiem (*), gdzie rokiem odniesienia był 2012.

Ø Poprawa zarządzania gospodarczego

W strategii rozszerzenia na lata 2013–2014 zaproponowano nowe podejście, aby pomóc krajom objętym procesem rozszerzenia w rozwiązaniu zasadniczych kwestii gospodarczych i spełnieniu kryteriów gospodarczych. Nowe podejście oznacza zmiany w dialogu i poprawę sprawozdawczości, aby zapewnić bardziej przejrzyste wytyczne dotyczące reform niezbędnych do wspierania długoterminowego wzrostu gospodarczego i konkurencyjności.

Kluczowe wyzwania gospodarcze na Bałkanach Zachodnich

Þ Wzmocnienie konsolidacji budżetowej poprzez redukcję deficytu budżetowego i przeprowadzenie wiarygodnej reformy sektora publicznego, w tym reformy administracji publicznej i systemów emerytalnych.

Þ Poprawa zarządzania finansami publicznymi, obejmująca kwestie takie jak zarządzanie dochodami i ich pobór, planowanie i wykonanie budżetu, rachunkowość i sprawozdawczość, a także nadzór zewnętrzny.

Þ Rozwiązanie problemu znacznych obciążeń wynikających z kredytów zagrożonych.

Þ Restrukturyzacja spółek będących własnością państwa oraz poprawa zarządzania tymi spółkami

Þ Poprawa otoczenia biznesowego, m.in. w zakresie gospodarki cyfrowej, oraz wspieranie rozwoju sektora prywatnego, zmniejszenie obciążeń parafiskalnych, uproszczenie regulacji i zwiększenie inwestycji w badania.

Þ Poprawa jakości sieci energetycznych i transportowych oraz zwiększenie ilości połączeń.

Þ Ustanowienie skutecznych rynków pracy, z uwzględnieniem kwestii elastyczności rynku, zajęcie się szarą strefą, poprawa szans na zatrudnienie pracowników oraz lepsze dostosowanie kształcenia i umiejętności do potrzeb rynku pracy.

Kraje Bałkanów Zachodnich zachęca się do wzmacniania polityki gospodarczej i zarządzania nią poprzez przygotowywanie rocznych krajowych programów reformy gospodarczej. Programy te będą składać się z dwóch części. Pierwsza część będzie ulepszoną wersją istniejących przedakcesyjnych programów gospodarczych w przypadku krajów kandydujących i programów gospodarczych i budżetowych w przypadku potencjalnych krajów kandydujących. Zostanie w niej również uwzględnione Kosowo. W części tej zostaną określone średnioterminowe ramy polityki makroekonomicznej i budżetowej, ze szczególnym naciskiem na ocenę równowagi bilansu płatniczego i przeszkody strukturalne dla wzrostu gospodarczego, oraz wskazane konkretne środki reform wspierających ramy polityczne. Druga część będzie obejmować reformy strukturalne (w dziedzinach takich jak: transport, energia, edukacja, ochrona środowiska, badania naukowe, przemysł, konkurencja, rynek wewnętrzny), które mają charakter sektorowy i zasadnicze znaczenie dla poprawy konkurencyjności i wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach; będzie również uwzględniać potrzeby w zakresie inwestycji w infrastrukturę. Komisja zapewni jasne i skonsolidowane wytyczne mające zagwarantować ukierunkowanie wspomnianych programów na kwestie kluczowe.

Jeśli chodzi o położenie większego nacisku na reformy strukturalne, rok 2015 należy uznać za etap pilotażowy. Reformy, o których mowa we wspomnianych dokumentach, uzyskają wsparcie w ramach IPA. W celu wzmocnienia nadzoru poszczególne kraje otrzymają bardziej ukierunkowane wytyczne w ramach procesu oceny. Już w maju 2014 r. wspólna Rada ECOFIN wydała bardziej ukierunkowane wytyczne dla każdego z krajów kandydujących.

Turcję i UE łączy wspólny interes, aby wspierać program reformy gospodarczej, a także wymianę doświadczeń, oraz aby dostosowywać stanowiska w ramach grupy G–20 i pogłębiać integrację gospodarczą. Ponadto przeprowadzona niedawno ocena unii celnej między UE i Turcją dostarcza istotnych wskazówek dotyczących modernizacji tej umowy handlowej. W interesie obu stron leży poprawa stosunków handlowych, tak aby odpowiadały one nowoczesnym porozumieniom tego typu oraz strategicznemu znaczeniu relacji między Unią a Turcją. Dyskusję nad programem gospodarczym można by prowadzić w ramach regularnego dialogu gospodarczego na wysokim szczeblu między UE a Turcją. Uzupełnieniem ściślejszych kontaktów politycznych mogłoby być coroczne forum biznesu UE–Turcja.

Roczny cykl przeglądu polityki gospodarczej i wytyczne dla Bałkanów Zachodnich

31 stycznia – przedłożenie Komisji krajowych programów reform gospodarczych (KPRG) (części 1 dotyczącej ram makroekonomicznych i budżetowych oraz wspierania reform, a także części 2 dotyczącej reform strukturalnych o charakterze sektorowym i konkurencyjności). Z uwagi na długofalowy charakter reform ujętych w części 2 część ta byłaby co roku po prostu aktualizowana na potrzeby kolejnych KPRG.

Luty – misje ewaluacyjne Komisji w krajach Bałkanów Zachodnich.

Kwiecień – spotkania krajów z Komisją w celu przedyskutowania ukierunkowanych wytycznych politycznych.

Maj – konkluzje Rady ECOFIN.

Czerwiec/Lipiec – spotkania na szczeblu ministerialnym dotyczące poszczególnych krajów.

Jesień – w ramach pakietu dotyczącego rozszerzenia Komisja podsumowuje postępy poczynione od momentu posiedzenia Rady ECOFIN i przedstawia dalsze bardziej szczegółowe perspektywiczne wskazówki, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w programach przedstawianych w styczniu kolejnego roku.

Aby wdrożyć to podejście, potrzebna jest specjalna pomoc techniczna. Realizacja indywidualnych wytycznych politycznych przez poszczególne kraje będzie wymagać szybkiego wsparcia za pomocą ukierunkowanych konkretnych projektów IPA mających na celu poprawę zarządzania gospodarczego. W krajowych dokumentach strategicznych (i dokumentach strategicznych dotyczących wielu krajów) opracowanych w ramach IPA na lata 2014–2020 podkreślono znaczenie zarządzania gospodarczego i dokonano podziału orientacyjnych środków na ten cel. Trwają prace nad konkretnymi projektami IPA, których realizację przewidziano począwszy od 2015 r.

Zwiększenie konkurencyjności i wprowadzenie środków sprzyjających tworzeniu miejsc pracy w regionie złagodzi presję migracyjną z krajów objętych procesem rozszerzenia w stosunku do UE. W przypadku ostatnich rozszerzeń przyjęto przepisy przejściowe dotyczące stopniowego wprowadzenia w pełni swobodnego przepływu pracowników z nowych państw członkowskich. Ewentualna potrzeba i charakter środków przejściowych lub mechanizmu ochronnego w zakresie swobodnego przepływu pracowników zostaną omówione w trakcie negocjacji akcesyjnych w sprawie przyszłego rozszerzenia, z uwzględnieniem przyszłej oceny skutków.

Ø Dialog w sprawie polityki zatrudnienia i reform społecznych

Wsparcie Komisji dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego na Bałkanach Zachodnich wykracza poza stabilizację sytuacji makroekonomicznej i doprowadzenie do powstania sprawnej gospodarki rynkowej. Od początku kryzysu Komisja podkreśla, że pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, aby rozwiązać trudności społeczno-gospodarcze, w szczególności problem wysokiego bezrobocia.

Komisja rozpoczęła już nowy dialog w sprawie programów zatrudnienia i reform społecznych z Turcją i Serbią. Trwają przygotowania do dialogu z byłą jugosłowiańską republiką Macedonii i Czarnogórą. Sytuacja społeczno-gospodarcza w pozostałych krajach jest trudniejsza – konieczne będzie dodatkowe wsparcie w celu rozbudowy zdolności administracyjnych i ułatwienia uczestnictwa w nowym procesie. Kraje te będą stopniowo zapraszane do nowego dialogu. IPA zapewnia kompleksową pomoc techniczną, stanowiącą uzupełnienie szerszego wsparcia w obszarze zatrudnienia i spraw społecznych. Komisja utworzy platformę ds. społecznych i zatrudnienia, która będzie dodatkowym narzędziem umożliwiającym wymianę doświadczeń i przygotowanie się do dialogu w sprawie programów zatrudnienia i reform społecznych

W ramach odrębnych działań w celu ograniczenia niedoboru wykwalifikowanej kadry i ulepszenia systemów edukacji Komisja będzie również nadal rozwijać na Bałkanach Zachodnich platformę w dziedzinie kształcenia i szkolenia.

Ø Zwiększenie inwestycji na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia; sieci i współpraca regionalna

Na Bałkanach Zachodnich transport transgraniczny, sieć energetyczna i sieci łączności są słabo rozwinięte. Do pobudzenia rozwoju gospodarczego w tym regionie bardzo potrzebne są inwestycje infrastrukturalne. Z uwagi na rozmiar gospodarek poszczególnych krajów kluczowe znaczenie ma większa integracja. Regionalna współpraca gospodarcza nie tylko stwarza szansę trwałego wzrostu, ale stanowi także podstawę współpracy politycznej i stosunków dobrosąsiedzkich. Trwają prace pod auspicjami Rady Współpracy Regionalnej (RCC) nad realizacją założeń i priorytetów strategii dotyczącej Europy Południowo-Wschodniej do roku 2020. Do realizacji tego celu przyczyniłaby się planowana liberalizacja usług w ramach Środkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA).

Sieci transportowe i energetyczne

Poprawa połączeń międzysystemowych infrastruktury energetycznej i transportowej pomiędzy państwami członkowskimi i krajami objętymi procesem rozszerzenia ma charakter priorytetowy i centralne znaczenie dla promowania trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, handlu i wymiany kulturalnej.

W maju Komisja przyjęła europejską strategię bezpieczeństwa energetycznego[3] mającą na celu wzmocnienie bezpieczeństwa UE w tym zakresie. W perspektywie krótkoterminowej w strategii zaproponowano, aby Komisja rozpoczęła testy warunków skrajnych w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego w celu symulacji zakłóceń w dostawach gazu w nadchodzącym okresie zimowym oraz sprawdzenia, w jaki sposób system energetyczny może sobie poradzić z zagrożeniami dla bezpieczeństw dostaw. Mając na uwadze ogólnoeuropejski wymiar tego zagadnienia, Komisja zaprosiła wszystkie kraje Bałkanów Zachodnich i Turcję do udziału we wspomnianych testach. Wzięły w nich udział Albania, Bośnia i Hercegowina, była jugosłowiańska republika Macedonii, Kosowo, Serbia i Turcja. Dalszy rozwój transeuropejskiej infrastruktury energetycznej i współpraca ze Wspólnotą Energetyczną mają zasadnicze znaczenie. W świetle obaw związanych z bezpieczeństwem dostaw w UE należy wzmocnić Wspólnotę Energetyczną, której celem jest rozszerzenie dorobku prawnego UE w dziedzinie energii na kraje objęte procesem rozszerzenia i polityką sąsiedztwa. Cel ten należy osiągnąć przez dalsze wspieranie reform sektora energetycznego w krajach uczestniczących przy jednoczesnym wsparciu modernizacji i stabilności ich systemów energetycznych oraz ich pełnego włączenia w unijne ramy regulacyjne w zakresie energii.

Przyszłe prace Wspólnoty Energetycznej powinny się skupiać w szczególności na lepszym wdrażaniu i egzekwowaniu reform mających na celu stworzenie prawdziwego rynku wewnętrznego, zarówno na poziomie hurtowym, jak i detalicznym, w szczególności w odniesieniu do rozdzielenia przesyłu i dystrybucji od wytwarzania energii, przejrzystości cen czy zagwarantowania dostępu osób trzecich do sieci. Potrzeba zagwarantowania dostępu osób trzecich jest jednym z powodów, dla których Komisja zadeklarowała, że umowy międzyrządowe zawarte między Rosją a kilkoma krajami zaangażowanymi w projekt Gazociągu Południowego (South Stream) wymagają renegocjacji oraz że należy przerwać odnośne prace budowlane.

Należy w dalszym ciągu rozwijać współpracę z Turcją ze względu na jej strategiczne położenie oraz potencjał jako węzła energetycznego. Wzmocnienie współpracy energetycznej między UE a Turcją oraz odpowiednie postępy w negocjacjach akcesyjnych mogłyby znacznie ułatwić dalszy postęp w kierunku wzajemnego połączenia i integracji rynków energetycznych.

Komisja przyjęła wykaz projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania dotyczących rozwoju transeuropejskiej infrastruktury energetycznej. Rada Ministerialna Wspólnoty Energetycznej przyjęła wykaz projektów będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Energetycznej. Aby utworzyć te sieci, strony (z pomocą UE) będą musiały pokonać trudności w finansowaniu połączeń międzysystemowych między poszczególnymi krajami.

Już wkrótce traktat o wspólnocie transportowej będzie wspierał integrację rynków i infrastruktury transportu lądowego, pomagając równocześnie krajom Bałkanów Zachodnich we wdrażaniu unijnych standardów transportu lądowego. Komisja dokonała również przeglądu transeuropejskiej sieci UE w dziedzinie transportu (TEN-T) i energii (TEN-E), aby poprawić połączenia z krajami objętymi polityką rozszerzenia i sąsiedztwa.

Ramy inwestycyjne dla Bałkanów Zachodnich odgrywają coraz większą rolę w przygotowywaniu i wspieraniu inwestycji najbardziej potrzebnych do pobudzenia wzrostu i zatrudnienia. Dzięki nim Komisja, darczyńcy w ramach stosunków dwustronnych i międzynarodowe instytucje finansowe wspierają inwestycje o wartości 4 mld EUR rocznie w dziedzinie transportu, energii, środowiska, zmiany klimatu, gospodarki zasobooszczędnej, sektora społecznego i sektora prywatnego/rozwoju MŚP. W tym ostatnim przypadku Komisja współfinansuje platformę MŚP Bałkanów Zachodnich mającą na celu zwiększenie dostępu tego typu przedsiębiorstw do finansowania poprzez gwarancje i kapitał wysokiego ryzyka. Komisja zachęca kraje do powoływania krajowych komisji ds. inwestycji lub tworzenia podobnych mechanizmów koordynacji, które sprzyjałyby tworzeniu jednolitych wykazów projektów dla poszczególnych sektorów.

Opracowanie jednolitego wykazu projektów w Serbii

Serbia opracowuje wykaz priorytetowych projektów infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu w kontekście krajowym i unijnym w sektorach energii, transportu, środowiska i infrastruktury gospodarczej. Priorytetowo byłyby traktowane projekty, które uzyskałyby poparcie polityczne i które byłyby realizowane do czasu wstąpienia Serbii do Unii, ale również po tej dacie. Wykaz jest przygotowywany według spójnej i obiektywnej metodologii wyboru w ramach projektu finansowanego ze środków IPA. Projekty są starannie oceniane pod kątem pozostałych działań przygotowawczych i administracyjnych. Poszczególnym działaniom przyporządkowuje się szczegółowe obowiązki instytucjonalne. Po zatwierdzeniu przez rząd wszystkie te brakujące dawniej elementy mogą przyczynić się do lepszego określenia priorytetów finansowania projektów, jak również do skuteczniejszej koordynacji działań międzynarodowych instytucji finansowych i innych podmiotów chętnych do zapewnienia funduszy. Celem jest, aby jedynie projekty ujęte w jednolitym wykazie były finansowane ze środków IPA i przez międzynarodowe instytucje finansowe.

Ø Zagwarantowanie zrównoważonych inwestycji i skutecznego zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi

Kraje Bałkanów Zachodnich są narażone na wiele klęsk żywiołowych. Gwałtowne powodzie, które miały miejsce w maju w Bośni i Hercegowinie oraz w Serbii, nie tylko spowodowały dziesiątki ofiar, lecz wywarły również znaczny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą. Łączną wartość szkód w Bośni i Hercegowinie szacuje się na około 2,04 mld EUR (co odpowiada niemal 15 % PKB tego kraju), zaś w Serbii – na 1,52 mld EUR. Powodzie miały również znaczny wpływ na perspektywy wzrostu gospodarczego w obu krajach i wpłynęły negatywnie na ich długoterminowy trwały rozwój. Pokazały też znaczenie zrównoważonych inwestycji w zarządzaniu ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi oraz konieczność skutecznego uwzględnienia strategii zarządzania tym ryzykiem w ogólnej polityce gospodarczej tych krajów.

c) Praworządność i prawa podstawowe

i)     Praworządność

Praworządność to jedna z podstawowych wartości, na których zbudowano UE. Stanowi centralny element procesu akcesyjnego. Państwa aspirujące do członkostwa w UE muszą odpowiednio wcześnie zapewnić i propagować właściwe funkcjonowanie najważniejszych instytucji niezbędnych do zapewnienia praworządności. Praworządność jest niezbędna dla zapewnienia stabilnego otoczenia biznesu: gwarantuje przedsiębiorcom pewność prawa, chroni konsumentów oraz pobudza inwestycje, zatrudnienie i wzrost gospodarczy. W ostatnim roku w krajach objętych procesem rozszerzenia odnotowano pewne pozytywne zmiany w tej dziedzinie. Otwarcie rozdziałów 23 i 24 zapewnia Czarnogórze ważne ramy umożliwiające wdrożenie kompleksowych planów działania, obejmujących szeroki wachlarz zagadnień z zakresu praworządności. W Serbii prace nad podobnymi planami działania są już na bardzo zaawansowanym etapie w związku z przygotowaniami do rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych dotyczących wskazanych rozdziałów. W Albanii podjęto istotne wysiłki na rzecz walki z przestępczością zorganizowaną.

Wzmacnianie praworządności jest kluczowym wyzwaniem dla większości krajów objętych procesem rozszerzenia, w szczególności pod względem poprawy funkcjonowania i niezawisłości sądów oraz zwalczania korupcji i przestępczości zorganizowanej. Wymaga to silnej woli politycznej, wykraczającej poza deklaracje i zdolnej zapewnić namacalne rezultaty. Kraje muszą wykazać się wiarygodnymi osiągnięciami w zakresie prowadzenia dochodzeń, ścigania i prawomocnych wyroków w sprawach związanych z przestępczością zorganizowaną i korupcją, czemu powinny towarzyszyć adekwatne wyroki i konfiskaty mienia.

W większości przypadków należy przeprowadzić daleko idące reformy sądownictwa w celu zapewnienia niezawisłego i skutecznego wymiaru sprawiedliwości zdolnego zagwarantować rzetelne procesy, gdzie bezstronni i pociągani do odpowiedzialności sędziowie są powoływani i awansowani w oparciu o merytoryczne kryteria. Większość krajów dysponuje strategiami w zakresie reformy sądownictwa. Ich wdrażanie jest jednak wciąż na wczesnym etapie i nadal istnieje wiele wyzwań. Należy zapewnić niezależność państwowych rad sądownictwa, wprowadzić bardziej solidne procedury mianowania sędziów i prokuratorów oraz zagwarantować niezawisłość sądów, przy jednoczesnym zapewnieniu rozliczalności. Jakość i skuteczność wymiaru sprawiedliwości pozostawia często wiele do życzenia: w większości krajów liczba zaległych spraw jest zbyt duża, istnieją ponadto trudności z wykonywaniem orzeczeń sądowych. Potrzebna jest zmiana w kulturze sądownictwa, polegająca na położeniu nacisku na świadczenie usług dla obywateli.

Szkolenia funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości w była jugosłowiańskiej republice Macedonii

W 2006 r. utworzono akademię dla sędziów i prokuratorów, która rok później rozpoczęła działalność. Zapewnia ona szkolenia przyszłym sędziom i prokuratorom, jeszcze przed objęciem urzędu, w postaci dwuletniego programu kształcenia teoretycznego i praktycznego w pełnym wymiarze godzin. Umożliwia również ciągłe doskonalenie zawodowe sędziom, prokuratorom, pracownikom sądów i urzędnikom służby cywilnej w trakcie całej kariery zawodowej. Szkolenia prowadzone są głównie przez praktyków, takich jak doświadczeni sędziowie. Program szkoleń poprzedzających objęcie urzędu przeszło już 80 kandydatów na sędziów i prokuratorów. W ostatnim roku w szkoleniach oferowanych przez akademię wzięło udział 7 300 osób w ramach 270 szkoleń zawodowych w miejscu pracy. Zdecentralizowany system pozwala na udział w szkoleniach osobom spoza stolicy. Służą temu również internetowe moduły kształcenia dostępne na portalu akademii. Zacieśnia się również kontakty z międzynarodowymi organizacjami wymiaru sprawiedliwości, m.in. dzięki zagranicznym stażom.

W większości krajów objętych procesem rozszerzenia korupcja pozostaje poważnym problem. W dziedzinach takich jak zamówienia publiczne i prywatyzacja, praktyki korupcyjne nadal powodują, że ograniczone środki z budżetów krajowych nie trafiają tam, gdzie należy, co ma negatywny wpływ na przedsiębiorczość i inwestycje, które potrzebują pewności prawa, aby móc się rozwijać. Korupcja ma również bezpośredni wpływ na obywateli, którzy chcą uzyskać dostęp do niektórych usług publicznych takich jak edukacja i świadczenia zdrowotne. Narzędzi do skutecznego zapobiegania korupcji nie wykorzystuje się w pełni. Konieczne jest bardziej aktywne, lepiej skoordynowane i skuteczniejsze egzekwowanie prawa, aby zapewnić właściwe dochodzenie w sprawach o korupcję oraz ściganie i karanie sprawców, również na wysokim szczeblu. Wymagane będą trwałe i konkretne wyniki w tej dziedzinie.

Kraje muszą zapewnić silne ramy służące zapobieganiu korupcji: niezbędne są dalsze działania w odniesieniu do finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych, konfliktu interesów, przejrzystości w wykorzystaniu funduszy publicznych, dostępu do informacji oraz zajmowania i konfiskaty mienia. Reforma administracji publicznej oraz zarządzanie finansami publicznymi będą miały kluczowe znaczenie w tym zakresie. Aby zwiększyć przejrzystość i pomóc w monitorowaniu wdrażania strategii antykorupcyjnych, potrzebne są usprawnienia w zakresie gromadzenia danych i ich dostępności.

Zwalczanie przestępczości zorganizowanej pozostaje poważnym problemem w większości krajów objętych procesem rozszerzenia. Osiągnięto pewne postępy, jednak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia w celu zapewnienia organom ścigania i prokuraturze skutecznych narzędzi prawnych i dochodzeniowych umożliwiających walkę z przestępczością zorganizowaną i odpowiednie kary oraz gwarantujących aktywne prowadzenie dochodzeń. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców. Należy bardziej uodpornić na korupcję organy ścigania, służby prokuratorskie i sądownicze. Potrzeba częstszych kontroli, aby wykrywać rzekomo zgodną z prawem działalność stanowiącą kamuflaż dla działalności przestępczej. Należy zwiększyć zdolność prowadzenia złożonych dochodzeń finansowych, jak również zająć się problemem cyberprzestępczości. Należy skutecznie konfiskować dochody z przestępstw oraz wprowadzić system rozszerzonej konfiskaty majątku, jak również rozważyć kryminalizację nielegalnego wzbogacenia w celu rozwiązania problemu nieudokumentowanego znacznego wzrostu mienia.

Transgraniczny charakter wielu działań przestępczych i zorganizowanych grup przestępczych wymaga ściślejszej współpracy regionalnej i międzynarodowej, m.in. lepszego reagowania na wnioski państw członkowskich o współpracę policyjną i sądową. Zacieśnia się współpracę operacyjną z odpowiednimi agencjami europejskimi, w szczególności z Europolem, Eurojustem i Fronteksem. Weszły w życie umowy operacyjne zawarte z Europolem przez Serbię i Albanię. Przygotowania do zawarcia podobnej umowy z Czarnogórą są na zaawansowanym etapie. Komisja nadal wspiera regionalną sieć prokuratorską i skoordynowane systemy ochrony świadków w regionie.

Opracowanie strategicznej analizy sytuacji w zakresie przestępczości zorganizowanej w Czarnogórze

Każdy kraj, który chce z powodzeniem walczyć z przestępczością zorganizowaną, musi opracować spójną ogólną ocenę przestępczości zorganizowanej na swoim terytorium. Jest to niezbędne, by wszystkie zainteresowane podmioty, pojęte szerzej niż tylko organy ścigania, mogły zrozumieć zagrożenia, przed jakimi stoi kraj, oraz odpowiednio reagować na różne tendencje. Wiosną 2014 r. Czarnogóra opublikowała swoją ocenę zagrożenia poważną i zorganizowaną przestępczością, w której przedstawiła zagrożenia w regionie oraz kraju mające wpływ na jej bezpieczeństwo. Przeprowadzona analiza służy obecnie do identyfikacji wspólnych priorytetów organów ścigania i umożliwia im przygotowanie odpowiednich rozwiązań i wdrożenie koncepcji „ochrony porządku publicznego z wykorzystaniem danych wywiadowczych”.

Komisja nadal przywiązuje dużą wagę do wszystkich aspektów praworządności w krajach objętych procesem rozszerzenia. W ramach negocjacji akcesyjnych wdrażane jest nowe podejście do rozdziałów dotyczących wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych oraz sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa. Wymaga to solidnych wyników w zakresie realizacji reform podczas całego procesu przygotowań do przystąpienia do UE. UE określiła po raz pierwszy kryteria pośrednie – w grudniu 2013 r. w negocjacjach akcesyjnych z Czarnogórą. Serbia otrzymała istotne wskazówki co do kompleksowych planów działania, które przygotowuje jako podstawę do otwarcia negocjacji dotyczących kwestii praworządności. Wspomniane wskazówki i kryteria referencyjne wyznaczą kierunek przyszłych negocjacji z innymi krajami objętymi procesem rozszerzenia. Kwestie dotyczące praworządności podejmowane są obecnie we wczesnej fazie procesu akcesyjnego w odniesieniu do wszystkich krajów objętych procesem rozszerzenia, a postępy w tej dziedzinie są istotnym czynnikiem uwzględnianym przy podejmowaniu decyzji w sprawie każdego etapu tego procesu.

Nowe podejście do rozdziałów 23 i 24 w skrócie

Nowe podejście obejmujące rozdział negocjacyjny 23 dotyczący wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych, oraz 24 dotyczący sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa przewiduje bardziej usystematyzowane ramy negocjacji, uwzględniające czas potrzebny na właściwe wdrożenie reform.

►     Negocjacje w sprawie rozdziałów 23 i 24 będą podejmowane na wczesnym etapie procesu i zamykane na jego końcu, aby zapewnić maksymalnie dużo czasu na wypracowanie rzetelnych wyników i zapewnienie nieodwracalności reform.

►     UE musi zapewniać wskazówki merytoryczne stanowiące podstawę kompleksowych planów działania w zakresie reform, które to plany są wymagane jako kryteria otwarcia i służą za katalizator reform.

►     Wprowadza się „kryteria pośrednie” wytyczające i utrzymujące kierunek reform.

►     Kryteria końcowe ustala się dopiero po osiągnięciu znacznych postępów w poszczególnych dziedzinach, w tym wyników w zakresie realizacji w terenie.

►     Wprowadza się zabezpieczania i środki naprawcze, takie jak np. aktualizacja kryteriów, umożliwiające zapewnienie ogólnej równowagi w postępach w negocjacjach powadzonych w ramach wszystkich rozdziałów, w tym mechanizm umożliwiający wstrzymanie negocjacji w sprawie innych rozdziałów w przypadku opóźnień w realizacji ustaleń dotyczących rozdziałów 23 i 24.

►     Zapewnia się większą przejrzystość i integracyjny charakter procesu, m.in. poprzez szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi podmiotami dotyczące reform w celu zagwarantowania maksymalnego wsparcia dla reform.

Aby wzmocnić praworządność, Komisja korzysta ze wszystkich dostępnych instrumentów, takich jak regularne monitorowanie, przede wszystkim za pośrednictwem wspólnych organów powołanych w ramach układów o stabilizacji i stowarzyszeniu, misji oceniających i usystematyzowanego dialogu; sporządzanie sprawozdań, w szczególności sprawozdań z postępów; pomoc finansowa, w tym położenie szczególnego nacisku na praworządność w ramach IPA II; rozwój instytucjonalny, instrument TAIEX, projekty partnerskie i wzajemne oceny, w wyniku których sędziowie, prokuratorzy oraz inni eksperci w zakresie egzekwowania prawa, zarządzania granicami i migracji z państw członkowskich nawiązują bezpośrednie kontakty ze swoimi kolegami z krajów objętych procesem rozszerzenia. W ramach pozytywnego programu z Turcją powołano grupę roboczą ds. rozdziału 23. Aby skuteczniej zwalczać przestępczość międzynarodową, Komisja zachęca do pogłębienia regionalnej współpracy organów sądowniczych i policyjnych, a także współpracy z państwami członkowskimi UE, Europolem, Eurojustem i Fronteksem oraz w coraz większym stopniu z Europejskim Urzędem Wsparcia w dziedzinie Azylu. W celu opracowania odpowiednich środków służących przeciwdziałaniu zjawisku zagranicznych bojowników kraje objęte procesem rozszerzenia muszą zwiększyć swoje zdolności w zakresie zapobiegania radykalizacji postaw, w tym poprzez wymianę najlepszych praktyk i ściślejszą współpracę z państwami członkowskimi. Ze względu na szczególne uwarunkowania związanej z nim reformy proces liberalizacji reżimu wizowego pomógł krajom objętym procesem rozszerzenia w lepszym ukierunkowaniu podejmowanych wysiłków. Powinny one teraz nasilić starania zmierzające do konsolidacji tych reform. Kraje, których obywatele zwolnieni są z obowiązku wizowego, muszą podjąć natychmiastowe działania w celu zaradzenia wszelkim nadużyciom liberalizacji reżimu wizowego. Konieczna jest konsolidacja działań w zakresie migracji i zarządzania granicami. Zaległe kwestie w tych dziedzinach będą poruszane na odpowiednich forach, np. w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, w tym w ramach rozdziału 24 dotyczącego sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa.

ii)   Prawa podstawowe

Komisja uważnie śledzi sytuację w zakresie praw obywatelskich, politycznych, społecznych i gospodarczych, jak również praw osób należących do mniejszości w krajach objętych procesem rozszerzenia. Prawa podstawowe są w szerokim zakresie gwarantowane przez ustawodawstwo, jednak zagwarantowanie w praktyce ich pełnego poszanowania wymaga dalszych działań. Sytuacja w zakresie wolności wypowiedzi i mediów nadal budzi poważne zastrzeżenia. Należy lepiej ochronić prawa osób należących do mniejszości i zwalczać dyskryminację oraz wrogość wobec słabszych grup społecznych, również ze względu na orientację seksualną. Ponadto konieczne są dodatkowe działania w celu propagowania praw kobiet, w tym zwalczania przemocy domowej. Sytuacja w zakresie praw dziecka również wymaga poprawy. Potrzebne są dalsze wysiłki na rzecz wspierania osób niepełnosprawnych. Nadal utrzymują się problemy w odniesieniu do innych praw podstawowych, takich jak prawo własności. Często potrzeba bardziej zdecydowanych działań w celu ułatwienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Kraje objęte procesem rozszerzenia powinny zapewnić bardziej rzetelne ramy instytucjonalne służące ochronie praw podstawowych. Powołano instytucje zajmujące się prawami człowieka, m.in. rzeczników praw obywatelskich, konieczne jest jednak udzielenie im większych uprawnień współmiernych do wagi problemu. Zbyt często zalecenia takich instytucji trafiają w próżnię, a organy państwowe nie podejmują w ich następstwie odpowiednich działań. Należy również krzewić kulturę akceptacji przychylną działaniom organizacji pozarządowych i obrońców praw człowieka. W celu lepszej integracji krajów objętych procesem rozszerzenia w unijnych ramach oraz upowszechniania najlepszych praktyk Komisja zachęca poszczególne kraje kandydujące, by kontynuowały przygotowania do udziału w pracach Agencji Praw Podstawowych UE w charakterze obserwatorów.

Ochrona praw podstawowych przez Trybunał Konstytucyjny w Turcji

Od 2011 r. każda osoba, która twierdzi, że któreś z jej podstawowych praw lub wolności gwarantowanych na mocy konstytucji zostało naruszone przez władze publiczne, może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego, co do zasady – po wyczerpaniu zwyczajnych środków odwoławczych. To właśnie w oparciu o tę procedurę w 2014 r. turecki Trybunał Konstytucyjny przyjął decyzje, które

•      chronią wolność wypowiedzi, również w internecie;

•      chronią prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego oraz prawo do rzetelnego procesu sądowego, jak również umożliwiają wznowienie kilku głośnych spraw, które spolaryzowały opinię publiczną w Turcji;

•      uznają nawoływanie do nienawiści ze względu na orientację seksualną za przestępstwo.

Ø Wolność wypowiedzi i wolność mediów

W większości krajów objętych procesem rozszerzenia ustanowiono ramy prawne dotyczące wolności wypowiedzi i mediów, czemu towarzyszy w zasadzie pluralizm środków przekazu. Niemniej jednak w ostatnim roku w niektórych państwach sytuacja w zakresie wolności wypowiedzi i wolności mediów w praktyce uległa pogorszeniu. Wiele problemów wymaga pilnego rozwiązania, a ingerencja rządu w wolność mediów budzi poważne zastrzeżenia. Konieczne jest zwiększenie wysiłków na rzecz zapewnienia niezależności politycznej i finansowej nadawców publicznych, wzmocnienia organów regulacyjnych oraz wspierania funkcjonalnej samoregulacji mediów. Istnieje również konieczność zajęcia się wywieraną na nie nieformalną presją gospodarczą. Można to zrobić poprzez zapewnienie przejrzystości w zakresie własności mediów, zapobieganie ich nadmiernej koncentracji i wprowadzenie przejrzystych zasad dotyczących zamówień reklam rządowych. W niektórych krajach atmosferę strachu i cenzury podsycają powtarzające się akty przemocy i przypadki zastraszania dziennikarzy, a działania władz w zakresie wykrywania i odpowiedniego karania sprawców okazują się mało skuteczne. Rządy czasami same przyczyniały się do tworzenia atmosfery, w której demonizuje się krytycznych wobec polityki rządowej dziennikarzy i określa ich jako zdrajców, co prowadzi do autocenzury. Mimo że zniesławienie przestało być karalne, nadal ściga się dziennikarzy. Istnieje konieczność opracowania norm i szkolenia pracowników sądownictwa w celu uniknięcia nadużyć władzy państwowej.

Komisja nadal priorytetowo traktuje prace dotyczące wolności wypowiedzi i wolności mediów podejmowane w związku z procesem przystąpienia do UE. Komisja zbada możliwość zorganizowania w 2015 r., wspólnie z Parlamentem Europejskim, trzeciej edycji konferencji „Speak-Up!” z udziałem zainteresowanych mediów, przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i organów krajowych. Jeszcze w tym roku Komisja przyzna po raz pierwszy nagrody w dziedzinie dziennikarstwa śledczego.

Ø Ochrona mniejszości, w tym Romów

Ogólnie rzecz biorąc, istnieją rzetelne i starannie opracowane ramy prawne zapewniające ochronę mniejszości. Wdrożenie ich w praktyce jest jednak często skomplikowane, szczególnie w miejscach, w których do niedawna trwały konflikty. Należy zwiększyć wysiłki na rzecz zapewnienia prawidłowego wdrożenia zobowiązań prawnych i lepszego uwzględnienia problemów napotykanych przez mniejszości etniczne. Kwestie takie jak posługiwanie się językiem mniejszości, dostęp do edukacji oraz reprezentacja polityczna często wymagają większej uwagi. Należy wspierać ogólną kulturę akceptacji mniejszości oraz przeciwdziałać wrogości społecznej poprzez edukację, szeroko zakrojoną debatę polityczną oraz pogłębianie wiedzy na ten temat. Należy wprowadzić proaktywne podejście zakładające całkowity brak tolerancji dla przypadków nawoływania do nienawiści na tle etnicznym, dyskryminacji, przemocy i zastraszania. Należy utworzyć spójne ramy prawne w zakresie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii w obszarach takich jak media audiowizualne, sport, polityka, edukacja i internet.

Na Bałkanach Zachodnich oraz w Turcji sytuacja większości społeczności romskich budzi poważne obawy. Romowie bardzo często padają ofiarą rasizmu, dyskryminacji i wykluczenia społecznego; żyją w skrajnym ubóstwie, nie mają wystarczającego dostępu do opieki zdrowotnej, edukacji i szkoleń, odpowiednich warunków mieszkaniowych i zatrudnienia. Poważnym problemem jest również brak ewidencji ludności. W kwietniu 2014 r. Komisja była gospodarzem spotkania na szczycie w sprawie Romów, które miało zwrócić uwagę na problemy, z jakimi boryka się ta społeczność w całej Europie, również w krajach objętych procesem rozszerzenia. W trakcie szczytu podkreślano szczególną rolę władz lokalnych w zapewnieniu integracji społecznej Romów. W 2014 r. Komisja ustanowiła specjalną nagrodę w uznaniu za nieoceniony wkład organizacji pozarządowych na rzecz integracji Romów.

Komisja ściśle współpracuje z poszczególnymi krajami objętymi procesem rozszerzenia, aby zagwarantować skuteczne wdrożenie, realizację i monitorowanie krajowych strategii integracji Romów. Zwiększa się również i lepiej ukierunkowuje pomoc finansową przekazywaną w ramach IPA w celu wspierania trwałych postępów w pięciu priorytetowych obszarach: w dziedzinie edukacji, zatrudnienia, opieki zdrowotnej, mieszkań i ewidencji ludności. Komisja zamierza zacieśnić strategiczną współpracę z organizacjami międzynarodowymi i innymi darczyńcami. Włączenie społeczne Romów musi stać się krajowym priorytetem, popartym silną wolą polityczną na wszystkich szczeblach, przy czym wszystkie zainteresowane podmioty powinny brać odpowiedzialność.

Wspieranie edukacji w pierwszych latach życia – asystenci w zakresie nauczania Romów w Serbii

Od 2008 r. istnieje sieć zrzeszającą170 asystentów pedagogicznych. Ma ona na celu zwiększenie wskaźnika skolaryzacji dzieci romskich oraz wspieranie kończenia przez nie cyklu nauczania podstawowego. Asystenci zapewniają wsparcie uczniom ze słabszych grup społecznych, często Romom, organizują zajęcia i utrzymują kontakt z rodzicami. Inicjatywa ta zyskała już solidne podstawy w serbskim systemie kształcenia i doprowadziła do znacznego wzrostu liczby zapisów do szkół na poziomie klas początkowych, jak również udziału w programach przedszkolnych.

Ø Orientacja seksualna i tożsamość płciowa

Homofobia, dyskryminacja i przestępstwa z nienawiści, w tym przemoc i zastraszanie motywowane orientacją seksualną i tożsamością płciową nadal są szeroko rozpowszechnionym zjawiskiem na Bałkanach Zachodnich i w Turcji. W Turcji i byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii istnieje pilna potrzeba poszerzenia zakresu przepisów zapobiegających dyskryminacji, aby objąć nimi również orientację seksualną i tożsamość płciową. W obu tych krajach, podobnie jak w Bośni i Hercegowinie oraz w Kosowie, należy wprowadzić przepisy dotyczące przestępstw z nienawiści. Konieczne są szkolenia dla pracowników organów ścigania, rzeczników praw obywatelskich, sędziów i przedstawicieli mediów w celu zwiększenia wiedzy na temat nowych przepisów, zapewnienia ich właściwego wdrożenia i zwiększenia wzajemnego zrozumienia.

Aby zmienić często wrogie nastawienie społeczne wobec lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI), potrzebne jest podejście zakładające całkowity brak tolerancji dla nawoływania do nienawiści, przemocy i zastraszania, podobnie jak potrzebne jest silne przywództwo ze strony władz. Kraje aspirujące do członkostwa powinny podjąć działania mające na celu zwalczanie stereotypów i błędnych informacji, w tym w systemie edukacji. Nie można powoływać się na wartości religijne lub kulturowe, aby uzasadnić jakąkolwiek formę dyskryminacji. Należy chronić wolność zgromadzeń i wolność wypowiedzi, również poprzez poprawne zajęcie się kwestią parad równości.

Późną jesienią Komisja wraz z Parlamentem Europejskim i włoską prezydencją w Radzie zorganizuje konferencję na wysokim szczeblu w celu podsumowania aktualnej sytuacji i postępów poczynionych w kwestiach LGBTI oraz w celu wymiany najlepszych praktyk.

Poprawa reakcji policji na przemoc wobec osób LGBTI w Bośni i Hercegowinie

Liczba zgłoszonych przypadków gróźb i przemocy ze względu na orientację seksualną była zazwyczaj znacznie zaniżana w całym regionie. Jest to częściowo spowodowane obojętnością, a nawet wrogością ze strony policji i ogółu społeczeństwa oraz brakiem zaufania do reakcji władz. Policja w Sarajewie powołała specjalnych oficerów łącznikowych, przeszkolonych w zakresie postępowania w przypadku zagrożeń i ataków na tle homofobii. Wspomniana inicjatywa jest wynikiem udanej współpracy między policją a organizacjami pozarządowymi i przyczynia się do pogłębienia wiedzy wśród funkcjonariuszy policji na temat potrzeby bardziej zdecydowanego zapobiegania temu zjawisku oraz właściwego reagowania na wszystkie przypadki przestępstw z nienawiści.

Ø Prawa kobiet

Wspieranie praw kobiet i zapewnienie równości płci wymaga bardziej nasilonych działań. Należy zająć się problemem dyskryminacji w zakresie zatrudnienia, a także kwestią niskiego współczynnika aktywności zawodowej kobiet. W niektórych przypadkach utrzymujące się stereotypy i wyobrażenia dotyczące tradycyjnych ról przypisywanych płciom poważnie ograniczają zdolność kobiet do dochodzenia swoich praw, szczególnie w Turcji. W Kosowie istnieją poważne przeszkody, które uniemożliwiają kobietom egzekwowanie prawa do dziedziczenia gruntów. Większość krajów regionu ratyfikowała Konwencję Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, która weszła w życie w tym roku. Wdrożenie postanowień konwencji ma kluczowe znaczenie, ponieważ przemoc wobec kobiet i udzielanie wsparcia ofiarom pozostają wyzwaniem we wszystkich krajach. W Turcji wciąż poważny problem stanowią: przemoc domowa, przemoc i prześladowanie w imię honoru oraz przedwczesne i przymusowe małżeństwa. Konwencja określa szereg czynów stanowiących przemoc wobec kobiet, które należy uznać za niezgodne z prawem. Obejmują one przemoc psychiczną, fizyczną lub seksualną, w tym gwałty, wymuszone małżeństwa oraz nękanie.

Kompleksowy program na rzecz równouprawnienia płci w Czarnogórze

Zmiany polityczne i prawodawcze w ostatnich latach zapewniły kobietom nowe podstawy dostępu do praw człowieka oraz możliwości przyczyniania się do rozwoju politycznego, gospodarczego i społecznego. W celu zapewnienia realizacji polityki i przepisów Czarnogóra zainicjowała kompleksowy program na rzecz równouprawnienia płci mający poprawić sytuację kobiet w zakresie integralności osobistej, rozwoju ekonomicznego i reprezentacji politycznej. Doprowadziło to do utworzenia multidyscyplinarnych zespołów ds. walki z przemocą wobec kobiet i przyczyniło się do zwiększenia reprezentacji kobiet w parlamencie.

Ø Prawa dziecka

Należy zwiększyć wysiłki na rzecz ochrony praw dziecka, szczególnie na rzecz zapewnienia ochrony przed wszelkimi formami przemocy, poprawy dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz sądów dla nieletnich, jak również wspierania innych rozwiązań – opartych na społeczności i rodzinie – będących alternatywą dla umieszczania dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej w placówkach opiekuńczych. Większość krajów w tym regionie posiada obecnie ramy prawne i plany działania, lecz ich wdrażanie się opóźnia.

III. Kwestie dwustronne i regionalne oraz przezwyciężenie spuścizny przeszłości

Istotnymi elementami procesu stabilizacji i stowarzyszenia są stosunki dobrosąsiedzkie i współpraca regionalna.

Dzięki zacieśnieniu współpracy i kontaktom na szczeblu dwustronnym wzmocniono dobrosąsiedzkie stosunki, również w kwestiach drażliwych, takich jak zbrodnie wojenne czy powrót uchodźców – w tym dzięki realizacji regionalnego programu mieszkaniowego w ramach procesu z Sarajewa[4], przy czym prace budowlane są w toku – oraz w kwestiach takich jak przestępczość zorganizowana i współpraca policyjna. Należy skonsolidować poczynione postępy. Majowe powodzie, w wyniku których ucierpiały Bośnia i Hercegowina oraz Serbia, doprowadziły nie tylko do silnej reakcji UE podkreślającej jej solidarność i korzyści płynące ze ściślejszej integracji, lecz również do dobrej współpracy między oboma krajami i współpracy w całym regionie. Wykazano silną solidarność, wykraczającą poza podziały narodowe i etniczne, zwłaszcza – choć nie tylko – na najniższym szczeblu. Przywódcy polityczni powinni skorzystać z szansy i podchwycić tę dobrą wolę w celu skoncentrowania się na dalszej współpracy w zakresie wspólnych wyzwań na drodze do UE.

Konieczne są dalsze wysiłki na rzecz przezwyciężenia dwustronnych sporów między krajami objętymi procesem rozszerzenia i z państwami członkowskimi. Na dwustronnych stosunkach w regionie nadal ciąży wiele nierozwiązanych kwestii, w szczególności tych wynikających z rozpadu byłej Jugosławii, jak np. spory etniczne i dotyczące statusu, sytuacja mniejszości, odpowiedzialność za zbrodnie wojenne, zaginięcia osób i wytyczenie granic. Trudności w relacjach wynikają również z zasadniczo rozbieżnych opinii na temat najnowszej historii. Wstępnym działaniom wspierającym inicjatywę RECOM na rzecz prawdy i pojednania powinny towarzyszyć działania następcze. Pojednanie ma zasadnicze znaczenie dla wspierania stabilności i tworzenia w Europie Południowo-Wschodniej otoczenia sprzyjającego przezwyciężeniu spuścizny przeszłości, a tym samym zmniejszeniu ryzyka politycznego wykorzystania otwartych kwestii dwustronnych.

Kwestie dwustronne powinny zostać niezwłocznie rozwiązane przez zainteresowane strony i nie powinny hamować procesu akcesyjnego, który musi opierać się na ustalonych warunkach. Komisja wzywa zainteresowane strony do podjęcia wszelkich wysiłków na rzecz rozwiązania otwartych sporów zgodnie z ustanowionymi zasadami i środkami, które w stosownych przypadkach obejmują przekazanie sporów do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości lub innych istniejących lub doraźnych organów odpowiedzialnych za rozstrzyganie sporów. Ramy negocjacji akcesyjnych mogą stanowić polityczny impuls do rozwiązania sporów. Należy kontynuować proces normalizacji stosunków między Serbią i Kosowem oraz wdrożyć porozumienie z Brukseli[5]. UE uwzględniła wymóg normalizacji stosunków w ramach negocjacyjnych z Serbią oraz w układzie o stabilizacji i stowarzyszeniu z Kosowem. W odniesieniu do byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii zasadnicze znaczenie ma utrzymanie stosunków dobrosąsiedzkich, w tym niezwłoczne znalezienie wynegocjowanego pod auspicjami ONZ i akceptowanego przez obie strony rozwiązania kwestii nazwy. Komisja będzie nadal zapewniać wsparcie polityczne i ułatwienia dla wszystkich zainteresowanych krajów, aby niezwłocznie rozwiązać kwestie dwustronne. Będzie również stale aktywnie wspierać wysiłki w ramach innych forów na rzecz wypracowania rozwiązań tych kwestii.

Do poprawy dobrosąsiedzkich stosunków nadal przyczyniają się różne inicjatywy w zakresie współpracy regionalnej. Komisja w pełni popiera prace prowadzone w ramach procesu współpracy w Europie Południowo-Wschodniej (SEECP) i Rady Współpracy Regionalnej, w tym regionalną strategię do 2020 r. Komisja z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie regionalnego zgromadzenia parlamentarnego SEECP w maju tego roku, jak również wzmocnioną współpracę „bałkańskiej szóstki” zainicjowaną niedawno w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Dzięki tej inicjatywie ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie finansów z regionu nawiązali niedawno ważne kontakty w celu omówienia wspólnych wyzwań, w szczególności w dziedzinie zarządzania gospodarczego. Kontynuowano współpracę w ramach innych regionalnych forów, takich jak Środkowoeuropejska umowa o wolnym handlu (CEFTA), Wspólnota Energetyczna oraz Regionalna Szkoła Administracji Publicznej. Inicjatywy tego typu powinny uzupełniać istniejące systemy oraz mieć integracyjny i prawdziwie regionalny charakter. Komisja z zadowoleniem przyjmuje rezultaty szczytu w Berlinie, który odbył się w sierpniu tego roku i uwidocznił silne polityczne poparcie dla europejskiej perspektywy Bałkanów Zachodnich. Planuje się kolejne doroczne szczyty; gospodarzem następnego będzie Austria. Proces berliński może mieć zasadnicze znaczenie dla zachęcenia do reform i uzgodnienia realistycznych priorytetów w zakresie inwestycji dotyczących najważniejszych połączeń. Może również działać jako bodziec pomocny w rozwiązywaniu nierozstrzygniętych kwestii dwustronnych. Komisja jest gotowa wspierać kontynuację tej inicjatywy.

***

IV. Wnioski i zalecenia

Na podstawie powyższej analizy i oceny przedstawionej w podsumowaniach dotyczących poszczególnych krajów w załączniku Komisja przedstawia następujące wnioski i zalecenia:

I

1. W ciągu ostatnich pięciu lat Komisja zwiększyła wiarygodność polityki rozszerzenia i wzmocniła jej transformacyjny potencjał dzięki skupieniu się na realizacji podstawowych reform na wczesnym etapie procesu rozszerzenia. Komisja położyła szczególny nacisk na trzy filary: i) praworządność, ii) zarządzanie gospodarcze oraz ii) reformę administracji publicznej.

2. W 2012 r. Komisja wprowadziła nowe podejście do praworządności. Rok później przedstawiła ramy na rzecz wzmocnienia zarządzania gospodarczego w oparciu o doświadczenia wyniesione z europejskiego semestru. W tym roku Komisja proponuje nowe sposoby wspierania reform administracji publicznej w krajach objętych procesem rozszerzenia. Wspomniane trzy filary ożywionego procesy rozszerzenia są ze sobą powiązane i postępy w odnośnych dziedzinach będą miały kluczowe znaczenie dla określenia pełnej gotowości krajów do członkostwa w UE.

3. Polityka rozszerzenia UE nadal wzmacnia wzajemne korzyści takie jak pokój, bezpieczeństwo i dobrobyt w Europie. Wspiera polityczną i gospodarczą siłę UE. Ma również ogromny wpływ na transformację państw ubiegających się o członkostwo. Dobrze przygotowany proces akcesyjny gwarantuje, że rozszerzenie nie odbywa się kosztem skuteczności Unii.

4. Majowa, dziesiąta rocznica historycznego przystąpienia dziesięciu nowych państw członkowskich w 2004 r. stanowi przypomnienie o osiągniętych postępach. Wraz z rozszerzeniem UE zwiększają się możliwości europejskich przedsiębiorstw, inwestorów, konsumentów, turystów, uczniów i studentów oraz właścicieli nieruchomości. Rozszerzenie przyniosło korzyści zarówno nowym członkom UE, jak i dotychczasowym państwom członkowskim. Wzrosły handel i inwestycje. Dzięki szerszemu stosowaniu unijnych standardów w zakresie ochrony środowiska, ochrony konsumentów i innych poprawiła się jakość życia obywateli.

5. Dla krajów Bałkanów Zachodnich wyraźna perspektywa członkostwa w UE, poparta przez państwa członkowskie, stanowi kluczowy czynnik stabilizujący. Sprzyja ona postępom na drodze do spełnienia niezbędnych warunków, w tym warunków procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Zasadnicze znaczenie mają stosunki dobrosąsiedzkie oraz współpraca regionalna obejmująca wszystkie strony. Stałe wysiłki na rzecz rozwiązania kwestii dwustronnych oraz przezwyciężenia spuścizny przeszłości mają kluczowe znaczenie z uwagi na historię tego regionu jeszcze do niedawna targanego konfliktami.

6. Rozszerzenie stało się wysoce skutecznym instrumentem polityki zewnętrznej Unii. Wydarzenia w krajach sąsiadujących z UE podkreślają znaczenie polityki rozszerzenia jako narzędzia służącego dalszemu pogłębieniu współpracy w zakresie kluczowych kwestii polityki zagranicznej. Należy nasilić dwustronny dialog w zakresie polityki zagranicznej z każdym z krajów objętych procesem rozszerzenia. Kwestie dotyczące rozdziału 31 (polityka zagraniczna, bezpieczeństwo i obrona) należy podejmować na wczesnym etapie negocjacji z uczestniczącymi w nich krajach. Komisja podkreśla, jak ważne jest, by kraje objęte procesem rozszerzenia stopniowo dopasowywały swoją politykę zagraniczną do stanowisk zajmowanych przez UE. Podkreśla również wagę wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, w tym np. udziału w programach Europejskiej Agencji Obrony.

7. Proces akcesyjny jest rygorystyczny, opiera się na wymagających, ale sprawiedliwych warunkach, ustalonych kryteriach i zasadzie osiągnięć własnych. Ma to decydujące znaczenie dla wiarygodności polityki rozszerzenia, dla tworzenia zachęt dla państw do prowadzenia daleko idących reform oraz dla zapewnienia poparcia społecznego w UE. Ze swej strony państwa członkowskie wraz z instytucjami UE powinny prowadzić rzeczową debatę na temat politycznych, gospodarczych i społecznych skutków polityki rozszerzenia.

8. Jeśli chodzi o pierwszy filar, wzmocnienie praworządności ma kluczowe znaczenie dla ożywienia procesu akcesyjnego. Konieczne jest zdeterminowane kontynuowanie reformy sądownictwa w celu zapewnienia niezawisłych i bezstronnych sądów skutecznie wymierzających sprawiedliwość. Kraje muszą wykazać się wiarygodnymi osiągnięciami w zakresie prowadzenia dochodzeń w sprawach związanych z przestępczością zorganizowaną i korupcją oraz ścigania i skazywania ich sprawców. Wyroki powinny być odstraszające, a mienie zdobyte w wyniku działań przestępczych – konfiskowane. Praworządność pozytywnie wpływa na otoczenie biznesu i inwestycje, gwarantując pewność prawa i przyczyniając się do poprawy konkurencyjności, tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego.

9. Komisja nadal wdraża nowe podejście do praworządności zatwierdzone przez Radę w grudniu 2011 r. Podjęcie kwestii praworządności na wczesnym etapie procesu akcesyjnego daje państwom członkowskim maksymalnie dużo czasu na wypracowanie rzetelnych wyników w zakresie wdrażania reform. To z kolei pozwala zagwarantować, że reformy są głęboko zakorzenione i nieodwracalne. Zgodnie z nowym podejściem Komisja dąży do zapewnienia odpowiedniej równowagi w negocjacjach. Kraje będą musiały czynić postępy w ramach rozdziału 23 dotyczącego wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych oraz rozdziału 24 dotyczącego sprawiedliwości wolności i bezpieczeństwa równolegle z ogólnymi postępami w ramach negocjacji. Komisja przypomina, że w ramach negocjacyjnych przewidziano klauzulę dotyczącą „ogólnej równowagi” oraz możliwość wstrzymania negocjacji dotyczących innych rozdziałów w przypadku opóźnień w zakresie problematyki praworządności.

10. Prawa podstawowe są w szerokim zakresie gwarantowane przez ramy prawne krajów objętych rozszerzeniem, jednak zagwarantowanie w praktyce ich pełnego poszanowania wymaga dalszych działań. Wolność wypowiedzi i wolność mediów nadal stanowią szczególny powód do niepokoju. Konieczna jest lepsza ochrona praw osób należących do mniejszości. Wrogość wobec słabszych grup społecznych oraz ich dyskryminacja, w tym ze względu na orientację seksualną, nadal stanowi szczególny powód do niepokoju. Konieczne są dalsze działania na rzecz praw kobiet, w tym zwalczania przemocy domowej, jak również na rzecz praw dzieci i osób niepełnosprawnych. Należy lepiej uwzględniać kraje objęte procesem rozszerzenia w unijnych ramach oraz upowszechniać najlepsze praktyki. W tym celu Komisja usilnie zachęca poszczególne kraje kandydujące, by kontynuowały przygotowania do udziału w pracach Agencji Praw Podstawowych UE w charakterze obserwatorów.

11. Jeśli chodzi o drugi filar, wzmocnienie zarządzania gospodarczego i konkurencyjności w krajach objętych procesem rozszerzenia ma zasadnicze znaczenie dla spełnienia kryteriów gospodarczych członkostwa w UE. Należy zintensyfikować reformy, aby osiągnąć trwały wzrost gospodarczy, poprawić otoczenie biznesu i zwiększyć inwestycje. Konieczne jest zajęcie się problemem wysokiego bezrobocia, zwłaszcza wśród młodzieży. Wspieranie rozwoju gospodarczego powinno również złagodzić presję migracyjną na UE. Ewentualna potrzeba i charakter środków przejściowych lub mechanizmu ochronnego w zakresie swobodnego przepływu pracowników zostaną omówione w trakcie negocjacji akcesyjnych w sprawie przyszłego rozszerzenia, z uwzględnieniem przyszłej oceny skutków.

12. W oparciu o doświadczenia zdobyte w ramach semestru europejskiego i wzmocnionego zarządzania gospodarczego w UE Komisja uruchomiła usprawniony proces współpracy z krajami objętymi procesem rozszerzenia. W odniesieniu do Bałkanów Zachodnich Komisja przewiduje przygotowanie krajowych programów reform gospodarczych składających się z dwóch części. Pierwsza część będzie ulepszoną wersją istniejących przedakcesyjnych programów gospodarczych w przypadku krajów kandydujących i programów gospodarczych i budżetowych w przypadku potencjalnych krajów kandydujących. Zostanie w niej również uwzględnione Kosowo. Pozwoli to określić średnioterminowe ramy polityki makroekonomicznej i budżetowej, kładącej większy nacisk na ocenę równowagi bilansu płatniczego i przeszkody strukturalne dla wzrostu gospodarczego. Druga część będzie obejmować reformy strukturalne, które mają charakter sektorowy i zasadnicze znaczenie dla poprawy konkurencyjności i wzrostu; będzie również uwzględniać potrzeby w zakresie inwestycji w infrastrukturę. W celu wzmocnienia nadzoru poszczególne kraje będą nadal otrzymywać bardziej ukierunkowane wytyczne w ramach procesu oceny. W przypadku Turcji podjęty zostanie dialog gospodarczy na wysokim szczeblu.

13. Jeśli chodzi o trzeci filar, reforma administracji publicznej pozostaje kwestią priorytetową we wszystkich krajach. Służby publiczne są nadal zbyt upolitycznione. Należy zwiększyć przejrzystość, rozliczalność, profesjonalizm i skuteczność administracji publicznej. Należy położyć większy nacisk na potrzeby obywateli i przedsiębiorstw. Zarządzanie finansami publicznymi również wymaga większej uwagi. Komisja dopilnuje, by proces rozszerzenia w większym stopniu uwzględniał reformy administracji publicznej. W krajach objętych procesem rozszerzenia utworzono lub tworzy się grupy specjalne ds. reformy administracji publicznej. Grupy te staną się główną platformą umożliwiającą kontynuację prac dotyczących reformy administracji publicznej. Dyskusja polityczna na temat kwestii kluczowych prowadzona w ramach rady/komisji stowarzyszenia powinna mieć bardziej uporządkowany charakter. Negocjacje akcesyjne należy wykorzystywać do wspierania koniecznych reform. Kluczowymi kwestiami należy się zająć w ramach odpowiednich rozdziałów – w szczególności takich jak zamówienia publiczne, kontrola finansowa, wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe, opodatkowanie oraz polityka gospodarcza i pieniężna – oraz w kontekście konferencji międzyrządowych. Grupy specjalne będą również stanowić forum dla dyskusji nad kwestiami horyzontalnymi reformy administracji publicznej odpowiadającymi właściwym rozdziałom negocjacyjnym, umożliwią także monitorowanie postępów oraz zapewnianie spójności. Wyniki ich prac zostaną uwzględnione w negocjacjach rozdziałów.

14. Wzmocnienie funkcjonowania i niezależności kluczowych instytucji demokratycznych ma zasadnicze znaczenie dla wsparcia procesu reform w krajach objętych procesem rozszerzenia. Obejmuje to zapewnienie konstruktywnego i trwałego dialogu między wszystkimi partiami politycznymi, w szczególności w obrębie parlamentu. Potrzebne są też dalsze działania na rzecz zapewnienia sprzyjających warunków dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Silne społeczeństwo obywatelskie wzmacnia odpowiedzialność polityczną oraz sprzyja lepszemu zrozumieniu reform związanych z przystąpieniem do UE.

15. Zasadniczym elementem procesu stabilizacji i stowarzyszenia są stosunki dobrosąsiedzkie. Konieczne są stałe wysiłki na rzecz przezwyciężenia spuścizny przeszłości, zapewnienia pojednania i rozwiązania sporów dwustronnych między krajami objętymi procesem rozszerzenia oraz z państwami członkowskimi. Kwestie dwustronne powinny zostać niezwłocznie rozwiązane przez zainteresowane strony i nie powinny hamować procesu akcesyjnego, który musi opierać się na ustalonych warunkach.

16. W ciągu ostatniego roku nastąpiło dalsze wzmocnienie współpracy regionalnej. Komisja w pełni popiera prace procesu współpracy w Europie Południowo-Wschodniej (SEECP) i Rady Współpracy Regionalnej, w tym regionalną strategię do 2020 r. Należy pozytywnie ocenić coraz częstsze włączanie Kosowa w inicjatywy regionalne. Komisja z zadowoleniem przyjmuje wzmocnioną współpracę „bałkańskiej szóstki” zainicjowaną w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Obserwowane zmiany wzmacniają wielostronny wymiar polityki rozszerzenia, wspierają współpracę o integracyjnym charakterze oraz wymianę najlepszych praktyk w zakresie zarządzania gospodarczego, jak również promują połączenia wewnątrz regionu i z UE. Komisja z zadowoleniem przyjmuje również rezultaty szczytu w Berlinie, który odbył się w sierpniu tego roku i uwidocznił silne polityczne poparcie dla europejskiej perspektywy Bałkanów Zachodnich. Planuje się kolejne doroczne szczyty; gospodarzem następnego będzie Austria. Proces berliński może mieć zasadnicze znaczenie dla zachęcenia do reform i uzgodnienia realistycznych priorytetów w zakresie inwestycji dotyczących najważniejszych połączeń. Może również działać jako bodziec pomocny w rozwiązywaniu nierozstrzygniętych kwestii dwustronnych. Komisja jest gotowa wspierać kontynuację tej inicjatywy.

17. W 2014 r. uruchomiono nowy Instrument Pomocy Przedakcesyjnej. W ramach IPA II UE zapewni 11,7 mld EUR na lata 2014–2020 w celu wsparcia przygotowań akcesyjnych krajów objętych procesem rozszerzenia oraz współpracy regionalnej i transgranicznej. IPA II zwiększa nacisk na priorytetowe kwestie związane z przystąpieniem do UE w dziedzinie demokracji i praworządności, jak również konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Wprowadza również podejście sektorowe, zachęty do osiągania wyników, zwiększone wsparcie budżetowe i uszeregowanie projektów pod względem ich ważności. Duże inwestycje wzdłuż głównych korytarzy infrastruktury wymagają skoordynowanego podejścia. Wzmacniana jest koordynacja z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Za pomocą ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich nadal wspierane będą inwestycje stymulujące zatrudnienie i wzrost gospodarczy oraz wspierające połączenia w regionie.

II

18. Czarnogóra: Podjęto dalsze kroki w ramach negocjacji akcesyjnych. W maju 2014 zakończono przegląd zgodności prawa krajowego z dorobkiem prawnym UE (screening). W grudniu rozpoczęto negocjacje w sprawie rozdziału 23 – wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe oraz 24 – sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo. W oparciu o plany działania przyjęte przez Czarnogórę UE opracowała kompleksowy zestaw 84 kryteriów pośrednich w odniesieniu do tych rozdziałów. Kryteria te dostarczają jasnych wskazówek dotyczących przyszłych reform. Ogółem negocjacje rozpoczęto w odniesieniu do dwunastu rozdziałów i tymczasowo zamknięto w odniesieniu do dwóch.

19. Rozpoczęto wdrażanie planów działania. W następstwie dostosowania właściwego ustawodawstwa do reform konstytucyjnych z lipca 2013 r. wybrano i powołano kilku kluczowych sędziów i prokuratorów. W października 2014 r., po wielokrotnych próbach, parlament powołał wreszcie nowego prokuratora generalnego. Poprawiła się wydajność sądownictwa. Wzmocniono ramy legislacyjne dotyczące ochrony praw podstawowych, w tym ustawę o rzeczniku praw obywatelskich.

20. Odnotowano jednak opóźnienia w zakresie szeregu środków, zwłaszcza w zakresie reform legislacyjnych, szczególnie dotyczących zwalczania korupcji. Przyjęte środki legislacyjne nie przyniosły rezultatów w praktyce. Czarnogóra powinna dopilnować niezwłocznego przyjęcia odpowiednich przepisów o finansowaniu partii politycznych. Należy wypracować wiarygodne wyniki w zakresie prowadzenia dochodzeń, ścigania i prawomocnych wyroków w sprawach o korupcję, w tym korupcję na wysokim szczeblu. Należy zapewnić systematyczne stosowanie narzędzi zajmowania i konfiskaty mienia. Kwestie wolności wypowiedzi i wolności mediów nadal budzą poważne zastrzeżenia. Należy przyśpieszyć dochodzenia w sprawach dotyczących przemocy wobec dziennikarzy. Należy ustanowić konstruktywny dialog polityczny oraz przywrócić zaufanie do procesu wyborczego oraz instytucji państwowych. Wzmocnienie zdolności administracyjnych w zakresie kwestii dotyczących integracji z UE będzie miało zasadnicze znaczenie dla zachowania tempa na drodze do UE. Wymagane jest też odpolitycznienie i większa profesjonalizacja służby publicznej. Należy kontynuować reformy gospodarcze, zwłaszcza w kontekście zwalczania wysokiego bezrobocia oraz poprawy otoczenia biznesu. Pilnego docelowego rozwiązania, które będzie zgodne z układem o stabilizacji i stowarzyszeniu, wymaga również kwestia producenta aluminium KAP.

21. Silne zaangażowanie polityczne jest niezbędne dla dogłębnych i trwałych reform politycznych koniecznych do wzmocnienia praworządności. Czarnogóra jest pierwszym krajem, w przypadku którego negocjacje akcesyjne w zakresie rozdziału 23 i 24 prowadzone są zgodnie z nowym podejściem do praworządności. Komisja przypomina, że w ramach negocjacyjnych przewidziano klauzulę dotyczącą „ogólnej równowagi”. Postępy w zakresie spełniania kryteriów pośrednich w odniesieniu do rozdziałów związanych z praworządnością oraz usuwania istotnych braków wskazanych powyżej, wykazane za pomocą namacalnych rezultatów, będą miały wpływ na tempo negocjacji akcesyjnych, w tym na agendę konferencji międzyrządowych.

22. Serbia: Negocjacje akcesyjne UE z Serbią są w toku. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji ze względu na postępy Serbii w zakresie reform i jej stałe zaangażowanie na rzecz normalizacji stosunków z Kosowem. Pierwsza konferencja międzyrządowa w sprawie negocjacji odbyła się w styczniu 2014 r. Przegląd zgodności prawa krajowego z dorobkiem prawnym UE (screening) przebiega zgodnie z planem. Gwałtowne powodzie, które nawiedziły Serbię w maju, wywarły znaczny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą. UE zapewniła natychmiastowe znaczne działania ratownicze oraz pomoc doraźną, jak również zorganizowała w lipcu konferencję darczyńców. Wspólnota międzynarodowa zadeklarowała znaczącą pomoc na rzecz usuwania skutków klęski żywiołowej i odbudowy.

23. Serbia poczyniła pewne postępy w dziedzinie reformy administracji publicznej. Przyjęła kompleksową strategię, wprowadziła również wzmocnioną koordynację i planowanie. W zakresie sądownictwa przyjęto ważne akty prawne, w tym zasady oceny sędziów i prokuratorów. Mianowano znaczną liczbę prezesów sądów w charakterze stałym. Istnieje silna wola polityczna, by zwalczać korupcję. Przeprowadzono kilka dochodzeń w sprawie korupcji na wysokim szczeblu. Wzmożono również wysiłki na rzecz koordynacji. Serbia aktywnie uczestniczyła w regionalnej współpracy organów ścigania.

24. Potrzebne są jednak dalsze starania w celu zapewnienia skutecznego niezależnego sądownictwa. Nadal nie przyjęto najważniejszych aktów prawnych, takich jak ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej, ustawa o osobach zgłaszających przypadki naruszenia oraz ustawa o konflikcie interesów. W wielu dziedzinach korupcja nadal jest zjawiskiem powszechnym. Serbia musi przedstawić listę konkretnych wyników w walce z korupcją i przestępczością zorganizowaną. Należy w pełni przestrzegać w praktyce praw podstawowych, w tym zapewnić ochronę słabszych grup społecznych. Istnieją obawy co do pogarszającej się sytuacji w zakresie pełnego korzystania z wolności wypowiedzi. Należy zająć się niedociągnięciami w administracji publicznej. Serbia musi w większym stopniu uwzględniać ustalenia niezależnych organów regulacyjnych i podejmować odnośne działania następcze. Reformy gospodarcze są również niezbędne do pobudzenia wzrostu i rozwiązania problemu wysokiego bezrobocia.

25. Nowy rząd powinien skorzystać z okazji, jaką oferuje mu silny mandat, i zaangażować się w realizację reform. Serbię czeka wiele wyzwań. Powinna aktywnie promować przejrzystość procesu akcesyjnego i włączenie w niego szerokiego kręgu zainteresowanych stron. Aby wesprzeć proces reform, Serbia powinna usprawnić planowanie, koordynację i monitorowanie wdrażania nowego prawodawstwa i polityk. Zgodnie z nowym podejściem do kwestii praworządności w rozdziałach 23 i 24 ustanowiono kryteria otwarcia. Wymaga to od Serbii przedstawienia kompleksowych planów działania. Aby zapewnić ogólną równowagę w negocjacjach, ogólnym postępom w ramach negocjacji będą musiały towarzyszyć postępy w ramach tych rozdziałów.

26. Serbia musi nadal angażować się na rzecz współpracy regionalnej, a także utrzymać aktywne i konstruktywne zaangażowanie w proces normalizacji stosunków z Kosowem, w ramach którego poczyniono znaczne postępy. Konieczne będzie również dalsze zapewnienie wdrożenia porozumień osiągniętych w trakcie dialogu. Komisja przypomina, że – podobnie jak w przypadku rozdziałów dotyczących praworządności – ramy negocjacji wymagają postępów w procesie normalizacji stosunków z Kosowem na podstawie rozdziału 35. Wspomniane postępy muszą być osiągane równolegle do ogólnych postępów osiąganych w negocjacjach. Rozdział 35 należy otworzyć na wczesnym etapie negocjacji. Zapewni to solidne podstawy monitorowania realizacji osiągniętych porozumień.

27. Była jugosłowiańska republika Macedonii: Proces przystąpienia do UE byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii znajduje się w martwym punkcie. Brak działań w następstwie zalecenia Komisji dla Rady oznacza, że nie rozpoczęto jeszcze negocjacji akcesyjnych. Jednocześnie rząd nie podjął wystarczających środków, aby rozwiązać szereg kluczowych problemów, co niekorzystnie wpłynęło na trwałość reform oraz spowodowało regres w niektórych obszarach.

28. Poczyniono pewne postępy w zakresie reformy administracji publicznej, jak również aktywnej regionalnej i międzynarodowej współpracy policyjnej. Kraj ten utrzymuje wysoki stopień dostosowania swojego prawa do unijnego dorobku prawnego w odniesieniu do aktualnego etapu procesu akcesyjnego. Agenda UE pozostaje strategicznym priorytetem kraju.

29. W ostatnim roku pojawiły się jednak poważne zastrzeżenia związane z coraz większym upolitycznieniem instytucji państwowych i kontrolą rządu nad mediami, m.in. zgłoszone przez OBWE/ODIHR w kontekście wyborów. Stopniowo słabnie zaufanie do instytucji publicznych. Istnieją coraz poważniejsze obawy dotyczące wybiórczego działania wymiaru sprawiedliwości. W dalszym ciągu krępowana jest wolność mediów. Niedawne kryzysy polityczne pomiędzy rządem a partiami opozycyjnymi wykazały, że interesy partyjne coraz silniej przeważają nad interesem narodowym. Odpowiedzialność za to, by debata polityczna toczyła się głównie w parlamencie, oraz za stworzenie warunków dla jej prawidłowego funkcjonowania leży zarówno po stronie rządu, jak i opozycji. Rząd musi zapewnić opozycji możliwość pełnego sprawowania kontroli demokratycznej. Z drugiej strony opozycja musi wnieść konstruktywny wkład w procesy demokratyczne. W ciągu ostatniego roku nie odbyło się ani jedno posiedzenie w ramach dialogu akcesyjnego na wysokim szczeblu. W odniesieniu do sytuacji etnicznej należy budować większe zaufanie między poszczególnymi społecznościami. Należy zakończyć przegląd umowy ramowej z Ochrydy oraz wdrożyć sformułowane w jego wyniku zalecenia.

30. Należy również poczynić zdecydowane działania, aby wspólnie z Grecją rozwiązać spór wokół nazwy. Brak osiągnięcia kompromisu w ramach tego sporu, w związku z którym od 19 lat prowadzone są rozmowy przy mediacji ONZ, ma bezpośredni negatywny wpływ na europejskie aspiracje tego kraju. Konieczne są zdecydowane działania, a także aktywne wsparcie ze strony przywódców UE. Komisja pragnie przywołać swoją opinię, że przegląd zgodności prawa krajowego z dorobkiem prawnym UE oraz dyskusje Rady w sprawie ram negocjacji zapewniłyby niezbędny impuls, który pomógłby w wynegocjowaniu obopólnie akceptowanego rozwiązania kwestii nazwy – nawet przed rozpoczęciem rozdziałów negocjacyjnych.

31. Zasadniczo, ze względu na ogólne postępy tego kraju, Komisja jest zdania, że kryteria polityczne zostały spełnione w wystarczającym stopniu, i podtrzymuje swoje zalecenie dotyczące otwarcia negocjacji akcesyjnych, wyrażając jednocześnie ubolewanie z powodu regresu, jaki nastąpił w poprzednim roku. Komisja wzywa władze do podjęcia zdecydowanych działań w celu usunięcia zastrzeżeń dotyczących nasilającego się upolitycznienia jak również coraz większych braków w zakresie niezawisłości sądów i wolności wypowiedzi, tak aby móc utrzymać swoje zalecenie również w kolejnych latach. Komisja w dalszym ciągu angażuje się we wspieranie wysiłków tego kraju na rzecz reform związanych z UE – m.in. w ramach pluralistycznego dialogu akcesyjnego na wysokim szczeblu – pragnąc umożliwić pełne wykorzystanie potencjału wzajemnych stosunków.

32. Albania: Decyzja Rady Europejskiej z czerwca 2014 r. w sprawie przyznania Albanii statusu kraju kandydującego stanowi wyraz uznania za podjęte działania reformatorskie. Jest to również zachętą do zwiększenia tempa reform. W listopadzie 2013 r. Komisja rozpoczęła dialog na wysokim szczeblu z Albanią, aby wspomóc ją w koncentracji wysiłków na procesie integracji z UE oraz aby monitorować postępy w zakresie reform w odniesieniu do kluczowych priorytetów ustalonych w kontekście rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych. W maju 2014 r. Albania przyjęła plan działania określający i porządkujący reformy przewidziane w ramach kluczowych priorytetów.

33. W ciągu ubiegłego roku Albania poczyniła postępy. Podjęto dalsze działania na rzecz reformy sądownictwa. Rząd wykazał wolę polityczną, by podjąć zdecydowane działania w celu zapobiegania korupcji i walki z nią. Wzmocniono ramy ustawodawcze i ulepszono koordynowanie i monitorowanie polityki na szczeblu centralnym. W walce ze zorganizowaną przestępczością widać pozytywny trend w wielu obszarach: zintensyfikowano działania w zakresie egzekwowania prawa, w szczególności w zakresie konfiskaty narkotyków i przestępstw związanych z narkotykami, przestępstw gospodarczych oraz handlu ludźmi. Podjęto pewne działania mające na celu prawne uznanie praw lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI).

34. Istnieje jednak nadal wiele braków, zwłaszcza w dziedzinie praworządności. Dużo pozostaje do zrobienia. Walka z korupcją i z przestępczością zorganizowaną stanowi znaczne wyzwanie. Albania będzie musiała poczynić znaczne i trwałe wysiłki w celu realizacji kluczowych priorytetów ustalonych w kontekście rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych. Będzie też musiała podjąć zdecydowane działania, aby kontynuować reformę administracji publicznej w celu jej odpolitycznienia i profesjonalizacji; zrealizować kompleksową reformę sądownictwa w celu wzmocnienia niezawisłości, skuteczności i rozliczalności sądów w ramach procesu o integralnym charakterze i przy ścisłej współpracy z Komisją Wenecką; zintensyfikować działania antykorupcyjne i podjąć dalsze zdecydowane kroki w walce z przestępczością zorganizowaną w celu wypracowania rzetelnych wyników w zakresie proaktywnego prowadzenia dochodzeń, postępowań sądowych oraz wydawania wyroków w obu obszarach; podejmować skuteczne środki w celu wzmocnienia ochrony praw człowieka, w tym Romów, oraz polityk zwalczających dyskryminację, a także wprowadzić prawa własności. Rząd nie osiągnął priorytetów wyznaczonych w obszarze wolności wypowiedzi i mediów. Należy przywrócić wszystkie ustawowe funkcje Rady ds. Mediów Audiowizualnych i zagwarantować w praktyce jej niezależność. Albania powinna przeprowadzić reformy gospodarcze mające na celu zwiększenie konkurencyjności oraz rozwiązanie problemu wysokiego bezrobocia, a także zająć się kwestią dużej szarej strefy w gospodarce i poprawić otoczenie biznesu.

35. Ważne jest, by procesowi reform towarzyszył konstruktywny i trwały dialog między rządem a opozycją polityczną. Odpowiedzialność za to, by debata polityczna toczyła się głównie w parlamencie, oraz za stworzenie warunków dla prawidłowego funkcjonowania tej instytucji leży zarówno po stronie rządu, jak i opozycji. Rząd musi zapewnić opozycji możliwość pełnego sprawowania kontroli demokratycznej. Z drugiej strony opozycja musi wnieść twórczy wkład w procesy demokratyczne. Oparte na kompromisie konstruktywne prace parlamentarne mają kluczowe znaczenie dla trwałości reform. Ustanowienie krajowej rady ds. integracji europejskiej, zrzeszającej wszystkie zainteresowane podmioty, w dalszym stopniu przyczyni się do zwiększenia uczestnictwa w procesie reform. Jest ono również kluczowe dla osiągnięcia ogólnego społecznego porozumienia w sprawie koniecznych reform w Albanii.

36. Bośnia i Hercegowina: Kraj ten znalazł się w martwym punkcie procesu integracji europejskiej. Nadal brakuje zbiorowej woli politycznej ze strony przywódców, by podjąć konieczne reformy zapewniające postępy na drodze do UE. Odnotowano bardzo niewielkie postępy w kwestiach politycznych i gospodarczych oraz przejmowania standardów europejskich. Gwałtowne powodzie, które nawiedziły Serbię w maju, wywarły znaczny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą. UE zapewniła natychmiastowe znaczne działania ratownicze oraz pomoc doraźną, jak również zorganizowała w lipcu konferencję darczyńców. Wspólnota międzynarodowa zadeklarowała znaczącą pomoc na rzecz usuwania skutków klęski żywiołowej i odbudowy.

37. Powszechne protesty obywatelskie na początku 2014 r. stanowią potwierdzenie niestabilnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Komisja zainicjowała trzy inicjatywy zmierzające do przesunięcia punktu ciężkości w kierunku reform i kwestii bezpośrednio interesujących obywateli. Rozszerzyła również usystematyzowany dialog między UE a Bośnią i Hercegowiną w sprawie wymiaru sprawiedliwości o dodatkowe kwestie dotyczące praworządności, w szczególności o kwestię walki z korupcją. Utworzyła wspólną grupę roboczą UE–Bośnia i Hercegowina w celu przyspieszenia realizacji projektów finansowanych ze środków UE. Skupiła się też na wzmocnieniu zarządzania gospodarczego. Opracowała m.in. wspólnie z kluczowymi podmiotami, w tym międzynarodowymi instytucjami finansowymi, „Pakt na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”. Pakt będzie miarą niezbędnych reform gospodarczych w nadchodzących miesiącach. Będzie również stanowić podstawę krajowego programu reform gospodarczych, który zgodnie z oczekiwaniami Komisji Bośnia i Hercegowina ma opracować do końca stycznia 2015 r.

38. Brak skutecznego mechanizmu koordynacji w sprawach związanych z UE ma nadal negatywny wpływ na relacje tego kraju z UE. Nadal utrzymują się napięcia polityczne w Radzie Ministrów w związku z podziałem kompetencji między poszczególnymi szczeblami władzy. Sytuację komplikuję złożoność uregulowań instytucjonalnych w tym kraju. Uniemożliwiło to przeprowadzenie trzech spośród sześciu ostatnich posiedzeń podkomitetów powołanych w ramach umowy przejściowej. Bośnia i Hercegowina nadal odmawia dostosowania tej umowy w taki sposób, by uwzględniała ona tradycyjną wymianę handlową z Chorwacją sprzed przystąpienia tego kraju do Unii Europejskiej. Komisja podjęła kroki, aby zawiesić pewne korzyści handlowe w odniesieniu do Bośni i Hercegowiny, jeżeli proces dostosowań nie zostanie zakończony przed upływem 2015 r. Układ o stabilizacji i stowarzyszeniu podpisany w 2008 r. i ratyfikowany w 2011 r. nie wszedł jeszcze w życie, ponieważ Bośnia i Hercegowina nadal nie dopełniła odpowiednich warunków.

39. Zaangażowane podmioty polityczne nie były w stanie uzgodnić ogólnokrajowych strategii wymaganych na potrzeby Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej w sektorach takich jak energia, transport i środowisko. Doprowadziło to do znacznego zmniejszenia finansowania w tych dziedzinach i skoncentrowania się na pomocy oferującej bezpośrednie korzyści obywatelom. Osiągnięcie koniecznego porozumienia utoruje Bośni i Hercegowinie drogę do czerpania pełnych korzyści z dostępnych funduszy.

40. Mimo intensywnego wsparcia ze strony Komisji na rzecz usunięcia pozostałych przeszkód wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Sejdić i Finci nie został wykonany. Wyrok ten jest w dalszym ciągu wykorzystywany do realizacji partykularnych interesów partyjnych, politycznych i etnicznych, a rozwiązanie tej sprawy jest uzależnione od innych kwestii.

41. Aby Bośnia i Hercegowina mogła osiągnąć postępy na drodze do UE, należy uformować wszystkie szczeble władzy niezwłocznie po wyborach oraz podjąć konkretne działania reformujące. Przywódcy polityczni Bośni i Hercegowiny są zobowiązani wobec obywateli, by określić jasny kierunek rozwoju kraju. Należy poprawić skuteczność i sposób działania instytucji politycznych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów. Odnosi się to w szczególności do interakcji między różnymi szczeblami rządzenia. Wymaga to stworzenia dobrze funkcjonującego mechanizmu koordynacji kwestii związanych z UE. Konieczne jest również wzmocnienie administracji publicznej we wszystkich obszarach.

42. Kosowo: Zakończenie negocjacji w sprawie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu oraz jego parafowanie w lipcu jest kamieniem milowym na drodze Kosowa do integracji europejskiej. Będzie to pierwsze wszechstronne porozumienie zawarte między UE i Kosowem. Układ o stabilizacji i stowarzyszeniu przewiduje pogłębiony dialog polityczny, ściślejszą integrację handlową obejmującą m.in. otwarcie rynków unijnych dla produktów przemysłowych i rolnych z Kosowa, a także nowe formy współpracy. Komisja oczekuje teraz podpisania i zawarcia układu. W następstwie czerwcowych wyborów jeszcze bardziej uwidoczniły się podziały na scenie politycznej, a Kosowo znalazło się w politycznym impasie, co opóźnia niektóre kluczowe reformy w tym kraju.

43. Poczynione zostały postępy, jeśli chodzi o dialog w sprawie liberalizacji reżimu wizowego. Kontynuowana jest dobra współpraca w ramach misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie (EULEX). Władze Kosowa podjęły istotne zobowiązanie polityczne dotyczące odnowienia mandatu misji, co będzie również łączyło się z przyjęciem większej odpowiedzialności, a także zgodziły się powołać specjalistyczny trybunał, którego zadaniem będzie prowadzenie spraw wynikłych w toku dochodzeń prowadzonych przez specjalną dochodzeniową grupę zadaniową. Aby proces ten był kompletny, Kosowo musi przyjąć niezbędne zmiany legislacyjne, w tym poprawki do konstytucji. Konieczna też będzie współpraca z mającym powstać trybunałem oraz uporanie się z przeszłością.

44. Przed Kosowem stoją liczne wyzwania. W dalszym ciągu głównym problemem pozostaje sytuacja w zakresie praworządności, w tym kwestia niezawisłości sądów, oraz słabe wyniki walki z przestępczością zorganizowaną oraz korupcją. Należy uczynić więcej, by wyeliminować braki wskazane w trakcie dialogu na temat kwestii wizowych, m.in. wyeliminować zagrożenia pod względem bezpieczeństwa oraz zagrożenia związane z nielegalną migracją w następstwie ewentualnej liberalizacji reżimu wizowego. Coraz pilniejsza staje się konieczność przeprowadzenia strukturalnych reform gospodarczych, by zaradzić problemowi wysokiego bezrobocia. Priorytetem powinno być podjęcie ważnych reform, m.in. reformy systemu wyborczego i administracji publicznej, oraz rozwiązanie kwestii ochrony mniejszości.

45. Kosowo musi zaangażować się w prace nad swoim programem reform UE oraz aktywnie dążyć do osiągnięcia priorytetów przedstawionych w studium wykonalności z 2012 r. oraz w ostatnich sprawozdaniach z postępów. W ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu Kosowo zobowiązało się przeprowadzić wszechstronne reformy oraz dostosować swoje ustawodawstwo do dorobku prawnego UE, m.in. w sektorach takich jak praworządność, administracja publiczna, gospodarka, konkurencja oraz handel. Należy skoncentrować się na przygotowaniach do sprawnego wdrożenia układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, w tym koniecznych struktur. Komisja gotowa jest wspierać Kosowo na drodze do tego ważnego nowego etapu w stosunkach z UE i zintensyfikować dialog z Krajową Radą ds. Integracji Europejskiej.

46. Postępy ku wspólnej przyszłości europejskiej stały się możliwe dzięki zaawansowanym reformom oraz ciągłemu zaangażowaniu kraju w normalizację stosunków z Serbią. Na tym polu Kosowo zrobiło duży krok naprzód. W tym kontekście nowy rząd będzie musiał podtrzymać swoje zaangażowanie we współpracę regionalną oraz nadal czynnie i konstruktywnie włączać się w poprawę stosunków z Serbią. Konieczne będzie również dalsze zapewnienie wdrożenia porozumień osiągniętych w wyniku dialogu.

47. Sytuacja na północy kraju jest nadal napięta. Wszystkie zaangażowane podmioty powinny podjąć współpracę z misją EULEX i powstrzymać się od jednostronnych działań. Misji EULEX należy udzielić pełnego wsparcia przy sprawowaniu jej mandatu w północnej części Kosowa. Należy podjąć dalsze wysiłki, by umożliwić czterem gminom na północy kraju funkcjonowanie w ramach prawnych Kosowa.

48. Turcja: Turcja jest krajem kandydującym do przystąpienia do Unii Europejskiej i jej strategicznym partnerem. Dynamiczny rozwój gospodarczy tego kraju stanowi cenny wkład w dobrobyt kontynentu europejskiego. Bardzo poważna sytuacja w tym regionie, zwłaszcza w Syrii i Iraku, sprawia, że coraz większego znaczenia nabiera współpraca w dziedzinie polityki zagranicznej. Ponadto z uwagi na strategiczne położenie Turcji ważna jest dalsza współpraca w zakresie polityki migracyjnej i bezpieczeństwa energetycznego. Znaczenie takiej współpracy staje tym bardziej oczywiste w świetle istotnych wyzwań, jakie niosą z sobą ostatnie wydarzenia w naszym wspólnym sąsiedztwie. Mowa tu m.in. o kryzysie na Ukrainie.

49. Rzetelnie i aktywnie prowadzone negocjacje akcesyjne stanowią najbardziej odpowiedni kontekst wykorzystania wszystkich możliwości, jakie wynikają z relacji między UE i Turcją. Bezprecedensowy zakres i dogłębność procesu przystąpienia, którego nie może zastąpić żadne inne rozwiązanie, sprawia, że proces ten sprzyja promowaniu unijnych reform i stanowi ważną podstawę intensywnego dialogu na temat polityki zagranicznej i kwestii bezpieczeństwa, a także przyczynia się do poprawy konkurencyjności gospodarczej i możliwości handlowych. Pomaga on również zwiększyć współpracę w dziedzinie energii oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, w tym w zakresie polityki wizowej, migracyjnej i readmisji. Negocjacje akcesyjne muszą ponownie nabrać tempa przy poszanowaniu zobowiązań UE i ustalonych warunków członkostwa. UE powinna pozostać ważnym punktem odniesienia dla reform gospodarczych i politycznych w Turcji. W interesie zarówno Turcji, jak i UE leży jak najszybsze wypracowanie kryteriów otwarcia dotyczących rozdziału 23 związanego z wymiarem sprawiedliwości i prawami podstawowymi oraz rozdziału 24 dotyczącego sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, by umożliwić rozpoczęcie negocjacji w sprawie tych dwóch rozdziałów. Kraj ten może przyspieszyć tempo negocjacji, jeśli poczyni postępy w spełnieniu wspomnianych kryteriów i wymogów ram negocjacji, a także będzie przestrzegał zobowiązań umownych podjętych wobec UE. Mógłby to być istotny impuls dla procesu negocjacyjnego. Jednocześnie współpraca między UE i Turcją powinna rozwijać się we wszystkich ważnych obszarach, przede wszystkim tych, które zostały już omówione w pozytywnym programie.

50. Turcja odgrywa ważną rolę w regionie i jest czynnie zaangażowana w swoje szersze sąsiedztwo. W tym kontekście konieczny jest dalszy rozwój dialogu i współpracy dotyczących kwestii polityki zagranicznej, które leżą we wspólnym interesie. Komisja z zadowoleniem obserwuje stałe zaangażowanie Turcji w misje i operacje WPBiO oraz niedawno złożoną przez ten kraj ofertę włączenia się w misję Unii Europejskiej w Republice Środkowoafrykańskiej (EUFOR CAR) i w Libii (EUBAM). Turcja odgrywa kluczową rolę w sprawie Syrii, zwłaszcza w kontekście bardzo ważnej pomocy humanitarnej udzielanej Syryjczykom uciekającym z ojczyzny ogarniętej przemocą. UE zobowiązała się w dalszym ciągu udzielać wsparcia rządom i społecznościom przyjmującym w sąsiednich krajach Syrii, tak by mogły poradzić sobie z rosnącą falą uchodźców i wzmocnić swoją odporność na panującą sytuację. Turcja podkreśliła swoją gotowość do odgrywania aktywnej roli w koalicji przeciwko Państwu Islamskiemu. Należy wykorzystać dialog polityczny, by rozwinąć bliższą współpracę, której celem byłoby zwalczanie Państwa Islamskiego i jego sieci finansowania. Komisja z zadowoleniem przyjmuje aktywny dialog między UE i Turcją na temat zwalczania terroryzmu. Dialog ten należy dalej pogłębiać, zwłaszcza w kwestii dotyczącej zagranicznych bojowników. Współpraca ta pogłębi się w przyszłości w efekcie planowanego wdrożenia przez Turcję dalszych przepisów dotyczących walki z terroryzmem. UE nadal zachęca Turcję do rozwijania swojej polityki zagranicznej, tak aby uzupełniała politykę zagraniczną Unii i była z nią skoordynowana, oraz do stopniowego dostosowywania się do unijnych obszarów polityki i stanowisk.

51. Trwa wdrażanie reform przyjętych w poprzednich latach, głównie środków zapowiedzianych w pakiecie demokratyzacji z września 2013 r. Trybunał Konstytucyjny podjął szereg ważkich decyzji, które pokazały stabilność systemu konstytucyjnego tego kraju. W grudniu 2013 r. UE i Turcja zawarły porozumienie o readmisji, co zbiegło się w czasie z rozpoczęciem dialogu w sprawie liberalizacji reżimu wizowego. Porozumienie weszło w życie dnia 1 października 2014 r., nadając nowy impuls stosunkom między UE i Turcją. Wznowiono wysiłki na rzecz pokojowego rozstrzygnięcia kwestii Kurdów, przede wszystkim przyjęto przepisy mające na celu wzmocnienie fundamentów prawnych tego procesu, który ma duże znaczenie historyczne dla Turcji i powinien być realizowany w dobrej wierze przez wszystkie strony.

52. Odpowiedź rządu na zarzuty o korupcję w grudniu 2013 r. wywołały poważne obawy o niezawisłość sądów i rozdziału władz. Zakrojone na szeroką skalę przeniesienia oraz dymisje funkcjonariuszy policji, sędziów i prokuratorów pomimo twierdzenia rządu, że nie miały one związku ze zwalczaniem korupcji, wpłynęły na sprawne funkcjonowanie odnośnych instytucji i zrodziły pytania o sposób korzystania z procedur, by formalnie zatwierdzić takie posunięcia. Ważne jest, by dochodzenia w sprawie zarzutów o korupcję były prawidłowo prowadzone z zachowaniem pełnej przejrzystości oraz by zapewnić zdolności operacyjne wymiaru sprawiedliwości i policji. Próby zakazania działalności mediów społecznych, ukrócone później przez Trybunał Konstytucyjny, oraz naciski wywierane na prasę prowadzące do szeroko rozprzestrzenionej autocenzury świadczą o restrykcyjnym podejściu do wolności wypowiedzi. Również restrykcyjne podejście występuje w kwestii wolności zgromadzeń. Tureckie przepisy regulujące prawo do zgromadzeń i możliwość podejmowania interwencji przez funkcjonariuszy organów ścigania oraz wdrażanie tych przepisów będą wymagały dostosowania do norm europejskich.

53. W tym kontekście priorytetową sprawą dla Turcji będzie promowanie na szerszą skalę dialogu wśród wszystkich ugrupowań politycznych i w całym społeczeństwie, ożywienie działań reformatorskich w dziedzinie praworządności i zwracanie większej uwagi na poszanowanie praw podstawowych w ustawodawstwie i w życiu codziennym. Otwarcie negocjacji w sprawie rozdziału 23 i 24 zapewniłoby Turcji kompleksowy plan reform w tym ważnym obszarze. Zachęca się Turcję do bardziej systematycznych kontaktów z Komisją i innymi odnośnymi organami takimi jak Rada Europy i utworzoną przez nią Komisją Wenecką. Zasadniczo należy zwracać większą uwagę na skuteczne wdrażanie istniejących przepisów. Ministerstwo Spraw Europejskich ma do odegrania ważną rolę, jeśli chodzi o zapewnienie koordynacji i zgodności nowego ustawodawstwa z przepisami UE. Komisja czeka na konkretne działania ze strony Turcji w następstwie przyjętej ostatnio strategii UE, której celem jest ożywienie procesu akcesyjnego Turcji.

54. Pozytywny program, zainicjowany w 2012 r., nadal stanowi wsparcie i uzupełnienie negocjacji akcesyjnych z Turcją poprzez ściślejszą współpracę w wielu dziedzinach stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania. Współpracę umocniłoby zwiększenie kontaktów na wysokim szczeblu pomiędzy Turcją, UE i jej państwami członkowskimi. Potrzebne są wzmożone wspólne wysiłki, by rozwiązać problemy w obszarze sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, zwłaszcza w dziedzinie migracji. UE oczekuje, że Turcja w pełni i skutecznie wywiąże się z zobowiązań, jakie podjęła w porozumieniu o readmisji względem wszystkich państw członkowskich.

55. Z uwagi na swoją dużą i dynamiczną gospodarkę Turcja jest ważnym partnerem handlowym UE i cennym elementem konkurencyjności UE w ramach unii celnej. Czas dążyć do wyzwolenia pełnego potencjału unii celnej. UE i Turcja powinny działać na rzecz poszerzenia i modernizacji wzajemnych stosunków handlowych z korzyścią dla obydwu stron. Należy również zająć się wieloma kwestiami związanymi z funkcjonowaniem unii celnej, korzystając przy z tym z oceny dokonanej w 2014 r. Ważne jest także rozwinięcie aktywnego i dalekosiężnego dialogu na tematy gospodarcze. Dalsze wzmacnianie współpracy w dziedzinie energii między UE i Turcją oraz postępy w negocjacjach akcesyjnych ułatwiłyby integrację rynków energetycznych i ustanowienie powiązań między nimi. Współpraca gospodarcza znacznie by się ożywiła w efekcie otwarcia negocjacji w ramach rozdziału 5 (zamówienia publiczne), rozdziału 8 (konkurencja) oraz rozdziału 19 (polityka zatrudnienia i polityka społeczna), które nastąpi, jak tylko Turcja spełni kryteria otwarcia.

56. Komisja kładzie nacisk na wszystkie suwerenne prawa państw członkowskich UE. Wśród nich jest prawo do zawierania dwustronnych porozumień oraz poszukiwania i wydobywania surowców naturalnych zgodnie z dorobkiem UE i prawem międzynarodowym, m.in. Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawie morza. Zgodnie z wielokrotnie powtarzanymi stanowiskami Rady i Komisji z minionych lat czas najwyższy, by Turcja wypełniła swoje zobowiązania polegające na pełnym wykonaniu protokołu dodatkowego i poczynieniu postępów w kierunku normalizacji stosunków z Republiką Cypru. Może to nadać nowy impuls procesowi akcesyjnemu i umożliwić w szczególności postępy w zakresie ośmiu rozdziałów omówionych w konkluzjach Rady z grudnia 2006 r. Komisja wzywa również do unikania wszelkiego rodzaju gróźb, źródeł napięć lub prowokacyjnych działań, które mogłyby zaszkodzić stosunkom dobrosąsiedzkim oraz idei pokojowego rozwiązywania sporów. Komisja z zadowoleniem odnotowuje poparcie Turcji dla wznowienia pełnowymiarowych rozmów w sprawie zakończenia konfliktu na Cyprze. Obecnie ważne jest, by takie wsparcie pociągnęło za sobą konstruktywne oświadczenia i konkretne działania.

57. Jeśli chodzi o kwestię cypryjską, Komisja z zadowoleniem przyjmuje wznowienie przez przywódców społeczności Greków cypryjskich i Turków cypryjskich pełnowymiarowych rozmów w sprawie zakończenia konfliktu pod auspicjami ONZ oraz mianowanie Espena Bartha Eide na stanowisko specjalnego doradcy Sekretarza Generalnego ONZ na Cyprze. Komisja oczekuje, że obydwie strony podejmą wkrótce ważne usystematyzowane negocjacje, które utorują drogę ku porozumieniu w sprawie kompleksowego rozwiązania kwestii cypryjskiej zadowalającego wszystkie strony. Komisja zachęca do działań, które przyczyniają się do utrzymania pozytywnego klimatu między społecznościami i służą Cypryjczykom w ich życiu codziennym, a także z zadowoleniem odnotowuje inicjatywy podejmowane przez społeczeństwo obywatelskie w tym obszarze. UE zadeklarowała swoją gotowość do dostosowania warunków porozumienia do zasad, na których opiera się Unia. Należy unikać oświadczeń, które nie sprzyjają pozytywnej atmosferze w kontekście toczących się rozmów w sprawie zakończenia konfliktu.

58. Islandia: W następstwie decyzji rządu islandzkiego negocjacje akcesyjne zostały wstrzymane w maju 2013 r. Z uwagi na stanowisko rządu Komisja zaczęła stopniowo wycofywać swoją pomoc przedakcesyjną w ramach IPA dla Islandii. Kraj ten pozostaje ważnym partnerem dla UE, gdyż jest stroną porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, członkiem strefy Schengen oraz współpracuje w kwestiach dotyczących Arktyki.

ZAŁĄCZNIK

Podsumowanie ustaleń zawartych w sprawozdaniach z postępów dotyczących Czarnogóry, Serbii, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii, Albanii, Bośni i Hercegowiny, Kosowa i Turcji

Czarnogóra

Czarnogóra w dalszym ciągu w dostateczny sposób spełnia kryteria polityczne. Rząd jest niezmiennie skoncentrowany na integracji z UE. Wzmocnione zostały struktury negocjacji akcesyjnych. Przyjęcie planu działania na lata 2014-2015 dotyczącego wdrożenia strategii reformy administracji publicznej oraz powołanie nowej grupy specjalnej ds. reformy administracji publicznej w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu powinno przynieść postępy w tym obszarze. Należy kontynuować wysiłki na rzecz optymalizacji administracji publicznej, zwiększyć przejrzystość w celu ograniczenia skali korupcji oraz wzmocnić zdolność administracyjną w obszarze integracji europejskiej. Konieczne są poważne działania, by zaradzić daleko idącemu upolitycznieniu służby cywilnej oraz zapewnić system rekrutacji i awansów w oparciu o kryteria merytoryczne. Zwiększenie profesjonalizmu i wydajności jest ważne, zwłaszcza w przypadku administracji, gdyż pomoże jej radzić sobie z wyzwaniami związanymi z negocjacjami akcesyjnymi i wdrażaniem dorobku prawnego UE. W kwestii zarządzania finansami publicznymi konieczne jest zwiększenie zdolności prognozowania finansowego oraz poprawa w zakresie przestrzegania standardów europejskich.

Zarzuty nieprawidłowości rzuciły się cieniem na wybory przeprowadzone w wielu gminach na początku 2014 r. W stosownych przypadkach należy wszcząć dochodzenie, a tam gdzie konieczne właściwe organy powinny ścigać sprawców. Z uwagi na spolaryzowaną scenę polityczną stworzenie nowej administracji w niektórych okręgach po wyborach okazało się trudnym procesem. W lutym i marcu przyjęta została nowa ordynacja wyborcza. Tym samym wypełniono szereg zaległych zaleceń OBWE/ODIHR, natomiast pozostają jeszcze kwestie, którymi należy się zająć zgodnie z normami i najlepszymi praktykami UE. Przyjęciu nowelizacji ustawy o finansowaniu partii politycznych towarzyszyły kontrowersje; główna partia rządząca głosowała przeciwko poprawkom. W czerwcu trybunał konstytucyjny wydał w tej sprawie orzeczenie, uznając znaczną część poprawek do ustawy za niezgodne z konstytucją. Czarnogóra musi niezwłocznie i całkowicie dostosować swoje ramy legislacyjne do europejskich norm i najlepszych praktyk, a także przedstawić pierwsze wyniki w zakresie prawidłowego wdrażania prawa, w tym stosowania, tam gdzie konieczne, odstraszających sankcji. Konieczne jest sfinalizowanie podjętych przez wymiar sprawiedliwości działań w związku z rzekomym nadużyciem środków publicznych na cele partii politycznych oraz zapewnienie odpowiedzialności politycznej.

Odnośnie do reform sądownictwa trwa wdrażanie środków zgodnie z harmonogramem przewidzianym w planie działania. Po dostosowaniu odnośnych przepisów prawnych do reform konstytucyjnych z lipca 2013 r. mianowano szereg sędziów i prokuratorów. Po kilku próbach parlament mianował w październiku 2014 r. nowego prokuratora generalnego. Należy dokończyć reformy wprowadzające jednolity dla całego kraju system rekrutacji sędziów i prokuratorów, obiektywny system awansowania w oparciu o kryteria merytoryczne oraz ulepszony system dyscyplinarny. Wprawdzie ogólnie poprawiła się skuteczność sądów, należy jednak kontynuować dalsze działania w tym kierunku.

Działania antykorupcyjne przyniosły jak dotąd niewielkie efekty. Jeszcze przed rozpoczęciem działalności nowej agencji antykorupcyjnej należy wzmocnić istniejące instytucje zajmujące się zapobieganiem korupcji, tak by stosowały bardziej proaktywne podejście. Korupcja w dalszym ciągu jest zjawiskiem powszechnym w wielu dziedzinach i stanowi poważny problem. Należy wypracować wiarygodne wyniki w zakresie dochodzeń, ścigania i prawomocnych wyroków skazujących w sprawach o korupcję, w tym również o korupcję na wysokim szczeblu. Konieczne jest systematyczne stosowanie narzędzi w zakresie zajęcia i konfiskaty majątku. Chociaż w walce z narkotykami osiągane są coraz lepsze wyniki i wszczęte zostały nowe sprawy przeciwko przemytowi migrantów, problemem pozostają inne formy przestępczości zorganizowanej takie jak handel ludźmi, przestępczość komputerowa oraz pranie pieniędzy. Liczba prawomocnych wyroków skazujących w sprawach dotyczących korupcji i przestępczości zorganizowanej jest ograniczona, do tego w wyniku naruszeń proceduralnych niejednokrotnie zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

Ustanowiono prawne i instytucjonalne ramy przestrzegania praw człowieka, a do systemu prawnego wprowadzono główne elementy międzynarodowych przepisów dotyczących praw człowieka. Konieczne jest wzmocnienie zdolności instytucji odpowiadających za ochronę i egzekwowanie praw człowieka, w tym organów wymiaru sprawiedliwości i policji. Niedociągnięcia w tym obszarze najbardziej dotykają słabsze grupy społeczne, np. Romów i osoby niepełnosprawne.

Poważne obawy budzi kwestia poszanowania wolności wypowiedzi, którą ograniczają przypadki przemocy wobec dziennikarzy oraz ataki na budynki, w których mieszczą się media. Należy dokładnie zbadać i ścigać sprawy z bliższej i dalszej przeszłości dotyczące stosowania gróźb i przemocy wobec dziennikarzy, by ustalić tożsamość nie tylko faktycznych sprawców, ale także osób, które stoją za tymi atakami. Należy w pierwszej kolejności pilnie zająć się starszymi sprawami, by uniknąć ich przedawnienia. W grudniu powołano komisję, której zadaniem jest monitorowanie działań właściwych organów badających sprawy z bliższej i dalszej przeszłości dotyczące stosowania gróźb i przemocy wobec dziennikarzy. Właściwe organy powinny skrupulatnie stosować się do jej zaleceń. Rząd powinien publicznie propagować i wspierać wolność mediów, unikając wszelkich oświadczeń, które mogłyby zostać odebrane jako zastraszanie. Słabo funkcjonują organy samoregulacyjne odpowiadające za utrzymanie i promowanie norm etycznych i zawodowych.

Władze Czarnogóry podjęły dalsze działania, by wzmocnić ochronę praw lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (dalej „osób LGBTI”). Pierwsza parada równości zorganizowana przy odpowiednim wsparciu władz miała miejsce w październiku 2013 r. w Podgoricy. Nadal jednak dochodzi do ataków przeciwko osobom LGBTI i rzadko zapadają wyroki skazujące za tego typu przestępstwa. W społeczeństwie powszechne jest wrogie nastawienie wobec tych osób.

Poprawiła się natomiast sytuacja Romów. Przede wszystkim wzrósł wskaźnik uczęszczania do szkół wśród dzieci romskiego pochodzenia. Niemniej jednak problemem pozostaje liczba dzieci przedwcześnie kończących naukę oraz niski odsetek dziewczynek romskich wśród ogólnej populacji dzieci romskich uczęszczających do szkół. Należy zająć się kwestią dyskryminacji Romów oraz ich niedostateczną reprezentacją w życiu politycznym.

Czarnogóra utrzymuje dobre stosunki dwustronne z innymi krajami objętymi procesem rozszerzenia oraz z sąsiadującymi z nią państwami członkowskimi UE. Kraj ten jest mocno zaangażowany w rozwój współpracy regionalnej. Czarnogóra parafowała porozumienie w sprawie granic z Bośnią i Hercegowiną.

Czarnogóra utrzymuje w mocy dwustronną umowę ze Stanami Zjednoczonymi z 2007 r. o niedostarczaniu osób, która przewiduje zwolnienia spod jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego. Kraj ten musi dostosować się do stanowiska UE w ramach negocjacji akcesyjnych.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Czarnogóra podjęła pewne dalsze działania na rzecz przekształcenia swojej gospodarki w sprawną gospodarkę rynkową. W perspektywie średniookresowej kraj ten powinien być w stanie sprostać presji konkurencyjnej i siłom rynkowym w Unii, pod warunkiem że będzie dążył do wyeliminowania obecnych słabych punktów poprzez właściwe reformy strukturalne.

Po drugiej fali recesji nastąpiło ożywienie gospodarcze w 2013 r., lecz jego podstawy są raczej słabe z powodu niewielkiego popytu wewnętrznego, wąskiej bazy produkcyjnej oraz dużej zależności od warunków zewnętrznych. Obniżył się nieco deficyt na rachunkach obrotów bieżących, lecz utrzymuje się wysoki poziom nierównowagi zewnętrznej. Utrzymujące się znaczne deficyty budżetowe wskazują na konieczność podjęcia środków w zakresie konsolidacji budżetowej w celu obniżenia długu publicznego. Warunki na rynku pracy pozostają – pomimo nieznacznych postępów – niestabilne w związku z wysokim poziomem bezrobocia, zwłaszcza wśród ludzi młodych i osób długotrwale bezrobotnych.

Czarnogóra powinna zwiększyć mobilność pracowników i wzmocnić skuteczność aktywnej polityki rynku pracy, a także podnieść jakość nauczania, m.in. kształcenia i szkolenia zawodowego. By wspierać rozwój sektora prywatnego, konieczne jest podjęcie środków, które uproszczą ramy regulacyjne i prawne, m.in. poprawią egzekwowanie umów, spowodują obniżenie kosztów administracyjnych i zmniejszenie barier oraz ułatwią stosowanie procedur prywatyzacji. Nierozstrzygnięta kwestia dotycząca konglomeratu aluminium KAP wymaga trwałego rozwiązania, które będzie zgodne z zasadami układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. Jest to konieczne, by uniknąć nowej serii zobowiązań warunkowych.

Jeśli chodzi o zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa w UE, stopień dostosowania przepisów przez Czarnogórę jest zróżnicowany. W wyniku przeglądu zgodności prawa krajowego z prawem unijnym (screening) Komisja ocenia, że w przypadku 20 rozdziałów kraj ten poczynił dostateczne postępy w kierunku rozpoczęcia negocjacji bez ustanawiania kryteriów otwarcia. Dotychczas otwarto dziesięć z tych rozdziałów i ustalono dla nich kryteria pośrednie i kryteria zamknięcia, natomiast dwa rozdziały zostały tymczasowo zamknięte. Kryteria otwarcia zostały ustalone dla rozdziałów dotyczących praworządności oraz jedenastu innych rozdziałów[6]. Spełnienie kryteriów otwarcia oraz kryteriów pośrednich ustalonych dla rozdziałów dotyczących praworządności, a także kryteriów zamknięcia przyjętych dla ośmiu innych rozdziałów[7] powinno prowadzić Czarnogórę ku integracji.

Ogólnie rzecz ujmując, Czarnogóra zrobiła postępy w zakresie dostosowania swoich przepisów do dorobku prawnego UE w ramach niektórych rozdziałów, m.in. jeśli chodzi o prawo własności intelektualnej, naukę i badania, edukację i kulturę, ochronę konsumenta i zdrowia oraz politykę zagraniczną, bezpieczeństwa i obrony. Kraj ten dostosował swoje przepisy do środków ograniczających wprowadzonych decyzjami Rady oraz wdrożył te środki, m.in. środki ograniczające w związku z bezprawną aneksją Krymu przez Rosję oraz z wydarzeniami we wschodniej Ukrainie.

Poważnym wyzwaniem pozostaje dostosowanie przepisów prawnych Czarnogóry do dorobku prawnego UE oraz zwiększenie niezbędnej zdolności administracyjnej. Administracja tego kraju będzie musiała skoncentrować się na spełnieniu pozostałych kryteriów otwarcia. Szczególną wagę należy przyłożyć do zgodności z zasadami pomocy państwa przewidzianymi w układzie o stabilizacji i stowarzyszeniu w przypadku konglomeratu KAP. Konieczna jest poprawa zdolności administracyjnej we wszystkich obszarach ochrony środowiska i zmiany klimatu zarówno na poziomie centralnym, jak i lokalnym, tak aby zapewnić dostosowanie ustawodawstwa krajowego do dorobku prawnego UE w tych obszarach i wprowadzanie w życie tego dorobku.

Serbia

Serbia w dalszym ciągu w dostateczny sposób spełnia kryteria polityczne. Przedterminowe wybory parlamentarne w marcu potwierdziły dążenia tego kraju do integracji europejskiej. Przystąpienie do UE pozostaje głównym celem nowo wybranego rządu, który może liczyć na poparcie bezprecedensowej większości dwóch trzecich w parlamencie dla planu przeprowadzenia kluczowych reform koniecznych do wprowadzenia kraju na europejską ścieżkę. Rząd serbski wyznaczył sobie w tym obszarze ambitne cele gospodarcze. Reformy konstytucyjne na wczesnym etapie kadencji nowego parlamentu przyniosłyby decydujące postępy w negocjacjach akcesyjnych. Należy zwrócić uwagę na stałe zwiększanie przejrzystości procesu reform i włączenie w niego szerszego kręgu zainteresowanych stron. Procedura parlamentarna w trybie pilnym powinna być stosowana tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne. Należy konsekwentnie uznawać rolę niezależnych organów regulacyjnych i wykonywać ich zalecenia. W czerwcu ustanowiono Krajowy Konwent w sprawie Unii Europejskiej, który służy jako platforma współpracy ze społeczeństwem obywatelskim w trakcie procesu negocjacji akcesyjnych. Powinno to prowadzić do poszerzenia zakresu konsultacji ze społeczeństwem przez cały ten proces, zwłaszcza w okresach szczególnych wyzwań społecznych i gospodarczych dla obywateli serbskich.

Serbia odnotowuje postępy w zakresie reformy administracji publicznej. Ponadto przyjęła wszechstronną strategię, poprawiła koordynację oraz planowanie polityki publicznej oraz powołała nowy sekretariat ds. polityki publicznej. Konieczna jest jednak solidna i kompleksowa reforma opierająca się na właściwej analizie i narzędziach zarządzania wynikami.

Poczynione zostały pierwsze kroki w kierunku wprowadzenia w życie przyjętej w zeszłym roku strategii w zakresie reformy sądownictwa i walki z korupcją. Serbia przeanalizowała istotne wyzwania, przed jakimi stoją jej sądy. Podjęto intensywne działania ustawodawcze oraz przyjęto zasady oceny sędziów i prokuratorów. Mianowano znaczącą liczbę prezesów sądów w charakterze stałym. Pierwsza generacja notariuszy objęła urząd. Konieczne jest jednak przyjęcie kluczowych aktów ustawodawczych takich jak przepisy regulujące bezpłatną pomoc prawną. Trwa ocena wdrażania niedawno przyjętych przepisów. Niezbędne są postępy, by zapewnić skuteczność i niezawisłość sądów. Kryteria naboru i mianowania sędziów sądów niższej instancji pozostają niejasne. Upowszechnienie systemu kontradyktoryjnego oraz wprowadzenie zmian do sieci sądów nie wpłynęło jak dotąd w zauważalny sposób na wydajność i jakość wymiaru sprawiedliwości.

Istnieje silna motywacja polityczna, by zwalczać korupcję. Przeprowadzono szereg dochodzeń w sprawach dotyczących wysoko postawionych osób oraz podjęto środki, by usprawnić koordynację i przywództwo instytucjonalne w tym obszarze. Korupcja jest jednak w wielu dziedzinach zjawiskiem powszechnym i wciąż stanowi poważny problem. Liczba wyroków skazujących w stosunku do aktów oskarżenia jest niska. Nie wprowadzono jeszcze mechanizmów ochrony osób sygnalizujących nieprawidłowości. Należy ustanowić skuteczne mechanizmy zapobiegania i powstrzymywania. Agencja antykorupcyjna oraz Rada ds. walki z korupcją wymagają wsparcia na najwyższym szczeblu oraz konieczne są działania następcze odpowiednio do ich zaleceń i wniosków. Należy wypracować skuteczne rozwiązania problemu, jakim jest nadmierna liczba przypadków stawiania w stan oskarżenia w związku z wykroczeniami polegającymi na nadużyciu stanowiska w sektorze prywatnym.

Serbia czynnie uczestniczy w regionalnej współpracy dotyczącej egzekwowania prawa, która przyniosła wymierne efekty w walce ze zorganizowaną przestępczością. W rezultacie doszło przede wszystkim do głośnych aresztowań osób wywodzących się z zorganizowanych grup przestępczych. Konieczna jest strategiczna ocena zagrożeń wynikających z tego typu przestępczości w celu opracowania strategicznych planów i analiz oraz właściwych sposobów reagowania organów ścigania, z uwzględnieniem ochrony porządku publicznego dzięki wykorzystaniu danych wywiadowczych. Należy osiągnąć wiarygodne wyniki w zakresie dochodzeń, oskarżeń i prawomocnych wyroków skazujących w sprawach dotyczących korupcji i przestępczości zorganizowanej, w tym w sprawach dotyczących osób na wysokim szczeblu. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

W przyszłości zasadniczym kamieniem milowym dla tego kraju będzie przyjęcie wiarygodnych i kompleksowych planów działania w ramach rozdziałów 23 i 24 zgodnie z nowym podejściem.

Ramy prawne dotyczące ochrony mniejszości zasadniczo funkcjonują, lecz należy pracować nad ich spójnym wdrożeniem w całym kraju, szczególnie w dziedzinach takich jak edukacja, posługiwanie się językami, a także dostęp do mediów i nabożeństw w językach mniejszości. Należy zintensyfikować korzystne działania, które zostały podjęte w celu poprawy sytuacji Romów, zwłaszcza w zakresie edukacji, mieszkalnictwa i zatrudnienia. Niezbędne są dalsze trwałe wysiłki na rzecz poprawy położenia uchodźców i przesiedleńców.

Parada równości zorganizowana w dniu 28 września w Belgradzie, która przebiegała bez większych incydentów, była ważnym krokiem w kierunku skutecznego stosowania praw człowieka, a zwłaszcza praw osób LGBTI. Serbia podjęła ważne działania w kierunku wdrożenia strategii medialnej z 2011 r. poprzez przyjęcie w sierpniu pakietu przepisów dotyczących mediów, które mają zwiększyć przejrzystość struktury własności mediów i ich finansowania oraz dostosować przepisy i praktyki do tych obowiązujących w UE. Istnieją jednak obawy, że coraz trudniej jest korzystać z pełnej wolności wypowiedzi. Na władzach spoczywa zasadnicza odpowiedzialność za umożliwianie korzystania z wolności wypowiedzi w sposób niezakłócony, m.in. poprzez odpowiednie wspieranie niezależnych organów, obrońców praw człowieka oraz niezależnych dziennikarzy. Rozpowszechnianie wszystkich praw podstawowych oraz realizacja strategii przeciwdziałającej dyskryminacji będą wymagały jeszcze większego zaangażowania i bardziej proaktywnego podejścia.

Serbia w dalszym ciągu stosowała konstruktywne podejście we współpracy regionalnej i dokonała znacznych postępów, jeśli chodzi o stosunki ze swoimi sąsiadami.

Co się tyczy normalizacji stosunków z Kosowem, Serbia pozostała zaangażowana w dialog i zobowiązała się wykonać pierwsze porozumienie w sprawie zasad regulujących normalizację stosunków uzgodnione w kwietniu 2013 r. oraz inne porozumienia osiągnięte w dialogu. W rezultacie wprowadzono szereg nieodwracalnych zmian w terenie, w tym m.in. przeprowadzono pierwsze wybory lokalne i parlamentarne w Kosowie oraz uczyniono bardzo wiele w kierunku zlikwidowania struktur serbskiej policji i sądów. Zaaprobowano trwałe rozwiązanie dotyczące włączenia Kosowa w proces współpracy w Europie Południowo-Wschodniej (SEECP). Wprawdzie od czasu zwołania w Kosowie przedterminowych wyborów nie zorganizowano żadnego spotkania na wysokim szczeblu, kontynuowano jednak prace na poziomie technicznym, co przyniosło postępy w dziedzinie poboru ceł, zintegrowanego zarządzania granicami, energii i usług telekomunikacyjnych.

Generalnie jednak nastąpiło zahamowanie postępów we wdrażaniu dialogu. Zarówno w Serbii, jak i w Kosowie doszło do przedterminowych wyborów powszechnych. Ważne jest wznowienie dialogu na wysokim szczeblu. Równie istotne jest, by obydwie strony dalej w pełni angażowały się w wykonywanie w dobrej wierze wszystkich istniejących porozumień. Dalsze postępy powinny stopniowo prowadzić do kompleksowej normalizacji stosunków między Serbią i Kosowem w formie prawnie wiążącego porozumienia pod koniec negocjacji akcesyjnych z Serbią, co z kolei powinno umożliwić obu krajom pełne wykonywanie ich praw i zobowiązań.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Serbia osiągnęła ograniczone postępy w kierunku przekształcenia swojej gospodarki w sprawną gospodarkę rynkową. Kraj ten musi podjąć szeroko zakrojone reformy strukturalne, aby w perspektywie średnioterminowej móc sprostać presji konkurencyjnej oraz unijnym siłom rynkowym.

Tempo wzrostu gospodarki uległo spowolnieniu w pierwszej połowie roku, na co wpływ miały m.in. silne powodzie. Rząd rozpoczął realizację ambitnego programu reform gospodarczych i strukturalnych od poważnego kroku, a mianowicie od wdrożenia pierwszego zbioru istotnych przepisów prawnych z dziedziny pracy, prywatyzacji i upadłości. Pomimo wprowadzenia szeregu nowych środków nierównowaga budżetowa utrzymuje się na wysokim poziomie, a przy tym rośnie dług publiczny. Rosnący eksport przyczynia się jednak do zmniejszenia nierównowagi zewnętrznej. Odnotowano najniższy w historii tego kraju poziom inflacji poniżej wartości założonych przez bank centralny. Wskaźnik bezrobocia był wciąż bardzo wysoki.

Konieczne jest podjęcie znacznych wysiłków na rzecz obniżenia wydatków publicznych oraz wdrożenia przyjętych reform strukturalnych, by przywrócić stabilność finansów publicznych i wesprzeć wzrost gospodarczy. Zmniejszenie ogromnego wpływu państwa na gospodarkę wymaga uporania się z niewydolnością rozbudowanego sektora publicznego, przyspieszenia prywatyzacji zgodnie z harmonogramem, usprawnienia pomocy państwa oraz poprawy ładu korporacyjnego w przedsiębiorstwach publicznych. Należy usprawnić pobór podatków, m.in. poprzez rozwiązanie kwestii dużego sektora nieformalnego. Otoczenie biznesu boryka się z nadmierną biurokracją, powolną procedurą wchodzenia na rynek i wychodzenia z niego, wieloma przeszkodami dla inwestorów, takimi jak słaby system prawny oraz wolna realizacja umów. Należy skutecznie rozwiązać problem wysokiego odsetka kredytów zagrożonych, by poprawić akcję kredytową banków. Modernizacja infrastruktury fizycznej, uszkodzonej przede wszystkim w wyniku powodzi, wymaga ciągłych działań oraz utworzenia dodatkowej przestrzeni fiskalnej. Należy usprawnić system edukacji z uwagi na malejący odsetek uczniów oraz niedopasowanie umiejętności na rynku pracy.

Co się tyczy zdolności do podejmowania zobowiązań wynikających z członkostwa, Serbia kontynuowała dostosowywanie swojego prawodawstwa do wymogów prawodawstwa UE w wielu obszarach. Kraj ten nadal sprawnie wypełniał swoje zobowiązania podjęte w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. Odnotowano widoczne postępy w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego i mediów w efekcie przyjęcia pakietu trzech ustaw wdrażających strategię z 2011 r. dotyczącą mediów. Tym samym dostosowano w większym zakresie ramy prawne tego kraju do dorobku prawnego Unii. Dokonano dalszych dostosowań do przepisów unijnych w zakresie transportu kolejowego, powietrznego i drogowego. Kontynuowano przekazywanie wyników spisu powszechnego oraz spisu rolnego. Jednym z priorytetów nowej strategii reformy administracji publicznej ze stycznia 2014 r. jest publiczna wewnętrzna kontrola finansowa.

W obszarze polityki zagranicznej i bezpieczeństwa należy poprawić dostosowanie prawodawstwa Serbii do deklaracji UE i decyzji Rady, tak aby Serbia spełniała określony w ramach negocjacyjnych wymóg polegający na stopniowym dostosowywaniu swojej polityki i decyzji w tym obszarze do polityki i decyzji przyjętych przez Unię Europejską i jej państwa członkowskie w okresie poprzedzającym przystąpienie. Serbia musi bezzwłocznie szczegółowo opracować i wdrożyć rzetelne i solidne mechanizmy monitorowania i nadzoru procesu dostosowywania swojego prawodawstwa do dorobku prawnego Unii we wszystkich obszarach. Niezbędne są znaczne wysiłki nie tylko na rzecz ulepszenia i pełnego wdrożenia ogólnych ram prawnych, ale przede wszystkim zapewnienia odpowiednich zasobów finansowych i ludzkich, by wesprzeć wspomniane reformy. Ponadto brakuje koordynacji i przywództwa na poziomie instytucji w pewnych kluczowych obszarach dorobku prawnego Unii i konieczne jest zapewnienie niezależności organów regulacyjnych. Prawodawstwo w zakresie kontroli pomocy państwa wymaga dostosowania do dorobku prawnego Unii oraz skutecznego stosowania wobec wszystkich przedsiębiorstw, również tych, które przechodzą proces restrukturyzacji i prywatyzacji. Konieczne są dalsze działania, by usprawnić procedurę azylową zgodnie z normami UE, a także należy bezzwłocznie zmodernizować obiekty stałego zakwaterowania. Serbia musi zintensyfikować działania w kierunku dostosowania swojego prawodawstwa do przepisów unijnych w dziedzinie energii, w tym również w odniesieniu do Gazociągu Południowego (south stream). Kwestią priorytetową musi być doprowadzenie do rozdzielenia przesyłu i dystrybucji od wytwarzania energii oraz restrukturyzacja państwowego przedsiębiorstwa gazowego Srbijagas. Serbia powinna kontynuować dostosowywanie do dorobku prawnego UE przepisów w zakresie podatków, ochrony środowiska, zmiany klimatu i organizmów genetycznie modyfikowanych, a także istotnie wzmocnić ogólny system ochrony zdrowia i ochrony socjalnej.

Była jugosłowiańska republika Macedonii

Zasadniczo była jugosłowiańska republika Macedonii nadal w dostateczny sposób spełnia kryteria polityczne. Zrealizowano znaczną część reform systemu sądowego i administracji publicznej oraz poczyniono postępy od czasu uzyskania statusu kraju kandydującego w 2005 r. Poziom dostosowania prawodawstwa do dorobku prawnego UE jest wysoki, biorąc pod uwagę etap procesu akcesyjnego, na jakim znajduje się ten kraj. W dalszym ciągu jednak nierozwiązane pozostały poważne problemy, a w niektórych obszarach przybywa nowych wyzwań. Dotyczy to przede wszystkim kultury politycznej stwarzającej coraz głębsze podziały, poważnych obaw dotyczących coraz większego upolitycznienia instytucji państwowych i mediów, nad którymi rząd sprawuje coraz dalej posuniętą kontrolę, a do tego wciąż niestabilnej sytuacji między różnymi grupami etnicznymi.

Zdaniem OBWE/ODIHR wybory prezydenckie oraz przedterminowe wybory parlamentarne w kwietniu 2014 r. zostały sprawnie przeprowadzone, lecz negatywnie odbił się na nich brak rozdziału między funkcjami państwowymi i partyjnymi, a także stronnicze relacje w mediach. Obawy o zatarcie linii podziału między państwem a partiami rządzącymi nadwyrężają zaufanie do instytucji publicznych. Brak dialogu oraz utrzymujące się podziały między partiami doprowadziły do odnowienia kryzysu politycznego na tle zarzutów dotyczących wyborów; w rezultacie główna partia opozycyjna nie obsadziła swoich miejsc w parlamencie. Główne ugrupowania polityczne nie podejmują dostatecznych wysiłków, by prowadzić konstruktywną politykę w interesie wszystkich wyborców oraz całego kraju. Rząd i opozycja powinni przedsięwziąć kroki w kierunku przywrócenia dialogu politycznego w parlamencie. Rząd musi zapewnić opozycji możliwość pełnego sprawowania kontroli demokratycznej. Z drugiej strony opozycja musi wnieść twórczy wkład w procesy demokratyczne.

Poważne obawy budzi upolitycznienie administracji publicznej na poziomie centralnym i lokalnym. Zasady przejrzystości i odpowiedzialności oraz system zasług nadal nie są w pełni stosowane. OBWE/ODIHR poinformowały również o wiarygodnych zarzutach wywierania presji na pracowników sektora publicznego podczas wyborów w kwietniu 2014 r. Należy rozwiązać te kwestie, m.in. w drodze nowych przepisów ustawodawczych.

Niezbędna jest dalsza poprawa niezawisłości i kompetencji sądów. Należy także położyć większy nacisk na jakość wymiaru sprawiedliwości dla obywateli. Znaczne postępy w tym obszarze pod względem legislacyjnym i technicznym pozostają w cieniu rosnących obaw o wybiórczość wymiaru sprawiedliwości. Pomimo odnotowywanych sukcesów korupcja nadal jest zjawiskiem powszechnym w wielu dziedzinach i stanowi poważny problem. Przepisy antykorupcyjne wymagają skuteczniejszego wdrażania.

Poczyniono dalsze postępy w obszarze współpracy policji i walki z przestępczością zorganizowaną oraz handlem ludźmi. Należy nadal dążyć do osiągania pozytywnych wyników w zakresie prowadzenia dochodzeń i postępowań sądowych oraz wydawania wyroków w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej i korupcji. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

Ustanowione zostały ogólne przepisy dotyczące ochrony praw podstawowych, lecz należy przyłożyć większą wagę do ich skutecznego wykonywania. Konieczne są dalsze wysiłki w kierunku rozwiązania problemu dyskryminacji ludności romskiej i uprzedzeń wobec niej, a także zwalczania nietolerancji wobec osób LGBTI.

W dalszym ciągu krępowana jest wolność mediów. Rząd wywiera wpływ na treści prezentowane w mediach m.in. poprzez finansowanie reklam ze środków publicznych. Prawie nieobecne są prawdziwie niezależne reportaże, do tego główne media nie przekazują dokładnych i obiektywnych informacji i nie prowadzą rzetelnej debaty publicznej.

Jeśli chodzi o stosunki między różnymi grupami etnicznymi, umowa ramowa z Ochrydy, kładąca kres konfliktowi z 2001 r., stanowi ramy mające zagwarantować wieloetniczny charakter społeczeństwa. Wśród społeczności przeważa jednak poczucie braku wzajemnego zaufania. Wystarczy incydent, by podsycić napięcia. Konieczne jest bardziej proaktywne wspólne podejście do promowania wieloetnicznego społeczeństwa sprzyjającego włączeniu. Należy zakończyć przegląd umowy ramowej z Ochrydy oraz wdrożyć sformułowane w jego wyniku zalecenia.

Kraj zasadniczo utrzymuje dobre stosunki z innymi krajami objętymi procesem rozszerzenia i odgrywa aktywną rolę we współpracy regionalnej. Konstruktywne podejście do stosunków z sąsiadującymi państwami członkowskimi UE nadal ma istotne znaczenie. Należy unikać działań i stwierdzeń mających negatywny wpływ na stosunki dobrosąsiedzkie.

Co się tyczy kryteriów gospodarczych, była jugosłowiańska republika Macedonii jest na zaawansowanym etapie prac, a w niektórych obszarach poczyniła dalsze postępy na drodze do sprawnej gospodarki rynkowej. By sprostać presji konkurencyjnej oraz unijnym siłom rynkowym w perspektywie średnioterminowej, kraj ten musi rozwiązać istotne problemy poprzez zdecydowane podjęcie reform strukturalnych.

Utrzymuje się ożywienie gospodarcze, które nadal jednak opiera się w dużym stopniu na sektorze zewnętrznym i ma ograniczony wpływ na bezrobocie, które pozostaje wysokie, szczególnie wśród osób młodych. Reformy mające zaradzić ograniczeniom strukturalnym na rynku pracy realizowane są w sposób niezdecydowany. Utrzymano stabilność finansową oraz odnotowano rosnący napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Pogorszyła się natomiast dyscyplina budżetowa oraz przejrzystość i jakość wydatków publicznych.

Perspektywy wzrostu i zatrudnienia w dużym stopniu zależą od otoczenia biznesu w krajowym sektorze prywatnym. Aby wspierać to otoczenie, konieczne jest dalsze usprawnienie procedur udzielania licencji, także w celu stworzenia wzajemnych powiązań między przedsiębiorstwami i podwykonawcami na rynku krajowym i zagranicznym, związanych z przepływem informacji, towarów i pieniędzy (backward linkages); skrócenia procedur wychodzenia z rynku; oraz, generalnie rzecz biorąc, zapewnienia wszystkim przedsiębiorstwom równych warunków działania przy egzekwowaniu uregulowań w dziedzinie biznesu. Należy poprawić dostęp do finansowania, m.in. poprzez ożywienie kanału kredytów bankowych. Umiejętności pracowników muszą być lepiej dopasowane do popytu na pracę. W tym celu należy przeprowadzić dalszą reformę systemu kształcenia i m.in. wdrożyć strategię szkoleń zawodowych. Co się tyczy finansów publicznych, w związku z ponownym pogorszeniem się dyscypliny budżetowej w 2013 r. i 2014 r. należy ulepszyć procedury planowania budżetowego oraz zwiększyć spójność między wykonaniem rocznego budżetu i średnioterminową strategią budżetową. Konieczna jest poprawa jakości wydatków publicznych poprzez przesunięcie wydatków kapitałowych na inwestycje sprzyjające wzrostowi gospodarczemu.

Była jugosłowiańska republika Macedonii poczyniła dalsze postępy, jeżeli chodzi o poprawę zdolności do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa w UE. Kraj ten pozostaje zaangażowany w proces stabilizacji i stowarzyszenia i wywiązuje się ze swoich zobowiązań wynikających z układu o stabilizacji i stowarzyszeniu.

Prowadzi on szeroko zakrojoną współpracę z UE we wszystkich obszarach dorobku prawnego Unii oraz jest na zaawansowanym etapie dostosowywania swoich przepisów do dorobku prawnego UE na poziomie strategicznym i instytucjonalnym. Kraj osiągnął wystarczający poziom dostosowania, aby przystąpić do kolejnego etapu procesu akcesyjnego. Obecnie należy skoncentrować się na zdolności administracyjnej i skutecznym wdrażaniu.

W dziedzinie rynku wewnętrznego osiągnięto już zadowalający poziom dostosowania prawodawstwa w zakresie przepływów kapitału, usług pocztowych oraz prawa spółek. W dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych kraj ten jest na zaawansowanym etapie prac nad polityką wizową, granicami zewnętrznymi i strefą Schengen oraz współpracą policyjną. Z drugiej strony niezbędne są dalsze działania, zwłaszcza w zakresie polityki regionalnej, środowiska i zmiany klimatu, polityki społecznej i edukacji. Trzeba również wzmocnić i rozwijać wewnętrzną kontrolę finansową w sektorze administracji publicznej.

Rada nie podjęła jeszcze decyzji w sprawie wniosku Komisji z 2009 r. dotyczącego przystąpienia do drugiego etapu stowarzyszenia zgodnie z art. 5 układu o stabilizacji i stowarzyszeniu.

Albania

Albania poczyniła dalsze postępy w wypełnianiu politycznych kryteriów członkostwa w UE. Rozpoczęto dialog na wysokim szczeblu dotyczący kluczowych priorytetów oraz powołano wspólne grupy robocze, których zadaniem jest ustrukturyzowanie prac nad wymaganymi reformami. Należy jeszcze powołać krajową radę ds. integracji europejskiej, która promowałaby włączenie wszystkich zainteresowanych stron i zjednoczyłaby je wokół procesu reform. Ogromne znaczenie dla stabilności reform ma konstruktywny i trwały dialog polityczny między rządem i opozycją.

Parlament w drodze konsensusu przyjął uchwałę w sprawie integracji europejskiej. Przyjął ponadto szereg środków ustawodawczych dotyczących integracji UE, głównie w dziedzinie walki z korupcją i przestępczością zorganizowaną oraz głosował w sprawie mianowań na stanowiska w wymiarze sprawiedliwości. Poprawiła się przejrzystość procedury ustawodawczej. Napięta atmosfera polityczna rzutuje jednak na prace parlamentu i w efekcie opozycja często rezygnowała z udziału w pracach parlamentarnych, a od lipca je całkowicie bojkotuje. Zarówno rząd, jak i opozycja muszą doprowadzić do debaty politycznej, przede wszystkim w parlamencie. Rząd musi zapewnić opozycji możliwość pełnego sprawowania kontroli demokratycznej. Z drugiej strony opozycja musi wnieść twórczy wkład w procesy demokratyczne.

Albania kontynuowała reformę administracji publicznej, w efekcie której przede wszystkim w życie weszła ustawa o służbie cywilnej, przyjęto odnośne przepisy wykonawcze oraz podjęto działania mające usprawnić procedury rekrutacji. Należy kontynuować wdrażanie tej reformy i dążyć do wzmocnienia procesu odpolitycznienia, zwiększenia odpowiedzialności oraz poprawy standardów zawodowych obowiązujących w administracji publicznej. Kodeks postępowania administracyjnego wymaga sfinalizowania i przyjęcia zgodnie z normami UE. Konieczne będzie podjęcie kroków w celu wzmocnienia niezależności i poprawy wyników prac niezależnych instytucji.

Albania podjęła dalsze działania, by zreformować system sądowy. Podjęła współpracę z Komisją Wenecką w celu zwiększenia niezależności, odpowiedzialności i profesjonalizmu systemu sądowego oraz przystąpiła do stworzenia projektu reformy sądownictwa w latach 2014–2020. Przedsięwzięto pewne kroki, by zwiększyć odpowiedzialność i przejrzystość wymiaru sprawiedliwości, m.in. wprowadzono zmiany ustawodawcze mające uregulować kwestię immunitetów sędziów i prokuratorów. W wyniku postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom nałożono szereg sankcji. Działalność rozpoczęły sądy administracyjne, choć nadal nie są w pełni operacyjne. By poprawić funkcjonowanie ustawy o Naczelnej Radzie ds. Wymiaru Sprawiedliwości, wprowadzono do niej zmiany. Wyrażono jednak zarzuty, że zmiany te zostały przyjęte w pośpiechu i nie skonsultowano ich ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami. Pozostaje wiele braków oraz panuje ogólne przekonanie o pilnej konieczności głębokiej reformy sądownictwa. Konieczne będą dalsze działania, by zapewnić niezależność, wydajność i odpowiedzialność wymiaru sprawiedliwości, m.in. poprzez wprowadzenie poprawek do konstytucji. Albania będzie musiała zdecydowanie dążyć do zrealizowania tego procesu, podejmując konstruktywną współpracę ze wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz kontynuując współpracę z Komisją Wenecką. Potrzebne są zdecydowane działania, by wzmocnić system dyscyplinarny dla sędziów, prokuratorów i prawników, a także by dalej poprawiać wydajność sądów.

Rząd wykazał wolę polityczną, by podjąć zdecydowane działania w celu zapobiegania korupcji i walki z nią. Wzmocniono ramy ustawodawcze i ulepszono koordynowanie i monitorowanie polityki na szczeblu centralnym. Wyznaczono krajowego koordynatora ds. walki z korupcją, a we wszystkich właściwych ministerstwach stworzono sieć punktów do walki z korupcją. Zjawisko korupcji występuje jednak powszechnie w wielu obszarach, m.in. w sądownictwie i organach ścigania, i pozostaje szczególnie dotkliwym problemem. Albania musi podjąć działania, by egzekwować ramy ustawodawcze i przyjąć strategię oraz plany działania w zakresie walki z korupcją na lata 2014-2020. Należy poprawić współpracę międzyinstytucjonalną oraz usunąć obecne utrudnienia w stosowaniu proaktywnych technik śledczych. Kraj ten będzie ponadto musiał postarać się o lepsze wyniki w zakresie prowadzenia dochodzeń i postępowań sądowych oraz wydawania wyroków w sprawach o korupcję, szczególnie na wysokim szczeblu.

W walce ze zorganizowaną przestępczością widać pozytywny trend w wielu obszarach: zintensyfikowano działania w zakresie egzekwowania prawa, w tym w zakresie konfiskaty narkotyków i przestępstw związanych z narkotykami, przestępstw gospodarczych oraz handlu ludźmi. W szczególności władze podjęły poważne działania w celu zwalczania uprawy i sprzedaży konopi, która jest wciąż poważnym problemem. Przede wszystkim zorganizowana została szeroko zakrojona akcja policyjna we wsi Lazarat i na północy kraju. Zacieśniono międzynarodową współpracę. Albania musi jednak wzmóc walkę z przestępczością zorganizowaną. Należy jeszcze bardziej usprawnić współpracę między organami ścigania oraz usunąć przeszkody prawne negatywnie wpływające na skuteczność dochodzeń. Albania będzie musiała podjąć trwałe wysiłki połączone z proaktywnymi i systematycznymi dochodzeniami finansowymi oraz konsekwentnym egzekwowaniem prawa, by przeciwdziałać wszelkim rodzajom działalności przestępczej, w tym praniu pieniędzy oraz handlowi ludźmi i narkotykami. Należy kontynuować zdecydowane działania wymierzone przeciwko uprawom konopi. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

W dziedzinie praw podstawowych zasadniczo przestrzegano wolności zgromadzeń i zrzeszania się, a także wolności myśli, sumienia i wyznania. Poprawiła się współpraca między władzami państwa i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w zakresie praw osób LGBTI. Zweryfikowano przepisy prawne dotyczące osób niepełnosprawnych; należy zapewnić ich wdrożenie. Należy usunąć przepisy prawne dyskryminujące osoby ze względu na płeć, wzmocnić zdolność instytucji w zakresie ochrony dzieci oraz zająć się problemem przymusowej pracy dzieci. Przyjęto plan działania w zakresie praw dziecka. Albania będzie musiała skoncentrować się na wdrożeniu środków sprzyjających włączeniu Romów i chroniących słabsze grupy społeczne. Konieczne jest dalsze wzmocnienie ochrony praw własności, m.in. poprzez weryfikację strategii reformy własności z 2012 r. i wzmocnienie bezpieczeństwa własności prawnej. Rząd nie osiągnął priorytetów wyznaczonych w obszarze wolności wypowiedzi i mediów. Należy przywrócić wszystkie ustawowe funkcje Rady ds. Mediów Audiowizualnych i zagwarantować w praktyce jej niezależność. Problemem pozostaje bezprawne korzystanie z częstotliwości przez niektórych nadawców.

Zasadnicze znaczenie ma zaangażowanie Albanii we współpracę regionalną i dobre stosunki sąsiedzkie.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Albania poczyniła pewne postępy na drodze do przekształcenia swojej gospodarki w sprawną gospodarkę rynkową. Powinna być w stanie sprostać presji konkurencyjnej i siłom rynkowym wewnątrz Unii w perspektywie średniookresowej, pod warunkiem że przyspieszy reformy strukturalne.

Kraj ten zachował stabilność makroekonomiczną, zajął się rozliczeniem zaległości finansowych oraz podjął kroki w kierunku usprawnienia administracji podatkowej i poboru podatków. Nastąpiło jednak dalsze spowolnienie gospodarcze, utrzymuje się wysoki deficyt na rachunku obrotów bieżących, co świadczy o słabej konkurencyjności. Deficyt budżetowy przekroczył ustalony cel w 2013 r., a także wzrósł wysoki już poziom długu publicznego, zawężając tym samym pole manewru w dziedzinie budżetowej. Inflacja utrzymywała się na niskim poziomie, co pozwoliło na dalsze łagodzenie polityki monetarnej, lecz nie przełożyło się to na wzrost kredytów z uwagi na wysoki poziom kredytów zagrożonych w bankach komercyjnych. Powszechnym problemem jest wysokie bezrobocie i gospodarka nieformalna.

Albania powinna realizować działania w kierunku konsolidacji budżetowej w celu zredukowania długu publicznego, zachowując przy tym margines na wydatki sprzyjające wzrostowi gospodarczemu. Należy zreformować sektor energetyczny oraz kontynuować reformy emerytur i administracji podatkowej, tak aby obniżyć zagrożenie, jakie sektor ten stwarza dla finansów publicznych. Należy wspierać udzielanie kredytów bankowych i wzrost akcji kredytowej poprzez ciągłe regulowanie zaległości państwowych wobec przedsiębiorstw oraz eliminowanie kredytów zagrożonych. Konieczne jest usunięcie przeszkód dla rozwoju sektora prywatnego poprzez poprawę otoczenia biznesu, które charakteryzuje się lukami w praworządności, niedociągnięciami ram regulacyjnych oraz niepewnością co do prawa własności. Stworzenie warunków sprzyjających inwestycjom prywatnym, w szczególności bezpośrednim inwestycjom zagranicznym, ma zasadnicze znaczenie dla zróżnicowania wąskiej bazy produkcyjnej. Należy dalej poprawić jakość kształcenia i szkoleń, by zaradzić problemowi niedopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy oraz by zwiększyć zatrudnienie.

Kontynuowano sprawne wdrażanie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, który wszedł w życie w kwietniu 2009 r., oraz dostosowywanie prawodawstwa Albanii do wymogów UE w wielu obszarach, poprawiając zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa w UE. Przyjęto nowy krajowy plan integracji europejskiej na lata 2014-2020. Zakres konkretnych ulepszeń, jakich dokonano w większości obszarów, był umiarkowany. Albania będzie musiała podjąć znaczne działania, by zaawansować stan przygotowań do wdrożenia dorobku prawnego UE. Musi również dołożyć więcej starań, by zapewnić ochronę praw własności intelektualnej. Rozstrzygnięcie sporu między rządem i dystrybutorem energii CEZ utorowało drogę dla dalszych reform w sektorze energetycznym. Wzmożenie wysiłków w tym obszarze, m.in. w zakresie dywersyfikacji źródeł oraz funkcjonowania rynku energii elektrycznej, ma duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego. Konieczne będzie również wzmocnienie ochrony środowiska oraz wyeliminowanie niedociągnięć stwierdzonych w obszarze transportu, bezpieczeństwa żywności oraz ochrony konsumenta i zdrowia. Należy zwiększyć potencjał administracyjny i profesjonalizm organów odpowiedzialnych za wdrażanie dorobku prawnego UE oraz zapewnić niezależność organów regulacyjnych. Zasadnicze znaczenie ma wciąż poprawa przejrzystości oraz odpowiedzialności, zwłaszcza w zakresie zamówień publicznych i zarządzania finansami publicznymi.

Bośnia i Hercegowina

Bośnia i Hercegowina ponownie poczyniła bardzo ograniczone postępy w wypełnianiu kryteriów politycznych. Brak konkretnych postępów w kierunku ustanowienia sprawnie funkcjonujących i stabilnych instytucji. Podobnie przedstawia się sytuacja ze Zgromadzeniem Parlamentarnym Bośni i Hercegowiny, którego działania w kierunku przyjęcia prawodawstwa unijnego są bardzo ograniczone. Spory według podziałów politycznych i etnicznych negatywnie odbiły się na pracy zgromadzeń na szczeblu państwa i w Federacji.

Wciąż słabo rozwija się współpraca ze społeczeństwem obywatelskim na poziomie państwa, jednostek administracyjnych i kantonów. Wszystkie rządy powinny w pierwszej kolejności skupić się na potrzebach obywateli, o co postulowano w czasie protestów społecznych na początku 2014 r., zwłaszcza na rozwiązaniu problemu bardzo wysokiego bezrobocia wśród osób młodych oraz na niesieniu pomocy osobom potrzebującym, m.in. ofiarom silnych powodzi, jakie nawiedziły ten kraj w maju.

Z uwagi na sytuację polityczną dokonano bardzo ograniczonych postępów w kierunku reformy administracji publicznej i poprawy jej zdolności w zakresie wypełniania wymogów integracji z UE. Nadal poważne obawy budzi rozdrobnienie ram administracyjno-prawnych na różnych szczeblach rządu, które zdecydowanie rzutuje na jakość funkcjonowania systemu usług publicznych. Konieczne jest opracowanie nowej reformy administracji publicznej po roku 2014. Należy kompleksowo podejść do kwestii niezbędnych reform zarządzania finansami publicznymi.

W zakresie reformy systemu sądowego poczyniono bardzo ograniczone postępy. Ważną platformę do osiągnięcia konsensusu w sprawie tej reformy stanowi usystematyzowany dialog na temat sądownictwa, którego zakres poszerzono, tak by objął inne kwestie dotyczące praworządności. Kwestią priorytetową powinna być reforma sądownictwa na poziomie państwa. Po części rozwiązany został problem braku zasobów ludzkich na wszystkich poziomach, co pozwala zająć się zaległymi sprawami dotyczącymi zbrodni wojennych, lecz nadal zadaniem właściwych organów krajowych pozostaje zapewnienie stabilności poprzez odpowiednie planowanie i przydziały. Sądownictwo wymaga dalszego ulepszenia narzędzi dyscyplinarnych i odpowiednich uregulowań dotyczących konfliktu interesów.

Niewiele poczyniono w kierunku realizacji reform zmierzających do zmniejszenia skali korupcji, która wciąż jest rozpowszechniona w całym sektorze publicznym, a najbardziej dotkliwa jest w obszarze świadczenia usług i dostępu do zatrudnienia. Powszechnym zjawiskiem są sieci układów politycznych, których wpływ widoczny jest na wszystkich szczeblach rządzenia. Nie czyni się dostatecznie wiele w zakresie dochodzeń i postępowań sądowych prowadzonych w głośnych sprawach, a poziom skutecznych dochodzeń, postępowań sądowych oraz wydawania wyroków jest ogólnie niski. Nie ma wystarczającej woli, by wyjść poza retorykę i zająć się problemem korupcji, w tym przeprowadzić dochodzenia i wydać wyroki w głośnych sprawach. Niewiele poczyniono w kierunku zwalczania przestępczości zorganizowanej, która pozostaje poważnym problemem pomimo pewnych udanych wspólnych operacji, m.in. operacji prowadzonych w ścisłej koordynacji z państwami sąsiadującymi. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

Ustanowiono prawne i instytucjonalne ramy przestrzegania praw człowieka, a do systemu prawnego wprowadzono główne elementy międzynarodowych przepisów dotyczących praw człowieka. Poważnym problemem pozostaje jednak rosnąca presja polityczna i finansowa wywierana na mediach, a także zastraszanie dziennikarzy i wydawców oraz kierowane pod ich adresem groźby. Należy podjąć więcej działań, by szkoły stały się otwarte oraz by zaradzić utrzymującemu się zjawisku, jakim są „dwie szkoły pod jednym dachem” Federacji. Należy skutecznie zapobiegać przypadkom mowy nienawiści, przemocy i dyskryminacji osób LGBTI oraz prowadzić dochodzenia w tego typu sprawach. Wprawdzie poczyniono bardzo dużo na rzecz zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych Romów, należy zwiększyć działania w obszarze edukacji, zdrowia i zatrudnienia. Jeśli chodzi o uchodźców i osoby wewnętrznie przesiedlone, należy zapewnić skuteczne wdrożenie zweryfikowanej strategii, zwłaszcza jej aspektów społeczno-gospodarczych. Bośnia i Hercegowina aktywnie uczestniczy we współpracy regionalnej i utrzymuje dobre stosunki sąsiedzkie.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Bośnia i Hercegowina poczyniła niewielkie postępy na drodze do przekształcenia swojej gospodarki w sprawną gospodarkę rynkową. Konieczne byłyby znaczne kroki w kierunku usunięcia utrzymujących się niedoskonałości strukturalnych, tak by w długiej perspektywie czasu móc poradzić sobie z presją konkurencyjną i siłami rynkowymi wewnątrz Unii.

Nastąpiło umiarkowane ożywienie gospodarcze i zmniejszył się deficyt na rachunku obrotów bieżących, lecz nadal nie uporano się z nierównowagą zewnętrzną. Ożywienie ma nietrwały charakter z uwagi na słaby popyt krajowy oraz wąską bazę produkcyjną. Zakłada się, że silne powodzie, które miały miejsce wiosną, spowodują pogorszenie krótkoterminowej sytuacji gospodarczo-budżetowej. Podjęto działania, by poprawić koordynację budżetową w Federacji, a także pobór podatków pośrednich.

Bośnia i Hercegowina powinna podjąć dalsze pilne działania pozwalające utrzymać dyscyplinę budżetową. Ponadto konieczne są wysiłki, by rozwiązać problem znaczącej obecności państwa w gospodarce i obniżyć wydatki publiczne oraz poprawić ich strukturę i wykorzystanie. Należy również odpowiednio uporać się z niewydolnością przedsiębiorstw publicznych. Lepsza koordynacja poszczególnych podmiotów oraz lepsza koordynacja wewnętrzna poprawiłyby i ułatwiłyby realizację polityki gospodarczej. Znaczna nierównowaga na rynku pracy, o czym świadczy utrzymujące się wysokie bezrobocie, zwłaszcza wśród osób młodych, a także niski współczynnik aktywności zawodowej, wymaga podjęcia zdecydowanych kroków w celu podnoszenia jakości kształcenia i usunięcia czynników zniechęcających do podejmowania pracy. By wspierać rozwój sektora prywatnego oraz przyciągać inwestycje, zwłaszcza inwestycje zagraniczne, należy wyeliminować niedociągnięcia w otoczeniu prawnym i biznesowym, zwłaszcza przeciągającą się w czasie realizacje umów oraz kosztowne i złożone procedury wchodzenia na rynek i wychodzenia z niego, a także słabo rozwinięte struktury. W tym kontekście ważnym wyzwaniem pozostaje sektor nieformalny. Poza tym konieczne jest rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych.

Podobnie jak w poprzednim roku brak autentycznego wsparcia politycznego dla programu UE, brak funkcjonującego mechanizmu koordynowania sprawami unijnymi oraz wewnętrzne spory co do kompetencji spowodowały, że niewiele uczyniono w kierunku z zbliżenia przepisów i norm tego kraju do przepisów i norm UE. Dotyczy to przede wszystkim przepływu osób i siły roboczej, swobody świadczenia usług oraz prawa do przedsiębiorczości, swobodnego przepływu towarów, ochrony konsumenta, polityki zatrudnienia oraz socjalnej, edukacji, kultury i badań naukowych, przemysłu i MŚP, środowiska i klimatu oraz transportu. W wielu obszarach przeszkodą dla dalszych postępów jest brak strategii krajowych.

Niewielkie postępy poczyniono w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, bezpieczeństwa żywności, polityki weterynaryjnej i fitosanitarnej oraz w dziedzinie rybołówstwa. W dalszym ciągu niedostosowanie do wymogów UE w tym obszarze uniemożliwia wywóz towarów pochodzenia zwierzęcego do UE. Zaradzenie tej pożałowania godnej sytuacji wymaga poważnych i dobrze skoordynowanych działań. W dziedzinie podatków Bośnia i Hercegowina przyjęła program podatkowy dla małych browarów, który nie spełnia zobowiązań wynikających z umowy przejściowej, gdyż dyskryminuje przywóz piwa. Nie osiągnięto zbyt wielkich postępów w sektorze energetycznym z uwagi na złożoność struktury administracyjnej, spory o kompetencje między podmiotami na poziomie państwa oraz brak woli politycznej. W efekcie doszło m.in. do poważnego i trwałego naruszenia zobowiązań nałożonych na ten kraj w Traktacie o Wspólnocie Energetycznej w dziedzinie gazu, czym należy się zająć w trybie pilnym. Postępy widoczne są m.in. na rynku wewnętrznym w związku z przyjęciem ustawy o zamówieniach publicznych, co umożliwia temu krajowi dostosowanie swoich przepisów do dyrektyw UE z 2004 r. Poprawiła się współpraca między organami statystycznymi na poziomie jednostek administracyjnych i państwa, zwłaszcza w kontekście spisu ludności i gospodarstw.

Kosowo

Jeśli chodzi o kryteria polityczne, w poprzednim roku program polityczny Kosowa stał pod hasłem wyborów lokalnych i powszechnych oraz ich skutków. Przeprowadzone w czerwcu wybory powszechne były przejrzyste i dobrze zorganizowane. W dzień wyborów nie doszło do większych incydentów, a głosujący oddali swoje głosy bez przeszkód w całym Kosowie, w tym w czterech okręgach na północy. Wybory pomogły skonsolidować postępy dokonane w trakcie wyborów lokalnych pod koniec 2013 r. W obydwu przypadkach poprawił się proces wyborczy. Skutecznie poradzono sobie z przypadkami oszustw wyborczych, których było mniej w porównaniu z wyborami w 2010 r. Znaczna liczba spraw z tamtego roku nadal toczy się przed sądami. Kosowo nadal nie wykonało zaleceń sformułowanych przez misje obserwacji wyborów i ekspertów. Wśród zaleceń jest między innymi takie, które mówi o przyjęciu kompleksowego kodeksu wyborczego oraz dokładniejszym opracowaniu list wyborców. Reforma wyborcza musi zagwarantować, że ramy prawne wyborów będą odzwierciedlać najlepsze praktyki w UE. Pomocne w tym kontekście może być niedawne uzyskanie przez Kosowo członkostwa w Komisji Weneckiej.

Sytuację skomplikowała niemożność powołania nowej władzy ustawodawczej w skuteczny i terminowy sposób. Nowy rząd oraz zgromadzenie będą musiały ożywić program reform w Kosowie. Obydwa organy muszą opierać się na wypracowanym konsensusie politycznym w Kosowie w sprawie integracji z UE. Rząd Kosowa pokazał, że jest zdolny koordynować swój program integracji z UE, zwłaszcza w odniesieniu do negocjacji w sprawie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. Kosowscy negocjatorzy skorzystali z fachowej wiedzy ekspertów z różnych departamentów i instytucji oraz dołożyli znacznych starań, by zbadać zaproponowany tekst i przeanalizować jego ewentualne skutki. Świadczy to o dobrym zrozumieniu skutków podjętych zobowiązań.

By wykonać zobowiązania wynikające z przyszłego układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, władza wykonawcza Kosowa oraz zgromadzenie muszą skoncentrować się na wdrożeniu przepisów prawa i polityk. W planach dotyczących prawodawstwa oraz polityki należy w sposób realistyczny ująć wymagane zasoby. Nowa władza ustawodawcza przewiduje możliwość ulepszenia nadzoru nad władzą wykonawczą i procesem prawodawczym. Zadaniem zgromadzenia jest sprawowanie nadzoru nad niezależnymi instytucjami; konieczne jest natomiast wzmocnienie roli władzy regulacyjnej. Należy zachować niezależność tych organów oraz bezzwłocznie obsadzić w nich stanowiska w ramach uczciwego i odpolitycznionego procesu doboru kadr opartego na obiektywnych kryteriach.

Kontynuowana jest dobra współpraca w ramach misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie (EULEX). Władze Kosowa podjęły istotne zobowiązanie polityczne dotyczące odnowienia mandatu misji, a także zgodziły się powołać specjalistyczny trybunał, którego zadaniem będzie rozstrzyganie ustaleń specjalnej dochodzeniowej grupy zadaniowej. Aby proces ten był kompletny, Kosowo musi przyjąć niezbędne zmiany legislacyjne, w tym konstytucję. Władze sądowe sprawnie poradziły sobie ze zmianami strukturalnymi takimi jak wszechstronna reforma sądownictwa w 2013 r. oraz proces powierzania władzom lokalnym niektórych zadań należących do misji EULEX. Proces ten przebiegał nadal w oparciu o usystematyzowany dialog na temat praworządności. Wyzwaniem pozostają zaległe sprawy oraz zapewnienie bezstronnego i niezawisłego wymiaru sprawiedliwości. Władze sądowe w Kosowie muszą proaktywnie wnosić oskarżenia oparte na dopuszczalnych dowodach oraz wydawać terminowe i uzasadnione orzeczenia niezależnie od panującej opinii publicznej lub poglądów polityków.

W odniesieniu do walki z korupcją i przestępczością zorganizowaną wzrosła liczba przestępstw związanych z narkotykami oraz udało się rozbić niektóre grupy przestępcze zajmujące się handlem ludzi. Biorąc jednak pod uwagę niewielką liczbę rzeczywistych wyroków skazujących oraz przypadków konfiskaty narkotyków, Kosowa znajduje się na początkowym etapie walki z przestępczością zorganizowaną i korupcją. Organy śledcze niechętnie wszczynają dochodzenia w sprawach finansowych, a liczba spraw dotyczących zamrożenia aktywów i ich konfiskaty, które są prowadzone w efekcie nakazu sądowego przez policję, jest w dalszym ciągu niewielka. Poważnym problemem jest zastraszanie świadków. Nowy rząd oraz parlament muszą stosować politykę zerowej tolerancji wobec korupcji i przestępczości zorganizowanej oraz wykazać wyraźną wolę polityczną, by skutecznie zwalczać te dwa zjawiska. Tamtejsza klasa polityczna musi przejawiać gotowość do przyjmowania wyników niezależnych procesów sądowych. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców.

Realizacja strategii (2010-2013) oraz planu działania (2012-2014) dotyczących reformy administracji publicznej – które przynoszą bardzo ograniczone rezultaty – jest największym wyzwaniem dla tego kraju. Przy wsparciu, jakim jest istotne zobowiązanie polityczne, Kosowo musi ustanowić realistyczne ramy strategiczne dla procesu kształtowania polityki, planowania legislacyjnego oraz wprowadzenia reform w życie. Priorytetem jest sfinalizowanie ram legislacyjnych dla służby cywilnej, zapewniając jednocześnie jej odpolitycznienie oraz dokonując oceny wyników jej prac. Kosowo musi ponadto przyjąć ustawę o ogólnym postępowaniu administracyjnym, która ma ogromne znaczenie dla rozwoju otoczenia przyjaznego przedsiębiorcom. Wdrożono wprawdzie niektóre zasady i przepisy zarządzania finansami publicznymi, kraj ten powinien jednak zapewnić bardziej kompleksowe podejście do reform w tej dziedzinie. Konieczne jest doprowadzenie do realizacji tych reform i usprawnienie działań podejmowanych w następstwie sprawozdań audytora generalnego.

Zasadniczo ustawodawstwo gwarantuje przestrzeganie praw człowieka oraz praw podstawowych w Kosowie. Pracę wznowiła niezależna komisja ds. mediów. Winni aktów przemocy przeciwko dziennikowi Kosovo 2.0 otrzymali wyroki w zawieszeniu. W dalszym ciągu przeciwko osobom działającym na rzecz osób LGBTI oraz dziennikarzom kierowane są groźby i ataki, co stanowi poważny problem. Należy stworzyć warunki sprzyjające wolności wypowiedzi oraz wolności mediów. Konieczne jest skuteczne egzekwowanie praw własności, w tym prawa kobiet do odziedziczonej własności. Kosowo musi zoptymalizować swój system instytucjonalny zajmujący się ochroną praw człowieka. Podział kompetencji w ramach tego systemu nie jest jednoznacznie określony, co utrudnia wdrażanie przepisów prawa i monitorowanie ich przestrzegania.

Niektórym wewnętrznie przesiedlonym rodzinom ze społeczności romskiej mieszkającej w obozie w Czarnogórze przyznano ziemię. W obozie dla Romów w miejscowości Leposavić zamknięto główny budynek. Rada ds. wdrażania i monitorowania przyczyniła się do poprawy ochrony dziedzictwa kulturowego i religijnego. Kosowo musi jednak zintensyfikować działania zmierzające do wdrożenia prawodawstwa i ram politycznych, w tym planu działania na rzecz integracji społeczności romskich, aszkalskich i egipskich. Należy bezzwłocznie przeprowadzić szczegółowe dochodzenia w sprawie wypadków zagrażających bezpieczeństwu oraz przestępstw przeciwko osobom należącym do mniejszości oraz przeciwko ich własności, a sprawców trzeba postawić przed sądem. Należy wprowadzić przepisy dotyczące historycznego centrum Prizren oraz wsi Velika Hoča/Hoçë e Madhe. Szczególnie ważne są przepisy dotyczące wsi Velika Hoča/Hoçë e Madhe, gdyż nie poczyniono żadnych postępów w kierunku ich wdrożenia pomimo pozytywnej decyzji, jaką gmina wydała w lutym 2013 r., oraz przekazania wytycznych administracyjnych przez Ministerstwo Ochrony Środowiska i Planowania Przestrzennego. Niezbędne są zdecydowane działania mające zapobiec bezprawnej zabudowie i nielegalnym rozbiórkom na terenach należących do dziedzictwa kulturowego.

Odnośnie do współpracy regionalnej Kosowo poczyniło dalsze postępy oraz zawarło kolejne dwustronne porozumienia w sprawie współpracy z niektórymi państwami sąsiadującymi.

Co się tyczy normalizacji stosunków z Serbią, Kosowo pozostało zaangażowane w dialog i zobowiązało się wykonać pierwsze porozumienie w sprawie zasad regulujących normalizację stosunków uzgodnione w kwietniu 2013 r. oraz inne porozumienia osiągnięte w wyniku dialogu. W rezultacie wprowadzono szereg nieodwracalnych zmian w terenie, w tym m.in. przeprowadzono pierwsze wybory lokalne i parlamentarne w Kosowie oraz uczyniono bardzo wiele w kierunku zlikwidowania struktur serbskiej policji i sądów. Zaaprobowano trwałe rozwiązanie dotyczące włączenia Kosowa w proces współpracy w Europie Południowo-Wschodniej (SEECP). Wprawdzie od czasu zwołania w Kosowie przedterminowych wyborów nie zorganizowano żadnego spotkania na wysokim szczeblu, kontynuowane były prace na poziomie technicznym, co przyniosło postępy w dziedzinie poboru ceł, zintegrowanego zarządzania granicami, energii i usług telekomunikacyjnych.

Generalnie jednak nastąpiło zahamowanie postępów we wdrażaniu ustaleń dialogu. Zarówno w Serbii, jak i w Kosowie doszło do przedterminowych wyborów powszechnych. Ważne jest wznowienie dialogu na wysokim szczeblu. Równie istotne jest, by obydwie strony dalej w pełni angażowały się w wykonywanie w dobrej wierze wszystkich istniejących porozumień. Dalsze postępy powinny stopniowo prowadzić do kompleksowej normalizacji stosunków między Serbią i Kosowem w formie prawnie wiążącego porozumienia pod koniec negocjacji akcesyjnych z Serbią, co z kolei powinno umożliwić obu krajom pełne wykonywanie ich praw i zobowiązań.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Kosowo odnotowało ograniczone postępy w kierunku przekształcenia swojej gospodarki w sprawną gospodarkę rynkową. Konieczne jest podjęcie istotnych działań w kierunku usunięcia niedoskonałości strukturalnych, tak by w perspektywie długoterminowej móc poradzić sobie z presją konkurencyjną i siłami rynkowymi wewnątrz Unii.

Wzrost gospodarczy utrzymał się na poziomie 3,4 %, lecz nie przyniósł żadnej poprawy warunków na rynku pracy. Pomimo pewnego spadku deficytu w handlu Kosowo nie radzi sobie ze znaczną nierównowagą zewnętrzną. Zasadniczo zachowana jest stabilność makroekonomiczna pomimo doraźnego wzrostu wydatków bieżących w okresie poprzedzającym wybory, zwłaszcza wzrostu wynagrodzeń i emerytur. Takie praktyki szkodzą przejrzystości, przewidywalności oraz wiarygodności polityki budżetowej, komplikują planowanie budżetowe oraz wpływają na zmianę struktury wydatków, faworyzując wydatki, które w mniejszym stopniu sprzyjają wzrostowi.

Istotne znaczenie ma poprawa planowania budżetowego oraz skuteczne wdrożenie reguły fiskalnej. Ponadto decyzje w sprawie dużych projektów infrastrukturalnych, np. w sektorze transportu, powinny być podejmowane na podstawie odpowiednich ocen kosztów i korzyści, by maksymalnie zwiększyć korzyści gospodarcze. W związku z trwałym i bardzo wysokim bezrobociem konieczne są działania, by ułatwić rozwój sektora prywatnego poprzez poprawę otoczenia biznesu. W tym celu należy szybko rozwiązać problem, jakim są przeszkody wynikające ze słabego potencjału administracyjnego, utrudniony dostęp do finansowania oraz długotrwałe i skomplikowane procedury prywatyzacji. Kosowo musi zapewnić należycie funkcjonujący system prawny i sądownictwa, poprawić egzekwowanie umów oraz skutecznie skrócić opóźnienia w sądach. Statystki gospodarcze wymagają poprawy.

Jeśli chodzi o zbliżanie przepisów i norm krajowych do przepisów i norm unijnych, instytucje w Kosowie udowodniły, że są w stanie osiągać nadrzędne cele polityczne. Mowa tu m.in. o negocjacjach w sprawie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, dialogu w sprawie liberalizacji reżimu wizowego oraz dialogu z Serbią. Był to wynik bardzo zdecydowanych zobowiązań politycznych. Wyniki w innych priorytetowych obszarach reform były bardziej nierównomierne. W dalszym ciągu funkcjonują podstawowe ramy prawne umożliwiające przepływ kapitału, lecz obcokrajowcy nadal napotykają przeszkody przy zakupie nieruchomości. Osiągnięcia Kosowa w dziedzinie konkurencji są ograniczone, co jest spowodowane bardzo słabym nadzorem praktyk sprzecznych z przepisami o konkurencji oraz pomocy państwa. Kosowo musi dopilnować, by organy ds. konkurencji działały skutecznie i niezależnie. W drodze nowelizacji ustawy o zamówieniach publicznych wprowadzono preferencje dla lokalnych producentów. Preferencje te będą musiały zostać zniesione w okresie pięciu lat od daty wejścia w życie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu.

Stale poprawia się podaż energii w Kosowie, dzięki czemu rzadziej dochodzi do przerw w jej dostawie. Wybuch w elektrowni Kosowo A obnażył słabość tego systemu. Kosowo musi bardziej zaangażować się w przygotowania do likwidacji elektrowni. Pomimo niedostatecznych zasobów nastąpił wyraźny postęp w rolnictwie i bezpieczeństwie żywności. Bezzwłocznie należy dokończyć transfer inspektorów do agencji centralnej. Zasadnicze znaczenie ma egzekwowanie przestrzegania norm żywnościowych i weterynaryjnych, które są ważne dla handlu w kontekście układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. Poważnym problemem z punktu widzenia zdrowia publicznego i jakości życia stał się brak zainteresowania kwestiami dotyczącymi środowiska.

Turcja

Jeśli chodzi o kryteria polityczne, minione dwanaście miesięcy charakteryzowały się bardzo zróżnicowanymi wynikami.

Z jednej strony kontynuowano wdrażanie reform przyjętych w poprzednich latach. Przyjęto i wdrożono szereg środków w ramach trzeciego i czwartego pakietu reform sądownictwa, a także środki zapowiedziane w pakiecie demokratyzacji przedstawionym we wrześniu 2013 r. Wspomniane środki spowodowały między innymi obniżenie progu określonego dla wsparcia z budżetu dla partii politycznych, umożliwiły prowadzenie działalności politycznej w językach i dialektach innych niż turecki oraz przewidziały szkolnictwo prywatne w językach i dialektach innych niż turecki. Przyjęcie w marcu planu działania w sprawie zapobiegania naruszeniom europejskiej konwencji praw człowieka było ważnym krokiem mającym dostosować tureckie ramy prawne i praktyki z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał Konstytucyjny kontynuował wdrażanie procedury skargi indywidualnej. Wymagało to podjęcia wielu ważkich decyzji mających wzmocnić ochronę praw podstawowych w kraju oraz obrazujących elastyczność tureckiego systemu konstytucyjnego.

W czerwcu parlament turecki przyjął ustawę w celu wzmocnienia fundamentów prawnych procesu rozwiązania kwestii Kurdów. Ustawa znalazła szerokie poparcie wśród partii politycznych. Obejmuje ona środki mające na celu zwalczenie terroryzm, wzmocnienie włączenia społecznego, pomóc w społecznej reintegracji osobom, które wystąpiły z Partii Pracujących Kurdystanu i złożyły broń, a także przygotowanie opinii publicznej na powrót byłych bojowników. Ustawa wzmacnia ponadto proces rozwiązania kwestii kurdyjskiej oraz stanowi pozytywny wkład w stabilność i ochronę praw człowieka w Turcji.

We wrześniu Ministerstwo Spraw UE zaprezentowało „strategię Unii Europejskiej”, której celem jest ożywienie procesu akcesji Turcji. Wspomniana strategia opiera się na trzech filarach: reformach politycznych, transformacji społeczno-gospodarczej w ramach procesu akcesji oraz strategii komunikacji. Po wdrożeniu strategii zakłada się wykonanie planów działania przewidujących konkretne kroki i terminy.

Z drugiej strony reakcja rządu na oskarżenia o korupcję wymierzone przeciwko osobistościom wysokiego szczebla, m.in. członkom rządu i ich rodzinom, wzbudziła poważne obawy o niezawisłość wymiaru sprawiedliwości i praworządność. W odpowiedzi na oskarżenia rząd znowelizował ustawę o Naczelnej Radzie Sędziów i Prokuratorów, a następnie doprowadził do licznych dymisji i przeniesień sędziów i prokuratorów, a także do przeniesień, dymisji, a nawet do zatrzymania funkcjonariuszy policji. Wzbudziło to obawy o operacyjne zdolności wymiaru sprawiedliwości i policji oraz poważnie podało w wątpliwość ich zdolność do prowadzenia dochodzeń w sprawach dotyczących zarzutów o korupcję w sposób niedyskryminacyjny, przejrzysty i bezstronny. Trybunał Konstytucyjny uznał szereg przepisów zawartych w ustawie o Naczelnej Radzie Sędziów i Prokuratorów za niezgodne z konstytucją. W konsekwencji parlament dokonał zmian w legislacji i przywrócił poprzednie przepisy.

Wydarzenia te spowodowały także większą polaryzację na scenie politycznej. Kilka aktów ustawodawczych zaproponowanych przez rządzącą większość, w tym kwestie o fundamentalnym znaczeniu dla tureckiej demokracji, zostały przyjęte bez stosownej debaty parlamentarnej czy też odpowiednich konsultacji z zainteresowanymi stronami i społeczeństwem obywatelskim. Ogólny proces decyzyjny, zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym, powinien obejmować lepiej zorganizowane i systematycznie prowadzone konsultacje społeczne. Duże znaczenie ma reforma obecnego otoczenia prawnego i sprawienie, by bardziej sprzyjało ono rozwojowi organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Jeśli chodzi o swobodę wypowiedzi, kontynuowano szeroką debatę publiczną na tematy, które wcześniej uznawane były za drażliwe, m.in. kwestia Kurdów i Ormian. Niemniej jednak szereg przepisów tureckich ram prawnych i ich wykładnia przez sędziów nadal ograniczają wolność wypowiedzi, w tym wolność mediów. Poprawki do ustawy o internecie ograniczyły wolność wypowiedzi w sieci. Poważne obawy wzbudziły całkowite zakazy korzystania z serwisów YouTube i Twitter. Trybunał Konstytucyjne uznał te zakazy za niezgodne z konstytucją. Urzędnicy państwowi w dalszym ciągu wygłaszali oświadczenia, które miały zastraszający wpływ na media. Doprowadziło to wraz ze strukturą własności tureckiego sektora mediów do szeroko zakrojonej autocenzury w prasie, a także do rezygnacji ze stanowisk i dymisji dziennikarzy.

Tureckie przepisy dotyczące prawa do zgromadzeń, w których to przepisach większą uwagę poświęca się kwestii legalności niż pokojowemu charakterowi demonstracji, a także wdrażanie tych przepisów przez oficerów śledczych muszą zostać dostosowane do norm europejskich. Należy przyjąć przepisy dotyczące powołania komisji monitorującej egzekwowanie prawa jako niezależnego organu nadzoru zajmującego się wykroczeniami popełnionymi przez policję.

Niejasna definicja członkostwa w organizacji zbrojnej zawarta w prawie karnym nadal jest źródłem licznych aresztowań i przypadków ścigania. Należy ustanowić ramy prawne – zgodne z europejską konwencją praw człowieka – dotyczące kwestii wiary i odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem. Niezbędne jest podjęcie znacznych wysiłków w celu skutecznego zagwarantowania praw kobiet, dzieci oraz osób LGBTI. Wciąż poważnym problemem pozostają przemoc domowa, popełniane co pewien czas zabójstwa honorowe oraz przedwczesne i przymusowe małżeństwa. Turcja musi zagwarantować pełne poszanowanie wszystkich praw własności, w tym praw społeczności religijnych innych niż muzułmańskie.

Należy wyeliminować wspomniane niedociągnięcia, a władze muszą zwiększyć wysiłki na rzecz ochrony innych podstawowych praw i wolności, aby wszyscy obywatele mogli bez przeszkód korzystać ze swoich praw.

Podpisanie porozumienia o readmisji między UE i Turcją w dniu 16 grudnia 2013 r., co zbiegło się w czasie z rozpoczęciem dialogu o liberalizacji reżimu wizowego, dało nowy impuls stosunkom między Unią i Turcją. Porozumienie o readmisji weszło w życie w dniu 1 października 2014 r., natomiast pierwsze sprawozdanie na temat postępów Turcji w zakresie liberalizacji reżimu wizowego zostanie opublikowane w dniu 20 października 2014 r. Ważne jest, by te dwa procesy były kontynuowane. Istotne znaczenie ma pełne i skuteczne wdrożenie wobec wszystkich państw członkowskich.

Co się tyczy walki z przestępczością zorganizowaną, Turcja ulepszyła swój program walki z finansowaniem terroryzmu, skonsolidowała sieć wydziałów ds. ochrony świadków oraz przeorganizowała obowiązki w odniesieniu do zwalczania handlu ludźmi. Doszło jednak do usunięcia ze stanowisk wielu funkcjonariuszy policji, co wywołało obawy o wpływ takiego działania na zdolności operacyjne kluczowych służb policji zaangażowanych w zwalczanie przestępczości zorganizowanej. Walka z przestępczością zorganizowaną i korupcją ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania wpływom grup przestępczych na system polityczny, prawny i gospodarczy.

Jeśli chodzi o politykę zagraniczną, Turcja nie przestaje odgrywać ważnej roli w swoim szerszym sąsiedztwie. Turcja odegrała szczególnie ważną rolę w sprawie Syrii, zdecydowanie i wielokrotnie potępiając przemoc przeciwko ludności stosowaną przez reżim syryjski, wspierając tworzenie bardziej zjednoczonej opozycji i udzielając bardzo istotnej pomocy humanitarnej ponad 1 mln Syryjczyków uciekających z kraju. Udzielała ponadto praktycznego wsparcia podczas rozmów grupy E3+3 z Iranem. Przyjęto ostateczne decyzje inwestycyjne w sprawie realizacji trzech projektów dotyczących budowy południowego korytarza gazowego, kładąc tym samym solidne podwaliny pod większe bezpieczeństwo energetyczne Europy. Kontynuowano regularny dialog między UE a Turcją, który obejmował zarówno sprawy międzynarodowe leżące we wspólnym interesie, takie jak Bliski Wschód i Azja Środkowa, jak i problemy o zasięgu globalnym, takie jak walka z terroryzmem, zagraniczni bojownicy i nierozprzestrzenianie broni jądrowej. Turcja kontynuowała politykę zaangażowania na Bałkanach Zachodnich, w tym poprzez aktywne uczestnictwo w procesie współpracy w Europie Południowo-Wschodniej oraz poprzez wkład w kierowane przez UE operacje wojskowe, policyjne i misje na rzecz praworządności. W świetle poważnych wyzwań, jakie niesie jej najbliższe sąsiedztwo, Turcja powinna jeszcze bardziej zintensyfikować dialog z UE oraz lepiej dopasować własne stanowiska do stanowisk UE.

Turcja wspierała wznowienie pełnowymiarowych rozmów w sprawie porozumienia z przywódcami obydwu społeczności na Cyprze pod auspicjami Sekretarza Generalnego ONZ. Turcja i Grecja popierały ideę wzajemnych wizyt składanych przez dwóch głównych negocjatorów w Ankarze i Atenach w kontekście toczących się negocjacji.

Turcja w dalszym ciągu jednak wydawała oświadczenia, w których podważała prawo Republiki Cypru do eksploatowania zasobów węglowodoru w wyłącznej strefie ekonomicznej na Cyprze z korzyścią dla wszystkich Cypryjczyków. Oczekuje się, że Turcja będzie aktywnie wspierać negocjacje na rzecz sprawiedliwego, kompleksowego i trwałego rozwiązania kwestii cypryjskiej w ramach ONZ zgodnie z odnośnymi rezolucjami Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz w myśl zasad stanowiących fundament UE. Konkretne zaangażowanie Turcji w takie wszechstronne rozwiązanie konfliktu ma wciąż ogromne znaczenie. Pomimo wielokrotnych apeli ze strony Rady i Komisji Turcja do tej pory nie wywiązała się ze swojego obowiązku, jakim jest zapewnienie pełnego i niedyskryminacyjnego wdrożenia protokołu dodatkowego do porozumienia o stowarzyszeniu, oraz nie usunęła wszystkich przeszkód w swobodnym przepływie towarów, w tym ograniczeń nałożonych na bezpośrednie połączenia transportowe z Cyprem. Nie dokonano postępów w zakresie normalizacji stosunków dwustronnych z Republiką Cypru.

Turcja musi jednoznacznie zaangażować się w stosunki dobrosąsiedzkie i pokojowe rozwiązanie sporów zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, z możliwością odwołania się do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, jeśli to konieczne. W tym kontekście UE ponownie wyraziła poważne obawy i wezwała Turcję do unikania wszelkiego rodzaju gróźb lub działań skierowanych przeciwko państwu członkowskiemu, oraz źródeł napięć bądź działań, które mogłyby zaszkodzić stosunkom dobrosąsiedzkim oraz pokojowemu rozstrzyganiu sporów.

Unia Europejska z zadowoleniem przyjęła fakt, że realizowane są inicjatywy w zakresie współpracy między Grecją i Turcją na rzecz poprawy ich wzajemnych stosunków. Miała miejsce 58. runda wstępnych rozmów w sprawie wytyczenia granicy szelfu kontynentalnego. Grecja i Cypr złożyły formalne skargi dotyczące uporczywych i coraz szerzej zakrojonych naruszeń swoich wód terytorialnych oraz przestrzeni powietrznej przez Turcję, w tym przelotów nad wyspami greckimi.

Jeżeli chodzi o kryteria gospodarcze, Turcja posiada sprawną gospodarkę rynkową. Powinna móc sprostać presji konkurencyjnej i siłom rynkowym wewnątrz Unii w perspektywie średniookresowej, pod warunkiem że przyspieszy wdrażanie kompleksowych reform strukturalnych.

Po spowolnieniu w 2012 r. nastąpił wzrost produkcji i zatrudnienia w umiarkowanie wysokim tempie. Niemniej jednak wskaźnik bezrobocia wzrósł w wyniku bardzo wyraźnie rosnącej siły roboczej. Deficyt na rachunku obrotów bieżących, który co prawda zmalał nieco w 2014 r., utrzymał się na wysokim poziomie. Poleganie na stałych dopływach kapitału sprawia, że Turcja jest podatna na zmiany w zakresie globalnego poczucia zagrożenia, co powoduje duże wahania kursów wymiany.

Chociaż deficyt budżetowy oraz dług publiczny utrzymały się na umiarkowanych poziomach, ciągłe przekraczanie budżetu po stronie wydatków wymaga wzmocnienia ram budżetowych. Polityka budżetowa powinna pomóc zwiększyć ogólne oszczędności krajowe w związku z potrzebą zredukowania deficytu obrotów bieżących. Zważywszy na rosnącą inflację oraz na jeszcze większe oddalenie się od celu wyznaczonego przez bank centralny, należy obrać restrykcyjny kurs w polityce pieniężnej i bardziej skoncentrować się na stabilności cen. Niezależnie od pewnych postępów w zakresie prywatyzacji oraz liberalizacji rynku energii elektrycznej ważne jest nadanie szybszego tempa reformom strukturalnym na szeroką skalę, by poprawić działanie rynków towarów, usług i siły roboczej. Wspomniane reformy powinny zakładać dalsze ulepszenia w systemie sądowym oraz poprawę zdolności administracyjnych, większą przejrzystość pomocy państwa oraz otwarty, uczciwy i konkurencyjny system zamówień publicznych.

W odniesieniu do zdolności do przyjęcia zobowiązań wynikających z członkostwa Turcja kontynuowała dostosowywanie przepisów do dorobku prawnego UE. W 2013 r. otwarto kolejny rozdział negocjacji (22 — Polityka regionalna i koordynacja instrumentów strukturalnych). Dokonano wystarczających postępów w zakresie sieci transeuropejskich. Turcja podjęła również istotne kroki w kluczowych obszarach w ramach rozdziału 24, w szczególności w obszarze polityki migracyjnej i azylowej, pomimo nieustającej kryzysowej sytuacji związanej z uchodźcami, która stanowi bardzo duże obciążenie dla kraju. Osiągnięto postępy w dziedzinie energii, przede wszystkim w zakresie bezpieczeństwa dostaw i rynku wewnętrznego dla energii elektrycznej, w dziedzinie prawa spółek, polityki przedsiębiorstw i przemysłu, statystyki, nauki i badań, swobodnego przepływu kapitału w związku ze zwalczaniem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Turcja poczyniła również postępy na drodze do wdrożenia przedakcesyjnego programu rozwoju obszarów wiejskich.

Ogólnie rzecz biorąc, Turcja jest na zaawansowanym etapie prac, jeśli chodzi o dostosowanie swoich przepisów do dorobku prawnego Unii w ramach kilku rozdziałów, m.in. w zakresie swobodnego przepływu towarów, prawa spółek, prawa własności intelektualnej, usług finansowych, energii, polityki gospodarczej i pieniężnej, statystki, polityki przedsiębiorstw i przemysłu, sieci transeuropejskich, nauki i badań, unii celnej i stosunków zewnętrznych.

Turcja powinna poświęcać więcej uwagi egzekwowaniu przepisów prawnych we wszystkich obszarach. Należy kontynuować wszechstronne działania w obszarze sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, bezpieczeństwa żywności, polityki weterynaryjnej i fitosanitarnej oraz ochrony środowiska i zmiany klimatu. Konieczne są dalsze znaczące postępy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych, polityki społecznej oraz zatrudnienia, zwłaszcza w dziedzinie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy w szczególności dążyć do dostosowania przepisów do dorobku prawnego UE w zakresie zamówień publicznych, polityki konkurencji, zwłaszcza pomocy państwa, społeczeństwa informacyjnego i mediów.

[1]               COM(2012) 600 final.

[2]               COM(2013) 700 final.

*               Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/99 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.

[3]               COM(2014) 330 final.

[4]               Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina oraz Czarnogóra.

[5]               „Pierwsze porozumienie w sprawie zasad regulujących normalizację stosunków” uzgodnione w kwietniu 2013 r.

[6]               Swobodny przepływ towarów; prawo przedsiębiorczości oraz swoboda świadczenia usług (Czarnogóra spełniła kryterium otwarcia dla tego rozdziału i w efekcie została poproszona o przedstawienie swojego stanowiska negocjacyjnego); polityka konkurencyjności; rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich; bezpieczeństwo żywności, polityka fitosanitarna i weterynaryjna; rybołówstwo; energia; polityka gospodarcza i pieniężna; polityka społeczna i zatrudnienie; polityka regionalna i koordynacja instrumentów strukturalnych; środowisko naturalne i zmiana klimatu.

[7]               Swobodny przepływ kapitału; zamówienia publiczne; prawo spółek; przepisy regulujące własność intelektualną; społeczeństwo informacyjne i media; polityka dotycząca przedsiębiorstw i przemysłu; polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony; kontrola finansowa.