KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Wspieranie organów krajowych w zwalczaniu nadużyć związanych z prawem do swobodnego przemieszczania się: Podręcznik dotyczący działań w związku z domniemanymi małżeństwami dla pozoru zawieranymi przez obywateli UE i obywateli spoza UE w kontekście unijnych przepisów dotyczących prawa do swobodnego przemieszczania się obywateli UE /* COM/2014/0604 final */
I.
Wprowadzenie Prawo
do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Unii Europejskiej
jest jedną z czterech podstawowych swobód zapisanych w prawie UE i jednym
z fundamentów integracji europejskiej. Propagowanie i
wzmacnianie tego prawa stanowi jeden z podstawowych celów Unii Europejskiej. Unia
Europejska i jej państwa członkowskie uznają znaczenie zapewnienia
ochrony życia rodzinnego w celu wyeliminowania przeszkód w korzystaniu z
podstawowej swobody przemieszczania się. Niemożność
prowadzenia normalnego życia rodzinnego w przyjmującym państwie
UE oznaczałaby poważne zagrożenie przysługującej
obywatelom podstawowej swobody. Obywatele
UE korzystający z prawa do swobodnego przemieszczania się w istocie
polegają na przepisach prawa UE i są przez nie w pełni
chronieni. Jednak podobnie jak w każdej innej dziedzinie prawa,
istnieją osoby, które mogą dążyć do nadużycia
swobody przemieszczania się w celu ominięcia krajowych przepisów
imigracyjnych. Nadużywanie prawa do swobodnego przemieszczania się zagraża
temu podstawowemu prawu obywateli UE. Skuteczne zwalczanie takich
nadużyć jest zatem niezbędne do utrzymania tego prawa w mocy. Na
posiedzeniu w dniach 26-27 kwietnia 2012 r. Rada ds. Wymiaru
Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zatwierdziła plan działania
pt. „Działanie UE w sprawie presji migracyjnej – reakcja strategiczna”, w
którym mowa o małżeństwach dla pozoru w kontekście
ułatwiania nielegalnego wjazdu obywateli państw trzecich do UE i
pobytu na jej terenie. W dokumencie tym wymienia się szereg
działań, które zostaną podjęte przez Komisję lub
państwa członkowskie w celu lepszego zrozumienia zagadnienia
nadużywania prawa do swobodnego przemieszczania się przez obywateli
państw trzecich i przestępczości zorganizowanej polegającej
na ułatwianiu nielegalnej imigracji. Jednym z tych działań jest
przygotowanie „podręcznika w sprawie małżeństw dla
pozoru, w tym orientacyjnych kryteriów pomagających w wykrywaniu
fikcyjnych małżeństw”. W
komunikacie z dnia 25 listopada 2013 r. zatytułowanym „Swobodny przepływ
obywateli UE i ich rodzin: Pięć działań, które
mają decydujące znaczenie”[1]
Komisja sprecyzowała prawa i obowiązki obywateli UE wynikające z
unijnych zasad dotyczących swobody przemieszczania się oraz
określiła pięć działań, które mają
ułatwić organom krajowym skuteczne stosowanie tych przepisów w
praktyce. W komunikacie podkreślono, że prawo UE przewiduje szereg
solidnych zabezpieczeń umożliwiających państwom
członkowskim zwalczanie nadużyć. Jednym z konkretnych
działań mających na celu wsparcie władz w pełnym
wykorzystaniu tych zabezpieczeń było przygotowanie, wraz z
państwami członkowskimi, podręcznika na temat
przeciwdziałania małżeństwom dla pozoru. W
odpowiedzi na wniosek państw członkowskich, o którym mowa
powyżej, i w ścisłej współpracy z tymi państwami,
służby Komisji przygotowały podręcznik na temat
przeciwdziałania małżeństwom dla pozoru zawieranym przez
obywateli UE i obywateli spoza UE w kontekście unijnych przepisów
dotyczących swobodnego przemieszczania się obywateli UE.
Podręcznik jest dołączony do niniejszego komunikatu jako
dokument roboczy służb Komisji. Jego celem jest ułatwienie
organom krajowym skutecznego zwalczania poszczególnych przypadków
nadużyć polegających na zawieraniu małżeństw dla
pozoru, bez uszczerbku dla podstawowego celu, jakim jest zabezpieczenie i
ułatwienie swobodnego przemieszczania się obywateli UE i
członków ich rodzin korzystających z prawa UE w dobrej wierze. Dane
przedstawione przez państwa członkowskie na temat zidentyfikowanych
ostatnio małżeństw dla pozoru zawieranych pomiędzy
obywatelami państw trzecich i obywatelami UE korzystającymi z prawa
do swobodnego przemieszczania się w ramach UE pokazują, że
zjawisko to istnieje, lecz jego zakres jest różny w poszczególnych państwach
członkowskich[2].
Chociaż liczba przypadków jest niewielka, niepokojący jest
udział w tym procederze przestępczości zorganizowanej, o czym
mowa w najnowszych sprawozdaniach Europolu. Ramy
prawne na szczeblu unijnym i międzynarodowym, które mają być
stosowane przez organy krajowe w kontekście zwalczania nadużyć,
obejmują przepisy UE dotyczące swobodnego przepływu obywateli UE
i członków ich rodzin, prawa i gwarancje zapisane w Karcie praw
podstawowych Unii Europejskiej, oraz inne stosowne instrumenty prawa międzynarodowego,
takie jak europejska konwencja praw człowieka. W
nawiązaniu do wytycznych dla państw członkowskich
dotyczących zwalczania nadużyć w postaci
małżeństw dla pozoru, przedstawionych w komunikacie Komisji z
dnia 2 lipca 2009 r. w sprawie wytycznych w celu skuteczniejszej transpozycji i
stosowania dyrektywy 2004/38/WE[3]
(„wytyczne Komisji z 2009 r.”), w podręczniku dokonano wykładni tych
ram prawnych. Sprecyzowano w nim, co oznacza stosowanie tych przepisów w
praktyce, dostarczając organom krajowym wskazówek operacyjnych
pomagającym im w skutecznym wykrywaniu małżeństw dla pozoru
i w prowadzeniu dochodzeń w takich przypadkach. Uwzględnienie
wskazówek i informacji zawartych w podręczniku powinno sprawić,
że działania odpowiednich organów krajowych będą oparte na
tych samych kryteriach faktycznych i prawnych w całej Unii, oraz
przyczynić się do przestrzegania prawa UE. Podręcznik
nie jest prawnie wiążący ani nie ma wyczerpującego
charakteru. Pozostaje on bez uszczerbku dla obowiązujących przepisów
prawa UE oraz jego przyszłego rozwoju. Nie narusza on również
obowiązującej wykładni prawa UE, której może dokonywać
Trybunał Sprawiedliwości. W
komunikacie streszczono zasadniczą treść podręcznika, który
składa się z czterech części: „Wstęp”, „Definicje”,
„Obowiązujące ramy prawne” oraz „Środki operacyjne
leżące w kompetencjach krajowych”. II. Zasadnicza treść podręcznika 1.
Część pt.
„Wstęp” W
części tej wyjaśniono, że podręcznikiem objęte
są jedynie małżeństwa dla pozoru między obywatelem UE
i obywatelem spoza UE, w przypadku gdy obywatel UE skorzystał ze prawa do
swobodnego przemieszczania się poprzez zamieszkanie w innym państwie
członkowskim. W związku z tym małżeństwa pomiędzy
dwoma obywatelami UE wykraczają poza zakres podręcznika. We
wstępie stwierdzono również, że każdy środek
podjęty przez organy krajowe w celu zapobiegania nadużyciom musi
być w pełni zgodny z podstawowymi przepisami i zasadami prawa UE oraz
że prawo do swobodnego przemieszczania się jest podstawową
zasadą, a odstępstwa od niego są możliwe jedynie w
wyjątkowych indywidualnych przypadkach, gdy jest to uzasadnione
udowodnionym nadużyciem. 2.
Część pt.
„Definicje” Wytyczne
zawarte w podręczniku skupiają się na zjawisku
małżeństw dla pozoru w rozumieniu dyrektywy 2004/38/WE[4]
(zwanej dalej „dyrektywą”) jako małżeństwach zawartych
wyłącznie w celu skorzystania z prawa do swobodnego przemieszczania
się i pobytu w rozumieniu dyrektywy, które nie przysługiwałoby
tej osobie w innym przypadku. Zgodnie z art. 35 dyrektywy państwa
członkowskie mogą przyjąć niezbędne środki w celu
odmowy, zniesienia lub wycofania jakiegokolwiek prawa przyznanego
dyrektywą w przypadku nadużycia praw lub oszustw, na przykład
małżeństw dla pozoru. W wytycznych Komisji z 2009 r.
przedstawiono wyjaśnienia dotyczące pojęć nadużycia i
małżeństwa dla pozoru na potrzeby unijnych przepisów o swobodnym
przepływie osób. W
podręczniku przedstawiono szczegółowo znaczenie części
składowych tych pojęć oraz zawarto dalsze wskazówki, w jaki
sposób odróżnić autentyczne małżeństwa od
małżeństw dla pozoru: opisano w nim główne cechy
charakterystyczne różnych form i) autentycznych małżeństw,
które są czasem błędnie uznawane za małżeństwa
dla pozoru (np. małżeństwa aranżowane,
małżeństwa per procura, małżeństwa konsularne)
oraz ii) małżeństw nieautentycznych (np.
małżeństwa dla pozoru, zawarcie małżeństwa przez
podstęp, małżeństwa wymuszone lub fikcyjne) i
odsyła do przepisów UE, które obowiązują w przypadku, gdy
małżeństwa dla pozoru wiążą się z elementami
handlu ludźmi[5]. 3.
Cześć pt.
„Obowiązujące ramy prawne” Podręcznik
zawiera ogólną prezentację przepisów, które organy krajowe muszą
wziąć pod uwagę przy podejmowaniu środków
zmierzających do zapobiegania nadużyciom i ich zwalczania, w
szczególności przedstawiono w nim przepisy UE w zakresie swobodnego
przemieszczania się i praw podstawowych oraz opisano, co te przepisy
oznaczają w praktyce. 3.1
Przepisy i zasady UE dotyczące
swobodnego przemieszczania się obywateli UE W
odniesieniu do art. 35 dyrektywy, który stanowi, że środki
przyjęte w celu odmowy, zniesienia lub wycofania praw przyznanych na mocy
dyrektywy w przypadku małżeństw dla pozoru „muszą być
proporcjonalne i podlegają zabezpieczeniom proceduralnym przewidzianym w
art. 30 i 31”, podręcznik opisuje szczegółowo, w jaki sposób
należy stosować ogólną unijną zasadę
proporcjonalności w kontekście odnośnych decyzji. W
podręczniku podkreślono również, że potrzeba
zagwarantowania, iż wszelkie tego rodzaju środki nie naruszają
materialnych zabezpieczeń proporcjonalności zgodnie z art. 35
dyrektywy, została odzwierciedlona w gwarancjach proceduralnych
mających zastosowanie do takich środków, przewidzianych w art. 30 i
31 dyrektywy. 3.2
Szerszy kontekst europejskiego i
międzynarodowego prawa Podręcznik
przywołuje prawa podstawowe zagwarantowane w aktach prawa europejskiego i
międzynarodowego, które muszą być brane pod uwagę podczas
wykrywania małżeństw dla pozoru, prowadzenia odnośnych
dochodzeń oraz nakładania kar. Szczególnie istotne jest prawo do
zawarcia małżeństwa, prawo do poszanowania życia prywatnego
i rodzinnego oraz prawa dziecka, a także zakaz dyskryminacji, prawo do
skutecznego środka prawnego i prawo do obrony, przewidziane w Karcie praw
podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”). Ponieważ
znaczenie i zakres praw przewidzianych w Karcie powinny być takie same jak
odpowiadających im praw zagwarantowanych w europejskiej konwencji praw
człowieka (zwanej dalej „konwencją”)[6], w
podręczniku podsumowano główne elementy odpowiednich przepisów
konwencji i związanego z nimi orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka („ETPC”), w celu przedstawienia wskazówek dotyczących ich
interpretacji. Jeśli
chodzi o prawo do zawarcia małżeństwa i założenia
rodziny, zapisane w art. 9 Karty i art. 12 konwencji, w podręczniku
stwierdzono, że ten ostatni artykuł przyznaje władzom krajowym
pewien zakres swobody co do sposobu regulowania wykonywania prawa do zawarcia
małżeństwa na poziomie krajowym, lecz swoboda ta jest
ograniczona, oraz przedstawia odpowiednie orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka[7].
W
odniesieniu do prawa do poszanowania życia rodzinnego,
zagwarantowanego w art. 7 Karty oraz w art. 8 konwencji, podręcznik odnosi
się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[8],
w którym wymieniono czynniki, które należy uwzględnić w
odniesieniu do małżeństw dla pozoru podczas oceny, czy
decyzję ograniczającą prawo do wjazdu i pobytu można
uznać za konieczną w demokratycznym społeczeństwie i
proporcjonalną do zamierzonego uzasadnionego celu, tak aby nie
wpływała ona negatywnie na prawo do życia rodzinnego. W
przypadkach, gdy kwestia małżeństwa dla pozoru obejmuje
również dzieci (w większości przypadków z poprzednich
związków małżonków), podręcznik podkreśla
konieczność należytego uwzględnienia praw dzieci,
zgodnie z art. 24 Karty i art. 8 konwencji, który ma również zastosowanie.
Ponieważ art. 24 Karty oparty jest na Konwencji ONZ o prawach dziecka, w
szczególności na jej art. 3, 9, 12 i 13, w podręczniku zwrócono
uwagę na bardziej praktyczne porady dotyczące ich stosowania
przewidziane w przewodnich zasadach Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych
ds. Uchodźców (UNHCR) dotyczących określenia nadrzędnego
interesu dziecka z maja 2008 r.[9].
Stwierdzono w nim w szczególności, że w przypadku
małżeństw dla pozoru, gdy jedno ze współmałżonków
lub oboje sprawują władzę rodzicielską nad dzieckiem, dobro
dziecka musi być odpowiednio uwzględnione w podejmowaniu decyzji, czy
osoba(-y) sprawująca(-e) władzę rodzicielską powinna(-y)
zostać wydalone. W
podręczniku przypomniano również, że jeżeli dzieci są
obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego UE,
korzystają one z dodatkowej ochrony na mocy krajowych i
międzynarodowych przepisów zakazujących wydalania własnych
obywateli lub, w wyjątkowych przypadkach, wynikającej z orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości na temat obywatelstwa Unii, jeżeli
wydalenie rodzica niebędącego obywatelem państwa UE, który
zawarł małżeństwo dla pozoru, zmusiłoby dziecko do
opuszczenia terytorium przyjmującego państwa UE[10]
lub w ogóle terytorium UE[11]. Ponadto
w podręczniku podkreślono, że przy podejmowaniu środków
mających na celu zwalczanie potencjalnych nadużyć, organom
krajowym nie wolno poddawać odnośnych osób poniżającemu
traktowaniu ani dyskryminacji z jakichkolwiek względów takich jak
płeć, rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne,
cechy genetyczne, język, narodowość, religia lub przekonania,
poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy,
przynależność do mniejszości narodowej, majątek,
urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientacja seksualna,
ponieważ środki takie naruszałyby, odpowiednio, art. 4 Karty
(oraz art. 3 konwencji) i art. 21 Karty (i ewentualnie również art. 14
konwencji). 3.3
Wymogi dowodowe i ciężar
dowodu W
podręczniku podkreślono, że wszystkie działania podejmowane
przez organy krajowe w celu prowadzenia dochodzeń przy podejrzeniach
małżeństw dla pozoru i w celu gromadzenia dowodów muszą
spełniać niezbędne gwarancje proceduralne nałożone
przez przepisy prawa krajowego i unijnego. Dochodzenie w sprawie
małżeństwa może nastąpić jedynie wówczas, gdy
istnieją uzasadnione wątpliwości co do jego autentyczności.
O ile jednak takie uzasadnione wątpliwości są wystarczające
jako powody wszczęcia dochodzenia, to po przeprowadzeniu dochodzenia i
stwierdzeniu, że małżeństwo jest fikcyjne, można
odmówić praw wynikających z zasad swobodnego przepływu wyłącznie
jeśli zostało to należycie ustalone przez organy krajowe,
zgodnie z odpowiednimi standardami dowodowymi[12]. Jeśli
chodzi o ciężar dowodu, w podręczniku wyjaśniono, w
nawiązaniu do sugestii zawartych w wytycznych Komisji z 2009 r., jak
wygląda sytuacja w praktyce. Określono w nim w szczególności,
że ciężar dowodu spoczywa na organach krajowych, a pary
małżeńskie nie mogą zostać zobowiązane, co do
zasady, do przedstawienia dowodów, że ich małżeństwo nie
stanowi nadużycia. Jeżeli jednak organy krajowe mają uzasadnione
podejrzenia co do autentyczności danego małżeństwa, poparte
dowodami, np. sprzecznymi informacjami udzielanymi przez małżonków,
mogą zwrócić się do małżonków o przedłożenie
dodatkowych odpowiednich dokumentów lub dowodów. Małżonkowie
mają obowiązek współpracować z władzami i powinni
zostać o tym poinformowani. Jeśli małżonkowie nie
dostarczą dowodów pozwalających rozwiać podejrzenia, co do
których to dowodów można by rozsądnie spodziewać się,
że będą dostępne w przypadku autentycznych
małżeństw, czy nawet jeśli małżonkowie
zdecydują o niedostarczeniu żadnych dowodów, nie można tego
uznać za jedyny lub decydujący powód stwierdzenia, że
małżeństwo jest fikcyjne. Niemniej jednak odpowiednie organy
mogą uwzględnić te okoliczności wraz ze wszystkimi innymi
okolicznościami podczas oceny charakteru danego małżeństwa. 3.4
Gwarancje proceduralne W
podręczniku przedstawiono szczegółowo gwarancje proceduralne, których
organy krajowe muszą przestrzegać zgodnie z art. 35 dyrektywy przy
podejmowaniu wszelkich decyzji mogących ograniczać prawo do
swobodnego przemieszczania się w związku z istnieniem
małżeństwa dla pozoru, czyli gwarancje przewidziane w art. 30 i
31 dyrektywy, które regulują w szczególności zagadnienia
związane z powiadomieniami o takich decyzjach i ich przeglądem. Ponadto
przypomniano w nim, że gwarancje dyrektywy należy również
rozpatrywać w kontekście innych właściwych praw
podstawowych, takich jak prawo do skutecznego środka prawnego i do
rzetelnego procesu sądowego oraz prawo do obrony (odpowiednio, w art.
47 i 48 Karty praw podstawowych). 4.
Część pt.
„Środki operacyjne leżące w kompetencjach krajowych” W
tej części podręcznika opisano praktyki operacyjne wybrane
spośród praktyk w państwach członkowskich w celu wsparcia
organów krajowych w zakresie skutecznego wykrywania i ścigania
podejrzewanych małżeństw dla pozoru. W podręczniku podano
zestaw rozwiązań, które umożliwiłyby państwom
członkowskim tworzenie systemów operacyjnych dostosowanych do ich
szczególnych potrzeb i dostępnych zasobów, rozwiązania te nie
zostały jednak przewidziane jako wzorcowe dla wszystkich schematów i
procedur dochodzeniowych. 4.1
Elementy wskazujące na
możliwość nadużycia, które mogłyby skutkować
wszczęciem dochodzenia Jeśli
chodzi o możliwe czynniki powodujące wszczęcie dochodzenia, w
podręczniku dokonano wykładni wytycznych Komisji z 2009 r., a
także rezolucji Rady z dnia 4 grudnia 1997 r.[13]
w sprawie środków, które mają zostać przyjęte w celu
zwalczania małżeństw dla pozoru, w odniesieniu do stosowania
kryteriów orientacyjnych i wykorzystywania „elementów wskazujących na
nadużycie”, dotyczących zachowań, których można
spodziewać się znaczenie częściej ze strony par fikcyjnych
niż par autentycznych. Pojęcie „elementów wskazujących na
nadużycie” wykorzystane na potrzeby podręcznika musi być
rozumiane w ten sposób, że takie elementy zauważone przez organy
krajowe nigdy automatycznie i nieuchronnie nie potwierdzają bezprawnego
charakteru danego małżeństwa. Zawsze konieczna jest szersza i
neutralna analiza wszystkich elementów, zarówno przemawiających za
podejrzeniem nadużycia jak i przeciwko temu podejrzeniu. Podczas
radzenia sobie z nadużyciami w praktyce organy krajowe mogą
zetknąć się z nietypowymi ale autentycznymi parami, które
wydają się na pierwszy rzut oka wykazywać szereg cech
małżeństw dla pozoru. Z tego powodu w podręczniku
przedstawiono „mechanizm podwójnego zabezpieczenia”, który należy
stosować, aby zminimalizować niebezpieczeństwo błędnej
identyfikacji autentycznych par jako par fikcyjnych (np. gdy
małżonkowie nie posiadają wspólnego gospodarstwa domowego lub jedno
z małżonków ma niekorzystną przeszłość
imigracyjną). „Mechanizm
podwójnego zabezpieczenia” zakłada, po pierwsze, że ścisłe
stosowanie zasady swobodnego przepływu jest nadrzędną
zasadą, która może zostać ograniczona tylko w indywidualnych
przypadkach, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na nadużycia.
Po drugie, mechanizm podwójnego zabezpieczenia zakłada, że organy
krajowe prowadzące dochodzenie nie powinny zasadniczo koncentrować
się przede wszystkim na elementach wskazujących na nadużycie w
celu wsparcia swoich wstępnych podejrzeń co do danej pary
małżeńskiej. Wręcz przeciwnie, powinny w pierwszej
kolejności rozważyć „elementy wskazujące na brak
nadużycia” (takie jak bycie w długotrwałym związku
lub poważne długoterminowe zobowiązania prawne lub finansowe lub
wspólna władza rodzicielska), które wskazują na to, że
małżeństwo jest autentyczne i przysługuje mu prawo do
swobodnego przemieszczania się i pobytu. Jedynie w przypadku, gdyby
analiza „elementów wskazujących na brak nadużycia” nie potwierdziła
autentyczności danego związku małżeńskiego, organy
sprawdzałyby istnienie „elementów wskazujących na nadużycie”. Elementy
wskazujące na możliwe nadużycie, odnoszące się do
pewnych zachowań, które są dużo bardziej prawdopodobne u par
fikcyjnych niż u par autentycznych, podzielono na kilka grup, co odpowiada
nieodłącznym etapom „cyklu życia” małżeństw dla
pozoru. Przykłady takich elementów przedstawiono poniżej: Gdy
przyszli małżonkowie jeszcze się nie spotkali: w
porównaniu z obywatelami państw trzecich działającymi w dobrzej
wierze, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej
prawdopodobne są: wcześniejsza nielegalna imigracja lub obecny
nielegalny pobyt w jednym z państw UE; zawarcie w przeszłości małżeństw
dla pozoru lub dopuszczenie się innych form nadużycia lub oszustwa; w
porównaniu z obywatelami UE działającym w dobrej wierze, osoby
dopuszczające się nadużycia częściej znajdują
się w złej sytuacji finansowej (na przykład są mocno
zadłużone). W
okresie przed zawarciem małżeństwa: w
porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających
się nadużycia bardziej prawdopodobne jest, że nigdy nie
spotkały się osobiście przed zawarciem
małżeństwa; że nie mówią językiem zrozumiałym
dla obojga (i nie ma dowodów na to, że czynią wysiłki na rzecz
ustanowienia wspólnej podstawy komunikacji). Gdy
przyszli małżonkowie przygotowują się do ślubu: w
porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających
się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: skorzystanie z miejsca
ślubu, które jest znane z tego, że dochodzi tam do nadużyć
lub że istnieją powiązania z przestępczością
zorganizowaną; przekazanie pewnej sumy pieniędzy lub prezentów, aby
małżeństwo zostało zawarte (z wyjątkiem przypadków,
gdy jest to forma wiana w kulturach, gdzie stanowi to przyjęty zwyczaj);
istnienie rozbieżności w przedstawionych dokumentach, które
budzą podejrzenie fałszerstwa lub podają fałszywy adres. Gdy,
po zawarciu małżeństwa, małżonek spoza UE składa
wniosek o wizę wjazdową lub dokument pobytowy: w
porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających
się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: udzielanie sprzecznych lub
fałszywych informacji o sobie wzajemnie w podstawowych kwestiach
osobistych (imię i nazwisko, data urodzenia i wiek, obywatelstwo,
najbliżsi członkowie rodziny, ewentualne wcześniejsze
małżeństwa, wykształcenie, zawód); podawanie
fałszywego adresu; posiadanie małżonka z państwa trzeciego
mieszkającego z kimś innym. Kiedy
parze wydano dokumenty wjazdowe lub pobytowe i zamieszkuje ona w
przyjmującym państwie członkowskim: w
porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających
się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: nieutrzymywanie wspólnego
pożycia lub dalsze mieszkanie oddzielnie bez żadnej wiarygodnej
przyczyny (np. praca, dzieci z poprzednich związków, pobyt za
granicą); mieszkanie jednego z małżonków z kimś innym. Gdy
małżonkowie podejmują kroki w celu oficjalnego zakończenia małżeństwa: w
porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających
się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: rozwód krótko po uzyskaniu
przez małżonka spoza UE niezależnego prawa pobytu lub
obywatelstwa przyjmującego państwa UE. 4.2
Prowadzenie dochodzeń w sprawach
małżeństw dla pozoru W
podręczniku przedstawiono główne narzędzia wykorzystywane przez
organy krajowe do prowadzenia dochodzeń w sprawach
małżeństw dla pozoru, czyli równoczesne wywiady lub
kwestionariusze, kontrole dokumentów i przeszłości, inspekcje przez
organy ścigania, organy imigracyjne lub inne właściwe organy, oraz
wywiad środowiskowy w celu sprawdzenia, czy para zamieszkuje razem i
wspólnie prowadzi gospodarstwo domowe. W tym kontekście przypomniano o
znaczeniu poszanowania prawa osób do życia prywatnego oraz znaczeniu
odpowiednich zabezpieczeń i określono wspólne praktyki opracowane
przez organy krajowe w celu maksymalnego zwiększenia skuteczności
takich narzędzi. 4.3.
Współpraca transgraniczna w
zwalczaniu małżeństw dla pozoru W
podręczniku wskazano, w jaki sposób skuteczne wykrywanie, prowadzenie
dochodzeń i ściganie małżeństw dla pozoru może
zostać ułatwione dzięki współpracy transgranicznej.
Określono w nim szczegółowo, jaką pomoc mogą otrzymać
organy krajowe od Europolu, jeżeli sprawa wiąże się z
przestępczością zorganizowaną dotyczącą handlu
ludźmi, oraz od Eurojustu, w szczególności w odniesieniu do
dochodzeń lub ścigania za określone czyny. Opisana została
także koordynacja między organami krajowymi. W podręczniku
opisano również, jak Europol i Eurojust mogą pomóc państwom
członkowskim w ustanowieniu wspólnych zespołów
dochodzeniowo-śledczych, oraz przedstawiono sytuacje, w których takie
zespoły mogą okazać się odpowiednim i użytecznym
narzędziem. 4.4
Rola różnych organów krajowych W
ostatniej części podręcznika wymieniono różne organy na
szczeblu krajowym, które mogą być zaangażowane w
przeciwdziałanie zjawisku małżeństw dla pozoru.
Podkreślono w szczególności konieczność ustanowienia
całościowych strategii politycznych odnoszących się do
takich małżeństw oraz określenia roli poszczególnych
podmiotów krajowych. W zależności od indywidualnych potrzeb
państwa członkowskie powinny również rozważyć, w jaki
sposób najlepiej koordynować pracę wszystkich kluczowych
zainteresowanych stron, na przykład poprzez stworzenie centralnej
jednostki koordynującej lub punktów kontaktowych w każdej z
zaangażowanych służb. [1] COM(2013)
837 final - http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52013DC0837&rid=1. [2] Komunikat
„Swobodny przepływ obywateli UE i ich rodzin: pięć skutecznych
działań”, cytowany powyżej, pkt 3.1. [3] COM(2009)
313 final. [4] Motyw 28
dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego
przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich,
Dz. U. L 158, s. 77. [5] Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie
zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony
ofiar – http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:101:0001:0011:PL:PDF [6] Artykuł
52 ust. 3 Karty; zob. również wyjaśnienia dotyczące Karty praw
podstawowych (Dz.U. 2007/C 303/02) w sprawie znaczenia i zakresu poszczególnych
jej postanowień w porównaniu z odpowiadającymi im postanowieniami
konwencji. [7] Np.
decyzje Europejskiej Komisji Praw Człowieka w sprawie Sanders przeciwko
Francji (skarga nr 31401/96) i w sprawie Klip i Krüger przeciwko
Niderlandom (skarga nr 33257/96). [8] Wyrok Űner
przeciwko Niderlandom (sprawa 46410/99). [9] http://www.unhcr.org/4566b16b2.html. [10] Artykuł
3 Protokołu 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności. [11] Zob. w
szczególności sprawy C-34/09, Ruiz Zambrano, C-256/11, Dereci,
oraz połączone sprawy C‑356/11 i
C‑357/11, O. and S. [12] Obowiązywać
mogą różne standardy dowodowe w zależności od tego, czy
zachowanie noszące znamiona nadużycia jest ścigane na mocy prawa
karnego, prawa cudzoziemców, prawa administracyjnego lub prawa cywilnego. [13] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31997Y1216(01):EN:HTML.