1.           Wprowadzenie

Rozporządzenie Rady (WE) nr 723/2009 w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)[1] (zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie ERIC”) zostało przyjęte w celu ułatwienia tworzenia i eksploatacji dużych europejskich infrastruktur badawczych przez kilka państw członkowskich i państw stowarzyszonych poprzez dostarczenie nowego instrumentu prawnego – konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC).

W rozporządzeniu w sprawie ERIC podjęto jeden z głównych problemów związanych z tworzeniem nowych europejskich infrastruktur badawczych oprócz niedoboru zasobów i złożonych kwestii technicznych i organizacyjnych, tj. brak odpowiednich ram prawnych uzgodnionych przez wszystkie państwa umożliwiających partnerom z różnych państw utworzenie partnerstwa.

Celem rozporządzenia w sprawie ERIC było również ułatwienie szybszego tworzenia europejskich infrastruktur badawczych poprzez zaoszczędzenie czasu na prowadzenie powtórnych negocjacji przy poszczególnych projektach, dokonanie analizy i omówienie najlepszej formy prawnej dla tego rodzaju międzynarodowych organizacji badawczych wraz z wadami i zaletami z nią związanymi oraz zaoszczędzenie czasu na prowadzenie dyskusji w parlamentach narodowych związanych z zatwierdzaniem potrzebnej umowy międzynarodowej w przypadku braku ram prawnych przewidzianych w rozporządzeniu w sprawie ERIC.

Rozporządzenie w sprawie ERIC miało być odpowiedzią na europejską ambicję polityczną polegającą na utworzeniu europejskiej przestrzeni badawczej mającej na celu umożliwienie sprostania bieżącym wyzwaniom (m.in. umiędzynarodowienie badań, osiągnięcie masy krytycznej, rozwój rozproszonych obiektów, opracowanie modeli referencyjnych). Rozporządzenie miało również przyczynić się do budowania tożsamości UE wokół sztandarowych obiektów naukowych prowadzącej do bardziej pozytywnego wizerunku Unii Europejskiej na szczeblu międzynarodowym poprzez dostarczenie międzynarodowym odpowiednikom jednego podmiotu prawnego, do którego mogliby przystąpić w charakterze członków lub z którym mogliby nawiązać współpracę i utworzyć ewentualne partnerstwo.

Rozporządzenie w sprawie ERIC zostało zmienione w grudniu 2013 r.[2], aby umożliwić lepsze odzwierciedlenie wkładów państw stowarzyszonych w ERIC, stawiając te państwa na poziomie bardziej zrównanym z państwami członkowskimi w organach zarządzających ERIC w zakresie praw głosu w świetle możliwego przyjęcia konsorcjów ERIC w państwach stowarzyszonych, co doprowadziłoby do zwiększenia udziału państw stowarzyszonych w konsorcjach ERIC. Wnioski te zostały również zgłoszone w kontekście ewentualnego przyjęcia przez Norwegię trzech konsorcjów ERIC umieszczonych w planie działań Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych („ESFRI”) na 2010 r.[3].

Niniejsze sprawozdanie zostało sporządzone przez Komisję na podstawie art. 19 rozporządzenia w sprawie ERIC, który stanowi, że nie później niż dnia 27 lipca 2014 r. Komisja przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z jego stosowania oraz, w stosownych przypadkach, propozycje zmian.

2.           Charakter prawny ERIC

Rozporządzenie w sprawie ERIC zapewnia wspólne ramy prawne oparte na art. 187 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stanowiące uzupełnienie krajowych i międzyrządowych prawnych i regulacyjnych programów w zakresie ustanawiania ponadnarodowych infrastruktur badawczych. Jest ono jednym z instrumentów prawnych, jakie dotychczas przyjęto na rzecz europejskiej przestrzeni badawczej.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC konsorcjum ERIC jest podmiotem prawnym posiadającym osobowość prawną i pełną zdolność do czynności prawnych uznawaną we wszystkich państwach członkowskich. Członkami ERIC muszą być co najmniej trzy państwa: jedno państwo członkowskie i dwa inne państwa będące państwami członkowskimi lub państwami stowarzyszonymi. Członkami ERIC mogą być państwa członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa trzecie inne niż państwa stowarzyszone oraz organizacje międzyrządowe. Członkowie wspólnie dążą do osiągnięcia celów ERIC, przede wszystkim tworzenia i eksploatacji infrastruktury badawczej o znaczeniu europejskim. Państwa członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa trzecie inne niż państwa stowarzyszone oraz organizacje międzyrządowe mogą również przystępować do ERIC jako obserwatorzy bez prawa głosu.

Wewnętrzna struktura ERIC jest elastyczna i umożliwia członkom określenie w statucie ich praw i obowiązków, organów i ich kompetencji oraz zawarcie innych ustaleń wewnętrznych. Rozporządzenie w sprawie ERIC stanowi, że państwa członkowskie i państwa stowarzyszone posiadają wspólnie większość praw głosu w zgromadzeniu członków, natomiast wnioski w sprawie zmiany statutu ERIC przyjętego przez państwo członkowskie wymagają zgody większości państw członkowskich będących jego członkami. Odpowiedzialność członków za długi ERIC może być ograniczona do wysokości ich wkładów, przy czym członkowie mogą w statucie zawrzeć odmienne ustalenia w tym zakresie. Prawem właściwym dla ERIC jest prawo unijne, prawo państwa, w którym znajduje się siedziba statutowa ERIC, lub prawo państwa, w którym prowadzona jest działalność, w zakresie niektórych kwestii administracyjnych, technicznych i bezpieczeństwa. Statut i postanowienia wykonawcze do statutu muszą być zgodne z prawem właściwym.

ERIC jest uznawane za organizację lub podmiot międzynarodowy w rozumieniu dyrektyw dotyczących podatku VAT i podatku akcyzowego, lecz warunkiem skorzystania ze zwolnienia z tych podatków jest uznanie ERIC za organizację lub podmiot międzynarodowy przez przyjmujące państwo członkowskie. ERIC jest również uznawane za organizację międzynarodową w rozumieniu dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, w związku z czym może być zwolnione z procedur udzielania zamówień publicznych i przyjąć własne zasady udzielania zamówień publicznych.

Podstawą utworzenia ERIC jest decyzja Komisji działającej na podstawie uprawnień wykonawczych przyznanych jej przez Radę. Komisja działa w oparciu o wniosek złożony przez państwa członkowskie, inne państwa i organizacje międzyrządowe, które wyrażają wolę stania się członkami założycielami ERIC. Procedura przyjęcia decyzji Komisji polega m.in. na zasięgnięciu opinii niezależnych ekspertów, w szczególności w dziedzinie planowanej działalności ERIC. Komisja zasięga również opinii komitetu przewidzianego w art. 20 rozporządzenia w sprawie ERIC („Komitet ds. ERIC”), który składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich i państw stowarzyszonych.

3.           Wykonanie rozporządzenia w sprawie ERIC

Od czasu przyjęcia rozporządzenia w sprawie ERIC utworzono siedem konsorcjów ERIC. W marcu 2011 r. utworzono SHARE-ERIC (konsorcjum dla celów przeprowadzenia badania dotyczącego zdrowia, starzenia i przechodzenia na emeryturę w Europie)[4], którego pierwszym państwem przyjmującym były Niderlandy, a od 2014 r. Niemcy, z Austrią, Belgią, Republiką Czeską, Grecją, Izraelem, Słowenią, Włochami i Niderlandami jako członkami oraz Szwajcarią jako obserwatorem. W lutym 2012 r. utworzono CLARIN ERIC (konsorcjum na rzecz wspólnych zasobów językowych i infrastruktury technologicznej)[5], którego państwem przyjmującym są Niderlandy, z Republiką Czeską, Danią, Niemcami, Estonią i Unią Języka Niderlandzkiego jako członkami. W listopadzie 2013 r. ustanowiono cztery konsorcja ERIC: konsorcjum na potrzeby europejskiej infrastruktury zaawansowanych badań translacyjnych w medycynie (EATRIS ERIC)[6], które zostało przyjęte przez Niderlandy, z Republiką Czeską, Danią, Estonią, Włochami i Finlandią jako członkami oraz Francją i Hiszpanią jako obserwatorami; konsorcjum na potrzeby Europejskiego Sondażu Społecznego (ESS ERIC)[7], które zostało przyjęte przez Zjednoczone Królestwo, z Belgią, Republiką Czeską, Niemcami, Estonią, Irlandią, Litwą, Niderlandami, Austrią, Polską, Portugalią, Słowenią i Szwecją jako członkami oraz Norwegią i Szwajcarią jako obserwatorami; konsorcjum na rzecz infrastruktury badawczej biobanków i zasobów biomolekularnych (BBMRI-ERIC)[8], które zostało przyjęte przez Austrię, z Belgią, Republiką Czeską, Niemcami, Estonią, Francją, Grecją, Włochami, Maltą, Holandią, Finlandią i Szwecją jako członkami oraz Norwegią, Polską, Szwajcarią i Turcją jako obserwatorami; konsorcjum na rzecz Europejskiej Sieci Infrastruktur Badań Klinicznych (ECRIN-ERIC)[9], które zostało przyjęte przez Francję, z Niemcami, Hiszpanią, Włochami i Portugalią jako członkami.

Wreszcie w maju 2014 r. ustanowiono infrastrukturę badawczą Euro-Argo jako konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (Euro-Argo ERIC)[10], które zostało przyjęte przez Francję, z Niemcami, Grecją, Włochami, Niderlandami, Finlandią i Zjednoczonym Królestwem jako członkami oraz Polską i Norwegią jako obserwatorami.

Wszystkie z siedmiu wyżej wymienionych konsorcjów ERIC zostały umieszczone w planach działań uzgodnionych z Europejskim Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI). Dwa z konsorcjów ERIC (SHARE-ERIC i ESS ERIC) ustanowiono w celu opracowywania, udoskonalania i przeprowadzania badań europejskich. Pięć pozostałych konsorcjów ERIC ustanowiono w celu udoskonalania i wdrażania rozproszonych infrastruktur w dziedzinie biologii i medycyny, nauk o środowisku oraz nauk społecznych i humanistycznych.

Struktura prawna ERIC wykorzystywana jest do tworzenia i eksploatacji różnych rodzajów infrastruktury, zarówno zlokalizowanych w jednej placówce, jak i rozproszonych. Rozproszone infrastruktury mogą obejmować zarówno infrastruktury posiadające obiekty zlokalizowane w różnych miejscach eksploatowane przez jedną osobę prawną, jak i infrastruktury utworzone jako centralny ośrodek koordynujący eksploatację rozproszonych obiektów, które mogą zachować osobowość prawną.

Rozporządzenie w sprawie ERIC jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich i nie wymaga transpozycji. Przyjęcie odpowiednich środków i procedur przez państwa członkowskie było jednak konieczne w celu umożliwienia poszczególnym państwom członkowskim przystąpienia do ERIC w charakterze państwa przyjmującego lub członka. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC do utworzenia ERIC wymagane jest, między innymi, oświadczenie przyjmującego państwa członkowskiego w sprawie uznania ERIC za organizację międzynarodową w rozumieniu dyrektywy dotyczącej podatku VAT oraz za organizację międzynarodową w rozumieniu dyrektywy 2008/118/WE w celu skorzystania ze zwolnienia z podatku VAT lub podatku akcyzowego. Umożliwienie przyjęcia ERIC zajęło większości państw członkowskich (z wyjątkiem Niderlandów, które wprowadziły wewnętrzne procedury już w 2010 r.) kilka lat, co było spowodowane tym, że nowa struktura prawna wymagała przyjęcia w krajowych systemach prawnych i administracyjnych, oraz tym, że zanim utworzenie i eksploatacja ERIC w ramach krajowych systemów prawnych i administracyjnych stały się możliwe, zarówno służby Komisji, jak i zaangażowane państwa członkowskie musiały podjąć wiele kwestii praktycznych.

Państwa stowarzyszone i państwa trzecie, w których rozporządzenie w sprawie ERIC nie jest bezpośrednio stosowane, mają obowiązek składać wiążące oświadczenia w sprawie uznania osobowości prawnej i przywilejów ERIC wymagane do ewentualnego przyjęcia ERIC (państwa stowarzyszone) lub uzyskania statusu członka w danym ERIC.

Po pięciu latach od przyjęcia rozporządzenia w sprawie ERIC większość państw członkowskich i niektóre państwa stowarzyszone wprowadziły środki niezbędne do przystąpienia do ERIC w charakterze państwa przyjmującego lub członka. O pozytywnym rozwoju wydarzeń świadczyć może również to, że w ok. 20 z 48 projektów umieszczonych w planie działań ESFRI na rok 2010 wykorzystuje się lub zakłada się wykorzystanie ERIC do utworzenia infrastruktury badawczej. Ponadto do Komisji wpłynęły dwa wnioski o utworzenie europejskich infrastruktur badawczych, które nie zostały umieszczone w planie działań ESFRI, tj. konsorcjum na rzecz środkowoeuropejskiej infrastruktury badawczej (CERIC-ERIC), które zostanie przyjęte we Włoszech, oraz wspólnego instytutu ds. interferometrii wielkobazowej (JIV-ERIC), które zostanie przyjęte w Niderlandach.

Istotną rolę w ułatwieniu wykonania przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC odegrały środki administracyjne i proceduralne wprowadzone przez właściwe organy państw członkowskich i państw stowarzyszonych, wymiana informacji na regularnych posiedzeniach Komitetu ds. ERIC oraz wyjaśnienia przedstawione przez poszczególne służby Komisji odnośnie do kwestii podniesionych przez przedstawicieli państw członkowskich i państw stowarzyszonych.

Komisja spodziewa się, że do końca 2015 r. utworzonych zostanie około 15 konsorcjów ERIC.

4.           Wyzwania związane z wykonaniem rozporządzenia w sprawie ERIC

Rozporządzenie w sprawie ERIC zostało przyjęte i jest wykonywane w czasach, kiedy państwa członkowskie i państwa stowarzyszone wprowadzają restrykcyjne środki budżetowe mające na celu zmniejszenie deficytu publicznego. Koncentracja długoterminowych zasobów niezbędnych do tworzenia i eksploatacji właściwej infrastruktury badawczej o znaczeniu ogólnoeuropejskim stanowi zatem duże wyzwanie i staje się jeszcze bardziej skomplikowana ze względu na różne przedziały czasowe procedur podejmowania decyzji budżetowych funkcjonujące w poszczególnych państwach członkowskich i państwach stowarzyszonych. Skutkuje to dość długotrwałymi przygotowaniami zmierzającymi do osiągnięcia minimalnego finansowania na rzecz utworzenia infrastruktur badawczych. Kwestia ta nie jest charakterystyczna wyłącznie dla instrumentu prawnego, jakim jest ERIC, lecz odnosi się do wszystkich europejskich infrastruktur badawczych. Lepsza synchronizacja, większa przejrzystość i dostosowanie między państwami członkowskimi, państwami stowarzyszonymi i państwami trzecimi zaangażowanymi w przygotowania do wdrożenia infrastruktury badawczej przyczynią się do znacznego przyspieszenia procesu wdrażania.

Warunek polegający na tym, że tylko państwa i organizacje międzyrządowe mogą składać wnioski o utworzenie ERIC, utrudnia sytuację środowiskom naukowym, które przygotowują się do utworzenia i wdrożenia infrastruktury badawczej, ponieważ ministerstwa czy agencje finansujące upoważnione przez ministerstwa zazwyczaj nie uczestniczą w przygotowaniu wniosków o utworzenie ERIC od samego początku. Sytuacja ta wywołuje również dyskusje między potencjalnymi partnerami ERIC m.in. dotyczące stosunku wniesionych wkładów do praw głosu, w których zaangażowane środowiska naukowe przyjmują odmienne podejście. Udział przedstawicieli ministerstw i agencji finansujących w przygotowaniach do tworzenia europejskich infrastruktur badawczych od samego początku mógłby przyczynić się do uniknięcia niepotrzebnych opóźnień na późniejszym etapie przygotowań, w którym należałoby poczynić ustalenia dotyczące siedziby, wkładów finansowych i zobowiązań partnerów, zanim złożenie formalnego wniosku o utworzenie ERCI stałoby się możliwe.

Ponadto charakter przekrojowy wielu europejskich infrastruktur badawczych w kilku przypadkach prowadzi do bardziej złożonego procesu decyzyjnego ich partnerów ze względu na konieczność zaangażowania kilku ministerstw i agencji finansujących, na przykład w obszarze zdrowia, badań naukowych, spraw morskich, środowiska i energii.

Zgodnie z przepisami dotyczącymi podatku VAT i podatku akcyzowego oraz zamówień publicznych zawartymi w rozporządzeniu w sprawie ERIC w zaangażowanych państwach członkowskich, państwach stowarzyszonych i państwach trzecich niektóre ministerstwa, w tym ministerstwa finansów i spraw zagranicznych, miały obowiązek uczestniczyć w procesie przygotowywania i zatwierdzania wniosków o utworzenie ERIC, co stwarzało dodatkowe trudności i wymagało odpowiednich procedur wewnętrznych mających na celu ułatwienie procesu zatwierdzania. Z doświadczenia zdobytego w procesie ustanawiania siedmiu konsorcjów ERIC wynika, że więcej państw członkowskich i państw stowarzyszonych zaczęło zdawać sobie sprawę ze złożoności sytuacji i przyjęło już wewnętrzne procedury decyzyjne mające na celu zorganizowanie i przyspieszenie wewnętrznego procesu zatwierdzania.

Wreszcie po raz pierwszy ERIC będzie uprawnione do składania wniosków i uczestnictwa w ramach programu „Horyzont 2020”. Ponadto w programie prac na rzecz infrastruktury badawczej zawarto odniesienia do udzielenia ewentualnego wsparcia konsorcjom ERIC i infrastrukturom badawczym ESFRI. Komisja oczekuje, że mogłyby one odegrać ważną rolę w zarządzaniu danymi oraz w grupowaniu w zakresie kilku obszarów tematycznych, takich jak badania dotyczące zdrowia i środowiska.

5.           Rola służb Komisji

Służby Komisji ułatwiły proces wykonania rozporządzenia w sprawie ERIC poprzez organizowanie posiedzeń Komitetu ds. ERIC, które odbywają się od trzech do czterech razy w roku, i przewodniczenie tym posiedzeniom. Obok opiniowania formalnych wniosków o utworzenie ERIC zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC, celem tych posiedzeń jest przekazywanie i wymiana informacji na temat aktualnych wniosków o utworzenie ERIC oraz wewnętrznych środków wdrożonych przez państwa członkowskie i państwa stowarzyszone w odniesieniu do podejmowania decyzji dotyczących członkostwa w ERIC. Ponadto przedstawiciele przyszłych europejskich infrastruktur badawczych będących o krok od przygotowania wniosków o utworzenie ERIC przekazują informacje w taki sposób, aby wszystkie państwa członkowskie i państwa stowarzyszone były poinformowane o terminach, oczekiwanej skali finansowania, usługach i innych planowanych działaniach, a także o możliwościach uczestnictwa w przygotowywaniu wniosków o utworzenie ERIC.

W 2010 r. Komisja opublikowała praktyczne wytyczne zawierające praktyczne informacje dla potencjalnych wnioskodawców na temat sposobu składania wniosków o utworzenie ERIC wraz z komentarzami do artykułów rozporządzenia w sprawie ERIC ze szczególnym akcentem na aspekty prawne. Uaktualniona wersja wytycznych, o których mowa powyżej, w której uwzględniono dotychczasowe doświadczenia, zostanie opublikowana w 2014 r.

Służby Komisji przedstawiły wyjaśnienia odnośnie do szerokiego zakresu kwestii dotyczących przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC, które zostały zgłoszone przez państwa członkowskie, państwa stowarzyszone oraz przedstawicieli infrastruktur badawczych będących w trakcie przygotowań wniosków o utworzenie ERIC. Zgłoszone kwestie dotyczyły, między innymi, charakteru prawnego ERIC, tego, czy głównym celem ERIC może być prowadzenie badań jądrowych, odpowiedzialności członków, prawa właściwego, w szczególności w przypadku rozproszonych infrastruktur z węzłami i personelem zlokalizowanym w różnych krajach, likwidacji ERIC i roli sądu krajowego.

W 2013 r. służby Komisji przedstawiły wzory niezbędnych do złożenia przez państwa trzecie i organizacje międzyrządowe oświadczeń w sprawie uznania ERIC, w których wyjaśniono i uproszczono proces przyjmowania ERIC lub uzyskiwania statusu członka ERIC przez te państwa.

W 2013 r. służby Komisji przedstawiły również dokument roboczy zawierający wzory statutów ERIC opracowane na podstawie doświadczeń zdobytych w trakcie procesu rozpatrywania wniosków o utworzenie pierwszych konsorcjów ERIC mające na celu ułatwienie wnioskodawcom sformułowanie i osiągnięcie większej spójności treści statutu, bez uszczerbku dla elastyczności i adaptacji niezbędnej do odzwierciedlenia zróżnicowanego charakteru poszczególnych konsorcjów ERIC pod względem struktury (punktowe, rozproszone, wirtualne) oraz pod względem obszarów badawczych (nauki społeczne i humanistyczne, nauki o środowisku, energetyka, biologia, medycyna, materiały i urządzenia analityczne, fizyka i inżynieria).

Służby Komisji odegrały aktywną rolę w procesie przygotowywania wniosków o utworzenie ERIC, uczestnicząc w posiedzeniach zarządów i innych posiedzeniach przygotowawczych organizowanych przez państwa członkowskie i państwa stowarzyszone, wyjaśniając i przedstawiając możliwe rozwiązania i kompromisy w kwestiach poruszanych w dyskusjach między przyszłymi partnerami.

Po utworzeniu ERIC rola służb Komisji w działalności ERIC, o której decydują i którą kierują członkowie ERIC w granicach określonych w rozporządzeniu w sprawie ERIC, statucie i przepisach wykonawczych przyjętych dla ERIC, jest bardzo ograniczona. Służby Komisji mogą podejmować działania jedynie wówczas, gdy otrzymają stosowne powiadomienie lub wniosek członków dotyczący zaistniałych problemów, bądź na podstawie corocznego sprawozdania ERIC przekazywanego Komisji przewidzianego w rozporządzeniu w sprawie ERIC.

W związku z utworzeniem siedmiu konsorcjów ERIC, których siedziby statutowe znajdują się w pięciu różnych państwach członkowskich, oraz w celu ułatwienia dalszego rozwoju ERIC Komisja organizuje posiedzenia sieci ERIC, na których istniejące konsorcja ERIC mogą wymieniać się najlepszymi praktykami i poruszać wspólne problemy. Na posiedzenia zapraszani są przedstawiciele Komitetu ds. ERIC i potencjalnych konsorcjów ERIC będących na końcowym etapie przygotowywania wniosków o utworzenie ERIC. Pierwsze posiedzenie sieci ERIC odbyło się w czerwcu 2014 r.

6.           Wnioski

Dzięki pomyślnemu utworzeniu siedmiu konsorcjów ERIC do maja 2014 r. oraz mając w perspektywie funkcjonowanie ok. 15 konsorcjów ERIC do końca 2015 r., można stwierdzić, że wykorzystywanie tych ram prawnych, tj. liczba nowych lub zmodernizowanych infrastruktur europejskich korzystających z ERIC nabrało tempa i przynosi pozytywne rezultaty. Jak wykazano, rozporządzenie w sprawie ERIC faktycznie wypełniło lukę między tradycyjnymi organizacjami międzynarodowymi funkcjonującymi na podstawie traktatów a krajowymi podmiotami prawnymi w zakresie tworzenia ogólnoeuropejskich infrastruktur badawczych. O powyższym może świadczyć również przewidywane wykorzystanie ERIC w około dwudziestu projektach umieszczonych w planie działań ESFRI dotyczącym wdrożenia infrastruktury badawczej.

Dzięki wielu podobieństwom w przepisach dotyczących przystąpienia, podejmowania decyzji i rozwiązywania kwestii takich jak odpowiedzialność, ERIC znacznie zwiększyło możliwości państw członkowskich, państw stowarzyszonych i państw trzecich w zakresie rozważenia współpracy z europejskimi infrastrukturami badawczymi lub przystąpienia do nich. Służby Komisji ułatwiły proces wykonania rozporządzenia w sprawie ERIC poprzez organizowanie posiedzeń komitetu ds. ERIC i przewodniczenie im.

Procedura składania wniosków o utworzenie ERIC i łatwość jej użycia wymaga dalszej optymalizacji, ponieważ państwa członkowskie, środowiska naukowe i służby Komisji wciąż uczą się lepszego zrozumienia praktycznych konsekwencji korzystania z tego nowego instrumentu prawnego. Można oczekiwać, że jeśli służby Komisji, państwa członkowskie i państwa stowarzyszone podejmą odpowiednie działania, wówczas łatwość użycia procedury ulegnie stopniowej poprawie ze względu na zdobyte doświadczenie, oraz że możliwe jest większe uproszczenie i przyspieszenie procesu tworzenia europejskich infrastruktur badawczych. W związku z tym Komisja nie zaleca żadnych zmian na tym etapie.

7.           Nierozstrzygnięte kwestie i kolejne działania

Z doświadczeń zdobytych w procesie rozpatrywania wniosków o utworzenie ERIC wynika, że członkowie ERIC i służby Komisji będą musiały podjąć kilka nowych kwestii. Kwestie te dotyczą praktyk stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich, na przykład sposobu dokonywania rejestracji ERIC w ramach krajowego systemu prawnego za pośrednictwem Izby Handlowej lub innych rejestrów, która umożliwiłaby ERIC otwieranie rachunków bankowych oraz ubieganie się o zwrot podatku VAT i podatku akcyzowego. Analogicznie, z uwagi na to, że ERIC jest partnerstwem publiczno-publicznym, w wielu przypadkach należy doprecyzować status zatrudnianych przez niego pracowników, ponieważ status ten będzie mieć wpływ na kategorię zaszeregowania, kwestie podatku dochodowego oraz koszty personelu.

Należałoby również doprecyzować kwestię wkładów niepieniężnych wnoszonych do ERIC przez jego członków, w szczególności, czy z tytułu tych wkładów przysługiwałoby zwolnienie z podatku VAT i podatku akcyzowego (a jeśli tak, to na jakich warunkach). Jest to istotne, ponieważ w wielu przypadkach członkowie ERIC wolą wnosić do ERIC częściowe wkłady niepieniężne zamiast wkładów pieniężnych.

Kwestia działalności dochodowej w porównaniu z działalnością niedochodową wymaga doprecyzowania ze strony służb Komisji ze względu na rosnące zapotrzebowanie na „innowacyjne” i „społeczno-ekonomiczne” skutki działań infrastruktury badawczej uzasadniające inwestycje poczynione przez członków. Powyższą kwestię należy również rozważyć w kontekście „inteligentnej specjalizacji” w zakresie uzyskania ewentualnego wsparcia z funduszy regionalnych i pomocy państwa (z przeznaczeniem na budowę części obiektów ERIC). Kwestia ta obejmuje również inne zagadnienia, np. sposób tworzenia przez ERIC firm odpryskowych, transfer technologii i uzyskiwanie przychodów z usług opracowywanych przy spełnieniu wymogu prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie w ograniczonym zakresie i bez narażenia na niebezpieczeństwo statusu ERIC.

Konsorcja ERIC odgrywają ważną rolę w defragmentacji europejskiej przestrzeni badawczej poprzez opracowywanie w sposób zharmonizowany i uporządkowany usług dla środowisk naukowych w całej Unii ze względu na wprowadzanie przejrzystości dotyczącej gromadzenia danych, dostępu do danych i instrumentów oraz przechowywania danych i usług dla użytkowników. Powyższe ma na celu nie tylko wspieranie środowisk naukowych, ale może także przyczynić się do sformułowania polityki opartej na faktach w obszarach takich jak zdrowie, środowisko oraz polityka społeczna i kulturalna. Komisja wraz z państwami członkowskimi zbada możliwości udzielenia przez ERIC wsparcia innym infrastrukturom badawczym poprzez świadczenie tego rodzaju usług.

Chociaż dotychczas w tworzenie konsorcjów ERIC zaangażowało się 20 państw członkowskich, to jednak siedziby statutowe ERIC skupione są w kilku państwach członkowskich. W trakcie przygotowań do wdrożenia nowych europejskich infrastruktur badawczych państwa członkowskie i państwa stowarzyszone powinny dołożyć należytych starań, aby w dłuższej perspektywie osiągnąć bardziej zrównoważone przedstawicielstwo w całej Unii Europejskiej.

Konsorcja ERIC mogą odgrywać ważną rolę w zakresie współpracy międzynarodowej, np. z Unią Afrykańską, Australią, Rosją, USA, Kanadą oraz we współpracy z ONZ. W tym względzie warto zauważyć, że ERIC jest faktycznie uznawane w ramach Globalnego Forum Naukowego OECD (OECD Global Science Forum, GSF) za ewentualny model dla tworzenia rozproszonych międzynarodowych infrastruktur badawczych. W szczególności w przypadku tych infrastruktur należy uregulować kwestie dotyczące zarządzania, osobowości prawnej oraz rozstrzygania sporów. Komisja będzie w stosownych przypadkach wspierać wysiłki w kontekście GSF lub innych organizacji międzynarodowych zmierzające do dalszego zbadania możliwości uzgodnienia ram prawnych dla międzynarodowych infrastruktur badawczych, które mogłyby – śladem ERIC w ramach Unii Europejskiej – wypełnić lukę między organizacjami działającymi na podstawie traktatów a organizacjami krajowymi.

Wreszcie, jak wcześniej wspomniano, rozporządzenie w sprawie ERIC zostało zmienione w 2013 r. w celu dostosowania wniosków państw stowarzyszonych, w szczególności Norwegii, w sposób umożliwiający pełne uznanie ich wkładu w ERIC w zakresie praw głosu. Komisja będzie uważnie monitorować zmianę pod kątem zwiększenia udziału państw stowarzyszonych jako państw przyjmujących lub członków ERIC.

[1]               Dz.U. L 206 z 8.8.2009, s. 1.

[2]               Dz.U. L 326 z 6.12.2013, s. 1.

[3]               Są to: CESSDA (Consortium of European Social Science Data Archives), SIOS (the Svalbard Integrated Arctic Earth Observation System) oraz ECCSEL (European Carbon Dioxide Capture and Storage Laboratory Infrastructure).

[4]               Dz.U. L 71 z 18.3.2011, s. 20.

[5]               Dz.U. L 64 z 18.3.2011, s. 13.

[6]               Dz.U. L 298 z 8.11.2013, s. 38.

[7]               Dz.U. L 320 z 30.11.2013, s. 44.

[8]               Dz.U. L 320 z 30.11.2013, s. 63.

[9]               Dz.U. L 324 z 5.12.2013, s. 8.

[10]             Dz.U. L 136 z 9.06.2014, s. 35.