1. WPROWADZENIE

Niniejszy komunikat powstał w nawiązaniu do komunikatu z dnia 24 czerwca 2013 r.[1] w sprawie wdrażania inicjatywy na rzecz surowców. Przedstawiono w nim wykaz surowców krytycznych, a w podsumowaniu zawarto przegląd działań, które mają zostać podjęte w związku z inicjatywą na rzecz surowców, europejskim partnerstwem innowacji w dziedzinie surowców i częścią programu „Horyzont 2020” dotyczącą surowców.

Przygotowany równoległe z niniejszym komunikatem dokument roboczy służb Komisji zawiera podsumowanie prac przeprowadzonych w ciągu ubiegłego roku w oparciu o trzy filary inicjatywy na rzecz surowców[2], a także działań przekrojowych.

W komunikacie w sprawie surowców z 2011 r.[3] Komisja formalnie przyjęła wykaz 14 surowców „krytycznych” (tj. surowców o dużym ryzyku niedoboru dostaw i dużym znaczeniu gospodarczym) i zobowiązała się nadal monitorować sytuację, by określić działania priorytetowe. Komisja podjęła się ponadto przeprowadzania przeglądu i aktualizacji wykazu co najmniej co trzy lata. Niniejszy komunikat zawiera w związku z tym zaktualizowany wykaz surowców krytycznych dla Unii Europejskiej (zob. załącznik 1).

Wykaz sporządzany jest w celu przyczynienia się do wdrożenia unijnej polityki przemysłowej i zapewnienia zwiększenia konkurencyjności przemysłu europejskiego poprzez działania w innych dziedzinach polityki. Powinno to doprowadzić do wzrostu ogólnej konkurencyjności gospodarki unijnej, zgodnie z dążeniem Komisji do zwiększenia udziału przemysłu w PKB nawet do 20 % w roku 2020. Powinno to także pomóc w tworzeniu zachęt do pozyskiwania surowców krytycznych w Europie i ułatwianiu inicjowania nowych działań wydobywczych. Wykaz ten jest także wykorzystywany jako pomoc w ustalaniu priorytetów w zakresie zaspokajania potrzeb i realizacji działań. Spełnia on na przykład funkcję elementu pomocniczego w negocjowaniu umów handlowych, przeciwdziałaniu środkom powodującymi zakłócenia w handlu czy promowaniu badań i innowacji. Informacje na temat wykorzystywania wykazu przez państwa członkowskie i przemysł są jednak bardzo skąpe. Warto też podkreślić, że wszystkie surowce, nawet jeśli nie są zaklasyfikowane jako surowce krytyczne, są ważne dla gospodarki europejskiej, w związku z tym nie należy uznawać określonego surowca i jego dostępności dla gospodarki europejskiej za mniej istotne tylko dlatego, że nie jest on zaklasyfikowany jako krytyczny.

2. PRZEGLĄD WYKAZU SUROWCÓW KRYTYCZNYCH DLA UE

Przegląd, pierwszy od przyjęcia wykazu w 2011 r., przeprowadzono mając na uwadze trzy główne cele:

a) rozszerzenie zakresu analizowanych surowców.

W badaniu przeprowadzonym w 2013 r. dokonano analizy 54 surowców innych niż energia i produkty żywnościowe (w 2010 r. przeanalizowano ich 41) przy użyciu tej samej metodologii, którą wykorzystano w poprzednim badaniu. Ten rozszerzony zakres obejmuje siedem nowych surowców abiotycznych i trzy surowce biotyczne (gumę, papierówkę i tarcicę z drewna miękkiego). Wykaz surowców krytycznych z 2014 r. zawiera 13 z 14 surowców określonych jako krytyczne w poprzednim badaniu; nie znalazł się w nim jedynie tantal (dzięki mniejszemu ryzyku niedoboru dostaw). Uwzględniono sześć nowych surowców: borany, chrom, węgiel koksujący, magnezyt, fosforyt i krzem metaliczny;

b) dokładniejsza analiza i wykorzystanie dodatkowych danych.

W porównaniu z badaniem z roku 2010 informacje na temat metali ziem rzadkich są bardziej szczegółowe, poprzez podzielenie tych metali na dwie kategorie, „ciężkie” i „lekkie” i umieszczenie ich w nowym wykazie jako oddzielne pozycje. Do badania włączono nowe dane europejskie, a w przypadku wszystkich surowców krytycznych przedstawiono „ocenę łańcucha wartości”;

c) zachowanie porównywalności z badaniem z 2010 r.

Aby umożliwić porównywalność ze sprawozdaniem z 2010 r., w metodologii nie wprowadzono zasadniczych zmian. Dlatego nowe informacje i spostrzeżenia, na przykład na temat niższych szczebli łańcuchów dostaw, wykorzystano do ulepszenia nie metodologii ilościowej, ale analizy jakościowej. Nowe sprawozdanie zawiera zalecenia dotyczące zmiany metodologii na potrzeby następnego sprawozdania w roku 2016.

Nowy wykaz przedstawiono w załączniku 1, zawiera on 20 surowców krytycznych i najważniejsze dane na temat każdego z nich.

3. PODSUMOWANIE

Inicjatywa na rzecz surowców to projekt średnio- i długoterminowy. Dokonano zasadniczo znacznego postępu we wdrażaniu inicjatywy, zwłaszcza jej pierwszego i trzeciego filaru. Zrealizowano większość działań przewidzianych w dwóch komunikatach, chociaż wciąż brakuje wskaźników, które umożliwiłyby monitorowanie wyników. Oczekuje się, że w nadchodzących latach europejskie partnerstwo innowacyjne, obecnie już dobrze ugruntowane, i program „Horyzont 2020” będą siłą napędową postępu w wielu dziedzinach.

Obecnie priorytetem powinien być dalszy rozwój drugiego filaru, w szczególności w odniesieniu do warunków ramowych dotyczących wydobycia i do poprawy stanu wiedzy na temat surowców. Może to obejmować utworzenie do 2020 r. ogólnoeuropejskiej bazy wiedzy o surowcach innych niż energia i produkty rolne oraz określenie odpowiednich wskaźników w celu mierzenia postępów.

Na początku 2015 roku Komisja zamierza przygotować dokument dotyczący zagadnień związanych z wydobyciem z dna morskiego.

Komisja przygotuje również komunikat dotyczący europejskiego partnerstwa innowacyjnego, przedstawiając w nim, jak Komisja, państwa członkowskie, przemysł, przedstawiciele środowisk akademickich i organizacje pozarządowe zamierzają ukształtować współpracę w celu wprowadzenia w życie strategicznego planu wdrażania wspomnianego partnerstwa.

Od momentu powołania do życia europejskiego partnerstwa innowacyjnego w jego ramach organizowana jest doroczna konferencja na wysokim szczeblu. W 2014 roku konferencja ta odbędzie się jesienią we Włoszech. Przedstawionych zostanie wiele kluczowych „zobowiązań do działań w zakresie surowców”.

Kolejny etap programowania strategicznego w dziedzinie badań naukowych na lata 2016–2018 rozpocznie się w 2014 r. Nacisk w przypadku surowców położony zostanie na zastosowanie w przemyśle i działania pilotażowe.

Europejski Instytut Innowacji i Technologii, publikując w dniu 14 lutego 2014 r. zaproszenie i wyznaczając ostateczny termin składania wniosków na 10 września 2014 r., rozpoczął proces wyboru w celu wyznaczenia wspólnoty wiedzy i innowacji (WWiI) w zakresie surowców. W ramach tej WWiI przedstawiciele szkolnictwa wyższego, środowisk naukowo-badawczych i organizacji przedsiębiorców połączą siły, by zwiększyć potencjał innowacyjności UE w dziedzinie surowców.

Ostatnie spotkanie w ramach projektu europejskiej sieci kompetencji dotyczących pierwiastków ziem rzadkich (ERECON) odbędzie się pod koniec 2014 r.; przewidziano przedstawienie na nim analiz poświęconych poszczególnym sektorom oraz zaleceń dotyczących polityki.

Na pozostałą część roku 2014 zaplanowano spotkania w ramach stosunków dyplomatycznych w kwestii surowców z przedstawicielami Grenlandii, Unii Afrykańskiej i kilku zaawansowanych technologicznie krajów, takich jak Stany Zjednoczone i Kanada. Wykorzystując nowy instrument partnerstwa, od 2015 r. możliwe byłoby przeprowadzenie z udziałem partnerów spoza UE różnorodnych związanych z surowcami działań w ramach stosunków dyplomatycznych i na rzecz rozwoju przedsiębiorstw.

Zgodnie z następującymi wnioskami z posiedzenia Rady Europejskiej w marcu 2014 r.: „Należy kontynuować działania na rzecz poprawy dostępu do rynków na całym świecie poprzez ułatwianie integracji europejskich przedsiębiorstw w ramach globalnych łańcuchów wartości i promowanie wolnego, sprawiedliwego i otwartego handlu, dbając przy tym o interesy europejskiego przemysłu, w duchu wzajemności i z korzyścią dla wszystkich. (...) Należy też kontynuować działania na rzecz zapewnienia dostępu do podstawowych surowców”, negocjacje i egzekwowanie zasad handlu będą w dalszym ciągu stanowić priorytet, ze szczególnym naciskiem na negocjacje TTIP ze Stanami Zjednoczonymi.

Wreszcie, jeśli chodzi o trzeci filar, w 2014 r. priorytet zostanie nadany przeglądowi polityki gospodarowania odpadami, w tym rewizji jej celów.

Załącznik 1

Wykaz surowców krytycznych

Dwadzieścia surowców wymienionych poniżej ma znaczenie krytyczne, ponieważ ryzyko niedoboru dostaw oraz jego skutki dla gospodarki są większe niż w przypadku większości innych surowców. Z tabeli wyraźnie wynika, że krajem odgrywającym największą rolę w zakresie światowych dostaw 20 surowców krytycznych są Chiny. Kilka innych państw zajmuje dominującą pozycję jako dostawcy określonych surowców, na przykład Brazylia (niob). W przypadku innych surowców, na przykład metali z grupy platynowców i boranów, źródła dostaw są bardziej zróżnicowane, chociaż nadal skoncentrowane. Ryzyko związane z taką koncentracją pozyskiwania jest w wielu przypadkach spotęgowane przez niski poziom zastępowalności i niski stopień recyklingu.

Surowce || Główni producenci (2010 r., 2011 r., 2012 r.) || Główne źródła przywozu do UE (głównie 2012 r.) || Wskaźnik zastępowalności* || Wskaźnik udziału surowca pochodzącego z recyklingu po wycofaniu z eksploatacji**

Antymon (stibium) || Chiny 86 % || Chiny 92 % (nieobrobiony i sproszkowany) || 0,62 || 11 %

Boliwia 3 % || Wietnam (nieobrobiony i sproszkowany) 3 %

Tadżykistan 3 % || Kirgistan 2 % (nieobrobiony i sproszkowany); Rosja 2 % (nieobrobiony i sproszkowany)

Beryl || USA 90 % || USA, Chiny i Mozambik[4] || 0,85 || 19 %

Chiny 9 %

Mozambik 1 %

Borany || Turcja 41 % || Turcja 98 % (borany naturalne) i 86 % (borany oczyszczone) || 0,88 || 0 %

USA 33 % || USA 6 %, Peru 2 % (borany oczyszczone); Argentyna 2 % (borany naturalne)

Chrom || Republika Południowej Afryki 43 % || Republika Południowej Afryki 80 % || 0,96 || 13 %

Kazachstan 20 % || Turcja 16 %

Indie 13 % || Pozostałe 4 %

Kobalt (cobaltum) || DR Konga || Rosja 96 % (rudy i koncentraty kobaltu) || 0,71 || 16 %

Chiny 6 % Rosja 6 %, Zambia 6 % || USA 3 % (rudy i koncentraty kobaltu)

Węgiel koksujący || Chiny 53 % || USA 41 % || 0,68 || 0 %

Australia 18 % || Australia 37 %

Rosja 8 %, USA 8 % || Rosja 9 %

Fluoryt || Chiny 56 % || Meksyk 48 % ↑ || 0,80 || 0 %

Meksyk 18 % || Chiny 13 % ↓

Mongolia 7 % || Republika Południowej Afryki 12 % ↓

Gal[5] || Chiny 69 % (oczyszczony) || USA 49 % || 0,60 || 0 %

Niemcy 10 % (oczyszczony) || Chiny 39 %

Kazachstan 6 % (oczyszczony) || Hongkong 8 %

German || Chiny 59 % ↓ || Chiny 47 % ↓ || 0,86 || 0 %

Kanada 17 % || USA 35 %

USA 15 % || Rosja 14 %

Ind || Chiny 58 % || Chiny 24 % ↓ || 0,82 || 0 %

Japonia 10 % || Hongkong 19 % ↑

Korea Południowa 10 % || Kanada 13 %

Kanada 10 % || Japonia 11 %

Magnezyt || Chiny 69 % || Turcja 91 % || 0,72 || 0 %

Rosja 6 %, Słowacja 6 % || Chiny 8 %

Magnez || Chiny 86 % ↑ || Chiny 91 % ↓ || 0,64 || 14 %

Rosja 5 % || Izrael 5 %

Izrael 4 % || Rosja 2 %

Grafit naturalny || Chiny 68 % || Chiny 57 % ↓ || 0,72 || 0 %

Indie 14 % || Brazylia 15 %

Brazylia 7 % || Norwegia 9 %

Niob || Brazylia 92 % || Brazylia 86 % (żelazoniob) || 0,69 || 11 %

Kanada 7 % || Kanada 14 % (żelazoniob)

Fosforyt || Chiny 38 % || Maroko 33 % || 0,98 || 0 %

USA 17 % || Algieria 13 %

Maroko 15 % || Rosja 11 %

Metale z grupy platynowców || Republika Południowej Afryki 61 % ↓ || Republika Południowej Afryki 32 % ↓ || 0,83 || 35 %

Rosja 27 % ↑ || USA 22 % ↑

Zimbabwe 5 % || Rosja 19 % ↓

Metale ciężkie ziem rzadkich || Chiny 99 % || Chiny 41 % (wszystkie metale ziem rzadkich) Rosja 35 % (wszystkie metale ziem rzadkich) USA 17 % (wszystkie metale ziem rzadkich) || 0,77 || 0 %

Australia 1 %

Metale lekkie ziem rzadkich || Chiny 87 % || 0,67 || 0 %

USA 7 %

Australia 3 %

Krzem metaliczny (silicium) || Chiny 56 % || Norwegia 38 % || 0,81 || 0 %

Brazylia 11 % || Brazylia 24 %

USA 8 %; Norwegia 8 % || Chiny 8 %

Francja 6 % || Rosja 7 %

Wolfram (wolframium) || Chiny 85 % || Rosja 98 % ↑ || 0,70 || 37 %

Rosja 4 % || Boliwia 2 %

Boliwia 2 %

W powyższej tabeli sześć nowych surowców krytycznych zaznaczono kolorem ciemnoszarym. W odróżnieniu od sprawozdania z 2010 r. metale ciężkie ziem rzadkich, metale lekkie ziem rzadkich i skand ujęto oddzielnie, a nie jako jedną grupę „metali ziem rzadkich”. Metale ciężkie i lekkie ziem rzadkich oznaczono kolorem jasnoszarym.

W przypadku głównych producentów i głównych źródeł przywozu do UE strzałki oznaczają zwiększenie lub zmniejszenie o około 10 punktów procentowych od daty sprawozdania z 2010 r. na temat surowców krytycznych.

Uwagi:

(*) „Wskaźnik zastępowalności” jest miarą trudności w zastąpieniu surowca, obliczoną i ważoną w odniesieniu do wszystkich zastosowań. Wartości mieszczą się w przedziale od 0 do 1, przy czym 1 oznacza najniższy stopień zastępowalności.

(**) „Wskaźnik udziału surowca pochodzącego z recyklingu po wycofaniu z eksploatacji” określa ilość metali i wyrobów z metali wyprodukowanych ze złomu powstałego po wycofaniu z eksploatacji i innych niskiej jakości pozostałości zawierających metal w złomie powstałym po wycofaniu z eksploatacji, w ujęciu globalnym.

Źródło: opracowano na podstawie sprawozdania z 2014 r. „Surowce krytyczne dla UE” przygotowanego przez grupę roboczą ad hoc ds. określania surowców krytycznych w ramach Grupy ds. Dostaw Surowców.

[1] COM(2013) 442 final.

[2] Wspomniane trzy filary to: 1. Zapewnienie stabilnych i realizowanych na sprawiedliwych warunkach dostaw surowców z rynków światowych. 2. Zapewnienie stabilnych dostaw surowców ze źródeł na terenie UE. 3. Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i zwiększenie stopnia recyklingu. Komisja będzie nadal przedstawiać sprawozdania dotyczące postępów we wdrażaniu inicjatywy na rzecz surowców, w ramach kolejnych dokumentów roboczych służb Komisji.

[3] COM(2011) 25 final, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Stawianie czoła wyzwaniom związanym z rynkami towarowymi i surowcami”.

[4] Podlega dużym wahaniom.

[5] Gal jest produktem ubocznym; najlepsze dostępne dane odnoszą się do zdolności produkcyjnej, nie do samej produkcji.