SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

SPRAWOZDANIE Z POSTĘPU PRAC W RAMACH EUROPEJSKIEJ PRZESTRZENI BADAWCZEJ ZA 2013 R.

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

1.           Wprowadzenie

Reformy EPB jako strategiczny wkład we wzrost gospodarczy i zatrudnienie

Reformy krajowych systemów badawczych mają zasadnicze znaczenie dla europejskiej przestrzeni badawczej (EPB). Skuteczniejsze krajowe systemy badawcze wraz z programem „Horyzont 2020”, który będzie wzorcowym przykładem realizacji wszystkich priorytetów EPB, przyczynią się do udzielenia odpowiedzi na przyszłe europejskie wyzwania społeczne. Reformy EPB są jeszcze pilniejsze w kontekście obecnego kryzysu gospodarczego i finansowego, który wymaga szybkich i skutecznych rozwiązań generujących wzrost gospodarczy.

Europejskie badania naukowe są kluczem do zapewnienia konkurencyjności naszych gospodarek w przyszłości i generowania wzrostu gospodarczego. Uznały to wszystkie państwa członkowskie, przyjmując cel zakładający przeznaczanie na inwestycje w badania i rozwój 3 % PKB. Podczas gdy prywatne inwestycje w badania mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia tego celu, władze krajowe powinny wprowadzić reformy strukturalne służące zwiększeniu takich inwestycji. Badania naukowe są istotnym elementem procesu europejskiego semestru, w ramach którego państwa członkowskie określają swoje krajowe reformy budżetowe i gospodarcze.

W celu wniesienia strategicznego wkładu w strategię „Europa 2020”[1], a szczególnie w inteligentny wzrost w Europie, w dniu 17 lipca 2012 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat pt. „Wzmocnione partnerstwo w ramach europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz doskonałości i wzrostu gospodarczego”[2]. Komisja wezwała w nim do dokonania pilnych zmian strukturalnych w całej Europie w ramach partnerskiej współpracy między państwami członkowskimi, zainteresowanymi organizacjami i Komisją, aby w odpowiednim czasie wdrożyć konkretne środki mające na celu podniesienie poziomu doskonałości europejskiego publicznego systemu badawczego.

W europejskim semestrze potrzebne jest silne przywództwo polityczne

Reformy EPB muszą być oparte na cyklu zarządzania w ramach europejskiego semestru, aby krajowa polityka w zakresie badań była kształtowana w szerszym kontekście gospodarczym. Rada zwróciła się[3] do państw członkowskich „o określenie, jakie krajowe reformy i działania są potrzebne dla urzeczywistnienia EPB w kontekście Unii innowacji – zgodnie z krajową specyfiką – i o przedstawienie tych reform i ich wdrożenia w sprawozdaniu na temat krajowych działań w zakresie EPB, a w stosownych przypadkach w krajowych programach reform począwszy od europejskiego semestru 2013”. Silne przywództwo polityczne na poziomie Unii Europejskiej, w stosownych przypadkach z udziałem państw stowarzyszonych, ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia rozwoju w pełni funkcjonującej EPB.

Sytuacja w zakresie badań naukowych i innowacji w Europie jest zróżnicowana – charakteryzuje się różnymi ścieżkami instytucjonalnymi i strukturami zarządzania. Państwa członkowskie i regiony powinny zreformować swoje systemy badawcze, opierając się na swoich mocnych stronach i specyfice krajowej. W cyklu europejskiego semestru w 2013 r. kilka państw członkowskich już włączyło do swoich krajowych programów reform (KPR) specjalną sekcję dotyczącą EPB lub pośrednio odniosło się do EPB.

Komunikat w sprawie EPB został zatwierdzony przez Radę[4] i z zadowoleniem przyjęty przez Parlament Europejski[5]. Konieczność uznania EPB za „priorytetowy cel na drodze do wzrostu i rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego UE, a także najwyższego poziomu naukowego oraz spójności między państwami członkowskimi, regionami i społeczeństwami” dostrzegły również Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) i Komitet Regionów (KR)[6].

Większe zaangażowanie zainteresowanych stron EPB

Zainteresowane strony w dziedzinie badań naukowych odgrywają decydującą rolę w tworzeniu silnego partnerstwa w ramach EPB. Najlepiej znają trudności, jakie naukowcy napotykają w dostępie do kariery naukowej oraz w jej rozwoju i przebiegu. Podczas gdy państwa członkowskie powinny stworzyć korzystne warunki polityczne, aby EPB mogła się rozwijać, organizacje finansujące i przeprowadzające badania powinny wziąć na siebie odpowiedzialność za realizację EPB w ich codziennej działalności.

Pięć europejskich zainteresowanych organizacji badawczych, z którymi Komisja podpisała wspólne oświadczenie, a następnie cztery protokoły ustaleń i jedno oświadczenie jednostronne, w tym samym dniu, w którym przyjęto komunikat w sprawie EPB[7], zobowiązało się zaapelować do swoich członków, aby do końca 2013 r. dokonali znaczących postępów w odpowiednich obszarach priorytetowych EPB i do grudnia 2013 r. przedłożyli zwięzłe sprawozdanie z postępu prac.

Komisja utworzyła platformę zainteresowanych stron w celu monitorowania realizacji zobowiązań, prowadzenia wymiany informacji i rozwiązywania wspólnych problemów.

Pierwsze sprawozdanie z postępu prac w ramach EPB

W sprawozdaniu z postępu prac w ramach EPB w 2013 r. po raz pierwszy zaprezentowano przegląd kontekstu politycznego, podjętych kroków i pierwszych osiągnięć w 28 państwach członkowskich, a także w szeregu krajów stowarzyszonych[8]. W dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym niniejszemu sprawozdaniu, pt. „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, przedstawiono merytoryczne informacje na temat priorytetów EPB na poziomie krajowym i europejskim. Zapewni to scenariusz odniesienia na potrzeby przygotowania w 2014 r. dogłębnej oceny postępów w ramach EPB.

W odniesieniu do EPB reformy strukturalne i kształtowanie polityki można oprzeć wyłącznie na solidnym systemie monitorowania, który dostarcza dokładnych informacji na temat polityki krajowej i jej realizacji przez organizacje finansujące i przeprowadzające badania. Mechanizm monitorowania EPB jest procesem ewoluującym, który prowadzony jest w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi organizacjami. Wprowadzone zostaną dalsze ulepszenia, w tym w zakresie metodyki i jakości danych.

2.           Analiza pierwszego sprawozdania z postępu prac w ramach EPB: główne wyniki i tendencje ogólne

W kontekście ciągłej presji na krajowe budżety na badania i rozwój reformy strukturalne EPB powinny pomóc wykorzystać ograniczone zasoby w sposób bardziej efektywny, a zatem zmaksymalizować zwrot z inwestycji w badania przy jednoczesnym zwiększeniu ich efektywności na poziomie krajowym i unijnym.

Skuteczność krajowych systemów badawczych

Finansowanie badań oparte na konkurencji przyczynia się do zwiększenia efektywności środków publicznych zainwestowanych w badania. Bez względu na to, czy konkurencja jest zapewniona przez otwarte zaproszenia do składania wniosków, czy przez podział środków w oparciu o wyniki, prowadzi ona do zmian organizacyjnych, poprawia jakość pracy instytucji i zatrudnionych w nich naukowców oraz sprawia, że te instytucje i naukowcy zyskują uznanie na całym świecie. W Europie rośnie udział finansowania opartego na konkurencji oraz finansowania instytucjonalnego w oparciu o wyniki. Podobnie większość państw członkowskich w coraz większym stopniu stosuje podstawowe zasady wzajemnej oceny międzynarodowej[9], a kilka państw korzysta z usług obcokrajowców przeprowadzających wzajemną ocenę, mając na uwadze dążenie do większej niezależności ocen lub podniesienie standardów krajowych przy jednoczesnym dostosowaniu procesu do specyfiki danej dziedziny i kontekstu krajowego[10]. Dotyczy to również szczebla europejskiego ‑ międzynarodowa wiedza fachowa oparta na wzajemnej ocenie stanowi podstawową zasadę przydzielania środków w programach ramowych.

Podczas gdy równowaga pomiędzy finansowaniem opartym na konkurencji a finansowaniem opartym na odmiennych zasadach jest kwestią wyboru danego państwa, finansowanie oparte na konkurencji i instytucjonalna ocena oparta na wynikach powinny być podstawą decyzji w sprawie finansowania badań w państwach członkowskich i powinny być w nich stosowane podstawowe zasady międzynarodowej wzajemnej oceny.

Współpraca transnarodowa

Europa potrzebuje masy krytycznej, aby skutecznie stawić czoła poważnym wyzwaniom i jak najlepiej wykorzystać dostępne zasoby w Europie. Wspólne działania umożliwiają osiągnięcie transgranicznej komplementarności, aby unikać niepotrzebnego powielania wysiłków, wykorzystywać efekt synergii i prowadzić badania zakrojone na szeroką skalę, którym jedno państwo by nie podołało.

Unijny program ramowy jest najpotężniejszym instrumentem wspierającym międzynarodową współpracę zespołów badawczych wśród państw członkowskich i krajów stowarzyszonych[11]. Co ważne, wzmacnia również międzynarodową koordynację krajowych programów badawczych za pośrednictwem licznych schematów koordynacji ERA-Net. W ramach 7PR wsparto nowe inicjatywy zakrojone na szeroką skalę:

– rozpoczęto 5 inicjatyw podejmowanych zgodnie z art. 185, przy czym w jednej z nich uczestniczy wszystkie 28 państw członkowskich. W lipcu 2013 r. Komisja zaproponowała poszerzenie i wzmocnienie tych inicjatyw, mobilizując na ten cel łączną kwotę ok. 3,5 mld EUR, z czego ok. 1,4 mld EUR za pośrednictwem programu „Horyzont 2020”[12];

– od 2009 r. rozpoczęto 10 inicjatyw w zakresie wspólnego planowania. Pięć z nich ma obecnie wspólne strategiczne programy badawcze, a w ramach siedmiu opublikowano lub zaplanowano wspólne zaproszenia do składania wniosków;

– ponadto szereg znaczących organizacji międzyrządowych odgrywa ważną rolę we wspieraniu współpracy transnarodowej poprzez koordynację i finansowanie badań na poziomie wewnątrzeuropejskim i międzynarodowym. Na przykład dzięki silnemu wsparciu swoich państw członkowskich europejskie międzyrządowe organizacje badawcze[13], które są członkami EIROforum, zapewniają jedne z najlepszych infrastruktur naukowo-badawczych na świecie. Dostosowywanie wsparcia ze strony państw członkowskich do potrzeb społeczności naukowej jest kluczowym czynnikiem decydującym o powodzeniu EIROforum.

Kilka krajowych agencji państw członkowskich zajmujących się finansowaniem badań zawarło dwustronne lub wielostronne umowy lub przyjęło określone modele współpracy transgranicznej, takie jak procedura oparta na instytucji wiodącej[14]. Większość tych inicjatyw ma jednak oddolny charakter i ograniczony rozmiar. Wyłączając środki finansowe dostępne w programie ramowym i w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej, na badania transnarodowe w Europie wydaje się mniej niż 1 % krajowych środków publicznych na badania i rozwój, a inicjatywy na rzecz zwiększenia interoperacyjności krajowych programów badawczych są wciąż stosunkowo rzadkie[15].

W celu osiągnięcia większego oddziaływania badań przy ograniczonych dostępnych środkach publicznych na badania istotne jest nie tylko umożliwienie finansowania transgranicznego, ale przede wszystkim strategiczne dostosowanie różnych źródeł środków krajowych i innych na poziomie UE. Niektóre państwa członkowskie przyjęły krajowe strategie z uwzględnieniem wspólnych priorytetów uzgodnionych w programie „Horyzont 2020” lub w strategicznym programie badawczym inicjatyw w zakresie wspólnego planowania, w których uczestniczą. Poziom dostosowania jest jednak zbyt niski, aby zaradzić najważniejszym wyzwaniom społecznym, którym Europa musi stawić czoła.

Państwa członkowskie powinny lepiej dostosować krajowe programy badawcze w celu wdrożenia wspólnie uzgodnionych strategicznych programów badawczych w kontekście wspólnego planowania. Powinny również poprawić interoperacyjność między programami krajowymi, aby ułatwić dalszą współpracę w dziedzinie badań.

W wyniku podjęcia przez państwa członkowskie wspólnego programu większa liczba naukowców może współpracować w ramach transgranicznych działań badawczych, które są finansowane ze środków krajowych i dotyczą najważniejszych wyzwań społecznych, jak widać na przykład w przypadku europejskiego stowarzyszenia badań nad energią w ramach europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych[16].

Infrastruktury naukowo-badawcze

Ostatnie analizy działań[17] wykazały, że w Europie istnieje wiele infrastruktur naukowo-badawczych, i sprawiły, że sytuacja stała się przejrzystsza. Monitorowanie EPB pokazuje również, że warunki transgranicznego dostępu do infrastruktury naukowo-badawczej nie zawsze są zgłaszane i zharmonizowane między poszczególnymi państwami członkowskimi.

Konieczna jest większa przejrzystość warunków transnarodowego dostępu do infrastruktury naukowo-badawczej.

W ramach programu „Horyzont 2020” kluczowe istniejące krajowe infrastruktury naukowo-badawcze o znaczeniu ogólnoeuropejskim i regionalnym nadal będą integrowane i otwierane na potrzeby wszystkich europejskich naukowców, zarówno ze środowiska akademickiego, jak i z sektora przemysłu. Zapewniane będzie także ich optymalne wykorzystanie i wspólny rozwój. Europejskie Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI) jest przykładem udanego strategicznego instrumentu na rzecz naukowej integracji Europy. Komisja i państwa członkowskie osiągają postępy w realizacji zobowiązania podjętego w ramach Unii innowacji, aby do 2015 r. ukończyć lub rozpocząć budowę 60 % z 48 priorytetowych przedsięwzięć infrastrukturalnych określonych w 2010 r. przez ESFRI. Zwiększone wykorzystanie rozporządzenia w sprawie ERIC do tworzenia europejskich infrastruktur naukowo-badawczych jest dobrym przykładem instrumentu prowadzącego do kształtowania bardziej porównywalnych struktur zarządzania i jasnych warunków dostępu.

Krajowe zobowiązania finansowe nadal mają decydujące znaczenie dla wspierania długoterminowej wizji i udziału w globalnych infrastrukturach naukowo-badawczych o znaczeniu europejskim, tym bardziej w czasach kryzysu gospodarczego. Prawie dwie trzecie państw członkowskich opracowało krajowe plany działania dotyczące infrastruktur naukowo-badawczych[18], które to plany przyczyniają się do ujednolicenia krajobrazu tych infrastruktur w Europie. Wciąż można jednak lepiej dostosować je do listy ESFRI. Program „Horyzont 2020” nadal będzie ułatwiał i wspierał przygotowywanie, wdrażanie, długoterminową stabilność i sprawne funkcjonowanie infrastruktur naukowo-badawczych wskazanych przez ESFRI oraz innych infrastruktur naukowo-badawczych światowej klasy.

Państwa członkowskie powinny zająć się barierami finansowymi, politycznymi i w zakresie zarządzania w odniesieniu do tworzenia i wdrażania infrastruktur naukowo-badawczych. Powinny dostosować plany działania dotyczące infrastruktur naukowo-badawczych i koordynować opracowywanie tych planów.

W celu zapewnienia większej przejrzystości i zharmonizowanych warunków transnarodowego dostępu do infrastruktury naukowo-badawczej Komisja Europejska opracuje kartę transgranicznego dostępu do infrastruktury naukowo-badawczej i korzystania z niej.

Otwarty rynek pracy dla naukowców

Prawdziwie otwarty i atrakcyjny europejski rynek pracy dla naukowców jest czynnikiem niezbędnym dla utworzenia EPB.

Otwarte i przejrzyste procedury rekrutacji oparte na osiągnięciach zawodowych gwarantują, że w systemach badawczych można wybierać naukowców z jak najszerszej puli talentów, co sprzyja doskonałości i mobilności. Ponad 200 uczelni i instytucji badawczych aktywnie uczestniczy w działaniu „HR Excellence in Research” („Zasoby ludzkie – doskonałość w dziedzinie badań naukowych”), a ogromna większość rewiduje swoje procesy rekrutacji. Korzystanie z portalu EURAXESS Jobs do ogłaszania wakatów na stanowiskach naukowych w całej UE również stanowi istotny krok naprzód i pomogło dopasować podaż i popyt na poziomie transgranicznym. Zasady otwartej rekrutacji znacznie wykraczają jednak poza prawo do uzyskiwania informacji o wakatach i ubiegania się o nie. Około 40 % naukowców w UE zasygnalizowało, że byli „niezadowoleni” z praktyk w zakresie otwartej rekrutacji w swojej instytucji. W niektórych krajach odsetek ten wynosił ponad 50 %[19].

W 2012 r. odnotowano wzrost rozbieżności w zakresie innowacji między państwami członkowskimi. W tym środowisku, w połączeniu z cięciami budżetów na badania w krajach najbardziej dotkniętych przez kryzys finansowy, otwarta rekrutacja i system przebiegu i oceny kariery stają się tym bardziej istotne dla tworzenia warunków umożliwiających bardziej zrównoważony wzrost gospodarczy w Europie.

Potrzebne są skoordynowane starania państw członkowskich i instytucji, aby zapewnić, by wszystkie stanowiska badawcze podlegały otwartym i przejrzystym procedurom rekrutacji opartym na osiągnięciach zawodowych.

Między państwami członkowskimi nadal istnieją różnice w zakresie możliwości przenoszenia grantów i dostępu do grantów krajowych. Niewiele państw członkowskich zgłosiło, że w ich krajowych mechanizmach finansowania przewidziana jest możliwość przenoszenia grantów. Nierezydenci często mają utrudniony dostęp do krajowych grantów i stypendiów, chyba że takie finansowanie służy interesom krajowego systemu badawczego. Mimo że przyjęto kilka inicjatyw[20], ich wpływ w całej UE pozostaje ograniczony.

Państwa członkowskie powinny zlikwidować bariery w dostępie do grantów krajowych i w możliwości ich przenoszenia, a organizacje finansujące badania muszą zacieśnić współpracę w celu ułatwienia tego procesu.

Szybka ścieżka imigracyjna może pełnić funkcję decydującego czynnika w przyciąganiu do Europy najlepszych światowych talentów. W marcu 2013 r. Komisja zaproponowała przekształcenie[21] dyrektywy w sprawie wizy naukowej w taki sposób, aby precyzyjniej określić terminy podejmowania przez organy krajowe decyzji w sprawie wniosków i zapewnić naukowcom większe możliwości w zakresie mobilności i dostępu do rynku pracy po upływie okresu ich pobytu.

W Europie stosunkowo niewielu naukowców jest zatrudnionych w sektorze przemysłu, natomiast jednocześnie kształci się coraz więcej doktorantów. Chociaż charakter studiów doktoranckich jest coraz bardziej zróżnicowany i większa liczba absolwentów podejmuje pracę poza środowiskiem akademickim, wielu z nich jest źle przygotowanych do udziału w rynku pracy.

W kilku państwach członkowskich można zaobserwować postępy, choć wyzwaniem pozostaje szerzej zakrojona poprawa sytuacji pod względem zasięgu, finansowania i stabilności szkolenia doktorantów oraz zaangażowania w nie sektora przemysłu, a zwłaszcza uwzględnienie wszystkich zasad innowacyjnego szkolenia doktorantów zatwierdzonych przez Radę[22]. Ponadto niektóre państwa członkowskie dobrze wykorzystały fundusze strukturalne, aby wesprzeć szkolenie doktorantów.

Państwa członkowskie oraz organizacje finansujące i przeprowadzające badania zachęca się do promowania szerszego stosowania zasad innowacyjnego szkolenia doktorantów, w tym w stosownych przypadkach poprzez korzystanie z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

Aby pomóc poszerzyć udział w EPB, Komisja proponuje utworzyć „stanowiska EPB” w ramach programu „Horyzont 2020” w celu wspierania uczelni i innych instytucji badawczych w osiąganiu poziomu doskonałości w dziedzinie badań naukowych wymaganego do konkurowania na szczeblu międzynarodowym. W ramach 7PR opublikowano pilotażowe zaproszenie do składania wniosków, na które odpowiedziało ponad 100 instytucji.

Równouprawnienie płci i uwzględnianie aspektu płci w dziedzinie badań naukowych

W dziedzinie badań naukowych w Europie nadal istnieje istotny problem niewystarczającej liczby i nieefektywnego wykorzystania kobiet o wysokich kwalifikacjach oraz problem nieuwzględniania aspektu płci w treści badań. Chociaż liczba kobiet absolwentów studiów doktoranckich znacznie wzrosła w ostatnich latach praktycznie we wszystkich sektorach, w dziedzinie badań kobiety pozostają w mniejszości, a liczba kobiet będących szefami instytucji w sektorze szkolnictwa wyższego jest bardzo mała[23].

Sytuacja w państwach członkowskich pod względem inicjatyw politycznych nadal jest bardzo zróżnicowana. Kwestia równouprawnienia płci jest generalnie regulowana na poziomie przepisów dotyczących całego rynku pracy. Nieliczne państwa członkowskie wydają się mieć szczegółowe przepisy służące zapewnieniu równouprawnienia płci w ramach prawnych związanych z badaniami. W połowie państw członkowskich opracowuje się zachęty dla młodych kobiet, aby decydowały się na karierę naukową, i wspiera karierę naukową kobiet. Mniej państw członkowskich określiło konkretne cele w zakresie równowagi płci w grupach i komitetach. Bardzo niewiele państw zachęca instytucje do przyjęcia i wdrożenia planów równości płci[24].

Państwa członkowskie poświęcają niewiele uwagi uwzględnianiu aspektu płci w krajowych programach badawczych, chociaż odpowiednie uwzględnienie potrzeb, zachowań i postaw zarówno kobiet, jak i mężczyzn może poprawić jakość i znaczenie wyników badań i innowacji.

Państwa członkowskie powinny wdrożyć kompleksowe strategie na rzecz zmian strukturalnych, aby przezwyciężyć zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn w instytucjach i programach badawczych.

W ramach 7PR Komisja sfinansowała opracowanie i wdrożenie planów równości płci w organizacjach przeprowadzających badania. W 2013 r. uruchomiona zostanie inicjatywa ERA-NET GENDERNET, której zadaniem będzie wspieranie współpracy między państwami członkowskimi i krajami stowarzyszonymi.

W ramach programu „Horyzont 2020” Komisja Europejska nadal będzie wspierać zmiany strukturalne w instytucjach badawczych. W porównaniu z 7PR równouprawnienie płci i uwzględnianie aspektu płci w zakresie badań i innowacji będzie wdrażane w sposób bardziej systematyczny na różnych etapach programów w ramach programu „Horyzont 2020”.

Optymalny przepływ i transfer wiedzy naukowej

Otwarty dostęp do wyników badań finansowanych ze środków publicznych

Wiedza jest niezbędna w EPB. Wiedza finansowana ze środków publicznych musi być dostępna dla naukowców i sektora prywatnego w celu zwiększenia bazy wiedzy, zmniejszenia różnic między regionami i promowania innowacyjnych rozwiązań wyzwań społecznych.

W całej Europie coraz większa liczba uczelni, ośrodków badawczych i agencji finansujących popiera nieograniczony, bezpłatny dostęp do publikacji. Prawie wszystkie państwa członkowskie ustanowiły warunki prawne i administracyjne dotyczące otwartego dostępu do publikacji, a niektóre z nich promują również otwarty dostęp do danych[25].

Państwa członkowskie powinny kontynuować starania na rzecz wdrażania otwartego dostępu do publikacji oraz ustanawiania odpowiednich ram politycznych w zakresie otwartego dostępu do danych, biorąc przy tym pod uwagę kwestie praw własności intelektualnej, w szczególności w przypadku zaangażowania sektora prywatnego w badania.

Przykład stanowi program „Horyzont 2020” ‑ otwarty dostęp do publikacji naukowych jest w nim obowiązkowy dla celów finansowania badań i innowacji na poziomie UE.

Cyfrowy wymiar EPB

Cyfrowe środki są niezbędne do tworzenia i transferu wiedzy oraz dostępu do niej. Niektóre państwa członkowskie podjęły już działania mające na celu promowanie cyfrowej EPB, aby ułatwić swobodny dostęp online do zasobów, usług i współpracy w zakresie badań[26].

Wszystkie państwa członkowskie powinny dopilnować, żeby istniały warunki wspierania: swobodnego dostępu online do cyfrowych usług badawczych w zakresie współpracy, przetwarzania danych oraz dostępu do informacji naukowej; federacyjnych tożsamości elektronicznych dla naukowców, ułatwiających im transgraniczny dostęp do usług i zasobów; oraz zharmonizowania zasad dostępu do publicznych e-infrastruktur i usług cyfrowych w dziedzinie badań oraz korzystania z nich, aby umożliwić współpracę w ramach wielonarodowych konsorcjów badawczych skupiających partnerów publicznych i prywatnych.

Transfer wiedzy i otwartość innowacji

Transfer wiedzy jest kluczowym obszarem EPB, w którym rządy i zainteresowane strony są bardzo aktywne, zważywszy jego kluczową rolę w gospodarce, w szczególności dla ożywienia koniunktury. Chociaż te pomocnicze wysiłki podejmowane przez państwa członkowskie są godne pochwały, środki krajowe nadal są rozdrobnione, co utrudnia z kolei osiągnięcie ogólnej efektywności otwartości innowacji i transferu wiedzy na szczeblu krajowym[27]. Strategie, które zapewniają strukturę działań oraz je stymulują i ułatwiają, a w ten sposób gwarantują, że badania finansowane ze środków publicznych, przyczyniają się do otwartości innowacji i transferu wiedzy, mają ważną rolę do odegrania w gospodarce opartej na wiedzy.

Państwa członkowskie muszą również określić, wdrożyć i ocenić krajowe strategie w dziedzinie transferu wiedzy, aby osiągnąć strukturalne i kulturowe zmiany w systemie badań i innowacji i zwiększyć w ten sposób gospodarczy i społeczny wpływ badań.

Nauka i polityka w dziedzinie innowacji stają się coraz bardziej powiązane ze sobą. Wiedza naukowa jest w coraz większym stopniu generowana w ramach dynamicznej współpracy, co z kolei prowadzi do cennych innowacji i zmniejsza koszty transakcji. Aby wesprzeć ten proces, Komisja opracowuje obecnie kompleksowe podejście polityczne na potrzeby otwartości innowacji i transferu wiedzy. Zasięgnie też opinii zainteresowanych stron na temat tego podejścia.

Współpraca międzynarodowa

Zewnętrzny wymiar EPB[28] jest kluczowy dla jej utworzenia.

Osiągnięcia EPB pod względem łączenia zasobów, tworzenia masy krytycznej, ułatwiania generowania, transferu i przepływu wiedzy oraz tworzenia otwartego rynku pracy dla naukowców pomogą uczynić z Europy atrakcyjne miejsce dla naukowców mobilnych w skali globalnej oraz dla inwestycji w badania i innowacje.

Lepsza koordynacja polityki poszczególnych krajów pozwoli na bardziej efektywne i spójne prezentowanie europejskich badań i innowacji na świecie oraz zwiększy ich widoczność i wpływ. To z kolei wzmocni wpływ Europy na opracowywanie wspólnych globalnych zasad (np. w zakresie wzajemnej oceny rzetelności badań, promowania równouprawnienia płci i uwzględniania aspektu płci w badaniach, przebiegu kariery naukowej, praw własności intelektualnej oraz otwartego dostępu do publikacji naukowych finansowanych ze środków publicznych) w celu ułatwienia międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań i innowacji oraz stworzenia równych warunków działania na arenie globalnej.

3.           Wnioski i kolejne kroki

Sprawozdanie z postępu prac w 2013 r. wskazuje na to, że wdrażanie programu działań EPB jest kluczem do zwiększenia efektywności badań i innowacji oraz do sprawienia, żeby przyczyniały się one do inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Pokazuje jednak również, że sytuacja w dziedzinie badań i innowacji w Europie jest nadal zróżnicowana. W sprawozdaniu określono też bariery, które uniemożliwiają Europie utworzenie kompletnej, jednolitej EPB, w której naukowcy, wiedza naukowa i technologie podlegają swobodnej wymianie[29].

W tym celu ważne jest, aby państwa członkowskie w pełni stosowały się do priorytetów EPB, ponieważ pozostają głównymi podmiotami wprowadzającymi w swoich krajowych systemach badawczych kluczowe reformy związane z EPB. Europejski semestr jest potężnym narzędziem umożliwiającym państwom członkowskim spójne wprowadzenie priorytetów EPB w szerszym kontekście reform na rzecz zwiększenia inwestycji w badania i rozwój oraz ożywienia gospodarczego.

Biorąc pod uwagę strategiczne i bardziej świadome kontakty z państwami członkowskimi, Rada potwierdziła rolę ERAC w tworzeniu EPB[30], dostarczaniu informacji na potrzeby rocznych sprawozdań Komisji oraz przyczynianiu się do pełnego wykorzystania synergii z europejskim semestrem. W tym celu ważne jest, by państwa członkowskie w dalszym ciągu wspierały mechanizm monitorowania ‑ a w razie konieczności zwiększały to wsparcie ‑ aby mieć jak najlepsze podstawy do pełnej oceny postępów w 2014 r.

W kontekście wzmocnionego partnerstwa w ramach EPB interakcje między organami krajowymi a zainteresowanymi stronami powinny mieć lepszą podstawę i zostać jasno sprecyzowane. Zainteresowane organizacje badawcze, które podpisały wspólne oświadczenie z Komisją, powinny być przykładem interakcji między nimi a ich członkami w kontekście EPB. Oczekuje się, że do końca tego roku złożą one sprawozdanie ze swoich postępów, aby wzmocnić swoją współpracę i, w stosownych przypadkach, wzmóc wysiłki na rzecz wspólnych działań wspierających EPB.

Komisja będzie starała się zwiększyć swój wkład w EPB poprzez program „Horyzont 2020”, który – obok krajowych środków publicznych na badania dostępnych w 28 państwach członkowskich i krajach stowarzyszonych – będzie jednym z ważnych filarów finansowych na potrzeby utworzenia EPB. Ważne jest również, aby państwa członkowskie uwzględniły program działań EPB przy korzystaniu z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

Komisja ma obowiązek przyczyniać się do ogólnej debaty politycznej na temat EPB oraz do tworzenia EPB. Komisja w dalszym ciągu będzie wspierać wzajemne uczenie się i wymianę dobrych praktyk między państwami członkowskimi, aby osiągnąć lepsze zrozumienie i większą świadomość krajowej polityki w dziedzinie badań i innowacji w szerszym kontekście europejskiego semestru dotyczącym inwestycji w badania i innowacje oraz rozwoju gospodarczego[31].

Wsparcie tworzenia EPB ze strony Rady, Rady Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, EKES i KR pozostaje kluczowe dla zbudowania pomostów z całą społecznością zainteresowanych stron, parlamentami narodowymi i regionami. Komisja dopilnuje zatem, żeby prowadzony był właściwy dialog międzyinstytucjonalny.

Pełna ocena postępów zostanie przeprowadzona w 2014 r. Będzie miała ona na celu ustalenie, czy wzmocnione partnerstwo w ramach europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz doskonałości i wzrostu gospodarczego było wystarczające do utworzenia EPB, do czego wzywała Rada Europejska[32].

[1]               COM(2010) 2020 final.

[2]               COM(2012) 392 final.

[3]               C 17649/12, RECH 467, COMPET 773.

[4]               Idem. Rada wskazuje również na konieczność „monitorowania postępów w tej dziedzinie w bliskim powiązaniu z europejskim semestrem, a także odgórnego sterowania przez Radę (...)”.

[5]               ITRE, 19/6/2012.

[6]               EESC INT/662-CES2075-2012_00_00_TRA_AC oraz Dz.U. 2013/C 62/4.

[7]               EARTO, EUA, LERU, NordForsk oraz Science Europe. Rok później CESAER dołączył do partnerstwa na mocy jednostronnego oświadczenia.

[8]               3 kraje stowarzyszone (Szwajcaria, Islandia i Norwegia) poddano analizie na podstawie wnoszonego przez nie dobrowolnie wkładu.

[9]               http://ec.europa.eu/research/era/docs/en/voluntary_guidelines.pdf

[10]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB” (ERA Facts and Figures), s. 14–15.

[11]             W latach 2007-2012 państwa członkowskie otrzymały wkład WE w wysokości ok. 29,4 mld EUR, a kraje stowarzyszone – 2,9 mld EUR.

[12]             COM(2013) 494 final.

[13]             CERN, EFDA-JET, EMBL, ESA, ESO, ESRF, Europejski Projekt Lasera Rentgenowego XFEL oraz ILL.

[14]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, s. 17.

[15]             Badanie dotyczące wspólnych i otwartych europejskich programów badawczych przeprowadzone na zamówienie Komisji Europejskiej, 2013 r.

[16]             COM(2007) 723 final.

[17]             Np. dotyczące infrastruktur naukowo-badawczych w ramach EPB, przeprowadzone przez organizacje członkowskie ESF, marzec 2013 r.

[18]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, s. 18.

[19]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, s. 21–22.

[20]             Np. „Money follows Researcher” („Pieniądze idą za naukowcem”) i „Money follows Cooperation Line” („Pieniądze idą za współpracą”).

[21]             http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/e-library/documents/policies/immigration/study-or-training/docs/students_and_researchers_proposal_com_2013_151_en.pdf

[22]             Konkluzje Rady w sprawie modernizacji szkolnictwa wyższego, 11/2011, http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/11/st16/st16746.en11.pdf

[23]             Dane She Figures z 2012 r.: w UE kobiety stanowią 46 % absolwentów studiów doktoranckich, 33 % naukowców, 20 % starszych pracowników naukowych; nierównowaga płci jest bardziej uderzająca, jeżeli chodzi o proces decyzyjny – kobiety stanowią 15,5 % szefów instytucji i 10 % rektorów instytucji szkolnictwa wyższego.           http://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/she-figures-2012_en.pdf

[24]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, s. 26.

[25]             Dokument roboczy służb Komisji „Informacje i dane liczbowe dotyczące EPB”, s. 28.

[26]             Idem, s. 32.

[27]             Idem, s. 29–30.

[28]             COM(2012(497), http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/intm/137346.pdf

[29]             TFUE, art. 179.

[30]             Rezolucja Rady w sprawie prac doradczych na rzecz EPB, 31/5/2013.

[31]             W 2013 r. odbyły się seminaria umożliwiające wzajemne uczenie się w zakresie finansowania opartego na konkurencji oraz synergii między funduszami strukturalnymi a programem „Horyzont 2020”. Przewidziane jest zorganizowanie seminarium przy wsparciu ze strony KE na temat strategii krajowych umożliwiających wyszkolenie dostatecznej liczby naukowców, aby zrealizować krajowe cele w zakresie badań i rozwoju.

[32]             EUCO 2/1/11.