KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Rozwój strategii morskiej na rzecz obszaru Oceanu Atlantyckiego

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

1. Zakres

Ocean Atlantycki, który wyznacza zachodnią granicę UE, jest drugim pod względem wielkości oceanem na świecie. Niniejszy komunikat stanowi odpowiedź na wnioski Rady Unii Europejskiej[1] (UE) i Parlamentu Europejskiego[2]. Proponuje się w nim spójne i wyważone podejście – zgodne ze strategią UE „Europa 2020”[3] i jej inicjatywami przewodnimi – które wspiera spójność terytorialną i uwzględnia wymiar międzynarodowy.

W ramach proponowanego podejścia nacisk będzie w dużej mierze położony na to, aby społecznościom mieszkającym i pracującym na wybrzeżu Atlantyku pomóc odnaleźć się w nowych realiach ekonomicznych; jednak uwzględniono w nim również fakt, że UE jest współodpowiedzialna za zarządzanie światowymi ocenami. Mówiąc ogólnie, strategia obejmie wybrzeża, wody terytorialne i wody znajdujące się pod jurysdykcją pięciu państw członkowskich UE posiadających linię brzegową z Atlantykiem[4], czyli Francji, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa[5], jak również wody międzynarodowe rozciągające się na zachodzie w kierunku Ameryk, na wschodzie w kierunku Afryki i Oceanu Indyjskiego, na południu w kierunku Oceanu Południowego, a na północy w kierunku Oceanu Arktycznego[6]. Oprócz działań dotyczących wspomnianych pięciu państw członkowskich UE, prowadzonych zarówno na szczeblu krajowym jak i lokalnym, dąży się także do zaangażowania innych państw UE korzystających z omawianej przestrzeni, a także tych partnerów międzynarodowych, których wody do niej przylegają. Należy również rozważyć następstwa przystąpienia Islandii do UE.

Wszystkie proponowane działania mają być finansowane w ramach bieżących programów i nie będą wywierać żadnego dodatkowego wpływu na budżet UE.

2. Wyzwania i szanse

Wyzwania i szanse, przed którymi stoi obszar Oceanu Atlantyckiego, można podzielić na pięć grup tematycznych. Grupy te są ze sobą wzajemnie powiązane. Działania dotyczące jednej grupy tematycznej mogą także przyczynić się do osiągnięcia celów związanych z inną grupą. Wszystkie działania przyczynią się do osiągnięcia nadrzędnego celu, jakim jest tworzenie stabilnych miejsc pracy oraz wzrost gospodarczy.

2.1. Wdrażanie podejścia ekosystemowego

Zarządzanie działalnością człowieka na Atlantyku musi zapewnić zdrowy i wydajny ekosystem. Uznaje się, że najlepszym sposobem wdrażania omawianego podejścia jest łączne zarządzanie wszystkimi działaniami, które wywierają wpływ na morze. Podejście ekosystemowe stanowi podstawę zarządzania obszarami morskimi w ramach zarówno wspólnej polityki rybołówstwa jak i dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej[7]. W obu instrumentach zawarto odniesienia do wzmocnionej spójności[8]. Jednak w praktyce procesy wdrażania dotyczące zrównoważonego rybołówstwa oraz osiągnięcia dobrego stanu środowiska są nadal w dużej mierze odrębne, w związku z czym w obszarze Oceanu Atlantyckiego niezbędny będzie dodatkowy nakład działań.

W związku z powyższym strategia na rzecz Atlantyku musi skoncentrować się na poniższych kwestiach:

– Rybołówstwo stanowi jeden z zasadniczych elementów gospodarek po obu stronach Atlantyku. Nadal zapewnia ono około jednej trzeciej[9] wyładunków floty rybackiej UE pod względem ilości. Jedna czwarta przywozów ryb do UE (pod względem wartości) pochodzi z Norwegii i Islandii. W ramach proponowanej reformy wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb)[10] wnioskuje się o zarządzanie wspomnianymi zasobami w taki sposób, aby uzyskać maksymalny podtrzymywalny połów przy jednoczesnym zapewnieniu obecnym i przyszłym pokoleniom możliwości korzystania z towarów i funkcji związanych z żywymi zasobami wodnymi. Poczyniono w tej dziedzinie znaczne postępy. Przykładowo, zgodnie z rezolucjami Organizacji Narodów Zjednoczonych 61/105 i 64/72, zarówno regionalne organizacje ds. rybołówstwa na Północnym Atlantyku, jak i Komisja ds. Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku oraz Organizacja Rybołówstwa Północno-Zachodniego Atlantyku zamknęły obszary połowowe dla połowów włokami dennymi – nie tylko w celu zapewnienia długoterminowej stabilności głębinowych zasobów ryb, ale także aby zachować szczególnie wrażliwe ekosystemy morskie, w tym gąbki i koralowce. Działania te nie są jednak wystarczające. Zarządzanie pojedynczymi gatunkami należy zastąpić długoterminowymi planami dotyczącymi wielu gatunków, które uwzględnią szerzej pojęty ekosystem. W celu przyjęcia środków technicznych na rzecz Atlantyku atlantyckie państwa członkowskie muszą wykorzystać związane z regionalizacją możliwości tworzone w ramach reformy wspólnej polityki rybołówstwa. Komisja zamierza zaproponować odpowiednie ramy z chwilą wprowadzenia reformy WPRyb.

– Akwakultura może zaspokoić zapotrzebowanie UE na zdrowe produkty rybne wytwarzane przy użyciu zrównoważonych metod na poziomie wyższym, niż mogą to zapewnić połowy przemysłowe. Czyste wody przybrzeżne Atlantyku przemywane silnymi pływami morskimi umożliwiają sprostanie temu zapotrzebowaniu przy zachowaniu konkurencyjności na rynku światowym oraz poszanowaniu środowiska. Jednak brak przestrzeni na wybrzeżu atlantyckim ogranicza obecnie rozwój tego sektora. Przy dalszym prowadzeniu badań nowe technologie i innowacyjne prace inżynieryjne umożliwią sektorowi oddalanie się od lądu, przy czym dzielenie przestrzeni z innymi infrastrukturami, na przykład z platformami turbin wiatrowych, stanowi szansę, którą należy rozważyć na samym początku każdego procesu wydawania zezwoleń. W ramach strategii konieczne jest tym samym propagowanie planowania przestrzennego jako narzędzia wdrażania podejścia ekosystemowego na obszarze Oceanu Atlantyckiego. Proces taki powinien wzmacniać spójność, łączność oraz odporność morskich obszarów chronionych w Atlantyku zgodnie z unijnym planem działania na rzecz różnorodności biologicznej.

Instrumenty UE w zakresie zintegrowanej polityki morskiej i współpracy terytorialnej wspierają już projekty pilotażowe dotyczące planowania przestrzennego i zarządzania strefą przybrzeżną na Atlantyku. Komisja Europejska analizuje obecnie warianty działań prowadzących do bardziej uporządkowanego podejścia do wspomnianych mechanizmów, które pozwoli atlantyckim państwom członkowskim oraz zainteresowanym stronom wprowadzić podejście ekosystemowe.

– Co więcej, cyrkulacja oceaniczna na Atlantyku wywołuje zmiany w europejskich ekosystemach lądowych i morskich. Prognozowanie przyszłych zmian europejskiego klimatu i adaptacja do nich nigdy nie będzie możliwe bez lepszej wiedzy o Atlantyku. Wymaga to stabilnych systemów obserwacji najważniejszych zmiennych morskich, rozmieszczonych zarówno w przestrzeni kosmicznej jak i na morzu. Partnerzy europejscy i północnoamerykańscy wnoszą wkład w realizację programu Argo, w ramach którego rozmieszczono już 900 pływających sond nieprzerwanie monitorujących temperaturę i zasolenie górnych warstw Oceanu Atlantyckiego. Komisja zamierza przeanalizować warianty działań ukierunkowanych na wspieranie systemu obserwacji oceanu oraz opracować wraz z partnerami jego rozbudowę w celu badania większych głębokości oraz uwzględnienia parametrów biogeochemicznych i fizycznych.

2.2. Zmniejszanie europejskiego śladu węglowego

Jako że łagodzenie skutków zmiany klimatu stanowi nieodłączną część wszystkich polityk UE, strategia musi koncentrować się na następujących elementach:

– Na Atlantyku wieją silniejsze wiatry niż na innych morzach obmywających europejskie wybrzeża. Nie tylko stanowi to możliwość pozyskania czystej energii, ale może się także przyczynić do zmniejszenia uzależnienia od odległych źródeł paliw kopalnych. Turbiny wiatrowe zostały uwzględnione w strategicznym planie UE w dziedzinie technologii energetycznych i są już przenoszone coraz dalej od lądu[11] w celu wykorzystania silniejszych wiatrów i ograniczenia niekorzystnego wpływu na krajobraz. Rozwój morskich farm wiatrowych na Atlantyku zapewni kluczowe możliwości przemysłowe obsługującym je portom. Do roku 2020 około 20 % mocy zainstalowanej morskich farm wiatrowych w Europie mogłoby być rozmieszczone w basenie Oceanu Atlantyckiego.

– Wykorzystać należy również potencjał potężnych fal i silnych pływów na Atlantyku. Dzięki swojemu przewidywalnemu charakterowi energia pozyskiwana z pływów mogłaby stanowić uzupełnienie energii pozyskiwanej z wiatru, której ilość ulega wahaniom. Wyspy mogą pozyskiwać znaczny odsetek potrzebnej im energii z morza. Wykorzystanie morskiej energii odnawialnej na dużą skalę zostanie jednak uwieńczone sukcesem jedynie w przypadku zapewnienia przyłączeń do sieci łączących główne ośrodki produkcji z odbiorcami. W grudniu 2010 r. dziesięć państw europejskich osiągnęło porozumienie w sprawie rozwoju morskiej elektroenergetycznej sieci przesyłowej na Morzu Północnym. W nowych wytycznych w sprawie wdrażania europejskich infrastruktur energetycznych Komisja zaproponuje włączenie Morza Irlandzkiego wraz z Morzem Północnym i Bałtyckim do „sieci morskiej na morzach północnych”, która zostanie uznana za „priorytet w zakresie infrastruktury energetycznej”. Przyspieszy to proces przyznawania zezwoleń.

Komisja zamierza zrealizować wniosek Rady[12] w sprawie badania synergii pomiędzy europejską polityką energetyczną a zintegrowaną polityką morską, aby propagować uzyskiwanie większej ilości energii z morza, w szczególności przy wykorzystaniu fal, pływów, prądów i gradientów temperatury, także na Atlantyku.

– Zmiany w transporcie morskim również przyczynią się do zmniejszenia śladu węglowego w basenie Atlantyku.

Obecnie pod auspicjami Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) prowadzone są negocjacje w sprawie zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych pochodzących z żeglugi międzynarodowej. Przyjęcie wskaźnika konstrukcyjnego efektywności energetycznej doprowadzi do zmniejszenia emisji ze statków zbudowanych po 2013 r. Oprócz sprzyjania większej paliwooszczędności w odniesieniu do statków docelowe poziomy emisji mogą także wpływać na wytyczanie tras żeglugi na Atlantyku. W ramach strategii na rzecz Atlantyku należy rozważyć, w jaki sposób przebiegałaby żegluga atlantycka w kontekście ograniczeń związanych ze wzrostem wielkości żeglugi oraz niższymi emisjami dwutlenku węgla.

Przekierowanie przewozu towarów z tras lądowych na morskie także doprowadzi do obniżenia emisji. Zgodnie z najnowszą białą księgą UE w sprawie transportu prowadzone są już działania na rzecz włączenia transportu wodnego do europejskiej sieci transportowej. Na wybrzeżach atlantyckich nie znajdują się żadne europejskie megaporty, funkcjonuje tam natomiast wiele istotnych mniejszych portów. Projekty UE dotyczące „autostrad morskich” wnoszą już pozytywny wkład w omawiane działania dzięki istniejącym trasom łączącym Bilbao z Zeebrugge oraz Sines z La Spezia, a także dzięki nowej trasie między Gijón i Saint-Nazaire, która wkrótce zostanie zmodernizowana w celu zapewnienia większej częstotliwości. Planowana jest trasa między Nantes-Saint-Nazaire i Vigo, która na późniejszym etapie ma zostać przedłużona do Hawru i Algeciras. W 2014 r. powinna rozpocząć funkcjonowanie linia pomiędzy Brestem i Leixões. Atlantyckie władze regionalne rozważają dalszy rozwój korytarzy transportu multimodalnego w ramach europejskiej sieci transportowej (TEN-T). Inne działania UE ukierunkowane na zwiększenie efektywności żeglugi morskiej bliskiego zasięgu na Atlantyku obejmują wdrożenie „europejskiego obszaru transportu morskiego bez barier”[13] oraz realizację projektu pilotażowego „Błękitny Pas”, w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych, np. procedur celnych, w wewnątrzunijnym ruchu towarowym. Do 2012 r. Komisja oceni postępy w tej dziedzinie. Dialog podjęty z administracją morską Stanów Zjednoczonych na temat transportu morskiego doprowadził do podpisania w 2011 r. porozumienia o współpracy w dziedzinie żeglugi morskiej bliskiego zasięgu. Wyniki analiz władz regionalnych, sprawozdanie Komisji z postępów prac oraz doświadczenia nabyte w wyniku współpracy z innymi organami ds. morskich będą stanowić uzupełnienie działań realizowanych w ramach strategii na rzecz Atlantyku w celu rozbudowy żeglugi morskiej bliskiego zasięgu.

2.3. Zrównoważona eksploatacja zasobów naturalnych dna Oceanu Atlantyckiego

Mając na względzie rozwój zrównoważonej eksploatacji zasobów naturalnych dna Oceanu Atlantyckiego, omawiana strategia powinna dotyczyć następujących aspektów:

– W niedawnym komunikacie Komisji w sprawie stawiania czoła wyzwaniom związanym z rynkami towarowymi i surowcami[14] podkreślono potrzebę zwiększania poziomu inwestycji w zasoby naturalne Europy przy jednoczesnym zadbaniu o to, aby surowce mineralne były wydobywane w bezpiecznych warunkach, oraz przy poszanowaniu środowiska i siły roboczej. W 2010 r. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego przyjęła przepisy wykonawcze w sprawie prac poszukiwawczych i badawczych dotyczących konkrecji polimetalicznych[15], natomiast w lipcu 2011 r. wydała koncesję na prowadzenie poszukiwań w obszarze północnej strefy Grzbietu Śródatlantyckiego. Działania obecnych wykonawców pracujących dla powyższej organizacji są przede wszystkim ukierunkowane na długoterminowe badania geologiczne i środowiskowe finansowane z puli środków rządowych, a nie na poszukiwania na zasadach komercyjnych. Europejskie partnerstwo w dziedzinie surowców, planowane przez Komisję w ramach inicjatywy przewodniej ujętej w strategii „Europa 2020” i noszącej nazwę „Unia innowacji”[16], obejmie promowanie badań i innowacji w zakresie zrównoważonego dostępu do surowców morskich.

– Instytuty badań morskich po obu stronach Atlantyku mają odpowiednie możliwości, aby pogłębić wiedzę na temat nowych korzyści, jakie bogata różnorodność biologiczna oceanu może zaoferować w zakresie żywności, paliwa i produktów farmaceutycznych przy jednoczesnym zachowaniu funkcji ekosystemu. W coraz większym stopniu instytuty takie pracują wspólnie. Pięć atlantyckich państw członkowskich oraz pozostałe państwa członkowskie UE, a także Norwegia i Islandia współpracują już na podstawie siódmego programu ramowego[17] w ramach „Skoordynowanego działania SEAS-ERA”[18] i opracowują obecnie nową inicjatywę w zakresie wspólnego planowania „Zdrowe i urodzajne morza i oceany”[19] w celu rozdziału prac pomiędzy krajowe programy badań morskich. Mimo trudności z utworzeniem partnerstw transatlantyckich wynikających z konieczności dostosowania terminów w odniesieniu do możliwości finansowania Komisja będzie dążyć do stworzenia warunków, które umożliwią organizacjom po obu stronach Atlantyku wniesienie wkładu w realizację wspólnych projektów.

– Uzyskanie dostępu do danych opracowanych przez instytuty badawcze i inne organy sektora publicznego nie zawsze w przeszłości było łatwe. Unijna inicjatywa „Wiedza o morzu 2020”[20] będzie wspierać przedsiębiorstwa i organy ds. ochrony przyrody poprzez zapewnienie jedynego w swoim rodzaju punktu dostępu do danych morskich zharmonizowanych w odniesieniu do poszczególnych basenów morskich, obniżając w ten sposób koszty gromadzenia danych niezbędnych do projektowania, budowania i użytkowania infrastruktury przybrzeżnej lub morskiej. Otwarcie zasobów danych morskich doprowadzi nie tylko do zwiększenia konkurencyjności istniejących procesów gospodarczych, ale także do pobudzenia innowacyjności poprzez zapewnienie dostępu badaczom i drobnym przedsiębiorcom, którzy wcześniej nie mieli takiej możliwości. Zgodnie z zamierzeniami działania UE przyczynią się także do realizacji ogólnoświatowych inicjatyw w dziedzinie otwartego dostępu do danych, takich jak GEBCO[21] i OneGeology[22]. W ramach strategii należy rozważyć możliwości dla obszaru Oceanu Atlantyckiego, jakie stanowią wspomniane zmiany.

2.4. Reagowanie w przypadku zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych

UE musi być przygotowana na zagrożenia i sytuacje nadzwyczajne na Atlantyku niezależnie od tego, czy są one spowodowane wypadkami, katastrofami naturalnymi czy działalnością przestępczą. W odniesieniu do obszaru Oceanu Atlantyckiego można wyróżnić następujące kwestie o priorytetowym znaczeniu:

– Przyjęcie ważnych środków ustawodawczych w sprawie bezpieczeństwa morskiego. Ostatnim z nich był trzeci pakiet w sprawie bezpieczeństwa morskiego z 2009 r.[23], który doprowadził do zmniejszenia ryzyka wypadków żeglugowych. Umowa z Bonn i umowa lizbońska[24] sprzyjają koordynacji pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie przygotowania na katastrofy morskie oraz reagowania na nie. W następstwie memorandum paryskiego rocznie przeprowadza się ponad 24 000 inspekcji statków. Nadal może jednak dochodzić do wypadków, przy czym wybrzeże atlantyckie pozostaje szczególnie wrażliwe na zjawiska naturalne takie jak sztormy, które dotknęły departament Wandei w 2010 r. Zmieniający się klimat w połączeniu z innymi rodzajami oddziaływania człowieka na morze oznacza, że dotychczasowe zasady postępowania nie mogą stanowić rozwiązań na przyszłość. Zawsze należy spodziewać się niespodziewanego.

Pierwsze godziny po zaistnieniu sytuacji kryzysowej mają zasadnicze znaczenie, a wydarzenia o oddziaływaniu lokalnym wymagają pomocy sąsiadów. Odpowiednie mechanizmy muszą zostać wprowadzone przed wystąpieniem sztormów, trzęsień ziemi, tsunami, awarii jądrowych, inwazji gatunków obcych lub wycieków ropy naftowej. Do celów wczesnego ostrzegania niezbędne jest ciągłe monitorowanie morza, szybkie przekazywanie informacji, koordynacja zespołów reagowania oraz zmobilizowanie specjalistycznego doradztwa. Komisja prowadzi prace w zakresie zapobiegania i gotowości włącznie z polityką zarządzania ryzykiem[25], łączącą ocenę zagrożenia i ryzyka z podejmowaniem decyzji oraz rozwojem planowania scenariuszy w przypadku katastrof transgranicznych. W razie poważnej sytuacji nadzwyczajnej unijny mechanizm ochrony ludności ułatwia koordynację i transport pomocy udzielanej przez państwa członkowskie oraz Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa na Morzu (EMSA). Pomocne może być w tym przypadku dokładne prognozowanie morskie w oparciu o podstawową usługę morską w ramach programu „Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa”. Zapewnia ono odrębne prognozy dla szelfu północno-zachodniego oraz dla obszaru Półwyspu Iberyjskiego i Zatoki Biskajskiej. Organy krajowe i regionalne odpowiedzialne za ochronę wybrzeża atlantyckiego oraz jego mieszkańców powinni rozważyć projekty w zakresie sprawdzania gotowości w ramach unijnego programu współpracy terytorialnej, a także czynnie uczestniczyć w unijnym mechanizmie ochrony ludności.

– Atlantyk ma fundamentalne znaczenie dla europejskiego handlu. Bezpieczeństwo dostaw europejskich musi być w pełni zapewnione, przy czym należy położyć kres handlowi bronią, ludźmi i narkotykami. Gospodarki UE i USA wytwarzają niemal połowę światowego PKB oraz generują około jednej trzeciej światowych przepływów handlowych. W czerwcu 2011 r. obaj wspomniani partnerzy porozumieli się w sprawie wzajemnego uznawania norm w celu zmniejszania utrudnień regulacyjnych w handlu przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa handlowego połączenia transatlantyckiego. Strategia w odniesieniu do innych tras morskich o decydującym znaczeniu polega na budowaniu potencjału w państwach nadbrzeżnych. Dokonywana jest obecnie ocena potrzeb w celu określenia, jakie środki w ramach Instrumentu na rzecz Stabilności mogłyby doprowadzić do ograniczenia aktów piractwa, rozboju na morzu i brania zakładników w Zatoce Gwinejskiej.

System SafeSeaNet Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa na Morzu zapewnia już integrację obowiązkowych deklaracji ze statków oraz bramę dla sygnałów z ich systemów automatycznej identyfikacji (AIS), odbieranych przez stacje nadbrzeżne. Statki rybackie są śledzone za pośrednictwem systemu monitorowania statków, natomiast system dalekiego zasięgu do identyfikacji i śledzenia statków umożliwia monitorowanie wszystkich statków pasażerskich i towarowych powyżej 300 ton znajdujących się w odległości do tysiąca mil morskich od wybrzeży europejskich. Istnieją także możliwości śledzenia nawet bardziej oddalonych[26] statków przy użyciu innych technologii. Jednak podmioty zwalczające takie przestępstwa jak przemyt, nielegalne połowy czy nielegalny handel nie mają nadal dostępu do pełnego obrazu, gdyż porozumienia w sprawie udostępniania danych pomiędzy poszczególnymi organami jeszcze nie obowiązują w pełni. Regiony atlantyckie skorzystają tym samym na realizowanych obecnie na szczeblu UE działaniach dotyczących rozwoju wspólnego mechanizmu wymiany informacji (CISE), który połączy systemy takie jak europejski system nadzoru granic (EUROSUR) w celu wymiany informacji dotyczących nielegalnej migracji oraz przestępczości transgranicznej z systemem SafeSeaNet. Wymiana informacji nie jest wyłącznie wewnętrzną kwestią UE. Na przykład we wrześniu 2011 r. Stany Zjednoczone oraz Unia Europejska porozumiały się w sprawie wymiany informacji w sprawie nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów. Strategia na rzecz Atlantyku musi dążyć do maksymalnego zwiększenia korzyści wynikających z wymiany informacji.

2.5. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu

Mimo że wybrzeże atlantyckie jest bardzo zróżnicowane, wiele społeczności musi sprostać spadkowi zatrudnienia w rybołówstwie i przemyśle stoczniowym, przeniesieniu turystyki masowej do bardziej słonecznych obszarów oraz tendencji do osiedlania się osób emerytowanych na wybrzeżu. Wyzwanie polega na tym, aby na wybrzeżu tworzone były nowe miejsca pracy o wysokiej wartości dodanej, oraz aby osoby poszukujące zatrudnienia w nowych warunkach ekonomicznych dysponowały odpowiednimi kwalifikacjami.

– Niezbędne jest wzajemne uznawanie kształcenia w szerszym zakresie, z uwzględnieniem następnej generacji oceanologów[27], jak również przekwalifikowania i kwalifikacji zawodowych w celu zachowania wiedzy fachowej na temat problematyki morskiej oraz przywrócenia atrakcyjności zawodów związanych z morzem. Niezbędne jest lepsze wykorzystanie doświadczenia osób, które przeszły na emeryturę po zakończeniu pracy w zawodach związanych z morzem, a także zachęcanie młodych ludzi do podejmowania kariery zawodowej związanej z morzem. Należy również kontynuować dialog z partnerami społecznymi w sprawie warunków pracy rybaków i marynarzy. Komisja rozpoczęła prace nad oceną dyrektywy z 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych, które mają doprowadzić do publikacji zielonej księgi na ten temat w 2011 r. i przeglądu dyrektywy w 2012 r. W ramach strategii należy dążyć do uwzględnienia we wspomnianych działaniach wkładu ze strony atlantyckich sektorów gospodarki morskiej.

Łączenie sektorów gospodarki morskiej z placówkami edukacyjnymi w regionalne klastry może zapewnić wykwalifikowaną siłę roboczą oraz pomóc w propagowaniu mobilności pracowników w obrębie sektorów. Na przykład przemysł przybrzeżny w okolicach Brestu korzysta z sąsiedztwa instytucji zajmujących się nauczaniem oraz badaniami morza, a w ramach inicjatywy Irlandzkiego Instytutu Morskiego o nazwie „SmartOcean” w opracowywaniu produktów o wysokiej wartości dla przemysłu morskiego biorą udział wielonarodowe spółki oraz małe przedsiębiorstwa informatyczne. Pojawienie się nowych technologii komunikacyjnych oznacza, że tworzące masę krytyczną sektory gospodarki oraz pracownicy naukowo-badawczy z miejsc oddalonych od siebie mogą zakładać wirtualne klastry. W ramach strategii należy skoncentrować się na zachęcaniu do rozwoju wspomnianych klastrów za pośrednictwem projektów w zakresie współpracy terytorialnej.

– Oferta turystyczna[28] dla koneserów może pomóc w rewitalizacji niektórych atlantyckich obszarów przybrzeżnych, jednak aby utrzymać wysokiej jakości miejsca pracy, musi być ona dostępna przez cały rok, a nie tylko w lecie. Surowe, naturalne piękno Atlantyku, bogata różnorodność biologiczna, tradycyjna kuchnia wykorzystująca owoce morza oraz kultura celtycka to walory, które można z łatwością wykorzystać. Jednym z ważnych źródeł dochodu i miejsc pracy o wysokiej wartości jest również żeglarstwo, jednak wybrzeże Atlantyku charakteryzuje się znacznym deficytem miejsc postoju dla jednostek pływających, a zwłaszcza dużych statków rekreacyjnych. Gwałtowny wzrost przemysłu rejsowego, jaki odnotowano w innych częściach świata, nie miał jak dotąd miejsca na Atlantyku. Strategia na rzecz Atlantyku powinna uwzględnić możliwości rozwoju w tej dziedzinie.

3. Instrumenty UE

Unijne instrumenty ustawodawcze o istotnym oddziaływaniu na morze oraz umożliwiające zachowanie znaczącej autonomii lokalnej są na wczesnym etapie rozwoju, natomiast obecnie są przygotowywane instrumenty finansowe w odniesieniu do unijnego okresu programowania 2014–2020. Decyzje w sprawie programowania podjęte obecnie i w niedalekiej przyszłości będą oddziaływać przez cały ten okres. Istotne jest zatem, aby związane z Atlantykiem zainteresowane strony były gotowe do stosowania wspomnianych instrumentów w celu sprostania wskazanym w tym miejscu wyzwaniom. Do najważniejszych instrumentów należą:

– wspólne ramy strategiczne w zakresie finansowania z funduszy strukturalnych, które umożliwią przełożenie celów i zadań ujętych w strategii „Europa 2020” na kluczowe działania oraz skoncentrowanie się na obszarach takich jak energia i środowisko. Pomogą one zidentyfikować kluczowe działania niezbędne w związku z zasadniczymi celami i inicjatywami przewodnimi. Wspólne ramy strategiczne obejmą działania ujęte obecnie w ramach Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, a także umożliwią określenie powiązań i mechanizmów koordynacji z innymi instrumentami UE, np. programami w zakresie badań, innowacji i uczenia się przez całe życie, oraz z sieciami.

– „Horyzont 2020” – wspólne ramy strategiczne na rzecz badań naukowych, innowacji i rozwoju technologicznego, które będą ściśle powiązane z krajowymi programami badawczymi w celu promowania doskonałości, sprostania wyzwaniom społecznym oraz zwiększenia konkurencyjności. Badania naukowe, rozwój technologiczny oraz innowacje mogą przyczynić się do stworzenia możliwości w zakresie zrównoważonego rozwoju, które zrekompensują względny spadek w obrębie tradycyjnych sektorów przemysłu morskiego. Realizowany obecnie projekt SEAS-ERA pozwoli wyznaczyć szczególne priorytety w odniesieniu do basenu Oceanu Atlantyckiego, które mogą stanowić uzupełnienie programów roboczych ujętych w nowych ramach.

– zreformowana wspólna polityka rybołówstwa. Komisja zaproponowała[29] program obejmujący ambitne cele w zakresie regionalizacji i uproszczenia. Mimo że decyzje w sprawie celów, zadań, minimalnych wspólnych norm, wyników i terminów realizacji nadal będą podejmowane na szczeblu UE, państwa członkowskie powinny mieć zapewnioną elastyczność przy podejmowaniu decyzji w sprawie innych środków dotyczących zarządzania rybołówstwem, pod nadzorem Komisji i w pełnej zgodności z prawem UE. Atlantyckie państwa członkowskie przyjęły z zadowoleniem wspomnianą decentralizację i oczekują, że pozwoli ona doprowadzić do takiego zarządzania rybołówstwem, które będzie w stanie szybciej i skuteczniej reagować na zmieniające się warunki ekologiczne lub gospodarcze.

– dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej[30], która ustanawia ramy umożliwiające osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu środowiska w środowisku morskim najpóźniej do roku 2020. Dobry stan środowiska określa się na poziomie regionu morskiego[31], dlatego przy definiowaniu, monitorowaniu i dokonywaniu oceny dobrego stanu środowiska niezbędna jest współpraca między państwami nadbrzeżnymi.

– inicjatywy przewodnie polityki morskiej dotyczące nadzoru morskiego, wiedzy o morzu oraz planowania przestrzennego obszarów morskich. Ustanowią one normy na szczeblu UE, ale uwzględnią także środki dotyczące konkretnie Atlantyku. Na przykład proces pogłębiania wiedzy o morzu obejmuje odrębne „punkty kontrolne” służące do określania brakujących informacji, przypadków powielania prac oraz priorytetów w programach monitorowania morza w odniesieniu do Zatoki Biskajskiej, Morza Celtyckiego, wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego oraz Makaronezji.

– instrumenty w zakresie polityki zagranicznej – na przykład EFR (Europejski Fundusz Rozwoju) oraz program UE dotyczący najbardziej niebezpiecznych szlaków morskich – których celem jest zaangażowanie państw trzecich w ochronę żeglugi atlantyckiej, ale także w drodze międzynarodowego (za pośrednictwem IMO) oraz dwustronnego dialogu z partnerami w regionie atlantyckim.

– We wnioskach strategicznych i programowych w omawianych ramach należy priorytetowo traktować badania naukowe, projekty pilotażowe, dialogi, partnerstwa i inwestycje, tak by zapewnić najbardziej efektywny pakiet instrumentów z korzyścią dla Atlantyku.

4. Wdrażanie strategii

Strategia na rzecz Atlantyku nie będzie funkcjonować, jeżeli działania będą podejmowane wyłącznie przez instytucje UE. Wymaga ona zaangażowania państw członkowskich, regionów, władz lokalnych i przedsiębiorstw prywatnych, jak również ośrodków analitycznych. Opracowywanie strategii na rzecz obszaru Oceanu Atlantyckiego opiera się zatem na następującej metodyce:

– wykorzystywanie aktywnego udziału oraz inicjatywy atlantyckich państw członkowskich, regionów i innych zainteresowanych stron przy projektowaniu i realizacji działań, włącznie z wkładem ze strony lokalnych grup działania. Są to grupy partnerów publicznych i prywatnych, które otrzymują specjalne wsparcie ze strony Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz Europejskiego Fundusz Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w celu określenia inwestycji dokonywanych przez UE. Owo samopomocowe podejście oddolne zapewniło społecznościom lokalnym środki na rzecz rozwoju nowej działalności gospodarczej w obszarach, w których zanikają tradycyjne możliwości, przy czym powinno być ono w dalszym ciągu stosowane w ramach nowego finansowania strukturalnego po 2013 r.;

– promowanie współpracy międzynarodowej w takich dziedzinach jak: obserwacja, udostępnianie danych, oceny dotyczące morza, badania naukowe, zmniejszanie emisji i zanieczyszczeń pochodzących ze statków, bezpieczna i niezawodna nawigacja, bezpieczeństwo portów, walka z piractwem oraz zwalczanie nielegalnych, nieuregulowanych i nieraportowanych połowów;

– przyjęcie do końca 2013 r. planu działania w odniesieniu do strategii, ze wskazaniem konkretnych projektów i działań, w stosunku do których zaleca się zapewnienie wsparcia;

– „Inteligentne zarządzanie” w celu wdrażania strategii w oparciu o istniejące struktury.

Do narzędzi wdrażania strategii należą:

– ściślejsza współpraca – spotkania, konferencje, warsztaty, debaty internetowe oraz informacyjne strony internetowe;

– ukierunkowane działania w ramach obecnych porozumień i struktur, takich jak: konwencja OSPAR, regionalne organizacje ds. rybołówstwa i Międzynarodowa Organizacja Morska;

– strategiczne połączenie finansowania ze środków UE i instrumentów prawnych określonych w sekcji 3 w celu osiągnięcia celów ujętych w strategii na rzecz Atlantyku.

W pierwszej kolejności utworzone zostanie forum atlantyckie, które umożliwi państwom członkowskim, Parlamentowi, władzom regionalnym, społeczeństwu obywatelskiemu oraz przedstawicielom istniejących i pojawiających się sektorów wnoszenie wkładu w opracowanie strategii. Forum będzie obejmować serię warsztatów dotyczących przedstawionych powyżej wyzwań i możliwości, jak również ośrodek analityczny proponujący warianty umożliwiające osiągnięcie celów. Oczekuje się, że forum rozpocznie prace w 2012 r. i zakończy działalność w 2013 r.

[1]               Konkluzje Rady w sprawie zintegrowanej polityki morskiej z dnia 14.6.2010.

[2]               Rezolucja w sprawie europejskiej strategii na rzecz regionu Oceanu Atlantyckiego z 9.3.2011 (nr ref. B7-0165/2011).

[3]               COM(2010) 2020.

[4]               Nie uwzględniono w tym miejscu nieco odmiennych wyzwań, przed którymi stoją wybrzeża i wody Morza Północnego. Nie podjęto jak dotąd decyzji, czy dla Morza Północnego zostanie opracowana odrębna strategia.

[5]               W tym najbardziej oddalone regiony Azorów, Wysp Kanaryjskich, Gujany Francuskiej, Gwadelupy, Madery, Martyniki, Saint-Barthélemy i Saint-Martin.

[6]               Odrębne podejście UE do Arktyki zostało wcześniej opracowane, zob. COM(2008) 763.

[7]               Zob. w szczególności Dz.U. L 164 z 25.6.2008, s. 19, art. 1 ust. 3: W strategiach morskich stosuje się podejście do zarządzania działalnością człowieka oparte na ekosystemie.

[8]               Zob. np. motywy 39 i 40 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, a także motyw 8 i art. 2 ust. 4 proponowanego rozporządzenia w sprawie WPRyb.

[9]               Z wyłączeniem Morza Północnego

[10]             COM(2011) 417 Reforma wspólnej polityki rybołówstwa

[11]             COM (2008) 768 z 13.11.2008.

[12]             Rada do Spraw Ogólnych, 16 listopada 2009 r.

[13]             COM(2009) 10, styczeń 2009 r.

[14]             COM (2011) 25, luty 2011 r.

[15]             ISBA/6/A/18, załącznik

[16]             COM(2010) 546 wersja ostateczna

[17]             Główny instrument UE w zakresie finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego

[18]             SEAS-ERA: W kierunku zintegrowanej strategii i programów badań morskich – http://www.seas-era.eu

[19]             http://www.jpi-oceans.eu

[20]             Komunikat Komisji „Wiedza o morzu 2020: dane morskie i obserwacje środowiska morskiego na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu” (COM (2010) 461, 8.9.2010).

[21]             Ogólna mapa batymetryczna oceanów

[22]             Międzynarodowa inicjatywa w zakresie światowych badań geologicznych, podjęta w 2007 r. w celu wniesienia wkładu w „Międzynarodowy rok planety Ziemi”.

[23]             Rozporządzenia z dnia 23 kwietnia 2009 r. (Dz.U. L 131 z 28.5.2009) oraz późniejsze powiązane dyrektywy.

[24]             Umową lizbońska ustanowiono Międzynarodowy Ośrodek Reagowania na Przypadki Zanieczyszczenia na północno-wschodnim Atlantyku (CILPAN).

[25]             Wytyczne dotyczące oceny ryzyka i jego mapowania w ramach zarządzania w przypadku klęsk i katastrof SEC(2010)1626.

[26]             Na przykład przy użyciu satelitów do odbioru sygnałów wysyłanych przez zainstalowane na statkach systemy automatycznej identyfikacji.

[27]             Warsztaty z okazji Europejskiego Dnia Morza 2010 „W kierunku europejskiego forum młodych oceanologów i technologów ds. morskich”: www.eurocean.org/euymast/

[28]             COM(2010) 352 z 30.6.2010.

[29]             COM(2011) 417.

[30]             Dyrektywa 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r.

[31]             Zgodnie z art. 4 północno-wschodni rejon Atlantyku jest podzielony na następujące podregiony: (i) Morze Północne, łącznie z cieśniną Kattegat i kanałem La Manche; (ii) Morze Celtyckie; (iii) Zatoka Biskajska oraz wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego; (iv) na Oceanie Atlantyckim, makaronezyjski region biogeograficzny, obejmujący wody wokół Azorów, Madery oraz Wysp Kanaryjskich.