[pic] | KOMISJA EUROPEJSKA | Bruksela, dnia 12.4.2011 KOM(2011) 202 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia {SEK(2011) 463 wersja ostateczna} KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia 1. WPROWADZENIE Strategia „Europa 2020” zawiera jasne przesłanie dla Europy. Przyszły rozwój gospodarczy UE oraz dostępność miejsc pracy muszą w coraz większym stopniu pochodzić z innowacyjnych produktów i usług przeznaczonych dla obywateli i przedsiębiorstw Europy. Innowacyjność przyczyni się również do sprostania jednemu z najważniejszych wyzwań, przed jakimi stoi dziś Europa, a mianowicie efektywnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Prace nad infrastrukturą energetyczną przyszłości muszą odzwierciedlać ten tok myślenia. Jeżeli nie przeprowadzimy gruntownej modernizacji istniejących sieci i urządzeń pomiarowych, rozwój wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych zostanie wstrzymany, bezpieczeństwo sieci będzie zagrożone, potencjał w zakresie oszczędności energii i efektywności energetycznej nie zostanie wykorzystany, zaś rozwój rynku wewnętrznego będzie przebiegał znacznie wolniej. Inteligentne sieci[1] można określić jako zmodernizowane sieci elektroenergetyczne, uzupełnione o system dwustronnej komunikacji cyfrowej między dostawcą a konsumentem oraz inteligentne systemy pomiarów i monitorowania. Nieodzowną częścią inteligentnych sieci są inteligentne systemy pomiarowe. Komisja powołała grupę zadaniową ds. inteligentnych sieci, której zadaniem jest doradztwo w zakresie polityki i wytycznych regulacyjnych w odniesieniu do stosowania inteligentnych sieci w Europie. Grupa ta sporządziła sprawozdanie, w którym nakreślono wymagane usługi, funkcje i korzyści. Z wnioskami tego sprawozdania, opisanymi w załączonym do niniejszego komunikatu dokumencie roboczym służb Komisji, zasadniczo zgadzają się sektor energetyczny[2]/[3]/[4], władze publiczne[5] oraz organizacje konsumenckie[6]. Korzyści płynące z inteligentnych sieci są powszechnie uznawane. Inteligentne sieci mogą zarządzać bezpośrednimi interakcjami i komunikacją między konsumentami, gospodarstwami domowymi lub przedsiębiorstwami, innymi użytkownikami sieci i dostawcami energii. Oferują konsumentom bezprecedensową możliwość bezpośredniej kontroli wzorców zużycia i zarządzania nimi, co z kolei stanowi silną zachętę do oszczędniejszego korzystania z energii, jeżeli ich wprowadzeniu towarzyszyć będzie wprowadzenie cen energii elektrycznej uzależnionych od czasu. Lepsze i bardziej ukierunkowane zarządzanie siecią oznacza jej większe bezpieczeństwo i tańszą eksploatację. Inteligentne sieci staną się podstawą bezemisyjnego systemu energetycznego. Umożliwią one integrację znacznych ilości energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej na morzu i na lądzie, a także pojazdów elektrycznych przy zachowaniu dostępności dla wytwarzania energii konwencjonalnej i adekwatności systemu energetycznego. Ponadto wprowadzenie inteligentnych sieci jest okazją do poprawy przyszłej konkurencyjności oraz wiodącej pozycji dostawców technologii z UE, takich jak sektor inżynierii elektrycznej i elektronicznej, w którego skład wchodzą głównie MŚP[7]. Inteligentne sieci stanowią wreszcie platformę, na której tradycyjne przedsiębiorstwa energetyczne lub nowe podmioty na rynku, takie jak przedsiębiorstwa TIK (w tym MŚP) mogą opracowywać nowe, innowacyjne usługi energetyczne z właściwym uwzględnieniem wyzwań w zakresie ochrony danych lub bezpieczeństwa cybernetycznego. Dynamika taka powinna zwiększyć konkurencję na rynku detalicznym, zachęcać do ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz umożliwiać wzrost gospodarczy. Inteligentne sieci mogą przyczynić się znacząco do powstania nowej strategii inteligentnego, zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, z uwzględnieniem celów zaproponowanych w ramach inicjatywy przewodniej w zakresie strategii „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” oraz europejskich celów dotyczących energii i klimatu, których spełnienie stanowi fundament rynku wewnętrznego energii. Przepisy trzeciego pakietu, a w szczególności załącznik I.2 do dyrektywy w sprawie energii elektrycznej (2009/72/WE) wyraźnie zobowiązują państwa członkowskie do oceny[8] wprowadzania inteligentnych systemów pomiarowych jako głównego etapu na drodze do wprowadzenia inteligentnych sieci oraz do wprowadzenia systemów, które uzyskały ocenę pozytywną, u 80 % konsumentów. Inteligentne sieci są również sposobem na spełnienie przez państwa członkowskie wymogów w zakresie promowania efektywności energetycznej[9]. Ponadto w dyrektywie w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych (2006/32/WE), w przypadku której Komisja analizuje obecnie potrzebę przeglądu[10], zwrócono uwagę na konieczność stosowania systemów pomiarowych, które dokładnie odzwierciedlają faktyczne zużycie energii przez odbiorcę końcowego oraz dostarczają informacji dotyczących czasu użytkowania. W lutym 2011 r. Rada Europejska uznała ważną rolę inteligentnych sieci oraz zwróciła się do państw członkowskich, „by we współpracy z europejskimi organami normalizacyjnymi i sektorem przemysłu przyspieszyły prace mające na celu przyjęcie do połowy 2011 roku norm technicznych dotyczących systemów ładowania pojazdów elektrycznych oraz – do końca 2012 roku – norm technicznych dotyczących inteligentnych sieci energetycznych i inteligentnych liczników”[11]. W dalszej perspektywie w komunikacie Komisji „Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.”[12] inteligentne sieci uznano za główny czynnik umożliwiający powstanie przyszłego niskoemisyjnego systemu elektroenergetycznego, zwiększający wydajność po stronie popytu, udział źródeł odnawialnych i generację rozproszoną oraz umożliwiający elektryfikację transportu. W Europie w ostatnim dziesięcioleciu zainwestowano ponad 5,5 mld EUR w ok. 300 projektów dotyczących inteligentnych sieci[13]. Na rys. 1 przedstawiono przegląd sytuacji. Około 300 mln EUR pochodzi z budżetu UE. Unia znajduje się jeszcze na wczesnym etapie wprowadzania inteligentnych sieci[14]. Obecnie jedynie ok. 10 % gospodarstw domowych w UE ma zainstalowane inteligentne liczniki, chociaż większość z nich nie oferuje klientom pełnego zakresu usług. Jednakże zużycie energii przez konsumentów, którzy mają zainstalowane inteligentne liczniki, zmalało nawet o 10 %[15]. Z niektórych projektów pilotażowych wynika, że rzeczywista oszczędność energii może być jeszcze większa[16]. Inne projekty pilotażowe pokazują, że inteligentne sieci mogą bardzo przyczynić się do ograniczenia emisji CO2. W badaniu Smart 2020[17], analizującym globalne skutki inteligentnych sieci, oszacowano, że redukcja emisji CO2 wyniesie 15 %, zaś z badania EPRI[18] wynika, że całkowite emisje CO2 z sektora energetycznego USA w 2006 r. zmalały o prawie 9 %. W europejskim badaniu Bio Intelligence[19] stwierdzono, że inteligentne sieci mogłyby ograniczyć roczne zużycie energii pierwotnej w sektorze energetycznym UE o prawie 9 % do 2020 r. Oczekuje się, że inteligentne sieci przyczynią się do stworzenia nowych miejsca pracy i dodatkowego wzrostu gospodarczego[20]. Oczekuje się, że wartość światowego rynku inteligentnych urządzeń gospodarstwa domowego wzrośnie z 3,06 mld USD w 2011 r. do 15,12 mld USD w 2015 r.[21]. Szacuje się również[22], że ok. 15 % spodziewanych inwestycji przeznaczonych zostanie na wprowadzanie inteligentnych systemów pomiarowych, zaś 85 % na modernizację pozostałej części systemu. Obecnie istnieje znaczna różnica między aktualnym a optymalnym poziomem inwestycji w Europie, którą tylko częściowo można wytłumaczyć złą sytuacją gospodarczą. Operatorzy sieci i dostawcy mają ponieść znaczną część ciężaru inwestycji. Jednakże jeżeli nie zostanie opracowany sprawiedliwy model podziału kosztów i znaleziona właściwa równowaga między krótkoterminowymi kosztami inwestycji i długoterminowymi zyskami, operatorzy sieci mogą nie być chętni do podejmowania znaczących inwestycji. Inwestorzy starają się znaleźć optymalny model podziału kosztów i korzyści w łańcuchu wartości. Nie jest również jasne, w jaki sposób należy dokonać integracji kompleksowych systemów inteligentnych sieci, wyboru oszczędnych technologii, jakie normy techniczne stosować w przyszłości w odniesieniu do inteligentnych sieci, ani czy konsumenci dobrze przyjmą nową technologię. [pic] Wyzwania te należy podjąć jak najszybciej, aby przyspieszyć wprowadzanie inteligentnych sieci. Komisja proponuje skoncentrowanie się na: 1) opracowaniu norm technicznych; 2) zapewnieniu ochrony danych konsumentów; 3) ustanowieniu ram regulacyjnych dla oferowania zachęt w zakresie stosowania inteligentnych sieci; 4) zagwarantowaniu otwartego i konkurencyjnego rynku detalicznego w interesie konsumentów; 5) zapewnieniu ciągłego wsparcia dla innowacji w zakresie technologii i systemów. 2. SPROSTANIE WYZWANIOM – INICJATYWY POLITYCZNE UMOżLIWIAJąCE WPROWADZENIE W EUROPIE INTELIGENTNYCH SIECI 2.1. Opracowanie wspólnych europejskich norm w zakresie inteligentnych sieci W konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 4 lutego 2011 r. podkreślono pilną potrzebę opracowania europejskich norm w zakresie inteligentnych sieci. Prace rozpoczęto już w marcu 2009 r., kiedy to, w oparciu o dyrektywę w sprawie przyrządów pomiarowych (2004/22/WE) i dyrektywę w sprawie usług energetycznych Komisja udzieliła europejskim organom normalizacyjnym CEN, CENELEC i ETSI mandatu[23] w zakresie ustanowienia europejskich norm interoperacyjności inteligentnych liczników mediów (energii elektrycznej, gazu, wody i ogrzewania), łącznie z protokołami komunikacji i dodatkowymi funkcjami, takimi jak zapewnienie interoperacyjności systemów gwarantującej bezpieczną komunikację z interfejsem konsumenta oraz poszerzanie wiedzy konsumenta pozwalającej na dostosowanie rzeczywistego zużycia. Organy normalizacyjne miały przedstawić europejskie normy dotyczące komunikacji w marcu 2010 r., zaś zharmonizowane rozwiązania dotyczące dodatkowych funkcji do grudnia 2011 r., ale wystąpiło prawie roczne opóźnienie. Komisja interweniowała w celu doprecyzowania zakresu mandatu zgodnie z nowymi informacjami zdobytymi przez grupę zadaniową ds. inteligentnych sieci oraz w celu uniknięcia dalszych opóźnień. Pierwsze wyniki w zakresie europejskich norm dla inteligentnych liczników powinny być dostępne pod koniec 2012 r. W czerwcu 2010 r. Komisja udzieliła europejskim organom normalizacyjnym mandatu[24] w zakresie przeglądu obowiązujących norm i opracowania nowych, tak aby w ciągu 18 miesięcy możliwe było przyjęcie europejskiego zharmonizowanego podejścia w zakresie interoperacyjności ładowarek dla pojazdów elektrycznych w odniesieniu do wszystkich rodzajów tych pojazdów i punktów dostaw energii elektrycznej. Harmonizacja umożliwi użytkownikom stosowanie jednej ładowarki dla różnych pojazdów elektrycznych i zapewni możliwość ich podłączenia i użytkowania w całej UE. Uznaje się powszechnie, że Europa pilnie potrzebuje takich norm. W dniu 1 marca 2011 r. Komisja udzieliła europejskim organom normalizacyjnym mandatu w zakresie inteligentnych sieci[25] w celu opracowania norm ułatwiających wdrożenie usług i funkcji inteligentnych sieci na wysokim poziomie do końca 2012 r. Jako że mandat opiera się na zgodzie zainteresowanych stron uczestniczących w grupie zadaniowej i wspólnej grupie roboczej europejskich organów normalizacyjnych ds. inteligentnych sieci, proces powinien być sprawny i szybki. W celu zagwarantowania, że termin 2012 r. określony przez Radę Europejską z lutego 2011 r. nie zostanie przekroczony, ustanowiony zostanie system monitorowania. Jeżeli postępy w 2011 r. nie będą wystarczające, Komisja podejmie działania w celu zapewnienia terminowości i ustanowienia niezbędnych norm, przykładowo poprzez określenie kodeksu sieci. Komisja będzie kontynuować przegląd europejskiej polityki normalizacyjnej poprzez podjęcie działań przewidzianych w białej księdze „Modernizacja normalizacji technologii informacyjno-komunikacyjnych w UE: droga naprzód”[26] oraz śledzenie zmian w zakresie norm na świecie. 1. Działania w zakresie norm dotyczących inteligentnych sieci 2. Z pomocą grupy zadaniowej Komisja będzie monitorować wdrożenie programu prac ustanowionego w mandacie w celu zapewnienia terminowego przyjęcia norm. Jeżeli postępy w 2011 r. nie będą wystarczające, Komisja podejmie działania w celu zapewnienia terminowości i ustanowienia niezbędnych norm, przykładowo poprzez określenie kodeksu sieci. 3. Komisja będzie również śledzić rozwój norm w zakresie TIK na szczeblu europejskim i międzynarodowym w celu ułatwienia wdrażania inteligentnych sieci. 2.2. Kwestie prywatności danych i ochrony Powszechna akceptacja inteligentnych sieci przez konsumentów jest uzależniona od opracowania, we współpracy z organami ochrony danych, w szczególności z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych, systemów prawnych i regulacyjnych chroniących prywatność konsumentów oraz od ułatwienia dostępu konsumentów do danych dotyczących zużywanej przez nich energii opracowanych przez osoby trzecie oraz kontroli nad tymi danymi[27]. Wszelka wymiana danych musi zapewniać ochronę poufnych danych handlowych operatorów sieci i innych podmiotów oraz umożliwiać przedsiębiorstwom bezpieczną wymianę danych dotyczących inteligentnych sieci. Dyrektywa 95/46/WE dotycząca ochrony danych osobowych[28] stanowi główny akt ustawodawczy regulujący przetwarzanie danych osobowych. Dyrektywa jest neutralna pod względem technologii, zaś zasady dotyczące przetwarzania danych mają zastosowanie do danych osobowych w każdym sektorze, więc obejmują też pewne aspekty inteligentnych sieci. Definicja danych osobowych[29] ma tu zasadnicze znaczenie, jako że rozróżnienie między danymi osobowymi i nieosobowymi jest kluczowe dla wprowadzenia inteligentnych sieci. Jeżeli przetwarzane dane są danymi technicznymi i nie mają związku z określoną lub możliwą do określenia osobą fizyczną, operatorzy systemów dystrybucyjnych, inteligentnych systemów pomiarowych i przedsiębiorstwa usług energetycznych mogą przetwarzać takie dane bez konieczności uzyskania wcześniejszej zgody od użytkowników sieci. Chociaż europejskie ramy prawne dotyczące danych są odpowiednie i nie zachodzi potrzeba ich rozszerzenia, niezbędne mogą być pewne zmiany konkretnych krajowych ram prawnych, tak aby uwzględnić niektóre przewidywane funkcje inteligentnych sieci. Coraz szersze stosowanie inteligentnych sieci spowoduje, że coraz częściej wymagane będzie zgłaszanie krajowym organom ochrony danych faktu przetwarzania danych osobowych. Przy ustanawianiu inteligentnych sieci, a w szczególności podczas podejmowania decyzji na temat podziału ról i obowiązków w zakresie własności, posiadania i dostępu do danych, państwa członkowskie będą musiały zagwarantować, że przeprowadzany proces jest w pełni zgodny z unijnym i krajowym prawodawstwem dotyczącym ochrony danych[30]. Grupa zadaniowa ds. inteligentnych sieci ustaliła, że niezbędne jest przyjęcie podejścia uwzględniającego ochronę prywatności w fazie projektowania[31]. Zostanie ono włączone do norm opracowywanych obecnie przez europejskie organy normalizacyjne. Opracowanie i utrzymanie bezpiecznej sieci jest niezbędne dla zachowania ciągłości zasobów i bezpieczeństwa konsumentów. Należy zapewnić ochronę i odporność infrastruktury wspierającej wprowadzanie inteligentnych sieci w Europie. W tym celu Komisja powołała grupę złożoną z przedstawicieli wielu zainteresowanych stron, która będzie prowadzić dyskusje na wysokim szczeblu na temat wyzwań związanych z ochroną (w tym z bezpieczeństwem cybernetycznym) i odpornością inteligentnych sieci. 4. Działania w zakresie prywatności i ochrony danych w inteligentnych sieciach 5. Komisja będzie monitorować przepisy krajowego prawodawstwa sektorowego, które mogą mieć zastosowanie, w celu uwzględnienia specyfiki ochrony danych w inteligentnych sieciach. 6. Europejskie organy normalizacyjne opracują normy techniczne dla inteligentnych sieci zgodne z podejściem uwzględniającym ochronę prywatności w fazie projektowania. 7. Komisja będzie w dalszym ciągu zapewniała dialog branży energetycznej i TIK w ramach grupy eksperckiej, w celu dokonania oceny ochrony sieci i informacji oraz odporności inteligentnych sieci, jak również w celu wspierania współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie. 2.3. Zachęty regulacyjne dla wprowadzenia inteligentnych sieci Wprowadzenie inteligentnych sieci powinno przede wszystkim kierować się procesami rynkowymi. Operatorzy sieci są głównymi beneficjentami wprowadzenia inteligentnych sieci i będą prawdopodobnie głównymi inwestorami. Naturalnymi czynnikami skłaniającymi do inwestycji są: możliwość zwiększenia efektywności sieci i poprawy ogólnego funkcjonowania systemu poprzez lepsze mechanizmy reagowania na popyt[32] oraz zmniejszenie kosztów (zdalna kontrola nad licznikami, niższe koszty wykonywania odczytów, uniknięcie inwestycji w wytwarzanie energii w godzinach szczytu itd.). Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa powinny mieć łatwy dostęp do informacji na temat zużycia, aby utrzymać niskie koszty energii. Ponadto w przypadku dostawców energii, przedsiębiorstw usługowych i dostawców TIK (lub ich połączenia), zastosowanie rozwiązań TIK powiązanych z inteligentnymi sieciami umożliwia integrację energii z różnych źródeł odnawialnych na dużą skalę przy zachowaniu ogólnej wiarygodności systemu. Taka sytuacja będzie możliwa, jeżeli rozwiązania te pozostaną otwarte, neutralne pod względem modelu biznesowego i integracyjne, a także pozwolą na pełny udział MŚP. Inteligentne sieci są przede wszystkim niezbędnym czynnikiem umożliwiającym świadczenie klientom usług o wartości dodanej. Inwestorzy zgadzają się, że ramy regulacyjne muszą sprzyjać inwestycji w inteligentne sieci. Dyrektywa w sprawie energii elektrycznej i dyrektywa w sprawie usług energetycznych dostarczają państwom członkowskim zarówno zobowiązań, jak i zachęt sprzyjających powstaniu takich ram. Zachęty regulacyjne powinny nakłonić operatora sieci do uzyskiwania przychodu w sposób niezwiązany z dodatkową sprzedażą, ale raczej opierający się na zyskaniu efektywności i niższych potrzebach w zakresie inwestycji w godzinach szczytu, tj. zakładający przejście od modelu biznesowego opartego na ilości na model oparty na jakości i efektywności. Artykuł 10 ust. 1 dyrektywy w sprawie usług energetycznych zobowiązuje państwa członkowskie do zaniechania zachęt opartych na ilości. Jeżeli ocena wdrożenia dyrektywy wykaże, że przepis ten jest niewystarczający lub nieadekwatny, Komisja rozważy, czy powinna go zmienić w planowanym przeglądzie dyrektywy, czy też uzupełnić go o kodeks sieciowy dotyczący taryf, który zostanie sporządzony w ramach trzeciego pakietu. Załącznik I.2 do dyrektywy w sprawie energii elektrycznej zobowiązuje państwa członkowskie do określenia, nie później niż do dnia 3 września 2012 r., planu realizacji i harmonogramu wprowadzania inteligentnych systemów pomiarowych. Biorąc pod uwagę związek między inteligentnymi sieciami a inteligentnymi licznikami, takie plany realizacji wymagają również rozwoju inteligentnych sieci i powinny w związku z tym uwzględniać odpowiednie zachęty regulacyjne dla ich wprowadzenia. Komisja Europejska będzie aktywnie monitorowała postępy państw członkowskich, a do końca 2011 r. opracuje wytyczne dotyczące głównych wskaźników skuteczności. Jeżeli postęp w 2012 r. będzie niewystarczający, Komisja rozważy wprowadzenie bardziej rygorystycznych przepisów w zakresie wprowadzania inteligentnych sieci. Podczas opracowywania krajowych systemów zachęt należy dopilnować, aby nie różniły się one od siebie w stopniu utrudniającym transgraniczny handel i współpracę. Również z tego powodu wprowadzanie inteligentnych sieci w państwach członkowskich powinno następować w podobnym tempie. Znaczne różnice między krajowymi infrastrukturami energetycznymi uniemożliwiałyby przedsiębiorstwom i konsumentom czerpanie pełnych korzyści z inteligentnych sieci. Procedury związane z pozwoleniami na budowę i modernizację sieci energetycznych należy uprościć i zoptymalizować. Należy również zająć się problemem regionalnych barier i utrudnień regulacyjnych. W tym kontekście ważną rolę odegrać mogą ogólnounijne dziesięcioletnie plany rozwoju sieci[33] oraz inicjatywy regionalne[34]. 8. Działania mające na celu dostosowanie istniejących ram regulacyjnych do inteligentnych sieci 9. Komisja opracuje zachęty regulacyjne dla wprowadzenia inteligentnych sieci, np. w ramach stosowania i przeglądu dyrektywy w sprawie usług energetycznych lub poprzez opracowanie kodeksu sieciowego lub aktu wdrażającego dotyczącego taryf. 10. Komisja opracuje wytyczne w celu określenia metodyki planów realizacji inteligentnych systemów pomiarowych stworzonych przez państwa członkowskie oraz ich (ewentualnej) analizy kosztów i korzyści. 11. Oprócz celów w zakresie inteligentnych systemów pomiarowych zawartych w trzecim pakiecie Komisja zwróci się do państw członkowskich o opracowanie planów działania zawierających cele dotyczące wprowadzenia inteligentnych sieci. 12. Poprzez rolę w inicjatywach regionalnych oraz zaangażowanie w ENTSO-E, Komisja będzie zachęcać do prowadzenia skoordynowanych działań mających na celu wprowadzenie inteligentnych sieci na szczeblu europejskim i regionalnym oraz będzie promować takie działania. 2.4. Inteligentne sieci na konkurencyjnym rynku detalicznym w interesie konsumentów Dyrektywa w sprawie energii elektrycznej wymaga, aby państwa członkowskie stworzyły dobrze funkcjonujące i przejrzyste rynki detaliczne (art. 41) oraz ułatwiły dostęp dla nowych podmiotów, w tym przedsiębiorstw usług energetycznych i dostawców TIK świadczących konsumentom usługi umożliwiające korzystną dla nich zmianę zachowania. Ponadto zobowiązania państw członkowskich w zakresie ułatwienia zmiany dostawcy w ściśle określonym terminie oraz zapewnienia dostępu konsumentów do informacji o zużyciu i o rachunkach, wynikające z dyrektywy w sprawie energii elektrycznej, również sprzyjają wprowadzeniu inteligentnych sieci. Właściwa transpozycja tych przepisów do prawa krajowego będzie ściśle monitorowana. Równie ważne może być promowanie bezpośredniej informacji zwrotnej udostępnianej konsumentowi, przykładowo poprzez wyświetlacze zamontowane w domach lub za pomocą innych środków. W nadchodzącym przeglądzie dyrektywy w sprawie usług energetycznych przewiduje się także dalsze ułatwianie rozwoju rynku usług energetycznych poprzez m.in. wsparcie zaawansowanych systemów pomiarowych. Wprowadzenie inteligentnych sieci na konkurencyjnym rynku detalicznym powinno zachęcać konsumentów do zmiany zachowania, większej aktywności i dostosowania się do nowych, „inteligentnych” wzorców zużycia energii. Jest to niezbędny warunek udanego przejścia na opisany powyżej model biznesowy oparty na efektywności. Podstawą nowego modelu jest reagowanie na popyt. Wymaga ono interakcji (niemalże w czasie rzeczywistym) między dostawcami energii a zarządzaniem energią przez konsumenta oraz o wiele szerszego zastosowania cen energii elektrycznej uzależnionych od czasu wykorzystania w celu zapewnienia, aby konsumenci mieli rzeczywistą zachętę do zmiany wzorców zużycia.. Dzięki wprowadzeniu technologii inteligentnych sieci operatorzy systemów dystrybucyjnych zyskaliby dostęp do szczegółowych informacji na temat wzorców zużycia energii przez konsumentów, co dałoby im znaczną przewagę nad innymi podmiotami na rynku w zakresie oferowania usług dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Otoczenie regulacyjne będzie musiało zapewnić właściwe uwzględnienie tego ryzyka. Jeżeli transpozycja trzeciego pakietu i opracowanie norm technicznych nie rozwiążą tej kwestii w zadawalający sposób, Komisja rozważy podjęcie dalszych działań legislacyjnych. 13. Działania mające na celu zagwarantowanie klientom konkurencyjnych usług w zakresie inteligentnych sieci 14. W ramach przeglądu dyrektywy w sprawie usług energetycznych Komisja wprowadzi minimalne wymagania dotyczące formy i treści informacji przekazywanych klientom oraz dostępu do usług informacyjnych i zarządzania popytem (np. domowa kontrola zużycia). 15. Komisja będzie monitorować realizację wymogów trzeciego pakietu niezbędnych dla utworzenia przejrzystego i konkurencyjnego rynku detalicznego usług (np. ceny oparte o czas zużycia i reagowanie na popyt) w oparciu o inteligentne sieci i inteligentne systemy pomiarowe. Jeżeli wymogi nie zostaną wprowadzone lub nie będą skuteczne, Komisja może podjąć dalsze działania, które mogą być prowadzone w ramach przeglądu dyrektywy w sprawie usług energetycznych. 2.5. Ciągłe wsparcie innowacji i jej szybkiego stosowania Komisja podjęła kilka inicjatyw w zakresie modernizacji sieci energetycznych. Ukształtowały one wizję inteligentnych sieci, określiły potrzeby w zakresie badań i rozwoju technologii oraz przyczyniły się do podjęcia małych projektów pilotażowych mających na celu dokonanie weryfikacji i demonstracji funkcjonowania inteligentnych sieci oraz płynących z nich korzyści. W ciągu ostatnich dziesięciu lat na projekty te przeznaczono ok. 300 mln EUR, głównie w ramach piątego, szóstego i siódmego programu ramowego[35]. W maju 2005 r. Komisja uruchomiła europejską platformę technologiczną dla inteligentnych sieci[36] w celu stworzenia wspólnej unijnej wizji i programu badań w zakresie inteligentnych sieci[37]. Niezbędne są dalsze prace badawczo-rozwojowe w zakresie zaawansowanej technologii sieci elektroenergetycznej, zaś platforma powinna dostarczyć wkładu w plan rozwoju. W czerwcu 2010 r. w ramach planu EPSTE ustanowiono europejską inicjatywę przemysłową na rzecz sieci elektroenergetycznej, która miała przyczynić się do szybszego wprowadzenia technologii inteligentnych sieci mając na względzie cele na 2020 r. Inicjatywa koncentruje się na innowacji na poziomie systemowym i przyczyni się do sprecyzowania integracji technologii i uzasadnienia ekonomicznego poprzez projekty demonstracyjne i badawcze na dużą skalę w zakresie inteligentnych sieci. Ma ona również na celu zapobieganie powielaniu prac poprzez szeroko zakrojone podejście wymiany wiedzy. W maju 2010 r. w ramach inicjatywy przyjęto szczegółowy plan realizacji, w którym określono priorytety na okres 2010-2018 oraz wskazano, że potrzeby w zakresie finansowania wyniosą ok. 2 mld EUR[38]. W planie określono konieczność dokonania gruntownej modernizacji sieci, w szczególności na szczeblu dystrybucji oraz potrzebę ścisłej współpracy między operatorami systemów dystrybucyjnych i przesyłowych w celu zapewnienia kompleksowych dostaw energii elektrycznej. Tym pracom towarzyszą niezbędne inwestycje badawczo-rozwojowe w nowe elementy, systemy i usługi TIK, które wspierają partnerstwa publiczno-prywatne[39]. Równolegle do tej inicjatywy zainicjowanej przez przemysł podjęto działania na szczeblu regionalnym i lokalnym w postaci inicjatywy „Porozumienie Burmistrzów”[40] oraz planowanej inicjatywy w ramach planu EPSTE „Inteligentne miasta i wspólnoty”[41]. Wyniki uzyskane w ramach europejskiej inicjatywy przemysłowej na rzecz sieci elektroenergetycznej dotyczące inteligentnych sieci zostaną uwzględnione w inicjatywie dotyczącej inteligentnych miast i wspólnot, która skoncentruje się na integracji różnych dostawców i sposobów wykorzystania energii (energia elektryczna, gaz, ciepło i transport) w celu osiągnięcia jak największej efektywności energetycznej. Powyższe inicjatywy UE powinny przyczynić się do szybszego wprowadzenia inteligentnych sieci w Europie, począwszy od poziomu niewielkiego zaawansowania. Wsparcie rządowe dla wprowadzania inteligentnych sieci było do tej pory ograniczone, nawet w porównaniu z innymi obszarami na świecie. W planie EPSTE działalność badawczą uzupełniono działaniami związanymi z wprowadzeniem, które są w pełni zgodne ze strategią „Europa 2020”. Projekty i inwestycje muszą teraz skoncentrować się na faktycznej demonstracji i walidacji, rozwiązaniu kwestii związanych z integracją systemu i potwierdzeniu uzasadnienia ekonomicznego. Muszą również wykazać, w jaki sposób konsumenci najbardziej skorzystają z wprowadzenia tych systemów. Inicjatywa przemysłowa na rzecz sieci elektroenergetycznej oraz „Inteligentne miasta i wspólnoty” są właściwym krokiem w tym kierunku. W pakiecie dotyczącym infrastruktury energetycznej[42] wdrożenie technologii inteligentnych sieci jest postrzegane jako priorytet w dziedzinie infrastruktury europejskiej wymagający szczególnej uwagi. Pakiet dostarcza niezbędnych narzędzi dla planowania i realizacji infrastruktury energetycznej, m.in. poprzez zastosowanie instrumentu wsparcia finansowego UE mającego pomóc w zgromadzeniu funduszy prywatnych i publicznych. Komisja zbada także możliwość zastosowania innych instrumentów finansowania UE, w tym funduszy strukturalnych, oferujących rozwiązania finansowe dostosowane do indywidualnych potrzeb obejmujące dotacje lub pomoc zwrotną[43] – jak np. pożyczki i gwarancje, jak również wsparcie innowacyjnych działań i technologii. 16. Działania mające na celu wspieranie innowacji i szybkich zastosowań 17. W 2011 r. Komisja zaproponuje dodatkowe nowe inicjatywy demonstracyjne na dużą skalę w zakresie szybkiego wprowadzenia inteligentnych sieci, biorąc pod uwagę potrzeby określone w ramach europejskiej inicjatywy przemysłowej na rzecz sieci elektroenergetycznej. Obejmą one nowe sposoby i środki pobudzenia finansowania zgodnie z pakietem dotyczącym infrastruktury energetycznej oraz konkluzjami Rady Europejskiej z dnia 4 lutego 2011 r. 18. W 2011 r. Komisja uruchomi również inicjatywę „Inteligentne miasta i wspólnoty”. 3. DALSZE DZIAłANIA Komisja zamierza promować szybsze i szersze wprowadzenie w Europie inteligentnych sieci poprzez powyższe działania. W oparciu o poglądy wyrażone przez instytucje i zainteresowane strony w odniesieniu do zakresu niniejszego komunikatu, w 2011 r. Komisja zamierza opracować stosowne inicjatywy. Będą one obejmowały aspekty regulacyjne określone w niniejszym komunikacie, w szczególności w kontekście trzeciego pakietu dotyczącego wewnętrznego rynku energii, planowanego przeglądu dyrektywy w sprawie usług energetycznych, pakietu dotyczącego infrastruktury energetycznej oraz uwzględnienia priorytetów w zakresie polityki energetycznej w różnych unijnych programach finansowania. [1] Europejska grupa zadaniowa ds. inteligentnych sieci definiuje inteligentne sieci jako sieci elektroenergetyczne, które są w stanie efektywnie integrować zachowanie i działanie wszystkich podłączonych do nich użytkowników – wytwórców, konsumentów i użytkowników będących zarówno wytwórcami, jak i konsumentami – w celu stworzenia oszczędnego pod względem gospodarczym i zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju systemu energetycznego charakteryzującego się niskim poziomem strat oraz wysoką jakością i bezpieczeństwem dostaw. http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/doc/expert_group1.pdf. [2] Eurelectric, maj 2009 r.,www.eurelectric.org/Download/Download.aspx?DocumentID=26620. [3] ORGALIME, lipiec 2010 r., http://www.orgalime.org/positions/positions.asp?id=358. [4] GEODE, październik 2010 r., http://www.geode-eu.org/. [5] Stanowisko ERGEG na temat inteligentnych sieci. Nr ref. E10-EQS-38-05. 10 czerwca 2010 r. http://www.energy-regulators.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_PUBLICATIONS/CEER_ERGEG_PAPERS/Electricity/2010/E10-EQS-38-05_SmartGrids_Conclusions_10-Jun-2010_Corrige.pdf. [6] BEUC i ANEC, (http://www.anec.org/attachments/ANEC-PT-2010-AHSMG-005final.pdf). [7] „ELECTRA”, COM(2009) 594 wersja ostateczna. [8] W przypadku, gdy nie dokonano oceny ekonomicznej, co najmniej 80 % konsumentów musi do 2020 r. być wyposażonych w inteligentne systemy pomiarowe. [9] Artykuł 3 ust. 11 dyrektywy 2009/72/WE. [10] Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. – COM(2011) 109 wersja ostateczna. [11] Konkluzje Rady Europejskiej z dnia 4 lutego 2011 r., dostępne na stronie internetowej: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/119183.pdf. [12] COM(2011) 112/4. [13] Komisja Europejska, A view on Smart Grids from Pilot Projects: Lessons learned and current developments. (Wnioski dotyczące inteligentnych sieci wynikające z projektów pilotażowych: zdobyte doświadczenia i rozwój wydarzeń). WCB, przewidywana data wydania – czerwiec 2011 r. [14] Dla porównania, rząd USA uruchomił program „100 Smart Grid Investment Grant Programme”, na który przeznaczono łącznie 3,4 mld USD. Program opiera się na zobowiązaniach finansowych prywatnych przedsiębiorstw z sektora energetycznego, miast i innych partnerów wynoszących 4,7 mld USD. Rząd Chin również inwestuje w projekty w zakresie inteligentnych sieci i do tej pory przeznaczył 7,3 mld USD na pożyczki stymulacyjne i dotacje w 2011 r. Australia i Nowa Zelandia otwierają swoje rynki energii dla konkurencji w celu przyciągnięcia prywatnego kapitału pozwalającego na przejście na system inteligentnych sieci. [15] Vincenzo Cannatelli, ENEL Telegestore Project IS ON TRACK, s. 4. Dostępny na stronie internetowej: http://www.greey.ca/RelatedFiles/1/ENEL%20Telegestore%20Project%20IS%20ON%20TRACK.pdf. [16] W Zjednoczonym Królestwie projekt AlertMe umożliwia klientom wyłączenie urządzeń poprzez interfejs internetowy lub telefon komórkowy; w ciągu 8 miesięcy przyniosło to oszczędności energii elektrycznej rzędu 40 %. W Hiszpanii prognozy projektu GAD wykazują, że przeciętny konsument mógłby zaoszczędzić 15 % zużywanej energii. W USA pilotażowy projekt „Smart Grid City” mający na celu zrozumienie potencjalnych skutków szeregu technologii w dziedzinie inteligentnych sieci, w tym oprogramowania „OpenGrid” umożliwiającego dwustronną komunikację w sieci, przyniósł redukcję problemów związanych z napięciem o 90 %, co z kolei zmniejszyło zapotrzebowanie na energię o 3-5 % w mieście mającym 100 000 mieszkańców. [17] GeSI SMART 2020, http://www.gesi.org/LinkClick.aspx?fileticket=tbp5WRTHUoY%3D&tabid. [18] EPRI2008. Electric Power Research Institute (EPRI). The green grid: Energy savings and carbon emissions reductions enabled by a smart grid. Palo Alto, California, Stany Zjednoczone. http://www.smartgridnews.com/artman/uploads/1/SGNR_2009_EPRI_Green_Grid_June_2008.pdf. [19] Bio Intelligence Service. Impacts of Information and Communication Technologies on Energy Efficiency, Final Report. wrzesień 2008 r. ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/fp7/ict/docs/sustainable-growth/ict4ee-final-report_en.pdf. [20] Przemysł technologii niskoemisyjnych stworzył już w Europie 1,4 mln miejsc pracy. Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że w tym kraju dzięki zastosowaniu inteligentnych sieci mogłoby powstać nawet 280 000 nowych miejsc pracy bezpośrednio z nimi związanych, przy czym ponad 140 000 miejsc pracy związanych bezpośrednio z inteligentnymi sieciami zostałoby zachowanych po fazie wprowadzania. [21] http://www.zpryme.com/SmartGridInsights/2010_Smart_Appliance_Report_Zpryme_Smart_Grid_Insights.pdf [22] ESMIG, http://www.scribd.com/doc/35826660/LandisGyr-Whitepaper-IDIS i SAP, Smart Grids for Europe: http://www.scribd.com/doc/47461006/12036-NM-Smart-Grids-for-Europe-En. [23] M441 w dniu 12 marca 2009 r., http://www.cen.eu/cen/Sectors/Sectors/Measurement/Pages/default.aspx. [24] M468 w dniu 29 czerwca 2010 r., http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/taskforce_en.htm. [25] M490 w dniu 1 marca 2011 r., http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/taskforce_en.htm. [26] Modernizacja normalizacji technologii informacyjno-komunikacyjnych w UE: Droga naprzód. COM(2009) 324. [27] http://www.beuc.org/Content/default.asp?pageId=1120&searchString=smart%20grids. [28] Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych, Dz.U. L 281 z 23.11.1995, s. 31. [29] Art. 2 lit. a) dyrektywy 95/46/WE. [30] Grupa Robocza ds. Ochrony Osób Fizycznych w zakresie Przetwarzania Danych Osobowych (powołana na mocy art. 29 dyrektywy 95/46/WE jako organ doradczy Komisji) pracuje obecnie nad opracowaniem opinii obejmującej stosowne kwestie w zakresie ochrony danych związane z inteligentnymi sieciami oraz nad propozycjami rozwiązań. [31] Uwzględnienie ochrony prywatności w fazie projektowania jest podejściem, w ramach którego ochronę prywatności i danych uwzględnia się w od początku projekcie systemów przechowujących informacje. Oznacza to, że nie jest ona dodana na późniejszym etapie lub ignorowana, jak ma to miejsce w wielu przypadkach. Zob. http://www.ipc.on.ca/images/Resources/7foundationalprinciples.pdf. [32] Mechanizmy reagowania na popyt zarządzają zużyciem energii przez klientów w zależności od warunków dostaw, np. poprzez zachęcanie użytkowników końcowych do mniejszego zużycia energii elektrycznej w czasie wysokich cen hurtowych lub gdy niezawodność systemu jest zagrożona. [33] Zob. art. 22 dyrektywy 2009/72/WE i art. 6 rozporządzenia nr 714/2009. [34] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0721:FIN:EN:PDF [35] http://www.smartgrids.eu/?q=node/162, http://intra.infso.cec.eu.int/ or http://cordis.europa.eu/fp7/energy/. [36] Europejska platforma technologiczna na rzecz sieci elektrycznych przyszłości, http://www.smartgrids.eu/. [37] http://ec.europa.eu/research/energy/pdf/smartgrids_en.pdf. [38] http://www.smartgrids.eu/documents/EEGI/EEGI_Implementation_plan_May%202010.pdf. [39] Na przykład w latach 2011–13 Komisja będzie wspierać sześć partnerstw publiczno-prywatnych w dziedzinie TIK w ramach 7PR na łączną sumę finansowania w wysokości 1 mld EUR i przy wykorzystaniu około 2 mld EUR z funduszy prywatnych. [40] http://www.eumayors.eu/home_en.htm. [41] http://ec.europa.eu/energy/technology/set_plan/doc/2009_comm_investing_development_low_carbon_technologies_roadmap.pdf. [42] Zob. np. sekcja 5.4.2 w dokumencie COM(2010) 677 wersja ostateczna, przyjętym 17 listopada 2010 r. [43] Przykładowo w ramach obecnych ram polityki spójności, fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich (ustanowione w ramach inicjatywy JESSICA) zapewniają pomoc zwrotną w zakresie zrównoważonego rozwoju infrastruktury miejskiej: http://ec.europa.eu/regional_policy/funds/2007/jjj/jessica_en.htm.