[pic] | KOMISJA EUROPEJSKA |

Bruksela, dnia 9.2.2011

KOM(2011) 48 wersja ostateczna

ZIELONA KSIĘGA

Jak zmienić wyzwania w możliwości: wspólne ramy strategiczne dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji

ZIELONA KSIĘGA

Jak zmienić wyzwania w możliwości: wspólne ramy strategiczne dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji

1. Cel

Niniejsza zielona księga stanowi początek debaty publicznej na temat najważniejszych kwestii, które należy uwzględnić w przyszłych unijnych programach finansowania badań naukowych i innowacji. Programy te zostaną ujęte we wnioskach, które Komisja przedstawi w czerwcu 2011 r., dotyczących kolejnych wieloletnich ram finansowych. Przewidziano, że przyjęcie szczegółowych wniosków dotyczących programów finansowania nastąpi do końca 2011 r. Do udziału w tej ważnej debacie zaprasza się środowisko naukowo-badawcze, przedsiębiorstwa, organy rządowe i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a także obywateli.

Badania naukowe i innowacja stanowią zasadnicze czynniki, które sprzyjają dobrej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz zrównoważeniu środowiskowemu. Dlatego zależy od nich realizacja powszechnie popieranych celów strategii „Europa 2020”[1], polegających na inteligentnym i zrównoważonym rozwoju sprzyjającym włączeniu społecznemu. Z tego względu Unia Europejska wyznaczyła sobie cel – w związku ze strategią „Europa 2020” – zakładający zwiększenie wydatków na badania i rozwój do 3 % PKB do 2020 r. W inicjatywie przewodniej „Unia innowacji”[2] zaproponowano strategiczne i zintegrowane podejście do badań naukowych i innowacji. Powyższe elementy określają kontekst i cele, do których realizacji powinno się przyczynić przyszłe finansowanie unijne na rzecz badań naukowych i innowacji, w oparciu o postanowienia Traktatów[3].

Rada[4] zaapelowała, aby programy finansowania unijnego w przyszłości w większym stopniu dotyczyły priorytetów strategii „Europa 2020”, a także aby uwzględniały wyzwania społeczne i najważniejsze technologie, ułatwiały współpracę badawczą i badania stymulowane przez przemysł, uprościły instrumenty finansowania, znacząco ułatwiły dostęp, skróciły czas wprowadzania na rynek oraz lepiej wspierały osiąganie wybitnych wyników.

W przeglądzie budżetu[5] przedstawiono najważniejsze zasady, na których powinien opierać się przyszły budżet UE: nacisk na instrumenty o wykazanej europejskiej wartości dodanej, ukierunkowanie budżetu na wyniki i pozyskiwanie innych publicznych oraz prywatnych źródeł finansowania. W przeglądzie budżetu zaproponowano, aby wszystkie unijne instrumenty na rzecz badań naukowych i innowacji działały razem we wspólnych ramach strategicznych . Na posiedzeniu w dniu 4 lutego 2011 r. Rada Europejska omawiała kwestie związane z innowacją i poparła koncepcję wspólnych ram strategicznych zmierzających do większej efektywności finansowania badań naukowych i innowacji na szczeblu krajowym i unijnym. W niniejszej zielonej księdze przedstawiono najważniejsze pytania dotyczące sposobu osiągnięcia tych ambitnych celów.

Niniejsza zielona księga dotyczy głównie badań naukowych i innowacji, lecz jest również związana z innymi programami UE, które określono w przeglądzie budżetu, a zwłaszcza z przyszłymi funduszami polityki spójności i programami dotyczącymi kształcenia.

Finansowanie i inicjatywy unijne na rzecz badań naukowych i innowacji w aktualnym okresie programowania (2007-2013) Siódmy program ramowy[6] (7PR), którego budżet wynosi 53,3 mld EUR, wspiera badania naukowe, rozwój technologiczny i demonstracje w całej UE. Jego działania są realizowane w ramach czterech programów szczegółowych: „Współpraca”, „Pomysły”, „Ludzie” i „Możliwości”. Program ten wspiera także badania naukowe w zakresie energii jądrowej (Euratom) oraz Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Centre - JRC)[7]. Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji[8] (Competitiveness and Innovation Framework Programme – CIP) posiada budżet w wysokości 3,6 mld EUR, a jego zadaniem jest zwiększenie konkurencyjności przemysłu europejskiego, przy czym głównym docelowym beneficjentem programu są małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Program zapewnia łatwiejszy dostęp do finansowania i wspiera rozwój lepszych usług pomocniczych oraz działań w dziedzinie innowacji. Finansuje transnarodowe usługi pomocnicze dla przedsiębiorstw i innowacji. Dotyczy również klastrów, zamówień publicznych i pozatechnicznych barier dla innowacji. Ponadto program CIP wspiera rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez stymulowanie zapotrzebowania na TIC i stosowania tych technologii oraz propaguje częstsze wykorzystywanie energii odnawialnej i efektywność energetyczną. Europejski Instytut Innowacji i Technologii[9] (European Institute of Innovation and Technology – EIT) jest niezależnym podmiotem UE, którego działalność dotyczy sektora szkolnictwa wyższego, sektora badań naukowych i sektora przedsiębiorstw i który wspiera wiodące projekty innowacyjne w skali światowej. Dzięki dobrze zintegrowanym wspólnotom wiedzy i innowacji (WWiI) instytut zacieśnia powiązania w trójkącie wiedzy. Aby przyciągnąć przedsiębiorstwa, EIT charakteryzuje się elastycznością. W budżecie UE przeznaczono na EIT środki w wysokości 309 mln EUR. Za pośrednictwem polityki spójności[10] przeznaczono ok. 86 mld EUR (prawie 25 % całego budżetu funduszy strukturalnych) na zwiększenie możliwości gospodarek regionalnych w zakresie zmian i innowacji. Inwestycja ta dotyczy czterech zasadniczych elementów: badań, rozwoju i innowacji, przedsiębiorczości, TIK oraz rozwoju kapitału ludzkiego. |

- 2. Badania naukowe i innowacja w UE: Jak zmienić wyzwania w możliwości

Zarówno Europa jak i cały świat stoją przed bezprecedensowymi wyzwaniami, które wymagają innowacyjnych rozwiązań. Potrzebujemy szybkich i skoordynowanych działań, aby przywrócić wzrost gospodarczy i wyższe poziomy zatrudnienia, walczyć ze zmianą klimatu oraz sprawić, by nasze społeczeństwo stało się społeczeństwem niskoemisyjnym. Ponadto wpływ zmian demograficznych jest coraz większy, a nasze zasoby naturalne należy wykorzystywać w rozsądniejszy sposób. Nasze społeczeństwa muszą zmagać się z problemami związanymi z bezpieczeństwem, których rozmiary i złożoność ciągle rosną. Z drugiej strony takie wyzwania jak starzenie się społeczeństwa czy nasza zależność od paliw kopalnych otwierają ogromne możliwości w dziedzinie opracowywania innowacyjnych produktów i usług, które pobudziłyby wzrost gospodarczy i utworzyły nowe miejsca pracy w Europie.

Utrzymanie i wzmocnienie konkurencyjnej pozycji Europy w obliczu globalizacji stanowi kolejne wyzwanie, któremu trzeba sprostać. Gospodarki wschodzące rezygnują z konkurencji kosztowej i naśladownictwa na rzecz strategii opartych na innowacji. Inne państwa dokonują bezprecedensowych inwestycji, aby zabezpieczyć swoją przyszłość. Z drugiej strony coraz wyższy standard życia w tych krajach sprawia, że otwierają się nowe rynki dla europejskich produktów i usług, a rosnący potencjał oferuje nowe możliwości współpracy.

Musimy dostrzec powyższe możliwości, wykorzystać nasze atuty oraz podjąć szybkie i zdecydowane działania, aby zadbać o pomyślną przyszłość Europy, zwiększyć dobrobyt jej obywateli i zadbać o konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw. Najważniejszymi elementami tego procesu są badania naukowe i innowacja, a jednak Europa często przegrywa w tych dziedzinach ze swoimi konkurentami[11].

Europa powinna znacząco poprawić swoje wyniki w zakresie badań naukowych i innowacji. Jak zaznaczono w inicjatywie „Unia innowacji”, wymaga to lepszego powiązania tych dwóch dziedzin. Musimy zerwać z tradycyjnym podziałem na odrębne zagadnienia i skupić się raczej na wyzwaniach i na wynikach, jakie należy osiągnąć, ściślej wiążąc finansowanie badań naukowych i innowacji z naszymi celami politycznymi. Równie istotne jest opracowanie uproszczonego zbioru instrumentów i zasad, przy jednoczesnym pozostawieniu marginesu swobody tam, gdzie konieczna jest elastyczność.

W czasach bardzo ograniczonych finansów publicznych należy maksymalnie wykorzystywać każde euro. Publiczne finansowanie badań naukowych i innowacji w Europie jest zorganizowane głównie na szczeblu krajowym. Pomimo pewnych postępów, władze krajowe i regionalne przeważnie nadal realizują odrębne strategie. Prowadzi to do kosztownego powielania i rozdrobnienia działań. Działania na szczeblu UE umożliwiają uzyskanie większej efektywności i skuteczności. Mogłyby one opierać się na prowadzonych obecnie wspólnych działaniach państw członkowskich, przemysłu i UE, np. w ramach europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE)[12], wspólnych inicjatyw technologicznych TIK[13] oraz nowego strategicznego planu dotyczącego technologii transportowych.

Programy ogólnounijne mają również decydujące znaczenie z punktu widzenia doścignięcia naszych konkurentów na arenie międzynarodowej. Niedoinwestowanie badań naukowych i innowacji w Europie, zwłaszcza przez sektor prywatny, stanowi jeden z największych problemów. Dzięki programom unijnym należy pozyskać prywatne inwestycje i sprawić, by Europa stała się bardziej atrakcyjnym miejscem dla inwestorów.

Aby dokonywano więcej przełomowych odkryć naukowych na skalę światową, niezbędne są programy unijne, ponieważ pomagają one w osiąganiu wybitnych wyników dzięki ogólnoeuropejskiej konkurencji. Integracja polityk i finansowania unijnego od etapu badań naukowych do wprowadzenia na rynek (jak w europejskich partnerstwach innowacji) sprawi, że Europa będzie skuteczniej przekształcać wiedzę w innowację. Usługi wspierające procesy innowacji wykraczające poza innowacje techniczne umożliwią wykorzystanie możliwości rynkowych w zakresie innowacyjnych rozwiązań.

3. Doświadczenia aktualnych unijnych programów na rzecz badań naukowych i innowacji

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił rozwój unijnych programów na rzecz badań naukowych i innowacji, które stanowią teraz znaczną część budżetu UE[14].

W śródokresowej ocenie 7PR[15] potwierdzono kluczowe znaczenie tego programu dla tworzenia i utrzymania sieci europejskich, w tym pozytywną rolę działań „Marie Curie” oraz działań w zakresie infrastruktury naukowo-badawczej, a także pomyślne funkcjonowanie nowatorskich instrumentów takich jak Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERBN) czy mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka. Ponadto doceniono wyjątkowy wkład 7PR w finansowanie transgranicznych wspólnych badań naukowych. W ocenie wezwano do lepszego powiązania badań naukowych i innowacji oraz położenia bardziej zdecydowanego nacisku na osiąganie wybitnych wyników, konkurencyjność i cele społeczne.

W śródokresowej ocenie programu CIP[16] potwierdzono, że jego cele mają ogromne znaczenie dla interwencji na szczeblu UE. Podkreślono ważną rolę, jaką w innowacjach w dziedzinie TIK odgrywają instrumenty finansowe wspierające MŚP, sieć „Enterprise Europe Network”, projekty powielania rynkowego w zakresie ekoinnowacji i programy pilotażowe motywowane popytem. Ponadto wskazano na konieczność ściślejszego powiązania programu z innymi programami UE, w tym funduszami polityki spójności.

Za pośrednictwem swoich pierwszych wspólnot wiedzy i innowacji (WWiI) Europejski Instytut Innowacji i Technologii zajmuje się wyzwaniami społecznymi (zmiana klimatu, energia i TIK) oraz propaguje nowe modele zarządzania innowacją. Do połowy 2011 r. EIT przedstawi strategiczny plan innowacji, dzięki któremu zamierza rozszerzyć swoją działalność jako model innowacji w Europie oraz nakreślić rozwój przyszłych działań.

W rozmaitych ocenach stwierdzono jednak także szereg niedociągnięć i wad, a zwłaszcza brak koncepcji obejmującej wszystkie ogniwa łańcucha badań naukowych i innowacji, złożoność instrumentów finansowania, nadmiar biurokracji i procedur oraz brak przejrzystości. Ulepszenia przyszłych programów powinny obejmować głównie następujące kwestie:

- Jasne określenie celów i sposobu, w jaki cele przekładają się na wspierane działania, przy jednoczesnym zachowaniu elastyczności, która pozwoli reagować na aktualne potrzeby polityczne.

- Mniejsza złożoność . Z upływem czasu unijne programy na rzecz badań naukowych i innowacji rozszerzyły zbiór instrumentów finansowania, co wywołuje wrażenie, że realizuje się zbyt wiele celów i że finansowanie jest zbyt rozdrobnione. Brak koordynacji między finansowaniem unijnym a finansowaniem państw członkowskich zwiększa złożoność i prawdopodobieństwo częściowego i całkowitego powielania działań, np. w przypadku środków pomocy państwa zmierzających do wspierania MŚP lub do zapewnienia kapitału ryzyka.

- Wyższa wartość dodana, większy efekt dźwigni oraz unikanie powielania i fragmentacji działań. Finansowanie unijne na rzecz badań i innowacji powinno zapewnić wyższą wartość dodaną, zwiększyć efekt dźwigni w odniesieniu do innych zasobów publicznych i zasobów prywatnych oraz skuteczniej wspierać dostosowanie i łączenie funduszy krajowych i regionalnych, aby unikać powielania działań oraz osiągnąć jak największy zakres i masę krytyczną.

- Uproszczenie zasad udziału poprzez zmniejszenie obciążeń administracyjnych, skrócenie czasu przyznawania grantów i dokonywania płatności oraz osiągnięcie równowagi między podejściem opartym na kosztach i podejściem opartym na zaufaniu. Za przykład może tu posłużyć podejście stosowane w programie CIP.

- Szerszy udział w programach UE. Wprawdzie program CIP obejmuje wiele MŚP, jednak w śródokresowej ocenie 7PR podkreślono konieczność dalszego zachęcania przemysłu i MŚP do udziału w programie. Wskazano też na potrzebę zwiększenia udziału kobiet naukowców oraz uczestników z nowych państw członkowskich. Ponadto większy udział państw trzecich umożliwiłby pozyskanie korzyści z zasobów wiedzy wypracowanych poza UE.

- Większa konkurencyjność i oddziaływanie społeczne dzięki wsparciu unijnemu . Wymagałoby to lepszego wykorzystywania wyników przez przedsiębiorstwa, inwestorów, organy publiczne, innych naukowców i decydentów. Wiąże się to również ze wspieraniem szerzej pojętych innowacji (w tym innowacji pozatechnologicznej i społecznej), które nie są wynikiem działalności badawczej. Potrzebne jest także lepsze informowanie szerokiego grona odbiorców o naszych celach i znaczeniu podejmowanych działań. Końcowych użytkowników innowacji (obywateli, przedsiębiorstwa czy też sektor publiczny) należy angażować w nasze działania na wcześniejszych etapach, niż robi się to obecnie, tak aby przyspieszyć i rozszerzyć wykorzystywanie wyników oraz zapewnić większe poparcie społeczne dla kontrowersyjnych dziedzin takich jak bezpieczeństwo czy nanotechnologia.

4. Wspólne ramy strategiczne dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji

Zgodnie z priorytetami strategii „Europa 2020” oraz postanowieniami Traktatów wspólne ramy strategiczne będą miały na celu przede wszystkim rozwiązywanie problemów społecznych, zwiększanie konkurencyjności Europy oraz osiąganie wybitnych wyników przez bazę naukowo-techniczną w UE.

4.1. Współpraca na rzecz strategii „Europa 2020”

Różne programy na szczeblu UE wspierają badania naukowe i innowacje, obejmując działania w ramach całego cyklu innowacyjnego, aczkolwiek często funkcjonują one niezależnie od siebie. W przeglądzie budżetu zaproponowano, aby problem ten rozwiązać poprzez opracowanie wspólnych ram strategicznych . Objęłyby one całość finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji (które obecnie zapewnia 7PR, program CIP oraz unijne inicjatywy na rzecz innowacji takie jak EIT) na podstawie spójnych celów i wspólnych założeń strategicznych.

Wspólne ramy strategiczne dają ogromne możliwości w zakresie uatrakcyjnienia finansowania unijnego i ułatwienia dostępu do niego. Umożliwiłyby również wprowadzenie punktu kompleksowej obsługi ze wspólnymi narzędziami informatycznymi[17] lub pojedynczego punktu kontaktowego udzielającego doradztwa i wsparcia uczestnikom. Ponadto takie wspólne ramy strategiczne umożliwiłyby opracowanie prostszej i efektywniejszej struktury oraz uproszczonego zbioru instrumentów finansowania obejmującego w spójny sposób cały łańcuch innowacji.

Wspólne ramy strategiczne niewątpliwie otwierają także możliwości w zakresie uproszczenia administracyjnego poprzez opracowanie bardziej znormalizowanego zbioru zasad, dotyczącego wszystkich uczestników unijnych programów badań naukowych i innowacji. Zasady te powinny dążyć do określenia wspólnych elementów w różnych rodzajach działań, tam gdzie to możliwe. Zasady należy oprzeć na trwającym procesie uproszczenia[18], lecz z uwzględnieniem dodatkowych środków np. szerszego wykorzystywania kwot ryczałtowych lub ogólnej akceptacji własnych praktyk rachunkowych beneficjentów[19].

Ponadto należy przewidzieć elastyczność, która zapewni różnorodność finansowania potrzebną do objęcia nim całego cyklu innowacyjnego lub zagwarantuje spełnienie wymogów związanych z warunkami szczegółowymi. Elastyczność i szybka realizacja mają również zasadnicze znaczenie z punktu widzenia atrakcyjności dla zainteresowanych podmiotów z sektora przedsiębiorstw (zwłaszcza MŚP). Może to stanowić uzasadnienie dla odrębnych mechanizmów i zasad wdrażania, jak w przypadku EIT.

Programy unijne funkcjonują w warunkach, w których państwa członkowskie zarządzają większością finansowania publicznego na rzecz badań naukowych i innowacji. Jednak nadal zbyt często nie uwzględnia to w odpowiedni sposób transnarodowego charakteru badań naukowych i innowacji, przez co możliwe synergie z programami innych państw członkowskich lub programami unijnymi są w dużym stopniu niewykorzystywane.

Doświadczenia zdobyte w związku z łączeniem zasobów państw członkowskich (w ramach inicjatyw podejmowanych zgodnie z art. 185, systemu ERA-Net oraz pierwszych działań na rzecz inicjatyw w zakresie wspólnego planowania) wykazały potencjalne oddziaływanie i wydajność, jakie umożliwia pozyskiwanie innych publicznych źródeł finansowania. Ich skuteczność zależy jednak od silnego zaangażowania – również pod względem finansowym – ze strony krajowych i regionalnych organów publicznych.

Ważną rolę powinna odgrywać przyszła polityka spójności, której zadaniem będzie m.in. tworzenie zdolności w zakresie badań naukowych i innowacji na szczeblu regionalnym poprzez inteligentne strategie specjalistyczne, mieszczące się jednak w ramach szerszych celów politycznych UE. Komunikat Komisji w sprawie przyszłości polityki spójności[20] wskazuje na konieczność wzmocnienia programowania strategicznego, zwiększenia koncentracji zasobów i większego wykorzystywania uwarunkowań i zachęt, tak aby lepiej wesprzeć realizację priorytetów strategii „Europa 2020”, które obejmują badania naukowe i innowację. Wspólne ramy strategiczne dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji powinny zatem zapewnić dobrą komplementarność z przyszłymi wspólnymi ramami strategicznymi dla polityki spójności.

Poza tym finansowanie rozwoju obszarów wiejskich obejmuje obecnie wiele różnorakich środków wspierających innowacje w rolnictwie. W komunikacie Komisji „WPR do 2020 r.: sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi”[21] innowację określono jako jeden z najważniejszych motywów przewodnich rozwoju obszarów wiejskich – oprócz środowiska i zmiany klimatu.

Pytania:

1. W jaki sposób wspólne ramy strategiczne powinny uatrakcyjnić finansowanie unijne i ułatwić uczestnikom dostęp do niego? Co jest potrzebne oprócz punktu kompleksowej obsługi ze wspólnymi narzędziami informatycznymi, pojedynczego punktu kontaktowego udzielającego wsparcia, uproszczonego zbioru instrumentów finansowania obejmującego cały łańcuch innowacji oraz dalszych działań na rzecz uproszczenia administracyjnego? 2. W jaki sposób finansowanie unijne może najlepiej obejmować cały cykl innowacyjny od badań naukowych po wykorzystanie rynkowe? 3. Jakie cechy finansowania unijnego maksymalizują korzyści podejmowania działań na szczeblu UE? Czy należy położyć duży nacisk na pozyskiwanie innych źródeł finansowania? 4. W jaki sposób najlepiej wykorzystać finansowanie unijne na rzecz badań naukowych i innowacji, aby połączyć zasoby państw członkowskich? W jaki sposób należy wspierać inicjatywy w zakresie wspólnego planowania między grupami państw członkowskich? 5. Jakie proporcje należy zachować między mniejszymi projektami szczegółowymi a większymi projektami strategicznymi? 6. W jaki sposób Komisja może zachować równowagę między wspólnym zbiorem zasad umożliwiającym zdecydowane uproszczenie a koniecznością zachowania pewnej elastyczności i różnorodności, które pozwalają na realizację celów różnych instrumentów, aby zaspokoić potrzeby różnych beneficjentów, zwłaszcza MŚP? 7. Co powinno stanowić miarę sukcesu dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji? Jakie wskaźniki wykonania można by stosować? 8. W jaki sposób finansowanie unijne na rzecz badań naukowych i innowacji powinno wiązać się z finansowaniem regionalnym i krajowym? W jaki sposób finansowanie to powinno uzupełniać fundusze przyszłej polityki spójności, przeznaczone na pomoc słabiej rozwiniętym regionom UE, oraz programy rozwoju obszarów wiejskich? |

4.2. Stawić czoła wyzwaniom społecznym

W strategii „Europa 2020” i jej inicjatywach przewodnich sformułowano ambitne cele polityczne dotyczące takich dziedzin jak zmiana klimatu, bezpieczeństwo energetyczne, starzenie się społeczeństwa i efektywna gospodarka zasobami. W inicjatywie przewodniej „Unia innowacji” zaapelowano, aby przyszłe unijne programy finansowania ściślej powiązano z powyższymi celami poprzez położenie większego nacisku na rozwiązywanie problemów społecznych. Konieczna jest jednak dokładna analiza, aby określić te wyzwania, w przypadku których działania na szczeblu UE mogą faktycznie pomóc, a także aby uniknąć wyborów naukowo-technicznych o zbyt ograniczającym charakterze.

W ramach obecnych unijnych programów finansowania podjęto znaczące działania na rzecz rozwiązania problemów społecznych, zwłaszcza poprzez tematyczny impuls technologiczny. Podstawę tych działań stanowi łączenie naukowców z całej Europy w sieciach współpracy, które nadal będą miały zasadnicze znaczenie dla utrzymania europejskiej struktury badawczej. Doświadczenia pokazują jednak ograniczenia takiego rozwiązania pod względem koniecznej elastyczności, kreatywności i niezbędnych badań międzydyscyplinarnych.

W „Unii innowacji” wprowadzono pojęcie europejskich partnerstw innowacji, aby przy rozwiązywaniu problemów społecznych połączyć środki dotyczące strony podaży i strony popytu. Partnerstwa te mają ważne znaczenie dla koordynacji i ukierunkowywania działań w całym cyklu innowacyjnym. Dobrym przykładem jest tutaj strategiczna koncepcja planu EPSTE, która zawiera jasno sformułowane priorytety, dobrze określone struktury zarządzania oraz mechanizm oceny postępów.

Pytania:

9. W jaki sposób większy nacisk na problemy społeczne wpływa na równowagę między badaniami kreatywnymi a działaniami wynikającymi z bieżących potrzeb? 10. Czy należy stworzyć większe możliwości dla działań oddolnych? 11. W jaki sposób finansowanie unijne na rzecz badań naukowych i innowacji może najlepiej wspierać wyznaczanie kierunków polityki i działania długofalowe? 12. Jak należy poprawić pozycję Wspólnego Centrum Badawczego Komisji w kontekście wspierania kształtowania polityki i rozwiązywania problemów społecznych? 13. W jaki sposób unijne działania dotyczące badań naukowych i innowacji mogą wzbudzić większe zainteresowanie i spowodować większe zaangażowanie obywateli i społeczeństwa obywatelskiego? |

4.3. Poprawić konkurencyjność

Europa powinna znacząco zwiększyć oddziaływanie finansowania na rzecz badań naukowych i innowacji. Utrzymują się trudności w przechodzeniu od fazy prac laboratoryjnych do etapów rozwoju, wykorzystania rynkowego i stosowania. Jak wskazano w inicjatywie przewodniej „Unia innowacji”, rozwiązanie tego problemu wymaga udziału przemysłu w określaniu priorytetów oraz partnerstw publiczno-prywatnych. Obejmuje to również rozszerzenie wsparcia na cały cykl innowacyjny (w tym potwierdzenie jakości koncepcji, testowanie, pilotaż i demonstracje), obejmując takie kwestie jak działania po fazie projektu, badania przednormatywne w celu określenia norm, wsparcie dla patentowania oraz innowacji pozatechnologicznych.

Zapewnienie silnej pozycji w kluczowych technologiach wspomagających, takich jak TIK, nanotechnologia, materiały zaawansowane, produkcja, technologia kosmiczna czy biotechnologia, ma zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności Europy i umożliwia rozwój innowacyjnych produktów i usług niezbędnych do rozwiązywania problemów społecznych.

W 7PR wprowadzono nowatorskie rozwiązania, aby zwiększyć udział przemysłu w badaniach. Europejskie platformy technologiczne pomogły w określeniu priorytetów ważnych dla przemysłu. Dzięki wspólnym inicjatywom technologicznym przemysł uzyskał decydujące znaczenie poprzez ustanowienie formalnych partnerstw publiczno-prywatnych. W Europejskim planie naprawy gospodarczej wprowadzono więcej nieformalnych partnerstw publiczno-prywatnych (PPP) w najważniejszych sektorach. Doświadczenie pokazuje, że ich powodzenie zależy od dużego zaangażowania zainteresowanych podmiotów, a także od prostych i efektywnych struktur zarządzania i realizacji.

W ramach strategicznego planu innowacji EIT będzie nadal rozwijał swoją koncepcję ukierunkowaną na potrzeby przedsiębiorstw poprzez nacisk na osiąganie wyników i oddziaływanie, ale również na pozyskiwanie znaczących funduszy z sektora prywatnego. W kontekście planów EPSTE ustanowiono europejskie inicjatywy branżowe, aby umożliwić sektorowi publicznemu i prywatnemu wspólne opracowywanie map drogowych dotyczących technologii. Z kolei program CIP ma na celu zwiększenie konkurencyjności przemysłu europejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP. Bierze się tu pod uwagę fakt, że oprócz badań naukowych innowacja wymaga wielu kompetencji i działań, które nie mają technologicznego charakteru – należy do nich np. wzornictwo, kreatywność, ustanawianie norm, stosowanie istniejących technologii i ich nowe kombinacje, nowe modele działalności gospodarczej, zaangażowanie użytkowników czy korzystanie z wielu rozmaitych możliwości oferowanych przez innowację społeczną.

Istotną rolę w rozwoju nowatorskich produktów i usług odgrywają MŚP dzięki swojej elastyczności i dynamiczności. Wybijające się i ekspansywne MŚP mogą przekształcić strukturę gospodarki europejskiej, stając się międzynarodowymi przedsiębiorstwami przyszłości. Dzięki programowi CIP udaje się dotrzeć do MŚP (100 000 MŚP otrzymało gwarancje kredytowe, a 70 % beneficjentów projektów powielania rynkowego w zakresie ekoinnowacji stanowią MŚP). Chociaż w 7PR przykłada się szczególną uwagę do zwiększenia udziału MŚP, uczestnictwo tych przedsiębiorstw nadal jest utrudnione. Aby poprawić współpracę MŚP, można by skorzystać z doświadczeń zdobytych w ramach obecnych działań na rzecz MŚP, uwzględnić potrzeby różnych rodzajów MŚP w zakresie innowacji i wzrostu oraz fakt, że na potrzeby wielu MŚP najlepiej odpowiada wsparcie udzielane na szczeblu regionalnym, w tym poprzez fundusze polityki spójności.

Otwarte, proste i szybkie programy realizacji umożliwiłyby MŚP oraz innym zainteresowanym podmiotom z sektora przemysłu i środowiska naukowego badanie nowych pomysłów i możliwości w elastyczny sposób, wytyczając w ten sposób nowe kierunki dla innowacji. Można tu na przykład wykorzystać obecnie stosowane otwarte zaproszenia i uproszczone procedury składania wniosków w ramach działań „Nowe Technologie i Technologie Przyszłości (FET)” w temacie 7PR dotyczącym TIK, jak również projekty powielania rynkowego w zakresie ekoinnowacji w ramach programu CIP.

Przepisy o własności intelektualnej dotyczące finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji mają decydujące znaczenie dla skutecznego wykorzystywania i transferu technologii, a jednoczenie powinny zapewniać dostęp do wyników badań naukowych i ich szybkie rozpowszechnianie. Przepisy te mają również znaczenie dla współpracy międzynarodowej w dziedzinach strategicznych.

Jednym z głównych „wąskich gardeł” w Europie jest niski poziom finansowania prywatnego na rzecz badań naukowych i innowacji. Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka w 7PR oraz instrumenty finansowe programu CIP świadczą o tym, jak budżet UE we współpracy partnerskiej z Grupą Europejskiego Banku Inwestycyjnego może skutecznie zaradzić temu problemowi. Korzystając z tych doświadczeń, przyszłe programy unijne w zakresie badań naukowych i innowacji powinny w pełni wykorzystywać instrumenty finansowe (poprzez europejską platformę kapitałową i europejską platformę podziału ryzyka, które zaproponowano w przeglądzie budżetu), aby wspierać rynkowe wykorzystywanie wyników badań, rozwój innowacyjnych przedsiębiorstw i inwestycje w najważniejsze infrastruktury.

Można również rozważyć nowe rozwiązania, zwłaszcza stymulowanie strony popytu oraz wcześniejsze i większe angażowanie publicznych i prywatnych użytkowników końcowych w proces innowacji[22]. W inicjatywie przewodniej „Unia innowacji” wezwano do uruchomienia siły nabywczej sektora publicznego, aby pobudzić innowacje dzięki zamówieniom publicznym, w tym zamówieniom przedkomercyjnym[23]. Można się tu wzorować na działaniach pilotażowych programu CIP oraz 7PR. Stany Zjednoczone od dawna stosują takie rozwiązania[24], natomiast w UE zdecydowanie zbyt rzadko korzystamy z tej możliwości.

Z uwagi na możliwość uzyskania korzyści finansowych naukowcy mogą być również zachęcani do osiągania wybitnych wyników dzięki nagrodom motywacyjnym. Stanowią one od lat jedno z narzędzi, z których mogą korzystać decydenci, lecz w programach UE praktycznie się ich nie stosuje.

Pytania:

14. W jaki sposób finansowanie unijne może najlepiej uwzględnić szeroki charakter innowacji, w tym innowację pozatechnologiczną, ekoinnowację i innowację społeczną? 15. Jak należy zwiększyć udział przemysłu w programach unijnych w zakresie badań naukowych i innowacji? Jak należy wspierać wspólne inicjatywy technologiczne (np. inicjatywy podjęte w obecnym programie ramowym) lub różne formy „partnerstw publiczno-prywatnych”? Jaką rolę powinny odgrywać europejskie platformy technologiczne? 16. Jakie rodzaje małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) należy wspierać na szczeblu UE i w jaki sposób należy to robić? W jaki sposób takie wsparcie powinno uzupełniać programy krajowe i regionalne? Jakie środki należy podjąć, aby znacząco ułatwić MŚP udział w unijnych programach na rzecz badań naukowych i innowacji? 17. Jak należy zaprojektować otwarte, proste i szybkie programy realizacji (np. w oparciu o prowadzone obecnie działania FET i projekty powielania rynkowego w zakresie ekoinnowacji w ramach programu CIP), aby umożliwić – zwłaszcza MŚP – elastyczne odkrywanie i rynkowe wykorzystywanie nowatorskich pomysłów? 18. Jak przyczynić się do szerszego stosowania unijnych instrumentów finansowych (kapitałowych i dłużnych)? 19. Czy należy wprowadzić nowe rozwiązania wspierające badania naukowe i innowacje, zwłaszcza poprzez zamówienia publiczne (w tym poprzez zasady dotyczące przedkomercyjnych zamówień publicznych) lub nagrody motywacyjne? 20. W jaki sposób przepisy o własności intelektualnej dotyczące finansowania unijnego powinny zachować odpowiednie proporcje między konkurencyjnością a koniecznością dostępu do wyników badań naukowych i ich rozpowszechniania? |

4.4. Wzmocnić europejską bazę naukową oraz europejską przestrzeń badawczą

Europejska baza naukowa należy do najbardziej produktywnych na świecie, a jednak nie obejmuje wystarczającej liczby ośrodków doskonałości klasy światowej, w których uzyskuje się przełomowe wyniki badawcze mogące powodować zmiany strukturalne.

Główna część odpowiedzialności za budowę konkurencyjnej publicznej bazy naukowej spoczywa na państwach członkowskich. Wsparcie unijne z pewnością może zapewnić wartość dodaną, podobnie jak miało to miejsce w przeszłości, dzięki rozmaitym inicjatywom, które wnoszą wkład w tworzenie europejskiej przestrzeni badawczej (EPB). Należy zastanowić się, jak można wykorzystać finansowanie uzyskane dzięki wspólnym ramom strategicznym, aby przyspieszyć powstanie rzeczywiście wspólnej i jednolitej EPB.

Ustanowienie EPB stanowiło jeden z głównych kroków w kierunku zwiększenia doskonałości europejskiej bazy naukowej[25]. Wzmocnienie jej roli może dotyczyć zarówno jej znaczenia, jak i instrumentów, które stosuje. Należy wyciągnąć ważne wnioski z doświadczeń tych regionów i państw, które dzięki koncentracji finansowania oraz łączeniu grantów przeznaczonych na projekty i programów wsparcia instytucjonalnego umożliwiły powstanie najwybitniejszych na świecie publicznych instytucji badawczych.

W perspektywie długoterminowej doskonałość naukowa światowej klasy może rozwijać się wyłącznie w systemie, w którym wszystkim naukowcom w całej UE zapewni się środki umożliwiające dążenie do doskonałości i konkurowanie o najlepsze miejsca. Wymaga to od państw członkowskich realizacji ambitnych planów modernizacji publicznej bazy badawczej oraz utrzymania finansowania publicznego. W odpowiednich przypadkach i we właściwym zakresie tworzenie doskonałości naukowej powinno być wspierane finansowaniem unijnym, między innymi z funduszy polityki spójności.

Jednym z najważniejszych osiągnięć w zakresie szkoleń i transferu wiedzy są działania unijne „Maria Curie”, które rozwijają mobilność transgraniczną i współpracę badawczą wśród wielu tysięcy naukowców. Działania „Maria Curie” odgrywają ponadto ważną rolę w zdobywaniu innowacyjnych umiejętności przez nowe pokolenie naukowców, zwłaszcza dzięki wymianom między przemysłem a środowiskiem naukowym.

Poprzez działania w ramach programów dotyczących infrastruktury badawczej i wykorzystanie prac Europejskiego Forum Strategicznego Infrastruktur Badawczych (ESFRI) zdecydowanie wsparto planowanie, przygotowanie i tworzenie dużych infrastruktur badawczych oraz udostępnianie istniejących infrastruktur. W tym kontekście dalszy rozwój e-infrastruktur ma znaczenie dla zdalnego i wirtualnego dostępu do obiektów badawczych i informacji naukowej.

Od rozpoczęcia 7PR podejście do współpracy międzynarodowej uległo znacznym zmianom. Programy finansowania w UE należą do najbardziej otwartych programów na świecie, ale taka otwartość powinna być odwzajemniana. Dotyczy to nie tylko dostępu do finansowania, lecz również dostępu do rynków i ochrony praw własność intelektualnej. Dzięki pracom Forum Strategicznego ds. Współpracy Międzynarodowej (SFIC) ulepszono strategiczną koncepcję współpracy międzynarodowej i komplementarności między działaniami państw członkowskich i działaniami Unii. W przypadku przyszłych programów należy zastanowić się nad bardziej zróżnicowaną koncepcją zgodną ze specyfiką różnych państw trzecich, a także z potrzebą uzyskania właściwych proporcji między zwiększaniem konkurencyjności Europy a rozwiązywaniem problemów globalnych.

W ostatnich latach środki finansowe przeznaczone na wsparcie EPB uzupełniano szeregiem pozafinansowych inicjatyw politycznych, takich jak pięć inicjatyw dotyczących EPB podjętych w następstwie zielonej księgi dotyczącej EPB[26] lub działania zmierzające do zwiększenia udziału kobiet w nauce. W „Unii innowacji” założono ambitnie, że środki niezbędne do utworzenia EPB zostaną wprowadzone do 2014 r., między innymi dzięki rozwiązaniom prawnym. Należy dokładnie przemyśleć, w jaki sposób środki finansowania mogą wesprzeć ten proces i jak można zwiększyć ich skuteczność. Wymaga to lepszych powiązań, komplementarności i synergii między środkami finansowymi i środkami pozafinansowymi.

Pytania:

21. Jak należy wzmocnić rolę Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych w kontekście wspierania doskonałości naukowej na poziomie światowym? 22. W jaki sposób wsparcie unijne powinno pomagać państwom członkowskim w osiąganiu doskonałości naukowej? 23. Jak należy wzmocnić rolę działań „Marie Curie” w kontekście propagowania mobilności naukowców i rozwoju atrakcyjnych karier naukowych? 24. Jakie działania należy podjąć na szczeblu UE, aby wzmocnić pozycję kobiet w nauce i innowacji? 25. Jak należy wspierać infrastruktury badawcze (w tym ogólnounijne e-infrastruktury) na szczeblu UE? 26. Jak należy wspierać współpracę międzynarodową z państwami spoza UE np. w odniesieniu do obszarów priorytetowych o znaczeniu strategicznym, instrumentów, wzajemności (w tym w kontekście praw własności intelektualnej) lub współpracy z państwami członkowskimi? 27. Jakimi najważniejszymi kwestiami i przeszkodami dotyczącymi WPB należy się zająć za pośrednictwem unijnych instrumentów finansowania, a jakie zagadnienia powinny zostać objęte innymi środkami (np. ustawodawczymi)? |

5. Debata publiczna i dalsze kroki

Komisja uważa, że zagadnienia i pytania poruszone powyżej stanowią najważniejsze aspekty, które należy rozważyć przy dalszym rozwoju wspólnych ram strategicznych dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji oraz związanych z nimi instrumentów.

Komisja zwraca się do państw członkowskich, Parlamentu i innych państw o włączenie do niniejszej debaty zainteresowanych podmiotów. Aby otrzymać jak najwięcej odpowiedzi w ramach debaty, wykorzystane zostaną różne środki przekazu, w tym strona internetowa poświęcona konsultacjom społecznym (http://ec.europa.eu/research/innovation-union).

Komisja zwraca się do organizacji zainteresowanych przedstawieniem swoich uwag w ramach konsultacji społecznych o udostępnienie jej oraz podanie do wiadomości publicznej informacji o tym, kogo i jakie interesy reprezentują. Odpowiedzi przesłane przez organizacje, które nie zdecydowały się na przedstawienie tych informacji, zostaną zaliczone, zgodnie z oficjalnie przyjętą przez Komisję polityką, do grupy odpowiedzi osób prywatnych. (Standardy w zakresie konsultacji – COM (2002) 704 oraz komunikat „Europejska inicjatywa na rzecz przejrzystości” – działania następcze – COM (2007) 127 z 21.3.2007).

Konsultacje zakończą się dnia 20 maja 2011 r . Szeroko zakrojoną debatę na temat niniejszej zielonej księgi uzupełnią ukierunkowane konsultacje, dotyczące m.in. ram EPB oraz strategicznego planu innowacji EIT. Zostaną również uwzględnione wyniki konsultacji społecznych na temat przyszłości programu CIP[27].

Dnia 10 czerwca 2011 r. odbędzie się impreza podsumowująca konsultacje społeczne, w trakcie której ich wyniki zostaną omówione z zainteresowanymi stronami. Komisja zamierza przedstawić formalne wnioski ustawodawcze dotyczące wspólnych ram strategicznych dla finansowania unijnego na rzecz badań naukowych i innowacji do końca 2011 r. Do wniosków zostaną dołączone oceny wpływu ex ante , w których zostanie zawarte niezbędne uzasadnienie proponowanych rozwiązań.

Komisja uważa, że badania naukowe i innowacja mają zasadnicze znaczenie dla przyszłych źródeł utrzymania obywateli, a więc wymagają lepszego zrozumienia społecznego i debaty publicznej. Z tego względu Komisja zamierza realizować szeroko zakrojoną strategię komunikacyjną, która będzie towarzyszyć omawianym konsultacjom społecznym i późniejszej debacie międzyinstytucjonalnej, a wreszcie – realizacji kolejnych unijnych programów finansowania.

Strategia powinna uświadomić społeczeństwu, jakie znaczenie ma dla niego finansowane unijne. W tym celu należy stosować elektroniczne i drukowane przekazy medialne, organizować otwarte imprezy i wykorzystywać wszystkie możliwości oferowane przez nowe media społeczne.

[1] „Europa 2020”: Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – COM(2010) 2020.

[2] Projekt przewodni strategii „Europa 2020” – „Unia innowacji” – COM(2010) 546.

[3] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tytuł XVII „Przemysł” oraz tytuł XIX „Badania i rozwój technologiczny oraz przestrzeń kosmiczna”; traktat EURATOM, tytuł II, rozdział 1 „Rozwój badań”.

[4] Konkluzje Rady w sprawie inicjatywy przewodniej przewidzianej w strategii „Europa 2020”: Unia innowacji, 26.11.2010.

[5] Przegląd budżetu UE – COM(2010) 700.

[6] http://ec.europa.eu/research/fp7/index_en.cfm

[7] Podlegające Komisji Wspólne Centrum Badawcze zapewnia wsparcie naukowo-techniczne w celu rozwoju i realizacji polityk UE.

[8] http://ec.europa.eu/cip/

[9] http://eit.europa.eu/

[10] http://ec.europa.eu/regional_policy/themes/research/index_en.htm

[11] W 2009 r. poziom wydatków na badania i rozwój w UE-27 wyniósł 2,01 % PKB, natomiast w USA – 2,77 % (2008 r.), a w Japonii – 3,44 % (2007 r.). Szczegółowe informacje znajdują się w tabeli wyników dotyczącej „Unii innowacji” za 2010 r., dostępnej na stronie internetowej http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts-figures-analysis/innovation-scoreboard/index_en.htm

[12] „Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE)” – COM(2007) 723 oraz „Inwestowanie w rozwój technologii niskoemisyjnych (plan EPSTE)” – COM(2009) 519.

[13] Świadczy o tym np. okresowa ocena wspólnych inicjatyw technologicznych ENIAC i ARTEMIS – COM(2010) 752.

[14] W 2013 r. na badania naukowe i innowację zostanie przeznaczone 7,41 % budżetu UE.

[15] Ocena śródokresowa 7PR znajduje się na stronie internetowejhttp://ec.europa.eu/research/evaluations/index_en.cfm?pg=fp7

[16] Ocena śródokresowa programu CIP znajduje się na stronie internetowej http://ec.europa.eu/cip/files/docs/interim_evaluation_report_march2010_en.pdf

[17] W oparciu o portal dla uczestników 7PR:http://ec.europa.eu/research/participants/portal/appmanager/participants/portal

[18] O uproszczeniach w realizacji programów ramowych w zakresie badań naukowych – COM(2010) 187 oraz decyzja Komisji C(2011) 174 z dnia 24 stycznia 2011 r.

[19] Komisja zaproponowała przegląd rozporządzenia finansowego – COM(2010) 815 – który umożliwi bardziej radykalne uproszczenie kolejnych ram finansowych, w tym szersze stosowanie kwot ryczałtowych, zwrot kosztów w oparciu o praktyki rachunkowe beneficjenta oraz idealne otoczenie dla partnerstw publiczno-prywatnych.

[20] Wnioski z piątego sprawozdania w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej: przyszłość polityki spójności – COM (2010) 642.

[21] COM(2010) 672

[22] Zob. zalecenia opublikowane niedawno przez Radę ds. Europejskiej Przestrzeni Badawczej http://ec.europa.eu/research/erab/pdf/erab-2nd-final-report_en.pdf

[23] Dnia 27 stycznia 2011 r. Komisja przyjęła Zieloną księgę w sprawie modernizacji polityki UE w dziedzinie zamówień publicznych „W kierunku zwiększenia skuteczności europejskiego rynku zamówień” (COM(2011)15) dotyczącą kwestii, czy przepisy dotyczące zamówień publicznych należy zmienić, aby ułatwić realizację innych celów politycznych, np. wspieranie innowacji.

[24] Zob. np. inicjatywę na rzecz innowacyjnych badań prowadzonych przez małe przedsiębiorstwa (http://www.sbir.gov)

[25] Uzupełnia ona inne programy na rzecz doskonałości naukowej takie jak inicjatywa przewodnia FET http://cordis.europa.eu/fp7/ict/programme/fet/flagship/

[26] Europejska Przestrzeń Badawcza: Nowe perspektywy – COM(2007)161.

[27] Informacje dostępne na stronie internetowej http://ec.europa.eu/cip/public_consultation/index_en.htm