[pic] | KOMISJA EUROPEJSKA |

Bruksela, dnia 19.1.2011

KOM(2011) 13 wersja ostateczna

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

dotyczące Strategii tematycznej w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklinguSEK(2011) 70 wersja ostateczna

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

dotyczące Strategii tematycznej w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu

WPROWADZENIE

Polityka UE w zakresie gospodarki odpadami przyczynia się do bardziej efektywnego gospodarowania zasobami w UE oraz do ograniczenia szkodliwego wpływu zasobów podczas ich cyklu życia na zdrowie i środowisko. W Strategii tematycznej w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu („Strategia”)[1] przyjętej w 2005 r. wyznaczono cel długoterminowy, zgodnie z którym UE ma stać się społeczeństwem powszechnie stosującym recykling, które stara się ograniczyć wytwarzanie odpadów i wykorzystuje odpady jako zasoby. W tym celu w Strategii określono główne działania mające na celu aktualizację istniejących ram prawnych oraz propagowanie zapobiegania powstawaniu odpadów, ich ponownego wykorzystywania i recyklingu, a także unieszkodliwiania ich tylko w ostateczności.

Niniejsze sprawozdanie stanowi przegląd postępów w realizacji celów Strategii i zostanie uwzględnione przy ocenie szóstego wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego[2].

Do sprawozdania dołączono dokument roboczy służb Komisji zawierający dalsze informacje ogólne na temat głównych działań wymienionych w sekcji 2 oraz szczegółowe odniesienia do danych wykorzystanych w sekcji 3 i do aktów prawnych, o których mowa poniżej. Sprawozdanie zawiera również podsumowanie najważniejszych ustaleń z konsultacji z zainteresowanymi stronami.

POSTęP W REALIZACJI GłÓWNYCH DZIAłAń OKREśLONYCH W STRATEGII

W Strategii określono 7 głównych działań koniecznych dla realizacji jej celów. Niniejsza sekcja dotyczy oceny postępów poczynionych w zakresie realizacji tych działań.

Wdrażanie i egzekwowanie istniejącego prawodawstwa UE dotyczącego odpadów

Od 2005 r. Komisja nasiliła działania wspierające, aby poprawić wdrażanie i egzekwowanie na poziomie krajowym dorobku prawnego UE w zakresie odpadów. Komisja zorganizowała ponad 60 spotkań i ponad 40 wydarzeń służących podniesieniu świadomości oraz wymianie informacji we wszystkich państwach członkowskich. Opublikowano 5 dokumentów z wytycznymi w zakresie interpretacji i wdrażania najważniejszych koncepcji zawartych w prawodawstwie dotyczącym odpadów w celu rozwiązania spornych kwestii interpretacyjnych.

We współpracy z krajowymi organami inspekcyjnymi przeprowadzono w 22 państwach członkowskich i w państwach sąsiadujących ponad 10 000 wspólnych inspekcji w zakresie przemieszczania odpadów, które wykazały, że w przypadku 19 % transgranicznych przemieszczeń odpadów doszło do naruszenia prawodawstwa dotyczącego odpadów. W ramach polityki spójności udostępniono wsparcie finansowe na rzecz lepszego gospodarowania odpadami. W latach 2005–2006 przeznaczono około 4,1 mld EUR na pomoc w zamykaniu nielegalnych składowisk odpadów lub w ich rekultywacji, na rozwój infrastruktury gospodarowania odpadami i wspieranie programów selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów.

Najnowsze sprawozdanie Komisji potwierdza, że brak prawidłowego wdrażania w dalszym ciągu prowadzi do tego, że uzgodnione cele w zakresie ochrony środowiska nie są powszechnie realizowane, oraz wskazuje na znaczne dysproporcje między państwami członkowskimi. Pod koniec 2009 r. średnio 20 % przypadków naruszenia prawa w zakresie środowiska dotyczyło odpadów.

Uproszczenie i aktualizacja

Od czasu przyjęcia Strategii Komisja stale podejmuje działania na rzecz zwiększenia efektywności przepisów UE dotyczących odpadów pod względem kosztów w celu zapewnienia podstawy dla trwałego wzrostu gospodarczego.

W 2007 r. weszło w życie zmienione rozporządzenie w sprawie przemieszczania odpadów[3], które umacnia i upraszcza istniejące procedury kontroli przemieszczania odpadów oraz usprawnia współpracę między państwami członkowskimi. Dyrektywy dotyczące odpadów z przemysłu ditlenku tytanu włączono do dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych[4], która zmniejsza obciążenia administracyjne na poziomie UE o 32 mln EUR w odniesieniu do działań objętych jej zakresem.

W 2008 r. Komisja zaproponowała dalszą aktualizację i ulepszenie dyrektyw w sprawie odpadów elektronicznych (WEEE[5] i RoHS[6]) oraz zapewnienie ich spójności z nowszymi aktami prawnymi, takimi jak rozporządzenie REACH[7] i zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów[8]. Dzięki propozycji Komisji dotyczącej wymogów w zakresie rejestracji na mocy dyrektywy WEE oszczędności uzyskane dzięki zmniejszeniu obciążeń administracyjnych mogą osiągnąć poziom 66 mln EUR.

Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów przyczyniła się do aktualizacji i uproszczenia dorobku prawnego w zakresie odpadów. Na przykład dyrektywę w sprawie odpadów niebezpiecznych i dyrektywę w sprawie olejów odpadowych włączono do dyrektywy ramowej w sprawie odpadów, a wymogi dotyczące krajowych planów gospodarowania odpadami zostały udoskonalone. Komisja oceni dalsze możliwości poprawy spójności dorobku prawnego UE w zakresie odpadów poprzez ocenę ex post, której rozpoczęcie planowane jest na 2011 r. Ponadto wzięto pod uwagę wiele z zaleceń Grupy Wysokiego Szczebla ds. Obciążeń Administracyjnych.

Wprowadzanie podejścia opartego na cyklu życia produktów do polityki w zakresie gospodarki odpadami

Podejście oparte na cyklu życia produktów dotyczy wpływu produktu na środowisko przez cały cykl życia produktu – od ekstrakcji zasobów do ich unieszkodliwienia. W hierarchii postępowania z odpadami na pierwszym miejscu znajduje się zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ponowne wykorzystywanie, recykling i odzysk odpadów, a w ostateczności unieszkodliwianie odpadów. Ponieważ jednak różne metody przetwarzania odpadów mogą przynosić różne efekty w odniesieniu do zdrowia i środowiska, państwa członkowskie mogą odstąpić od tej hierarchii, o ile jest to uzasadnione z punktu widzenia podejścia opartego na cyklu życia produktu. Komisja posłuży się tym narzędziem przy ocenie krajowych planów gospodarowania odpadami i opublikuje w 2011 r. zbiór dokumentów z wytycznymi na temat sposobu wykorzystania tego narzędzia na potrzeby polityki w zakresie gospodarki odpadami.

Aby zachęcić do stosowania podejścia opartego na cyklu życia produktu, w dyrektywie ramowej w sprawie odpadów zaktualizowano pojęcie „odpadów”, wyjaśniając na przykład różnicę między odpadami a „produktami ubocznymi” oraz wprowadzając „kryteria zniesienia statusu odpadu” określające, kiedy odpady przestają być odpadami. Definicję „odzysku energii” uproszczono i uaktualniono, wprowadzając jasno określony próg efektywności energetycznej, co ułatwia funkcjonowanie rynku wewnętrznego. W dyrektywie dotyczącej ekoprojektu[9] podejście oparte na cyklu życia produktów stosuje się przy ustanawianiu środków w zakresie ekoprojektu, aby poprawić oddziaływanie produktów na środowisko.

Zapobieganie powstawaniu odpadów

Zapobieganie powstawaniu odpadów nadal jest jednym z najważniejszych priorytetów gospodarowania odpadami. Od czasu przyjęcia Strategii do dyrektywy ramowej w sprawie odpadów wprowadzono szereg nowych przepisów mających na celu zmaksymalizowanie starań na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów, w szczególności poprzez realizację krajowych programów zapobiegania powstawaniu odpadów. Komisja opublikuje wytyczne dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów oraz uaktualni zbiór przykładów najlepszych praktyk w całej UE.

Inne akty prawne, takie jak dyrektywa w sprawie baterii i akumulatorów[10] oraz dyrektywa w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego[11] (obie przyjęte w 2006 r.), rozporządzenie REACH, dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych i dyrektywa dotycząca ekoprojektu, również mogą przyczynić się do skuteczniejszego zapobiegania powstawaniu odpadów. Przyjmując w 2008 r. plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji[12], wprowadzono dodatkowe inicjatywy dotyczące aspektów związanych z projektowaniem, produkcją i konsumpcją.

W 2009 r. przy wsparciu Komisji w UE ustanowiono Europejski Tydzień Zapobiegania Powstawaniu Odpadów (ang. European Waste Prevention Week).

Ulepszanie bazy wiedzy

Wyznaczanie kierunków polityki oparte na faktach jest nadal jedną z zasad przyjętych przez Komisję, również w odniesieniu do tak złożonej dziedziny jak polityka gospodarowania odpadami. Wymaganej wiedzy specjalistycznej na potrzeby podejścia opartego na cyklu życia produktu i prowadzenia oceny dostarcza specjalna jednostka Wspólnego Centrum Badawczego (JRC). Komisja współpracuje również z Eurostatem, Europejską Agencją Środowiska i z organizacjami międzynarodowymi. W ramach Eurostatu funkcjonuje centrum danych dotyczących odpadów (ang. Waste Data Centre), będące głównym punktem kontaktowym do celów sprawozdawczości w odniesieniu do danych dotyczących odpadów i dostępu do nich. Europejska Agencja Środowiska przy wsparciu ze strony swojego centrum tematycznego regularnie wydaje publikacje na temat rozwoju sytuacji w zakresie odpadów i recyklingu.

W celu poprawy jakości sprawozdań krajowych Komisja zrealizowała w 2010 r. działanie koncentrujące się na dyrektywie w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji[13]. Podobne działania można w przyszłości podejmować w odniesieniu do obowiązków sprawozdawczych na mocy innych aktów prawnych dotyczących odpadów.

Opracowanie standardów recyklingu

W ramach Strategii zaproponowano szereg środków wyznaczających minimalne standardy UE w zakresie działań związanych z recyklingiem w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania wewnętrznego rynku recyklingu i rozpowszechnienia dobrych praktyk w całej UE, w szczególności w odniesieniu do produktów będących pochodnymi bioodpadów.

W 2006 r. opublikowano dokument referencyjny na temat najlepszych dostępnych technik przetwarzania odpadów[14]. Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych[15] z 2007 r. zawiera szczegółowe specyfikacje dotyczące zezwoleń na budowanie instalacji przetwarzania odpadów.

Komisja przystąpiła do opracowywania „kryteriów zniesienia statusu odpadu” w stosunku do odpadów, które po odzysku przestały być odpadami, począwszy od złomu stali i aluminium poprzez odpady z miedzi, szkła i papieru oraz kompost.

Dalszy rozwój polityki UE w zakresie recyklingu

Od 2005 r. nowe lub zmienione cele w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów na szczeblu UE dodatkowo przyczyniają się do rozwoju wewnętrznego rynku recyklingu.

W 2006 r. przeanalizowano i utrzymano ambitny 85-proc. docelowy poziom ponownego wykorzystywania, recyklingu i odzysku, określony w dyrektywie w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji[16]. Uzupełnienie tego celu stanowią wymogi prawne dotyczące projektowania pod kątem możliwości recyklingu i przydatności do ponownego użycia pojazdów wprowadzonych do obrotu. Przyjęta w 2006 r. dyrektywa w sprawie baterii i akumulatorów uwzględniała cele w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów w odniesieniu do wszystkich rodzajów baterii.

W 2008 r. na mocy zmienionej dyrektywy ramowej w sprawie odpadów wprowadzono docelowy poziom w zakresie recyklingu odpadów komunalnych obejmujących przynajmniej papier, metal, plastik i szkło w wysokości 50 % oraz docelowy poziom w zakresie recyklingu odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości 70 % (oba poziomy należy osiągnąć do 2020 r.). W tym samym roku Komisja zaproponowała zmianę docelowych poziomów w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów w odniesieniu do odpadów elektronicznych, w tym również docelowego poziomu dotyczącego ich ponownego wykorzystywania.

Zastosowanie docelowych poziomów określonych w dyrektywie w sprawie składowania odpadów[17] pomogło propagować odzysk zasobów z odpadów poprzez stopniowe kierowanie niektórych odpadów ze składowisk do dalszej obróbki: do 2006 r. (lub 4 lata później w przypadku niektórych państw członkowskich, którym przyznano odstępstwo) ilość odpadów ulegających biodegradacji usuwanych na wysypiska musiała zostać ograniczona do 75 % poziomu z 1995 r., a do 2009 r. – do 50 % tego poziomu. Gospodarka bioodpadami w UE nadal nie osiągnęła swoich pełnych możliwości. W związku z tym w komunikacie dotyczącym przyszłego gospodarowania bioodpadami w UE z 2010 r. zaproponowano dalsze działania[18], a w szczególności opracowanie wytycznych pod kątem zapobiegania powstawaniu bioodpadów oraz stosowania podejścia opartego na cyklu życia w ramach gospodarowania bioodpadami. Rozpoczęto realizację badania w celu dogłębnej analizy możliwości określenia unijnych celów w zakresie zbiórki lub recyklingu bioodpadów. Kolejne inicjatywy obejmują standardy dotyczące wykorzystywania kompostu oparte na kryteriach zniesienia statusu odpadu oraz standardy jakości w zakresie stosowania kompostu na gruntach uprawnych poprzez zmianę dyrektywy w sprawie osadów ściekowych[19].

POSTęPY W REALIZACJI CELÓW DłUGOTERMINOWYCH

Zgodnie z jednym z głównych założeń Strategii oczekiwano, że społeczeństwo UE stanie się społeczeństwem, które powszechnie stosuje recykling, stara się ograniczyć wytwarzanie odpadów i wykorzystuje odpady jako zasoby. Częstszy i skuteczniejszy recykling, składowanie mniejszych ilości odpadów oraz częstsze stosowanie kompostu i odzysk energii z odpadów miały pozwolić na osiągnięcie znacznych korzyści ekologicznych, gospodarczych i społecznych. Niniejsza sekcja dotyczy oceny postępów poczynionych w zakresie realizacji długoterminowych celów strategii.

W większości państw członkowskich wytwarzanie odpadów wzrasta lub - w najlepszym przypadku – utrzymuje się na stałym poziomie. Ze względu na znaczny spadek w 4 państwach członkowskich całkowite roczne wytwarzanie odpadów w UE-27 spadło jednak o 10 % w latach 2006–2008. . Konieczne jest przeprowadzenie dodatkowej analizy w celu sprawdzenia, w jakim stopniu spadki te są wynikiem kryzysu gospodarczego, stosowania zmienionych metod sprawozdawczości lub postępów w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów. Wytwarzanie odpadów komunalnych stałych (7 % wszystkich odpadów) w krajach UE-27 ustabilizowało się na poziomie około 524 kg rocznie na mieszkańca (2008 r.). Odnotowano względne oddzielenie wytwarzania odpadów od poziomu konsumpcji (który wzrósł o 16,3 % w latach 1999–2007). Między państwami członkowskimi występują znaczne różnice – od około 400 do 800 kg na mieszkańca. Dla porównania ilość ta wynosi 750 kg w USA i 400 kg w Japonii.

O ile w przypadku zapobiegania powstawaniu odpadów w ujęciu ilościowym poczyniono niewielki wymierny postęp, to pod względem zapobiegania powstawaniu odpadów w ujęciu jakościowym osiągnięto określone rezultaty. Na przykład od 2006 r. dzięki zakazowi stosowania substancji określonemu w dyrektywie RoHS o około 110 000 ton rocznie ograniczono ilość substancji potencjalnie niebezpiecznych w elektronice wprowadzonej do obrotu na rynku UE.

Ilość odpadów niebezpiecznych (3 % wszystkich odpadów) wciąż spada w krajach UE-12, w szczególności dzięki wprowadzeniu czystszej technologii oraz zamykaniu kopalń, choć na poziomie krajów UE-27 nadal obserwuje się wzrost o 0,5 % rocznie. Stanowi to również względne oddzielenie od wzrostu PKB.

Wytwarzanie odpadów produkcyjnych (12 % wszystkich odpadów) spadło o 5,4 % w latach 2004–2006. W tym samym okresie ilość odpadów z przemysłu górniczego i wydobywczego (25 % wszystkich odpadów) spadła o 14 %. Wynika to prawdopodobnie ze stosowania w przemyśle środków zapewniających efektywność produkcji lub ze zmieniającej się struktury gospodarczej w UE, sprzyjającej w większym stopniu sektorowi usług niż działalności przemysłowej, takiej jak wytwórstwo i górnictwo. Jednocześnie ilość odpadów pochodzących z innych sektorów gospodarki ( usług ) wzrosła o 6,2 %.

W wielu obszarach rynki zasobów przeznaczonych do ponownego wykorzystania otrzymują wsparcie ze strony organów publicznych. W dyrektywie ramowej w sprawie odpadów wprowadzono jasną definicję „ponownego wykorzystywania”, a w przekształconej wersji dyrektywy WEEE określono nowe docelowe poziomy w zakresie ponownego wykorzystywania. W związku z tym w najbliższych latach powinny zostać udostępnione dane na ten temat. Ponowne wykorzystywanie przynosi także inne korzyści, takie jak tworzenie miejsc pracy, ograniczanie nadmiernej konsumpcji oraz oferowanie produktów używanych po przystępnych cenach.

Chociaż współczynniki recyklingu różnią się w poszczególnych strumieniach odpadów, całkowity poziom recyklingu odpadów w UE wzrósł. W 2008 r. poziom recyklingu odpadów oszacowano na 38 %, co oznacza postęp o 5 % w porównaniu z rokiem 2005 i o 18 % w porównaniu z rokiem 1995. W 2008 r. poddano recyklingowi lub przeznaczono na kompost 40 % odpadów komunalnych, co oznacza postęp o 11,4 % na przestrzeni lat 2005–2008, przy czym można zaobserwować znaczne rozbieżności między państwami członkowskimi (od kilku procent do 70 %).

Poziom odzysku energii z odpadów wzrósł (od 96 kg na mieszkańca w 2005 r. do 102 kg w 2008 r.), czego wynikiem był wzrost produkcji energii: w krajach UE-27 około 1,3 % całkowitej produkcji energii pochodzi ze spalania odpadów komunalnych stałych. Oszacowano, że 50–60 % spalarni odpadów komunalnych w UE będzie spełniało nowe kryteria efektywności energetycznej przyjęte w dyrektywie ramowej w sprawie odpadów.

Od czasu przyjęcia Strategii usuwano na składowiska odpadów mniejsze ilości odpadów: około 40 % w 2008 r. w porównaniu z 49 % w 2005 r. i 65 % w 1995 r. Dzięki aktualizacji i uproszczeniu dorobku prawnego w zakresie odpadów jest to bardziej opłacalne. Między państwami członkowskimi można jednak ciągle obserwować znaczne różnice w zakresie wdrażania i egzekwowania . W zależności od docelowych poziomów i strumieni odpadów niektóre państwa członkowskie znacznie przekroczyły minimalne europejskie poziomy w zakresie recyklingu i kierowania odpadów ze składowisk do dalszej obróbki, natomiast inne państwa będą zmuszone podjąć dodatkowe starania w celu spełnienia wymogów UE. Oprócz dobrej administracji i silnej woli politycznej zaawansowane państwa członkowskie wypracowały lepsze warunki dla funkcjonowania rynków recyklingu odpadów dzięki optymalnemu wykorzystaniu instrumentów prawnych i gospodarczych, takich jak zakazy składowania, nakładanie podatków i opłat zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami oraz stosowaniu koncepcji odpowiedzialności producenta w odniesieniu do różnych strumieni odpadów. Skutkiem tego była stopniowa internalizacja kosztów gospodarowania odpadami w ceny produktów i usług.

Lepsze gospodarowanie odpadami ogranicza negatywny wpływ na zdrowie i środowisko emisji zanieczyszczeń do powietrza, gleby i wody oraz emisji gazów cieplarnianych związanych z unieszkodliwieniem odpadów. Bezpośrednie emisje gazów cieplarnianych w sektorze odpadów w UE-27, stanowiące 2,8 % całkowitych emisji w 2007 r., spadły o ponad 30 % w latach 1995–2007.

Od czasu przyjęcia Strategii zamykanie składowisk i spalarni, które nie spełniają norm, pomogło w znacznym stopniu ograniczyć zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza. Zamknięto wiele składowisk niespełniających norm (około 3 300 zamknięć w latach 2004–2006). Około 1 000 składowisk niespełniających norm Komisja uznała za przeznaczone do jak najszybszej modernizacji lub jak najszybszego zamknięcia.

Recykling stwarza nowe możliwości gospodarcze . Wpływa w różnym stopniu na wzrost podaży wartościowych surowców niezbędnych dla gospodarki UE. Na przykład złom stanowi obecnie 40–56 % wsadu w produkcji metalu luzem w UE. Rzadko jednak w UE poddaje się recyklingowi specjalne metale niezbędne do niektórych istotnych zastosowań. W 2009 r. oszacowano, że sektor gospodarowania odpadami i recyklingu w UE osiąga obrót w wysokości 95 mld EUR. Sektor ten zapewnia 1,2–1,5 miliona miejsc pracy i przyczynia się tym samym do osiągnięcia wyznaczonego na 2020 r. europejskiego celu polegającego na osiągnięciu stopy zatrudnienia na poziomie 75 % i wzrostu PKB na poziomie 1 %. Oprócz tego, że ponowne wykorzystywanie zapobiega powstawaniu odpadów, przynosi ono także inne korzyści, takie jak tworzenie miejsc pracy, ograniczanie nadmiernej konsumpcji oraz oferowanie produktów używanych po przystępnych cenach.

ASPEKTY MIęDZYNARODOWE

Kontekst międzynarodowy zyskuje coraz bardziej na znaczeniu. Dzięki rosnącej globalizacji i zmianom w gospodarce UE nastąpił wzrost przywozu surowców i półproduktów. Jednocześnie wzrósł również wywóz odpadów, które można przetworzyć na wartościowe surowce wtórne, co zmniejszyłoby popyt na surowce w UE. Pojawiają się pytania dotyczące podaży surowców w UE oraz potencjalnego przeniesienia problemów środowiskowych do państw trzecich, jeżeli zasoby i półprodukty przywozi się z zakładów niespełniających norm lub jeżeli odpady wywozi się do zakładów niespełniających norm.

Komisja podjęła szereg inicjatyw propagujących należyte gospodarowanie odpadami, w szczególności za pośrednictwem tematycznego programu na rzecz środowiska i zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi. Również w państwach sąsiadujących z UE sfinansowano szereg działań mających na celu wsparcie zbliżenia ich przepisów do dorobku prawnego UE w zakresie odpadów.

Komisja rozwiązuje omawiane kwestie również za pośrednictwem inicjatywy na rzecz surowców[20], w której ważną rolę odgrywa polityka recyklingu, oraz wspierania skuteczniejszego egzekwowania rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów. Mimo tych starań nielegalny wywóz odpadów nadal stanowi problem, który w swojej istocie jest trudny do zmierzenia. Komisja również aktywnie uczestniczy w międzynarodowych dyskusjach na temat przyjętego w Konwencji bazylejskiej zakazu wywozu odpadów niebezpiecznych do państw niebędących członkami OECD.

Od czasu przyjęcia Strategii państwa trzecie wprowadzają podobne do unijnych strategie w zakresie odpadów i recyklingu, co jest bardzo korzystne z punktu widzenia przemysłu UE. Na przykład Chiny, Stany Zjednoczone i Indie wprowadziły podobne przepisy dotyczące ograniczenia zastosowania substancji niebezpiecznych w sprzęcie elektronicznym.

PRZYSZłE TENDENCJE

Biorąc pod uwagę stały wzrost liczby ludności na świecie oraz rozwój gospodarek wschodzących, oczekuje się, że całkowity poziom konsumpcji znacznie wzrośnie. Spowoduje to większą presję na korzystanie z zasobów, z którym wiąże się kwestia wpływu na środowisko i zdrowie, w szczególności w odniesieniu do materiałów biotycznych, minerałów i metali. W miarę wzrostu zapotrzebowania na surowce w UE oraz biorąc pod uwagę zależność UE od przywozu wielu surowców, recykling będzie odgrywał coraz większą rolę.

Zgodnie z przewidywanymi przyszłymi tendencjami w zakresie wytwarzania i przetwarzania odpadów oczekuje się, że w przypadku niezastosowania dodatkowych strategii mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów ilość wytwarzanych odpadów wzrośnie w latach 2008–2020 o 7 %. Przewiduje się, że stosowanie rozporządzenia REACH oraz krajowych polityk mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów przyczyni się do ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych. W przypadku pełnego wdrożenia istniejącego dorobku prawnego poziom recyklingu wzrósłby z 40 % w 2008 r. do 49 % w 2020 r. Składowanie odpadów spadłoby o 10 % i ustabilizowało się na poziomie 28 %. W najbliższych latach, kiedy to pojawią się nowe perspektywy wzrostu w zakresie kompostowania i produkcji gazu, do dalszej obróbki powinny być kierowane większe ilości bioodpadów ze składowisk.

Oprócz oczekiwanych efektów dyrektywy w sprawie składowania odpadów lepsze zapobieganie i wyższy stopień recyklingu mogłyby przynieść znaczne korzyści dodatkowe. Całkowite wdrożenie przepisów UE dotyczących odpadów oraz bardziej skuteczne zapobieganie powstawaniu odpadów i zwiększony recykling mogłyby dodatkowo ograniczyć emisję gazów cieplarnianych , co pokrywa się ze znaczną częścią europejskich celów w zakresie ograniczenia zmian klimatu do 2020 r. Recykling nadal będzie stwarzać nowe możliwości gospodarcze, przyczyniając się do efektywniejszego gospodarowania zasobami w ramach gospodarki UE. Szacuje się, że w sektorze recyklingu odpadów można utworzyć nawet pół miliona miejsc pracy .

Przewiduje się, że jeżeli na poziomie UE nie zostaną podjęte dodatkowe środki mające na celu wsparcie państw członkowskich i zapewnienie im równych szans, w szczególności w obszarze inspekcji krajowych, między państwami członkowskimi w dalszym ciągu będą się utrzymywać znaczne różnice pod względem wdrażania i egzekwowania. Zgodność z docelowymi poziomami UE w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów oraz kierowania ich ze składowisk do ponownej obróbki nadal będzie stanowić priorytet i niektóre państwa członkowskie będą musiały dołożyć znacznych starań, aby osiągnąć te poziomy UE.

WNIOSKI

Strategia odegrała ważną rolę w wytyczaniu kierunku rozwoju polityki. Osiągnięto znaczne postępy na wielu frontach, w szczególności jeżeli chodzi o ulepszenie i uproszczenie prawodawstwa, ustalenie i rozpowszechnienie kluczowych pojęć, takich jak hierarchia postępowania z odpadami oraz podejście oparte na cyklu życia produktu, zwrócenie uwagi na zapobieganie powstawaniu odpadów, koordynację wysiłków służących podniesieniu poziomu wiedzy oraz ustanawianie nowych europejskich poziomów w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów.

Zasadniczo współczynniki recyklingu uległy poprawie, liczba odpadów trafiających na składowiska zmalała, a zastosowanie substancji niebezpiecznych w niektórych strumieniach odpadów zostały ograniczone. Obecna polityka pozwoliła ograniczyć stopień względnego oddziaływania na środowisko w przeliczeniu na jedną tonę przetworzonych odpadów. Korzyści te są jednak niwelowane przez negatywny wpływ na środowisko powodowany przewidywanym wzrostem ilości wytwarzanych odpadów.

Jeżeli nie zostaną podjęte kolejne i uzupełniające inicjatywy, szanse na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i ogólnego negatywnego wpływu na środowisko, na stworzenie nowych miejsc pracy i zaspokojenie popytu na zasoby zostaną zaprzepaszczone.

Konieczne jest podejmowanie ciągłych starań w celu poszerzania bazy wiedzy : niezbędne jest opracowanie nowych wskaźników umożliwiających dokonanie oceny postępów w kierunku społeczeństwa powszechnie stosującego recykling, a także zlokalizowanie strumieni odpadów i materiałów oraz przepływu zasobów. Należy poprawić jakość informacji i prognoz na temat wpływu polityki w zakresie gospodarki odpadami na środowisko i zdrowie w kontekście cyklu życia, skupiając się w szczególności na strategiach dotyczących zasobów i klimatu.

Właściwe wdrażanie i egzekwowanie istniejącego dorobku prawnego UE w zakresie odpadów, w szczególności poprzez zapewnienie zgodności z kluczowymi docelowymi poziomami UE oraz wdrożenie w pełnym zakresie dyrektywy ramowej w sprawie odpadów i rozporządzenia w sprawie przemieszczania odpadów, nadal musi być priorytetem. W tym kontekście na podstawie krajowych planów gospodarowania odpadami zostanie opracowana procedura aktywnej weryfikacji wraz z systemem wczesnego ostrzegania w zakresie zgodności z kluczowymi docelowymi poziomami UE. Komisja podejmie środki służące dalszemu wspieraniu krajowych polityk mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów, w tym zapobieganie powstawaniu bioodpadów i ograniczanie marnotrawstwa żywności.

Komisja zbada nowe narzędzia pod kątem wspierania działalności w zakresie wdrażania i egzekwowania, w szczególności w świetle ostatniego wypadku, jaki miał miejsce na Węgrzech. Szczególny nacisk zostanie położony na koordynację na szczeblu UE działań inspekcji krajowych, które mają opierać się na strategiach ukierunkowanych na rezultaty oraz na promowaniu wzajemnych inspekcji i niezależnych audytów, zwłaszcza w odniesieniu do zakładów o potencjalnym oddziaływaniu transgranicznym.

Obecne minimalne docelowe poziomy w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów w UE zapewniają znaczne możliwości dalszego postępu w tym zakresie. W tym celu należy usilnie zachęcać do wprowadzania instrumentów stosowanych w państwach członkowskich osiągających dobre wyniki, a w szczególności należy do tego zachęcić państwa członkowskie, które osiągają słabsze wyniki. Należy promować jak najlepsze łączenie instrumentów gospodarczych i prawnych , w szczególności poprzez wprowadzanie zakazów składowania i stosowanie koncepcji odpowiedzialności producenta w odniesieniu do różnych strumieni odpadów na podstawie wspólnego podejścia europejskiego.

Aby w UE powstawały nowe miejsca pracy, niezbędna jest poprawa konkurencyjności sektorów recyklingu w UE. W tym kontekście zapewnienie konkurencyjności przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu ochrony środowiska jest dla Komisji jednym z głównych priorytetów. Ponadto Komisja zbada kwestię skuteczniejszego zapobiegania nielegalnemu wywozowi odpadów i dopilnuje, aby odpady wywiezione do państw trzecich przetwarzano w zakładach o wysokim standardzie, w szczególności w przypadku demontażu statków.

Polityka w zakresie gospodarki odpadami może wspierać rozwój rynków surowców wtórnych oraz zwiększać ich podaż w UE, tym samym przyczyniając się do efektywniejszego gospodarowania zasobami w ramach gospodarki UE. Należy zbadać nowe mechanizmy rynkowe sprzyjające stosowaniu surowców wtórnych, takie jak zachęty gospodarcze, w szczególności w celu lepszego wykorzystania znacznych możliwości, jakie stwarza recykling, jeżeli chodzi o ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Dzięki określeniu nowych i bardziej ambitnych celów w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu oraz dążeniu do określenia konkretnych docelowych poziomów dla poszczególnych rodzajów materiałów możliwa jest realizacja celu strategii „Europa 2020” , polegającego na „wspieraniu gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów”, oraz związanej z nim inicjatywy przewodniej . W tym sensie należy w większym stopniu skoncentrować się na celach w zakresie materiałów, które przez cały cykl życia wywierają negatywny wpływ na zdrowie i środowisko, w tym na wykorzystanie energii i na zmianę klimatu. Możliwe byłoby włączenie tych docelowych poziomów w zakres monitorowania postępów, czynionych przez państwa członkowskie na drodze do efektywniejszego gospodarowania zasobami, stanowiącego element sprawozdawczości krajowej w ramach strategii „Europa 2020”. Ponieważ osiągnięcie ambitnych docelowych poziomów w zakresie recyklingu odpadów i zapobiegania ich powstawaniu wymaga zaangażowania ze strony całego społeczeństwa obywatelskiego, cały czas będzie się dokładać starań na rzecz większego udziału zainteresowanych stron oraz podnoszenia świadomości publicznej.

Na szczególną uwagę zasługiwać będą nowe inicjatywy wspierające innowacyjność za pośrednictwem programu ramowego i partnerstw innowacji oraz w lepszy sposób włączające w rozwój polityki podejście oparte na cyklu życia. Oznaczałoby to większą spójność polityki w zakresie odpadów i projektowania produktów , w tym uwzględnienie zasad dotyczących włączenia minimalnej zawartości materiałów pochodzących z recyklingu przy wytwarzaniu produktów priorytetowych, możliwości recyklingu i trwałości produktów oraz ograniczenie zastosowania substancji niebezpiecznych. Zachęcać się będzie do korzystania z funduszy strukturalnych i funduszy spójności zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami i w celu przyjęcia najlepszych dostępnych technologii.

Po upływie 5 lat główne cele Strategii pozostają aktualne. Głównym celem interwencji była poprawa wdrażania i egzekwowania przepisów, zwiększenie znaczenia hierarchii postępowania z odpadami, zachęcanie do zapobiegania powstawaniu odpadów we wszystkich jego aspektach oraz przejście na stosowanie bardziej całościowych i jednolitych strategii dotyczących zasobów, w ramach których gospodarowanie odpadami jest kluczowym elementem większej całości. Komisja uznaje za konieczną dalszą konsolidację swojej polityki w zakresie gospodarki odpadami, a w 2012 r. przedstawi kolejne wnioski uwzględniające konkretne działania, dzięki którym społeczeństwo UE w większym stopniu stosować będzie recykling i efektywnie wykorzystywać zasoby.

[1] COM(2005) 666.

[2] Decyzja 1600/2002/WE.

[3] Rozporządzenie 1013/2006.

[4] COM(2007) 843.

[5] 2002/96/WE.

[6] 2002/95/WE.

[7] Rozporządzenie 1907/2006.

[8] 2008/98/WE.

[9] 2009/125/WE.

[10] 2006/66/WE.

[11] 2006/21/WE.

[12] COM(2008) 0397.

[13] 2000/53/WE.

[14] Zob. http://eippcb.jrc.es/reference/wt.html

[15] COM(2007) 0844.

[16] Dyrektywa 2005/64/WE.

[17] 99/31/WE.

[18] COM(2010) 235.

[19] 86/278/WE.

[20] COM(2008) 699.