15.2.2011   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/155

1.1

Komitet odnotowuje, że:

1.2

EKES podkreśla, że:

1.3

EKES proponuje uwzględnić w różnych obszarach polityki UE zasadniczą rolę lasów i sektora leśnego w gospodarce ekologicznej, zgodnie ze strategią „Europa 2020”.

1.4

EKES zaleca, by Komisja:

2.1

Celem omawianej zielonej księgi jest zachęcenie do udziału w ogólnoeuropejskiej debacie publicznej i zapoznanie się z opiniami na temat przyszłości polityki w dziedzinie ochrony lasów i informacji o lasach, jak również wniesienie wkładu w ewentualną aktualizację strategii leśnej UE, szczególnie w odniesieniu do kwestii związanych ze zmianą klimatu. Kwestie poruszone w zielonej księdze stanowią kontynuację rozważań ze wcześniejszej białej księgi Komisji „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania” (2).

2.2

W zielonej księdze nakreślono ogólną sytuację i wskazano na znaczenie lasów w UE, ich cechy charakterystyczne, funkcje oraz stojące przed nimi największe wyzwania. Przyjrzano się również zagrożeniom, które zmiana klimatu niesie dla funkcjonowania lasów, oraz opisano dostępne instrumenty ochrony lasów i systemy informacji o lasach.

2.3

Zgodnie z zasadą pomocniczości kwestie związane z polityką leśną leżą przede wszystkim w gestii państw członkowskich. Głównym zadaniem UE jest wnoszenie wartości dodanej do krajowych projektów i programów dotyczących leśnictwa, na przykład poprzez zwiększanie świadomości państw członkowskich na temat przyszłych wyzwań oraz przedstawianie zaleceń w celu szybkiej interwencji na szczeblu UE.

2.4

W niniejszej opinii rozważa się, w jaki sposób zmiana klimatu wpłynie na europejskie leśnictwo i ochronę lasów, a także wskazuje, jak należy rozwinąć kierunki polityki UE, by lepiej wesprzeć inicjatywy państw członkowskich w dziedzinie leśnictwa. Rozpatruje się również sposób, w jaki UE mogłaby ułatwić zarządzanie przyszłymi wyzwaniami, oraz potrzebę dalszych informacji. W tym kontekście ochrona lasów w UE powinna mieć na celu utrzymanie w przyszłości wszystkich funkcji produkcyjnych, społeczno-gospodarczych i ekologicznych lasów.

3.1

Konwencje Narodów Zjednoczonych uznają znaczenie lasów w przeciwdziałaniu zmianie klimatu (3) i utrzymaniu różnorodności biologicznej (4). Na płaszczyźnie ogólnoeuropejskiej, zgodnie ze strategią leśną UE, państwa członkowskie zobowiązały się stosować podejście, które równoważy poszczególne funkcje lasów w oparciu o zrównoważoną gospodarkę leśną i zasadę wielofunkcyjności (5). Na szczeblu UE uwzględniono różne funkcje lasów w strategii leśnej UE i w Planie działań dotyczącym gospodarki leśnej UE, jak też w komunikacie na temat przemysłu związanego z leśnictwem (6). Na poziomie krajowym i regionalnym funkcjami lasów zarządza się m.in. poprzez programy leśne. Tak więc sektor leśny dysponuje politycznymi ramami służącymi utrzymywaniu, równoważeniu i wzmacnianiu różnych funkcji lasu. Natomiast potrzeba dalszych wysiłków, by skoordynować zagadnienia dotyczące lasów z innymi właściwymi sektorami i strategiami. Stały Komitet ds. Leśnictwa, pozostałe grupy doradcze i komitety związane z leśnictwem (7) oraz komisyjna grupa ds. leśnictwa skupiająca przedstawicieli poszczególnych służb mogłyby podjąć się tego zadania. Należy wzmocnić rolę Stałego Komitetu ds. Leśnictwa w unijnym procesie decyzyjnym dotyczącym lasów. Na szczeblu krajowym trzeba również zapewnić skuteczniejszą koordynację między sektorami w kwestiach związanych z lasami. Przykład, który daje Komisja, przyjmując wybiegające w przyszłość i międzysektorowe podejście, ma duże znaczenie dla podmiotów krajowych.

3.2

Oczekuje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach znaczenie lasów jako odnawialnego zasobu naturalnego, źródła funkcji ekosystemu oraz zasadniczego warunku wysokiej jakości życia ludzi będzie coraz większe. Dla przykładu, odpowiedzialni konsumenci (8) już stanowią pokaźną część rynku w wielu europejskich krajach. Zróżnicowane i zrównoważone wykorzystanie lasów oraz produktów i usług leśnych, a także niezbędne w tym celu zarządzanie umożliwiają tworzenie miejsc pracy, dochodów i dobrobytu na różnych poziomach i na wielu obszarach. Leśnictwo i przemysł związany z leśnictwem, produkcja drewna, produkty niedrzewne oraz turystyka leśna mają szczególne znaczenie dla miejscowych wspólnot. Ważne jest, by zgodnie ze strategią „Europa 2020” zapewnić właścicielom lasów, wykonawcom usług w dziedzinie leśnictwa i sektorom przemysłu zużywającym drewno odpowiednie warunki funkcjonowania, mając na uwadze coraz większą konkurencję o grunty dostępne pod produkcję drewna oraz o drewno do dalszej przeróbki i pozyskiwania energii. Coraz ważniejsza staje się również rola umiejętności w zakresie przekazywania informacji. Międzynarodowy Rok Lasów 2011 stanowi okazję do zwiększenia akceptacji sektora leśnego wśród konsumentów i społeczeństwa oraz do uwypuklenia zrównoważonej konsumpcji i produkcji poprzez wskazanie korzyści, jakie w porównaniu z innymi materiałami niosą ze sobą drewno i jego produkty dla przezwyciężenia zmiany klimatu (np. w zakresie składowania dwutlenku węgla, niskiej energii wbudowanej, wydajności cieplnej itp.).

3.3

Ekologiczne działania na rzecz ochrony lasów tradycyjnie zapewniane były poprzez cele strategiczne oraz przepisy, wytyczne i zalecenia służące osiągnięciu tych celów. Na przestrzeni ostatnich lat odpowiedzialność za funkcje ekosystemu i inne dobra publiczne w coraz większym stopniu przechodziła na właścicieli lasów i wykonawców usług w dziedzinie leśnictwa. By sprostać problemom ekologicznym, podmioty te potrzebują zarówno nowej wiedzy i informacji o różnych możliwościach interwencji, np. wspólnych projektach w celu poprawy opłacalności, jak też zachęt finansowych. Jednym z wyzwań jest oszacowanie wartości gospodarczej ochrony różnorodności biologicznej i dorzeczy rzek, wykorzystania do celów rekreacyjnych bądź składowania dwutlenku węgla.

3.4

Lasy oraz drewno i jego produkty mają do odegrania zasadniczą rolę w regulacji klimatu. Szczególne znaczenie ma ich zdolność do składowania dwutlenku węgla. Produkty drzewne mogłyby zastąpić inne produkty wytworzone z materiałów, które są mniej skuteczne w zwalczaniu zmiany klimatu. Na przykład materiały drewnopochodne wykorzystywane w budownictwie, wyposażeniu wnętrz i w meblach względnie długo pochłaniają dwutlenek węgla. Bioenergia pozyskiwana z drewna może do pewnego stopnia zastąpić energię z paliw kopalnych. W ramach przeciwdziałania zmianie klimatu cele i instrumenty polityki mogą zostać wykorzystane jako bodźce do stosowania bardziej ekologicznych materiałów, np. drewna i jego produktów.

3.5

W ostatnich latach szkody spowodowane burzami i pożarami lasów doprowadziły do bardzo ożywionych dyskusji na temat wpływu zmiany klimatu na ekosystem leśny, a w rezultacie na działalność związaną z leśnictwem. Znaczenie lasów dla regulacji klimatu i ochrony gleb w wymiarze lokalnym i regionalnym różni się na poszczególnych obszarach. Świadomość tej kluczowej roli zwiększyła się w ostatnich latach, co wynika z lepszego poznania obiegu wody i z doświadczeń suchych regionów.

4.1

Zmiana klimatu zwiększy niepewność oraz zagrożenie dla środowiska związane z takimi zjawiskami, jak plagi szkodników, choroby, susze, powodzie, burze i pożary lasów. Kolejnym wyzwaniem jest globalizacja i związany z nią transport drewna i leśnego materiału rozmnożeniowego, co przyspiesza np. rozprzestrzenianie się szkodników poza ich naturalne obszary występowania. Wystąpienie ekologicznych zagrożeń lasów i sektora leśnego będzie miało wiele następstw społecznych i gospodarczych. Skutki gospodarcze mogą być wynikiem zmian wartości aktywów i warunków działalności przedsiębiorstw. Skutki społeczne mogą mieć charakter bezpośredni i przejawiać się zmianą warunków życia w wyniku zniszczenia lasów bądź pośredni, w wyniku negatywnego oddziaływania sytuacji ekonomicznej podmiotów na obszarach dotkniętych tymi zjawiskami. Tempo, w jakim pojawiają się zagrożenia dla środowiska, jest szczególnym wyzwaniem, np. dla rynków i logistyki. Potrzeba więcej informacji na temat potencjalnych przyczyn i skutków, tak aby zmniejszyć niepewność i móc zarządzać ryzykiem w kontekście zmiany klimatu.

4.2

Duża ilość zasobów leśnych i sprawna gospodarka leśna umożliwiają europejskim lasom dostosowanie się do różnych zmian. Jednakże w Europie istnieją znaczące różnice regionalne spowodowane różnicami w środowisku naturalnym i czynnikami społecznymi. Dla przykładu, ryzyko wystąpienia pożarów na suchych obszarach basenu Morza Śródziemnego poważnie się zwiększy w wyniku zmiany klimatu i działalności ludzkiej. Jeśli częstotliwość susz wzrośnie w innych regionach Europy, mogą na tym ucierpieć obszary występowania świerka. W wypadku łagodnych zim, kiedy ziemia nie zamarza, utrudniony zostanie wyręb drewna. Wzrasta również ryzyko zniszczeń poczynionych przez grzyby i insekty. Na obszarach, na których możliwości wyrębu są coraz mniejsze, może dojść do zniszczeń powodowanych przez burze i insekty. Konsekwencje dla właścicieli lasów i lokalnych gospodarek mogą być poważne, a ponadto może dojść do zmniejszenia różnorodności biologicznej lasów. Przekształcające się otoczenie biznesowe może zmienić względną przewagę różnych regionów, a tym samym wpłynąć na podział pracy między regionami i w społeczeństwie.

4.3

Szkodliwemu wpływowi zmiany klimatu można zapobiec dzięki planowaniu na wypadek sytuacji kryzysowych. Regularne analizy pomagają zarówno uniknąć niepożądanych efektów, jak i przewidzieć nagłe zmiany i katastrofy naturalne. Coraz ważniejsze staje się opracowywanie opartych na wielopoziomowych prognozach środków dostosowawczych i zapobiegawczych. Ważne jest również, by polityka i organa UE związane z leśnictwem, jak np. platforma technologiczna skupiająca sektory związane z leśnictwem, wspierały aktywną gospodarkę leśną i aktywne korzystanie z zasobów leśnych, a także pobudzały konkurencyjny charakter zrównoważonego korzystania z materiałów przyjaznych dla środowiska, takich jak drewno.

4.4

Efekt domina i efekty mnożnikowe można złagodzić dzięki wcześniejszemu przygotowaniu się na sytuacje kryzysowe, np. poprzez stworzenie mechanizmów reagowania, takich jak plany zarządzania ryzykiem, wyposażenie i sprawdzone rozwiązania. Szczególnie ważne są kwestie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy, w okresie zmian i podczas sytuacji kryzysowych.

5.1

Na szczeblu krajowym i unijnym istnieją solidne podstawy prawne i szereg instrumentów służących ochronie lasów. Obok tradycyjnej ochrony terenów wykorzystuje się także ograniczenia w zakresie zarządzania oraz wymóg posiadania zezwolenia. Problemem dla sektora leśnego jest fragmentaryzacja istniejących przepisów i instrumentów, co prowadzi do ich wzajemnego nakładania się i potencjalnych niespójności.

5.2

Środki ochronne oparte na dobrowolnych mechanizmach okazały się opłacalne, zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw leśnych. Niemniej jednak wdrożenie takiego podejścia wymaga przekazywania umiejętności i informacji właścicielom lasów oraz pełnego pokrycia kosztów związanych z dobrowolnymi działaniami ochronnymi i utratą dochodów.

5.3

Największą niepewność budzi obecnie różnorodność lasów poza obszarami chronionymi, jako że nie dysponujemy wystarczającymi informacjami na ten temat. Ponadto cele dotyczące korzystania na większą skalę z biomasy w produkcji energii odnawialnej mogą wpłynąć na gospodarkę leśną i wycinanie lasów, a tym samym na różnorodność.

6.1

Europejski sektor leśny zazwyczaj charakteryzuje się długą koleją rębu, tak więc nowe techniki gospodarki leśnej mogą przynieść rezultaty dopiero po kilku dziesięcioleciach. Warunki społeczne i gospodarcze zwiększają presję na opracowanie nowych technik produkcji leśnej i zbiorów w lasach gospodarczych, jak np. drewno energetyczne o krótkim okresie rotacji lub przerzedzanie dojrzałych lasów. Warunki ekologiczne, takie jak zmiana klimatu, same mogą wzmocnić wpływ na środowisko nowych technik gospodarki leśnej. Stan lasów i zachodzące w nich zmiany są nieustannie monitorowane w kontekście dostosowywania gospodarki leśnej, tak aby można ją było dostrajać do potrzeb i realizacji celów. Decyzje dotyczące gospodarki leśnej i korzystania z lasów są podejmowane przez właścicieli lasów, którzy potrzebują informacji na temat dostępnych wariantów zarządzania i ich potencjalnych skutków. Planowane zarządzanie lasami przez właścicieli lasów jest jednym z możliwych rozwiązań.

6.2

Jednym ze sposobów wsparcia wysiłków zmierzających do zachowania różnorodności puli genetycznej leśnego materiału rozmnożeniowego i zapewnienia jego dostosowania do zmiany klimatu jest odpowiednie dostosowanie systemu kryteriów i wskaźników dotyczących zrównoważonego leśnictwa.

7.1

Gromadzenie informacji o europejskich lasach rozdzielone jest między trzy główne podmioty:

7.2

Zgodnie z zasadą pomocniczości państwa członkowskie posiadają kompetencje w kwestiach, które ich dotyczą, a rola UE polega na wnoszeniu wartości dodanej poprzez wspólne działania. Krajowe ośrodki badawcze i statystyczne, takie jak publiczne inwentaryzacje lasów i urzędy statystyczne, zarządzają informacjami niezbędnymi do opracowywania i realizacji krajowej polityki leśnej. Obecne informacje o lasach w UE obejmują stan lasów, w tym pożary, a w niektórych wypadkach produkcję drewna i zastosowania końcowe, np. dane dotyczące produktów drewnopochodnych. Na organach krajowych spoczywa również odpowiedzialność za niektóre statystyki międzynarodowe. Eurostat odpowiada za statystyki dotyczące zasobów leśnych i produkcji drewna w UE oraz za dostarczanie informacji do międzynarodowych baz danych, np. kompilowanie i harmonizowanie danych krajowych (9). Ze względu na zobowiązania międzynarodowe Komisja wspiera również organa krajowe w harmonizacji danych (10). W procesie harmonizacji należy uwzględnić zarówno wymóg jednolitych statystyk, jak też krajowe i regionalne różnice w zawartości danych (np. wskaźniki dotyczące różnorodności). Komisja wdrożyła systemy monitorowania zjawisk mających skutki transgraniczne, takich jak zdrowie lasów (11) i pożary lasów (12), jak również wspólne systemy informacyjno-komunikacyjne (13).

7.3

Właściciele lasów i inne podmioty w sektorze leśnym zazwyczaj otrzymują informacje związane z prowadzoną przez nie działalnością od krajowych ośrodków badawczych i statystycznych bądź sektora prywatnego. Wytwarzają oni także informacje i przechowują je w swoich systemach informacyjnych funkcjonujących w czasie rzeczywistym. Coraz ważniejsza staje się rola bieżących informacji o lasach w kontekście zmieniających się warunków działalności przedsiębiorstw i adaptacji zarządzania zasobami leśnymi.

7.4

Kompletność, dokładność i aktualność informacji o lasach różni się w poszczególnych państwach członkowskich. Większość państw jest w stanie złożyć sprawozdanie na szczeblu krajowym ze swoich zasobów leśnych prawie co roku. Niektóre organa krajowe dostarczają też dokładnych i wiarygodnych sprawozdań rocznych na temat stanu zdrowia lasów, warunków panujących w lasach, potencjału produkcyjnego, bilansu dwutlenku węgla, ochronnej funkcji lasów oraz usług i rentowności lasów (14). W niektórych krajach UE informacje są niekompletne, niedokładne i nieaktualne. W celu harmonizacji statystyk międzynarodowych Komisja finansuje projekty badań i rozwoju oraz sieci współpracy (15). Główne niedociągnięcia w zakresie ochrony lasów i przezwyciężania zmiany klimatu to różnorodność lasów poza obszarami chronionymi, zrównoważone korzystanie z zasobów bioenergetycznych, ilość dwutlenku węgla magazynowanej w lasach, ilość pochłanianego dwutlenku węgla, w tym przez produkty drzewne, a także szybkie określenie zagrożonych terenów. Należy zwiększyć wsparcie dla podmiotów krajowych oraz usprawnić gromadzenie i ujednolicanie informacji.

7.5

Wyzwaniem dla generowania ujednoliconych informacji o lasach na szczeblu UE jest spora liczba podmiotów zaangażowanych w gromadzenie danych. Dlatego też należy przeprowadzić kompleksowe badanie i wskazać, kto zbiera jakiego rodzaju dane.