PL

|| KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Bruksela, dnia 24.6.2009

KOM(2009) 273 wersja ostateczna

 

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

w sprawie poprawy bezpieczeństwa chemicznego, biologicznego, radiologicznego i jądrowego w Unii Europejskiej – plan działania UE w obszarze CBRJ (Tekst mający znaczenie dla EOG)

{SEK(2009) 790} {SEK(2009) 791} {SEK(2009) 874}

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

w sprawie poprawy bezpieczeństwa chemicznego, biologicznego, radiologicznego i jądrowego w Unii Europejskiej – plan działania UE w obszarze CBRJ (Tekst mający znaczenie dla EOG)

1.           Wprowadzenie

Niebezpieczeństwo pozyskania przez grupy terrorystyczne materiałów chemicznych, biologicznych, radiologicznych lub jądrowych (CBRJ) spowodowało, że w ciągu ostatnich dziesięciu-piętnastu lat rządy i organizacje międzynarodowe przyjęły daleko idące przepisy[1] i programy, zmierzające do ochrony ludności przed zagrożeniami związanymi z tymi materiałami. Programy te mają stanowić odpowiedź na istniejące obawy, pogłębione przez liczne, dobrze udokumentowane przypadki zainteresowania grup terrorystycznych uzyskaniem takich materiałów. Liczba zdarzeń związanych z wykorzystaniem takich materiałów była na szczęście ograniczona, jednak powszechnie uważa się, że wchodzące w grę zagrożenia są na tyle poważne, iż nieodzowne jest skoordynowane działanie w dziedzinie zapobiegania, wykrywania i reagowania.

Wielu ekspertów podziela wprawdzie opinię, że terroryści muszą pokonać istotne trudności, by „skutecznie” zastosować takie materiały i wykorzystać je w swoich atakach, i że tym samym prawdopodobieństwo takich ataków jest raczej niskie, jednak oczywiste jest, że żadna władza publiczna nie może pozwolić sobie na zignorowanie tego zagrożenia, biorąc pod uwagę jego potencjalnie bardzo poważne konsekwencje dla życia ludzkiego oraz skutki gospodarcze. Eksperci przyjmują również zgodnie, że należy uważnie przeanalizować ewentualność ataków o ograniczonym zasięgu, ponieważ poniesione przez społeczeństwo koszty psychologiczne i gospodarcze, a także skutki dla zdrowia ludności byłyby znaczące nawet w przypadku przeprowadzonych na małą skalę ataków z wykorzystaniem wymienionych materiałów.

Uniemożliwienie terrorystom dostępu do materiałów CBRJ uznawane jest obecnie za jeden z zasadniczych priorytetów Unii Europejskiej. Fakt ten został uznany w strategii Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem, która została przyjęta przez Radę Europejską w dniu 1 grudnia 2005 r., a także w strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia, przyjętej przed Radę Europejską w dniu 12 grudnia 2003 r. [2]. Ponadto Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych przyjęła w 2007 r. szczegółowe konkluzje, w których wezwała do dalszej pracy w obszarze bezpieczeństwa CBRJ[3]na płaszczyźnie Unii Europejskiej.

2.           Definicje

Nie istnieją powszechnie przyjęte definicje materiałów, zagrożeń lub zdarzeń CBRJ: na przykład we wcześniejszych dokumentach UE określających politykę w tym obszarze istnieją najczęściej odniesienia do zdarzeń CBRJ bez definiowania, co należałoby przez nie rozumieć. Inne terminy odnoszące się do materiałów CBRJ mówią o atakach terrorystycznych z wykorzystaniem środków niekonwencjonalnych, w przeciwieństwie do bardziej konwencjonalnych środków, takich jak materiały wybuchowe czy broń. W dziedzinie wojskowości najczęściej pojawiają się odniesienia do wykorzystania broni niekonwencjonalnej lub broni masowego rażenia.

Jednak dla potrzeb niniejszego komunikatu najbardziej przydatne byłoby przyjęcie szerokiej definicji zagrożeń terrorystycznych związanych z materiałami CBRJ: każdy przypadek zastosowania substancji i materiałów chemicznych, biologicznych, radiologicznych lub jądrowych dla celów terrorystycznych. Z punktu widzenia zapobiegania i wykrywania jedynym możliwym do przyjęcia podejściem jest takie, które obejmuje wszystkie możliwe sposoby wykorzystania takich materiałów przez terrorystów; należy bowiem uwzględnić wszystkie możliwe zagrożenia związane z tymi materiałami.

Biorąc natomiast pod uwagę gotowość i sposoby reagowania w tej dziedzinie, nie da się uniknąć przyjęcia jako punktu wyjścia podejścia uwzględniającego wszystkie niebezpieczeństwa, bowiem niezależnie od tego, czy zdarzenie CBRJ jest przypadkowe czy zamierzone, spowodowane działalnością człowieka czy nie, środki reagowania w dziedzinie ochrony ludności i zdrowia będą prawdopodobnie zbliżone. Pakiet środków politycznych w obszarze CBRJ opiera się zatem w dużej mierze na podejściu uwzględniającym wszystkie niebezpieczeństwa, jednak ze szczególnym naciskiem na przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym, przede wszystkim w odniesieniu do działań zapobiegawczych.

3.           Najnowsze osiągnięcia w obszarze CBRJ na szczeblu krajowym i na szczeblu UE

Polityka w obszarze CBRJ przedstawiona w niniejszym komunikacie opiera się na szeregu rożnych środków, które zostały ostatnio podjęte w państwach członkowskich oraz w Unii Europejskiej.

3.1.        Środki krajowe

Za szereg obszarów, które objęte zostały aktualnym pakietem środków, odpowiedzialne są w pierwszym rzędzie państwa członkowskie. Odpowiadają one za ochronę swoich obywateli przed zagrożeniami w obszarze CBJN za pośrednictwem szeregu różnych środków oraz przy zaangażowaniu szeregu odpowiedzialnych organów. Ich organy ścigania, służby ochrony ludności i służby medyczne jako pierwsze pojawią się na miejscu zdarzenia, ich pojazdy pogotowia, ich szpitale i zgromadzone przez nich środki zaradcze będą niezbędne dla zapewnienia pierwszej, ratunkowej pomocy medycznej oraz późniejszej opieki. Niezbędne będzie skorzystanie z krajowego potencjału z dziedziny kryminalistyki, pomocnego w dochodzeniu przyczyn danego zdarzenia, a także w ustaleniu sprawców w przypadku ataku zamierzonego. Ogólnie rzecz biorąc, wiele państw członkowskich jest stosunkowo dobrze przygotowanych do reakcji w sytuacji zagrożenia CBRJ, każde z nich znalazło swoje własne rozwiązania w zakresie koordynacji i innych wyzwań o istotnym znaczeniu związanych z zapobieganiem zdarzeniom CBRJ, wykrywaniem takich zdarzeń i wreszcie pokonywaniem ich skutków zaistniałych na obszarze danego państwa.

3.2.        Środki na szczeblu UE

W 2001 r. Rada Europejska w Gandawie doprowadziła do podjęcia pierwszych kroków mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom w obszarze CBRJ na szczeblu UE[4]; po czym w grudniu 2002 r. przyjęto „Program na rzecz poprawy współpracy w Unii Europejskiej zmierzającej do zapobiegania terrorystycznym zagrożeniom chemicznym, biologicznym, radiologicznym lub jądrowym oraz ograniczania ich skutków”[5]. Program ten został zastąpiony przez program solidarnościowy UE w sprawie skutków zagrożeń i ataków terrorystycznych, przyjęty przez Radę i Komisję w dniu 3 grudnia 2004 r. Pod wpływem ataków w Madrycie, które miały miejsce 11 marca 2004 r., dokonano rozszerzenia, weryfikacji i zastąpienia programu przyjętego w obszarze CBRJ w 2002 r.[6]. Istotne elementy programu solidarnościowego zostały ujęte w ogólnej strategii w sprawie zwalczania terroryzmu oraz w związanym z nią planie działania, które sporządzono w 2005 r. w następstwie ataków terrorystycznych w Londynie[7].

Jak przedstawiono powyżej, konkluzje Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych z dnia 6 grudnia 2007 r. w sprawie ograniczenia zagrożenia chemicznego, biologicznego, radiologicznego oraz jądrowego oraz w sprawie gotowości do przeciwdziałania biozagrożeniom zawierają zestawienie najnowszych działań, realizowanych obecnie na szczeblu UE. Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych stwierdza w swoich konkluzjach, że: „Uważa, że należy w dalszym ciągu opracowywać skuteczne polityki ograniczania zagrożeń CBRN (…)” W konkluzjach Rada również „zachęca Komisję, by kontynuowała, w ramach swych kompetencji, prace w dziedzinie CBRN wraz z państwami członkowskimi i stronami zainteresowanymi, unikając jednocześnie powielania działań i wykorzystując dobre praktyki państw członkowskich (…)”.

Jeżeli chodzi o kontakty zewnętrzne, to operacyjne i przekrojowe podejście, które wymaga ścisłej koordynacji oraz współpracy między państwami członkowskimi a Komisją, znalazło swoje potwierdzenie w realizacji strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia oraz takich instrumentach Wspólnoty jak instrument na rzecz stabilności, instrument bezpieczeństwa jądrowego i współpracy oraz instrument pomocy przedakcesyjnej[8].

3.3.        Unijne mechanizmy reagowania

Odpowiedzialność za reagowanie na zdarzenia CBRJ ponoszą wprawdzie państwa członkowskie, jednak na szczeblu UE opracowano solidne procedury zarządzania kryzysowego oraz narzędzia służące jako wsparcie państw członkowskich w obliczu kryzysu, którego skutki mają wymiar transgraniczny. Unia Europejska zwiększyła swój potencjał w celu zapewnienia skoordynowanej strategii i skoordynowanego wsparcia między państwami członkowskimi w przypadkach katastrofy. Taka współpraca odbywa się za pośrednictwem wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności[9]. Głównym zadaniem tego mechanizmu jest ułatwienie współpracy w zakresie pomocy na rzecz ochrony ludności w przypadku poważnych sytuacji kryzysowych, które mogą wymagać natychmiastowej reakcji. Za pośrednictwem centrum monitorowania i informacji Komisja aktywnie wspiera działania polegające na uruchomieniu pomocy mającej na celu ochronę ludności, na skierowaniu takiej pomocy do krajów, które dotknął poważny kryzys oraz na koordynacji tej pomocy.

Istnieją również uzgodnienia dotyczące koordynacji w sytuacjach kryzysowych, zapewniające przekrojowe podejście do zarządzania w sytuacji kryzysowej. Mają one zastosowanie zarówno w odniesieniu do kryzysów zewnętrznych jak i do kryzysów na terytorium UE. Komisja uczestniczy w realizacji tych uzgodnień za pośrednictwem systemu zarządzania sytuacjami kryzysowymi (ARGUS), który umożliwia między innymi natychmiastową wymianę informacji między zarządzanymi przez Komisję systemami szybkiego ostrzegania, takimi jak ECURIE – system na potrzeby zagrożeń radiologicznych, system wczesnego ostrzegania i reagowania na potrzeby chorób zakaźnych, system RAS-BICHAT na potrzeby biologicznych i chemicznych zagrożeń dla zdrowia oraz centrum monitorowania i informacji dotyczących kwestii ochrony ludności. Ważną rolę w reagowaniu na zagrożenia dla zdrowia pełni ponadto Komitet ds. Ochrony Zdrowia, przede wszystkim w obszarze przygotowań do wystąpienia sytuacji kryzysowej, ćwiczeń na wypadek zdarzeń CBRJ, a także sporządzania wykazów czynników patogennych i substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia. Jednocześnie Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób sporządza oceny ryzyka odnośnie do chorób zakaźnych i zdarzeń o podłożu biologicznym.

4.           Plan działania UE w obszarze CBRJ

4.1.        Opracowanie planu działania UE w obszarze CBRJ – grupa zadaniowa ds. CBRJ

W lutym 2008 r. Komisja powołała grupę zadaniową ds. CBRJ, aby przygotować aktualną strategię w obszarze CBRJ. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech pracy realizowanej w ramach grupy zadaniowej było jej przekrojowe podejście – uwzględniające różne dziedziny oraz jednostki. Uczestnicy grupy reprezentowali szereg władz i organizacji krajowych, począwszy od licznych ministerstw, takich jak ministerstwa spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, obrony i zdrowia, poprzez przedstawicieli organizacji krajowych zajmujących się reagowaniem, obroną cywilną, organów odpowiedzialnych za ochronę przed promieniowaniem oraz innych organizacji odpowiedzialnych za udzielanie pierwszej pomocy, aż po instytuty kryminalistyki oraz organy ds. ochrony jądrowej. Obecni byli również przedstawiciele organów UE, reprezentujący w szczególności Europol i Eurojust. Jest to dowodem na to, jak wiele podmiotów jest zainteresowanych udziałem w opracowywaniu dalszych środków politycznych na szczeblu europejskim.

W styczniu 2009 r. opublikowano sprawozdanie końcowe grupy zadaniowej, które zawierało 264 oddzielnych zaleceń. Stanowią one potwierdzenie nie tylko tego, że istniało jeszcze wiele do zrobienia, ale również tego, że eksperci byli w dużej mierze jednomyślni odnośnie do sposobów rozwiązania istniejących problemów. Plan działania UE w obszarze CBRJ opiera się na tym sprawozdaniu końcowym.

4.2.        Cel ogólny oraz najistotniejsze środki

Ogólny cel nowej strategii, którą zaproponowano w obszarze CBRJ, to ograniczenie zagrożeń dla mieszkańców Unii Europejskiej, powodowanych przez zdarzenia CBRJ, a także szkód, jakie mogą oni w związku z tym ponieść. Jest to możliwe za pośrednictwem spójnego planu działania UE w obszarze CBRJ określającego środki priorytetowe, w realizację którego zaangażowane zostaną wszystkie zainteresowane podmioty, włącznie z przedstawicielami sektora przemysłowego. Należy wykorzystać odpowiednie instrumenty Wspólnoty oraz instrumenty dostępne w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (w szczególności instrument na rzecz stabilności[10], instrument współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego oraz instrument pomocy przedakcesyjnej), których celem jest ograniczanie zagrożeń CBRJ i zwiększenie gotowości poza terytorium UE, jak również odpowiednie postanowienia Traktatu o Euratomie oraz przepisy prawa pochodnego; powinny one wzajemnie się uzupełniać, należy dążyć do osiągnięcia spójności.

Powyższy cel zostanie osiągnięty dzięki skoncentrowaniu starań i zasobów na kwestii zminimalizowania prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń CBRJ oraz ograniczenia ich konsekwencji, jeżeli zdarzenia te faktycznie zaistnieją. Niektóre z najistotniejszych środków służących osiągnięciu powyższych celów to:

· wdrożenie takiej strategii w obszarze bezpieczeństwa CBRJ na terytorium Unii Europejskiej, która opiera się na zagrożeniach. Wymaga to zastosowania oceny zagrożeń, która umożliwi określenie priorytetów w odniesieniu do środków bezpieczeństwa;

· zagwarantowanie właściwej ochrony materiałów CBRJ oraz ograniczenie możliwości wykorzystania ich w niewłaściwym celu;

· poprawa wymiany informacji między państwami członkowskimi w zakresie kwestii dotyczących bezpieczeństwa CBRJ w celu szybszego reagowania na pojawiające się zagrożenia;

· działanie na rzecz rozwoju i stosowania systemów detekcji na terytorium UE; oraz

· zapewnienie jednostkom odpowiedzialnym za pierwszą pomoc niezbędnych narzędzi, dzięki którym w przypadku zdarzeń CBRJ możliwe jest ratowanie życia i ograniczanie szkód materialnych.

Powyższe cele zostaną osiągnięte dzięki realizacji 133 środków opisanych w planie działania UE w obszarze CBRJ, który jest częścią składową obecnego pakietu strategicznego.

Plan działania UE w obszarze CBRJ nie jest aktem prawnym. Bezpośrednie konsekwencje prawne i finansowe dla UE mogłyby być zatem jedynie skutkiem aktów prawnych ustanawianych ewentualnie w przyszłości dla potrzeb realizacji planu działania. W tym celu najpierw przeprowadzona zostałaby oddzielna ocena skutków – włącznie z oceną skutków w obszarze sektora gospodarczego oraz środowisk badawczych, a także systematyczny i ścisły monitoring dla zagwarantowania zgodności z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej.

4.3.        Najważniejsze obszary pracy

W planie działania przewidziano trzy najważniejsze kierunki prac związanych z bezpieczeństwem w obszarze CBRJ:

· zapobieganie – dopilnowanie, aby nieuprawniony dostęp do krytycznych materiałów CBRJ był jak najbardziej utrudniony;

· wykrywanie – zdolność wykrywania materiałów CBRJ w celu zapobiegania zdarzeniom CBRJ lub reagowania na nie;

· gotowość i reagowanie – zdolność skutecznego reagowania na zdarzenia z wykorzystaniem materiałów CBRJ i jak najszybsze pokonywanie ich skutków.

Wymienione trzy kierunki prac zostały poparte licznymi środkami horyzontalnymi, które podlegają obszernemu zastosowaniu w odniesieniu do wszystkich prac w obszarze CBRJ.

4.4.        Zapobieganie

Środki zapobiegawcze stanowią główny punkt, na którym skupiają się działania określone w planie działania w obszarze CBRJ. W tym celu starania powinny skoncentrować się na ograniczonej liczbie słabych punktów, które mogłyby zostać wykorzystane do złych celów; starania te powinny oprzeć się o przeprowadzone dokładnie oceny ryzyka. W konsekwencji jednym z pierwszych działań, jakie należy podjąć w ramach planu działania w obszarze CBRJ, powinno być określenie priorytetów w zakresie materiałów CBRJ wysokiego ryzyka w oparciu o szczegółową ocenę ryzyka. Będzie to warunkiem niezbędnym dla podjęcia szeregu dalszych środków, ukierunkowanych w sposób szczególny na materiały CBRJ wysokiego ryzyka.

Kolejne działania będą koncentrować się na bezpieczeństwie materiałów i obiektów CBRJ, kontroli materiałów CBRJ, kształtowaniu wysokiej kultury bezpieczeństwa wśród pracowników, lepszego identyfikowania podejrzanych transakcji i podejrzanego zachowania w związku z materiałami CBRJ wysokiego ryzyka, poprawie bezpieczeństwa transportu, lepszej wymianie informacji, lepszych uregulowaniach dotyczących zasad wwozu i wywozu oraz pogłębieniu współpracy w zakresie bezpieczeństwa materiałów jądrowych.

4.5.        Wykrywanie

Zdolność do wykrywania jest niezbędnym uzupełnieniem działań zapobiegawczych. Wykrywanie ma również zasadnicze znaczenie dla zapewnienia właściwej reakcji na potencjalne zdarzenie w obszarze CBRJ, ponieważ bez wykrycia nie ma możliwości ustalenia, jakie materiały zostały wykorzystane w danym zdarzeniu. Na terytorium Unii Europejskiej, w której nie istnieją granice wewnętrzne, należy zainstalować i stosować systemy wykrywania zarówno na granicach zewnętrznych jak i na terytorium poszczególnych państw członkowskich. Właściwe i natychmiastowe wykrycie może pomóc w uratowaniu tysięcy ludzkich istnień i zapewnić niezbędne zaplecze do odpowiedniej reakcji.

Starania podejmowane na szczeblu Unii Europejskiej w odniesieniu do wykorzystania sprzętu do wykrywania materiałów CBRJ skoncentrują się na opracowaniu minimalnych norm wykrywania, które będą stosowane na terytorium całej Unii Europejskiej, na stworzeniu systemu prób, testów i certyfikacji dla potrzeb wykrywania materiałów CBRJ oraz na poprawie wymiany dobrych sposobów postępowania w obszarze wykrywania materiałów CBRJ.

4.6.        Gotowość i reagowanie

Należy podjąć dalsze działania zmierzające do poprawy istniejących środków, w szczególności w odniesieniu do zdarzeń CBRJ, które spowodowane zostały w złym zamiarze. Szczególną uwagę należy zwrócić na planowanie na wypadek sytuacji kryzysowych w obszarze CBRJ, zwiększenie potencjału środków zaradczych, usprawnienie przepływu informacji, opracowanie lepszych narzędzi modelowania oraz zwiększenie potencjału dochodzeniowo-śledczego.

4.7.        Działania horyzontalne

Działania horyzontalne, które określono w planie działania w obszarze CBRJ, skupiają się na współpracy międzynarodowej, komunikacji ze społeczeństwem, narzędziach informacji, szkoleniach, bezpieczeństwie osobowym, badaniach oraz kryminalizacji czynów w obszarze CBRJ.

5.           Wykonanie

5.1.        Istniejące struktury

Realizacja planu działania powinna postępować przede wszystkim w ramach istniejących już struktur. Mimo że plan działania UE zakłada stworzenie niewielkiej ilości nowych struktur roboczych, mają one służyć przede wszystkim jako robocze rozwiązania przejściowe do realizacji szczególnych, ograniczonych w czasie zadań.

W obszarze ochrony ludności prace będą realizowane w ramach wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności oraz instrumentu finansowego ochrony ludności, a ich celem będzie zwiększenie gotowości na wypadek zdarzenia w obszarze CBRJ. Wspomniane prace obejmują organizację warsztatów, szkoleń (przynajmniej raz w roku), wymianę ekspertów, ćwiczenia symulacyjne, opracowywanie scenariuszy i ocenę potencjału. Niezbędne są dalsze kroki zmierzające do zwiększenia potencjału reakcji UE w obszarze CBRJ, zwłaszcza poprzez poprawę dostępności modułów ochrony ludności i zbadanie potrzeby nowych typów takich modułów oraz możliwości realizacji w pierwszej kolejności kluczowych modułów w przypadku dużych wydarzeń publicznych. Różne aspekty pracy w ramach tego mechanizmu zostaną zharmonizowane dzięki uruchomieniu programu odporności UE w obszarze CBRJ; w ramach tego programu skupione zostaną różne działania z zakresu ochrony ludności, które zawarte zostały w planie działania UE w obszarze CBRJ, zapewniając skonsolidowany wkład ze strony mechanizmu obrony ludności w ogólną realizację niniejszego planu działania.

Obszerne struktury opracowano już w sektorze zdrowia. W realizacji zawartych w planie działania środków dotyczących sektora zdrowia istotną rolę odegrają Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia oraz istniejące mechanizmy wymiany informacji takie jak system wczesnego reagowania i ostrzegania (EWRS), system wczesnego ostrzegania o zagrożeniach oraz atakach biologicznych i chemicznych (RAS BICHAT) oraz system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt (RASFF).

5.2.        Grupa doradcza ds. CBRJ

Biorąc pod uwagę fakt, że wkład grupy zadaniowej ds. CBRJ w stworzenie pakietu zawierającego obecną strategię był nieodzowny, Komisja pragnie kontynuować współpracę z członkami grupy zadaniowej również na etapie realizacji, powołując grupę doradczą ds. CBRJ i przewodnicząc jej. Podgrupy odpowiedzialne za kwestie związane z materiałami chemicznymi i biologicznymi oraz radiologicznymi i jądrowymi spotykałyby się dwa razy w roku w celu omówienia realizacji planu działania po jego przyjęciu, w tym również sprawozdań z wymienionych wyżej kilku grup roboczych, podejmujących poszczególne kwestie. Wspomniane podgrupy składałyby wówczas sprawozdania całości grupy doradczej, odpowiedzialnej za kwestie na płaszczyźnie horyzontalnej, która spotykałaby się raz lub dwa razy w roku, w zależności od potrzeb. Należy oczywiście zagwarantować wymianę informacji oraz koordynację w ramach istniejących już struktur, takich jak właściwe zespoły robocze w Radzie oraz Komitet ds. Ochrony Zdrowia, jak również grupy utworzone w ramach Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.

5.3.        Pomoc finansowa ze strony Komisji

Najważniejsze narzędzia finansowe, które są do dyspozycji Komisji dla potrzeb wsparcia realizacji obecnego pakietu strategicznego to obowiązujące programy finansowe, a przede wszystkim szczegółowy program „Zapobieganie, gotowość i zarządzanie skutkami terroryzmu i innymi rodzajami ryzyka dla bezpieczeństwa”, jak również szczegółowy program „Zapobieganie i walka z przestępczością”[11]. Wymienione szczegółowe programy obejmą okres do grudnia 2013 r. W rocznych programach pracy opracowywanych w ramach obu wymienionych programów finansowych zostaną określone kwoty, które będą udostępnione dla potrzeb realizacji pakietu środków w ramach obecnego pakietu strategicznego. Przewiduje się, że w latach 2010-2013 w ramach wsparcia realizacji planu działania w obszarze CBRJ udostępnione zostaną środki w wysokości do 100 milionów EUR.

Do realizacji planu działania w obszarze CBRJ przyczynią się również dodatkowe środki finansowe, pochodzące z wymienionych poniżej programów i instrumentów.

W ramach instrumentu finansowego ochrony ludności[12] zostaną udostępnione środki „w celu wspierania i uzupełniania wysiłków państw członkowskich mających na celu głównie ochronę ludzi, ale także ochronę środowiska i mienia, w tym dziedzictwa kulturowego, w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka, aktów terroryzmu oraz katastrof technicznych radiologicznych i ekologicznych oraz ułatwianie wzmocnionej współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie ochrony ludności.”[13]. Również ten instrument obowiązuje do dnia 31 grudnia 2013 r.

Jeżeli chodzi o obszar badań, w siódmym programie ramowym Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji[14], w szczególności w jego części dotyczącej badań naukowych w dziedzinie bezpieczeństwa, przewidziano znaczące możliwości finansowania obszarów badań, które zostały potraktowane priorytetowo w planie działania UE w obszarze CBRJ. Stopniowo udostępniane są już wyniki pierwszego zaproszenia do składania wniosków, które są związane z obszarem CBRJ (wykrywanie, zarządzanie kryzysowe). Podobnie jak inne wymienione programy finansowe, również ten program ramowy obowiązuje do dnia 31 grudnia 2013 r. Kolejne priorytety w obszarze badań związanych z bezpieczeństwem będą wynikać z prac europejskiego forum badań i innowacji w dziedzinie bezpieczeństwa (ESRIF), którego sprawozdania obejmować będą wskazówki w sprawie przyszłych zagrożeń ze strony materiałów CBRJ oraz zakres starań w obszarze badań i innowacji, jakie należy podjąć w celu przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Unijny program w dziedzinie zdrowia na lata 2008-2013 będzie w dalszym ciągu wspierał prace Komitetu ds. Ochrony Zdrowia oraz działania dotyczące gotowości i reagowania na zagrożenia dla zdrowia publicznego związane z materiałami CBRJ.

I wreszcie, Komisja Europejska zaproponowała, aby w przypadku wystąpienia zdarzenia CBRJ, rozszerzono zakres stosowania istniejącego Funduszu Solidarności Unii Europejskiej w taki sposób, aby jego środki mogły być wykorzystane na pomoc dla państwa członkowskiego (państw członkowskich), które ucierpiało (ucierpiały), przeznaczoną na pokonywanie skutków tego zdarzenia [15].

Jedną ze szczególnych możliwości wykorzystania dostępnych środków w celu realizacji planu działania w obszarze CBRJ mogłoby być przyznanie dotacji danemu państwu członkowskiemu lub grupie państw członkowskich w celu opracowania i realizacji określonych działań. Taka koncepcja może być naturalnie zrealizowana jedynie wtedy, gdy przestrzegane są właściwe kompetencje państw członkowskich i Komisji oraz zgodnie z obowiązującymi przepisami finansowymi.

5.4.        Ramy czasowe, sprawozdawczość i przegląd

Plan działania UE w obszarze CBRJ zostanie poddany przeglądowi w 2013 r. Okres ten powinien być wystarczająco długi, aby osiągnięto znaczące postępy, dobrze odpowiada on również ramom czasowym programów finansowych, które wspierają jego realizację. W tym czasie składane będą regularne sprawozdania z jego realizacji, zaś sama realizacja będzie przedmiotem monitorowania dzięki stałemu zaangażowaniu wspomnianej wcześniej grupy doradczej; sporządzane będą między innymi sprawozdania dla właściwych zespołów roboczych w Radzie, które zajmują się kwestiami CBRJ. Komisja przedstawi również sprawozdanie śródokresowe. Biorąc pod uwagę elastyczną formę planu działania, w każdym momencie na etapie jego realizacji będzie możliwość odpowiedniego dostosowania określonych priorytetów oraz wprowadzenie innych zmian.

6.           Połączenie bezpieczeństwa i zdrowia – przegląd najlepszych sposobów postępowania

Jeden z wniosków wynikających z wcześniejszych prac w zakresie gotowości do przeciwdziałania zagrożeniom biologicznym podjętych przez Komisję i Europol oraz krajowe organy ścigania i organy odpowiedzialne za ochronę zdrowia przewidywał, że należy pogłębiać dalszą współpracę i koordynację między tak dużą ilością różnych podmiotów zaangażowanych w zapobieganie zdarzeniom w obszarze CBRJ i reagowanie na te zdarzenia. Mimo tego, że wszystkie te podmioty działają dla dobra publicznego, zaś ich najważniejszym priorytetem zawsze jest ochrona ludzkiego życia, nie można uniknąć sytuacji, w której – w przypadku zaistniałego zdarzenia – każdy z tych podmiotów będzie działał z perspektywy swojego własnego zakresu odpowiedzialności. Wszystkie działania wymienionych organów będą prawdopodobnie podejmowane w środowisku, które będzie w dużym stopniu zaburzone ze względu na traumatyczne zdarzenie, które właśnie miało miejsce, i które być może wiąże się z licznymi ofiarami śmiertelnymi. Zarządzanie w takiej sytuacji musi przebiegać należycie, należy regularnie przeprowadzać szkolenia, tak aby ogólna reakcja była tak skoordynowana i skuteczna, jak społeczeństwo by tego – zgodnie z przysługującym mu prawem – oczekiwało.

Komisja, dążąc do wsparcia państw członkowskich w osiągnięciu postępów w realizowanych w tym obszarze pracach, dokonała zestawienia wyników trzech oddzielnych warsztatów regionalnych, podczas których kwestie te zostały omówione przez osoby zajmujące się praktyczną realizacją w państwach członkowskich; w oparciu o to zestawienie powstał dokument zawierający to, odnośnie czego eksperci odnieśli porozumienie, i co można określić jako obowiązujące najlepsze sposoby postępowania, w szczególności w obszarze chemicznym i biologicznym. Wyłącznym celem tego dokumentu jest udzielenie wsparcia państwom członkowskim w podejmowanych obecnie przez nich wysiłkach zmierzających do zwiększenia ich gotowości w obszarze CBRJ.

7.           Stosunki zewnętrzne

Najważniejszą częścią realizowanej przez UE obecnie polityki w zakresie stosunków zewnętrznych jest strategia UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, przyjęta w grudniu 2003 r. Strategia ta została niedawno poddana aktualizacji i weryfikacji, w efekcie której Rada przyjęła w grudniu 2008 r. „Nowe kierunki działań Unii Europejskiej na rzez zwalczania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia i systemów jej przenoszenia”[16]. Te nowe kierunki działań oraz bieżący pakiet unijnych środków w obszarze CBRJ będą – wraz z właściwymi instrumentami Wspólnoty, a przede wszystkim instrumentem na rzecz stabilności – wzajemnie wzmacniać swoje oddziaływanie w zakresie ograniczania zagrożeń powodowanych przez materiały CBRJ. Ze swojej strony Komisja zapewni spójne i skoordynowane podejście do ich realizacji. W marcu 2009 r. Komisja opublikowała komunikat, w którym zawarte są jej poglądy na kwestie nierozprzestrzeniania broni jądrowej[17], oraz w którym zaprezentowano możliwe sposoby poprawy środków w tej dziedzinie, przede wszystkim z perspektywy postanowień Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej odnoszących się do bezpieczeństwa jądrowego.

Poprzez instrument na rzecz stabilności Komisja wspiera kraje trzecie w tworzeniu programów szkoleń i pomocy w obszarze ograniczania zagrożeń w obszarze chemicznym, biologicznym, radiologicznym i jądrowym oraz gotowości na te zagrożenia. Zakres terytoriów objętych pomocą UE ulega stopniowemu rozszerzeniu, obejmując – obok krajów byłego Związku Radzieckiego – nowe newralgiczne regiony, w tym Azję Południowo-Wschodnią, Bliski Wschód oraz regiony Afryki; pomoc ta dotyczy w szczególności dziedziny jądrowej i biologicznej. Do lepszej realizacji rezolucji nr 1540 Rady Bezpieczeństwa ONZ przyczyni się wsparcie na rzecz Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, zatrudnianie naukowców, którzy pracowali nad bronią masowego rażenia, podjęcie kwestii przemytu jądrowego – w tym nieuczciwych praktyk finansowych, a także działania na rzecz skuteczniejszego systemu kontroli wywozu i monitorowania granic. Narzędziem służącym wymianie najlepszych sposobów postępowania, sprzyjającym tworzeniu potencjału oraz wzajemnemu przekazywaniu doświadczeń zgromadzonych na szczeblu UE z regionami o zasadniczym znaczeniu będą regionalne „centra doskonałości w obszarze CBRJ”. Kwota około 300 mln EUR, przeznaczona w ramach instrumentu na rzecz stabilności na lata 2007-2013, ma przyczynić się do rozwoju bezpieczeństwa w obszarze CBRJ i rozpowszechniania kultury bezpieczeństwa na całym świecie.

Zasadniczą cechą instrumentu na rzecz stabilności jest ścisłe zaangażowanie ekspertów z państw członkowskich, możliwe dzięki wprowadzeniu nowego mechanizmu: instrumentu pomocy eksperckiej. W ciągu ostatniego roku eksperci z państw członkowskich przeprowadzili, wraz z Komisją, szereg misji i warsztatów, których celem było określenie priorytetowych obszarów. Ogromnym wyzwaniem jest rozwój nowych sektorów w gospodarkach wschodzących i związane z tym zagrożenia rozprzestrzeniania CBRJ, w szczególności w kontekście tzw. „renesansu jądrowego” oraz biotechnologii. Komisja, dążąc do zapobiegania takim zagrożeniom, wpiera inicjatywę mającą na celu tworzenie wielostronnych banków paliw jądrowych. Poważnym problemem zagrażającym bezpieczeństwu i zdrowiu jest możliwość wykorzystania przez terrorystów zjawiska pandemii. W związku z tym Komisja zamierza propagować szczególne środki, obejmujące mechanizmy wczesnego ostrzegania oraz wymianę najlepszych sposobów postępowania, w które zaangażowane zostaną organizacje regionalne. U podłoża tych inicjatyw znajdą się regionalne centra doskonałości w obszarze CBRJ. Kwestie powiązane z zagrożeniami ze strony materiałów CBRJ są także poddawane dyskusjom na licznych forach międzynarodowych[18], zajmują się nimi takie organizacje międzynarodowe jak Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW), konferencja w ramach konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej, Interpol oraz Ogólnoświatowa Inicjatywa na rzecz Bezpieczeństwa Zdrowotnego (GHSI). Jedno z podstawowych zaleceń planu działania UE w obszarze CBRJ dotyczy zintensyfikowania przez Unię Europejską wysiłków w celu przedstawiania skoordynowanego stanowiska na wspomnianych forach międzynarodowych oraz podczas spotkań wspomnianych międzynarodowych organizacji; jest to całkowicie zgodne z artykułem 19 Traktatu o Unii Europejskiej.

W bardziej ogólnym ujęciu, wysiłki zmierzające do przeciwdziałania terroryzmowi stanowią element licznych porozumień o współpracy, które już istnieją lub są negocjowane między UE a krajami trzecimi. W 2002 r. Rada podjęła decyzję, że we wszystkich umowach zawieranych z krajami trzecimi powinna być zawarta standardowa klauzula o zwalczaniu terroryzmu. Ponadto od listopada 2003 r. we wszystkich nowych lub weryfikowanych umowach mieszanych, obejmujących obecnie niemal 100 krajów, wprowadzono klauzule dotyczące broni masowego rażenia. W oparciu o obecną strategię dalej rozwijane mogą być również prace nad zagadnieniami CBRJ, które podejmowane są wspólnie ze strategicznymi partnerami, takimi jak Stany Zjednoczone.

Z punktu widzenia zdrowia publicznego Komisja w dalszym ciągu będzie brała udział w Ogólnoświatowej Inicjatywie na rzecz Bezpieczeństwa Zdrowotnego oraz będzie tę inicjatywę wspierać. Ponadto Komisja zamierza przestawić w 2009 r. komunikat w sprawie ochrony zdrowia, prezentując wewnętrzne i zewnętrzne aspekty ochrony zdrowia.

8.           Wnioski

Ochrona ludności Unii Europejskiej przez zagrożeniami terrorystycznymi i innymi zagrożeniami kryminalnymi jest dla Komisji jednym z wysokich priorytetów. Zdarzenia, które miały miejsce na świecie, dowodzą, że terroryści są nieustannie zainteresowani uzyskaniem dostępu do materiałów chemicznych, biologicznych, radiologicznych i jądrowych (CBRJ). Unia Europejska zobowiązała się zapobiec urzeczywistnieniu takich niekonwencjonalnych zagrożeń. Do realizacji tego zobowiązania w dużej mierze przyczyni się plan działania UE w obszarze CBRJ.

[1]               Takie jak rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1540.

[2]               15708/03 oraz SN 400/03, nr 68. Zob. również dalej, pkt 7.

[3]               16589/ 07 z dnia 17 grudnia 2007 r.

[4]               SN 4292/01 REV 2.

[5]               14627/02.

[6]               15480/04.

[7]               14469/4/05, ust. 20 oraz 31.

[8]               Zob. również komunikat Komisji w sprawie bezpieczeństwa jądrowego oraz ochrony materiałów i instalacji jądrowych jako problemu międzynarodowego, COM (2008) 312 wersja ostateczna z 22.5.2008 oraz w sprawie nierozprzestrzeniania broni jądrowej, COM (2009) 143 wersja ostateczna z 26.3.2009.

[9]               Decyzja Rady z dnia 23 października 2001 r. – przekształcona decyzją 2007/779, Dz.U. L 314 z 1.12.2007, s. 9.

[10]             Rozporządzenie (WE) nr 1717/2006, Dz.U. L 327 z 24.11.2006, s. 1).

[11]             Dz.U. L 58 z 24.2.2007, s. 1 i 7.

[12]             Dz.U. L 71 z 10.3.2007, s. 9.

[13]             Decyzja ustanawiająca Instrument Finansowy Ochrony Ludności (Dz.U. L 71 z 10.3.2007, s. 9).

[14]             Decyzja 1982/2006/WE (Dz.U. L 412 z 30.12.2006, s. 1).

[15]             Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz Solidarności Unii Europejskiej COM(2005) 108 wersja ostateczna z 6.4.2005.

[16]             17172/08 z dnia 17 grudnia 2008 r.

[17]             COM(2009) 143 wersja ostateczna z 26.3.2009.

[18]             Na przykład Światowa Inicjatywa na rzecz Przeciwdziałania Globalnemu Terroryzmowi Jądrowemu (GICNT) oraz systemy kontroli wywozu towarów podwójnego zastosowania, takie jak Grupa Dostawców Jądrowych, porozumienie z Wassenaar, Grupa Australijska oraz Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych.