[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 23.4.2009

KOM(2009) 188 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa w 2008 r.

{SEC(2009) 511}{SEC(2009) 512}{SEC(2009) 513}{SEC(2009) 514}{SEC(2009) 515}{SEC(2009) 516}{SEC(2009) 517}{SEC(2009) 518}{SEC(2009) 519}{SEC(2009) 520}{SEC(2009) 521}{SEC(2009) 522}{SEC(2009) 523}

KOMUNIKAT KOMISJIDO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa w 2008 r.

1. Kontekst strategiczny – Rok zdominowany przez kryzys

Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS) w 2008 r. nie była łatwa. Ostatnie miesiące minionego roku naznaczone były kryzysem, w wyniku którego polityka EPS, której znaczenie dla UE jest kluczowe, może znaleźć się w obliczu długoterminowych wyzwań. Wybuchły dwa konflikty z użyciem siły: wojna między Rosją a Gruzją w sierpniu 2008 r. oraz interwencja Izraela w Strefie Gazy na przełomie grudnia 2008 r. i stycznia 2009 r. Na przełomie roku wschodni partnerzy UE oraz państwa UE ucierpiały w wyniku zakłóceń dostaw gazu, wywołanych przez spór toczący się między Ukrainą a Rosją. I wreszcie, pogłębiający się światowy kryzys finansowy i gospodarczy negatywnie odbił się na całym obszarze objętym polityką EPS, a przede wszystkim na regionach położonych na wschodzie. Ta niekorzystna sytuacja podkreśla potrzebę jeszcze aktywniejszego i bardziej wymiernego wsparcia, jakiego UE powinna udzielić swoim sąsiadom w celu rozpowszechniania wzajemnego dobrobytu, stabilności i bezpieczeństwa.

Mimo trudnej sytuacji ogólnej partnerzy realizujący politykę EPS osiągnęli znaczące postępy w kilku obszarach o decydującym znaczeniu. Jest to odzwierciedleniem pełnionej przez EPS funkcji katalizatora reform. Szereg krajów realizujących politykę EPS poczyniło postępy w obszarze negocjacji handlowych, reform systemu podatkowego i celnego oraz polityki konkurencji. W wielu krajach poprawiło się otoczenie biznesu, w niektórych przypadkach jest to powiązane z osiągnięciami w zwalczaniu korupcji. Jednak w kilku krajach korupcja ciągle jeszcze jest istotnym problemem. Ogólnie tempo reform uległo spowolnieniu, przede wszystkim w obszarze reform demokratycznych oraz standardów obowiązujących w odniesieniu do praw człowieka. W niniejszym komunikacie znajduje się charakterystyka rozwoju sytuacji w poszczególnych krajach. Podkreślono w nim również wpływ kryzysu finansowego i gospodarczego na kraje realizujące politykę EPS oraz zaproponowano szereg możliwości zastosowania instrumentów dostępnych w ramach EPS, tak aby przyczyniły się one do ożywienia gospodarczego.

Polityka EPS uległa dalszemu pogłębieniu w 2008 r.; było to możliwe dzięki propozycjom poczynionym przez Komisję w grudniu 2007 r.[1], a także dzięki dwóm nowym inicjatywom: w lipcu, po opublikowaniu przez Komisję komunikatu, zapoczątkowano działalność Unii dla Śródziemnomorza, zaś w grudniu Komisja przedstawiła propozycję ambitnego partnerstwa wschodniego. Te istotne inicjatywy stanowią dodatkowy wkład w realizację EPS, uzupełniając inicjatywy już istniejące, takie jak synergia czarnomorska.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w załączonych do niniejszego komunikatu sprawozdaniach z postępu prac w poszczególnych krajach oraz w sektorowym sprawozdaniu z postępu prac. Ramy EPS określają cel i spójną strategię. W sprawozdaniach zawarto odzwierciedlenie różnej kolejności reform podejmowanych w ramach dwustronnie uzgodnionych planów działania[2] oraz różnice w określaniu priorytetów tych reform. Odzwierciedlają one również różnice istniejące między partnerami realizującymi EPS.

2. Rozwój dwustronnych stosunków

Armenia poczyniła postępy w realizacji planu działania EPS. Jednak w dalszym ciągu państwo to zmaga się z konsekwencjami kryzysu wewnętrznego, który nastąpił po wyborach prezydenckich w lutym 2008 r. W wyniku tego kryzysu konieczne było wprowadzenie stanu wyjątkowego, pojawiły się również obawy związane z przestrzeganiem norm demokratycznych i praw człowieka, przede wszystkim w kontekście wolności mediów. Kryzys ten poprzedziło kilka lat stałego postępu na drodze reform. W 2008 r. podjęto istotne kroki zmierzające do zwiększenia przejrzystości rządowego procesu decyzyjnego, a przede wszystkim współpracy rządu z organizacjami pozarządowymi i społeczeństwem obywatelskim, aczkolwiek w obszarze tym pozostaje jeszcze wiele do zrobienia. Armenia osiągnęła postępy pod względem współpracy regionalnej oraz dialogu prowadzonego z państwami sąsiadującymi. W dużym stopniu dołączyła się do deklaracji poczynionych w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) i zasadniczo bardzo aktywnie współpracuje w sprawach związanych z WPZiB. Poczyniono postępy w obszarze reform systemu podatkowego i celnego, usług finansowych, polityki konkurencji, polityki społecznej oraz zwalczania ubóstwa. Armenia kontynuowała współpracę z UE w zakresie kwestii związanych z wymianą handlową, włącznie z przygotowaniami do przekrojowej i kompleksowej umowy o wolnym handlu, której zawarcie jest możliwe w przyszłości. Do wzmocnienia dwustronnych kontaktów z Armenią przyczyniło się ponadto otwarcie w lutym 2008 r. przedstawicielstwa Unii Europejskiej w Erywaniu.

Azerbejdżan , podobnie jak w minionym roku, osiągnął jedynie niewielkie postępy w obszarze rządów demokratycznych. Wybory prezydenckie, które odbyły się w październiku 2008 r., ukazały pewne postępy na drodze do spełnienia zobowiązań podjętych w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, odnotowano jednak nieprawidłowości w procesie wyborczym. Pewien postęp nastąpił w obszarze sądownictwa, jednak jego niezależność w dalszym ciągu budzi obawy. Negatywne zmiany zaobserwowano w obszarze ochrony praw człowieka i podstawowych wolności. Kolejnym krokiem ograniczającym pluralizm mediów była podjęta w grudniu 2008 r. decyzja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji o nieprzedłużeniu zagranicznym stacjom nadawczym licencji do nadawania na częstotliwościach lokalnych. Jeżeli chodzi o sektor gospodarczy, Bank Światowy ocenił, że wśród krajów podejmujących reformy Azerbejdżan był jednym z wiodących państw na świecie. Silnemu wzrostowi gospodarczemu sprzyjało środowisko makroekonomiczne, głównie za sprawą wysokich cen ropy naftowej i gazu, przede wszystkim w pierwszej połowie 2008 r. Azerbejdżan w dalszym ciągu prowadził negocjacje w sprawie przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu. Osiągnięto pozytywne postępy w odniesieniu do protokołu ustaleń w sprawie partnerstwa strategicznego w obszarze energii, a także postępy polegające na wzmocnieniu roli Azerbejdżanu jako producenta energii. Już po zakończeniu okresu sprawozdawczego, w 2009 r., odnotowano kilka pozytywnych wydarzeń; należy do nich zwłaszcza ratyfikowanie protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz wycofanie oskarżenia o zniesławienie, wniesionego przeciwko jednemu z obrońców praw człowieka. Do wzmocnienia dwustronnych kontaktów z Azerbejdżanem przyczyniło się ponadto otwarcie w lutym 2008 r. przedstawicielstwa Unii Europejskiej w Baku.

Mimo utrzymujących się silnych napięć dokonano pozytywnego kroku na drodze do rozwiązania konfliktu w Górskim Karabachu. Krokiem tym było podpisanie przez prezydentów Azerbejdżanu i Armenii pierwszego wspólnego dokumentu od 1994 r. UE podtrzymuje swoje wsparcie dla rozwiązania konfliktu w ramach Grupy Mińskiej OBWE.

Jeżeli chodzi o realizację planu działania ustalonego między Egiptem a UE, silniejsze zaangażowanie odnotowano w obszarze reform społecznych, gospodarczych i sektorowych, zaś mniej uwagi poświęcono reformom politycznym. W dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności osiągnięto pozytywne postępy dotyczące praw kobiet i dzieci, jednak pozostaje jeszcze wiele do zrobienia w pozostałych aspektach tej dziedziny. Osiągnięto postęp w zakresie reform gospodarczych, przede wszystkim dotyczył on ujednolicenia polityki fiskalnej i walutowej oraz ogólnej liberalizacji gospodarczej. Do tej ostatniej przyczyniło się powołanie sądów gospodarczych realizujących postępowanie przyspieszone. Zapoczątkowano negocjacje handlowe dotyczące stopniowej liberalizacji wymiany handlowej w sektorze usług oraz swobody przedsiębiorczości; zakończone zostały natomiast negocjacje handlowe dotyczące produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych i produktów rybołówstwa. Ograniczony był postęp w obszarze reform rynkowych oraz reform regulacyjnych, działania podjęte w tym obszarze skoncentrowane były jedynie na polepszeniu otoczenia biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz administracji celnej i jej zdolności operacyjnej. Egipt przystąpił ponadto do powołanej na rzecz przedsiębiorczości sieci „Enterprise Europe Network”. Dzięki podpisaniu protokołu ustaleń w sprawie partnerstwa strategicznego w obszarze energii między Egiptem a UE osiągnięto postęp w obszarze współpracy w sektorze energetycznym. Jeżeli chodzi o zatrudnienie i sprawy socjalne, odnotowano ograniczone postępy w obszarze przepisów prawa pracy. Znaczący postęp osiągnięto natomiast w zakresie rozpowszechniania dostępu do kształcenia podstawowego. Odnotowano również osiągnięcia w zakresie reformy służby zdrowia, włącznie z dostępem do podstawowej opieki zdrowotnej i wprowadzeniem ubezpieczeń zdrowotnych dla całego społeczeństwa. Podczas czwartego spotkania Rady Stowarzyszenia UE-Egipt w kwietniu 2008 r. Egipt przedstawił propozycje zmierzające do dalszego pogłębienia stosunków z UE.

Wyjątkowe wydarzenia zakłóciły wdrożenie planu działania EPS w Gruzji . W 2008 r. Rosja podjęła szereg jednostronnych kroków, zmierzających do wzmocnienia stosunków utrzymywanych z separatystycznymi regionami Abchazji i Osetii Południowej, przede wszystkim zwiększając swoją obecność wojskową na tych obszarach. Doszło do szeregu incydentów i prowokacji wojskowych, których punktem kulminacyjnym był wybuch w sierpniu 2008 r. konfliktu zbrojnego z Rosją o kontrolę nad terytorium Osetii Południowej. W wyniku tego konfliktu setki ludzi straciło życie, około 192 000 osób zostało wysiedlonych, spowodował on również poważne szkody dla środowiska naturalnego. Na terytorium Gruzji w dalszym ciągu stacjonuje 7 000 żołnierzy wojsk rosyjskich. W następstwie konfliktu Rosja uznała niezależność zadeklarowaną przez obydwa separatystyczne regiony na terenie Gruzji, co stanowiło naruszenie suwerenności Gruzji i utrudniło pokojowe i trwałe rozwiązanie konfliktu. Z pomocą UE zostało zawarte porozumienie o zawieszeniu broni, a Rada Europejska wyraziła całkowite poparcie dla integralności terytorialnej Gruzji. W tym samym czasie zakwestionowano wyniki dwóch wcześniejszych tur wyborów, co podkreśliło potrzebę nadania nowej dynamiki reformom demokratycznym oraz konieczność promowania pluralizmu politycznego, zgodnie z ambitnym planem reform realizowanym od czasu „rewolucji róż”. Mimo tej trudnej sytuacji Gruzja poczyniła pewien postęp w realizacji planu działania EPS, odnotowując znaczące osiągnięcia w obszarze zwalczania korupcji, ułatwiania dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz poprawy klimatu dla przedsiębiorczości i inwestycji, a także lepszej administracji celnej. Niezbędne jest podjęcie konkretnych działań w zakresie prawa pracy, praw w pracy oraz dialogu społecznego. Gruzja kontynuowała swoją współpracę z UE w kwestiach dotyczących wymiany handlowej; współpraca ta objęła przygotowanie przekrojowej i kompleksowej umowy o wolnym handlu, której zawarcie jest możliwe w przyszłości. Ponadto Gruzja kontynuowała współpracę w obszarze sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, co stanowi podstawę negocjacji między UE a Gruzją w sprawie ułatwień wizowych i umów o readmisji.

W odpowiedzi na prośbę Izraela o pogłębienie stosunków dwustronnych, w kwietniu 2008 r. rozszerzono współpracę w oparciu o bieżący plan działania. Dzięki temu zyskano więcej czasu na dyskusje dotyczące treści następnego dokumentu. W zakresie wielu priorytetów określonych w planie działania Izrael osiągnął postępy. Niezbędne są jednak dalsze starania, zmierzające do rozwiązania problemu pogłębiającej się przepaści między biednymi a bogatymi oraz do poprawy sytuacji mniejszości arabskiej. W tym celu należy podjąć odpowiednie środki związane z zatrudnieniem, prawami kobiet, integracją społeczną, edukacją oraz administracją publiczną. Zapoczątkowano negocjacje handlowe dotyczące stopniowej liberalizacji wymiany handlowej w sektorze usług oraz swobody przedsiębiorczości; zakończono natomiast negocjacje handlowe dotyczące produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych i produktów rybołówstwa. Jeżeli chodzi o transport, Wspólnota Europejska oraz Izrael podpisały horyzontalną umowę lotniczą i rozpoczęły negocjacje w sprawie zawarcia kompleksowej umowy lotniczej. Ponadto Komisja i Izrael podpisały wspólną deklarację w sprawie współpracy i dialogu w dziedzinie edukacji i szkoleń oraz – w kwietniu 2008 r. – protokół w sprawie ogólnych zasad obowiązujących w związku z zaangażowaniem Izraela w programy wspólnotowe.

W każdym przeglądzie stosunków dwustronnych między UE a Izraelem, włącznie z tymi, które utrzymywane są w ramach planu działania EPS, należy uwzględnić utrzymujący się konflikt izraelsko-arabski oraz ogólny rozwój sytuacji politycznej na Bliskim Wschodzie. Postępujący, wręcz przyspieszony proces osadnictwa w 2008 r. wpłynął negatywnie nie tylko na proces pokojowy, ale także na dostęp i swobodne przemieszczanie się ludności palestyńskiej, ograniczając również rozwój gospodarki palestyńskiej. Sytuację pogorszył brak postępu w odniesieniu do licznych zobowiązań poczynionych w ramach planu działania, do których należy m.in. ułatwienie wymiany handlowej realizowanej przez Palestynę. W ostatnim kwartale 2008 r., po upływie faktycznego, sześciomiesięcznego moratorium, ponownie rozpoczęto wyburzanie domów w strefie C (która obejmuje tereny znajdujące się pod wyłączną kontrolą Izraela) na Zachodnim Brzegu. Uruchomienie operacji „ciekły ołów” (ang. „Cast Lead”) w strefie Gazy pod koniec okresu sprawozdawczego jeszcze bardziej zaostrzyło sytuację polityczną i zdecydowanie pogorszyło sytuację ludności palestyńskiej, która już przed rozpoczęciem ofensywy żyła w ubóstwie ze względu na całkowitą blokadę Strefy Gazy.

Jordania jest aktywnym i konstruktywnym partnerem realizującym politykę EPS. Jordania osiągnęła postęp w obszarze reform systemu penitencjarnego, przejrzystości i zwalczania korupcji. Nie zaobserwowano jednak żadnych znaczących postępów dotyczących niezależności sądownictwa i wolności zrzeszania się. Widoczne postępy osiągnięto natomiast na drodze do liberalizacji gospodarki oraz zwiększenia konkurencyjności w sektorach takich jak łączność elektroniczna i energetyka oraz zarządzanie środowiskiem. Niezbędne jest uchwalenie dalszych aktów prawnych zmierzających do poprawy otoczenia biznesu. Ograniczone postępy osiągnięto jednak w odniesieniu do programu związanego z wymianą handlową. Ponadto należy uruchomić kompleksową strategię na rzecz ograniczania ubóstwa; pogłębiła się bowiem przepaść między bogatymi a biednymi. W listopadzie 2008 r. Jordania wyraziła chęć jakościowego i ilościowego rozszerzenia wymiany politycznej z UE w odniesieniu do licznych wspólnych wyzwań politycznych i w obszarze bezpieczeństwa.

Po zakończeniu konfliktu zbrojnego między Izraelem a Hezbollahem w 2006 r. Liban wszedł w długą fazę stagnacji politycznej. W maju 2008 r. rywalizujące ze sobą frakcje osiągnęły wreszcie porozumienie, kładąc kres kryzysowi, który utrzymywał się przez osiemnaście miesięcy. W lipcu 2008 r. uformowano rząd jedności narodowej. Trudna sytuacja polityczna utrzymująca się na przestrzeni całego roku wpłynęła na spowolnienie realizacji planu działania. Mimo pewnych poprawek instytucjonalnych sytuacja patowa w procesie ustawodawczym oznaczała, że przeprowadzenie debaty nad jakimkolwiek wnioskiem legislacyjnym nie było możliwe. Rada Ministrów przyjęła kilka reform (między innymi w obszarze polityki konkurencji oraz podatku VAT), jednak nie mogły one zostać wprowadzone w życie. Powolny był także postęp w pozostałych obszarach (prawa człowieka, reforma sądownictwa, reforma sektora socjalnego oraz reforma regulacyjna i administracyjna). Taka sytuacja miała wpływ na całość sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej w kraju, a także na dialog prowadzony w ramach EPS. W październiku 2008 r. podjęty został pierwszy krok na drodze do normalizacji stosunków z Syrią, było nim nawiązanie stosunków dyplomatycznych. W okresie sprawozdawczym kontynuowane były prace Międzynarodowej Niezależnej Komisji Śledczej. Komisja Europejska zapewniła wsparcie dla powołania specjalnego trybunału ds. Libanu, który podjął działalność w Hadze.

Republika Mołdowy (dalej zwana „Mołdawią”) poczyniła postępy w licznych obszarach planu działania EPS, kontynuując reformę systemu sądownictwa, publikując sprawozdania europejskiego komitetu ds. zapobiegania torturom oraz realizując owocną współpracę z misją szkoleniowo-kontrolną Unii Europejskiej na przejściu granicznym (EUBAM). Ponadto Mołdawia w dalszym ciągu współpracowała z UE we wszystkich kwestiach związanych ze staraniami zmierzającymi do rozwiązania problemu Naddniestrza; współpraca ta obejmowała środki budowy zaufania, zaplanowane w celu poprawy dialogu na najniższym poziomie, w ramach tej współpracy zapewniono ponadto poprawną realizację przesłanek umożliwiających korzystanie z autonomicznych preferencji handlowych UE. UE i Mołdawia zawarły partnerstwo na rzecz mobilności. W listopadzie 2008 r. podjęto negocjacje w sprawie przystąpienia Mołdawii do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej, co jest odzwierciedleniem znacznego postępu, jaki poczyniono w obszarze reform sektora energetycznego. Nie osiągnięto jednak postępów – względnie postępy te były bardzo ograniczone – w zakresie pewnych głównych priorytetów, takich jak poszanowanie praw człowieka, włącznie z wolnością wypowiedzi. Powyższe dotyczy również kwestii rynkowych i regulacyjnych, wdrożenia krajowych strategii na rzecz zwalczania korupcji, narkotyków i handlu ludźmi, a także działań w sektorach takich jak energetyka, transport i środowisko naturalne. Przyjęcie zmienionego prawa wyborczego stanowi krok do tyłu. Sprawozdanie z wyborów przeprowadzonych w kwietniu 2009 r. zostanie przedstawione w roku następnym.

Maroko w dalszym ciągu jest aktywnym i konstruktywnym partnerem realizującym politykę EPS. Państwo to osiągnęło postępy w licznych dziedzinach objętych planem działania. Reformy zmierzające do rozwoju demokracji i poszanowania praw człowieka mogłyby obejmować wprawdzie bardziej ambitne cele, niemniej jednak poczyniono pewne postępy, polegające między innymi na przyjęciu nowego kodeksu wyborczego, rozszerzającego udział kobiet, wprowadzeniu środków mających na celu zwalczanie korupcji oraz przystąpieniu do konwencji ONZ. Mimo powyższego utrzymujące się nieprawidłowości w funkcjonowaniu sądownictwa stanowią zagrożenie dla zapoczątkowanych już reform. Ciągle jeszcze nie jest możliwa całkowita wolność prasy. W dalszym ciągu pogłębiano dialog z UE prowadzony na temat niektórych wrażliwych zagadnień, a zwłaszcza walki z przestępczością zorganizowaną oraz współpracy w kwestiach związanych z zarządzaniem granicami. Nie osiągnięto oczekiwanych postępów w negocjacjach w sprawie umowy o readmisji. Odnotowano natomiast postępy w negocjacjach w sprawie stopniowej liberalizacji wymiany handlowej w obszarze usług oraz swobody przedsiębiorczości, a także wymiany handlowej w obszarze produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa. Rząd, który powstał po wyborach w 2007 r., rozpoczął stopniową realizację licznych strukturalnych reform gospodarczych, mimo niesprzyjających warunków gospodarczych. Jeżeli chodzi o politykę społeczną, pojawiły się oznaki poprawy: nieznacznie zmniejszył się odsetek ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa, zwiększono środki budżetowe na edukację i opiekę zdrowotną, dokonano również znaczących ulepszeń w obrębie zaopatrzenia w wodę i infrastruktury sanitarnej. W dalszym ciągu obserwuje się jednak problem pracy dzieci, niepokój budzi także bezrobocie osób młodych. Podczas spotkania rady stowarzyszenia w październiku 2008 r. Maroko i UE przyjęły wspólny dokument przygotowany przez grupę roboczą ad hoc dotyczący wzmocnienia dwustronnych stosunków, który przyjął formę „harmonogramu dotyczącego specjalnego statusu”. Jego wdrożenie przewidziano na nadchodzące lata. Grupa robocza złoży sprawozdanie podczas następnego spotkania rady stowarzyszenia.

Jeżeli chodzi o Autonomię Palestyńską, w 2008 r. zaobserwowano pewien postęp w kilku obszarach objętych planem działania. Autonomia Palestyńska poczyniła ponadto wiarygodne kroki na drodze do realizacji palestyńskiego planu reform i rozwoju. Najbardziej znaczący postęp osiągnięto w zakresie konsolidacji budżetu oraz reformy sektora bezpieczeństwa. W kontekście gospodarczym odnotowano gwałtowny spadek rozwoju sektora prywatnego w Strefie Gazy, ponieważ zezwolenie na przekroczenie blokady jest wydawane jedynie dla minimalnych ilości pomocy humanitarnej; w pozostałych przypadkach blokada jest całkowita. Poważnie utrudniony był także rozwój gospodarczy na Zachodnim Brzegu, co spowodowane było trwającą okupacją izraelską oraz utrzymującymi się ograniczeniami dotyczącymi przemieszczania się osób i dostępu. W związku z powyższym całkowity wzrost gospodarczy na okupowanym terytorium palestyńskim był w dalszym ciągu niski (mniej niż 2 %) i – mimo ogromnego napływu funduszy od donatorów – utrzymywał się zdecydowanie poniżej poziomu wzrostu demograficznego. Bezowocnie zakończyły się również reformy polityczne oraz proces tworzenia instytucji, co było wynikiem rozłamu między Zachodnim Brzegiem a Strefą Gazy. Nie powiodło się kilka prób zawarcia porozumienia między frakcjami, w efekcie sytuacja związana z przestrzeganiem praw człowieka na wymienionych obszarach pogorszyła się. Aktywność ustawodawcza była ograniczona, jako że Palestyńska Rada Legislacyjna nie była w stanie się zgromadzić.

Rok zakończył się jednym z najtrudniejszych rozdziałów w historii konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Zostanie to jednak zaprezentowane w sposób bardziej szczegółowy w kolejnym sprawozdaniu z postępu prac.

Tunezja , ogólnie rzecz biorąc, realizuje EPS w aktywny sposób. W odnośnych podkomisjach kontynuowano dialog dotyczący demokracji i praw człowieka, jednak w dalszym ciągu istnieją pewne wyzwania w związku z realizacją uzgodnionych celów, zwłaszcza w odniesieniu do wolności zrzeszania się i wypowiedzi. Konieczna jest reforma systemu sądownictwa w celu wzmocnienia rządów prawa, co ma zasadnicze znaczenie dla prawdziwego zbliżenia Tunezji do UE. Dialog, który został zapoczątkowany w ramach podkomisji ds. sprawiedliwości i bezpieczeństwa, powinien utorować drogę do ściślejszej współpracy w zakresie zwalczania terroryzmu i przestępczości zorganizowanej, zarządzania granicami oraz kwestii migracyjnych. Osiągnięto znaczące postępy w obszarze reform gospodarczych i reform regulacyjnych, co doprowadziło do zdecydowanego wzrostu gospodarczego Tunezji oraz zwiększenia wymiany handlowej z UE. Tunezja kontynuowała swoje wysiłki w obszarze polityki społecznej, zaś wyniki w dziedzinie opieki zdrowotnej, nauki szkolnej, zwalczania ubóstwa oraz ochrony praw kobiet napawają optymizmem. Mimo wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Tunezja jest pierwszym partnerem w regionie, który wszedł do strefy wolnego handlu produktami przemysłowymi. Miało to miejsce w dniu 1 stycznia 2008, dwa lata przed terminem przewidzianym w harmonogramie. Jest to również pierwsze państwo, które zakończyło negocjacje w sprawie mechanizmu rozstrzygania sporów w ramach układu o stowarzyszeniu i parafowało protokół (w lipcu 2008 r.). Rozpoczęto negocjacje w sprawie stopniowej liberalizacji wymiany handlowej w obszarze usług, swobody przedsiębiorczości oraz wymiany handlowej w obszarze produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa. Podczas spotkania rady stowarzyszenia w listopadzie Tunezja wyraziła swoje zainteresowanie wzmocnieniem partnerstwa, w takiej samej formie, jaką przyjęto w przypadku „specjalnego statusu” w odniesieniu do Maroko. UE wyraziła gotowość do aktywnego działania w tej kwestii.

Ukraina poczyniła postępy w licznych obszarach objętych planem działania. Tempo reform uległo jednak spowolnieniu, co było konsekwencją utrzymującej się niestabilnej wewnętrznej sytuacji politycznej, zaś w drugiej połowie roku – pogłębiającego się globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego. Ukraina nie poczyniła postępów – bądź jedynie niewielkie postępy – w realizacji kilku kluczowych reform politycznych, w tym m.in. reformy konstytucyjnej oraz sądownictwa, a także zwalczania korupcji. Najważniejszymi osiągnięciami w okresie sprawozdawczym było przystąpienie Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu w maju 2008 r., widoczne postępy w negocjacjach dotyczących układu o stowarzyszeniu UE oraz Ukrainy, w tym m.in. aspekty związane z przekrojową i kompleksową strefą wolnego handlu, uruchomienie w październiku dialogu wizowego, zmierzającego do stworzenia w dłuższej perspektywie systemu bezwizowego, oraz kontynuacja owocnej współpracy z misją szkoleniowo-kontrolną Unii Europejskiej na przejściu granicznym (EUBAM). Pomyślnie przebiegała również współpraca w kwestiach związanych z WPiZB, Ukraina przyłączyła się niemal do wszystkich stanowisk, które zostały poddane debacie. W grudniu 2008 r. Ukraina i służby Komisji podpisały nowe porozumienie administracyjne w sprawie ściślejszej współpracy w obszarze ochrony ludności. W listopadzie zapoczątkowano negocjacje w sprawie przystąpienia Ukrainy do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej. Za pośrednictwem protokołu ustaleń w sprawie współpracy w sektorze energii pogłębiono współpracę w obszarze energii.

Stosunki z pozostałymi krajami objętymi EPS rozwijały się na przestrzeni 2008 r. pomyślnie. Komisja ds. stowarzyszenia uzgodniła we wrześniu harmonogram realizacji układu o stowarzyszeniu z Algierią . Na okres sześciu miesięcy zawieszono zakaz wydawania wiz dla niektórych członków rządu Białorusi , co nastąpiło po zwolnieniu pozostałych więźniów politycznych. W listopadzie 2008 r. podjęto negocjacje w sprawie porozumienia ramowego z Libią , zaś w grudniu 2008 r. parafowano zaktualizowaną wersję układu o stowarzyszeniu z Syrią .

3. Nowe struktury służące wzmocnieniu POLITYKI EPS

W 2008 r. Unia Europejska kontynuowała zdecydowane umacnianie swoich kontaktów z sąsiadami, wprowadzając nowe struktury, które stanowią uzupełnienie zróżnicowanych kontaktów dwustronnych. Do realizacji tych samych celów przyczynia się także dalsze wdrażanie wspólnej strategii Afryka-UE, która obejmuje pięć państw realizujących politykę EPS; jest to możliwe dzięki zawieraniu partnerstw ukierunkowanych na określone cele i skoncentrowanych na określonych zadaniach.

Unia dla Śródziemnomorza: w kierunku bardziej widocznego partnerstwa

Podczas szczytu, który odbył się w lipcu 2008 r. w Paryżu, zapoczątkowano działalność Unii dla Śródziemnomorza , której celem było zapewnienie – w oparciu o osiągnięcia procesu barcelońskiego – nowego politycznego impulsu dla istotnych relacji UE z partnerami w regionie Morza Śródziemnego, zwiększenie współodpowiedzialności oraz doprowadzenie do tego, że za sprawą projektów regionalnych i subregionalnych relacje te staną się bardziej wymierne i bardziej widoczne. Jeżeli chodzi o szczegółową formę, Unia dla Śródziemnomorza[3] zaproponowała stworzenie sekretariatu, ukierunkowanego na poszczególne projekty. Podczas spotkania ministerialnego Unii dla Śródziemnomorza w listopadzie podjęto decyzję o lokalizacji sekretariatu (Barcelona) i osiągnięto porozumienie w sprawie udziału przedstawicieli Ligii Państw Arabskich we wszystkich spotkaniach na wszystkich szczeblach. Uzgodniono również stworzenie biura łącznikowego między UE a Ligą Państw Arabskich, którego siedziba znajdzie się na Malcie.

Pierwsza grupa projektów, które mają zostać opracowane w ramach powyższej inicjatywy, obejmuje oczyszczenie Morza Śródziemnego z zanieczyszczeń, stworzenie autostrad morskich i lądowych, inicjatywy w zakresie ochrony ludności w celu pokonywania skutków klęsk żywiołowych oraz katastrof spowodowanych działalnością człowieka, śródziemnomorski plan energii słonecznej, inaugurację Eurośródziemnomorskiego Uniwersytetu w Słowenii oraz śródziemnomorską inicjatywę na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, która skoncentruje się na mikroprzedsiębiorstwach oraz małych i średnich przedsiębiorstwach.

Synergia czarnomorska: pierwszy rok realizacji[4]

W lutym 2008 r. w Kijowie odbyło się spotkanie ministrów spraw zagranicznych. We wspólnie przyjętym oświadczeniu określono obszary, które wymagają działań na płaszczyźnie regionalnej; należą do nich energetyka, transport, komunikacja, wymiana handlowa, środowisko naturalne, polityka morska, rybołówstwo, migracja, egzekwowanie prawa oraz zwalczanie przestępczości zorganizowanej.

Synergia czarnomorska spotkała się ponadto ze znacznym zainteresowaniem ze strony organizacji pozarządowych. Pierwsza seria seminariów dotyczących kwestii społeczeństwa obywatelskiego w kontekście synergii czarnomorskiej, poświęconych prawom człowieka, odbyła się w maju 2008 r. w Mołdawii. Utworzono platformę w dziedzinie migracji.

Komisja podjęła wstępne rozmowy z krajami w regionie, dotyczące rozszerzenia transeuropejskich sieci transportowych, zaś w grudniu 2008 r. w Baku odbyło się posiedzenie ministerialne poświęcone transportowi. Komisja zwiększyła swoje zainteresowanie kwestią bezpieczeństwa na morzu i zabezpieczeń na morzu i podjęła realizację koncepcji autostrad morskich na Morzu Czarnym. Rozpoczęły się ponadto prace nad rozszerzeniem wspólnego obszaru lotniczego na terytorium państw leżących w regionie Morza Czarnego. Komisja wszczęła prace nad przygotowaniem przystąpienia Unii Europejskiego do Konwencji w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem (konwencja bukaresztańska). Bułgaria i Rumunia złożyły formalne wnioski w celu zmiany konwencji w taki sposób, aby Wspólnota Europejska mogła stać się stroną konwencji.

Projekt partnerstwa wschodniego[5]

W grudniu 2008 r. Komisja Europejska złożyła projekt utworzenia partnerstwa wschodniego. Jest to odpowiedź Komisji na strategiczne dążenie Unii do szerzenia stabilności, lepszych rządów i promowania rozwoju gospodarczego u jej wschodnich sąsiadów, a jednocześnie na potrzebę pomocy partnerom Unii w skonsolidowaniu ich państwowości i suwerenności (między innymi za sprawą reform demokratycznych) oraz na chęć nasilenia relacji z UE, którą państwa te wyraziły. W swoim projekcie Komisja wprowadziła rozróżnienie między tym partnerstwem a współpracą regionalną, zapoczątkowaną w ramach synergii Morza Śródziemnego; dzięki temu możliwe jest uzyskanie maksymalnej komplementarności z synergią, która właśnie wkracza w swoją fazę operacyjną.

Komunikat dotyczący partnerstwa wschodniego zawiera ambitne zestawienie propozycji politycznych służących pogłębieniu stosunków z krajami Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego, zmierzających do wzmocnienia stowarzyszenia politycznego, dalszej integracji gospodarczej i stopniowej promocji mobilności, z uwzględnieniem długoterminowego celu w postaci pełnej liberalizacji reżimu wizowego. Partnerstwo funkcjonowałoby zarówno w ramach dwustronnego jak i wielostronnego wymiaru. Na poziomie wielostronnym w ramach partnerstwa wprowadzone zostałyby „platformy współpracy” w dziedzinie demokracji, dobrych rządów i stabilności; integracji gospodarczej i zbliżenia do polityki UE; bezpieczeństwa energetycznego; oraz kontaktów międzyludzkich. W marcu 2009 r. Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła powyższe propozycje.

Partnerstwo wschodnie zostanie zainaugurowane podczas szczytu, który odbędzie się w dniu 7 maja 2009 r., a jego struktura oparta będzie na dorocznych spotkaniach ministrów spraw zagranicznych i odbywających się co dwa lata spotkaniach na szczycie. Pierwsze spotkania platform tematycznych są przewidziane wkrótce po inauguracji partnerstwa.

4. Wpływ światowego kryzysu finansowego i gospdarczego

Światowy kryzys finansowy w rożnym stopniu wpłynął na gospodarki realne krajów partnerskich.

Jak dotychczas zmieniające się warunki gospodarcze na świecie w większym stopniu dotknęły wschodnie kraje realizujące politykę EPS. Kraje te, których dynamiczny wzrost w minionych latach napędzany był przede wszystkim przez napływ kapitału zagranicznego (w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, kredytów bankowych lub – w niektórych przypadkach – przekazów pieniężnych) cierpią teraz w wyniku kurczenia się kapitału międzynarodowego oraz rynków kredytowych. W przypadku kilku krajów w regionie załamanie finansowe było tym dotkliwsze, że towarzyszył mu drastyczny spadek cen towarów eksportowanych, od których gospodarki tych krajów są w dużym stopniu uzależnione: energii, metali oraz produktów rolnych. Prawdopodobne jest wystąpienie skutków społecznych; niebezpieczeństwo zwiększonej podatności na zagrożenia i rosnącego ubóstwa może sprawić, że konieczność reakcji w sektorze społecznym i wprowadzenia odpowiednich reform stanie się jeszcze pilniejszą i bardziej wymagającą kwestią.

Pod koniec 2008 r. ostrego gospodarczego załamania doświadczyła gospodarka ukraińska, która jest największą gospodarką wśród naszych wschodnich partnerów: warunki wymiany handlowej w połączeniu ze spadkiem cen eksportowych stali oraz światowym kryzysem finansowym naraziły sektor bankowy i przedsiębiorców na ryzyko odcięcia od źródeł finansowania zewnętrznego. Znacznie spadł poziom realnego PKB, powodując spadek całego wzrostu gospodarczego do poziomu 2,5 % w odniesieniu do całego roku. Kryzys gospodarki ukraińskiej, który zgodnie z przewidywaniami będzie utrzymywał się w 2009 r., negatywnie wpłynął na kraje, dla których Ukraina jest ważnym partnerem handlowym, między innymi na Mołdawię i Białoruś.

Władze ukraińskie szybko osiągnęły porozumienie w sprawie promesy kredytowej MFW na około 12,8 mld EUR, realizowanej w ramach obszernego programu stabilizacji gospodarczej. Wypłacona została pierwsza transza, trwają dyskusje odnośnie realizacji warunków MFW dla drugiej transzy. Ukraiński dług publiczny oraz dług gwarantowany przez państwo utrzymały się w 2008 r. na stabilnym poziomie. Głównym źródłem niepokoju jest refinansowanie krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego przedsiębiorstw i sektora bankowego. W celu rozwiązania trudnej sytuacji banków w listopadzie 2008 r. zmieniono ramy prawne, dokonując tego w ramach ustawy antykryzysowej; wdrożenie nowych przepisów będzie najwyższym priorytetem władz w 2009 r., tak aby banki, które wykazują zdolność funkcjonowania, mogły kontynuować udzielanie pożyczek i w ten sposób przyczynić się do ponownego wzrostu gospodarczego.

Ukraina nie jest jedynym państwem w regionie, która otrzymała wsparcie finansowe od instytucji Bretton Woods. MFW uruchomił plan finansowania dla Gruzji, Białorusi i Armenii. Nieco później w tym roku ich śladem podąży prawdopodobnie Mołdawia.

Jeżeli chodzi o region Morza Śródziemnego, niska międzynarodowa integracja sektora finansowego i rozważne strategie udzielania pożyczek, w powiązaniu ze stosunkowo niskim uzależnieniem od zewnętrznego napływu kapitału, stanowiły rodzaj bufora chroniącego instytucje finansowe przed konsekwencjami kryzysu na rynku kredytów typu subprime oraz nadmiernego zadłużenia ( over-leveraging ). Banki krajowe nie ucierpiały w wyniku światowego załamania na rynku kredytowym, kredyty w dalszym ciągu zasilają więc gospodarkę, mimo tego, że ograniczony dostęp do pożyczek zagranicznych stanowi ograniczenie dla przyszłego wzrostu kredytów oraz głębszej interwencji finansowej.

Niemniej jednak światowy kryzys finansowy i gospodarczy będzie w 2009 r. stwarzać zagrożenie dla niektórych kluczowych sektorów na całym obszarze objętym EPS; należy do nich sektor przekazów pieniężnych, eksportu, turystyki i budowlany. Duże zagrożenie stwarzają przede wszystkim nienajlepsze perspektywy dla europejskiego wzrostu gospodarczego, strefa euro stanowi bowiem główny rynek eksportowy, w którym zatrudniony jest duży odsetek pracowników oddelegowanych za granicę, będących źródłem przekazów pieniężnych. Na wzroście eksportu prawdopodobnie negatywnie odbije się również konkurencja ze strony państw, w których płace kształtują się na niższym poziomie. Przewiduje się, że w wyniku europejskiego spowolnienia ucierpią inwestycje wewnętrzne. Najprawdopodobniej negatywne oddziaływanie pojawi się także w odniesieniu do wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jako że europejskie firmy mogą podejmować decyzje o przesunięciu inwestycji. Zanik płynności w sektorze bankowym w krajach rozwiniętych może utrudnić proces prywatyzacji w krajach partnerskich. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą mieć utrudniony dostęp do źródeł finansowania, co w poważny sposób może odbić się na ich działalności gospodarczej. Jeżeli w krajach sąsiadujących z UE wystąpią efekty zewnętrzne kryzysu, szczególnie zaostrzą one wysokie już bezrobocie ludzi młodych i spotęgują wyzwania, przed jakimi znajduje się polityka zatrudnienia i reformy społeczne.

W dobie kryzysu gospodarczego określone w planach działania EPS priorytety, które dotyczą wymiany handlowej oraz są z nią powiązane, stały się ważniejsze niż kiedykolwiek przedtem. Należy również kontynuować regionalne procesy integracji gospodarczej na obszarze państw realizujących politykę EPS.

W ramach szybkiej reakcji na szczyt państw grupy G20 w Londynie Komisja określiła w swoim ostatnim komunikacie[6] adekwatne do obecnej sytuacji, ukierunkowane i skoordynowane środki, których realizację UE – jako całość – powinna rozpocząć w tym roku, zmierzając do udzielenia państwom partnerskim wsparcia w ich staraniach o pokonanie skutków światowego kryzysu finansowego. Biorąc powyższe pod uwagę i dążąc do uwzględnienia nowych potrzeb i priorytetów, Komisja Europejska między innymi przyspieszy realizację przeglądu śródokresowego programów pomocy zewnętrznej w 2009 r. i w 2010 r.

5. Wnioski

Silniejsze partnerstwo oparte na wzajemnej zależności

W ten sposób relacje UE z jej sąsiadami uległy dalszemu pogłębieniu, mimo trudnej sytuacji międzynarodowej. Tendencja ta znajduje swoje odzwierciedlenie w łącznych postępach osiągniętych przez „liderów” polityki EPS, które określono w komunikacie za 2008 r., a także w rozwoju kontaktów z pozostałymi państwami, włącznie z tymi, które nie są obecnie w pełni objęte tą polityką. Znajduje to swoje potwierdzenie zarówno w nasileniu dwustronnych relacji jak i w rozwijającej się sieci wzajemnych inicjatyw. Kryzys, który wystąpił w 2008 r., a także pozostałe wyzwania, w obliczu których znalazły się kraje partnerskie, dodatkowo umocniły strategiczne uzasadnienie dla pogłębienia EPS, dostarczając konkretnego i wiarygodnego wsparcia dla idei korzyści płynących z wzajemnego bezpieczeństwa i dobrobytu.

Wiele krajów zwróciło się z prośbą o to, aby powyższe tendencje zostały przełożone na formalną intensyfikację kontaktów z UE. Jest to dowodem na siłę przyciągania polityki EPS oraz na istnienie pozytywnych bodźców, jakich dostarcza zróżnicowana polityka, opierająca się na wynikach. Takie nasilenie kontaktów zinstytucjonalizowałoby i wzmocniłoby wymianę polityczną, zwiększyłoby uczestnictwo poszczególnych państw w strefie gospodarczej UE i spowodowałoby wzrost integracji w różnych obszarach polityki. Komisja uznaje, że UE powinna być otwarta na takie prośby, między innymi w celu podtrzymania tempa reform w krajach partnerskich. Formalna intensyfikacja opierałaby się na zaangażowaniu we wspólne wartości i interesy, a także na wynikach realizacji planów działania, które stanowiłyby dowód na to, że partnerzy są zdecydowani osiągać postępy, przede wszystkim w obszarze demokracji, poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności i rządów prawa.

Podjęcie wyzwań związanych ze sposobem rządzenia i gospodarką

Narzędzia UE służące realizacji polityki EPS są coraz bardziej zaawansowane. Kontynuując realizację zróżnicowanej polityki, dostosowanej do sytuacji poszczególnych partnerów, Komisja dopilnuje, aby skuteczne strategie i narzędzia opracowane dla jednego państwa lub regionu były powielane – stosowanie do potrzeb – w pozostałych państwach realizujących politykę EPS. W celu wsparcia stosunków z południowymi sąsiadami Unii można byłoby na przykład rozważyć szereg propozycji zawartych w komunikacie dotyczącym partnerstwa wschodniego, takich jak silniejsze i bardziej kompleksowe podejście do rozwoju instytucjonalnego lub strategie krajowe na rzecz wsparcia spójności społecznej i gospodarczej.

Należy również dostosować wsparcie finansowe, które towarzyszy realizowanym przez partnerów reformom, do nowych priorytetów, w obliczu których znalazły się strony realizujące politykę EPS. Należytym odzwierciedleniem powyższego będą propozycje Komisji dotyczące opracowania programu Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa w latach 2011-13.

Ogólny brak postępu w obszarze kwestii związanych ze sprawowaniem rządów, który odnotowano w 2008 r., stanowi podkreślenie konieczności podwojenia wysiłków UE i jej partnerów, zarówno w ramach pogłębionego dialogu politycznego, jak i pomocy dostosowanej pod kątem potrzeb, między innymi Instrumentu Wspierania Systemu Rządów, który pozostaje istotną inicjatywą polityczną. Komisja podejmie decyzję odnośnie kolejnego przydzielenia środków w ramach tego instrumentu, uwzględniając analizę zawartą w niniejszym komunikacie i załączonych sprawozdaniach dotyczących sytuacji w poszczególnych krajach.

Pogłębiający się światowy kryzys finansowy i gospodarczy podkreśla konieczność podtrzymania tempa reform gospodarczych przez kraje partnerskie oraz odstąpienia od środków protekcjonistycznych, zakłócających wymianę handlowa, sprawiając jednocześnie, że konkretne wsparcie ze strony UE okazuje się niezbędne. W tym kontekście Komisja proponuje:

- zagwarantowanie intensywnego dialogu w ramach regularnych kontaktów z partnerami, dotyczącego reakcji na kryzys finansowy i jego gospodarcze i społeczne konsekwencje, a przede wszystkim sposobu, w jaki należy złagodzić jego oddziaływanie na jednostki najbardziej podatne na zagrożenia przy jednoczesnym promowaniu godziwych warunków pracy i zapewnieniu zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego;

- podjęcie działania na rzecz rozwiązania problemów płynności krótkoterminowej pojawiających się w wyniku kryzysu finansowego, za sprawą uruchomienia przez UE kolejnych pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej realizowanych we współpracy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym oraz zgodnie z warunkami programu MFW. Jeżeli okaże się, że pozostałe środki zaopatrzenia funduszy gwarancyjnych w związku z działaniami zewnętrznymi nie będą wystarczające dla zaspokojenia potrzeb, można rozważyć przeznaczenie na ten cel części przyszłych funduszy w ramach dotacji Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. Ponadto Komisja wzywa państwa członkowskie do tego, aby rozważyły realizację dwustronnej pomocy makroekonomicznej dla państw ENP, która w podobny sposób zostałaby skoordynowana z MFW;

- wzmocnienie otoczenia regulacyjnego sektora finansowego oraz instytucji, które mogą zapewnić właściwe nadzorowanie rynków finansowych (banki centralne, organy nadzoru bankowego oraz nadzoru sektora finansowego, komisje nadzoru giełdowego etc.) w ramach realizowanych w ciągu najbliższych dwóch lat programów pomocy technicznej i – w stosownych przypadkach – programów twinningowych. W ramach tego dodatkowego wsparcia zostanie również rozważona możliwość dalszego rozszerzenia – przez Europejski Bank Centralny oraz narodowe banki centralne skupione w ramach Eurosystemu – programów wsparcia technicznego na banki centralne krajów partnerskich;

- zachęcenie EBI oraz EBOR do przyspieszenia działalności kredytowej, obejmującej wschodnie państwa EPS;

- podjęcie reakcji na skutki kryzysu gospodarczego za pośrednictwem wsparcia wymiany handlowej oraz inwestycji. Powyższe może obejmować priorytetowe potraktowanie instrumentu MŚP przewidzianego w ramach partnerstwa wschodniego i – jeżeli dostępne będą dodatkowe fundusze – wniesienie dodatkowego wkładu w Instrument Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji (FEMIP) lub sąsiedzkiego instrumentu inwestycyjnego (NIF).

[1] COM (2007) 774: „Silna europejska polityka sąsiedztwa”.

[2] EPS obejmuje następujące państwa: Algierię, Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzję, Izrael, Jordanię, Liban, Libię, Maroko, Republikę Mołdowy, okupowane terytorium palestyńskie, Syrię, Tunezję oraz Ukrainę. Plany działania zostały przyjęte z dwunastoma partnerami, a mianowicie z wszystkimi z wyjątkiem Algierii, Białorusi, Libii oraz Syrii.

[3] COM(2008)319 – Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego – proces barceloński: Komunikat Unia dla Śródziemnomorza.

[4] COM(2008)391 – Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego – Sprawozdanie z pierwszego roku wdrażania synergii czarnomorskiej

[5] COM(2008)823 – Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego – partnerstwo wschodnie

[6] COM (2009) 160 z 8.4.2009. Wsparcie krajów rozwijających się w pokonywaniu kryzysu.