[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 12.10.2006

KOM(2006) 590 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY EUROPEJSKIEJ

Stosunki zewnętrzne w obszarze energii – od zasad do działań

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY EUROPEJSKIEJ

Stosunki zewnętrzne w obszarze energii – od zasad do działań

Na szczycie Rady Europejskiej w marcu 2006 r.[1] zatwierdzono cele europejskiej polityki energetycznej przedstawione w przygotowanej przez Komisję zielonej księdze. Obejmują one długoterminową stabilność, bezpieczeństwo dostaw energii i konkurencyjność gospodarczą oraz są zgodne z lizbońską strategią zwiększenia wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Następnie na szczycie w czerwcu 2006 r.[2] Rada Europejska przyjęła zalecenia zaproponowane wspólnie przez Komisję i Wysokiego Przedstawiciela/Sekretarza Generalnego Rady[3].

(1) Do osiągnięcia wspomnianych celów konieczna jest spójność. Chodzi zarówno o spójność między wewnętrznymi i zewnętrznymi aspektami polityki energetycznej, jak również między polityką energetyczną a innymi obszarami działań UE bezpośrednio z nią związanymi, takimi jak stosunki zewnętrzne, handel, rozwój, badania i ochrona środowiska. Tylko dzięki spójnemu podejściu zewnętrzna polityka energetyczna może zagwarantować bezpieczeństwo dostaw energii, a na płaszczyźnie międzynarodowej promować cel związany ze stabilnością energetyczną. Aby zapewnić spójność, należy szybko podjąć istotne decyzje.

1. Duży potencjał Unii leży w realizacji wewnętrznego rynku energii . Taki krok wzmocniłby konkurencyjność gospodarczą, zwiększył różnorodność, poprawił efektywność, sprzyjał inwestycjom i innowacjom oraz zwiększył bezpieczeństwo dostaw. Państwa członkowskie powinny promować idee wewnętrznego rynku energii na różnych forach dwu- i wielostronnych, zwiększając unijną spójność i zewnętrzne znaczenie w kwestiach energetycznych. Do zwiększenia atrakcyjności tego rynku przyczyni się również zacieśnienie wzajemnych powiązań i pełne przestrzeganie zasad konkurencji.

2. Aby stworzyć konieczne powiązania wewnątrz i na zewnątrz Wspólnoty, a tym samym zapewnić dywersyfikację szlaków i źródeł zewnętrznego zaopatrzenia w energię, niezbędne są znaczące inwestycje. We właściwych przypadkach Unia powinna pomagać w tworzeniu otoczenia sprzyjającego przepływowi prywatnego kapitału i wspierać politycznie i finansowo uzasadnione ekonomicznie inwestycje.

3. Należy dążyć do jak największej wydajności energetycznej, co stanowi najskuteczniejszą strategię obejmującą wszystkie trzy cele polityki energetycznej oraz ograniczającą uzależnienie od importu. Unia Europejska ma ogromne możliwości, aby stanąć na czele wspólnej międzynarodowej akcji mającej na celu zahamowanie wzrostu światowego zapotrzebowania na energię, poprawę wydajności jej wykorzystania, walkę ze zmianami klimatu i zwiększenie stabilności energetycznej. Jest to tylko jeden z obszarów, gdzie dzięki pozycji lidera na polu najnowszych technologii związanych z ochroną środowiska i energią UE jest atrakcyjnym partnerem międzynarodowym.

4. UE i państwa członkowskie powinny promować, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz, szybsze przejście na gospodarkę niskoemisyjną, w tym handel uprawnieniami do emisji. Ma to ścisły związek z kwestiami zmian klimatycznych, stabilności zasobów oraz bezpieczeństwa klimatycznego. Wcześnie podjęte działania mogą przyczynić się, tak w Unii jak i w krajach trzecich, do rozwoju i większego wykorzystania różnego rodzaju energii odnawialnej (wiatrowej, słonecznej, energii z biomasy, hydroenergii, energii geotermalnej) oraz czystych węglowodorów, w tym węgla, przynosząc korzyści pod względem wiodącej roli UE w rozwoju rynków międzynarodowych. Za jeden z elementów bezpieczeństwa energetycznego i gospodarki niskoemisyjnej uważana jest przez niektórych również energia jądrowa.

(2) W obecnych i przyszłych negocjacjach i umowach dwustronnych Unia powinna wykorzystywać wszystkie swoje wpływy i proponować zrównoważone rozwiązania oparte na zasadach rynkowych, przede wszystkim w stosunkach ze swoimi stałymi dostawcami, lecz również z innymi wiodącymi producentami i konsumentami. WE powinna być główną siłą napędową przy sporządzaniu umów międzynarodowych, w tym dotyczących objęcia prawodawstwem wspólnotowym w zakresie energii również krajów sąsiadujących (Wspólnota Energetyczna), odnośnie do przyszłości Traktatu w sprawie Karty Energetycznej, sytuacji po porozumieniu z Kioto, rozszerzenia systemu handlu uprawnieniami do emisji na partnerów z całego świata, promocji badań i wykorzystania źródeł energii odnawialnej, a także umowy ramowej w sprawie racjonalizacji zużycia energii. Należy wzmocnić rolę WE w organizacjach międzynarodowych i na innych forach. Potrzebna jest tutaj koordynacja działań państw członkowskich i Komisji tak, aby skutecznie przemawiały wspólnym głosem.

(3) Istotnym elementem bezpieczeństwa energetycznego w Europie jest współpraca na tym polu między UE a Rosją . Już teraz Rosja dostarcza ok. 25 % ropy i gazu zużywanego w UE. Rosnące zapotrzebowanie na energię, szczególnie gaz, wskazuje, że import energii z tego kraju może jeszcze wzrosnąć. Planowane negocjacje w sprawie nowej, kompleksowej umowy ramowej w kontekście kontynuacji Umowy o partnerstwie i współpracy będą okazją do uzgodnienia celów i zasad współpracy w dziedzinie energii w sposób zrównoważony i wiążący dla obu stron. Wpłynęłoby to nie tylko na warunki wymiany handlowej między UE a Rosją i inwestycje w sektorze energii, lecz odbiłoby się także szerokim echem na całej gospodarce, zwiększając potrzebny Rosji rozwój technologiczny i dywersyfikację przemysłową. Korzyści odniosłyby również kraje tranzytowe i producenci w Europie Wschodniej, na Południowym Kaukazie i w Azji Środkowej. Dzięki takiej umowie z Rosją, stanowiącej potwierdzenie zarówno zasad gospodarki rynkowej jak i odpowiednich postanowień Traktatu w sprawie Karty Energetycznej, możliwe byłoby usunięcie wielu przeszkód stojących na drodze do ratyfikacji przez Rosję Traktatu w sprawie Karty Energetycznej.

Przy obecnym poziomie inwestycji w dziedzinie produkcji, transportu i dystrybucji produktów energetycznych pojawiają się obawy, że Rosja może nie być w stanie zaspokoić rosnącego zapotrzebowania jednocześnie na rynku zagranicznym i krajowym. Należy więc podjąć wspólne wysiłki na rzecz poprawy wydajności energetycznej rosyjskiej gospodarki. Do tego z kolei konieczne są ogólne warunki regulujące i promujące handel energią i wzajemne inwestycje między UE i Rosją. Wiąże się z tym również potrzeba współpracy UE i Rosji w zakresie realizacji zobowiązań wynikających z protokołu z Kioto w celu promocji innowacji technicznych i poprawy wydajności sektora energetycznego.

Nowe partnerstwo energetyczne, mające na celu osiągnięcie równowagi między oczekiwaniami i interesami obu stron, może przynieść UE i Rosji długofalowe wzajemne korzyści. Wzajemne zależności przedstawiają się następująco:

5. Rosji zależy na utrzymaniu popytu na energię ze strony unijnego rynku. Unia z kolei potrzebuje rosyjskich zasobów w celu zagwarantowania bezpieczeństwa energetycznego. Mamy tu do czynienia z wyraźną wzajemną zależnością.

6. Życzenia Rosji obejmują wzmocnioną obecność na wewnętrznym rynku energii UE, gwarancję długoterminowych kontraktów na dostawy gazu, integrację sieci energetycznych i swobodny handel energią elektryczną i materiałami jądrowymi, a także zakup i kontrolowanie gotowych produktów przemysłu przetwórczego UE w zakresie energii (gaz i energia elektryczna) oraz korzystanie z inwestycji i technologii unijnych na rzecz rozwoju rosyjskich zasobów energetycznych.

7. UE chce z kolei niedyskryminującego i sprawiedliwego traktowania ze strony Rosji we wzajemnych stosunkach w obszarze energii pod względem dostaw energii z Rosji oraz pod względem dostępu do rosyjskiego rynku dla unijnych inwestorów; równych szans jeśli chodzi o warunki rynkowe, inwestycje i zakupy w zakresie rosyjskiej infrastruktury i zasobów energetycznych, zarówno na rynku eksploracji i wydobycia jak i przerobu i sprzedaży gotowych produktów; dostępu stron trzecich do rurociągów na terenie Rosji, w tym rurociągów wykorzystywanych do transportu produktów energetycznych z regionu Morza Kaspijskiego i Azji Środkowej; przestrzegania zasad konkurencji oraz zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa i ochrony środowiska.

Wytyczne negocjacyjne do nowej umowy ramowej z Rosją zawierają propozycje Komisji dotyczące poprawy naszych stosunków z Rosją w dziedzinie energii. Bliższe związki z Rosją powinny przyczynić się do wyeliminowania wciąż istniejących przeszkód w handlu i prowadzeniu inwestycji, promować zbliżanie przepisów i ułatwiać wymianę technologii, tym samym mnożąc i zacieśniając nasze stosunki w dziedzinie energii. Utrwalenie wzajemnych długofalowych korzyści mogłoby opierać się na równych szansach, przewidywalności i wzajemności w poniższych dziedzinach:

8. inwestycje na rynku eksploracji i wydobycia oraz przerobu i sprzedaży gotowych produktów, zarówno krajowym jak i zagranicznym;

9. otwarcie rynku oraz sprawiedliwy i niedyskryminujący dostęp do sieci transportowych, w tym do celów transportu produktów energetycznych;

10. zbliżenie strategii energetycznych, ustawodawstwa i przepisów dotyczących działania rynku, w tym przepisów dotyczących handlu oraz kwestii bezpieczeństwa;

11. przestrzeganie surowych standardów określonych w przepisach unijnych dotyczących kwestii bezpieczeństwa i ochrony środowiska, szczególnie w odniesieniu do handlu energią, a także przestrzeganie zasad konkurencji;

12. wspólne działania na rzecz racjonalnego i oszczędnego wykorzystywania energii, źródeł energii odnawialnej i prowadzenia badań.

Bardzo ważna jest wspólna postawa państw członkowskich w odniesieniu do zaproponowanych zasad przyszłego partnerstwa z Rosją w dziedzinie energii w kontekście kontynuacji Umowy o partnerstwie i współpracy. Unia powinna wykorzystać wszystkie dostępne możliwości, aby przekonać Rosję o wzajemnych korzyściach takiego partnerstwa.

(4) Współpraca UE w zakresie energii z innymi krajami trzecimi jest nadal, niezależnie od negocjacji z Rosją, najwyższym priorytetem. Służy ona bezpieczeństwu dostaw dla UE i krajów tranzytowych, wspieraniu reformy w krajach partnerskich i ułatwianiu krajom-producentom dostęp do unijnych rynków. Kontynuowana jest również współpraca z krajami będącymi ważnymi konsumentami energii. Rożnorodność pod względem rodzaju energii, kraju jej pochodzenia i kraju tranzytowego jest istotnym elementem zapewnienia UE dostępu do czystej i bezpiecznej energii.

Wokół terytorium UE znajduje się prawie 80 % światowych zasobów węglowodorów. Wiele krajów będących dużymi producentami energii znajduje się w basenie Morza Śródziemnego, Morza Czarnego, Morza Kaspijskiego, na Bliskim Wschodzie i w rejonie Zatoki Perskiej, a także na północy (Norwegia) – w regionach, z którymi Unia zacieśnia współpracę. Celem jest utworzenie wokół UE dużej sieci krajów działających w oparciu o wspólne zasady rynku wewnętrznego.

Cel ten można osiągnąć na różne sposoby. Jednym z nich są obowiązujące i planowane umowy dwustronne z krajami tranzytowymi i producentami, takie jak umowy o partnerstwie i współpracy, protokół ustaleń między UE a Ukrainą w sprawie współpracy energetycznej i układy o stowarzyszeniu z krajami basenu Morza Śródziemnego. Istnieją również plany działania w zakresie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, planowane protokoły ustaleń z Algierią, Azerbejdżanem i Kazachstanem, współpraca energetyczna w ramach partnerstwa Euromed, inicjatywa związana z rurociągiem Baku-Tbilisi-Ceyhan oraz dialog w dziedzinie energii między UE a Norwegią. Wzmocniono także stosunki w obszarze energii z innymi ważnymi producentami, takimi jak kraje OPEC oraz kraje Ameryki Łacińskiej i Afryki, które zwiększają produkcję węglowodorów i mają na tym polu duży potencjał. Jeśli chodzi o kraje będące konsumentami energii, kontynuowana jest również współpraca ze Stanami Zjednoczonymi, Indiami i Chinami. Inicjatywy te wymagają skutecznego nadzoru i realizacji. Konieczne jest również pełne wsparcie w takich obszarach polityki UE jak handel, rozwój, ochrona środowiska i konkurencja.

Traktat o Wspólnocie Energetycznej wszedł w życie dnia 1 lipca 2006 r. i objął zasięgiem wspólnotowego dorobku prawnego w zakresie energii również kraje Bałkanów Zachodnich. Wprowadzenie w życie postanowień traktatu poprawi bezpieczeństwo energetyczne, umożliwi stworzenie regionalnego rynku energii i będzie sprzyjać ważnym inwestycjom. Jak najszybciej należy wziąć pod uwagę włączenie do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej Norwegii i Ukrainy. Oba kraje złożyły już formalne wnioski. Trzeba się również zastanowić nad ewentualnym dalszym rozszerzeniem. Dialog dotyczący polityki energetycznej, który toczy się obecnie w regionie Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego w związku z inicjatywą budowy rurociągu Baku-Tbilisi-Ceyhan, może pobudzić kraje tego regionu do podjęcia wspólnych wyzwań we współpracy z UE i przyczynić się do zwiększenia dostaw z Azji Środkowej do UE.

Ważnym centrum dostaw z regionów produkujących energię staje się Turcja, z czym wiąże się jej strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego UE. Proces rozszerzenia mógłby stworzyć klimat skłaniający do szybszego przyjęcia i wdrożenia przez Turcję unijnego dorobku prawnego w dziedzinie energii, a jej przystąpienie do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej jeszcze przyspieszyłoby ten proces. Współpraca w zakresie projektów dotyczących rurociągów, takich jak np. rurociąg Nabucco, i innych projektów w regionie Morza Kaspijskiego powinna przebiegać w sposób możliwie najbardziej skuteczny. Jak najszybsze dostosowanie Turcji do standardów energetycznych Unii i jej polityki w tej dziedzinie byłoby niezmiernie korzystne z punktu widzenia ogromnego potencjału tego kraju jako ważnego centrum energetycznego.

Należy w pełni wykorzystać unijne instrumenty współpracy finansowej w celu promowania restrukturyzacji i rozwoju sektorów energetycznych krajów partnerskich, współpracy regionalnej, wzajemnych powiązań infrastruktury, nowych rurociągów, wydajności energetycznej i źródeł energii odnawialnej na rzecz obopólnych korzyści. Wspólna propozycja dotycząca finansowania projektów związanych z infrastrukturą w sektorze węglowodorów, wysunięta niedawno przez UE, Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju w ramach protokołu ustaleń między UE a Ukrainą w sprawie współpracy energetycznej, pokazuje, że skoordynowane wykorzystanie wszystkich unijnych instrumentów w celu osiągnięcia strategicznego celu może zaowocować korzystnym efektem synergii. Dodatkowym źródłem finansowania będzie utworzony niedawno Globalny Fundusz Efektywności Energetycznej oraz Energii Odnawialnej.

Szybkie wzmocnienie stosunków ze strategicznymi sąsiadami Unii jest niezwykle istotne. Państwa członkowskie powinny wspierać istniejące dwustronne i regionalne partnerstwa na rzecz współpracy w dziedzinie energii z najważniejszymi partnerami UE, jak również stopniowe rozszerzenie zasad wewnętrznego rynku energii poprzez Europejską Politykę Sąsiedztwa oraz skuteczne wykorzystanie wszystkich instrumentów finansowych, którymi UE, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju i inne międzynarodowe instytucje finansowe mogą wesprzeć unijne bezpieczeństwo energetyczne.

(5) Aby zapewnić skuteczną kontynuację i spójność działań dotyczących wspomnianych wyżej inicjatyw i procesów partnerzy UE powinni być na bieżąco informowani o sytuacji, a w przypadku zewnętrznego kryzysu energetycznego powinni mieć możliwość wzajemnej wymiany informacji. Komisja, prezydencja Rady i Sekretariat Generalny Rady planują utworzenie sieci koordynatorów ds. energii , których zadaniem byłoby pomaganie UE w sytuacji wymagającej szybkiej reakcji na zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego. Sieć taka miałaby za zadanie przygotowanie późniejszych działań i decyzji w przypadku kryzysu w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego poprzez gromadzenie, przetwarzanie i dystrybucję rzetelnych informacji, istotnych dla bezpieczeństwa dostaw energii do UE. Gromadziłaby również wstępne analizy i oceny, aby w przypadku problemów z osiągnięciem celów bezpieczeństwa energetycznego móc wystosować wczesne ostrzeżenie.

Sieć powinna składać się z ekspertów w dziedzinie energii z państw członkowskich, Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji. Powinna mieć do dyspozycji specjalny system komunikacji i spotykać się na zasadzie ad hoc .

Aby ułatwić wdrożenie wspólnej i spójnej zewnętrznej polityki bezpieczeństwa energetycznego i stworzyć ważny instrument dający UE do dyspozycji system wczesnego ostrzegania i wspierający jej gotowość na ewentualne kryzysy energetyczne, państwa członkowskie powinny wyrazić zgodę na utworzenie i funkcjonowanie sieci koordynatorów ds. energii.

[1] Dokument 7775/1/06 REV 1, szczyt Rady Europejskiej w Brukseli 23-24 marca 2006 r., konkluzje prezydencji.

[2] Dokument 10633/1/06 REV 1, szczyt Rady Europejskiej w Brukseli 15-16 czerwca 2006 r., konkluzje prezydencji.

[3] Dokument 9971/06.