[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 7.6.2005

COM(2005) 243 końcowy

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO

Nanonauka i nanotechnologie: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009

Informacje ogólne

Nanonauka i nanotechnologie (N&N) są nowymi podejściami w badaniach i rozwoju (R&D) dotyczącymi badania zjawisk i manipulacji materiałami w skali atomowej, cząsteczkowej i makrocząsteczkowej, w której własności różnią się znacznie od własności w większej skali.

R&D oraz innowacje w N&N umożliwiają postępy w całym szeregu sektorów. Postępy te mogą wychodzić naprzeciw potrzebom obywateli oraz przyczyniać się do realizacji unijnych celów konkurencyjności i trwałego rozwoju oraz wielu polityk Unii, w tym zdrowia publicznego, zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i zdrowia zawodowego, społeczeństwa informacyjnego, energetyki, transportu, bezpieczeństwa i przestrzeni kosmicznej.

Produkty oparte na N&N znajdują się już w użyciu i analitycy spodziewają się wzrostu rynków tych produktów o setki miliardów euro w bieżącym dziesięcioleciu. Europa musi uniknąć powtórzenia się europejskiego „paradoksu”, którego była świadkiem w przypadku innych technologii i przekształcić swoje światowej klasy R&D w N&N w użyteczne, tworzące bogactwo produkty zgodnie z działaniami na rzecz wzrostu i zatrudnienia nakreślonymi w „strategii lizbońskiej” Unii[1].

Zagrożenia dla zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska, jakie mogą wiązać się z produktami i zastosowaniami N&N muszą zostać uwzględnione we wczesnej fazie oraz w ciągu cyklu ich żywotności.

Korzystnym dla poznania możliwych obaw i stawienia im czoła z punktu widzenia nauki i zarządzania oraz promowania przemyślanych opinii i zaangażowania jest lepszy dialog pomiędzy badaczami, publicznymi i prywatnymi decydentami, innymi ważnymi czynnikami oraz społeczeństwem.

W dniu 12 maja 2004 r. Komisja przyjęła komunikat W kierunku europejskiej strategii na rzecz nanotechnologii [2], w którym zaproponowana została bezpieczna, zintegrowana i odpowiedzialna strategia. Ma ona na celu wzmocnienie wiodącej pozycji Unii w badaniach i rozwoju oraz innowacji w zakresie nanonauki i nanotechnologii przy jednoczesnym uwzględnieniu na wczesnym etapie wszelkich spraw dotyczących środowiska, zdrowia, bezpieczeństwa oraz problematyki społecznej. W tym kontekście zwrócono uwagę na szereg potrzeb:

- zwiększenie inwestycji i koordynacji R&D w celu wzmocnienia naukowej doskonałości, interdyscyplinarności i konkurencji w N&N wraz z przemysłowym wykorzystaniem;

- rozwinięcie światowej klasy konkurencyjnej infrastruktury R&D („biegunów doskonałości”) uwzględniającej potrzeby zarówno przemysłu, jak i organizacji R&D;

- promowanie interdyscyplinarnego kształcenia i szkolenia personelu R&D wraz z silniejszym nastawieniem przedsiębiorczym;

- stworzenie sprzyjających warunków dla przemysłowej innowacyjności w celu zapewnienia, aby R&D były transponowane na tworzące bogactwo produkty i procesy;

- przestrzeganie zasad etycznych, włączanie czynników społecznych w proces R&D na wczesnym etapie oraz zachęcanie do dialogu z obywatelami;

- uwzględnienie na najwcześniejszym możliwym etapie zagrożeń dla zdrowia publicznego, zdrowia i bezpieczeństwa zawodowego, środowiska oraz konsumenta związanych z produktami opartymi o N&N;

- uzupełnienie powyższych działań odpowiednią współpracą i inicjatywami na poziomie międzynarodowym.

W swoich wnioskach z dnia 24 września 2004 r.[3] Rada ds. Konkurencyjności z zadowoleniem przyjęła zaproponowane zintegrowane i odpowiedzialne podejście oraz zamiar Komisji sporządzenia planu działań dla nanotechnologii. Następnie w dniu 10 listopada 2004 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął opinię, która poparła podejście zaproponowane przez Komisję[4].

Wszystkie zainteresowane strony zostały zaproszone do przedstawienia swoich opinii w sprawie wniosku Komisji za pośrednictwem szeroko zakrojonych otwartych konsultacji, które zostały zamknięte w dniu 15 października 2004 r. Otrzymano ponad 750 odpowiedzi popierających elementy wniosku Komisji. Wynik tego sondażu, będącego największym w swoim rodzaju w Europie, jest opisany w innym miejscu[5].

Biorąc pod uwagę powyższe, Komisja przygotowała plan działań, który określa szereg sprecyzowanych i wzajemnie połączonych działań na rzecz niezwłocznego wdrożenia bezpiecznej, zintegrowanej i odpowiedzialnej strategii dla N&N w oparciu o dziedziny priorytetowe zidentyfikowane w wyżej wymienionym komunikacie. W odniesieniu do nanobiotechnologii, plan uzupełnia opracowaną przez Komisję strategię dla Europy w sprawie nauk przyrodniczych i biotechnologii.[6]

Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego i Rady o zatwierdzenie planu działania oraz wzywa Państwa Członkowskie do wzięcia udziału w jego szybkim wdrożeniu.

1. BADANIA NAUKOWE, ROZWÓJ I INNOWACJE: EUROPA POTRZEBUJE WIEDZY

Połączenie publicznych i prywatnych organizacji w całej Europie w celu prowadzenia wspólnych badań naukowych i rozwoju jest kluczem do interdyscyplinarnego podejścia często wymaganego dla N&N, a także do środków optymalizacyjnych. Krajowe i regionalne inicjatywy stanowią około dwóch trzecich ogólnych europejskich inwestycji publicznych w badania i rozwój w zakresie N&N. Badania naukowe i rozwój w N&N należy wzmocnić i skoordynować dla uzyskania oszczędności wynikających ze skali oraz w celu osiągnięcia synergii z kształceniem i innowacyjnością stwarzającej „trójkąt wiedzy” potrzebny dla Europejskiego Obszaru Badawczego wiedzy dla wzrostu.[7]

1.1 Komisja:

a) wzmocni R&D w dziedzinie N&N w ramach siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie badań naukowych, rozwoju technologicznego i demonstracji (FP7)[8], w związku z czym wystąpiła z wnioskiem o podwojenie budżetu w stosunku do FP6. Interdyscyplinarne R&D należy wzmocnić w całym łańcuchu tworzenia wiedzy, transferu, produkcji i wykorzystania;

b) zaproponuje specjalne wsparcie badań naukowych w dziedzinie nanoelektroniki w ramach priorytetu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) siódmego programu ramowego (FP7). Zgodnie z planem badań Europejskiej Platformy Technologicznej w dziedzinie Nanoelektroniki[9], będzie to stanowić impuls do badań naukowych w sektorze przemysłu w dziedzinie rozwiniętej technologicznie, wprowadzi podstawy elektroniki następnej generacji oraz stworzy możliwości wielu nowym aplikacjom ICT przy jednoczesnym prowadzeniu uzupełniających badań naukowych w innych zakresach tematycznych;

c) zwiększy wsparcie dla wspólnych R&D nad potencjalnym wpływem N&N, w szczególności opracowanych tworów skali nano (np. nanocząsteczek), na ludzkie zdrowie i środowisko poprzez badania toksykologiczne i ekotoksykologiczne, jak również opracowywanie odpowiednich metodologii i oprzyrządowania dla monitorowania i minimalizacji narażenia w miejscu pracy, w tym przenośnych urządzeń do pomiarów na miejscu[10];

d) będzie sprzyjać rozwojowi europejskich platform technologicznych w celu realizacji strategicznego programu R&D dla sektorów N&N, które są ważne dla konkurencyjności Europy, np. w dziedzinie nanomedycyny, zrównoważonej chemii lub przestrzeni kosmicznej (wraz z możliwością zapoczątkowania europejskich inicjatyw technologicznych).

1.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) zwiększenia, na poziomie polityki, publicznych inwestycji w R&D w N&N w stopniu równoważnym zwiększeniu wydatków na R&D odpowiadającemu barcelońskiemu celowi[11] „3%”. Zgodnie z zasadą subsydiarności Komisja uważa „otwartą metodę koordynacji” za odpowiedni sposób przystąpienia do wykorzystywania wymiany informacji, wskaźników i wytycznych;

b) wzmocnienia, na poziomie programu, efektywnej koordynacji programów R&D na poziomach krajowych i regionalnych, co pozwoliłoby ograniczyć do minimum powielanie oraz osiągnąć większą efektywność, np. poprzez program ERA-NET lub inny program, który po nim nastąpi. Jak przewiduje art. 169 Traktatu, WE istotne znaczenie mogłoby mieć uczestnictwo Wspólnoty w krajowych programach;

c) promowania, na poziomie projektu, działań R&D w N&N poprzez podnoszenie wiedzy w wyższych uczelniach, organizacjach R&D i przemyśle oraz udzielania wsparcia dla ich udziału w projektach na poziomie UE (np. FP, COST, ESF, EUREKA), jak również wykorzystywania pożyczki Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB) w ramach inicjatywy „Innowacja 2010”.

2. INFRASTRUKTURA I EUROPEJSKIE BIEGUNY DOSKONAłOśCI

Światowej klasy infrastruktura R&D oraz „bieguny doskonałości” są niezbędne, aby UE pozostała konkurencyjna w dziedzinie N&N. Europa potrzebuje odpowiedniego, zróżnicowanego, lecz spójnego systemu infrastruktury obejmującego obiekty zarówno „jednomiejscowe” (usytuowane w jednym miejscu), jak i „rozdzielone” (połączone w sieć). Jednak z uwagi na swój interdyscyplinarny, złożony i kosztowny charakter infrastruktura dla R&D i innowacji w N&N wymaga masy krytycznej środków, które przekraczają możliwości władz regionalnych, a często nawet krajowych rządów i przemysłu.

2.1 Komisja:

a) ustali mapę istniejącej europejskiej infrastruktury w dziedzinie N&N oraz zbada możliwości maksymalnego zwiększenia jej wartości dodanej poprzez wymianę najlepszej praktyki. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na potrzeby przemysłu, a zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), tak aby wzmocnić współpracę i transfer technologii z akademickich zespołów R&D w celu stworzenia zaawansowanych prototypów i potwierdzenia ich w odpowiednich dla przemysłu środowiskach;

b) wesprze międzypaństwowe tworzenie sieci i integrację środków pomiędzy uniwersytetami, organizacjami R&D i przemysłem, jako sposób osiągnięcia masy krytycznej poprzez „rozdzielone” bieguny doskonałości, np. za pomocą „sieci doskonałości” oraz instrumentów „zintegrowanych inicjatyw infrastrukturalnych” w ramach szóstego programu ramowego (FP6). Niektóre obszary R&D w dziedzinie N&N wyniosłyby szczególną korzyść z takiej integracji, w tym nanotoksykologia nanoekotoksykologia, a także nanometrologia, która wsparłaby konkurencyjność EU w tej dziedzinie.

2.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) podjęcia decyzji o, i rozpoczęcia budowy nowej (lub istotnej modernizacji istniejącej) interdyscyplinarnej infrastruktury lub „biegunów doskonałości”, na podstawie map przyszłych potrzeb, np. w nanobiotechnologii. Oczekuje się, że Forum Strategii Europejskiej Infrastruktur Badawczych (ESFRI) wniesie cenny wkład poprzez określenie potrzeb w zakresie infrastruktury na poziomie Wspólnoty. Związane z tym finansowanie powinno objąć środki prywatne i publiczne, uwzględniając art. 169 i 171 Traktatu WE, fundusze strukturalne, Europejski Bank Inwestycyjny (EIB), a także wziąć pod uwagę „Inicjatywę na rzecz wzrostu”[12].

3. INTERDYSCYPLINARNE ZASOBY LUDZKIE: EUROPA POTRZEBUJE KREATYWNOśCI

Nasza zdolność do tworzenia wiedzy zależy od odbywającego się na bieżąco kształcenia, szkolenia oraz ciągłego zdobywania wiedzy przez badaczy, inżynierów i inny wykwalifikowany personel. Interdyscyplinarne R&D w N&N wychodzą poza tradycyjne pojęcia i potrzebna jest wśród tych grup większa znajomość kwestii związanych z przedsiębiorczością, etyką, zdrowiem, bezpieczeństwem (w tym również w miejscu pracy), środowiskiem, oraz sprawami społecznymi. Jednocześnie mobilność pomiędzy krajami i dyscyplinami oraz pomiędzy ośrodkami akademickimi a przemysłem powoduje podniesienie jakości kształcenia i szkolenia, zwłaszcza w N&N, gdzie postęp jest szybki i interdyscyplinarność odgrywa decydującą rolę.

3.1 Komisja:

a) będzie promować tworzenie sieci i rozpowszechniać najlepsze praktyki dotyczące kształcenia i szkolenia w zakresie N&N. W 2005 r., odbędą się poświęcone temu celowi warsztaty, z których materiały zostaną szeroko rozpowszechnione;

b) zbada, w jaki sposób najlepiej pobudzić rozwój odpowiednich działań wspierających (np. transgranicznych sieci tematycznych oraz innych działań), zwłaszcza poprzez swoje programy, a w szczególności zaproponowaną nową generację programów kształcenia i szkolenia po roku 2006[13];

c) zorganizuje ustanowienie „interdyscyplinarnej europejskiej nagrody w dziedzinie N&N”, w uznaniu postępu naukowego i przedsiębiorczości oraz/lub postępu w dziedzinie bezpieczeństwa i środowiska, zgodnie ze zintegrowanym i odpowiedzialnym podejściem. Podjęte zostaną starania znalezienia sponsorów z sektora przemysłu i innych zainteresowanych organizacji;

d) zbada możliwość specjalistycznych działań „Maria Curie” w zakresie N&N (np. stypendia) stymulujących międzypaństwowe programy na poziomie doktoranckim. Ustawicznemu kształceniu badaczy i inżynierów sprzyjać będą również działania mające na celu mobilność dyscyplinarną i/lub sektorową. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na uczestnictwo kobiet oraz należyte nagradzanie instytucji goszczących.

3.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) rozwijania interdyscyplinarnego szkolenia i kształcenia pod kątem R&D w N&N skupiających się na fizyce, chemii, biologii, toksykologii i ekotoksykologii oraz inżynierii, lecz obejmujących również studia w zakresie przedsiębiorczości, oceny ryzyka oraz, gdzie to właściwe, nauk społecznych i o człowieku. Programy szkolenia powinny również być ukierunkowane w szczególności na MŚP, którym często brak „wewnętrznej” fachowości i środków;

b) zachęcania studentów, badaczy i inżynierów do korzystania z całego szeregu inicjatyw na rzecz podejmowania mobilności i szkolenia w zakresie N&N, które są dostępne na poziomie krajowym i europejskim, w tym akcji „Maria Curie”, Europejskiej Fundacji Nauki (ESF) oraz Human Frontier Science Program (HFSP).

4. INNOWACJA PRZEMYSłOWA: OD WIEDZY DO RYNKU

Dzięki rozwojowym możliwościom N&N można dokonać postępów praktycznie we wszystkich sektorach techniki. Europejski przemysł, organizacje R&D, wyższe uczelnie i instytucje finansowe powinny wspólnie działać w celu zapewnienia, aby doskonałość w R&D N&N przekładała się na produkty i procesy z ekonomicznego punktu widzenia opłacalne i z założenia bezpieczne.

Normy zapewniają wyrównane szanse dla rynków i międzynarodowego handlu i stanowią warunki wstępne dla uczciwej konkurencji, porównawczych ocen ryzyka oraz środków regulacyjnych. Ochrona praw własności intelektualnej (IPR) jest niezbędna dla innowacji, zarówno jeśli chodzi o przyciąganie początkowych inwestycji, jak i dla zapewnienia przyszłego dochodu.

4.1 Komisja:

a) będzie wspierać przemysłowe wykorzystanie R&D N&N poprzez skupianie głównych zainteresowanych w celu wymiany najlepszej praktyki dla komercjalizacji N&N. Szczególna uwaga zostanie poświęcona społecznym, politycznym i psychologicznym barierom przedsiębiorczości w Europie, jak np. piętno niepowodzenia, a także temu, w jaki sposób dalej ułatwiać porozumienie w odniesieniu do ustaleń licencyjnych pomiędzy przemysłem a organizacjami R&D / wyższymi uczelniami, np. „Berliner Vertrag” lub Inicjatywa Odpowiedzialnego Partnerowania (Responsible Partnering Initiative);

b) zwiększy zaangażowanie przemysłu w unijne projekty współpracy w zakresie R&D dla N&N, jako sposób promowania transformacji tradycyjnych branż przemysłu, a także rozwoju MŚP intensywnie wykorzystujących wiedzę oraz nowopowstających przedsiębiorstw. Zbadane zostaną sposoby zapewnienia wsparcia mniejszym projektom prototypów/demonstracji na poziomie UE;

c) wesprze stworzenie„cyfrowej biblioteki N&N” opartej na sieci internetowej w celu przeanalizowania zróżnicowanego krajobrazu N&N w Europie oraz zebrania danych z wielu źródeł, np. publikacji, patentów, firm, danych rynkowych, projektów R&D, organizacji;

d) wesprze przednormatywne R&D dla N&N w synergii z działalnością europejskich organów ds. norm. W szczególności zaprosi do składania wniosków w sprawie konkretnych akcji wsparcia dla „nanometrologii” w FP6;

e) wesprze ustanowienie systemu monitorowania patentów w dziedzinie N&N, np. przez Europejski Urząd Patentowy (EPO), jak również harmonizację praktyk przy rozpatrywaniu zgłoszeń patentowych dotyczących N&N pomiędzy urzędami patentowymi, takimi jak EPO, Urząd Patentów i Znaków Towarowych Stanów Zjednoczonych (USPTO) oraz Japoński Urząd Patentowy (JPO).

4.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) przygotowania do wdrożenia środków i zachęt w odniesieniu do innowacji w N&N, opierając się głównie na inicjatywach Komisji mających na celu zbadanie publicznego zapotrzebowania (zamówienia), aby pobudzić asymilację innowacji przez firmy prywatne. MŚP i nowo powstające przedsiębiorstwa oraz regionalne skupiska technologiczne integrujące przemysł, organizacje R&D / wyższe uczelnie, inwestorów oraz inne zainteresowane strony mogą odgrywać decydującą rolę, zwłaszcza na poziomie regionalnym. Nowa inicjatywa „Regiony wiedzy” mogłaby przyczynić się do zakładania efektywnych skupisk i sieci. Zaangażowanie„aniołów” biznesu lub specjalistów od zarządzania w nowo powstające firmy N&N może pomóc w podniesieniu ich wewnętrznych kompetencji;

b) wsparcia i koordynowania działań w zakresie normalizacji dla N&N i zachęcania do utworzenia grupy roboczej przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN)[14];

c) szybkiego osiągnięcia porozumienia w sprawie przyjęcia wspólnotowego patentu, zwracając uwagę na to, że patentowanie wynalazków w dziedzinie N&N w Europie rozwija się powoli w porównaniu z innymi regionami świata oraz należycie uwzględniając znaczenie globalnego harmonizowania zgłoszeń patentowych dotyczących N&N mając na uwadze sprawniejszy ogólnoświatowy system patentowania[15];

d) wsparcia transferu technologii w N&N przy wykorzystaniu sieci europejskiego Centrum Przekazu Innowacji (IRC)[16], która ma na celu ułatwienie międzypaństwowego transferu technologii w Europie oraz promowanie innowacji na poziomie lokalnym.

5. INTEGROWANIE WYMIARU SPOłECZNEGO: UWZGLęDNIANIE OCZEKIWAń I OBAW

Chociaż N&N są źródłem postępu oraz istotnych korzyści w naszym społeczeństwie, podnoszącymi jakość naszego życia, nierozłącznie wiąże się z nimi pewne ryzyko, tak jak w przypadku każdej technologii, i należy to otwarcie przyznać oraz gruntownie zbadać.

Zasadniczym elementem tej odpowiedzialnej strategii dla N&N jest integracja aspektów ochrony zdrowia i środowiska z technologicznym rozwojem N&N oraz ustanowienie skutecznego dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, informowanie o postępie i spodziewanych korzyściach oraz wzięcie pod uwagę oczekiwań i obaw (zarówno realnych, jak dostrzeganych), tak aby sterować rozwojem wydarzeń na drodze, która pozwala unikać negatywnych oddziaływań społecznych.

Komisja pragnie zachęcić do rozwoju społeczeństwa, w którym społeczność, naukowcy, przemysł, przedsiębiorcy finansowi i decydenci polityczni będą mieć swobodę zajmowania się zagadnieniami związanymi z N&N. Z uwagi na charakter N&N mogą powstać kwestie społeczne, które należy z góry przewidzieć, np. dotyczące mniej wykwalifikowanej siły roboczej, ryzyka nierównowagi pomiędzy różnymi regionami UE oraz zapewnienia osiągalnego dostępu do korzyści wynikających z N&N, np. w dziedzinie nanomedycyny.

5.1 Komisja:

a) sprawi, że R&D finansowane przez Wspólnotę w dziedzinie N&N nadal będą prowadzone w sposób odpowiedzialny, np. poprzez realizowanie przeglądów etycznych. Możliwe kwestie etyczne dotyczące N&N obejmują np. nielecznicze udoskonalanie człowieka, naruszenie prywatności przez niewidzialne czujniki. Integracja spraw etycznych, badań innowacyjnych i nauk społecznych z R&D w N&N pomoże zbudować zaufanie potrzebne do podejmowania decyzji odnośnie do zarządzania N&N[17];

b) zwróci się do Europejskiej Grupy ds. Etyki w Nauce i Nowych Technologiach o przeprowadzenie etycznej analizy nanomedycyny. Pozwoli to zidentyfikować podstawowe problemy etyczne i umożliwi odpowiednie przeprowadzanie przyszłych etycznych przeglądów proponowanych projektów R&D w N&N;

c) będzie wspierać badania i prognozowane działania dotyczące przyszłych scenariuszy N&N w celu dostarczenia przydatnych informacji na temat możliwych zagrożeń dla, oraz potencjalnego wpływu na społeczeństwo. W dziedzinie nanobiotechnologii można stworzyć synergię z badaniem realizowanym przez Komisję na zlecenie Parlamentu Europejskiego, mającym na celu ocenę i przeprowadzenie analizy kosztów-korzyści biotechnologii i inżynierii genetycznej;

d) stworzy warunki dla, i przeprowadzi prawdziwy dialog z głównymi stronami zainteresowanymi N&N. Dla wsparcia tego dialogu, za pomocą specjalnych sondaży Eurobarometr (EB) należy zbadać wiedzę i nastawienie do N&N we wszystkich Państwach Członkowskich. Pozwoli to na ocenę efektywności różnych podejść przyjętych w Europie, a także wcześniej zasygnalizuje konkretne problemy;

e) opracuje wielojęzyczne materiały informacyjne mające na celu podniesienie wiedzy o N&N w różnych grupach wiekowych, korzystając z sukcesu pilotażowych inicjatyw, które zostały zainicjowane przez Komisję, w tym filmów[18], broszur oraz innych materiałów pochodzących z Internetu[19].

5.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) dalszego rozwijania na odpowiednim poziomie regularnego dialogu ze społeczeństwem na temat N&N, zwłaszcza za pośrednictwem mediów;

b) wspierania kształcenia konsumentów w dziedzinach dotyczących N&N;

c) zachęcania przemysłu do wzięcia pod uwagę szerszych wpływów jego działalności w zakresie N&N pod względem ekonomicznym, społecznym, bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska, np. zgodnie z koncepcjami odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw oraz „potrójnej linii przewodniej” (‘triple bottom line’) składając sprawozdania, tak jak w przypadku „Inicjatywy Globalnego Raportowania”.

6. OCHRONA ZDROWIA PUBLICZNEGO, BEZPIECZEńSTWA, śRODOWISKA I KONSUMENTA

Wszelkie zastosowania i wykorzystania N&N muszą odpowiadać wysokiemu poziomowi ochrony zdrowia publicznego, bezpieczeństwa, konsumentów i pracowników oraz środowiska, ustalonemu przez Wspólnotę[20]. Liczba produktów na bazie N&N na rynku powinna szybko wzrosnąć, w tym również w ramach mniej kontrolowanego handlu internetowego.

Nanocząsteczki istnieją w przyrodzie lub mogą być wytwarzane w wyniku ludzkiej działalności, w sposób zamierzony lub niezamierzony. Biorąc pod uwagę fakt, że mniejsze cząsteczki mają większe pole powierzchni (re)aktywnej na jednostkę masy niż większe cząsteczki, toksyczność i potencjalne oddziaływania na zdrowie mogą również wzrosnąć[21]. Zatem istnieje obawa o potencjalny wpływ nanocząsteczek na ludzkie zdrowie i środowisko naturalne.

Ocena ryzyka dotycząca ludzkiego zdrowia, środowiska, konsumenta i pracowników powinna zostać w sposób odpowiedzialny zintegrowana na wszystkich etapach cyklu żywotności technologii, począwszy od momentu powstania koncepcji, poprzez badania i rozwój, produkcję, dystrybucję, użycie aż do usunięcia lub recyklingu. Należy przeprowadzić odpowiednie oceny ex ante i opracować procedury zarządzania ryzykiem przed np. rozpoczęciem masowej produkcji opracowanych nanomateriałów. Szczególną uwagę należy zwrócić na produkty, które już znajdują się lub są bliskie wprowadzenia na rynek, takie jak produkty gospodarstwa domowego, kosmetyki, pestycydy, materiały mające kontakt z żywnością oraz produkty i urządzenia medyczne.

Europejski plan działań na rzecz środowiska i zdrowia 2004-2010[22] oraz wspólnotowa strategia BHP[23] stanowią podstawę dla ewentualnych przyszłych inicjatyw. Wniosek Komisji w sprawie REACH[24] może obejmować niektóre aspekty dotyczące nanocząsteczek produkowanych w bardzo dużych ilościach. Do czasu przyjęcia REACH dla nowych substancji oraz notyfikowanych substancji o znacząco nowych zastosowaniach obowiązywać będzie system notyfikacji zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG.

6.1 Komisja:

a) określi i zajmie się problemami bezpieczeństwa związanymi z zastosowaniami i wykorzystaniem N&N na najwcześniejszym możliwym etapie. Komitet Naukowy ds. Pojawiających i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia został poproszony o przedstawienie opinii na temat odpowiedniości istniejących metodologii oceny potencjalnego ryzyka związanego z opracowanymi i przypadkowymi produktami N&N;

b) będzie promować bezpieczne i opłacalne środki minimalizacji narażenia pracowników, konsumentów i środowiska na wytwarzane twory skali nano. Udzieli również wsparcia szerokiemu zakresowi badań (w tym epidemiologicznych) mających na celu (i) ocenę obecnych i przyszłych przewidywanych poziomów narażenia, (ii) ocenę adekwatności obecnych metod kontroli narażenia oraz (iii) podjęcie odpowiednich inicjatyw, zaproponowanie środków i/lub wydanie zaleceń;

c) wraz z Państwami Członkowskimi, organizacjami międzynarodowymi, europejskimi agencjami, przemysłem oraz innymi zainteresowanymi stronami opracuje terminologię, wytyczne, modele i normy dla oceny ryzyka przez cały okres żywotności produktów N&N. Tam, gdzie jest to właściwe, procedury oceny ryzyka i zarządzania będą musiały zostać stosownie zaadaptowane w celu zapewnienia wysokiego poziomu zabezpieczenia;

d) zbada i, w miarę potrzeby, zaproponuje dostosowanie obowiązujących w odpowiednich sektorach przepisów UE w świetle powyższego, zwracając szczególną uwagę między innymi na: (i) próg toksyczności, (ii) pomiar i próg emisji, (iii) wymagania dotyczące etykietowania, (iv) ocenę ryzyka i próg narażenia (v) próg produkcji i importu, poniżej których dana substancja może być zwolniona z przepisów zwykle oparte są na wielkościach masowych.

6.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

a) sporządzenia spisów inwentarzowych użycia i narażeń związanych z zastosowaniami N&N, w szczególności z tworami skali nano;

b) dokonania przeglądu i, w razie potrzeby, modyfikacji krajowego ustawodawstwa, tak aby uwzględniało ono specyfikę zastosowań i używania N&N;

c) uwzględnienia nanocząsteczek w wykonywaniu planu notyfikacji nowych substancji na podstawie dyrektywy 67/548/EWG;

d) wsparcia przyjęcia powszechnie uznawanych numerów rejestru CAS (Chemicals Abstract Service registry) oraz arkuszy istotnych danych dotyczących bezpieczeństwa (Material Safety Data Sheets) dla nanomateriałów.

7. WSPÓłPRACA MIęDZYNARODOWA

Potrzebna jest międzynarodowa współpraca w dziedzinie N&N zarówno z krajami, które są gospodarczo i przemysłowo zaawansowane (aby dzieliły się wiedzą i korzystały z masy krytycznej), jak i z tymi, które są mniej zaawansowane (aby zabezpieczyły swój dostęp do wiedzy i uniknęły „nanopodziału” lub „apartheidu” wiedzy). Szczególną uwagę należy zwrócić na współpracę z krajami objętymi Europejską Polityką Sąsiedztwa oraz z tymi, które posiadają aktualne porozumienia o nauce i technice.

7.1 Zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami, w szczególności wiążącymi się ze Światową Organizacją Handlu, Komisja:

a) zintensyfikuje dialog na poziomie międzynarodowym mając na celu przyjęcie deklaracji lub „kodeksu właściwego postępowania” w odniesieniu do odpowiedzialnego rozwoju i wykorzystania N&N. Należy zwrócić się do sektora przemysłu, aby zastosował się do tych zasad;

b) zajmie się kwestiami o wzajemnej korzyści na poziomie globalnym, dotyczącymi np. nomenklatury, metrologii, wspólnych metod oceny ryzyka oraz założenia dedykowanej bazy danych służącej do wymiany danych toksykologicznych i ekotoksykologicznych, a także epidemiologicznych;

c) wesprze stworzenie bezpłatnego i otwartego europejskiego elektronicznego archiwum publikacji naukowo-technicznych w dziedzinie N&N zgodnie z zasadami przedstawionymi w deklaracji OECD w sprawie dostępu do danych badawczych z funduszu publicznego (OECD Declaration on Access to Research Data from Public Funding)[25].

7.2 Komisja wzywa Państwa Członkowskie do:

zwiększenia swojego wsparcia dla R&D w N&N oraz budowania zdolności w krajach mniej rozwiniętych. Podkreśla potencjał N&N w zakresie przyczyniania się do realizowania Milenijnych Celów Rozwoju[26] oraz zrównoważonego rozwoju, np. w odniesieniu do oczyszczania wody, zapewniania wysokiej jakości i bezpiecznego żywienia, bardziej skutecznego podawania szczepionek, niższego kosztu przesiewowych badań zdrowotnych, bardziej efektywnego oszczędzania i wykorzystywania energii.

8. REALIZACJA SPÓJNEJ I WIDOCZNEJ STRATEGII NA POZIOMIE EUROPEJSKIM

Zintegrowana strategia nie może być realizowana w sposób linearny, lecz wymaga spójnego i skoordynowanego działania. Ponadto wziąwszy pod uwagę wzrastające zainteresowanie obywateli konsekwencjami N&N ważne jest, aby działaniu na poziomie UE nadana została odpowiednia widoczność i aby było ono efektywnie przekazywane.

W odpowiedzi na wezwania Rady w sprawie skoordynowanego zarządzania inicjatywami N&N na poziomie europejskim[27] Komisja ustanowi centrum koordynacji na poziomie UE dla:

a) monitorowania i nadzorowania realizacji tego planu działań, jego zgodności i spójności z politykami Komisji (np. R&D, kształcenie i szkolenie, zatrudnienie, polityki w sprawie przedsiębiorczości, ochrona zdrowia i konsumenta), związanych z tym inicjatyw w całej Unii oraz innych stosownych działań (np. Komitetu Sterujący Biotechnologią z ramienia Komisji), tak aby zapewnić maksymalną efektywność;

b) składania co dwa lata raportów Radzie i Parlamentowi Europejskiemu z dokonanego postępu w realizacji Planu Działań przy wykorzystaniu wskaźników, tam gdzie jest to możliwe. Należy przewidzieć rewizję Planu Działań, jeśli będzie to konieczne;

c) wykonywania szeregu działań mających na celu wspieranie i rozwijanie korzystnego, opłacalnego i zgodnego wykorzystywania i stosowania N&N w UE, np. poprzez specjalistyczne działania przeglądowe, aktywny i dynamiczny dialog ze społeczeństwem oraz doraźne inicjatywy na poziomie międzynarodowym.

[1] COM(2005) 24.

[2] COM(2004) 338.

[3] Wnioski Rady ds. Konkurencyjności z dnia 24 września 2004 r.

[4] Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 15 grudnia 2004 r.

[5] Sprawozdanie Nanoforum, grudzień 2004 r. http://www.nanoforum.org.

[6] COM(2002) 27.

[7] COM(2005) 118.

[8] COM(2005) 119.

[9] Wizja 2020: Nanoelektronika w centrum zmian Sprawozdanie grupy wysokiego szczebla EUR 21149 (Czerwiec 2004) http://www.cordis.lu/ist/eniac.

[10] Potrzeby badawcze w zakresie nanocząsteczek, 25-26 stycznia 2005 r.

http://www.cordis.lu/nanotechnology/src/pe_workshop_reports.htm#particles.

[11] Sprawozdanie CREST w sprawie otwartej metody koordynacji na rzecz barcelońskiego celu inwestycji w badania http://europa.eu.int/comm/research/era/3pct/pdf/3pct-app_open_method_coordination.pdf.

[12] COM(2003) 690.

[13] COM(2004) 156.

[14] Rezolucja CEN BT C005/2004 http://www.cenorm.be.

[15] Nauka, Technika i Innowacja w XXI wieku , Komitet OECD ds. Polityki Naukowo-Technicznej na szczeblu ministerialnym, 29-30 stycznia 2004 r.

[16] http://irc.cordis.lu.

[17] COM (2001) 714.

[18] http://europa.eu.int/comm/mediatheque/video/index_en.html.

[19] http://www.cordis.lu/nanotechnology.

[20] Patrz: Traktat, art. 152 (zdrowie), 153 (konsumenci) i 174 (środowisko).

[21] Patrz: punkt 22 rozdziału 9 (s. 82) sprawozdania Brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa i Królewskiej Akademii Technicznej z 2004 r. “ Nanonauka i nanotechnologie: możliwości i niepewności ”.

[22] COM(2004) 416.

[23] COM(2002) 118.

[24] Rejestracja, ocena i zatwierdzanie substancji chemicznychhttp://europa.eu.int/comm/environment/chemicals/reach.htm.

[25] Nauka, Technika i Innowacja w XXI wieku, Komitet OECD ds. Polityki Naukowo-Technicznej na szczeblu ministerialnym, 29-30 stycznia 2004 r.

[26] Innowacja: Stosowanie wiedzy w rozwoju. Projekt Millenium NZ 2005, Grupa Zadaniowa ds. Nauki, Techniki i Innowacji.

[27] Wnioski Rady ds. Konkurencyjności z 24 września 2004 r.