KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO - Projekt ramowy zaangażowania się Unii Europejskiej na rzecz odbudowy Iraku

I. wprowadzenie

Niniejszy komunikat stanowi odpowiedź na wniosek Rady Europejskiej (16-17 października 2003 r.) w sprawie przedstawienia strategii dotyczącej stosunków Unii Europejskiej z Irakiem. Przyczynia się on do rozwoju strategicznego partnerstwa Unii Europejskiej z krajami basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Ma on na celu dostarczenie podstawy do dyskusji z tworzącym się suwerennym rządem irackim oraz szeroko rozumianym społeczeństwem irackim. Ma on przekazać narodowi irackiemu, który przez długie lata był ofiarą następujących po sobie wojen, sankcji oraz brutalnej autokratycznej władzy, pragnienie Unii Europejskiej, by Irak stał się państwem bezpiecznym, stabilnym, dostatnim, utrzymującym pokojowe stosunki z krajami ościennymi oraz zintegrowanym ze wspólnotą międzynarodową. Przyjęcie komunikatu przebiega w kontekście atmosfery zagrożenia, która panuje w Iraku od zakończenia wojny w 2003 r., nadal dotyka ludność iracką w jej codziennym życiu oraz stoi na przeszkodzie normalizacji sytuacji politycznej, ekonomicznej i społecznej. Niemniej jednak utworzenie nowego tymczasowego rządu w Iraku, jak również przyjęcie w dniu 8 czerwca 2004 r. rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1546, potwierdzającej pełne przekazanie odpowiedzialności i władzy Irakijczykom począwszy od dnia 30 czerwca 2004 r. oraz umacniającej kluczową rolę ONZ, stwarza UE możliwość wsparcia wysiłków narodu irackiego zmierzających ku wyznaczeniu nowej drogi dla kraju. Niniejszy komunikat przedstawia podstawowe korzyści wynikające z większego zaangażowania UE w pomoc na rzecz Iraku oraz wytycza średnioterminowe cele rozwoju stosunków między Unią Europejską a Irakiem. Opowiada się on za przyjęciem przez Unię Europejską projektu ramowego, który przyczyniłby się do stopniowego zbliżenia w stosunkach między UE a Irakiem w tempie uzależnionym od postępów dokonanych w zakresie przemian politycznych oraz bezpieczeństwa. Unia Europejska powinna być gotowa do zmiany swojego podejścia w zależności od rozwoju sytuacji w Iraku.

II. Unia Europejska a Irak

Przez 24-letni okres trwania reżimu Saddama Husajna, UE nie miała żadnych stosunków politycznych ani umownych z Irakiem, a jej rola ograniczała się do stosowania sankcji przyjętych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. UE odegrała jednak ważną rolę w dziedzinie pomocy humaniarnej. Od 1992 roku Wspólnota Europejska (WE) była, po Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) największym pojedynczym ofiarodawcą pomocy humanitarnej dla Iraku. Poziom wymiany handlowej między UE a Irakiem był również znaczący, w szczególności w sektorze energetycznym.

Niezależnie od zaangażowania kilku państw UE w operacje mające na celu przywrócenie bezpieczeństwa w Iraku, wysiłki UE skupiły się na dostarczaniu pomocy humanitarnej oraz politycznego i finansowego wsparcia dla procesu odbudowy kraju. Na początku 2003 r. WE wyasygnowała 100 mln euro dla Biura Pomocy Humanitarnej Wspólnoty Europejskiej (ECHO) na pomoc humanitarną dla Iraku, a Państwa Członkowskie zadeklarowały pomoc w wysokości ponad 731 mln euro. W następstwie przyjęcia rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ z dnia 22 maja 2003 r., UE zniosła stosowane przez siebie sankcje względem Iraku.

Madrycka konferencja ofiarodawców, która odbyła się w dniach 23-24 października 2003 r. zapoczątkowała wielostronne wysiłki mające na celu wspieranie odbudowy Iraku. UE zadeklarowała wówczas łączną pomoc w wysokości ponad 1,25 mld euro, wliczając w to wkład WE. Na konferencji przyjęto również z zadowoleniem zamiar ONZ i Banku Światowego utworzenia specjalnego wielostronnego funduszu na rzecz Iraku - Międzynarodowego Funduszu na rzecz Odbudowy Iraku.

Od października 2003 r. UE poszerzyła zakres swojej pomocy dla Iraku. W sytuacji, gdy maleje zapotrzebowanie na pomoc humanitarną, środki przeznaczone na odbudowę wspierają pracę humanitarną wykonywaną w celu przywrócenia najważniejszych służb użyteczności publicznej, a zakres ich stosowania poszerza się obejmując takie dziedziny jak: tworzenie miejsc pracy, zmniejszenie skali ubóstwa oraz umacnianie irackich instytucji i administracji publicznej. Innym celem pomocy UE jest wspieranie roli ONZ w procesie przemian politycznych oraz ukształtowanie irackiego społeczeństwa obywatelskiego i instytucji demokratycznych. Od 2003 r., UE przekazała w ramach pomocy dla Iraku środki w wysokości 305 mln euro z budżetu wspólnotowego. [1]

[1] W roku 2003 na działalność humanitarną wyasygnowano 100 mln euro, w latach 2003-2004 na odbudowę zostanie przeznaczone 200 mln euro, a dodatkowe 2 mln euro zostały przyznane w 2003 r. na działania związane z odminowaniem. ECHO obniżyło swoje wstępne szacowania pomocy dla Iraku na rok 2004 o 3 mln euro. Jednakże dodatkowe środki mogą zostać przyznane na pomoc humanitarną w sytuacjach wyjątkowych. Na stronach http://europa.eu.int/comm/world/iraqsit/reconstruct/index.htm, zamieszczone są dalsze szczegóły dotyczące źródeł i przeznaczenia pomocy WE dla Iraku w latach 2003-2004.

Korzyści związane z utworzeniem bezpiecznego, demokratycznego i zamożnego Iraku

W interesie Unii Europejskiej leży współpraca z Irakiem na rzecz odbudowy systemu politycznego i prawnego Iraku, zreformowania jego gospodarki oraz ożywienia jego społeczeństwa obywatelskiego. Korzyści płynące z wymienionych działań, to między innymi:

* Korzyści związane z pomyślną transformacją polityczną Iraku w państwo o stabilnym, pluralistycznym systemie demokratycznym opartym na konstytucji gwarantującej poszanowanie prawa, praw człowieka i podstawowych swobód. Osiągnięcie tych celów przysporzy irackiej ludności nadziei oraz pomoże zagwarantować nienaruszalność terytorialną oraz bezpieczeństwo wewnętrzne kraju.

* Równie ważnym aspektem dla UE jest pomoc w działaniach na rzecz wzrostu i zróżnicowania gospodarczego, zmniejszenia skali ubóstwa i bezrobocia, oraz zapewnienia ludności irackiej wyższego poziomu życia. Sprawna, konkurencyjna i zróżnicowana gospodarka rynkowa, odbudowa irackiej infrastruktury, w szczególności wzajemne połączenie irackich sieci transportowych z paneuropejskimi korytarzami transportowymi oraz integracja gospodarcza z innymi krajami regionu pozwolą na lepszą dystrybucję zasobów w skali kraju, zmniejszenie podatności na szkodliwe wpływy zewnętrzne oraz zwiększenie potencjału dla wzajemnie korzystnych związków handlowych, inwestycyjnych oraz ludzkich i kulturowych między UE a Irakiem. Stabilizacja polityczna oraz poprawa sytuacji gospodarczej powinny przyczynić się również do dobrowolnego powrotu irackich uchodźców przebywających w Europie, co powinno zaowocować wzmocnieniem związków społecznych i zawodowych między krajami UE a Irakiem.

* Korzyści związane z rolą, jaką Irak mógłby odegrać na rzecz bezpieczeństwa i stabilizacji w regionie. Koniec reżimu Saddama Husajna stwarza możliwość przezwyciężenia istniejących w regionie napięć. Irak utrzymujący pokojowe stosunki z sąsiadami i innymi krajami regionu będzie zarazem państwem przyczyniającym się do realizacji celów określonych w Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa. Również Turcja, kraj kandydujący do członkostwa w UE, odniosłaby znaczące korzyści z utworzenia stabilnego i demokratycznego Iraku.

* Korzyści płynące z ustanowienia sprawiedliwego, przejrzystego i opartego na zasadach równego traktowania systemu prawnego w Iraku. Przewidywalność oraz pewność prawna to warunki wstępne uzyskania znacznych inwestycji, między innymi w sektorze energetycznym, których Irak tak potrzebuje. Biorąc pod uwagę znaczny udział Iraku w zapewnieniu Unii bezpieczeństwa dostaw energetycznych oraz obustronne korzyści, jakie mogłyby płynąć ze zwiększonej produkcji irackiej ropy i gazu ziemnego, zapewnienie odpowiednich warunków dla inwestycji oraz zbliżenie ustawodawstwa w sektorze energetycznym leżą zarówno w interesie UE jak i Iraku.

III. Cele rozwoju stosunków między Unią Europejską a Irakiem

Stabilizacja sytuacji w Iraku oraz poprawa sytuacji gospodarczej będą wymagały wsparcia nie tylko ze strony Unii Europejskiej, ale powinny być przedmiotem wspólnego wysiłku całej wspólnoty międzynarodowej, a przede wszystkim samego narodu irackiego. UE powinna zatem nawiązać dialog z nowymi władzami i całym społeczeństwem irackim w sprawie roli, jaką ich zdaniem UE powinna odgrywać w Iraku oraz stopniowo wzmacniać swoją obecność i zaangażowanie w miarę postępowania procesu przemian. Jej głównym celem powinien być rozwój wielopłaszczyznowych, obustronnie korzystnych stosunków w średniej perspektywie czasowej. W ramach swojego dialogu z Irakiem, UE mogłaby zaproponować, by jej strategia względem Iraku opierała się na następujących średnioterminowych celach:

- Rozwój bezpiecznego, stabilnego i demokratycznego państwa irackiego z parlamentem i rządem wybieranym zgodnie z konstytucją gwarantującą poszanowanie praw człowieka i podstawowych swobód całego narodu irackiego.

- Utworzenie otwartej, stabilnej, trwałej i zróżnicowanej gospodarki rynkowej, która zagwarantuje bezpieczeństwo ludności, rozwój gospodarczy i wzrost zatrudnienia oraz zmniejszenie skali ubóstwa przy wykorzystaniu zasobów zapewniającym zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny.

- Gospodarcza i polityczna integracja Iraku w ramach regionu, jak również w ramach otwartego systemu międzynarodowego.

Bezpieczny, stabilny i demokratyczny Irak

Irak stoi aktualnie przed szansą zerwania z tradycją autokratycznej kontroli nad państwem i zbudowania stabilnych demokratycznych instytucji, gwarantujących równe prawa dla wszystkich Irakijczyków, w tym dla kobiet i mniejszości etnicznych, religijnych i plemiennych. Kluczowe znaczenie dla powodzenia procesu przemian politycznych będzie miało wypracowanie rozwiązań w kwestiach takich jak rola religii w państwie, skuteczna i demokratyczna kontrola nad sektorem bezpieczeństwa oraz organizacja stosunków między administracją centralną a władzami poszczególnych prowincji. Utworzenie demokratycznych instytucji będzie również uzależnione od przeprowadzenia procesu narodowego pojednania oraz zdolności wypracowania konsensusu.

Zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1546, Organizacja Narodów Zjednoczonych będzie opierała się na rozległym doświadczeniu nabytym w Iraku przed rozpoczęciem wojny oraz na pracy dokonanej przez specjalnego wysłannika ONZ Sergio di Mello przed zeszłorocznym tragicznym w skutkach atakiem na siedzibę przedstawicielstwa ONZ w Bagdadzie, kontynuowanej przez specjalnego wysłannika Lakhdara Brahimiego, by odegrać kluczową rolę, przychodząc z pomocą narodowi irackiemu, kiedy przechodzi on przez okres politycznych przemian. UE powinna zatem dalej wspierać ONZ w realizacji tej kluczowej misji oraz upewnić się, że jej działania na rzecz Iraku są dobrze skoordynowane z działaniami tej organizacji.

Biorąc pod uwagę doświadczenia UE w zakresie wspierania politycznych procesów przechodzenia od reżimu autokratycznego do ustroju opartego na demokracji, oraz różnorodne doświadczenia Państw Członkowskich UE w zakresie federalizmu i decentralizacji, Unia Europejska mogłaby:

- Przyjąć z zadowoleniem rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1546, potwierdzającą suwerenny charakter irackiego rządu tymczasowego od dnia 30 czerwca 2004 r. oraz wspierać jej wdrażanie.

- Nawiązać dialog z tworzącymi się władzami irackimi, wyrażając poparcie UE dla politycznego i konstytucyjnego procesu przemian.

- Nadać priorytetowy charakter pomocy UE ukierunkowanej na wspieranie procesu wyborczego, kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego oraz ochronę i informowanie o prawach człowieka.

- Rozważyć możliwość poszerzenia zakresu udzielanej pomocy i wspierania działań związanych z bezpieczeństwem, w szczególności w kwestiach związanych z egzekwowaniem prawa oraz reformą wymiaru sprawiedliwości i sektora bezpieczeństwa.

Ku otwartej, trwałej i zróżnicowanej irackiej gospodarce rynkowej

Do 2003 r. gospodarkę iracką charakteryzował znaczny stopień interwencji państwa, zarówno w formie bezpośredniej, poprzez przedsiębiorstwa państwowe, jak i pośredniej, poprzez restrykcyjne ustawodawstwo, ograniczenia cenowe oraz stosowanie subwencji. Pozostająca pod bezpośrednią kontrolą rządową branża naftowa była dotychczas podstawowym napędem całej gospodarki; w bliskiej perspektywie czasowej niezbędny będzie jej szybki rozwój, umożliwiający finansowanie odbudowy. W średniej perspektywie czasowej Irak stoi jednakże przed wyzwaniem potrójnej transformacji gospodarczej, prowadzącej do gospodarki opartej na pokojowym rozwoju, sprawnej gospodarki rynkowej oraz większego stopnia zróżnicowania źródeł dochodu krajowego.

Bezrobocie i ubóstwo są w Iraku zjawiskami powszechnymi i przyczyniają się do powstawania napięć politycznych i społecznych. Działania prowadzące do złagodzenia społecznych następstw przeprowadzanych reform, niezbędne dla średnioterminowej poprawy poziomu życia ludności, mają również kluczowe znaczenie dla liberalizacji cen, restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych i służb użyteczności publicznej. W krótkiej perspektywie czasowej konieczne będzie zarówno utworzenie systemu zabezpieczenia społecznego, podjęcie działań na rzecz redukcji bezrobocia przy wykorzystaniu umiejętności mieszkańców w projektach związanych z odbudową [2] oraz skorygowanie istniejących nierówności regionalnych w dystrybucji zasobów. W średniej perspektywie czasowej, niezbędne będzie zajęcie się kwestią konstytucyjnych ram regulujących podział dochodów ze sprzedaży irackiej ropy naftowej.

[2] Przykładowo, odbudowa sieci energetycznych i innej podstawowej infrastruktury.

Rozwiązanie kwestii irackiego długu zagranicznego, szacowanego aktualnie na 120 [3] mld dolarów, stanowi niezbędny warunek do tego, by Irak mógł odzyskać żywotność finansową oraz wejść na drogę odbudowy ekonomicznej i społecznej, przy czym warunki ewentualnego porozumienia z wierzycielami Klubu Paryskiego mogą mieć znaczny wpływ na wszystkie gałęzie irackiej gospodarki. Grupa państw-wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim zobowiązała się podjąć kroki zmierzające do wypracowania rozwiązania przed końcem 2004 roku, jednak podobne kroki będą potrzebne również ze strony innych wierzycieli zarówno publicznych, jak i prywatnych. Redukcja irackich zobowiązań finansowych wymaga również podjęcia kroków w celu wyjaśnienia kwestii roszczeń uwzględnionych po pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej przez Komisję Narodów Zjednoczonych ds. Odszkodowań, które nadal znajdują się w zawieszeniu.

[3] Po odliczeniu roszczeń uwzględnionych przez Komisję ONZ ds. Odszkodowań.

UE dysponuje dużym doświadczeniem w zakresie współpracy z krajami, których gospodarka znajduje się w okresie transformacji, jak również wiedzą fachową opartą na własnych doświadczeniach z zakresu godzenia spójności społecznej z tworzeniem silnych instytucji rynkowych, liberalizacją oraz procesem integracji społecznej. Posiada również duży rynek wewnętrzny, mogący przyjąć irackie towary i usługi. W tym kontekście UE mogłaby:

- Działać na rzecz rozwiązania kwestii irackiego długu zagranicznego poprzez wypracowanie wspólnego stanowiska oraz zaleceń odnośnie do uwarunkowań wprowadzanej polityki gospodarczej.

- Utrzymać pomoc UE mającą na celu osiągnięcie zdolności operacyjnej przez irackie organy administracyjne i gospodarcze w dziedzinach związanych z procesem transformacyjnym, w szczególności utworzenie sprawnej administracji celnej, która umożliwiłaby objęcie Iraku wspólnotowym systemem ogólnych preferencji taryfowych (ang. Generalised System of Preferences - GSP).

- Wspierać Irak w rozwoju aparatu sądowniczego oraz ram prawnych i regulacyjnych, które stanowiłyby zachętę dla podmiotów gospodarczych oraz inwestorów zagranicznych, między innymi w sektorze energetycznym, jak również przyczyniłyby się do zwalczania korupcji, przestępczości i przestępczości zorganizowanej.

- Mocno podkreślić konieczność poruszenia kwestii związanych z bezrobociem, ubóstwem, utworzeniem służb gwarantujących bezpieczeństwo publiczne oraz skorygowaniem nierówności regionalnych w dystrybucji zasobów.

- Zaznaczyć, iż dochody uzyskane z eksploatacji irackich bogactw naturalnych powinny być przeznaczone na realizację wymienionych celów, jak również przyczynić się do zróżnicowania irackiej gospodarki, tworzenia nowych miejsc pracy, budowania kapitału materialnego, instytucjonalnego i ludzkiego, oraz zmniejszenia nierówności w dochodach.

Irak utrzymujący pokojowe stosunki z sąsiadami oraz zintegrowany ze wspólnotą międzynarodową

Przemiany w Iraku stwarzają możliwość dostarczenia odpowiedzi na uzasadnione obawy wielu państw regionu dotyczące bezpieczeństwa oraz doprowadzenia do pozytywnego postrzegania nowego porządku politycznego w Iraku przez państwa ościenne. Otwierają one również pole działania dla Iraku, Rady Współpracy Państw Zatoki (GCC) i Iranu w zakresie wypracowania wspólnych poglądów na temat strategii, jaką państwa regionu powinny przyjąć by sprostać wspólnym wyzwaniom gospodarczym. Ponadto, postępy uczynione na drodze transformacji powinny utorować drogę do odgrywania przez Irak większej roli w międzynarodowej współpracy politycznej i gospodarczej, oraz do jego zwiększonego udziału w organizacjach międzynarodowych.

Decyzja sąsiadujących z Irakiem państw dotycząca organizacji wspólnego forum - Spotkań Państw Sąsiedzkich - w następstwie wojny z 2003 r., mającego na celu wymianę poglądów na temat sytuacji w Iraku, jest dowodem szansy na zwiększenie współpracy w regionie. W dalszej perspektywie czasowej, stopniowe utworzenie polityczno-ekonomicznych ram dla współpracy, łagodzących napięcia i z czasem obejmujących również współpracę w zakresie bezpieczeństwa, mogłoby stworzyć dynamikę zwiększającą poziom bezpieczeństwa w szerszym regionie oraz położyć kres nierozwiązanym konfliktom regionalnym.

Poprzez swoje bliskie stosunki z krajami sąsiadującymi z Irakiem, swoją własną historię powojennego pojednania, jak również wysiłki na rzecz zbliżenia państw regionu, UE zdobyła rozległe kontakty, doświadczenia i wiedzę fachową, które mogłyby się okazać przydatne dla Iraku i szerszego regionu. W zgodzie z zasadami, o które opiera się partnerstwo Unii Europejskiej z krajami basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu oraz ze wsparciem UE dla irackiego wniosku o uzyskanie statusu obserwatora w Światowej Organizacji Handlu (WTO), UE mogłaby:

- Użyć swojego wpływu oraz wykorzystać istniejące dialogi z państwami regionu, w szczególności z państwami sąsiadującymi z Irakiem do promocji konstruktywnego zaangażowania we współpracę z Irakiem oraz poszerzenia współpracy w regionie.

- Zaprosić Irak do uczestnictwa w strategicznym partnerstwie Unii Europejskiej z krajami basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu.

- Przychylnie ustosunkować się do kwestii członkostwa Iraku w WTO, jeżeli spełniał będzie niezbędne warunki, zgodnie ze stanowiskiem UE dotyczącym kandydatur innych państw, w tym państw z regionu, oraz sprzyjać uczestnictwu Iraku w innych organizacjach międzynarodowych.

IV. Projekt ramowy stopniowego zaangażowania

Osiągnięcie celów przedstawionych w punkcie trzecim będzie zależało od tego, w jakim stopniu będą one zbieżne z celami wytyczonymi przez przyszły rząd iracki oraz od poziomu bezpieczeństwa i rozwoju sytuacji politycznej w Iraku. Poniższe propozycje działań to rozwiązania stanowiące trzy odrębne etapy, przewidywane w rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 1546, które będą dalej opracowywane w porozumieniu z przyszłym rządem irackim.

Szczególnie istotne jest aby działania były prowadzone wspólnie przez Państwa Członkowskie UE, Komisję Europejską i Wysokiego Przedstawiciela, przy zachowaniu ścisłej koordynacji z ONZ, zarówno w Iraku jak i na płaszczyźnie międzynarodowej. Niezbędna będzie również ścisła współpraca z Bankiem Światowym, Międzynarodowym Funduszem Walutowym oraz z innymi instytucjami finansowymi.

Etap I - Natychmiastowe działania

Z dniem 30 czerwca 2004 r. iracki rząd tymczasowy przejmie władzę w Iraku, a tymczasowe władze koalicyjne CPA (Coalition Provisional Authority) zostaną rozwiązane. Oprócz pomocy na rzecz odbudowy Iraku, która będzie udzielana aż do wyborów do Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego, Unia Europejska może również rozważyć podjęcie następujących działań:

Udzielenie wsparcia dla wyborów: Wybory do Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego, które mianuje nowy rząd i przygotuje projekt nowej konstytucji, referendum w sprawie nowej konstytucji i wybory powszechne mają mieć miejsce przed 31 grudnia 2005 r. UE powinna być przygotowana na odegranie znaczącej roli w przygotowywaniu wyborów w Iraku, jeśli tymczasowy rząd lub ONZ zwróci się do niej z takim wnioskiem. Zadaniem UE będzie także oszacowanie, czy istnieje potrzeba podejmowania dalszych wysiłków i czy warunki w Iraku, zwłaszcza jeśli chodzi o poziom bezpieczeństwa, zezwalają na pracę Misji Obserwacji Wyborów UE.

Nieoficjalny dialog polityczny: Celem UE powinno stać się nawiązanie dialogu z suwerennym tymczasowym rządem irackim najszybciej jak będzie to możliwe. Jeśli poziom bezpieczeństwa będzie wystarczający, spotkanie Trójki mające na celu rozpoczęcie dialogu politycznego może mieć miejsce w Bagdadzie lub na marginesie Zgromadzenia Ogólnego ONZ zaplanowanego na wrzesień 2004 r. Spotkania ad hoc między urzędnikami wyższego szczebla mogą także mieć miejsce.

Misje UE mogą odgrywać znaczącą rolę w przygotowywaniu tych kontaktów, i w poznawaniu stanowiska władz irackich. Przy wykorzystaniu otrzymanej pomocy finansowej na poszanowanie praw człowieka, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, edukację wyborczą i proces konstytucyjny, Misje UE mogą również rozpocząć na szerszą skalę nieformalny dialog ze społeczeństwem obywatelskim, włączając organizacje pozarządowe, grupy wyznaniowe, związki zawodowe i rodzące się partie polityczne.

Utworzenie systemu prawnego i administracji cywilnej. Istnienie skutecznych instytucji i sprawnego systemu prawnego ma zasadnicze znaczenie dla powstawania i utrzymania bezpiecznego środowiska w Iraku. UE posiada doświadczenie nabyte w trakcie działalności w innych regionach globu w zakresie wspierania rozwoju zdolności instytucjonalnych wymiaru sprawiedliwości i sektora bezpieczeństwa. UE ma także doświadczenie w dziedzinach wymagających ostrożnego postępowania w okresie stabilizacji po zaistniałych konfliktach, takich jak prowadzenie szkoleń, nadzór i szkolenia dla policji. W tym kontekście i jeśli pojawi się taka potrzeba, Komisja Europejska i Państwa Członkowskie UE mogą rozważyć, czy zdolności nabyte przy zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi wśród obywateli UE, jak również wypracowane instrumenty wspólnotowe, mogą okazać się użyteczne w Iraku.

Zachęcanie krajów sąsiadujących z Irakiem do rzeczywistego zaangażowania się. UE powinna wspierać Spotkania Krajów Sąsiadujących i powstałe inicjatywy współpracy oraz zachęcić Irak do uczestnictwa we wdrażaniu strategicznego partnerstwa Unii Europejskiej z krajami basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Ponadto UE może prowadzić regularne dyskusje dotyczące przyszłości Iraku z Iranem, Syrią, Turcją, Jordanią i państwami należącymi do Rady Współpracy Zatoki Perskiej (ang. GCC) Zadaniem Misji w tych krajach może stać się zapewnienie ciągłości. UE może zaproponować rozszerzenie wsparcia w celu włączenia konkretnych środków mających na celu budowanie zaufania w Iraku i w krajach sąsiadujących, na przykład w kwestiach zarządzania terenami przygranicznymi i administracji celnej. Skoordynowane stanowisko wobec zadłużenia oraz podobnych kwestii z zakresu polityki gospodarczej podlegających określonym warunkom. O ile ostateczna decyzja w sprawie warunków takiego porozumienia należy do samych państw-wierzycieli, kilka z Państw Członkowskich UE uczestniczy w toczących się obecnie negocjacjach Klubu Paryskiego w sprawie restrukturyzacji / umorzenia irackiego zadłużenia. Ponieważ prawdopodobieństwo zastosowania przez Klub Paryski swojej nowej strategii ,Evian", opracowanej z myślą o krajach o średnim dochodzie, będzie miało wpływ na przyszłe stosunki UE z Irakiem, mogą być poczynione starania na rzecz skoordynowania stanowisk w odniesieniu do właściwych kwestii z zakresu polityki gospodarczej, podlegających określonym warunkom, mających stanowić część porozumienia. Prowadzenie ciągłego dialogu między Komisją Europejską, MFW, Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym przyczyni się także do skoordynowania stanowisk i działań w tej dziedzinie.

System ogólnych preferencji w odniesieniu do handlu Irak objęty jest wspólnotowym systemem ogólnych preferencji (ang. Generalised System of Preferences - GSP), który niemniej jednak praktycznie nie był stosowany od pierwszej wojny w Zatoce Perskiej z powodu nałożonych sankcji i powstałego konfliktu. Jak tylko stanie się to możliwe, Komisja Europejska powinna, wraz z administracją iracką, rozpocząć prace nad stworzeniem systemu współpracy administracyjnej, którego istnienie jest niezbędnym warunkiem działania systemu preferencji.

Trwające wdrażanie pakietu pomocy humanitarnej i wsparcia na rzecz odbudowy. W okresie 2003/04 strategia pomocy WE skupiała się na monitorowaniu sytuacji w Iraku, stanowiąc odpowiedź na nowe rodzące się potrzeby pomocy humanitarnej, dostarczając w szybki sposób dodatkowych zasobów na rekonstrukcję Iraku, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zatrudnienie, i przyczyniając się do tworzenia wielostronnych ram współpracy pod patronatem Narodów Zjednoczonych i międzynarodowych instytucji finansowych. W rezultacie, 200 mln euro zadeklarowane na konferencji w Madrycie jako pomoc z budżetu WE na rzecz rekonstrukcji Iraku w okresie 2003-04, zostało przekazanych do agend ONZ i do Międzynarodowego Funduszu na rzecz Odbudowy Iraku, i na tym etapie rozdział środków powinien odbywać się szybciej.

Biuro KE: Otwarcie w pełni działającego przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Iraku zależy od stanu bezpieczeństwa i środków, jakimi będzie dysponować Wspólnota. Tym niemniej, pierwszym krokiem jest utworzenie w lokalach przedstawicielstwa Komisji w Ammanie biura zajmującego się Irakiem, którego działalność ma pomóc w przygotowaniu reprezentacji politycznej i zapewnić na szczeblu lokalnym koordynację pomocy ze strony Państw Członkowskich UE na rzecz odbudowy Iraku. Biuro będzie także służyć za łącznika z Misją Wsparcia Organizacji Narodów Zjednoczonych w Iraku i z Międzynarodowym Funduszem na rzecz Odbudowy Iraku. Kiedy pozwoli na to sytuacja, biuro to zostanie przeniesione do Bagdadu.

Etap II - Działania po wyborach

Po wyborach do Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego powinien zostać wyłoniony rząd tymczasowy i powinny rozpocząć się wzmożone prace nad nową konstytucją, która ma zostać ratyfikowana w drodze referendum w 2005 r. Etap ten będzie początkiem dalszej współpracy i dialogu z Irakiem na różnych płaszczyznach. Działania na tym etapie obejmują działania przedstawione w etapie I oraz mogą zostać rozszerzone o:

Wsparcie odbudowy i rekonstrukcji ze strony UE.

Komisja Europejska zaproponowała dodatkowe 200 mln wspólnotowej pomocy na rzecz odbudowy Iraku w 2005 r [4] i spodziewa się, iż zaistnieje potrzeba wyasygnowania zbliżonej kwoty w 2006 r., z uwzględnieniem istniejących wymogów budżetowych i wykorzystania przyznanych środków w ciągu roku 2005.

[4] 190 mln euro przypisane na linię budżetową 19 08 07 - ,Pomoc na rzecz odbudowy i odnowy Iraku" oraz 10 mln euro przepisane na linię budżetową 19 04 03 - ,Rozwój i konsolidacja demokracji i rządów prawa - poszanowanie praw człowieka i podstawowych swobód".

Większość środków będzie w dalszym ciągu przekazywana do Międzynarodowego Funduszu na rzecz Odbudowy Iraku, jednakże część z nich może być przeznaczona bezpośrednio na tworzenie programów pomocy technicznej i programów rozwijających zdolności instytucjonalne. Programy te mogą wspierać tworzenie i rozwój instytucji w licznych sektorach działalności, w zależności od interesów irackich. W ścisłej współpracy z ONZ, Unia Europejska może zarówno służyć jako doradca w zakresie polityki i bezpieczeństwa odnośnie do procesu konstytucyjnego jak i kontynuować wsparcie dla procesu demokratyzacji, wymiaru sprawiedliwości i poszanowania prawa i praw człowieka. W zakresie polityki społecznej i gospodarczej do najważniejszych kwestii należy zaliczyć: określanie polityk i dobre zarządzanie, łącznie z kwestiami finansowymi i monetarnymi, opracowywanie statystyk krajowych; rozwój sprawnego handlu, systemu celnego i inwestycyjnego; sektor energii i transportu; odtworzenie i ochrona środowiska; promocja sektora prywatnego, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw i oparty na zasadach równego traktowania system zamówień publicznych.Począwszy od tego momentu, poza wsparciem na rzecz odbudowy, można rozważyć zastosowanie innych środków mających na celu złagodzenie potrzeb finansowania zewnętrznego, powstałych na skutek transformacji oraz wsparcie reform. Może być to uzależnione od postępów w umarzaniu długu zagranicznego i zgody Iraku na makroekonomiczny program szerokiego zasięgu, wspierany przez MFW.

Oficjalny dialog polityczny W celu sformalizowania dialogu politycznego, UE może zaproponować Irakowi podpisanie wspólnej deklaracji politycznej UE-Irak. W jej skład mogą wchodzić dyskusje dotyczące kwestii praw człowieka, stabilności regionalnej, walki z terroryzmem i nierozprzestrzeniania broni jądrowej. Parlament Europejski i parlamenty w Państwach Członkowskich UE mogą być także zachęcane do kontynuowania kontaktów z Tymczasowym Zgromadzeniem Narodowym.

Wspólne grupy robocze w sektorach będących przedmiotem obustronnego zainteresowania. Grupy robocze UE/Irak mogą być tworzone w celu prowadzenia dyskusji odnośnie do kwestii dotyczących gospodarki, statystyki i handlu, energii (w tym elektryczności), transportu, przepisów i norm technicznych, społeczeństwa informacyjnego i poszanowania prawa, migracji i zapobiegania działaniom terrorystycznym. Można w szybkim tempie rozpocząć nieoficjalny dialog między UE a Irakiem w kwestiach energii, a UE może wspierać obecność Iraku na innych regionalnych płaszczyznach związanych z energią i transportem. W przyszłości dwustronny dialog może prowadzić do powstania dialogów na szczeblu regionalnym.

Etap III - Średnia perspektywa czasowa

Powołanie rządu wybranego w wyborach demokratycznych, uchwalenie nowej konstytucji oraz wybór władz wykonawczych i ustawodawczych w Iraku przyczyni się do unormowania stosunków między Unią Europejską a Irakiem. Na tym etapie Unia Europejska może podjąć następujące działania:

Negocjacje w sprawie porozumienia dwustronnego. Porozumienie dwustronne między UE a Irakiem będzie odzwierciedleniem zainteresowania obu stron w rozwijaniu partnerstwa i wspieraniu reform prowadzonych na płaszczyźnie politycznej, ekonomicznej i społecznej. Podpisanie porozumień w dziedzinie handlu i współpracy, podobnych do tych istniejących już z innymi państwami ze wschodniego brzegu Jordanu, mogłoby stać się pierwszym odpowiednim krokiem na tej drodze. Następnie można rozpatrzyć możliwość podpisania porozumienia o większym zasięgu.

Pomoc w zróżnicowaniu gospodarczym i w redukcji ubóstwa. Ponieważ źródła dochodu własnego Iraku ulegają zwiększeniu, w szczególności na skutek zwiększonego poziomu produkcji ropy, prośby o pomoc adresowane do darczyńców zewnętrznych powinny ulec zmniejszeniu. UE może zdecydować o skoncentrowaniu pomocy Wspólnoty na programach technicznych i rozwijających zdolności instytucjonalne, oraz na promocji zróżnicowania gospodarczego i redukcji ubóstwa w gospodarstwach.

Tworzenie regionalnych ram współpracy. UE może zbadać, w jaki sposób zdobyte w procesie barcelońskim doświadczenia w promowaniu współpracy w sektorach takich jak energia, transport, środowisko, nauka i technologia, edukacja, dialog kulturowy i wspieranie społeczeństwa obywatelskiego mogą przyczynić się do wzbogacania współpracy regionalnej między Irakiem i jego sąsiadami. UE może także rozważyć, w jaki sposób Irak może zostać włączony do dialogu UE prowadzonego z innymi państwami z regionu, szczególnie z wschodniego brzegu Jordanu.

Ciągłe wsparcie dla postępu procesu demokratyzacji, poszanowania prawa i praw człowieka. Proces demokratyzacji w Iraku nie zakończy się przeprowadzeniem wyborów powszechnych. UE powinna jednakże w dalszym ciągu uznawać za priorytetową pomoc w średniej perspektywie czasowej, która pomoże rozwijać zdolności rządu irackiego i społeczeństwa w zakresie wzmacniania demokracji, przestrzegania prawa człowieka, w tym praw mniejszości narodowych i kobiet, poszanowania prawa, walki z korupcją i promocji przejrzystości, odpowiedzialności i dobrego zarządzania.

Udzielanie kredytów przez Europejski Bank Inwestycyjny. Ponieważ pomoc zewnętrzna nie ogranicza się już wyłącznie do przyznawania subwencji, kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego mogłyby uzupełnić lukę między okresem otrzymywania subwencji a momentem włączenia się sektora prywatnego, następującego po rozłożeniu długu zagranicznego Iraku, w formie projektów o wysokim nakładzie kapitału, jak np. projekty dotyczące infrastruktury. Możliwość udzielenia EBI mandatu na przyznawanie kredytów dla Iraku może być rozpatrywana w kontekście nowych Perspektyw Finansowych, także jako część mandatu regionalnego na państwa z wschodniego brzegu Jordanu.

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej Otwarcie przedstawicielstwa Komisji w Bagdadzie może być brane pod uwagę.

V. Wnioski

Niniejszy komunikat przedstawia sposób, w jaki Unia Europejska może kształtować swoje stosunki z Irakiem opierając się na stopniowym zaangażowaniu, które będzie podstawą nawiązania znaczących i długotrwałych stosunków z Irakiem w średniej perspektywie czasowej. Postanowienia przedstawione w komunikacie będą regularnie analizowane i dostosowane do sytuacji panującej w Iraku. Rada Ministrów jest proszona o rozpatrzenie powyższych zaleceń, aby umożliwić Radzie Europejskiej wyraźne opowiedzenie się dotyczące zaangażowania się UE w umacnianie stosunków z Irakiem, zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1546 i pomocy w procesie przygotowywania fundamentów bezpiecznego, stabilnego, dobrze prosperującego i demokratycznego państwa irackiego, żyjącego w pokoju z krajami sąsiadującymi i będącego pełnoprawnym i aktywnym członkiem międzynarodowej wspólnoty.