„krajowy program indykatywny” oznacza program indykatywny obejmujący jedno państwo;

„wielokrajowy program indykatywny” oznacza program indykatywny obejmujący więcej niż jedno państwo;

„regionalny program indykatywny” oznacza wielokrajowy program indykatywny obejmujący więcej niż jedno państwo trzecie w ramach tego samego obszaru geograficznego, zgodnie z art. 4 ust. 2;

„transregionalny program indykatywny” oznacza wielokrajowy program indykatywny obejmujący więcej niż jedno państwo trzecie w ramach różnych obszarów geograficznych, zgodnie z art. 4 ust. 2;

„współpraca transgraniczna” oznacza współpracę pomiędzy co najmniej jednym państwem członkowskim a co najmniej jednym państwem i terytorium trzecim na przyległych zewnętrznych granicach lądowych i morskich Unii; obejmuje ona również współpracę transnarodową na większych terytoriach transnarodowych lub współpracę morską wokół basenów morskich, jak również współpracę międzyregionalną, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących celu „Europejska współpraca terytorialna” (Interreg) wspieranego w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz instrumentów finansowania zewnętrznego (zwanym dalej „rozporządzeniem w sprawie Interreg”);

„podmiot prawny” oznacza osobę fizyczną lub osobę prawną utworzoną i uznaną za taką na mocy prawa unijnego, krajowego lub międzynarodowego, która posiada osobowość prawną i zdolność do działania w swoim własnym imieniu, wykonywania praw i podlegania obowiązkom, albo podmiot nieposiadający osobowości prawnej, o którym mowa w art. 197 ust. 2 lit. c) rozporządzenia finansowego;

„organizacje społeczeństwa obywatelskiego” oznaczają szeroki zakres podmiotów pełniących wielorakie funkcje i posiadających różne uprawnienia, które mogą się zmieniać i różnić w zależności od instytucji i państw, w tym wszystkie struktury niepaństwowe, non-profit, niezależne i nastawione pokojowo, dzięki którym ludzie łączą się w dążeniu do wspólnych celów i ideałów, czy to politycznych, kulturowych, religijnych, środowiskowych, społecznych czy ekonomicznych, które działają na poziomach lokalnym, krajowym, regionalnym lub międzynarodowym i które obejmują organizacje miejskie i wiejskie, formalne i nieformalne;

„władza lokalna” obejmuje instytucje publiczne mające osobowość prawną, które wchodzą w skład struktury państwa poniżej poziomu rządu centralnego, na przykład wsie, gminy, okręgi, powiaty, prowincje lub regiony, i które są odpowiedzialne przed obywatelami i składają się zwykle z organu obradującego lub organu decydującego o polityce, na przykład rady lub zgromadzenia, i organu wykonawczego, na przykład burmistrza lub innego urzędnika wyższego szczebla, wybieranych bezpośrednio lub pośrednio w wyborach lub na poziomie lokalnym;

„okno inwestycyjne” oznacza docelowy obszar wsparcia z gwarancji na działania zewnętrzne na mocy EFZR+ udzielanego portfelom inwestycyjnym w konkretnych regionach, krajach lub sektorach;

„dodatkowość” oznacza zasadę, która znajduje oparcie w art. 209 ust. 2 rozporządzenia finansowego, zgodnie z którą w kontekście niniejszego rozporządzenia i rozporządzenia IPA III, wsparcie z gwarancji na działania zewnętrzne na mocy EFZR+ przyczynia się do zrównoważonego rozwoju za pośrednictwem operacji, których nie można by było przeprowadzić bez tej gwarancji lub które osiągają pozytywne rezultaty lepsze od tych, które można by osiągnąć bez tej gwarancji. Zasada dodatkowości oznacza również, że operacje objęte wsparciem w ramach gwarancji na działania zewnętrzne przyciągają finansowanie z sektora prywatnego oraz eliminują niedoskonałości rynku lub nieoptymalne sytuacje w zakresie inwestycji, a także przyczyniają się do poprawy jakości, trwałości, wpływu lub skali inwestycji. Zasada ta ma również na celu zapewnienie, aby operacje objęte gwarancją na działania zewnętrzne nie zastępowały wsparcia państwa członkowskiego, prywatnych środków finansowych ani innej – unijnej lub międzynarodowej – interwencji finansowej, a także unikały wypierania innych inwestycji publicznych lub prywatnych, chyba że jest to należycie uzasadnione zgodnie z celami i zasadami Instrumentu. Projekty objęte wsparciem w ramach gwarancji na działania zewnętrzne zwykle mają wyższy profil ryzyka niż portfel inwestycyjny wspierany przez kwalifikujących się kontrahentów w ramach ich zwykłych strategii inwestycyjnych bez gwarancji na działania zewnętrzne;

„operacja z kontrahentami będącymi jednostkami państwowymi szczebla centralnego i kontrahentami niekomercyjnymi będącymi jednostkami państwowymi niższego szczebla” oznacza wszelkie operacje, w których kontrahentem jest albo bezpośrednio państwo, albo podmiot publiczny mający pełną i wyraźną gwarancję państwa, ponieważ nie posiada zdolności prawnej lub autonomii lub zdolności finansowej, by korzystać z niezbędnego finansowania bezpośredniego;

„operacja z kontrahentami komercyjnymi będącymi jednostkami państwowymi niższego szczebla” oznacza wszelkie operacje, w których kontrahentem jest podmiot publiczny niemający wyraźnej gwarancji państwa, mający finansową zdolność do zaciągania pożyczek na własne ryzyko i stosowną zdolność prawną;

„wnoszący wkład” oznacza międzynarodową instytucję finansową, państwo członkowskie lub instytucję publiczną państwa członkowskiego, agencję publiczną lub inny organ publiczny lub prywatny wnoszący wkład do wspólnego funduszu rezerw;

„kraj partnerski” oznacza kraj lub terytorium, które może korzystać z unijnego wsparcia w ramach Instrumentu zgodnie z art. 4.

promowanie ściślejszej współpracy politycznej oraz wzmacnianie i ugruntowanie głębokiej i trwałej demokracji, stabilności, dobrych rządów, praworządności i poszanowania praw człowieka;

wspieranie realizacji układów o stowarzyszeniu lub innych istniejących lub przyszłych porozumień oraz wspólnie uzgodnionych programów stowarzyszeniowych i priorytetów partnerstwa lub równoważnych dokumentów, także poprzez współpracę międzyinstytucjonalną i budowanie zdolności;

promowanie zacieśnionego partnerstwa ze społeczeństwami w stosunkach Unii z krajami partnerskimi oraz pomiędzy krajami partnerskimi, w tym za pośrednictwem kontaktów międzyludzkich, oraz szerokiego wachlarza działań, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży;

zacieśnianie współpracy regionalnej i transgranicznej, zwłaszcza w ramach Partnerstwa Wschodniego, Unii dla Śródziemnomorza i współpracy obejmującej całe europejskie sąsiedztwo, a także współpracy regionalnej w regionie Morza Czarnego, współpracy w Arktyce i wymiaru północnego, w tym w obszarach energetyki i bezpieczeństwa;

osiągnięcie stopniowej integracji z unijnym rynkiem wewnętrznym oraz zacieśnionej współpracy sektorowej i międzysektorowej, również za sprawą zbliżenia przepisów i konwergencji regulacyjnej z unijnymi normami i standardami oraz innymi stosownymi normami i standardami międzynarodowymi, a także lepszego dostępu do rynku, w tym poprzez pogłębione i kompleksowe strefy wolnego handlu, powiązany rozwój instytucjonalny i inwestycje;

pogłębienie partnerstw na rzecz dobrze zarządzanej i bezpiecznej migracji i mobilności oraz, w stosownych przypadkach i gdy istnieją warunki dla dobrze zarządzanej i bezpiecznej mobilności, wspieranie wdrażania istniejących systemów bezwizowych, zgodnie ze zmienionym mechanizmem zawieszającym zwolnienie z obowiązku wizowego, dialogami na temat liberalizacji systemu wizowego i dwustronnymi lub regionalnymi porozumieniami i uzgodnieniami z państwami trzecimi, w tym partnerstwami na rzecz mobilności;

wspieranie budowania zaufania i innych środków przyczyniających się do bezpieczeństwa, zapobiegania konfliktom i ich rozwiązywania, w tym wsparcia dla społeczeństw dotkniętych konfliktem oraz odbudowy po konflikcie.

mogą prowadzić do łamania praw człowieka w krajach partnerskich;

są niezgodne z ustalonymi na poziomie krajowym wkładami na podstawie porozumienia paryskiego, wnoszonymi przez kraje będące odbiorcami pomocy, lub wspierają inwestycje w paliwa kopalne lub które – jak wynika z kontroli wpływu na środowisko i oceny oddziaływania na środowisko – wywołują znaczące negatywne skutki dla środowiska lub klimatu, chyba że takie działania lub środki są absolutnie niezbędne do osiągnięcia celów Instrumentu i towarzyszą im odpowiednie środki w celu uniknięcia tych skutków, zapobieżenia im lub ich ograniczenia, i w miarę możliwości ich skompensowania, obejmujące wsparcie dla stopniowego wycofywania dotacji przeznaczanych na paliwa kopalne o skutkach szkodliwych dla środowiska.

art. 1 ust. 5 otrzymuje brzmienie:

art. 20 akapit drugi otrzymuje brzmienie:

„Do dnia 31 grudnia 2022 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie ze stosowania niniejszej decyzji.”;

w załączniku I pkt D ostatnie trzy akapity otrzymują brzmienie:

„W ramach ogólnego pułapu organy zarządzające EBI mogą – po konsultacji z Komisją – postanowić o realokacji kwot w ramach regionów i między regionami.”.

wzmacnianie i propagowanie demokracji i inkluzywnych procesów demokratycznych, praworządności, walki z korupcją, sprawowania rządów i nadzoru, w tym przejrzystych, inkluzywnych i wiarygodnych procesów wyborczych, a także przejrzystych, rozliczalnych, efektywnych i inkluzywnych instytucji na wszystkich poziomach, w tym organów ustawodawczych, niezależnych sądów, oraz zwiększanie konstruktywnego udziału i reprezentowania w życiu politycznym;

wzmacnianie, propagowanie, ochrona i zapewnienie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności zgodnie z międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka, w tym Powszechną deklaracją praw człowieka; wspieranie i ochrona obrońców praw człowieka; wspieranie i monitorowanie mechanizmów składania skarg i dochodzenia roszczeń w przypadku łamania i naruszeń praw człowieka na poziomach krajowym i lokalnym; przyczynianie się do wdrażania globalnych i regionalnych instrumentów i ram, zwiększanie zdolności społeczeństwa obywatelskiego w zakresie ich wdrażania i monitorowania;

zwalczanie wszelkich form dyskryminacji i propagowanie zasady równości i niedyskryminacji, zwłaszcza równouprawnienia płci, praw kobiet i dziewcząt i wzmocnienia ich pozycji, praw dziecka, osób z niepełnosprawnościami, osób należących do mniejszości, lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI) oraz ludów tubylczych zgodnie z oenzetowską Deklaracją praw ludów tubylczych (UNDRIP);

wspieranie i umacnianie dobrze prosperującego społeczeństwa obywatelskiego i wzmacnianie jego pozycji, łącznie z pełnieniem przez nie niezależnej, aktywnej i wielorakiej roli w przemianach politycznych, procesach reform i przemianach demokratycznych, oraz propagowanie przestrzeni otwartej i sprzyjającej rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego i zaangażowaniu obywateli w życie polityczne i kontrolę procesu podejmowania decyzji, a także przeciwdziałanie kurczeniu się przestrzeni demokratycznej; wspieranie i propagowanie uczestnictwa wszystkich ludzi w procesach politycznych i życiu publicznym;

zwiększanie pluralizmu, niezależności i profesjonalizmu wolnych i niezależnych mediów, a także poprawa umiejętności korzystania z mediów i zwalczanie dezinformacji; wzmacnianie praw cyfrowych, w tym praw dostępu do informacji; wzmacnianie prawa do prywatności i ochrony danych;

budowanie odporności państw, społeczeństw, społeczności i osób na naciski i wstrząsy polityczne, gospodarcze, środowiskowe, żywnościowe, demograficzne i społeczne, klęski żywiołowe, katastrofy spowodowane przez człowieka i kryzysy zdrowotne, w tym pandemie;

wzmacnianie rozwoju demokratycznych i inkluzywnych instytucji publicznych na poziomach międzynarodowym, krajowym i na poziomach niższych niż krajowy, w tym władz lokalnych; wzmacnianie zdolności w zakresie sporządzania i planowania budżetu z uwzględnieniem aspektu płci; a także niezależnego, skutecznego, wydajnego i rozliczalnego systemu sądowego, propagowanie praworządności, międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości, rozliczalności oraz ogólnodostępnego wymiaru sprawiedliwości bez nadmiernych kosztów;

wspieranie procesu reform administracji publicznej na poziomie krajowym i na poziomach niższych niż krajowy, w tym przy wykorzystaniu skoncentrowanych na obywatelu systemów administracji elektronicznej i innych rozwiązań cyfrowych służących tworzeniu solidnych, rozliczalnych i przejrzystych systemów administracji publicznej i świadczenia usług, wzmacnianie ram prawnych i struktury instytucjonalnej, krajowych systemów i zdolności statystycznych, także w odniesieniu do dezagregacji danych według dochodu, płci, wieku i innych kryteriów, należytego zarządzania finansami publicznymi, w tym audytu zewnętrznego, oraz przyczynianie się do walki z korupcją, unikaniem opodatkowania, uchylaniem się od opodatkowania i agresywnym planowaniem podatkowym;

wspieranie krajowych i lokalnych rządów i administracji w tworzeniu wymaganej infrastruktury, aby umożliwić prawidłowe dokonywanie i oficjalne uznawanie wszystkich rejestracji cywilnych (od urodzeń po zgony), oraz wydawanie, w razie potrzeby, duplikatów dokumentów, tak aby zapewnić, by wszyscy obywatele istnieli oficjalnie i byli w stanie korzystać z przysługujących im praw podstawowych;

propagowanie inkluzywnych, wyważonych i zintegrowanych terytorialnych, wiejskich i miejskich strategii politycznych i rozwoju przez wzmacnianie instytucji i organów publicznych na poziomie krajowym i na poziomach niższych niż krajowy, wspieranie budowania zdolności władz lokalnych i wykorzystywanie ich wiedzy fachowej do promowania terytorialnego podejścia do rozwoju lokalnego, w tym skutecznych procesów decentralizacji, decentralizacji fiskalnej i restrukturyzacji państwa;

zwiększanie przejrzystości i rozliczalności instytucji publicznych na poziomie krajowym i na poziomach niższych niż krajowy i przedsiębiorstw państwowych oraz poprawa ogólnego dostępu do informacji na temat spraw publicznych, wzmacnianie zarządzania w zakresie zamówień publicznych, w tym zachęcanie do opracowywania kryteriów i wartości docelowych w zakresie zrównoważoności środowiskowej, społecznej i gospodarczej i zarządzania finansami publicznymi na poziomach regionalnym, krajowym i lokalnym, wspieranie rozwijania i uruchamiania systemów administracji elektronicznej oraz usprawnianie świadczenia usług;

wspieranie zrównoważonego, rozliczalnego, uwrażliwionego na konflikty i przejrzystego zarządzania sektorami zasobów naturalnych i powiązanymi przychodami oraz reform w celu zapewnienia uczciwych, sprawiedliwych, efektywnych i zrównoważonych polityk podatkowych.

eliminacja ubóstwa we wszystkich aspektach tego zjawiska, w tym za pośrednictwem usług publicznych w zakresie zdrowia, żywienia, edukacji i ochrony socjalnej, zwalczanie dyskryminacji i nierówności oraz niepomijanie nikogo;

wspieranie zrównoważonego rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa w celu zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego, stworzenia możliwości gospodarczych i miejsc pracy;

wzmożenie działań ukierunkowanych na przyjęcie strategii politycznych i stosownych inwestycji na rzecz propagowania, ochrony i przestrzegania praw kobiet i dziewcząt, ludzi młodych i dzieci oraz osób z niepełnosprawnościami, ułatwiania ich zaangażowania i konstruktywnego udziału w życiu społecznym, obywatelskim i gospodarczym oraz zapewnienia ich pełnego wkładu we wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu i zrównoważony rozwój;

propagowanie poszanowania, ochrony i przestrzegania praw kobiet i dziewcząt i wzmacniania ich pozycji, w tym praw gospodarczych, pracowniczych i społecznych, praw do ziemi, a także praw, o których mowa art. 8 ust. 4, eliminacji wszelkich form przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć, w tym szkodliwych praktyk, takich jak przymusowe i wczesne małżeństwa i okaleczanie żeńskich narządów płciowych;

zajmowanie się powiązaniami między globalnym wzrostem demograficznym i zmianami demograficznymi w kierunku zrównoważonego rozwoju we wszystkich stosownych wymiarach, takich jak równouprawnienie płci, zdrowie, ochrona socjalna, spójność społeczna, edukacja i zatrudnienie;

zwracanie szczególnej uwagi na osoby defaworyzowane, słabsze i marginalizowane, w tym dzieci i młodzież, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami, lesbijki, gejów, osoby biseksualne, transpłciowe i interseksualne (LGBTI), osoby należące do mniejszości oraz ludy tubylcze, uchodźców, osoby wewnętrznie przesiedlone, osoby dotknięte konfliktami zbrojnymi i bezpaństwowców;

propagowanie zintegrowanego podejścia do wspierania społeczności, zwłaszcza osób najbardziej marginalizowanych, najsłabszych, najuboższych i takich, do których najtrudniej dotrzeć, w tym poprzez poprawę powszechnego dostępu do podstawowych potrzeb i usług, w tym w dziedzinie zdrowia, edukacji, żywienia i ochrony socjalnej;

wspieranie zapewnienia dzieciom bezpiecznego i wzbogacającego środowiska, które jest ważnym elementem sprzyjającym tworzeniu się zdrowego pokolenia młodych ludzi zdolnych w pełni wykorzystać swój potencjał. Obejmuje to propagowanie przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki nad dziećmi świadczonej na poziomie lokalnych społeczności. Obejmuje też zapewnienie dzieciom, zwłaszcza tym najbardziej marginalizowanym, najlepszego startu w życiu przez inwestowanie w rozwój we wczesnym dzieciństwie oraz zapewnianie, by dzieci doświadczające ubóstwa lub nierówności miały dostęp do podstawowych usług, takich jak opieka zdrowotna, żywienie, edukacja i ochrona socjalna;

wspieranie powszechnego dostępu do wystarczającej ilości przystępnej cenowo, bezpiecznej i pożywnej żywności i zdrowej diety, zwłaszcza dla osób w najtrudniejszej sytuacji, między innymi dzieci poniżej 5. roku życia, nastolatków, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, oraz kobiet, zwłaszcza w okresie ciąży i karmienia piersią, oraz zwiększanie odporności systemu żywnościowego i żywieniowego i ciągłości opieki, szczególnie w państwach borykających się z przedłużającymi się lub powtarzającymi się kryzysami; zapobieganie zahamowaniu wzrostu, wyniszczeniu i innym postaciom niedożywienia; sprzyjanie wielosektorowemu podejściu do rolnictwa ukierunkowanemu na zaspokajanie potrzeb żywieniowych;

wspieranie powszechnego dostępu do bezpiecznej wody pitnej w wystarczającej ilości, infrastruktury sanitarnej, higieny oraz zrównoważonej i zintegrowanej gospodarki wodnej, w szczególności na poziomie lokalnym;

zapewnienie powszechnej opieki zdrowotnej, z równym dostępem dla wszystkich osób i społeczności do przystępnych cenowo świadczeń zdrowotnych wysokiej jakości, w tym opieki w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego w kontekście wdrażania pekińskiej platformy działania i programu działania Międzynarodowej Konferencji na temat Ludności i Rozwoju oraz wyników ich konferencji przeglądowych, poprzez wspieranie tworzenia inkluzywnych, silnych, odpornych i ogólnodostępnych systemów opieki zdrowotnej wysokiej jakości oraz zwiększanie zdolności w zakresie wczesnego ostrzegania, zmniejszenia ryzyka, zarządzania nim i przywrócenia stanu pierwotnego; uzupełnianie działań przez unijny program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji w celu zaradzenia globalnym zagrożeniom zdrowotnym, opracowania bezpiecznych, skutecznych i przystępnych cenowo szczepionek i leków przeciw chorobom związanym z ubóstwem i chorobom zaniedbanym oraz metod leczenia tych chorób, a także w celu poprawy reakcji na wyzwania zdrowotne, w tym choroby zakaźne, oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe oraz nowe choroby i epidemie;

wspieranie powszechnej i sprawiedliwej ochrony socjalnej oraz wzmacnianie siatek bezpieczeństwa socjalnego, sieci i systemów wsparcia w celu zagwarantowania dochodu podstawowego, zapobiegania powrotom do skrajnego ubóstwa oraz budowania odporności;

propagowanie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich sprzyjającego włączeniu społecznemu, aby mierzyć się z problemem nierówności społecznej w miastach, kładąc nacisk na osoby najbardziej potrzebujące;

wspieranie władz lokalnych, w tym poprzez współpracę zdecentralizowaną, rozwijanie zdolności i mobilizowanie zasobów, aby w większym stopniu uwzględniać kontekst lokalny przy realizacji celów zrównoważonego rozwoju na obszarach miejskich i wiejskich poprzez świadczenie podstawowych usług i ich dopasowanie do potrzeb i zapewnienie sprawiedliwego dostępu do bezpieczeństwa żywnościowego i bezpiecznej diety, dostępnych, godnych i przystępnych cenowo mieszkań oraz jakości życia, zwłaszcza w odniesieniu do osób mieszkających w nieformalnych osadach i slumsach, wzmacnianie i propagowanie dostępnych mechanizmów uczestnictwa i składania skarg, zwłaszcza w odniesieniu do osób i grup defaworyzowanych i wykluczonych;

propagowanie osiągania uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym celów w dziedzinie edukacji, ze szczególnym naciskiem na wzmacnianie systemów edukacji, poprzez integracyjne, sprawiedliwe i ogólnodostępne formalne, nieformalne i pozaformalne kształcenie wysokiej jakości i propagowanie możliwości uczenia się przez całe życie i na wszystkich poziomach, szczególnie we wczesnym dzieciństwie i na poziomie szkoły podstawowej, szkolenia technicznego i zawodowego, także w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych, i ze szczególnym uwzględnieniem kobiet i dziewcząt; w tym także poprzez szkolenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli i przy wykorzystaniu technologii cyfrowych w celu poprawy nauczania i uczenia się;

wspieranie działań w zakresie budowania zdolności, mobilności edukacyjnej między Unią a krajami partnerskimi lub pomiędzy samymi krajami partnerskimi, a także współpracy i dialogu politycznego z instytucjami, organizacjami, lokalnymi organami wykonawczymi i władzami tych krajów;

propagowanie współpracy w dziedzinie nauki, technologii i badań, w szczególności zajmowanie się zmianami związanymi z ubóstwem i zmianami społecznymi, a także w dziedzinie otwartych danych, dużych zbiorów danych, sztucznej inteligencji i innowacji, zapobiegając przy tym drenażowi mózgów;

zwiększanie koordynacji wśród wszystkich odnośnych podmiotów na wszystkich poziomach, aby pomóc w przejściu od sytuacji nadzwyczajnej w związku z klęską żywiołową lub katastrofą spowodowaną przez człowieka do fazy rozwoju; zapewnianie wspólnego planowania i programowania interwencji w ramach współpracy, które są spójne z pomocą humanitarną, i, w stosownych przypadkach, działań na rzecz budowania pokoju, na podstawie wspólnej analizy;

wspieranie wolności myśli, sumienia i religii lub przekonań, w tym za pomocą środków mających na celu wyeliminowanie wszystkich form nienawiści, nietolerancji i dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd, oraz poprzez propagowanie tolerancji i szacunku dla różnorodności religijnej i kulturowej wewnątrz społeczeństw i między nimi;

propagowanie wszelkich form dialogu międzykulturowego i różnorodności kulturowej oraz zachowanie i propagowanie dziedzictwa kulturowego, a także uwolnienie potencjału przemysłu kreatywnego na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego;

wspieranie działań i propagowanie współpracy w dziedzinie sportu, aby przyczynić się do wzmocnienia pozycji kobiet i młodzieży, osób i społeczności, a także do osiągania celów związanych z opieką zdrowotną, edukacją i włączeniem społecznym określonych w Agendzie 2030;

propagowanie działań na rzecz godności i odporności osób wysiedlonych przymusowo i długoterminowo oraz ich włączenia w życie gospodarcze i społeczne krajów i społeczności przyjmujących, także na poziomie lokalnym.

wzmocnienie dwustronnych, regionalnych i międzynarodowych partnerstw w dziedzinie migracji, przymusowych wysiedleń i mobilności w oparciu o zintegrowane i wyważone podejście, obejmujących wszystkie aspekty migracji, w tym pomoc we wdrażaniu dwustronnych lub regionalnych umów, dialogów i uzgodnień, których Unia jest stroną, także tych dotyczących powrotów i readmisji, legalnych dróg migracji i partnerstw na rzecz mobilności, z pełnym poszanowaniem obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego i praw człowieka;

wspieranie wśród krajów partnerskich trwałej reintegracji powracających migrantów i ich rodzin, jak również bezpiecznych i godnych powrotów, z zapewnieniem pełnego przestrzegania zobowiązań w dziedzinie pomocy humanitarnej i praw człowieka wynikających z prawa międzynarodowego i unijnego;

eliminacja pierwotnych przyczyn migracji nieuregulowanej i przymusowych wysiedleń i złagodzenie skutków tych zjawisk;

rozwiązanie problemu migracji nieuregulowanej i przymusowych wysiedleń; ograniczenie podatności na zagrożenia w kontekście migracji, m.in w związku z handlem ludźmi i przemytem ludzi, a także włączenie środków wspierających w celu ochrony ofiar wykorzystywania i nadużyć; oraz zintensyfikowanie współpracy w zakresie zintegrowanego zarządzania granicami zgodnie z prawem międzynarodowym i unijnym, prawem międzynarodowym praw człowieka, prawem humanitarnym i standardami ochrony danych;

zwiększenie zdolności naukowych, technicznych, kadrowych i instytucjonalnych na potrzeby zarządzania migracjami, w tym w zakresie szkoleń dotyczących praw człowieka, wsparcia zdolności krajów partnerskich w zakresie przyjmowania, przetwarzania wniosków, procedur azylowych i powrotowych; zacieśnienie współpracy transgranicznej w zakresie wymiany informacji zgodnie ze standardami ochrony danych i obowiązkami związanymi z prawem do prywatności na mocy prawa międzynarodowego praw człowieka; oraz wspieranie gromadzenia i wykorzystywania dokładnych i zdezagregowanych danych jako podstawy polityki opartej na dowodach, aby ułatwiać uporządkowaną, bezpieczną, legalną i odpowiedzialną migrację i mobilność;

wspieranie skutecznych polityk migracyjnych opartych na prawach człowieka, w tym programów ochrony, na wszystkich poziomach;

promowanie warunków ułatwiających, stosownie do sytuacji, legalną migrację i dobrze zarządzaną mobilność, z poszanowaniem kompetencji państw członkowskich, oraz kontakty międzyludzkie, w tym w ramach kształcenia, badań naukowych i innowacji, wymiany kulturalnej i dialogu międzykulturowego, w tym poprzez przekazywanie dokładnych i aktualnych informacji, maksymalizując wpływ legalnej migracji na rozwój;

działanie na rzecz lepszego zrozumienia kwestii powiązania migracji z rozwojem, uznając, że uporządkowana, bezpieczna, legalna i odpowiedzialna migracja i mobilność, pokój, dobre rządy, stabilność, wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu i zrównoważony rozwój są ze sobą ściśle powiązane, oraz dążenie do synergii w ramach tych różnych wymiarów;

zapewnienie ochrony, poszanowania i przestrzegania praw człowieka przysługujących wszystkim migrantom, uchodźcom, wysiedleńcom i osobom wewnętrznie przesiedlonym, w tym osobom przesiedlonym w związku ze zmianą klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem słabszych grup społecznych;

wspieranie ukierunkowanych na rozwój rozwiązań dla wysiedleńców, osób wewnętrznie przesiedlonych i społeczności przyjmujących, w tym poprzez integrację społeczno-gospodarczą z zapewnieniem dostępu do rynku pracy, godnych miejsc pracy, kształcenia i usług, aby wspierać poczucie godności, odporność i samodzielność wysiedleńców;

wspieranie zaangażowania diaspory w krajach pochodzenia, aby przyczynić się do trwałego rozwoju, w tym poprzez zaangażowanie władz lokalnych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, z uwzględnieniem ich potencjału inwestycyjnego, zapewniając wsparcie dla ich inicjatyw na rzecz solidarności i przedsiębiorczości;

promowanie szybszych, tańszych i bezpieczniejszych przekazów pieniężnych zarówno w krajach nadania, jak i w krajach docelowych, wykorzystując tym samym ich potencjał rozwoju.

zwiększanie zdolności naukowych, technicznych, kadrowych i instytucjonalnych na potrzeby zarządzania klimatem i środowiskiem, włączania ich w główny nurt i monitorowania; usprawnianie zarządzania klimatem i środowiskiem na szczeblu regionalnym, krajowym i lokalnym oraz ułatwianie dostępu do publicznych i prywatnych źródeł pod kątem zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, ochrony ekosystemów i zachowania różnorodności biologicznej oraz finansowania działań związanych z klimatem, a także odnośnych ubezpieczeń;

wspieranie przystosowania się do zmiany klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem państw i społeczności znajdujących się w wyjątkowo trudnej sytuacji; udział w dążeniach partnerów do realizacji zobowiązań w zakresie zmiany klimatu, ochrony ekosystemów i zachowania różnorodności biologicznej, także na poziomie lokalnym, zgodnie z porozumieniem paryskim i ramami z Sendai dotyczącymi ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych. Dążenia te obejmują wdrożenie ustalonych na poziomie krajowym wkładów oraz planów działania dotyczących łagodzenia zmiany klimatu i dostosowania się do niej, z uwzględnieniem synergii między dostosowaniem a łagodzeniem, poprzez globalne inicjatywy, na przykład partnerstwo w sprawie ustalonego na poziomie krajowym wkładu, a także zobowiązania na mocy innych wielostronnych umów środowiskowych, takich jak konwencja ONZ o różnorodności biologicznej i konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia;

rozwijanie lub wzmacnianie zrównoważonego zielonego i niebieskiego wzrostu i gospodarki o obiegu zamkniętym we wszystkich sektorach gospodarki;

propagowanie dostępu do zrównoważonej energii w krajach rozwijających się; wzmacnianie współpracy w zakresie zrównoważonej energii odnawialnej, z pełnym poszanowaniem najwyższych standardów międzynarodowych, łącznie z oceną bezpieczeństwa krajowego i transgranicznego oraz wpływu na środowisko. Propagowanie i zacieśnianie współpracy w zakresie efektywności energetycznej oraz wytwarzania energii i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii; propagowanie dostępu do niezawodnych, bezpiecznych, przystępnych cenowo, czystych i zrównoważonych usług energetycznych; wspieranie, w szczególności rozwiązań na małą skalę, opartych na minisieciach i systemach pozasieciowych o wysokiej wartości środowiskowej i rozwojowej, oraz lokalnych i zdecentralizowanych rozwiązań, które zapewniają dostęp do energii osobom żyjącym w ubóstwie oraz w regionach oddalonych;

budowanie zdolności w zakresie włączania celów związanych ze zrównoważeniem środowiskowym i zmianą klimatu oraz dążenia do zielonego wzrostu w główny nurt krajowych i lokalnych strategii rozwoju, w tym wspieranie uwzględnienia kryteriów zrównoważoności w zamówieniach publicznych;

propagowanie stopniowego wycofywania szkodliwych dla środowiska dopłat do paliw kopalnych, stabilnych i przejrzystych rynków energetycznych, uruchamiania inteligentnych sieci oraz wykorzystywania technologii cyfrowych w zrównoważonym zarządzaniu energią;

propagowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, należytej staranności w łańcuchach dostaw oraz spójnego stosowania „podejścia ostrożnościowego” i zasady „zanieczyszczający płaci”;

propagowanie zrównoważonych środowiskowo praktyk rolniczych, w tym agroekologii, i różnorodności biologicznej, a także wzmacnianie działań na rzecz łagodzenia i przystosowania się do zmiany klimatu oraz propagowanie odporności środowiskowej i społecznej i zdrowych ekosystemów;

usprawnianie lokalnych, krajowych, regionalnych i kontynentalnych sieci i usług transportu multimodalnego w celu zwiększenia dalszych możliwości w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarczego odpornego na zmianę klimatu oraz tworzenia miejsc pracy, z uwzględnieniem niskoemisyjnego rozwoju odpornego na zmianę klimatu. Dalsze ułatwianie i liberalizacja transportu, poprawa zrównoważonego rozwoju, bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz odporności w dziedzinie transportu;

zwiększanie zaangażowania lokalnych władz i społeczności oraz ludów tubylczych w przeciwdziałanie zmianie klimatu, zwalczanie utraty różnorodności biologicznej i przestępstw przeciwko dzikiej przyrodzie, ochronę ekosystemów oraz zarządzanie zasobami naturalnymi w sposób uwrażliwiony na konflikty, w tym przez poprawę gospodarowania gruntami i zasobami wodnymi. Propagowanie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i odporności w obszarach miejskich; wzmacnianie i propagowanie udziału w mechanizmach składania skarg i dochodzenia roszczeń oraz dostępu do nich na poziomach krajowym i lokalnym, zwłaszcza w przypadku ludów tubylczych zgodnie z UNDRIP;

propagowanie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, aby umożliwić ludziom przekształcenie społeczeństwa i zbudowanie zrównoważonej przyszłości;

propagowanie ochrony zasobów naturalnych oraz ekosystemów lądowych i morskich, gospodarowania nimi i ich użytkowania w sposób zrównoważony i uwrażliwiony na konflikty oraz ich odbudowa, a także zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej, ochrona dzikiej fauny i flory, w tym zwalczanie kłusownictwa oraz nielegalnego handlu dziką fauną i florą; intensyfikowanie konsultacji i propagowanie regionalnej transgranicznej współpracy i zapewnienie dobrowolnej i uprzedniej zgody i skutecznego udziału ludów tubylczych zgodnie z UNDRIP;

propagowanie zintegrowanego, zrównoważonego i partycypacyjnego zarządzania zasobami wodnymi w sposób uwrażliwiony na konflikty oraz współpracy w dziedzinie wód transgranicznych zgodnie z prawem międzynarodowym, w stosownych przypadkach z udziałem władz lokalnych;

propagowanie zachowania i zwiększania zasobów węgla poprzez zrównoważone zarządzanie użytkowaniem gruntów, zmianę sposobu użytkowania gruntów, leśnictwo, a także walka z degradacją środowiska, pustynnieniem i degradacją gruntów i lasów oraz suszą, w stosownych przypadkach z udziałem władz lokalnych;

propagowanie zalesiania i ochrony lasów naturalnych; ograniczanie wylesiania i propagowanie egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa oraz zwalczanie nielegalnego pozyskiwania drewna, handlu nielegalnymi wyrobami z surowca drzewnego i drewna.

Wspieranie lepszego zarządzania i budowania zdolności na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, w tym poprzez zaangażowanie władz na szczeblu niższym niż krajowy; wspieranie negocjowania i wdrażania dobrowolnych umów o partnerstwie;

wspieranie zarządzania oceanami, w tym ochrony, restytucji i zachowania obszarów przybrzeżnych i morskich we wszystkich formach, w tym ekosystemów, walki z odpadami morskimi, zwalczania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów oraz ochrony morskiej różnorodności biologicznej, zgodnie z Konwencją ONZ o prawie morza;

zmniejszanie ryzyka związanego z regionalnymi klęskami żywiołowymi, poprawa gotowości na wypadek klęsk żywiołowych oraz zwiększenie odporności, w tym poprzez inwestycje i propagowanie podejścia opartego na społeczności i ukierunkowanego na ludzi, w ramach synergii z politykami i działaniami w zakresie przystosowania do zmiany klimatu;

propagowanie efektywnego gospodarowania zasobami oraz zrównoważonej konsumpcji i produkcji, w szczególności w ramach całego łańcucha dostaw, z myślą o przejściu na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym poprzez ograniczenie wykorzystania zasobów naturalnych do finansowania konfliktów oraz podjęcie działań na rzecz zapewnienia przez zainteresowane strony zgodności z założeniami stosownych inicjatyw; walka z zanieczyszczeniem, ograniczanie zanieczyszczeń powietrza, w szczególności sadzy, i propagowanie stabilnego zarządzania chemikaliami i odpadami;

wspieranie starań na rzecz poprawy zrównoważonej dywersyfikacji gospodarczej, konkurencyjności, lokalnej wartości dodanej w ramach łańcuchów dostaw i zrównoważonego handlu, rozwoju sektora prywatnego ze szczególnym uwzględnieniem niskoemisyjnego zielonego wzrostu odpornego na zmianę klimatu, MŚP oraz spółdzielni, z czerpaniem korzyści w zakresie zrównoważonego rozwoju płynących z istniejących umów handlowych z Unią;

propagowanie realizacji zobowiązań dotyczących zachowania różnorodności biologicznej przewidzianych w umowach międzynarodowych;

częstsze uwzględnianie celów dotyczących zmiany klimatu i środowiska i włączanie ich w główny nurt poprzez wspieranie prac metodologicznych i badawczych;

zwalczanie globalnych i transregionalnych skutków zmiany klimatu o potencjalnie destabilizującym wpływie na rozwój, pokój i bezpieczeństwo.

wspieranie przedsiębiorczości, m.in poprzez mikrofinansowanie, wspieranie godnego zatrudnienia i zdolności do zatrudnienia poprzez rozwój umiejętności i kompetencji, edukację i szkolenie zawodowe, poprawę pełnego stosowania międzynarodowych norm pracy, a także poprzez dialog społeczny i walkę z pracą dzieci, warunki pracy w zdrowym środowisku, równouprawnienie płci, płace zapewniające utrzymanie na minimalnym poziomie oraz tworzenie możliwości, zwłaszcza dla młodzieży i kobiet;

wspieranie krajowych i lokalnych ścieżek rozwoju przynoszących największe pozytywne wyniki i zmiany społeczne, zmniejszających ryzyko wykluczenia i marginalizacji pewnych grup, propagowanie sprawiedliwego, efektywnego i zrównoważonego opodatkowania i publicznych polityk redystrybucyjnych oraz utworzenie i wzmocnienie zrównoważonych systemów ochrony socjalnej i systemów ubezpieczeń społecznych; wspieranie działań na poziomach krajowym i międzynarodowym służących zwalczaniu uchylania się od opodatkowania i rajów podatkowych;

poprawa otoczenia biznesowego i klimatu inwestycyjnego na poziomach lokalnym i krajowym, stworzenie otoczenia regulacyjnego sprzyjającego rozwojowi gospodarczemu oraz wspieranie przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, w tym przedsiębiorstw typu start-up oraz spółdzielni, przedsiębiorstw społecznych i kobiet-przedsiębiorców, w rozszerzaniu działalności i tworzeniu miejsc pracy, wspieranie rozwijania gospodarki solidarnej i wzmocnienie odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozliczalności sektora prywatnego;

propagowanie rozliczalności przedsiębiorstw i mechanizmów dochodzenia roszczeń w przypadku naruszeń praw człowieka związanych z działalnością sektora prywatnego; wspieranie działań na poziomach lokalnym, regionalnym i globalnym w celu zapewnienia przestrzegania przez przedsiębiorstwa standardów praw człowieka i dostosowywania się do zmian regulacyjnych, w tym w zakresie obowiązku dochowania należytej staranności, oraz dotrzymywania przez nie międzynarodowych zobowiązań dotyczących biznesu i praw człowieka;

wzmacnianie zrównoważonego rozwoju społecznego i zrównoważenia środowiskowego, inkluzywności, społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, a także poszanowanie i propagowanie standardów i zasad dotyczących praw człowieka w całym łańcuchu wartości, wspieranie wspólnej wartości dodanej i warunków sprawiedliwego handlu;

zwiększanie przydatności, wydajności i zrównoważonego charakteru wydatków publicznych, w tym przez propagowanie zrównoważonych zamówień publicznych; oraz propagowanie korzystania w bardziej strategiczny sposób z finansów publicznych, w tym z wykorzystaniem instrumentów łączonych, aby przyciągnąć dodatkowe inwestycje publiczne i prywatne;

pobudzanie potencjału dużych miast jako ośrodków zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego i innowacyjności;

propagowanie wewnętrznej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej; tworzenie silniejszych więzi pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi oraz ułatwianie rozwoju zarówno przemysłu kreatywnego, jak i sektora zrównoważonej turystyki jako dźwigni zrównoważonego rozwoju;

pobudzanie i różnicowanie zrównoważonych i inkluzywnych łańcuchów wartości w sektorze rolno-spożywczym, propagowanie bezpieczeństwa żywnościowego i dywersyfikacji gospodarczej, wartości dodanej, integracji regionalnej, konkurencyjności i sprawiedliwego handlu oraz wzmocnienie zrównoważonych, niskoemisyjnych innowacji odpornych na zmianę klimatu;

koncentrowanie się na ekologicznie wydajnej intensyfikacji produkcji rolnej w przypadku drobnych rolników, w szczególności kobiet, przez wspieranie efektywnych i zrównoważonych krajowych polityk, strategii i ram prawnych oraz sprawiedliwego i zrównoważonego dostępu do zasobów, w tym gruntów i prawa do ziemi, wody, innych środków produkcji rolnej i (mikro)kredytów, oraz gospodarowania tymi zasobami;

wspieranie większego uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego, także na poziomie regionalnym, w szczególności organizacji rolników, w kształtowaniu polityki i programach badawczych oraz zwiększenie ich udziału we wdrażaniu i ocenie programów rządowych;

wspieranie i propagowanie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem i zrównoważonej akwakultury;

propagowanie powszechnego dostępu do przystępnej cenowo, stabilnej i zrównoważonej energii, propagowanie gospodarki niskoemisyjnej, odpornej na zmianę klimatu, zasobooszczędnej i o obiegu zamkniętym, zgodnie z celami porozumienia paryskiego i Agendy 2030;

propagowanie inteligentnej, zrównoważonej, inkluzywnej i bezpiecznej mobilności oraz poprawa jakości sieci połączeń transportowych z Unią;

propagowanie dostępnej, przystępnej cenowo, inkluzywnej, niezawodnej i bezpiecznej łączności cyfrowej oraz wzmocnienie gospodarki cyfrowej; propagowanie umiejętności cyfrowych; sprzyjanie przedsiębiorczości cyfrowej i tworzeniu miejsc pracy; propagowanie wykorzystania technologii cyfrowych jako czynnika zrównoważonego rozwoju; zajmowanie się kwestiami cyberbezpieczeństwa, ochrony danych i innymi kwestiami regulacyjnymi związanymi z transformacją cyfrową;

rozwijanie i wzmacnianie rynków i sektorów w sposób umacniający trwały wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu i odporny na zmianę klimatu oraz sprawiedliwy handel, a także ograniczanie społeczno–gospodarczej marginalizacji słabszych grup społecznych;

wspieranie programu integracji regionalnej i polityk optymalnego handlu na rzecz sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego rozwoju, zwiększanie zdolności krajów do prowadzenia wymiany handlowej oraz wspieranie konsolidacji i wdrażania sprawiedliwych umów handlowych zawartych między Unią a jej partnerami, w tym holistycznych i asymetrycznych umów z partnerskimi krajami rozwijającymi się, z poszanowaniem standardów praw człowieka; propagowanie i wzmacnianie multilateralizmu, zrównoważonej współpracy gospodarczej, a także środków służących propagowaniu i wzmacnianiu reguł Światowej Organizacji Handlu;

propagowanie współpracy w dziedzinie nauki, technologii i badań, transformacji cyfrowej, otwartych danych, dużych zbiorów danych i sztucznej inteligencji oraz innowacji, w tym rozwoju dyplomacji naukowej;

propagowanie wszelkich form dialogu międzykulturowego i różnorodności kulturowej, rozwijanie lokalnego rzemiosła oraz sztuki współczesnej i form wyrazu kulturowego, zachowanie i propagowanie dziedzictwa kulturowego, uwolnienie potencjału przemysłu kreatywnego na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego, a także gwarantowanie oraz umacnianie praw ludów tubylczych zgodnie z UNDRIP i społeczności lokalnych oraz ich skutecznego udziału i wzmocnienia ich pozycji;

wzmacnianie pozycji kobiet, tak by umożliwić im odgrywanie ważniejszej roli gospodarczej i w procesie podejmowania decyzji, także na poziomie lokalnym;

poprawa dostępu do godnej pracy dla wszystkich w zdrowym środowisku i tworzenie dobrze funkcjonujących rynków pracy i polityk zatrudnienia, które w większym stopniu sprzyjają włączeniu społecznemu, ukierunkowanych na zapewnienie godnej pracy, poszanowanie praw człowieka i praw pracowniczych, w tym płace zapewniające utrzymanie na minimalnym poziomie dla wszystkich, zwłaszcza kobiet i młodzieży;

propagowanie sprawiedliwego, zrównoważonego i niezakłóconego dostępu do sektorów wydobywczych zapewniającego uwrażliwienie na konflikty i brak korupcji, z poszanowaniem praw człowieka; zwiększanie przejrzystości, należytej staranności i odpowiedzialności inwestorów, przy jednoczesnym propagowaniu rozliczalności sektora prywatnego; stosowanie środków towarzyszących rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/821 ( 3 ).

budowanie pokoju, zapobieganie konfliktom i przyczynianie się dzięki temu do stabilności przez wzmacnianie odporności państw, władz na szczeblu niższym niż krajowy, społeczeństw, społeczności i osób na naciski i wstrząsy polityczne, gospodarcze, środowiskowe, żywnościowe, demograficzne i społeczne oraz w zakresie bezpieczeństwa, w tym przez zwalczanie zagrożeń hybrydowych i propagowanie ocen odporności służących określeniu lokalnych zdolności społeczeństw do przetrwania tych nacisków i wstrząsów, dostosowania się do nich i szybkiego ich przezwyciężania; eliminowanie wykluczenia politycznego i gospodarczego i innych strukturalnych i pierwotnych przyczyn konfliktu, braku bezpieczeństwa i niestabilności;

propagowanie kultury niestosowania przemocy, w tym poprzez wspieranie formalnej, nieformalnej i pozaformalnej edukacji na rzecz pokoju;

wspieranie zapobiegania konfliktom, wczesnego ostrzegania i budowania pokoju poprzez mediację i dialog, zarządzanie kryzysowe i stabilizację oraz działania związane z odbudową po zakończeniu konfliktu, w tym wzmocnienie roli kobiet na wszystkich etapach tych procesów; wspieranie, ułatwianie i zwiększanie potencjału budowania zaufania, mediacji, dialogu i pojednania, stosunków dobrosąsiedzkich i innych środków przyczyniających się do zapobiegania konfliktom i ich rozwiązywania, ze szczególnym uwzględnieniem pojawiających się napięć między społecznościami, a także działań na rzecz godzenia interesów grup społecznych oraz łagodzenia przedłużających się konfliktów i kryzysów;

wspieranie rehabilitacji i reintegracji ofiar konfliktów zbrojnych, wspieranie rozbrojenia, demobilizacji i reintegracji w społeczeństwie byłych bojowników i ich rodzin oraz eliminowanie społecznych skutków restrukturyzacji sił zbrojnych, w tym z uwzględnieniem szczególnych potrzeb kobiet;

zwiększanie systematycznego udziału kobiet i młodzieży, także na etapie podejmowania decyzji i wdrażania, w negocjacjach pokojowych, procesach pojednawczych, zapobieganiu konfliktom i budowaniu pokoju, a także uwzględnianie kobiet i młodzieży i zapewnianie ich konstruktywnego uczestnictwa w życiu cywilnym i politycznym oraz uznania społecznego zgodnie z RB ONZ 1325 (2000) w szczególności w sytuacjach niestabilności, konfliktu lub w sytuacjach pokonfliktowych oraz w krajach, w których odnotowuje się takie sytuacje, także po to, by rozwiązać problem nieproporcjonalnego wpływu, jaki wywierają na nie konflikty siłowe i by lepiej uwzględniać ich szczególne potrzeby w trakcie konfliktów;

zapobieganie wszelkim formom przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć, w tym stosowaniu przemocy seksualnej jako broni podczas wojen;

wspieranie uwzględniającej aspekt płci i zapewniającej uwrażliwienie na konflikty reformy sektora bezpieczeństwa, która zagwarantuje poszanowanie, propagowanie i przestrzeganie podstawowych wartości Unii i zasad dobrych rządów oraz będzie stopniowo i w sposób bardziej skuteczny, demokratyczny i rozliczalny zapewniać osobom, społeczeństwu obywatelskiemu i państwu zdolności i instrumenty na rzecz bezpieczeństwa w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju i pokoju;

wspieranie budowania zdolności podmiotów wojskowych na rzecz rozwoju i bezpieczeństwa służącego rozwojowi, zgodnie z art. 9;

wspieranie regionalnych i międzynarodowych inicjatyw dotyczących rozbrojenia oraz systemów i mechanizmów kontroli eksportu broni;

wspieranie lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych inicjatyw przyczyniających się do zapewnienia bezpieczeństwa, stabilności i pokoju, w tym inicjatyw na rzecz rozbrojenia i mechanizmów kontroli eksportu broni, rozminowywania i działań przeciwminowych, a także łączenie tych różnych inicjatyw, oraz zajęcie się wpływem społeczno-ekonomicznym min przeciwpiechotnych, niewybuchów lub wybuchowych pozostałości wojennych na ludność cywilną, z uwzględnieniem potrzeb kobiet;

zapobieganie i zwalczanie radykalizacji postaw, która prowadzi do brutalnego ekstremizmu i terroryzmu, a także ochrona osób przed takimi zagrożeniami, w tym poprzez działania uwzględniające kontekst i aspekt płci oraz zapewniające uwrażliwienie na konflikty;

wspieranie lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych trybunałów ad hoc oraz komisji i mechanizmów prawdy i pojednania;

zwalczanie wszelkich form przemocy, korupcji, przestępczości zorganizowanej i prania pieniędzy;

propagowanie współpracy transgranicznej w zakresie zrównoważonego i partycypacyjnego zarządzania wspólnymi zasobami naturalnymi w sposób uwrażliwiony na konflikty, zgodnie z prawem międzynarodowym i unijnym oraz przy poszanowaniu i propagowaniu praw człowieka przysługujących osobom i grupom, których to dotyczy, w tym ludów tubylczych zgodnie z UNDRIP i społeczności lokalnych;

współpraca z państwami trzecimi w zakresie pokojowego wykorzystywania energii jądrowej w obszarze zdrowia, rolnictwa i bezpieczeństwa żywności, z zapewnieniem pełnego przestrzegania najwyższych standardów międzynarodowych; oraz wspieranie działań społecznych mających na celu zaradzenie skutkom dla grup ludności krajów narażonych na jakiekolwiek wypadki radiologiczne oraz służących poprawie ich warunków życia; propagowanie zarządzania wiedzą, szkoleń i edukacji w dziedzinach związanych z energią jądrową. W stosownych przypadkach działania te muszą być spójne z działaniami prowadzonymi w ramach Europejskiego Instrumentu Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego;

zwiększanie bezpieczeństwa na morzu i bezpieczeństwa morskiego w celu zapewnienia bezpiecznych i czystych oceanów zarządzanych w zrównoważony sposób;

wspieranie budowania zdolności w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, odpornych sieci cyfrowych, ochrony danych i prywatności, zgodnie ze standardami i zasadami dotyczącymi praw człowieka.

zwiększanie odpowiedzialności krajów, pogłębianie partnerstwa i konstruktywnego dialogu, w tym ze społeczeństwem obywatelskim, aby przyczynić się do zwiększenia skuteczności współpracy na rzecz rozwoju we wszystkich jej wymiarach (ze szczególnym uwzględnieniem konkretnych wyzwań stojących przed krajami najsłabiej rozwiniętymi oraz krajami doświadczającymi konfliktu i niestabilności, a także określonych wyzwań przejściowych stojących przed krajami o średnim dochodzie i bardziej zaawansowanymi państwami rozwijającymi się), wdrażając podejście do współpracy na rzecz rozwoju oparte na prawach człowieka, obejmujące wszystkie prawa człowieka i zapewniające, by nikt nie został pominięty;

pogłębianie dialogu politycznego, gospodarczego, społecznego, środowiskowego i kulturowego między Unią a państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi i międzynarodowymi oraz wspieranie realizacji zobowiązań dwustronnych i międzynarodowych;

wspieranie większej inkluzywności i współpracy między wszystkimi podmiotami przy wdrażaniu polityki współpracy na rzecz rozwoju i polityki działań zewnętrznych, z myślą o dzieleniu się wdrożonymi doświadczeniami i wnioskami, maksymalizacji zdolności, wartości dodanej, doskonałości i doświadczeń, a tym samym w celu wzmocnienia wspólnych celów, wartości i interesów oraz ambicji dotyczących lepszej współpracy;

zachęcanie do zapewnienia stosunków dobrosąsiedzkich, integracji regionalnej, lepszej konektywności, współpracy i inkluzywnego i konstruktywnego dialogu, w tym między innymi lepszej współpracy regionalnej w ramach unijnej strategii na rzecz konektywności Europa–Azja, strategii UE wobec Azji Środkowej, partnerstwa UE–Afryka, regionalnej współpracy w regionie Morza Czarnego, współpracy w Arktyce i wymiaru północnego;

wspieranie i zacieśnianie współpracy krajów partnerskich i regionów z sąsiadującymi najbardziej oddalonymi regionami Unii oraz z krajami i terytoriami zamorskimi;

propagowanie środowiska sprzyjającego rozwojowi organizacji społeczeństwa obywatelskiego i fundacji, wzmocnienie ich istotnego, stałego i uporządkowanego udziału w politykach krajowych i międzynarodowych oraz ich zdolności do wykonywania ich zadań w charakterze niezależnych podmiotów podejmujących działania w dziedzinie rozwoju i zarządzania; oraz wzmacnianie wielostronnych podejść i nowych sposobów tworzenia partnerstw z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacjami broniącymi praw kobiet; wspieranie demokracji i powiększanie przestrzeni obywatelskiej; propagowanie merytorycznego i zorganizowanego dialogu z Unią i efektywnego korzystania z krajowych planów działania w zakresie współpracy unijnej ze społeczeństwem obywatelskim i ich skutecznego wdrażania;

nawiązywanie kontaktów z władzami lokalnymi i wspieranie ich w pełnieniu funkcji podmiotów kształtujących politykę i podejmujących decyzje w celu pobudzenia lokalnego rozwoju, łącznie z otoczeniem biznesowym, i usprawnionego sprawowania rządów, a także podmiotów podejmujących działania w dziedzinie rozwoju i zarządzania; wspieranie sprzyjających ram regulacyjnych i instytucjonalnych umożliwiających władzom lokalnym wypełnianie ich mandatu, wzmocnienie ich istotnego, stałego i uporządkowanego udziału w politykach krajowych i międzynarodowych; oraz wzmocnienie wielostronnych i wielopoziomowych podejść do zarządzania i nowych sposobów tworzenia partnerstw z władzami lokalnymi;

skuteczniejsze nawiązywanie kontaktów z ludnością, w tym z obrońcami praw człowieka, w państwach trzecich, w tym poprzez wykorzystywanie w pełni dyplomacji gospodarczej, kulturalnej i publicznej;

większe zaangażowanie krajów uprzemysłowionych i bardziej zaawansowanych krajów rozwijających się w realizację Agendy 2030, programu „Globalne dobra publiczne i wyzwania o skali światowej”, w tym w dziedzinie współpracy południe-południe i współpracy trójstronnej;

zachęcanie do integracji i współpracy regionalnej w sposób zorientowany na rezultaty przez wspieranie integracji regionalnej i dialogu regionalnego;

budowanie partnerstw z sektorem prywatnym na rzecz tworzenia miejsc pracy i poprawy źródeł utrzymania w krajach partnerskich.

Stanie na straży praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich ludzi, przyczynianie się do tworzenia społeczeństw, w których przeważają wartości uczestnictwa, tolerancji, niedyskryminacji, godności ludzkiej, równości, sprawiedliwości społecznej, sprawiedliwości międzynarodowej i rozliczalności. Obejmuje to dwie główne osie:

Rozwijanie, wspieranie, umacnianie i ochrona demokracji, podjęcie kwestii związanych z wszystkimi aspektami demokratycznego sprawowania rządów, w tym wzmocnienie pluralizmu demokratycznego, reprezentacji i rozliczalności, wzmocnienie demokracji na wszystkich poziomach, zwiększenie udziału obywateli i społeczeństwa obywatelskiego, wspieranie wiarygodnych, inkluzywnych i przejrzystych procesów wyborczych, a także wspieranie zdolności obywateli w zakresie monitorowania sytemu demokratycznego i wyborczego poprzez wsparcie krajowych obywatelskich organizacji obserwacji wyborów i ich sieci regionalnych. Demokrację należy wzmacniać poprzez wspieranie głównych filarów systemów demokratycznych, norm i zasad demokratycznych, wolnych, niezależnych i pluralistycznych mediów, zarówno w internecie, jak i poza nim, wolności w internecie, walki z cenzurą, odpowiedzialnych i inkluzywnych instytucji, w tym parlamentów i partii politycznych, oraz zwalczania korupcji. Pomoc udzielana przez Unię wspiera działania społeczeństwa obywatelskiego w zakresie wzmacniania praworządności, propagowania niezależności sądów i organów ustawodawczych, wspierania i oceny reform prawnych i instytucjonalnych i ich wdrażania, monitorowania systemu demokratycznego i systemu wyborczego oraz działania na rzecz zapewnienia wszystkim ludziom – bez nadmiernych kosztów – dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym do skutecznych i dostępnych mechanizmów składania skarg i dochodzenia roszczeń na poziomach krajowym i lokalnym.

Obserwacja wyborów odgrywa znaczącą rolę w szerszym wspieraniu procesów demokratycznych. W tym kontekście obserwacja wyborów przez UE nadal stanowi jeden z głównych elementów programu, podobnie jak działania następcze podejmowane w wyniku zaleceń unijnych misji obserwacji wyborów.

Obszary interwencji 1 i 2 przyczyniają się do pogłębienia współpracy i partnerstwa ze społeczeństwem obywatelskim działającym w obszarze praw człowieka i demokracji, także w delikatnych sytuacjach, i dążącym do tworzenia nowych regionalnych i międzyregionalnych synergii poprzez dzielenie się wiedzą, w tym najlepszymi praktykami, oraz budowanie sieci kontaktów w ramach lokalnego społeczeństwa obywatelskiego i pomiędzy społeczeństwem obywatelskim a innymi odpowiednimi organami i mechanizmami praw człowieka, w celu zwiększenia ich zdolności, w tym odporności, oraz opracowania przekonującej narracji na temat praw człowieka i demokracji, która będzie potęgować ten przekaz.

Propagowanie skutecznego multilateralizmu i partnerstwa strategicznego, przyczynianie się do zwiększania potencjału instrumentów i mechanizmów międzynarodowych, regionalnych i krajowych w zakresie propagowania i ochrony praw człowieka, demokracji i praworządności. Należy wzmacniać partnerstwa strategiczne, ze szczególnym uwzględnieniem Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz innych stosownych, międzynarodowych, regionalnych i krajowych mechanizmów ochrony praw człowieka. Ponadto program propaguje edukację i badania w zakresie praw człowieka i demokracji, w tym za pośrednictwem Global Campus of Human Rights.

stworzenie dostępnego otoczenia sprzyjającego zaangażowaniu obywateli i działaniom społeczeństwa obywatelskiego, w tym za pośrednictwem fundacji, poprzez wspieranie aktywnego uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego w dialogu politycznym i umocnienie platformy dialogu dla podmiotów niepaństwowych;

wspieranie i budowanie zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego i fundacji do działania w charakterze podmiotów zajmujących się samodzielnie zarówno rozwojem, jak i dobrymi rządami;

budowanie zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego służących wspieraniu słabszych i zmarginalizowanych grup społecznych poprzez zapewnianie podstawowych usług społecznych, takich jak opieka zdrowotna, w tym żywienie, edukacja, ochrona socjalna, oraz dostęp do bezpiecznej wody, usług sanitarnych i higienicznych;

wspieranie i wzmacnianie pozycji organizacji kobiecych i innych stosownych organizacji działających na rzecz równouprawnienia płci, a także obrończyń praw człowieka, tak by zapewnić im możliwość prowadzenia działań i ochronę przed zagrożeniami i przemocą;

zwiększanie zdolności sieci, platform i sojuszów społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich;

umożliwienie społeczeństwu obywatelskiemu prowadzenia działalności poprzez między innymi budowanie zdolności, koordynację i instytucjonalne wzmocnienie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, z uwzględnieniem znaczenia przestrzeni sprzyjającej ich działaniom i dostępu do finansowania, także po to, by angażowały się w ramach swoich organizacji i we współpracy z różnego rodzaju zainteresowanymi podmiotami. Wspieranie dialogu na temat polityki publicznej prowadzonego między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego a rządami.

propagowanie inkluzywnych, wielostronnych forów na rzecz dialogu, w tym interakcji i koordynacji działań między obywatelami, społeczeństwem obywatelskim, władzami lokalnymi, państwami członkowskimi, krajami partnerskimi, sektorem prywatnym i innymi kluczowymi zainteresowanymi podmiotami działającymi na rzecz rozwoju;

umożliwienie współpracy i wymiany wiedzy i doświadczeń między podmiotami społeczeństwa obywatelskiego i w ramach tych podmiotów na szczeblu krajowym i międzynarodowym;

wspieranie współpracy i partnerstw organizacji społeczeństwa obywatelskiego z międzynarodowymi organizacjami międzyrządowymi, w tym budowanie zdolności w celu propagowania i monitorowania wdrażania instrumentów międzynarodowych i regionalnych, także tych dotyczących praw człowieka, sprawiedliwości, praworządności i demokracji;

zapewnienie merytorycznego i stałego zorganizowanego dialogu i partnerstw z Unią.

wzmocnienie pozycji obywateli, aby zwiększyć ich zaangażowanie co do kwestii rozwoju i na rzecz celów zrównoważonego rozwoju, w tym poprzez podniesienie poziomu świadomości społecznej, propagowanie formalnego, nieformalnego i pozaformalnego kształcenia w zakresie rozwoju, zwłaszcza wśród młodzieży, oraz propagowanie dzielenia się wiedzą między stosownymi podmiotami, koncentrując się przy tym na państwach członkowskich Unii, krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących;

mobilizowanie poparcia społecznego w Unii, krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących dla strategii zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, w tym ograniczania ubóstwa, w krajach partnerskich.

wczesnego ostrzegania oraz analizy ryzyka wystąpienia konfliktu przy opracowywaniu i realizowaniu strategii politycznych;

ułatwiania i tworzenia zdolności w zakresie środków dotyczących budowania zaufania, mediacji, dialogu i pojednania, także na poziomie społeczności, ze szczególnym uwzględnieniem napięć powstających między społecznościami, a zwłaszcza zapobiegania zbrodniom ludobójstwa i zbrodniom przeciwko ludzkości;

zapobiegania konfliktom;

wzmacniania zdolności w zakresie uczestnictwa w cywilnych misjach stabilizacyjnych, utrzymywania i budowania pokoju oraz ich rozmieszczania;

usprawnienia procesu odbudowy po konfliktach oraz klęskach żywiołowych mających znaczenie dla sytuacji w zakresie polityki i bezpieczeństwa;

wspierania działań na rzecz stabilizacji, bezpieczeństwa osób i przywrócenia bezpieczeństwa ludzkiego, w tym działań przeciwminowych, rozminowywania i sprawiedliwości okresu przejściowego zgodnie z odpowiednimi porozumieniami wielostronnymi;

wspierania działań na rzecz budowania pokoju i państwowości, z udziałem, w stosownych przypadkach, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, państw i organizacji międzynarodowych, a także pogłębiania stosunków między państwem a społeczeństwem;

przyczyniania się do dalszego rozwijania dialogów strukturalnych dotyczących kwestii budowania pokoju na różnych poziomach, między społeczeństwem obywatelskim a krajami partnerskimi, oraz z Unią;

reagowania i gotowości na sytuacje kryzysowe;

ograniczania wykorzystywania zasobów naturalnych do finansowania konfliktów oraz wspierania zainteresowanych podmiotów w wypełnianiu założeń takich inicjatyw, jak system certyfikacji procesu Kimberley, z uwzględnieniem takich aktów prawnych, jak rozporządzenie (UE) 2017/821, w szczególności w odniesieniu do wprowadzenia skutecznej wewnętrznej kontroli pozyskiwania zasobów naturalnych i handlu nimi;

budowania zdolności podmiotów wojskowych w celu wsparcia rozwoju i bezpieczeństwa służącego rozwojowi, zgodnie z art. 9;

wspierania działań propagujących równouprawnienie płci i wzmocnienie pozycji kobiet, zwłaszcza przez wdrażanie rezolucji RB ONZ nr 1325 (2000) i 2250 (2015) oraz uczestnictwo i reprezentację kobiet i młodzieży w formalnych i nieformalnych procesach pokojowych;

propagowanie kultury niestosowania przemocy, w tym poprzez wspieranie formalnej, nieformalnej i pozaformalnej edukacji na rzecz pokoju;

wspierania działań wzmacniających odporność państw, społeczeństw, społeczności i osób, w tym przez oceny odporności służące określeniu endogennych zdolności społeczeństw do przetrwania nacisków i wstrząsów, dostosowania się do nich i szybkiego ich przezwyciężania;

wspierania międzynarodowych trybunałów karnych i trybunałów krajowych ad hoc, komisji prawdy i pojednania, sprawiedliwości okresu przejściowego oraz innych mechanizmów sądowego rozwiązywania sporów dotyczących praw człowieka i służących dochodzeniu i ustaleniu praw własności;

wspierania środków na rzecz zwalczania nielegalnego korzystania z broni palnej, strzeleckiej i lekkiej oraz dostępu do niej;

wspierania przekazywania wiedzy specjalistycznej, wymiany informacji i najlepszych praktyk, ocen ryzyka lub zagrożeń oraz badań i analiz w tym zakresie, systemów wczesnego ostrzegania, szkoleń oraz świadczenia usług.

zagrożenia dla porządku publicznego i bezpieczeństwa osób, w tym terroryzm, radykalizacja postaw prowadząca do brutalnego ekstremizmu, przestępczość zorganizowana, cyberprzestępczość, zagrożenia hybrydowe, nielegalny przemyt, handel i tranzyt; w szczególności poprzez wzmocnienie zdolności organów ścigania oraz organów sądowych i cywilnych zaangażowanych w walkę z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną, w tym cyberprzestępczością;

zagrożenia dla przestrzeni publicznych, infrastruktury krytycznej, w tym transportu międzynarodowego, w tym transportu osób i towarów, energetyki i dystrybucji energii, cyberbezpieczeństwa;

zagrożenia dla zdrowia publicznego, w tym nagłe epidemie o potencjalnie transnarodowym zasięgu;

zagrożenia dla stabilności środowiska, zagrożenia dla bezpieczeństwa morskiego, zagrożenia, które mogą mieć destabilizujący wpływ na pokój i bezpieczeństwo, wynikające z konsekwencji zmiany klimatu;

ograniczanie ryzyka materializacji zagrożeń zamierzonych, przypadkowych lub naturalnych, związanych z materiałami lub środkami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i jądrowymi oraz zagrożeń związanych z instalacjami lub obiektami, lub wybuchowymi pozostałościami po wojnach lub konfliktach, w szczególności w następujących obszarach:

W stosownych przypadkach działania te muszą być spójne z działaniami prowadzonymi w ramach Europejskiego Instrumentu Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego;

budowanie zdolności podmiotów wojskowych w celu wsparcia rozwoju i bezpieczeństwa służącego rozwojowi, zgodnie z art. 9.

opracowywanie kluczowych elementów skutecznego i kompleksowego systemu opieki zdrowotnej, obejmującego choroby zakaźne, którymi to elementami najlepiej zająć się na poziomie ogólnoświatowym, aby zapewnić równy, przystępny cenowo, inkluzywny i powszechny dostęp do świadczeń zdrowotnych, w tym tych, o których mowa w art. 8 ust. 4;

propagowanie, zapewnianie i rozszerzanie podstawowych usług oraz usług pomocy psychologicznej skierowanych do ofiar przemocy, zwłaszcza kobiet i dzieci będących ofiarami gwałtu;

umacnianie globalnych inicjatyw będących kluczowymi czynnikami wsparcia powszechnego zabezpieczenia zdrowotnego za pośrednictwem globalnego przywództwa w myśl zasady „zdrowie we wszystkich politykach”, w całym procesie opieki, włącznie z promocją zdrowia, od profilaktyki aż do kuracji po leczeniu;

rozwiązywanie kwestii bezpieczeństwa zdrowotnego i oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe na świecie dzięki prowadzeniu badań nad chorobami zakaźnymi, w tym nad chorobami związanymi z ubóstwem, chorobami zaniedbanymi i chorobami zwalczanymi drogą szczepień, i kontrolowaniu ich, przez zwalczanie fałszywych leków, przekształcanie wiedzy w bezpieczne, dostępne i przystępne cenowo produkty (w tym leki generyczne), diagnostykę i powiązane technologie medyczne oraz polityki, które mierzą się ze zmiennym obciążeniem zdrowotnym (choroby niezakaźne, niedożywienie we wszystkich formach, czynniki ryzyka środowiskowego) i kształtują rynki światowe, aby poprawić dostęp do przystępnych cenowo podstawowych produktów i świadczeń zdrowotnych, w tym tych, o których mowa w art. 8 ust. 4;

wspieranie globalnych inicjatyw na rzecz opracowania bezpiecznych, skutecznych i przystępnych cenowo szczepionek.

wspieranie osiągania uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym celów w dziedzinie edukacji poprzez wspólne globalne wysiłki ukierunkowane na dostępne, włączające i sprawiedliwe kształcenie i szkolenie wysokiej jakości, w tym dla nauczycieli, na wszystkich poziomach, dla osób w każdym wieku, także w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych, ze szczególnym naciskiem na wzmocnienie systemów szkolnictwa bezpłatnego;

zwiększanie wiedzy, umiejętności i wartości poprzez partnerstwa i sojusze, w tym wsparcie dla danych i analiz, badań naukowych i innowacji oraz wymiany wiedzy w dziedzinie edukacji, a także sieci edukacyjne, na rzecz aktywności obywatelskiej i produktywnych, wykształconych, demokratycznych, integracyjnych i odpornych społeczeństw;

wspieranie globalnych działań ukierunkowanych na zmniejszenie wszystkich wymiarów dyskryminacji i nierówności, takich jak różnice między dziewczętami/kobietami a chłopcami/mężczyznami oraz między różnymi grupami społecznymi, w celu zapewnienia wszystkim równych szans na uczestniczenie w życiu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturalnym;

wspieranie włączającej edukacji wysokiej jakości w środowiskach niestabilnych;

wspieranie działań i propagowanie współpracy w dziedzinie sportu, aby przyczynić się do wzmocnienia pozycji kobiet i ludzi młodych, osób i społeczności.

zobowiązanie do propagowania równouprawnienia płci i wzmocnienia pozycji dziewcząt i kobiet we wszystkich sferach życia, łącznie ze wsparciem na rzecz utworzenia warunków gospodarczych, politycznych i społecznych, które w większym stopniu sprzyjają przestrzeganiu praw dziewcząt i kobiet, dzięki czemu będą one mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, będą miały równe szanse na przywództwo w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i obywatelskim i będą stanowić jeden z elementów napędzających rozwój;

kierowanie ogólnoświatowymi staraniami, partnerstwami i sojuszami na rzecz praw kobiet i dziewcząt, zgodnie z oenzetowską Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet i protokołem fakultatywnym do tej konwencji, w celu wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji względem kobiet i dziewcząt, w tym wykluczenia kobiet występującego w różnych obszarach ich życia prywatnego i publicznego, takich jak rynek pracy i dostęp do usług społecznych i świadczeń zdrowotnych;

kierowanie ogólnoświatowymi staraniami, partnerstwami i sojuszami na rzecz praw kobiet w celu wyeliminowania wszelkich form przemocy i szkodliwych praktyk wobec kobiet i dziewcząt, w tym przemocy fizycznej, psychologicznej, seksualnej i przemocy ze względu na płeć, okaleczania żeńskich narządów płciowych, także przymusowych i wczesnych małżeństw, a także przemocy gospodarczej, politycznej i przyjmującej inne formy oraz dyskryminacji, także w sytuacjach kryzysowych, jak również wykluczenia kobiet występującego w różnych obszarach ich życia prywatnego i publicznego;

eliminowanie pierwotnych przyczyn różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn jako sposób na wspieranie zapobiegania konfliktom i budowania pokoju; propagowanie wzmocnienia pozycji kobiet, w tym ich znaczenia dla rozwoju i budowania pokoju;

propagowanie ochrony i przestrzegania wszystkich praw kobiet i dziewcząt, w tym tych, o których mowa w art. 8 ust. 4;

propagowanie ochrony i przestrzegania praw kobiet i dziewcząt, w tym praw gospodarczych, politycznych, pracowniczych i socjalnych oraz tych, o których mowa w art. 8 ust. 4.

propagowanie powszechnego dostępu do wszystkich usług społecznych i świadczeń zdrowotnych dla dzieci i młodzieży, w tym osób najbardziej marginalizowanych, z naciskiem na zdrowie, żywienie, edukację, ochronę socjalną, oraz rozwoju we wczesnym dzieciństwie, w tym poprzez specjalne usługi przyjazne młodzieży;

propagowanie nowych inicjatyw w celu stworzenia silniejszych systemów ochrony dziecka w państwach trzecich, zapewniając dzieciom najlepszy możliwy start w życiu oraz ochronę we wszystkich obszarach przed przemocą, nadużyciami i zaniedbaniem, w tym przez promowanie przejścia od instytucjonalnych do opieki nad dziećmi świadczonej na poziomie społeczności lokalnych;

propagowanie wzmocnienia pozycji dzieci i ludzi młodych poprzez umożliwienie im aktywnego i konstruktywnego udziału w sprawach, które ich dotyczą, w szczególności w życiu politycznym, procesie pokojowym i wysiłkach mediacyjnych, poprzez wspieranie inicjatyw na rzecz dialogu międzykulturowego między organizacjami młodzieżowymi oraz poprzez zapobieganie marginalizacji i wykluczeniu;

zwiększanie pomocy dla młodzieży w celu wspierania zdobywania przez nich stosownych umiejętności i dostępu do godnych miejsc pracy wysokiej jakości poprzez edukację, szkolenia zawodowe i techniczne, a także technologie cyfrowe;

propagowanie wzmocnienia pozycji młodzieży i jej odpowiedzialnego obywatelstwa poprzez umożliwienie jej aktywnego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu politycznym, procesach pokojowych i wysiłkach mediacyjnych, poprzez wspieranie inicjatyw na rzecz dialogu międzykulturowego między organizacjami młodzieżowymi oraz poprzez zapobieganie marginalizacji i wykluczeniu;

tworzenie sprzyjającego środowiska zapewniającego nowe i innowacyjne możliwości aktywności obywatelskiej młodzieży, przedsiębiorczości młodzieży i zatrudnienia młodzieży.

zapewnienie dalszego unijnego przywództwa w kształtowaniu globalnej agendy na rzecz zarządzania migracjami i przymusowymi wysiedleniami we wszystkich jej wymiarach, w szczególności po to, by ułatwiać uporządkowaną, bezpieczną, legalną i odpowiedzialną migrację, zgodnie z prawami człowieka, międzynarodowym prawem uchodźczym i międzynarodowym prawem humanitarnym;

kierowanie globalnymi i międzyregionalnymi dialogami politycznymi oraz wspieranie ich, wliczając w to migrację Południe-Południe oraz wymianę doświadczeń i współpracę w zakresie migracji i przymusowych wysiedleń;

wspieranie realizacji międzynarodowych i unijnych zobowiązań w zakresie migracji i przymusowych wysiedleń, także na poziomie ONZ;

usprawnienie globalnej bazy dowodowej, w tym w kwestii związku między migracją a rozwojem, oraz podjęcie działań pilotażowych ukierunkowanych na rozwój innowacyjnych podejść operacyjnych w dziedzinie migracji i przymusowych wysiedleń;

wspieranie partnerstw strategicznych z odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi w celu wsparcia międzynarodowej współpracy i zarządzania migracjami zgodnie z prawem międzynarodowym praw człowieka i międzynarodowym prawem uchodźczym.

kształtowanie globalnej agendy i inicjatyw wsparcia na rzecz integracji silnego filaru równości i sprawiedliwości społecznej zgodnie z europejskimi wartościami;

współudział w globalnej agendzie na rzecz godnej pracy dla wszystkich w zdrowym środowisku, zgodnie z podstawowymi normami pracy MOP, w tym w zakresie dialogu społecznego, płac zapewniających utrzymanie na minimalnym poziomie i zwalczania pracy dzieci, społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, zwłaszcza poprzez zapewnienie zrównoważonego charakteru i odpowiedzialności w globalnych łańcuchach wartości, oraz zwiększenie wiedzy na temat skutecznych polityk zatrudnienia uwzględniających aspekt płci, które odpowiadają na potrzeby rynku pracy i propagują włączenie społeczno-ekonomiczne, w tym kształcenie i szkolenie zawodowe i uczenie się przez całe życie;

wspieranie globalnych inicjatyw dotyczących biznesu i praw człowieka, w tym rozliczalności przedsiębiorstw za naruszenia praw i zagwarantowania prawa do środka odwoławczego;

wspieranie globalnych inicjatyw na rzecz powszechnej ochrony socjalnej, które są zgodne z zasadami efektywności, zrównoważonego rozwoju i równości, w tym wsparcie na rzecz rozwiązania kwestii nierówności w celu zwiększenia równouprawnienia płci i zapewnienia spójności społecznej, w szczególności poprzez utworzenie i wzmocnienie zrównoważonych systemów ochrony socjalnej i systemów ubezpieczeń społecznych;

kontynuowanie globalnych badań naukowych i rozwoju poprzez innowacje społeczne zwiększające włączenie społeczne uwzględniające prawa i szczególne potrzeby najsłabszych grup społecznych;

propagowanie i wspieranie wysiłków na rzecz zapewnienia większej inkluzywności w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym i wyeliminowania społeczno-gospodarczych czynników konfliktu.

propagowanie inicjatyw na rzecz różnorodności kulturowej, dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego w pokojowych stosunkach między społecznościami;

wspieranie kultury jako siły napędowej zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego oraz zacieśnianie współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego i zwiększanie jego ochrony;

rozwijanie lokalnego rzemiosła jako sposobu zachowania lokalnego dziedzictwa kulturowego i wspierania zrównoważonego rozwoju;

zacieśnianie współpracy w zakresie ochrony, zachowania i wzbogacania dziedzictwa kulturowego, w tym ochrony szczególnie narażonego dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza wśród mniejszości, odizolowanych społeczności i ludów tubylczych zgodnie z UNDRIP;

popieranie porozumień dotyczących powrotu dóbr kultury do krajów, z których pochodzą;

wspieranie współpracy kulturalnej, w tym poprzez wymiany, partnerstwa i inne inicjatywy, oraz uznawanie profesjonalizmu autorów, artystów oraz podmiotów działających w sektorze kultury i sektorze kreatywnym;

wspieranie współpracy i partnerstw między organizacjami sportowymi.

usprawnianie globalnego zarządzania klimatem i środowiskiem, wdrożenie porozumienia paryskiego, Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej, ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu i konwencji ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia oraz innych wielostronnych umów środowiskowych;

przyczynianie się do zewnętrznego oddziaływania unijnych polityk dotyczących środowiska i zmiany klimatu;

włączanie do polityk, planów i inwestycji, w tym poprzez poprawę stanu wiedzy i lepsze informowanie, celów dotyczących środowiska, ochrony ekosystemów i zachowania różnorodności biologicznej, zmiany klimatu, ograniczania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i gotowości na wypadek tych klęsk;

wdrażanie międzynarodowych i unijnych inicjatyw w celu propagowania przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia oraz niskoemisyjnego rozwoju odpornego na zmianę klimatu, w tym przez wdrożenie ustalonych na poziomie krajowym wkładów oraz długofalowych strategii rozwoju niskoemisyjnego i na rzecz osiągania odporności na zmianę klimatu, propagowanie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, podjęcie kwestii degradacji środowiska i powstrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej, propagowanie ochrony ekosystemów lądowych i morskich oraz odnawialnych zasobów naturalnych, wliczając w to grunty, wody, oceany, zasoby rybne i lasy, zrównoważonego ich użytkowania i gospodarowania nimi, propagowanie zalesiania i ochrony lasów naturalnych, podjęcie kwestii wylesiania, pustynnienia, degradacji gruntów, nielegalnego pozyskiwania drewna i nielegalnego handlu dziką fauną i florą, zwalczanie zanieczyszczenia, w tym odpadów morskich, i zapewnienie zdrowego środowiska, podjęcie kwestii związanych z klimatem i środowiskiem, w tym wysiedleń w wyniku klęsk żywiołowych, propagowanie zasobooszczędności, zrównoważonej konsumpcji i produkcji, zintegrowanego gospodarowania zasobami wodnymi i stabilnego zarządzania chemikaliami i odpadami oraz wsparcie dla przejścia na niskoemisyjne i odporne na zmianę klimatu gospodarki zielone i o obiegu zamkniętym, a także propagowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i odpowiedzialnego prowadzenia działalności;

propagowanie zrównoważonych środowiskowo praktyk rolnych, w tym agroekologii, w celu ochrony ekosystemów i różnorodności biologicznej oraz zwiększenia odporności środowiskowej i społecznej na zmianę klimatu, ze szczególnym naciskiem na wspieranie drobnych producentów rolnych, pracowników i rzemieślników;

wdrażanie międzynarodowych i unijnych inicjatyw na rzecz zapobiegania utracie różnorodności biologicznej, propagowania ochrony i zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych i morskich oraz związanej z nimi różnorodności biologicznej, a także zrównoważonego zarządzania nimi;

propagowanie stopniowego wycofywania dopłat do paliw kopalnych szkodliwych dla środowiska, zachęcanie zakładów energetycznych do przyjmowania taryf odzwierciedlających koszty oraz poszukiwanie bardziej opłacalnych i przyjaznych dla klimatu alternatywnych rozwiązań w zakresie ochrony socjalnej.

wspieranie globalnych starań, zobowiązań, partnerstw i sojuszy, w tym przejścia na zrównoważoną energię;

propagowanie bezpieczeństwa energetycznego krajów partnerskich i społeczności lokalnych, w tym dywersyfikacji źródeł energii i tras zaopatrzenia w energię, z uwzględnieniem kwestii zmienności cen, potencjału w zakresie obniżenia emisji, poprawa funkcjonowania rynków, a także wspieranie połączeń międzysystemowych, w szczególności połączeń w zakresie energii elektrycznej, i handlu;

zachęcanie rządów partnerskich do przyjęcia polityki sektora energetycznego oraz reform rynkowych, aby stworzyć warunki umożliwiające wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu i inwestycje zwiększające dostęp do przyjaznych dla klimatu, przystępnych cenowo, nowoczesnych, niezawodnych i zrównoważonych usług energetycznych dla wszystkich, priorytetowo traktując energię ze źródeł odnawialnych i efektywność energetyczną;

badanie, identyfikowanie, włączanie w główny globalny nurt i wspieranie finansowe zrównoważonych modeli biznesu o potencjale w zakresie skalowalności i powielania, zapewniających innowacyjne i cyfrowe technologie dzięki innowacyjnym badaniom prowadzącym do wyższej wydajności, szczególnie w odniesieniu do zdecentralizowanych podejść gwarantujących dostęp do energii elektrycznej, przez energię ze źródeł odnawialnych, w tym w obszarach z rynkami lokalnymi o ograniczonej pojemności.

propagowanie zrównoważonych inwestycji sektora prywatnego za pomocą innowacyjnych mechanizmów finansowania i podziału ryzyka;

poprawa otoczenia biznesu i klimatu inwestycyjnego, rozwijanie społecznie i ekologicznie odpowiedzialnego lokalnego sektora prywatnego, wspieranie rozszerzonego dialogu publiczno-prywatnego i budowanie zdolności lokalnych MŚP, przedsiębiorstw typu start-up oraz spółdzielni i przedsiębiorstw społecznych w zakresie konkurencyjności i odporności i ich integracja z lokalną, regionalną i globalną gospodarką;

propagowanie włączenia finansowego poprzez propagowanie dostępu do usług finansowych, takich jak mikrokredyty i oszczędności, mikroubezpieczenia i transfer płatności, oraz skuteczne korzystanie z tych usług przez MŚP oraz gospodarstwa domowe, w szczególności defaworyzowane i słabsze grupy społeczne;

wspieranie wdrażania unijnej polityki handlowej i umów handlowych zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju; wzmacnianie zdolności krajów partnerskich do prowadzenia wymiany handlowej oraz poprawa dostępu unijnych przedsiębiorstw do rynków krajów partnerskich oraz zwiększanie sprawiedliwej wymiany handlowej, odpowiedzialnych i rozliczalnych inwestycji i możliwości biznesowych, przy jednoczesnym eliminowaniu przeszkód utrudniających dostęp do rynku i inwestycji, z myślą o ułatwieniu dostępu do technologii przyjaznych dla klimatu, przy zapewnieniu należytej staranności w zakresie podziału wartości i poszanowania praw człowieka w łańcuchach dostaw w największym możliwym stopniu i z uwzględnieniem spójności polityki na rzecz rozwoju;

propagowanie skutecznej kombinacji polityki fiskalnej i pieniężnej wspierającej zróżnicowanie gospodarcze, wartość dodaną i integrację regionalną oraz zrównoważoną zieloną i niebieską gospodarkę;

ułatwianie dostępu do technologii cyfrowych, w tym propagowanie dostępu do finansowania i włączenia finansowego, oraz handlu elektronicznego;

propagowanie zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz innowacyjnych technologii i praktyk na rzecz niskoemisyjnej, zasobooszczędnej gospodarki o obiegu zamkniętym;

zwiększanie społecznej i środowiskowej zrównoważoności, odpowiedzialności przedsiębiorstw i wzmacnianie odpowiedzialnych praktyk biznesowych w całym łańcuchu wartości;

zwalczanie prania pieniędzy, korupcji, nielegalnych przepływów finansowych oraz uchylania się od opodatkowania i unikania opodatkowania. Propagowanie opodatkowania progresywnego, środków antykorupcyjnych i polityk służących redystrybucji wydatków publicznych;

propagowanie wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, także poprzez propagowanie i wspieranie uczestnictwa kobiet i młodzieży oraz proaktywne określanie grup marginalizowanych gospodarczo i rozwiązywanie tego problemu.

wspieranie międzynarodowych strategii, organizacji, mechanizmów i podmiotów rozpowszechniających główne, globalne kwestie polityczne oraz ramy dotyczące zrównoważonej żywności i bezpiecznej diety, a także oddziaływanie na te strategie, organizacje, mechanizmy i podmioty, zmniejszanie rozdrobnienia globalnej struktury żywienia i przyczynianie się do rozliczalności za wypełnianie zobowiązań międzynarodowych dotyczących bezpieczeństwa żywnościowego, żywienia i zrównoważonego rolnictwa;

poprawa globalnych dóbr publicznych w celu wyeliminowania głodu i niedożywienia; zapewnianie sprawiedliwego dostępu do żywności, w tym przez pomoc w likwidowaniu luki w finansowaniu żywienia, w tym z wykorzystaniem takich narzędzi, jak Globalna Sieć ds. Kryzysów Żywnościowych, w celu zwiększenia zdolności do odpowiedniego reagowania na kryzysy żywnościowe oraz problemy związane z żywieniem;

zwiększanie, w skoordynowany i przyspieszony sposób, międzysektorowych wysiłków na rzecz zwiększenia zdolności w zakresie dywersyfikacji produkcji żywności na szczeblu lokalnym i regionalnym, zapewnienia bezpiecznej diety i bezpieczeństwa żywnościowego, jak również dostępu do wody pitnej, oraz na rzecz zwiększenia odporności wśród najsłabszych grup społecznych, zwłaszcza w krajach borykających się z przedłużającymi się lub powtarzającymi kryzysami;

potwierdzenie na poziomie globalnym centralnej roli zrównoważonego rolnictwa, rybołówstwa i akwakultury, w tym drobnej produkcji rolnej, hodowli zwierząt gospodarskich i pasterstwa, w zwiększaniu bezpieczeństwa żywnościowego, eliminacji ubóstwa, tworzeniu miejsc pracy, zapewnianiu sprawiedliwego i zrównoważonego dostępu do zasobów, w tym gruntów i praw do gruntów, wody, nasion z ogólnodostępnych źródeł i innych środków produkcji rolnej oraz (mikro)kredytów, i zarządzania tymi zasobami, łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowaniu się do niej, budowaniu odporności i zdrowych ekosystemów;

zapewnianie innowacji dzięki międzynarodowym badaniom oraz zwiększenie globalnej wiedzy i wiedzy fachowej, propagowanie i wzmacnianie lokalnych i niezależnych strategii adaptacji, w szczególności w odniesieniu do przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia, agro-bioróżnorodności, globalnych i inkluzywnych łańcuchów wartości, sprawiedliwego handlu, bezpieczeństwa żywnościowego, odpowiedzialnego inwestowania, gospodarowania gruntami i własności zasobów naturalnych.

zwiększenie zdolności instytucjonalnych i operacyjnych władz lokalnych krajów europejskich i krajów partnerskich oraz ich sieci i stowarzyszeń, jako podmiotów działających na rzecz rozwoju i partnerów w procesie opracowywania strategii politycznych, tak by mogli oni wnosić wkład w formułowanie, wdrażanie i monitorowanie polityk i umów uwzględniających w szczególności interesy lokalnych społeczności; by zwiększyć ich rolę w podnoszeniu świadomości na temat reformy decentralizacyjnej oraz rozwoju lokalnego i miejskiego; by zapewnić merytoryczny, stały, ustrukturyzowany dialog strategiczny w dziedzinie rozwoju i wspierać rządy demokratyczne, w szczególności poprzez podejście terytorialne do rozwoju lokalnego, łącznie z procesami decentralizacyjnymi, uczestnictwem i rozliczalnością;

zwiększanie liczby interakcji z obywatelami Europy w zakresie edukacji i podnoszenia świadomości na temat rozwoju (w tym dzielenie się wiedzą i zaangażowanie), szczególnie w związku z celami zrównoważonego rozwoju, w tym w Unii oraz na terytoriach stowarzyszonych, a także w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących.

sytuacje nagłe, kryzysowe, niestabilności, zagrożeń hybrydowych, początku kryzysu lub klęski żywiołowej, w przypadku gdy mają one znaczenie dla stabilności, pokoju i bezpieczeństwa;

sytuacje stwarzające zagrożenie dla pokoju, demokracji, porządku publicznego, ochrony praw człowieka i podstawowych wolności lub bezpieczeństwa ludzi — w szczególności osób narażonych na przemoc seksualną i przemoc ze względu na płeć w sytuacji niestabilności;

sytuacje mogące przeistoczyć się w konflikt zbrojny lub spowodować istotną destabilizację w danym państwie trzecim lub państwach trzecich.

wspieranie, przez udzielanie pomocy technicznej i logistycznej, działań organizacji międzynarodowych, regionalnych i lokalnych oraz podmiotów państwowych i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na rzecz propagowania budowania zaufania, mediacji, dialogu i pojednania, sprawiedliwości okresu przejściowego, wzmocnienia pozycji kobiet i młodzieży, w szczególności w odniesieniu do napięć społecznych i przedłużających się konfliktów;

wspieranie wdrażania rezolucji RB ONZ w sprawie kobiet, młodzieży, pokoju i bezpieczeństwa;

wspieranie tworzenia i funkcjonowania władz tymczasowych, dysponujących mandatem zgodnym z prawem międzynarodowym;

wspieranie rozwoju demokratycznych i pluralistycznych instytucji państwowych, w tym środków mających na celu zwiększenie roli kobiet w takich instytucjach, wspieranie skutecznej administracji cywilnej i cywilnego nadzoru nad systemem bezpieczeństwa oraz środków służących wzmocnieniu zdolności organów ścigania i władz sądowniczych zaangażowanych w walkę z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i wszelkimi formami nielegalnego handlu;

wspieranie międzynarodowych trybunałów karnych i trybunałów krajowych ad hoc, komisji prawdy i pojednania, sprawiedliwości okresu przejściowego oraz innych mechanizmów sądowego rozwiązywania sporów dotyczących praw człowieka i służących dochodzeniu i ustaleniu praw własności;

wspieranie zwiększenia zdolności państwa w obliczu pilnej potrzeby szybkiego budowania, utrzymania lub przywrócenia jego głównych funkcji oraz podstawowej spójności społecznej i politycznej;

wspieranie działań niezbędnych do rozpoczęcia odbudowy i odnowy najważniejszych zasobów infrastruktury, zasobów mieszkalnych, budynków publicznych i zasobów gospodarczych oraz podstawowych mocy produkcyjnych, a także innych działań w celu wznowienia działalności gospodarczej, tworzenia miejsc pracy oraz zapewnienia minimalnych warunków koniecznych do zapewnienia zrównoważonego rozwoju społecznego;

wspieranie cywilnych działań związanych z demobilizacją i reintegracją społeczną byłych bojowników i ich rodzin oraz, w stosownych przypadkach, ich repatriacją, a także środków odnoszących się do sytuacji dzieci-żołnierzy i kobiet-żołnierzy;

wspieranie działań łagodzących społeczne skutki restrukturyzacji sił zbrojnych;

wspieranie — w ramach unijnej polityki współpracy i celów tej polityki — działań służących przeciwdziałaniu skutkom społeczno-gospodarczym, jakie wywierają na ludność cywilną miny przeciwpiechotne, niewybuchy lub inne pozostałe po wojnie materiały wybuchowe. Działania finansowane w ramach Instrumentu mogą obejmować między innymi szkolenia na temat zagrożenia, wykrywanie min i ich unieszkodliwianie oraz związaną z tym likwidację zgromadzonych zasobów min;

wspieranie — w ramach unijnej polityki współpracy i celów tej polityki — działań w zakresie zwalczania nielegalnego korzystania z broni palnej, strzeleckiej i lekkiej oraz dostępu do niej;

wspieranie działań służących właściwemu zaspokajaniu szczególnych potrzeb kobiet i dzieci w sytuacji kryzysu i konfliktu, w tym w kontekście ich narażenia na przemoc ze względu na płeć;

wspieranie rehabilitacji i reintegracji ofiar konfliktów zbrojnych, włączając w to działania w zakresie szczególnych potrzeb kobiet i dzieci;

wspieranie działań w zakresie propagowania i obrony przestrzegania praw człowieka, podstawowych wolności, demokracji i praworządności oraz wspieranie związanych z tym instrumentów międzynarodowych;

wspieranie działań społeczno-gospodarczych służących propagowaniu sprawiedliwego dostępu do zasobów naturalnych i przejrzystości gospodarowania nimi w sytuacji kryzysu lub początku kryzysu, w tym budowanie pokoju;

wspieranie działań służących łagodzeniu potencjalnych skutków nagłych przemieszczeń populacji mających znaczenie dla sytuacji politycznej i warunków bezpieczeństwa, w tym działań związanych z zaspokojeniem potrzeb społeczności przyjmujących;

wspieranie działań przyczyniających się do rozwoju i organizowania społeczeństwa obywatelskiego oraz jego uczestnictwa w życiu politycznym, między innymi działań służących zwiększeniu roli kobiet w życiu politycznym, jak i działań wspierających niezależne, pluralistyczne i profesjonalne media;

wspieranie działań w zakresie przeciwdziałania klęskom żywiołowym lub katastrofom spowodowanym przez człowieka, które stanowią zagrożenie dla stabilności, oraz sytuacjom zagrożenia zdrowia publicznego związanego z wybuchem pandemii w przypadku braku unijnej pomocy humanitarnej i pomocy na rzecz ochrony ludności cywilnej, lub jako jej uzupełnienie;

budowanie zdolności podmiotów wojskowych w celu wsparcia rozwoju i bezpieczeństwa służącego rozwojowi, zgodnie z art. 9.

wzmacnianie odporności, eliminowanie czynników niestabilności i potencjalnych czynników wywołujących konflikty przez wspieranie osób, społeczności, instytucji i krajów – w tym dzięki określeniu i wzmocnieniu ich obecnych zdolności – z myślą o zapewnieniu lepszego przygotowania na naciski i wstrząsy polityczne, gospodarcze i społeczne, klęski żywiołowe lub katastrofy spowodowane przez człowieka, konflikty, pandemie oraz globalne zagrożenia, przetrwania ich, dostosowania się do nich i szybkiego ich przezwyciężenia; przez zwiększanie zdolności państw – w obliczu znacznych nacisków – do szybkiego budowania, utrzymania lub przywrócenia jego głównych funkcji oraz podstawowej spójności społecznej i politycznej, a także przez wspieranie społeczeństw, społeczności i osób w zarządzaniu możliwościami i ryzykiem w sposób pokojowy i zapewniający uwrażliwienie na konflikty oraz tworzeniu, zachowywaniu lub przywracaniu źródeł utrzymania i usług społecznych w obliczu poważnych nacisków poprzez wspieranie stosownych inicjatyw międzynarodowych i wielostronnych zakładających te same cele;

ograniczanie krótkoterminowych niekorzystnych skutków wstrząsów zewnętrznych prowadzących do niestabilności makroekonomicznej oraz ochrona reform społeczno-gospodarczych i priorytetowych wydatków publicznych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz ograniczania ubóstwa;

przeprowadzenie krótkoterminowej odbudowy i odnowy umożliwiającej ofiarom klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka, konfliktów oraz globalnych zagrożeń korzystanie z minimalnych standardów społeczno-gospodarczych oraz jak najszybsze stworzenie warunków dla wznowienia rozwoju w oparciu o cele długoterminowe wyznaczone przez zainteresowane kraje i regiony oraz grupy ludności, których dotknęły wspomniane sytuacje; obejmuje to zaspokojenie pilnych i nagłych potrzeb wynikających z wysiedleń ludności i potrzeb społeczności przyjmujących w następstwie klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka;

udzielenie regionom, państwom, na poziomach krajowym lub lokalnym, lub stosownym organizacjom międzynarodowym lub organizacjom społeczeństwa obywatelskiego pomocy w tworzeniu krótkoterminowych mechanizmów zapobiegania klęskom żywiołowym i przygotowania się do nich, w tym systemów przewidywania i wczesnego ostrzegania, w celu ograniczenia ich konsekwencji;

środki wsparcia wprowadzające zintegrowane podejścia, w szczególności poprzez usprawnianie koordynacji i stosowanie podejść zapewniających uwrażliwienie na konflikty przez podmioty udzielające pomocy humanitarnej oraz podmioty działające na rzecz rozwoju i, w stosownych przypadkach, na rzecz budowania pokoju.

wspieranie unijnych strategii współpracy dwustronnej, regionalnej i międzyregionalnej, propagowanie dialogu politycznego i opracowanie wspólnego podejścia do wyzwań globalnych, takich jak migracja i przymusowe wysiedlenia, zmiana klimatu i kwestie bezpieczeństwa, oraz reakcji na nie, w tym mediacji, a także wykorzystywanie możliwości w tym zakresie;

wspieranie unijnej polityki handlowej oraz negocjowania, wdrażania i egzekwowania umów handlowych; oraz poprawę dostępu unijnych przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, do rynków krajów partnerskich i zwiększenie wymiany handlowej, inwestycji i możliwości biznesowych przy jednoczesnym usuwaniu przeszkód utrudniających dostęp do rynku i inwestycji i z zapewnieniem ochrony praw własności intelektualnej, poprzez dyplomację gospodarczą oraz współpracę biznesową i regulacyjną, wprowadzając przy tym niezbędne dostosowania wynikające z konkretnej sytuacji danego kraju partnerskiego, z uwzględnieniem zasady spójności polityki na rzecz rozwoju, zgodnie z art. 208 i 212 TFUE, i międzynarodowych zobowiązań, o których mowa w art. 3 ust. 1 niniejszego rozporządzenia;

udział we wdrażaniu międzynarodowego wymiaru unijnych polityk wewnętrznych w dziedzinach, takich jak między innymi środowisko, zmiana klimatu, energia, nauka i edukacja oraz współpraca w zakresie gospodarowania i zarządzania oceanami, a także wspieranie zbieżności przepisów;

propagowanie powszechnej wiedzy na temat Unii oraz eksponowanie Unii i roli, jaką odgrywa na arenie międzynarodowej, za pomocą komunikacji strategicznej, dyplomacji publicznej, kontaktów międzyludzkich, dyplomacji kulturalnej, współpracy w kwestiach edukacyjnych i akademickich oraz działań informacyjnych propagujących unijne wartości i interesy.

zapewnienie finansowania i wsparcia na rzecz rozwoju sektora prywatnego i spółdzielczego zgodnego z warunkami określonymi w art. 209 ust. 2 rozporządzenia finansowego i z celem określonym w art. 31 ust. 2 niniejszego rozporządzenia, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnych przedsiębiorstw, MŚP oraz propagowania tworzenia godnych miejsc pracy zgodnie z podstawowymi normami pracy MOP i zachęcania europejskich przedsiębiorstw do wnoszenia wkładu w cele EFZR+;

likwidowanie wąskich gardeł w inwestycjach prywatnych przez zapewnienie instrumentów finansowych, które mogą być denominowane w walucie lokalnej danego kraju partnerskiego, w tym zapewnienie gwarancji z tytułu pierwszej straty w przypadku portfeli, gwarancji udzielanych na potrzeby realizacji projektów sektora prywatnego, takich jak gwarancje kredytowe dla MŚP, oraz gwarancji z tytułu szczególnego ryzyka dla projektów infrastrukturalnych i innego kapitału wysokiego ryzyka;

lewarowanie finansowania z sektora prywatnego, ze szczególnym naciskiem na MŚP, dzięki zlikwidowaniu wąskich gardeł i przeszkód w inwestycjach;

wzmocnienie sektorów i obszarów społeczno-gospodarczych oraz powiązanej infrastruktury publicznej i prywatnej i zrównoważonej łączności, obejmującej zrównoważoną energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych, gospodarkę wodną i gospodarowanie odpadami, transport, technologie informacyjno-komunikacyjne, a także środowisko, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych, zrównoważone rolnictwo i niebieską gospodarkę, zrównoważoną gospodarkę leśną i odtwarzanie ekosystemów leśnych, infrastrukturę społeczną, zdrowie i kapitał ludzki w celu poprawy środowiska społeczno-gospodarczego;

przyczynianie się do działań w dziedzinie klimatu, ochrony środowiska i zarządzania środowiskiem;

przyczynienie się – przez promowanie zrównoważonego rozwoju – do wyeliminowania konkretnych społeczno-gospodarczych pierwotnych przyczyn migracji nieuregulowanej i pierwotnych przyczyn przymusowych wysiedleń oraz do trwałej reintegracji migrantów odesłanych do ich krajów pochodzenia, a także do zwiększenia odporności społeczności tranzytowych i przyjmujących, z należytym uwzględnieniem wzmocnienia praworządności, dobrych rządów i praw człowieka.

wynik w zakresie praworządności w odniesieniu do krajów korzystających z pomocy unijnej;

odsetek ludności poniżej międzynarodowej granicy ubóstwa w podziale na płeć, wiek, status zatrudnienia i położenie geograficzne (miasto/wieś);

liczba kobiet w wieku rozrodczym, nastolatek i dzieci poniżej 5. roku życia objętych programami żywieniowymi przy wsparciu Unii;

liczba małych gospodarstw rolnych objętych działaniami wspieranymi ze środków unijnych mającymi na celu zwiększenie ich zrównoważonej produkcji, dostępu do rynków lub bezpieczeństwa zarządzania tytułami prawnymi do gruntów;

liczba dzieci w wieku 1 roku, które otrzymały komplet szczepień przy wsparciu Unii;

liczba uczniów zapisanych do: a) szkół podstawowych, b) szkół średnich oraz liczba osób, które skorzystały z działań w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego lub rozwoju umiejętności w placówkach szkoleniowych lub w miejscu pracy przy wsparciu Unii;

emisje gazów cieplarnianych (w kilotonach ekwiwalentu dwutlenku węgla), których uniknięto przy wsparciu Unii;

tereny ekosystemów morskich, lądowych i słodkowodnych znajdujących się pod ochroną lub objętych zrównoważoną gospodarką przy wsparciu Unii;

pozyskiwanie inwestycji i osiągnięty efekt mnożnikowy;

liczba osób bezpośrednio korzystających z działań wspieranych przez Unię, które mają konkretnie na celu wspieranie cywilnego pokonfliktowego budowania pokoju lub zapobiegania konfliktom;

liczba procesów związanych z praktykami krajów partnerskich w zakresie handlu, inwestycji i działalności gospodarczej lub propagujących zewnętrzny wymiar polityk wewnętrznych Unii lub interes Unii, na które wywarto wpływ;

liczba osób mających dostęp do ulepszonego źródła zaopatrzenia w wodę do picia lub do infrastruktury sanitarnej przy wsparciu Unii;

liczba migrantów, uchodźców, osób wewnętrznie przesiedlonych lub osób ze społeczności przyjmujących objętych ochroną lub otrzymujących wsparcie Unii;

liczba krajów i miast, które: a) opracowały strategie przeciwdziałania zmianie klimatu lub zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi lub b) wdrażają takie strategie przy wsparciu Unii;

liczba MŚP stosujących praktyki zrównoważonej konsumpcji i produkcji przy wsparciu Unii;

moc energii ze źródeł odnawialnych (MW) zainstalowana przy wsparciu Unii;

odsetek finansowanych przez Unię działań realizowanych w ramach współpracy propagujących równouprawnienie płci i wzmacnianie pozycji kobiet;

liczba osób będących ofiarami naruszeń praw człowieka i bezpośrednio korzystających z pomocy finansowanej przez Unię;

liczba inicjatyw finansowanych przez Unię wspierających wdrażanie reform politycznych, gospodarczych i społecznych oraz wspólnych porozumień w krajach partnerskich.