15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/2

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie strategii Unii Europejskiej dla regionu Dunaju

2011/C 48/02

Sprawozdawca: Miklós BARABÁS

Współsprawozdawca: Mihai MANOLIU

Dnia 26 lutego 2010 r. Maroš Šefčovič, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej zwrócił się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

strategii Unii Europejskiej dla regionu Dunaju.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 20 lipca 2010 r. Sprawozdawcą był Miklós BARABÁS, a współsprawozdawcą Mihai MANOLIU.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 123 do 2 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i propozycje

1.1 Przyjmując niniejszą opinię, EKES pragnie skorzystać z możliwości stworzonej przez Komisję Europejską, która zachęca zorganizowane społeczeństwo obywatelskie do przedkładania konkretnych propozycji praktycznych jako wkładu do planu działania na rzecz opracowywanej obecnie strategii dunajskiej (1) (zwanej dalej SD). EKES wyraża nadzieję, że jego zalecenia będą odpowiednio odzwierciedlać zaangażowanie i zdecydowane poparcie dla strategii, zarówno ze strony Komitetu, jak i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Europie. EKES oczekuje od przyszłej strategii, że wiele wniesie ona do poprawy warunków życia i pracy wszystkich obywateli regionu naddunajskiego, postrzeganego przez Komitet jako odbicie Europy.

1.2 Planowana strategia dunajska w wymiarze politycznym

1.2.1

Strategia powinna cechować się otwartością, sprzyjaniem integracji społecznej i wrażliwością na uwarunkowania społeczne, gospodarcze i związane ze środowiskiem naturalnym, korzystając jednocześnie z propozycji i doświadczeń organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.2.2

Ze względu na złożoność istotnych zagadnień i ich wzajemne powiązania, skuteczność strategii będzie uzależniona od przyjęcia zintegrowanego podejścia; ważne jest unikanie rozwiązań sektorowych oraz zwracanie szczególnej uwagi na potrzebę osiągnięcia celów zainteresowanych podmiotów.

1.2.3

Należy uwzględniać współpracę – i starać się do niej mobilizować – w obszarach tzw. miękkiego bezpieczeństwa, takich jak wspólne działania służb ratunkowych w przypadku katastrof naturalnych, mobilność pracowników, przedsiębiorstw itp. czy też prace nad planami awaryjnymi do zwalczania katastrof ekologicznych.

1.2.4

Strategia musi przyczyniać się do pełnego wykorzystania potencjału traktatu lizbońskiego, na przykład w kwestii konsekwentnego stosowania zasady demokracji uczestniczącej.

1.2.5

Musi służyć jako odpowiednie narzędzie do:

a)	rzeczywistego przyczyniania się do pogłębienia procesu integracji europejskiej – jako makroregionalna polityka rozwojowa – szczególnie w ramach strategii „Europa 2020” (inteligentny i zrównoważony rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu),

b)	zbliżania do UE sześciu państw naddunajskich nienależących do Unii Europejskiej i wspierania ich wysiłków w kierunku integracji.

1.2.6

Strategia musi odzwierciedlać zarówno politykę UE w wymiarze ponadregionalnym, jak i wkład zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i odgrywaną przez nie aktywną i konstruktywną rolę.

1.2.7

Niezbędnym elementem strategii jest przyczynienie się do koordynacji prac systemów już istniejących – na różnych poziomach i w różnych częściach regionu – w celu zwiększenia skuteczności działań i uniknięcia dublowania wysiłków.

1.2.8

System zarządzania musi być jasny, prosty i przejrzysty oraz oparty na podejściu oddolnym w stosunku do zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego; uzyskane wyniki powinny być oceniane na corocznych konferencjach.

1.2.9

Wdrożenie strategii powinno być procesem elastycznym, uwzględniającym okresowe przeglądy oraz – w miarę możliwości – przydzielanie dodatkowych środków finansowych.

1.2.10

Należy wytyczyć realistyczne cele strategii i określić zapewniające jej prawidłowe wdrożenie priorytety; do osiągnięcia wyznaczonych celów niezbędne jest także przygotowanie średnioterminowego planu działania, jasno stanowiącego, że najważniejszym warunkiem wstępnym sukcesu strategii jest aktywne zaangażowanie wszystkich zainteresowanych podmiotów w ramach działań partnerskich.

1.2.11

Efekty strategii, ukierunkowane na poprawę warunków pracy i życia obywateli – również młodzieży – muszą być widoczne i namacalne dla społeczeństwa.

1.2.12

Strategia musi odzwierciedlać znaczenie dialogu społecznego i obywatelskiego.

1.2.13

Ważnym elementem, który musi być uwzględniony w strategii dunajskiej, są połączenia komunikacyjne w regionie.

1.2.14

Należy wykorzystać doświadczenie zdobyte podczas wprowadzania strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego.

1.3 Propozycje organizacyjne dotyczące społeczeństwa obywatelskiego związane z planem działania towarzyszącym planowanej strategii dunajskiej

1.3.1

Rozwinięcie regionalnej sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego („dunajskie forum społeczeństwa obywatelskiego”), która umożliwiałaby między innymi przeprowadzanie wspólnych akcji i organizację projektów; członkowie takiej sieci mogliby spotykać się raz w roku w jednym z państw regionu.

1.3.2

Organizowanie wydarzeń (spotkań, festiwali, wizyt, wystaw, targów, itp.), mających na celu wzmacnianie poczucia przynależności mieszkańców regionu Dunaju, kształtowanie świadomości regionalnej i zachowanie różnorodności kulturowej, szczególnie w odniesieniu do młodzieży; dobrym sposobem na osiągnięcie tego celu wydaje się także wydawanie regionalnego czasopisma kulturalnego.

1.3.3

Organizacja corocznie zmieniającego lokalizację „Dunajskiego tygodnia”, będącego zarazem forum dyskusyjnym, na którym omawiane byłyby bieżące kwestie związane ze SD i jej wyniki.

1.3.4

Skuteczna i aktualna strategia komunikacyjna – zarówno w ramach UE, jak i w odniesieniu do nienależących do niej krajów sąsiadujących – mająca za cel zagwarantowanie ciągłego wsparcia od obywateli i od zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.3.5

Szczególne uwzględnienie w przygotowywanych programach SD grup zepchniętych na margines i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej, w szczególności Romów.

1.3.6

Wzmocnienie regularnych kontaktów i współpracy pomiędzy zainteresowanymi podmiotami w regionie oraz dialogu społecznego i obywatelskiego; na szczeblu krajowym ważną rolę mogą odegrać rady społeczno-gospodarcze.

1.3.7

Utworzenie dunajskiego forum biznesowego, z udziałem podmiotów społecznych i gospodarczych, jako narzędzia ważnego dla współpracy oraz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w regionie Dunaju. Organizacje pracodawców z tego regionu powinny mieć dostęp do programów na rzecz finansowania organizacji tego forum i należy je zachęcać do udziału w tych programach.

1.3.8

Dalsze zmniejszenie lub usunięcie przeszkód dla swobodnego przepływu, z równoczesnym wdrożeniem zasad godnej pracy i sprawiedliwego wynagrodzenia, mające na celu zbliżenie obywateli.

1.3.9

Korzystanie z osiągnięć i usług społeczeństwa informacyjnego w trakcie wdrażania strategii dunajskiej.

1.3.10

Ustanowienie międzynarodowej grupy badawczej mającej na celu prowadzenie analiz naukowych i badanie zagadnień strategicznych w regionie Dunaju; prace grupy byłyby finansowane w ramach programu stypendialnego.

1.3.11

Określenie możliwości nawiązania do strategii dunajskiej w ramach kolejnych edycji roku europejskiego i programów tematycznych.

1.3.12

Wspieranie inicjatyw nauczania używanych w regionie języków.

1.3.13

Ustanowienie w ramach EKES-u stale działającego obserwatorium lub grupy analitycznej ds. strategii dunajskiej.

1.3.14

Wprowadzenie i monitorowanie elementów strategii dunajskiej i jej planu działania przez komitet zarządzający złożony z przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego; jego zadaniem byłoby przygotowanie podsumowującego raportu rocznego.

1.3.15

Równolegle z przyjęciem strategii dunajskiej Komisja Europejska powinna także wspierać inne programy pilotażowe, przeprowadzając w ten sposób próby i zdobywając pierwsze doświadczenia.

1.3.16

Wdrożenie SD i jej planu działania byłoby finansowane z różnych źródeł: oprócz funduszy UE – w szczególności funduszy strukturalnych – dodatkowe nakłady mogłyby pochodzić od krajów naddunajskich, sektora prywatnego i międzynarodowych instytucji finansowych. W przypadku finansowania z tych źródeł zaleca się ustanowienie specjalnego funduszu.

1.3.17

EKES uważa strategię dunajską – której przyjęcie jest zaplanowane na pierwszą połowę 2011 r., w trakcie prezydencji węgierskiej – za narzędzie o decydującym znaczeniu dla rozwoju dynamicznego, konkurencyjnego, integracyjnego i kwitnącego regionu dunajskiego.

2. Wytyczne strategii dunajskiej

2.1. Ważnym elementem prac nad SD jest określenie założeń teoretycznych promujących strategię współpracy w obszarze Dunaju oraz planu działania dla jej wdrożenia.

2.2. Przy opracowywaniu strategii należy więc wziąć pod uwagę następujące kwestie:

—	problematykę spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej;

—

rolę odgrywaną przez rzekę w transporcie i infrastrukturze – ze szczególnym uwzględnieniem obejmującego Dunaj paneuropejskiego korytarza transportowego VII – jak również związany z nią potencjał rozwoju ogólnej działalności gospodarczej; konieczność wspierania niezbędnych z punktu widzenia transportu działań w zakresie utrzymania szlaków wodnych oraz usunięcia wąskich gardeł w żegludze, o których mowa w realizowanym w ramach TEN-T projekcie priorytetowym nr 18 (w związku z czym wspólne oświadczenie opracowane pod auspicjami Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Dunaju (ICPDR) należy uznać za wytyczne i realizować w praktyce); należy dalej rozwijać intermodalne projekty transportowe (budowa w portach terminali dla kontenerów) oraz uzupełniające projekty w zakresie transportu drogowego w regionie Dunaju (mosty ważne dla przepływu transportu towarowego); poza tym konieczna jest realizacja projektów o bezpośrednim znaczeniu dla rozwoju, takich jak np. kanał Dunaj-Bukareszt, z korzyścią dla europejskiej gospodarki;

—	zasoby wody pitnej i energii wodnej Dunaju oraz ochronę środowiska naturalnego, z uwzględnieniem kluczowej roli zrównoważonego rozwoju; należy wspierać projekty na rzecz infrastruktury energetycznej, jak np. elektrownie wodne;

—	znaczenie innowacji, badań i edukacji w regionie;

—

potrzeby turystyki w obszarze Dunaju i potencjał rozwojowy obszarów wiejskich z uwzględnieniem finansowania projektów, które pozytywnie wpływałyby na rozwój działalności w krajach naddunajskich, mających długoletnie tradycje rolnicze; finansowanie projektów na rzecz infrastruktury do przeładunku zboża przyczyniłoby się w znacznym stopniu do wykorzystania potencjału lokalnego rolnictwa – zwłaszcza w krajach o długiej tradycji rolniczej;

—	znaczenie rzeki w kształtowaniu wspólnej świadomości i tożsamości „dunajskiej”, która uzupełniałaby świadomość i tożsamość europejską z uwzględnieniem znaczenia dialogu kulturalnego i solidarności między państwami członkowskimi a innymi krajami regionu;

—	uwzględnianie potrzeby ochrony środowiska naturalnego w wypadku wszelkiego wzrostu natężenia transportu;

—	zdolność zażegnywania konfliktów pozwalająca zmniejszać napięcia mające swoje źródła w historii regionu.

2.3. Mamy do czynienia z różnorodnymi i często konkurującymi ze sobą wartościami i interesami, stąd też bardzo ważne jest ukształtowanie zintegrowanej strategii opartej na wspólnych zasadach, z uwzględnieniem nie tylko przesłanek gospodarczych, ale także potrzeb i czynników społecznych oraz punktu widzenia i wkładu społeczeństwa obywatelskiego.

2.4. Owocem SD, stworzonej z poszanowaniem zasad spójności gospodarczej, terytorialnej i społecznej, będzie dynamiczny, konkurencyjny i kwitnący region Dunaju.

3. Kontekst

3.1 Na posiedzeniu w dn. 18–19 czerwca 2009 r. Rada Europejska zwróciła się do Komisji Europejskiej o przedstawienie do końca 2010 r. europejskiej strategii dla regionu Dunaju. Zarówno w trakcie prac przygotowawczych, jak i w ramach otwartych konsultacji zorganizowanych przez Komisję Europejską wyrażone zostały różne punkty widzenia.

3.2 EKES zdecydowanie i stanowczo popiera nowe makroregionalne podejście Unii Europejskiej i utworzenie w tym kontekście strategii dunajskiej UE. EKES, jako instytucjonalny przedstawiciel europejskiego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, pragnie odgrywać aktywną rolę i podejmować inicjatywę w definiowaniu i wprowadzaniu strategii.

3.3 Nie od dziś znane jest zainteresowanie i zaangażowanie EKES-u w kwestie związane z rozwojem obszaru Dunaju. Na przestrzeni lat Komitet przyjął już bowiem liczne dokumenty dotyczące takich tematów, jak transport czy środowisko naturalne. Są w nich wyjaśnione powody, dla których EKES uważa region Dunaju za ważny i wspiera rozwój strategii dunajskiej.

3.4 Należy podkreślić, iż choć ostatnie rozszerzenia Unii Europejskiej przesunęły jej centrum geograficzne na wschód, to gospodarczy środek ciężkości nadal leży w Europie Zachodniej. Spójność gospodarcza, terytorialna i społeczna jako kluczowy element SD oraz praktyczne pomysły wspierające jej wdrażanie odpowiednio przyczyniają się do przywrócenia równowagi w tej kwestii.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Przyszła strategia dunajska będzie obejmowała następujące państwa członkowskie UE: Niemcy, Austrię, Węgry, Słowację, Czechy, Słowenię, Bułgarię i Rumunię, oraz następujące kraje nienależące do UE: Chorwację, Serbię, Ukrainę, Mołdawię, Bośnię i Hercegowinę oraz Czarnogórę.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/6

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie roli legalnej imigracji w kontekście wyzwań demograficznych (opinia rozpoznawcza)

2011/C 48/03

Sprawozdawca: Luis Miguel PARIZA CASTAÑOS

Pismem z 16 lutego 2010 r. Joëlle Milquet, wicepremier i minister ds. zatrudnienia i równouprawnienia odpowiedzialna za politykę migracyjną i azylową, w imieniu prezydencji belgijskiej zwróciła się, na podstawie art. 304 TFUE, do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

roli legalnej imigracji w kontekście wyzwań demograficznych.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 2 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 i 16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 115 do 1 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1	Zdaniem EKES-u, w celu sprostania wyzwaniom demograficznym niezbędne jest kompleksowe podejście obejmujące szereg aspektów gospodarczych, społecznych i politycznych. Imigracja legalna jest jedną z odpowiedzi UE na sytuację demograficzną.

1.2	Mobilność obywateli europejskich wewnątrz UE jest mniejsza niż imigracja obywateli państw trzecich. Komitet uważa, że należy znieść przeszkody i ułatwić mobilność pracowników wewnątrz UE.

1.3	EKES popiera strategię „Europa 2020” i zwiększenie do 75 % stopy zatrudnienia ludności w przedziale wiekowym 20–64 poprzez większy udział kobiet i osób starszych oraz lepszą integrację imigrantów na rynku pracy.

1.4

Wspólna polityka imigracyjna powinna cechować się strategicznym podejściem, wizją w średniej i dłuższej perspektywie oraz uwzględniać wiele aspektów, takich jak kontekst demograficzny, ewolucja rynków pracy, integracja, różnorodność kulturowa, prawa podstawowe, równe traktowanie, niedyskryminacja i współpraca z krajami pochodzenia.

1.5	Decyzja co do przyjmowania nowych imigrantów spoczywa w gestii państw członkowskich. UE może wnieść znaczną wartość dodaną poprzez wspólną politykę i wysoki stopień harmonizacji prawodawstwa.

1.6	Mimo różnic krajowych, UE i państwa członkowskie potrzebują otwartych przepisów prawnych umożliwiających zarówno pracownikom wysoko wykwalifikowanym, jak i osobom pracującym w zawodach wymagających mniejszych kwalifikacji, imigrację zarobkową legalnymi i przejrzystymi kanałami.

1.7	Mając na uwadze wyzwania demograficzne, EKES sądzi, że należy zmienić obowiązujące dyrektywy i opracować nowe instrumenty prawne.

1.8	Wraz z przyjęciem traktatu z Lizbony weszła w życie Karta Praw Podstawowych, która pomoże UE przyjmować bardziej wyważone przepisy w dziedzinie imigracji i w większym stopniu szanować prawa człowieka.

1.9

W Europie wzrasta nietolerancja, rasizm i ksenofobia wobec imigrantów i mniejszości. Aby zapobiegać takim postawom, decydenci polityczni, liderzy społeczni i środki masowego przekazu muszą wykazać się dużą odpowiedzialnością i pedagogicznym podejściem pod względem politycznym i społecznym. Instytucje UE muszą działać zdecydowanie, a organizacje społeczeństwa obywatelskiego aktywnie wspierać walkę z tego rodzaju ideologiami i zachowaniami.

1.10	Europejskie przepisy dotyczące imigracji powinny gwarantować równe traktowanie w oparciu o zasadę niedyskryminacji.

1.11

Współpraca z krajami pochodzenia nie powinna opierać się wyłącznie na walce z nieuregulowaną imigracją, deportacjach i kontroli granic. W umowach należy uwzględnić interes wszystkich stron: imigrantów, by przestrzegane były ich prawa podstawowe, krajów pochodzenia, by emigracja miała pozytywne skutki dla ich rozwoju gospodarczego i społecznego, oraz europejskich społeczeństw przyjmujących.

1.12

Wspólna polityka imigracyjna musi mieć na uwadze integrację, która jest dwukierunkowym procesem społecznym wzajemnej adaptacji imigrantów i społeczeństw przyjmujących i którą należy wspierać na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym poprzez dobre sprawowanie rządów w Unii Europejskiej. Wspólne podejście europejskie niesie ze sobą olbrzymią wartość dodaną, ponieważ łączy integrację z wartościami i zasadami zawartymi w traktacie, z zasadą równego traktowania i niedyskryminacji, Kartą praw podstawowych i europejską konwencją praw człowieka, a także ze strategią „Europa 2020”.

1.13	EKES proponuje Komisji, aby zwróciła się do niego o opracowanie opinii rozpoznawczej dotyczącej zasadności utworzenia europejskiej platformy dialogu w celu zarządzania imigracją zarobkową.

2. Ludność Unii Europejskiej

2.1	Liczba ludności w UE sięga prawie 500 mln (1). Na przełomie ostatniej dekady zmiany miały charakter pozytywny i liczba ludności wzrosła o ponad 18 mln (2).

2.2

Niemniej jednak zaobserwować można znaczne różnice między państwami. W niektórych krajach liczba ludności spadła, szczególnie na Węgrzech, w Polsce, Bułgarii i Rumunii. W pozostałych państwach członkowskich utrzymywała się na jednakowym poziomie bądź wzrosła, zwłaszcza w Hiszpanii, Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W pewnych państwach daje się również dostrzec istotne różnice regionalne.

2.3

Dzięki przyrostowi naturalnemu liczba ludności w UE zwiększyła się o ponad 3 mln (3). Kraje, w których przyrost naturalny był najwyższy w wartościach bezwzględnych, to Francja, Wielka Brytania, Hiszpania i Holandia, choć również w innych państwach zanotowano pozytywny przyrost. Najwyższe negatywne salda miały Niemcy, Bułgaria, Rumunia i Węgry.

2.4	Ludność Europy starzeje się. Odsetek osób poniżej 15 lat zmniejszył się z 17,7 % w 1998 r. do 15,7 % w 2008 r.

2.5	Odsetek osób powyżej 65 lat wzrósł w UE z 15,3 % w 1998 r. do 17 % w 2008 r. Odsetek ten zmniejszył się nieznacznie w Irlandii i Luksemburgu, zaś w Niemczech i we Włoszech osiągnął prawie 20 %, a w Grecji przekroczył 18,5 %.

2.6

Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym (4) w UE od dziesięciu lat utrzymuje się praktycznie na jednakowym poziomie: w 1998 r. wynosił 49,2 %, a w 2008 r. – 48,6 %. W Danii, Niemczech, Grecji, Holandii i we Włoszech zwiększył się we wspomnianym okresie, we Francji i Finlandii pozostał taki sam, a w pozostałych państwach członkowskich zmalał, co najlepiej widać w tych krajach, w których stosunek dzieci i młodzieży zmalał najbardziej.

2.7	Syntetyczna miara płodności (5) w 2006 r. wynosiła 1,53 dziecka na kobietę. W latach 1999–2008 wzrosła we wszystkich państwach UE, jednak w wielu krajach nadal utrzymuje się poniżej 1,5 dziecka na kobietę. Jedynie we Francji osiągnęła poziom 2 dzieci na kobietę.

2.8	W Europie wzrasta oczekiwana długość życia w chwili urodzenia: obecnie wynosi przeciętnie ponad 82 lata dla kobiet i 76 dla mężczyzn.

2.9	W większości państw członkowskich obniża się śmiertelność noworodków (6); w 2006 r. wynosiła dla całej UE mniej niż 5 zgonów na każde 1 000 żywych narodzin.

3. Migracje w Unii Europejskiej

3.1	Europa jest celem dla niewielkiego odsetka międzynarodowej migracji i już od wielu lat wiele osób wywodzących się z imigracji stanowi część ludności europejskiej.

3.2	W Traktacie i w opiniach EKES-u pojęcie imigracji stosuje się do osób będących obywatelami państw trzecich.

3.3

Imigracja jest główną przyczyną wzrostu liczby ludności w UE w latach 1999–2008. Migracja netto zwiększa liczbę ludności UE o prawie 15 mln (7). Ma ujemną wartość jedynie w Bułgarii, Polsce, Rumunii, na Łotwie i Litwie. W niektórych państwach członkowskich nieznacznie wzrosła, a najwyższe saldo migracji odnotować można w Niemczech, Hiszpanii, Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W okresie 1999–2008 większość państw członkowskich miała pozytywne saldo migracji, z wyjątkiem Bułgarii (– 215 600), Łotwy (– 24 700), Litwy (– 88 100), Polski (– 566 100) i Rumunii (– 594 700).

3.4	Przepływy migracyjne powodują wzrost ludności UE. W ciągu ostatnich dziesięciu lat imigracja odpowiedzialna była za ponad 80 % wzrost liczby ludności.

3.5

W niektórych państwach UE imigranci stanowili ponad 4 % przeciętnej liczby ludności w danym okresie (Włochy, Malta, Austria i Portugalia). Na Cyprze odsetek ten wynosił ponad 10 % (11,64 %), w Hiszpanii – 12,62 %, w Irlandii – 10,66 %, a w Luksemburgu – 11,08 %. Z drugiej strony straty w liczbie ludności spowodowane saldem migracji oscylowały między 0,75 % na Łotwie a 2,62 % w Rumunii.

3.6

W 2008 r. liczba obcokrajowców (w tym obywateli europejskich i obywateli państw trzecich) sięgnęła 31 mln. Niemcy mają najwyższy odsetek obcokrajowców (ponad 7 mln); następne w kolejności są: Hiszpania (5,3 mln) Wielka Brytania (4 mln), Francja (3,7 mln) i Włochy (3,4 mln). W 2009 r. liczby te wzrosły we wszystkich wymienionych krajach, oprócz Niemiec. W Grecji i Belgii obcokrajowcy stanowią prawie milion mieszkańców, a w Irlandii, Holandii, Austrii i Szwecji ponad 500 tys.

3.7

W czwartym kwartale 2009 r. (8) prawie 11 mln obywateli europejskich mieszkało w innym państwie członkowskim: 2,5 mln w Niemczech, 1,8 mln w Wielkiej Brytanii, 1,6 mln w Hiszpanii, 1,2 mln we Francji i 1,1 mln we Włoszech, nieco mniej w Belgii (642 900), Irlandii (350 500), Luksemburgu (191 000), Austrii (322 200), Holandii (272 100), Grecji (142 500) i Szwecji (185 700).

3.8	Począwszy od czwartego kwartału 2005 r., liczba obywateli zamieszkujących w innym państwie członkowskim zwiększyła się o ponad 2,7 mln, przy czym Włochy, Wielka Brytania i Hiszpania są głównymi miejscami przeznaczenia dla tych ruchów wewnętrznych (ponad 1,7 mln).

3.9	W 2009 r. liczba obcokrajowców spadła poniżej jednego miliona, czyli prawie do poziomu z 2006 r.

4. Przyszłość ludności Unii Europejskiej

4.1	Liczba ludności UE w 2018 r. wyniesie 495–511 mln (według prognoz demograficznych Eurostatu); wahania wynikają z różnic w przewidywanych poziomach migracji w tym okresie.

4.2	Uwzględniając imigrację obywateli państw trzecich, prognozowana liczba ludności w UE osiągnie w 2020 r. poziom 514 mln, a w 2030 r. – 520 mln. Prognoza ta opiera się na założeniu, że każdego roku migracja netto wyniesie nieco poniżej 1,5 mln osób.

4.3

Dlatego też w 2020 r. wzrost ludności, włączając w to migrację, osiągnie prawdopodobnie 14 mln, z czego 5,3 mln przypadnie na Hiszpanię, 4 mln na Wielką Brytanię, 1,4 mln na Włochy, 1,3 mln na Francję, prawie 1 mln na Irlandię, ok. 0,5 mln na Szwecję i Belgię oraz prawie 0,5 mln na Portugalię. Z drugiej strony niektóre kraje odnotują straty demograficzne: 660 tys. w Rumunii, 530 tys. w Niemczech i 419 tys. w Bułgarii, a w Polsce, na Węgrzech, Litwie i Łotwie ponad 100 tys.

4.4

W 2020 r. w UE liczba osób w przedziale wiekowym 0–14 wzrośnie o prawie 845 tys. w porównaniu z rokiem 2008, zmniejszy się o 2,8 mln w przedziale 15–64 lat i zwiększy o 18,1 mln w przedziale powyżej 65. roku życia. Liczba osób w wieku 20–59 lat skurczy się o 4,7 mln. Tym samym prognoza wzrostu ludności UE opiera się głównie na osobach powyżej 65. roku życia, które będą stanowić 20 % populacji, co oznacza poważne starzenie się społeczeństwa.

5. Rynek pracy w Unii Europejskiej

5.1	Zmienna demograficzna na rynkach pracy musi być rozpatrywana wraz z pozostałymi zmiennymi gospodarczymi, społecznymi i politycznymi, które nie wchodzą w zakres niniejszej opinii.

5.2	W latach 1998–2008 liczba osób potencjalnie aktywnych zawodowo wzrosła o 12,1 mln i o nieco mniej niż 12 mln w przedziale wiekowym 20–59.

5.3	W 2009 r. w UE ok. 218 mln osób było czynnych zawodowo – 3,8 mln mniej niż rok wcześniej. Ponad 24 mln (11 %) było zatrudnionych tymczasowo. Średni wiek przechodzenia na emeryturę wynosił 61,4 lata.

5.4

W czwartym kwartale 2009 r. 5,8 mln obywateli europejskich pracowało w innym państwie członkowskim: 1,4 mln w Niemczech, 1,1 mln w Wielkiej Brytanii, 820 tys. w Hiszpanii, 650 tys. we Włoszech, 540 tys. we Francji, 280 tys. w Belgii, 190 tys. w Irlandii, 180 tys. w Austrii, 150 tys. w Holandii i 125 tys. w Szwecji.

5.5

Wskaźnik aktywności zawodowej wzrósł w latach 1998–2008 w UE-15 we wszystkich grupach wiekowych, lecz pozostały różnice rzędu od 1 % (przedział 15–19 lat) do 10 % (przedział wiekowy 60–64). Wskaźnik aktywności zawodowej mężczyzn utrzymał się praktycznie na jednakowym poziomie, z wyjątkiem grupy wiekowej 50–70 lat, w której wzrósł maksymalnie o 10 % dla osób między 60. a 65. rokiem życia. Wskaźnik aktywności zawodowej kobiet zwiększył się we wszystkich grupach wiekowych, a szczególnie w przedziale wiekowym 30–65 lat, maksymalnie o ponad 10 % dla osób między 50. a 65. rokiem życia.

5.6	Na przestrzeni ostatnich lat coraz więcej kobiet włącza się do rynku pracy, jednakże wskaźnik ich aktywności zawodowej nadal pozostaje niższy niż dla mężczyzn.

5.7

W 2020 r. liczba osób potencjalnie czynnych zawodowo wyniesie 361 mln, z czego faktycznie zatrudnionych będzie 238 mln (9), a więc 123 mln osób pozostanie bez pracy. Oznacza to, że wskaźnik aktywności będzie kształtował się na poziomie 74,2 % dla osób między 20. a 64. rokiem życia – nieznacznie niższym niż w 2008 r. ze względu na zmiany w strukturze demograficznej.

5.8	Przy uwzględnieniu poziomów bezrobocia (10) w 2020 r. czynnych zawodowo może być 221,5 mln osób, co przekładałoby się na wskaźnik zatrudnienia na poziomie 69,3 % w przedziale wiekowym 20–64.

5.9	Celem strategii „Europa 2020” (11) jest zwiększenie do 75 % stopy zatrudnienia w przedziale wiekowym 20–64 poprzez większy udział kobiet i osób starszych oraz lepszą integrację imigrantów na rynku pracy.

5.10

Dodatkowo ponad 17,5 mln osób mogłoby znaleźć pracę w 2020 r., jeśli osiągnięty zostałby wskaźnik zatrudnienia na poziomie 75 % w przedziale wiekowym 20–64. Nawet wtedy ponad 76 mln osób w tym przedziale wiekowym pozostałoby niezatrudnionych, choć liczba ta uwzględniałaby również osoby chore i niepełnosprawne, niezdolne do pracy.

5.11

Można odnotować znaczne różnice między stopami zatrudnienia w poszczególnych państwach UE: w 2009 r. oscylowały one między minimalnym poziomem na Malcie (mniej niż 60 %) a maksymalnym w Holandii (ok. 80 %), przy czym niektóre kraje już przekroczyły cel 75 %. Z tego powodu wzrost stopy zatrudnienia w państwach, gdzie jest ona niska, tzn. w tych, w których znajduje się poniżej średniej UE (a więc w większości państw członkowskich), oraz tam, gdzie plasuje się powyżej średniej UE, lecz poniżej 75 %, mógłby doprowadzić do mobilności wewnętrznej ludności w UE.

5.12

Jednym z czynników wzrostu stopy zatrudnienia jest wyższy poziom edukacji w społeczeństwie. W 2008 r. wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem w przedziale wiekowym 15–64 lat wynosił 84 %, osób ze średnim wykształceniem – 71 %, a osób z wykształceniem podstawowym – 48 %. Ponadto wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem sytuował się wyraźnie powyżej średniej 66 %. Poprawa poziomu wykształcenia może także doprowadzić do wzrostu produktywności i zaspokojenia coraz większego zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowanych pracowników.

5.13

W sytuacji obecnego kryzysu gospodarczego rynki pracy nie są w stanie zaoferować zatrudnienia wszystkim osobom w wieku produkcyjnym (miejscowym i imigrantom), przez co stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie 10 %. Bezrobocie w UE w lutym 2010 r. dotknęło 23,01 mln osób w wieku produkcyjnym – o 3,1 mln więcej niż rok wcześniej.

5.14	Społeczeństwa starzeją się coraz szybciej. Gdy pokolenie wyżu demograficznego lat 60. przejdzie na emeryturę, ludność aktywna zawodowo w UE zmniejszy się, a liczba osób powyżej 60. roku życia zacznie wzrastać dwa razy szybciej niż przed rokiem 2007, tj. o jakieś 2 mln rocznie, zamiast 1 mln.

5.15	Według Komisji Europejskiej (12) od roku 2020 niedobór siły roboczej będzie coraz poważniejszy, tak że Europie z trudem przyjdzie utrzymanie poziomu aktywności gospodarczej i zatrudnienia. Sytuacja taka może potrwać dziesięciolecia.

5.16

W niektórych państwach członkowskich zachęca się starsze osoby do pozostania na rynku pracy poprzez zbliżanie rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę do ustawowego wieku emerytalnego, a nawet promuje się zmiany w prawie w celu przesunięcia wieku emerytalnego ponad 65 lat, o czym wspomina się w zielonej księdze Komisji (13).

6. Rola imigracji w obecnym kontekście demograficznym

6.1

Zdaniem EKES-u, w celu sprostania wyzwaniom demograficznym niezbędne jest kompleksowe podejście obejmujące szereg aspektów gospodarczych, społecznych i politycznych. Unia powinna zająć się m.in. polityką zatrudnienia i kształcenia, poprawą sytuacji na rynkach pracy, systemami emerytalnymi, kwestią godzenia życia zawodowego z prywatnym, aktywną polityką rodzinną itp.

6.2	W tej sytuacji, polityka imigracyjna jest elementem decyzji politycznych, które UE będzie musiała podjąć.

6.3

Komitet zwraca uwagę na konkluzje kierowanej przez Felipe Gonzáleza grupy mędrców, które zostały zebrane w projekcie „Europa 2030” (14). Stwierdzono w nim, iż „demograficzny problem Unii Europejskiej rozwiążą dopiero działania kompensacyjne dwojakiego rodzaju: zwiększanie współczynnika uczestnictwa w rynku pracy oraz stosowanie wyważonej, sprawiedliwej i wyprzedzającej polityki imigracyjnej”. (…) „Migrujący pracownicy będą częścią odpowiedzi na niedobory kadr i kwalifikacji w Europie, natomiast UE będzie musiała stworzyć wyprzedzającą wizję imigracji”.

6.4	EKES przyjął liczne opinie, w których wzywał UE do opracowania wspólnej polityki imigracyjnej umożliwiającej nowym osobom wjazd do Europy legalnymi i przejrzystymi kanałami.

6.5	Europa jest celem dla części międzynarodowej migracji, ponieważ ze względu na relatywny dobrobyt gospodarczy i stabilność polityczną niektórzy imigranci uważają ją za atrakcyjne miejsce umożliwiające poszukiwanie szans.

6.6	UE musi pamiętać, że wielu imigrantów wykazuje się duchem przedsiębiorczości, tworzy przedsiębiorstwa w Europie i przyczynia się do powstawania nowych miejsc pracy.

6.7

Mobilność wewnątrz UE motywowana kwestiami zarobkowymi jest mniejsza niż mobilność wynikająca z imigracji. Na przestrzeni ostatnich lat pracownicy z Polski i Rumunii w największym stopniu korzystali z prawa do swobody poruszania się wewnątrz Unii. Zdaniem Komitetu UE powinna promować i ułatwiać mobilność zawodową obywateli europejskich. W tym celu należy wzmocnić sieć EURES oraz uznawać dyplomy i kwalifikacje zawodowe.

7. Wspólna polityka imigracyjna

7.1

Rozwój wspólnej polityki imigracyjnej napotyka wiele trudności. Mimo większej współpracy w ramach walki z nieuregulowaną imigracją i handlem ludźmi, podpisania pewnej ilości porozumień z krajami trzecimi i rozwinięcia europejskiego podejścia na rzecz integracji, nie poczyniono znaczących postępów w kwestiach prawodawstwa regulującego przyjmowanie nowych imigrantów zarobkowych ani w kwestiach dotyczących warunków wjazdu i pobytu oraz praw imigrantów.

7.2	Przygotowując wspólną politykę w dziedzinie imigracji należy mieć na uwadze różnice między krajami członkowskimi wynikające z charakterystyki ich rynków pracy, systemów prawnych, historycznych związków z krajami trzecimi itp.

7.3	Wspólne przepisy dotyczące przyjmowania nowych imigrantów opracowuje się poprzez różne dyrektywy – w zależności od kategorii zawodowych pracowników migrujących.

7.4	Przedsiębiorstwa europejskie pragną ulepszenia międzynarodowych procedur zatrudniania wysoko wykwalifikowanych pracowników migrujących. W tym celu UE przyjęła dyrektywę (15) w sprawie niebieskiej karty popartą – z kilkoma propozycjami zmian – przez Komitet.

7.5	Chociaż UE przyjmie w przyszłości wielu pracowników migrujących wykonujących zawody wymagające średnich i niskich kwalifikacji, wciąż jednak brakuje wspólnego prawodawstwa dla tego rodzaju działalności zawodowej.

7.6

Wkładem Komisji do programu sztokholmskiego była propozycja utworzenia europejskiej platformy migracji zarobkowej, w której mieliby uczestniczyć partnerzy społeczni; nie została ona jednak przyjęta przez Radę. EKES pragnie zachęcić Komisję do konsultacji z Komitetem na temat użyteczności utworzenia takiej platformy.

8. Prawodawstwo

8.1

Od dwóch lat toczy się w UE debata dotycząca wniosku Komisji dotyczącego dyrektywy ramowej (16) w sprawie wspólnego zbioru praw dla pracowników z krajów trzecich, zawierającej także procedurę jednego wniosku. EKES uważa przyjęcie tej dyrektywy podczas prezydencji belgijskiej za kwestię o ogromnym znaczeniu.

8.2

W dniu 13 lipca Komisja przyjęła dwa nowe wnioski legislacyjne: pierwszy z nich dotyczy obywateli państw trzecich podejmujących pracę sezonową (17), a drugi obywateli państw trzecich przeniesionych do innego państwa członkowskiego wewnątrz przedsiębiorstwa (18). EKES przeanalizuje stanowisko wyrażone w obu wnioskach i opracuje odpowiednio odnoszące się do nich opinie.

8.3

W dyrektywie 2003/86 w sprawie prawa do łączenia rodzin ustanowiono jedynie wymogi minimalne, co prowadzi do tego, że w systemach prawnych niektórych państw prawo to nie jest w pełni zagwarantowane. Należy tak zmienić tę dyrektywę, by po roku legalnego pobytu imigranci mogli zwrócić się do władz o połączenie rodziny i skorzystać z przysługującego im podstawowego prawa do życia rodzinnego. Komitet uważa także, że przyjęci w ramach łączenia rodzin małżonkowie lub partnerzy, a także dzieci po osiągnięciu pełnoletności, powinni móc otrzymać prawo do zatrudnienia. W październiku Komisja przedstawi zieloną księgę na ten temat.

8.4

Już dawno weszła w życie dyrektywa (19) w sprawie warunków przyjmowania obywateli państw trzecich w celu odbywania studiów. Komitet uważa, że osoby w posiadaniu określonego w tej dyrektywie zezwolenia na pobyt powinny mieć prawo – po upływie jego okresu ważności – do ubiegania się o zezwolenie na pracę w ramach przyspieszonej procedury, przy równoczesnym przedłużeniu poprzedniego zezwolenia na pobyt. W 2011 r. Komisja opracuje raport na temat wdrażania tej dyrektywy.

8.5

W życie weszła także dyrektywa (20) w sprawie przyjmowania obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych. Komitet uważa, że należy wprowadzić przyspieszone procedury przyznawania niebieskiej karty, by w ten sposób osoby takie mogły podjąć pracę po zakończeniu swojej pracy badawczej. W 2012 r. Komisja opracuje raport na temat wdrażania tej dyrektywy.

8.6	Należy bezwzględnie rozwiązać jeden z największych problemów, z jakimi boryka się zarówno wielu imigrantów, jak i liczne przedsiębiorstwa europejskie, tj. uznawanie dyplomów i kwalifikacji zawodowych.

8.7

Zdaniem Komitetu legislacja regulująca przyjmowanie nowych imigrantów powinna uwzględniać także pracę podejmowaną w mikroprzedsiębiorstwach i w ramach koligacji rodzinnych – dzięki temu w większości przypadków procesy imigracyjne będą mogły odbywać się w sposób legalny i przejrzysty. Dlatego w innej opinii EKES-u (21) proponuje się zastosowanie wynoszącego sześć miesięcy zezwolenia na wjazd i pobyt czasowy na okres poszukiwania pracy.

8.8	Ze względu na Kartę praw podstawowych UE musi zapewnić wszystkim ochronę praw człowieka w ramach porządku prawnego UE i państw członkowskich.

8.9

Prawa człowieka są powszechne, bezwarunkowe i chronią wszystkich ludzi, niezależnie od ich sytuacji i statusu prawnego. Dlatego też EKES opracował opinię (22) z inicjatywy własnej w sprawie poszanowania praw podstawowych w europejskiej polityce imigracyjnej i europejskim prawodawstwie w tej dziedzinie.

8.10

Europejskie przepisy dotyczące imigracji powinny gwarantować równe traktowanie w oparciu o zasadę niedyskryminacji (art. 21 karty) oraz poszanowanie art. 15 ust. 3 karty, który głosi, że „obywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na pracę na terytorium państw członkowskich, mają prawo do takich samych warunków pracy, z jakich korzystają obywatele Unii”.

8.11

Równość traktowania w pracy odnosi się do warunków pracy, wynagrodzeń, zwolnień, zdrowia i bezpieczeństwa w pracy oraz do prawa przynależności do związków zawodowych i prawa do strajku. Inne podstawowe prawa socjalne, do których odnosi się równość traktowania, to opieka zdrowotna, prawa emerytalne, ochrona socjalna przed bezrobociem oraz szkolenia.

8.12	EKES z zaniepokojeniem obserwuje w Europie wzrost rasizmu, ksenofobii i nietolerancji. Komitet pozytywnie ocenia działania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

8.13

EKES uważa, że część zjawisk migracji będzie miała charakter tymczasowy i – w niektórych przypadkach – cyrkulacyjny, lecz doświadczenie pokazuje, że większość ma charakter stały bądź długofalowy, dlatego też polityka i prawodawstwo UE muszą zawsze propagować poszanowanie praw człowieka, zabezpieczenie statusu prawnego imigrantów, integrację oraz łączenie rodzin.

8.14

UE i państwa członkowskie mogą porozumieć się z krajami pochodzenia w sprawie systemów migracji cyrkulacyjnej wspierających przejrzyste procedury imigracyjne. EKES popiera partnerstwa na rzecz mobilności ustalone z niektórymi krajami pochodzenia. Komitet sugeruje jednak, że takie porozumienia powinny być odpowiednio zrównoważone, tak by ich efekt był pozytywny dla wszystkich stron: imigrantów, ich krajów pochodzenia i krajów UE.

8.15

By umożliwić działanie systemu migracji cyrkulacyjnej, prawodawstwo wspólnotowe musi przewidywać bardzo elastyczne zezwolenia krótkoterminowe oraz procedury powrotu i gwarancje zatrudnienia w kolejnych latach. Dzięki temu wielu imigrantów wybierze drogę legalną i nie pozostanie w Europie nielegalnie po upływie ważności pozwolenia na pobyt.

8.16

EKES proponuje przyznawanie wielorazowych zezwoleń czasowych – na okres od trzech do dziewięciu miesięcy – które następnie będą mogły być przedłużane przez trzy, cztery i pięć lat. Są to procedury wymagające nakładów finansowych, zaplecza logistycznego i współpracy pracodawców, władz krajów pochodzenia i krajów przyjmujących oraz związków zawodowych.

8.17	Komitet pragnie zwrócić uwagę na fakt, że migracja cyrkulacyjna utrudnia utrzymanie więzi społecznych i integrację, a także trwałe zaangażowanie pracowników na rzecz przedsiębiorstwa oraz ich uczestnictwo w strukturach związkowych. Utrudnia także szkolenia.

8.18	Procedury tymczasowego przyjmowania imigrantów mogą obejmować umowy dotyczące kształcenia i uznawania kwalifikacji zawodowych. W ten sposób imigranci tymczasowi pracujący w Europie będą mogli podnieść swoje kwalifikacje zawodowe, a po powrocie poprawić własne perspektywy na rynku pracy.

8.19	Imigranci posiadający status rezydentów długoterminowych w rozumieniu dyrektywy (23) dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi tracą taki status w przypadku nieobecności wynoszącej 12 miesięcy.

8.20

Aby ułatwić przepływ imigrantów i rozwój inicjatyw w zakresie przedsiębiorczości i zatrudnienia w krajach pochodzenia, europejskie przepisy imigracyjne muszą pozwalać na zachowanie długoterminowego (przynajmniej przez 3 lata) prawa do stałego pobytu, tak by powrót do kraju pochodzenia nie oznaczał utraty zezwolenia na pracę i pobyt w Europie.

8.21	Należy zagwarantować prawo do świadczeń emerytalnych nabytych w UE; w tym celu konieczne będzie przeprowadzenie negocjacji dotyczących umów o wzajemności z państwami pochodzenia imigrantów, a także ratyfikacja konwencji MOP nr 157.

8.22

Komitet proponuje by państwa członkowskie UE ratyfikowały konwencje MOP nr 97 i 143 dotyczące pracowników-imigrantów. Państwa członkowskie UE powinny również podpisać międzynarodową konwencję (24) o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin, tak jak zalecał to EKES w opinii z inicjatywy własnej (25).

9. Współpraca z krajami pochodzenia

9.1	EKES zaproponował (26), by UE wspierała w obszarze polityki zewnętrznej międzynarodowe ramy prawne migracji.

9.2

UE stosuje obecnie kilka instrumentów z zakresu polityki sąsiedztwa i stowarzyszenia. Zdaniem EKES-u w układach tych należy kłaść szczególny nacisk na kwestie migracji i mobilności. Realizacja układów o mobilności między UE i krajami z nią sąsiadującymi – z którymi istnieją już związki o charakterze gospodarczym i politycznym – jest priorytetem.

9.3	Komitet przyjął dwie opinie (27), proponując, by imigracja w Europie miała pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny w krajach pochodzenia.

9.4	Szkolenia organizowane w kraju pochodzenia imigrantów mogą ułatwić wdrażanie polityki imigracyjnej i – dzięki uwzględnieniu potrzeb zatrudnienia europejskich przedsiębiorstw – polepszyć zarządzanie imigracją.

9.5	EKES proponuje podpisanie konwencji między UE a krajami pochodzenia, ułatwiających uznawanie kwalifikacji zawodowych i szkoleń z kraju pochodzenia.

9.6

Należy rozważyć możliwość finansowania programów szkoleniowych w krajach pochodzenia przez UE i państwa członkowskie, co miałoby również pozytywny wpływ na rozwój wysokiej jakości struktur szkoleniowych. Uzyskane dzięki takim programom dyplomy powinny być uznawane na równi z dyplomami europejskimi. Programom szkoleniowym powinny towarzyszyć przyspieszone procedury uzyskiwania zezwolenia na pracę i pobyt.

10. Polityka integracji

10.1

Jednym z celów strategii „Europa 2020” jest integracja. Integracja jest dwukierunkowym procesem społecznym polegającym na wzajemnym dostosowaniu się, który przebiega w złożonych relacjach między osobami i grupami. To procesy dokonujące się powoli w strukturach społecznych (w rodzinach, w szkołach i na uniwersytetach, w miasteczkach i w dzielnicach dużych miast, w miejscu pracy, w związkach zawodowych, w organizacjach pracodawców, w instytucjach religijnych, organizacjach sportowych i kulturalnych itp.).

10.2	Dzięki współpracy Komisji Europejskiej i EKES-u powstało Europejskie Forum Integracji, które ma umożliwić społeczeństwu obywatelskiemu i organizacjom imigrantów udział w działaniach integracyjnych UE.

10.3	EKES przyjął kilka opinii mających na celu wspieranie polityki integracji; utworzył również stałą grupę ds. integracji na potrzeby propagowania integracji i ściślejszej współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i Europejskim Forum Integracji.

10.4

EKES przyjął nową opinię (28) z inicjatywy własnej w sprawie „Integracja a agenda społeczna”, która ma służyć umocnieniu celu integracji w ramach strategii „Europa 2020” (nowej strategii europejskiej dotyczącej polityki społecznej); w opinii szczególnie podkreśla się skutki społeczne imigracji, sytuację imigrantów na rynku pracy, włączenie społeczne, równość płci, ubóstwo, edukację i szkolenia, zdrowie, ochronę społeczną i walkę z dyskryminacją.

10.5

Hiszpańska prezydencja UE również zwróciła się do EKES-u o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie integracji pracowników-imigrantów. W opinii (29) analizuje się znaczenie, jakie dla integracji mają zatrudnienie, równe warunki pracy, szans i traktowania. Zawiera także zalecenia dla europejskich i krajowych władz oraz partnerów społecznych.

10.6

Podczas konferencji ministerialnej w Saragossie, która odbyła się w dniach 15–16 kwietnia 2010 r., zwrócono się do Komisji o opracowanie nowej strategii integracji. EKES współpracuje przy opracowywaniu raportu informacyjnego w sprawie nowych wyzwań w zakresie integracji. Proponuje się w nim, by nowa strategia wspierała zaangażowanie obywatelskie imigrantów oraz ich udział w procesie demokratyzacji.

10.7	Podejście dwukierunkowe wymaga nowych zobowiązań ze strony rządów na rzecz tego, by przepisy krajowe umożliwiały przyznawanie obywatelstwa imigrantom, którzy złożą taki wniosek, oraz na rzecz przejrzystości procedur.

10.8	EKES sporządził opinię (30) z inicjatywy własnej skierowaną do Konwentu, który opracowywał traktat konstytucyjny, nawołując do przyznania obywatelstwa europejskiego obywatelom państw trzecich posiadającym status rezydenta długoterminowego.

10.9

UE i państwa członkowskie muszą stawić czoła nie tylko wyzwaniom demograficznym, ale także wielkim wyzwaniom politycznym i społecznym: integracji nowych obywateli, którzy będą mieli równe prawa i obowiązki. W tym celu krajowe i europejskie prawa obywatelskie muszą uwzględniać osoby pochodzące z innych krajów, wnoszące do Europy ogromną różnorodność etniczną, religijną i kulturową.

11. Imigranci o nieuregulowanym statusie

11.1	EKES pragnie przypomnieć o przebywaniu na terenie UE setek tysięcy osób o nieuregulowanej sytuacji administracyjnej, pracujących w tzw. szarej strefie i zatrudnionych nieformalnie – są to osoby „niewidzialne” w społeczeństwie oficjalnym i pozbawione dostępu do podstawowych praw.

11.2	W dokumencie grupy refleksji nad przyszłością Unii Europejskiej w perspektywie lat 2020–2030 proponuje się, by w całej UE zharmonizować prawa przysługujące nielegalnym imigrantom. EKES zgadza się z tą propozycją.

11.3	Zgodnie z wcześniejszymi opiniami (31) EKES-u należy ułatwiać indywidualne procesy legalizacji imigrantów o nieuregulowanym statusie, z uwzględnieniem ich więzi społecznych i pracowniczych; podstawą tego rozwiązania jest zobowiązanie Rady UE w ramach europejskiego paktu o imigracji i azylu (32).

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Prowizoryczne dane Eurostatu z 1 stycznia 2009 r.

(2) Obliczenia na podstawie danych Eurostatu za lata 1999–2009, 1 stycznia każdego roku.

(3) Obliczenia na podstawie danych Eurostatu za lata 1999–2008 (liczba urodzeń minus liczba zgonów).

(4) Zdefiniowany jako stosunek między ogólną liczbą ludności poniżej 15 lat i powyżej 65 oraz ludności w wieku 15–64 lat.

(5) Przeciętna liczba dzieci na kobietę rocznie będąca sumą współczynnika dzietności w zależności od wieku.

(6) Definiowana jako liczba zgonów dzieci, które urodziły się żywe, przed ukończeniem przez nie pierwszego roku życia.

(7) Obliczono na podstawie następującego równania: saldo migracji = liczba ludności w 2009 r. minus liczba ludności w 1999 r. minus przyrost naturalny w latach 1999–2008.

(8) Zgodnie z liczbami podanymi w badaniu aktywności ekonomicznej ludności.

(9) Szacunki w oparciu o średnie wskaźniki aktywności w czwartym kwartale 2007 r. i pierwszym kwartale 2008 r.

(10) Patrz przypis 9.

(11) COM(2010) 2020 wersja ostateczna.

(12) COM(2009) 674 wersja ostateczna.

(13) COM(2010) 365 wersja ostateczna.

(14) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/pl_web.pdf.

(15) Dyrektywa Rady 2009/50/WE z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji.

(16) COM(2007) 638 wersja ostateczna.

(17) COM(2010) 379 wersja ostateczna.

(18) COM(2010) 378 wersja ostateczna.

(19) Dyrektywa Rady 2004/114/WE.

(20) Dyrektywa Rady 2005/71/WE.

(21) Dz.U. C 80 z 3.4.2002, s. 37.

(22) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 29.

(23) Dyrektywa Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotycząca statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi.

(24) Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w rezolucji nr 45/158 z dnia 18 grudnia 1990 r.

(25) Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 49.

(26) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.

(27) Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 82, i Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.

(28) Dz.U. C 347 z 18.12.2010, s. 19.

(29) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 16.

(30) Opinia EKES-u z inicjatywy własnej, Dz.U. C 208 z 3.9.2003, s. 76.

(31) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 16.

(32) Rada UE 13440/08, 24 września 2008.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/14

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie ekologicznych miejsc pracy

2011/C 48/04

Sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA

Pismem z dnia 7 czerwca 2010 r. Joëlle MILQUET, wicepremier i minister pracy i równych szans, odpowiedzialna za politykę imigracyjną i azylową, działając zgodnie z art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w imieniu przyszłej belgijskiej prezydencji Rady UE o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

ekologicznych miejsc pracy.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swą opinię 2 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 142 do 3 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1	Ponieważ oczekuje się znacznego wkładu wszystkich sektorów w ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, EKES zauważa na wstępie, że lepiej byłoby mówić o „ekologizowaniu miejsc pracy” (greening of jobs) niż o ekologicznych miejscach pracy (green jobs).

1.2

Unia często stawia sobie ambitne cele, nie wskazując równocześnie narzędzi i niezbędnych zasobów. Również w przypadku „ekologizowania miejsc pracy” wypowiedziano wiele słów, ale podjęto niewiele konkretnych inicjatyw. Komisja, Rada i Parlament powinny przygotować europejski plan wspierania ekologicznych miejsc pracy, zatem Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjął inicjatywę prezydencji belgijskiej, która umieściła tę kwestię wśród swoich priorytetów. Jest to niezwykle ważna odpowiedź na kryzys zatrudnienia, który dotyka całą Europę.

1.3

EKES zaleca Komisji, by przygotowała specjalny komunikat na temat wspierania ekologizowania miejsc pracy, wychodząc od analizy danych, które są obecnie opracowywane przez Komitet EFS oraz od dokumentu roboczego, który przygotowuje DG EMPL. Strategiczne znaczenie tej kwestii jest takie, że zasługuje na poszerzoną i pogłębioną dyskusję.

1.4

EKES jest przekonany, że Unia Europejska może wnieść zasadniczy wkład w ustalenie wspólnych narzędzi i celów oraz w pomoc państwom członkowskim o niskim potencjale gospodarczym i technologicznym, by wraz z innymi państwami osiągnęły wyznaczone cele. Wszystkie strategie polityczne Unii powinna przenikać troska o kwestię tworzenia bardziej ekologicznych miejsc pracy (mainstreaming).

1.5

Przewidziane w tym celu fundusze strukturalne i fundusz spójności, kiedy zostanie już określony konkretny zakres ich wykorzystania i możliwości ich przenoszenia, mogą z pewnością pomóc w stawieniu czoła ogromnym potrzebom finansowym. Jasna polityka w tym kierunku przyczyniłaby się do konkretnej realizacji perspektyw ekologicznych miejsc pracy. Przyszłe ramy finansowe (2014–2020) będą musiały uwzględniać ten nieodwołalny wymóg i dostosować zasoby dostępne w ramach różnych funduszy strukturalnych, według całościowej wizji, kładąc nacisk na efektywność i skuteczność programów.

1.6

Kluczową rolę może odegrać Europejski Fundusz Społeczny (EFS). Aby wspierać strategię „Europa 2020”, która ma na celu „inteligentny i zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu”, trzeba przekwalifikować EFS i skierować go głównie ku konkretnym priorytetom spójnym z nową strategią. W czerwcu br. Komitet EFS wydał opinię na temat przyszłości EFS, w której potwierdził konieczność skierowania Funduszu ku zwiększaniu zatrudnienia, nawiązując czytelnie do ekologicznych miejsc pracy. EKES uważa, że nie jest niezbędne utworzenie szóstego filaru Funduszu przeznaczonego na ekologiczne miejsca pracy, lecz raczej zwrócenie szczególnej uwagi przy podziale zasobów na wszystkie działania, które mogą przyczynić się do zmniejszenia emisji CO2.

1.7

Aby stawić czoła wymaganiom finansowym związanym z programami wsparcia przekwalifikowania zawodowego, Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji (European Globalisation Adjustment Fund – EGF) może stanowić przydatne narzędzie poprawiając dostępność, obecnie ograniczoną do przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 500 pracowników poprzez zmniejszenie tej minimalnej liczby do 50.

1.8

EKES uważa, że europejskie rady sektorowe ds. zatrudnienia i umiejętności (ERS) są świetnym pomysłem, który należy wspierać. W istocie „powinny [one] stanowić istotne wsparcie w procesie zarządzania zmianami w sektorach, a w szczególności przewidywania (…) potrzeb dotyczących zatrudnienia i umiejętności i dopasowywania umiejętności do podaży i popytu”. Takie rady sektorowe powinny opierać się na rezultatach osiągniętych w wyniku inicjatyw w rodzaju europejskich ram kwalifikacji (ERK), europejskiego systemu międzyuczelnianego transferu ocen (ECTS), europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET), europejskich ram odniesienia na rzecz zapewnienia jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym (EQARF) i Europass, oraz powinny także przyczynić się do dalszego ich wzmocnienia (1).

1.9

Utworzenie „europejskiego funduszu państwowego”, zarządzanego przez EBI, który już znakomicie działa w dziedzinie wsparcia inicjatyw na rzecz wydajności energetycznej, oraz wkład finansowy do inwestycji podejmowanych w ramach Porozumienia Burmistrzów (Covenant of Mayors), mogłyby być jedną z odpowiedzi na dziś prawie nierozwiązywalne problemy związane z ogromną trudnością pozyskania kapitału na rynkach.

1.10

EKES uważa, że konieczny jest nowy „plan Marshalla” na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju społecznego oraz na rzecz rozwoju zgodnego ze zdolnością Ziemi do utrzymania na możliwie niezmiennym poziomie jej entropii, to znaczy jej „starzenia”. Europejski plan nadzwyczajny istotnie przywołuje na myśl epokową zmianę, której będziemy musieli stawić czoła jak najszybciej, by wygenerować inny rodzaj wzrostu, który będzie zrównoważony i przyjazny dla środowiska, a także przyczyni się do postępu zgodnie z celami traktatów. W ten sposób można wnieść wkład w debatę na temat wskaźników innych niż PKB.

1.11

Bardzo istotne jest, by obywatele zrozumieli konieczność zrównoważonej polityki gospodarczej, a zwłaszcza by byli oni właściwie i na czas informowani. Dobrym przykładem wspierania informowania obywateli jest program Life+, o którego przedłużenie wnosi EKES również w kolejnym okresie finansowym 2014–2020.

1.12

Zarządzanie przejściem od starego do nowego modelu rozwoju stanowi z pewnością duże zadanie, które będzie wymagało zaangażowania na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym władz publicznych i partnerów społecznych. W ramach międzyzwiązkowego i sektorowego dialogu społecznego powinno się przewidzieć specyficzne, wyprzedzające zmianę projekty w sprawie przewidywalnych skutków w systemach produkcji, w różnych zainteresowanych sektorach. Na poziomie przedsiębiorstw konieczne jest prowadzenie stałego dialogu między partnerami społecznymi, działanie w oparciu o jasne cele w odniesieniu do potrzeb zawodowych, doskonalenia umiejętności, przewidywania procesów. Wymaga to solidnej polityki oceny skutków w ramach oceny planów energetycznych i klimatycznych związanych z prawodawstwem europejskim i krajowym.

1.13

W transformacji stworzonych zostanie wiele nowych możliwości zatrudnienia, lecz możliwa jest również utrata wielu miejsc pracy z powodu polityki zakładającej dążenie do działalności niskoemisyjnej. Powinny zostać przygotowane na czas odpowiednie narzędzia wspierania niskich dochodów i przekwalifikowania zawodowego. W tym celu zasadnicza jest rola partnerów społecznych i władz lokalnych. Ponadto ważne jest nasilanie działań badawczo-rozwojowych, by poznać kierunki rozwoju technologicznego i zorientować się, w jakich obszarach pojawiają się nowe możliwości zatrudnienia.

1.14

Polityki budżetowe zmniejszyły, w niektórych przypadkach drastycznie, zachęty i finansowanie, wywołując spadek liczby zatrudnionych, jak to miało miejsce w Hiszpanii w sektorze energii wiatrowej i słonecznej. Aby zapewnić stabilne programowanie przedsiębiorstwom prywatnym, pożądane jest utrzymanie stabilnych inwestycji publicznych i ram prawnych, wraz z przewidywalnymi zmianami, o ile możliwe skoordynowanymi na poziomie światowym.

1.15

Rozwój i badania naukowe są strategicznymi kierunkami, na których nadal opiera się unijna strategia wzrostu. Strategia „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu ponownie ustanawia cel inwestowania przynajmniej 3 % rocznego PKB w badania i rozwój.

1.16

Co najmniej 50 % funduszy pochodzących ze sprzedaży uprawnień do emisji powinno być inwestowanych we wspieranie wydajności energetycznej i w promowanie gospodarki ekologicznej. Oznacza to przesunięcie środków od przedsiębiorstw emitujących największe ilości gazów cieplarnianych do przedsiębiorstw, które przyczyniają się do obniżenia poziomu emisji gazów cieplarnianych. W sektorach nie objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji, jak transport drogowy i morski, powinny zostać podjęte inne środki.

1.17

Wspieranie ekologicznych miejsc pracy – zdaniem EKES-u należy raczej stosować koncepcję zrównoważonych miejsc pracy na rzecz zrównoważonej gospodarki – powinno następować poprzez zestaw zachęt i sankcji, na wzór ETS, które powinny dostarczyć koniecznych środków, nie obciążając znacząco wyczerpanych kas publicznych. Kwestia środków finansowych będzie miała kluczowe znaczenie i będzie wymagać udziału wszystkich stron, gdyż strategia „Europa 2020” i programy pomocowe nie będą mogły być pomyślnie realizowane, jeżeli państwa członkowskie nie będą miały większego pola manewru w sferze budżetowej. Przedsiębiorstwom, które zobowiążą się poprawić jakość zatrudnienia i produkować w sposób bardziej zrównoważony, powinno się pomagać i wspierać je. Przedsiębiorstwom potrzebne są jasne, stabilne ramy prawne, których zasady, o ile to możliwe, są skoordynowane na poziomie światowym. Wspólne i pilne rozwiązanie kwestii patentu europejskiego byłoby z pewnością krokiem w dobrym kierunku.

1.18

Środki publiczne powinny być kierowane wstępnie na wspieranie osób, które znajdą się bez pracy w grupie tak zwanych black jobs – nieekologicznych miejsc pracy, które są źródłem wysokich poziomów emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia. Znaczną sumę trzeba będzie przeznaczyć na przygotowanie zawodowe, poprzez odpowiednie kursy szkoleniowe, które powinny być elementem uczenia się przez całe życie.

1.19

EKES uważa, że przydatne byłoby przyjęcie modelu „EWWiS”, który umożliwił zarządzanie równie ważnym przejściem od węgla do ropy naftowej, oczywiście biorąc pod uwagę zmiany, które od tego czasu nastąpiły. Ten model przewidywał mocne zaangażowanie partnerów społecznych, co do których EKES utrzymuje, że powinni być aktywnymi uczestnikami oczekiwanej epokowej zmiany, a także przewidywał długofalowe programy pomocowe.

1.20

Trzeba będzie zwrócić szczególną uwagę na oferowanie równych szans edukacyjnych i szkoleniowych kobietom, ale również na równe szanse w kwestii poziomu wynagrodzenia i kwalifikacji. W szczególności należy zacząć mówić o kształceniu podstawowym w gospodarce ekologicznej i o greening education. Dialog społeczny powinien być stałym elementem ustawicznego kształcenia w gospodarce ekologicznej.

1.21

Na przykład w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, o ile udział kobiet w działalności administracyjnej jest zasadniczo równy udziałowi mężczyzn, gwałtownie spada on do bardzo niskiego poziomu w dziedzinie działalności o większych wymaganiach zawodowych oraz działalności technicznej w zakresie instalacji i utrzymania.

1.22

W jednej ze swoich opinii EKES podkreślił rolę edukacji i szkoleń w społeczeństwie o niskich emisjach gazów cieplarnianych, podpisując w tym celu protokół o współpracy z krajową fundacją im. Carlo Collodiego, projekt Pinokio, w sprawie wykorzystania drewnianej maskotki jako reklamówki europejskich kampanii na rzecz edukacji w dziedzinie energii i środowiska (2).

1.23	Oferta kształcenia powinna pochodzić od szkoły oraz od instytucji usług publicznych związanych z zatrudnieniem.

1.24

Należy zmniejszyć rozbieżności między zapotrzebowaniem na zawody a ofertą kształcenia za sprawą ściślejszych powiązań między wszystkimi podmiotami. Stałe rady, rozpowszechnione w terenie, które gromadziłyby ekspertów różnych partnerów społecznych w dziedzinie kształcenia zawodowego, władze publiczne odpowiedzialne za usługi związane z zatrudnieniem i przedstawicieli władz terytorialnych powinny współpracować na rzecz określenia ze stosownym wyprzedzeniem zapotrzebowania na miejsca pracy i kształcenie.

1.25

Europejski system poświadczania umiejętności mógłby stanowić kolejny bodziec kierujący młodzież ku bardziej zrównoważonym zawodom, otwierając także perspektywy europejskiego rynku pracy, realizując prawo do mobilności, najbardziej wyrazisty przykład prawa negowanego w rzeczywistości przez nieodpowiedniość i brak harmonizacji systemów edukacji i kształcenia. Projekt ESCO (Europejska Klasyfikacja Umiejętności, Kwalifikacji i Stanowisk) dostarczy podstawowego narzędzia, by powiązać zapotrzebowanie i ofertę, szczególnie w zakresie tak zwanych nowych zawodów. Korzystne byłoby również włączenie sieci EURES (mobilność wewnątrzwspólnotowa).

1.26

Przedsiębiorstwa i związki zawodowe są odpowiedzialne za ukierunkowywanie kształcenia i za stałą współpracę w celu osiągnięcia lepszych efektów. W wielu państwach europejskich współpraca ta jest zinstytucjonalizowana w postaci wspólnych instytutów lub odrębnych instytutów kształcenia zawodowego, które stale ze sobą współpracują. Te przykłady powinny zostać rozpowszechnione za sprawą specyficznego programu w ramach strategii „Europa 2020”, która stawia wiedzę wśród swoich trzech priorytetów.

1.27

Dialog społeczny i obywatelski ma tu rolę do odegrania. Bez zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego żaden epokowy program tego rodzaju nie będzie mógł zostać zrealizowany. Partnerzy społeczni mogą trwale zaangażować się w „ekologizowanie” wszystkich miejsc pracy. Cele wydajności energetycznej i oszczędności można włączyć do umów handlowych, aby pod postacią zbiorowych premii rozdzielać część rzeczywistych zgromadzonych oszczędności. Istnieje już kilka tego przykładów w Wielkiej Brytanii i w innych krajach.

1.28

Aby skierować całe społeczeństwo ku gospodarce zrównoważonej, potrzebne są jasne cele, rozpowszechnione informacje, głęboka spójność społeczna i polityczna oraz dzielenie się wykorzystywanymi narzędziami. Unia może pełnić niezwykle ważną rolę, zarówno za sprawą wspierającego prawodawstwa, jakim był w rzeczywistości pakiet klimatyczny, ale przede wszystkim proponując spójną metodę dialogu i dyskusji, która powinna być stosowana na poziomie krajowym i lokalnym. Nasila się potrzeba zwiększenia roli wspólnej polityki w dziedzinie energetyki i środowiska. EKES opowiedział się już za „europejską służbą publiczną w dziedzinie energii” (3). Zważywszy na duże trudności, pożądane byłoby stworzenie najpierw systemu wzmocnionej współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie energetyki, na przykład wychodząc od wzajemnych powiązań sieci i stopniowego upowszechniania smart grid, to znaczy sieci inteligentnych, które mogą bardzo pomóc w rozwiązywaniu kwestii związanych z zarządzaniem dystrybucją energii. Nad tą kwestią pracują EKES, włoski CNEL (Krajowa Rada Gospodarki i Pracy) oraz rady gospodarczo-społeczne Francji i Hiszpanii, aby opracować wspólną propozycję. W kontekście zwiększania wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych rozwiązania wymaga nie tylko kwestia rozbudowy sieci, ale przede wszystkim magazynowania energii.

1.29

Obywatele powinni być przekonani o znaczeniu przedstawianej im kwestii, która wymaga uruchomienia nadzwyczajnej energii i środków, podobnie jak nadzwyczajny jest czas, w którym żyjemy, oraz konieczności stopniowego odejścia od obecnych modeli konsumpcji i rozwoju i przyjęcia innych, skromniejszych, bardziej przyjaznych przyrodzie i bardziej ludzkich.

1.30	Zasadnicza jest rola, którą pełni informowanie i włączanie obywateli oraz stowarzyszeń. Dobra informacja może wydać nadzwyczajne owoce, jeżeli towarzyszą jej jasne i przejrzyste cele.

1.31

Polityka dostosowania powinna być skierowana oprócz osób, pracowników i kadr kierowniczych do przedsiębiorstw i władz publicznych. Konieczne jest lepsze działanie przy mniejszych środkach. W dziedzinie energetyki oznacza to zmniejszenie energochłonności (jednostka energii na jednostkę produktu krajowego brutto) i stałe poprawianie wskaźnika EROEI (zwrot energii w stosunku do energii inwestowanej).

1.33

Ważna rola przypada stowarzyszeniom przedsiębiorstw, w szczególności w terenie, które mogą rozpowszechniać informacje i kulturę przedsiębiorstwa zrównoważonego. Tworzenie zrównoważonych i zintegrowanych okręgów energetycznych, tam, gdzie mogą tworzyć się znaczące synergie na przykład w kogeneracji, wymaga koordynacji i wsparcia ze strony stowarzyszeń tak dla przedsiębiorstw, jak dla władz publicznych.

1.34

Bardzo charakterystyczny jest przykład energii geotermalnej. W Szwecji rozwój energii geotermalnej oraz tworzenie sprzyjającego prawodawstwa były możliwe dzięki przeważającemu udziałowi środowiska przedsiębiorstw i wyczuleniu na tę kwestię władz publicznych, które podjęły decyzję o wspieraniu rozpowszechniania pomp cieplnych. Podobny przykład mamy obecnie w Lombardii dzięki sprzyjającemu prawodawstwu, które ukierunkowało przedsiębiorstwa na rozwiązania o obiegu zamkniętym, które nie szkodzą środowisku i gwarantują bardzo wysoki wskaźnik EROEI.

1.35	Rola środowiska rolniczego w tworzeniu ekologicznych miejsc pracy ma podstawowe znaczenie. Generacja rozproszona, wykorzystanie biomasy, ograniczenie stosowania produktów biobójczych i pestycydów są wielkimi wyzwaniami, z którymi środowisko rolnicze musi umieć się zmierzyć.

1.36

Stabilne ramy prawne, duże zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, uruchomienie nadzwyczajnych kapitałów i zasobów intelektualnych, wsparcie badań i rozwoju, jasne programy wspierania transformacji oraz programy edukacji i kształcenia na rzecz społeczeństwa niskoemisyjnego, wsparcie ekologicznych polityk mobilności w mieście i poza miastem, rozpoczęcie nadzwyczajnego planu na rzecz gospodarki zrównoważonej, stosownie wspartego funduszami europejskimi, stworzenie czynników nowego rodzaju wzrostu to podstawy europejskich działań wspierających i promujących gospodarkę zrównoważoną i „ekologiczne” miejsca pracy odpowiadające europejskim kryteriom „dobrej pracy” sformułowanym przez Radę Europejską już w marcu 2007 r.

2. Wstęp

2.1

Prezydencja belgijska zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES) o przygotowanie opinii na temat polityki zatrudnienia sprzyjającej przejściu do gospodarki o niskich poziomach emisji gazów cieplarnianych, zamierzając włączyć ten temat do priorytetów belgijskiej prezydencji Unii Europejskiej.

2.2	EKES przyjął opinię z inicjatywy własnej o podobnym temacie (4): „Propagowanie ekologicznego i zrównoważonego zatrudnienia związanego z pakietem UE dotyczącym energii i zmiany klimatu”; niniejsza opinia uzupełnia i uszczegóławia wcześniejszą opinię.

2.3	W opinii publicznej rozpowszechniona jest świadomość, że obecnie nieunikniona jest gruntowna zmiana modelu rozwoju.

2.4

Aby sprostać wyzwaniom takim jak:

—	programy wydajności energetycznej,

—	zmiana klimatu,

—	stopniowe zmniejszanie się zasobów paliw węglowodorowych,

—	konieczność zwiększenia niezależności energetycznej,

—	konieczność stopniowego zastąpienia przestarzałych i zanieczyszczających elektrowni,

—	zrównoważony rozwój społeczny, gospodarczy i środowiskowy,

należy przygotować strategiczny długoterminowy program, który łącznie odpowie na problemy, jakie stawia ta epokowa zmiana.

2.5	Rezultaty tych strategii politycznych mocno wpłyną na rynek pracy. Budownictwo, transport, energia, sieci – główne sektory, których one dotyczą – będą musiały radykalnie zmienić obecne modele produkcji.

2.6

Te zmiany wiązać się będą z poważnymi problemami dostosowania i przekwalifikowania, mobilności zawodowej i terytorialnej, szczególnie w krajach, które są znacząco uzależnione od źródeł energii odpowiedzialnych za wysoki poziom emisji gazów cieplarnianych (np. ropa naftowa, węgiel), które posiadają przemysł o dużym udziale elementów energochłonnych (np. cement, aluminium), w którym dostępność energii o zrównoważonej cenie jest podstawowym czynnikiem przetrwania gospodarczego istniejących zakładów.

2.7

Do roku 2030 spodziewamy się w Europie dodatniego salda z ponad milionem miejsc pracy – są to przewidywania, które trzeba będzie uaktualnić, biorąc pod uwagę negatywny wpływ na wzrost polityk stabilizacji deficytu publicznego, które opóźniają ożywienie gospodarcze. Dotąd rozwojowi ekologicznych miejsc pracy w szczególności w dziedzinie energetyki sprzyjały polityki wspierające energię ze źródeł odnawialnych, szczególnie urządzeń fotowoltaicznych, urządzeń wykorzystujących słoneczną energię termiczną i energię wiatrową, w transporcie samochodowym, w samochodach o napędzie hybrydowym, o napędzie elektrycznym i napędzanych gazem.

2.8

Zachęty w dziedzinie nowego budownictwa i renowacji odegrały bardzo ważną rolę w rozwoju gospodarki zrównoważonej, która dziś ma jasną wizję przyszłych zadań, ale również możliwości działań na rzecz poprawy stanu publicznego i prywatnego budownictwa mieszkaniowego, przy renowacji na rzecz wysokiej wydajności energetycznej budynków publicznych przeznaczonych dla administracji i usług, w biurach i budynkach przemysłowych.

2.9

Należy poszukiwać i wspierać nową konkurencyjność. Kluczem do nowego etapu rozwoju i postępu są innowacyjne i bardziej przyjazne środowisku produkty, mniej zanieczyszczające procesy produkcyjne i umiarkowana konsumpcja. Europa nadal pragnie zajmować pierwszoplanowe miejsce w procesie przejścia na gospodarkę bezemisyjną. Aby tego dokonać musi pomagać gospodarce utrzymać jej konkurencyjność, szczególnie MŚP, najbardziej narażonym na utratę zdolności utrzymania się na rynkach. Small Business Act powinien być wprowadzany w życie, w szczególności w dziedzinie innowacji.

2.10

Na pierwszym miejscu powinno się brać pod uwagę wymagania i potrzeby przedsiębiorstw i pracowników (bottom-up), raczej niż projektować strategie polityczne w stylu interwencjonistycznym (top-down). Komisja powinna lepiej uwzględniać ten aspekt i ukierunkowywać strategie unijne ze szczególnym uwzględnieniem tych wymagań. Ogólnym celem powinno być stworzenie czynników sprzyjających nowemu trwałemu wzrostowi gospodarczemu, który byłby przyjazny dla środowiska, a jednocześnie przyczyniałby się do postępu i tworzenia nowych miejsc pracy.

2.11	W ramach stosunków dwustronnych i wielostronnych z państwami trzecimi, w szczególności z Chinami, Indiami i Brazylią, należałoby przewidzieć programy informacyjne i programy wymiany z tymi państwami w zakresie przyjętych sprawdzonych rozwiązań i takich, które należy przyjąć.

3. Gospodarka zrównoważona, wspieranie ekologicznych miejsc pracy

3.1

Europa może nadal mieć przyszłościowe perspektywy w światowym kontekście gospodarczym dzięki swojej zdolności do utrzymania przewodniej roli w dziedzinie rozwoju odnawialnych źródeł energii, choć jej pozycja jest zagrożona przez gwałtowny wzrost gospodarek azjatyckich, z Chinami i Tajwanem na czele. Nowa administracja amerykańska zamierza zmniejszyć różnice i zwiększyć swój ogromny potencjał dzięki znacznym inwestycjom w sektorze energetycznym. Niedawne wydarzenia w Zatoce Meksykańskiej, z katastrofą ekologiczną platformy Deepwater Horizon, która miała miejsce – ironia losu – w Dniu Ziemi, przyspieszają decyzje o przejściu na gospodarkę zrównoważoną.

3.2

Potrzeba tworzenia miejsc pracy, aby stawić czoła wyzwaniom polityki w zakresie środowiska i zmiany klimatu jest ogromna. Te strategie polityczne dotyczą potencjalnie wszystkich sektorów i wszystkich rodzajów działalności. Konieczne są znaczne wysiłki w zakresie planowania i koordynacji, określania priorytetów, pozyskania niezbędnych środków finansowych. Ale przede wszystkim potrzeba dobrej polityki wspomaganej dużymi możliwościami technicznymi i dobrym poziomem zasobów ludzkich.

3.3	Rynek pracy będzie musiał odpowiedzieć na wyzwanie tej zmiany, a równocześnie zapewnić ponowne zatrudnienie pracownikom z dziedzin przestarzałych i powstanie nowych potrzebnych zawodów.

3.4

Instytucje publiczne zajmujące się zatrudnieniem będą musiały mocno zaangażować się, by stawić czoła transformacji, która będzie dotyczyła setek tysięcy pracowników. Niezbędne są dobrej jakości programy kształcenia zawodowego, oferujące równe możliwości kobietom i mężczyznom. Rola usług publicznych będzie zasadnicza w zapewnianiu jakości przygotowania, przestrzegania równości szans, rozpoczynania pracy.

3.5	Przedsiębiorstwa prywatne będą musiały ponadto mocno zaangażować się we wspieranie skoku technologicznego koniecznego, aby przejść od gospodarki, która wykorzystuje głównie paliwa węglowodorowe jako źródło energii ku gospodarce o niskiej emisji gazów cieplarnianych, ku gospodarce zrównoważonej.

3.6	W szczególności MŚP będą potrzebowały pomocy i wsparcia. Dostęp do kredytów, pomimo pozytywnych deklaracji systemu bankowego, jest coraz trudniejszy i bardziej kosztowny, a sytuacja na rynku kapitałów z pewnością nie wróży w krótkim terminie wielu możliwości w zakresie kredytowania.

3.7

Miejsca pracy stworzone w ekologicznej gospodarce powinny być, z definicji, dobrymi miejscami pracy, dobrej jakości i odpowiednio wynagradzanymi. Jak zagwarantować, że tak się stanie? Jedynie ciągła i stała dyskusja między partnerami społecznymi a władzami publicznymi może skutecznie umożliwić ten scenariusz. Na przykład wykorzystanie dźwigni podatkowej może pomóc utrzymać równowagę systemu, który musi liczyć się z silną konkurencją właścicieli obecnych źródeł energii, którzy nie chcą utracić rynków i zysków.

3.8

Nie jest możliwe przeniesienie na ceny końcowe całego kosztu transformacji, ani także by obciążał on w całości ogólny system podatkowy. Przynajmniej na tym polu powinno się nasuwać ujednolicenie systemów podatkowych między państwami członkowskimi. Niedawny kryzys euro jest kolejnym świadectwem potrzeby większego ujednolicenia systemów podatkowych i systemów ich pobierania.

4. Rola Unii – fundusze strukturalne

4.1	DG EMPL przekazała pewne interesujące oceny w kwestii szeregu pytań postawionych przez EKES, które cytujemy poniżej w sposób syntetyczny.

4.2

Rozporządzenie ogólne w sprawie funduszy strukturalnych, w artykule 3 zamieszcza rozwój zrównoważony wśród priorytetów Wspólnoty i zachęca państwa członkowskie do ujęcia w swoich programach wzrostu, konkurencyjności, zatrudnienia i włączenia społecznego z uwzględnieniem ochrony i poprawy stanu środowiska.

4.3

Artykuł 3 rozporządzenia w sprawie EFS wskazuje, że fundusz powinien wspierać inicjatywy mające na celu zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników, przedsiębiorstw i kierowników przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza rozwój kwalifikacji i umiejętności oraz upowszechnianie technologii przyjaznych środowisku.

4.4

Nie da się oszacować licznych działań w ramach EFS w dziedzinie ekologicznych miejsc pracy i rozwoju umiejętności, jako że nie stanowią ani priorytetu ani kategorii wydatków (w rozumieniu artykułu 2 rozporządzenia w sprawie EFS). EKES, uwzględniając niezwykle szeroki zakres definicji ekologicznych miejsc pracy (wszystkie miejsca pracy mogą zostać zekologizowane), nie uważa, że konieczne jest utworzenie szóstej kategorii szczegółowej dla ekologicznych miejsc pracy, ale zwraca się raczej o doprecyzowanie wskazówek dotyczących programów adaptacji i przekwalifikowania zawodowego.

4.5

Jeśli chodzi o wkład funduszy europejskich za sprawą swoistego „europejskiego planu Marshalla”, w ramach obecnego programowania finansowego, to bardzo trudno można sobie wyobrazić zmianę istniejących programów operacyjnych. Można by przewidzieć szczegółowe działania na następny okres programowania, które, w ramach strategii „Europa 2020”, kierowałyby różne fundusze strukturalne w ich zakres działania (EFRR i fundusze spójności na rzecz infrastruktury i mieszkalnictwa, EFS na rzecz wspierania programów kształcenia zawodowego i dostosowywania kompetencji).

4.6

Przyszłe programowanie finansowe (2014–2020) mogłoby uznać ekologizowanie miejsc pracy za szczegółowy priorytet w strategiach EFS, ponad horyzontalną zasadą rozwoju zrównoważonego, co pozwoliłoby wspierać w bardziej konkretny sposób i lepiej realizować stosowne projekty. Nie jest pewne, czy jest to rozwiązanie najbardziej skuteczne. EKES uważa, że należy wspierać we wszystkich strategiach politycznych wszystkie działania, które mają na celu zmniejszenie emisji i negatywnych skutków CO2 dla środowiska. Niezbędny jest wkład całego sektora produkcji oraz usług publicznych i prywatnych na rzecz osiągnięcia celów zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz lepszego równoważenia zanieczyszczenia wywołanego działalnością człowieka.

4.7

Komisja jest czynnie zaangażowana w działalność badawczą i rozwojową, spójną ze zobowiązaniami Unii. DG EMPL rozpoczęła niedawno badanie wśród władz zarządzających projektami finansowanymi przez EFS związanymi z umiejętnościami i ekologizowaniem miejsc pracy, równocześnie prowadząc analizę na temat „EFS a rozwój zrównoważony”. Dokumenty te zostaną przekazane i omówione w ramach Komitetu EFS. EKES pragnie, by mogły one zostać upublicznione i wykorzystane przez Komisję w komunikacie ad hoc, uwzględniającym również wnioski zamieszczone w dokumencie roboczym Komisji na temat ekologicznych miejsc pracy, który opracowuje DG EMPL. Komunikat ten powinien przeanalizować różne możliwości związane z „promowaniem ekologicznych miejsc pracy”, aby przygotować pewne związane z tym decyzje w przyszłym programowaniu finansowym.

5. Nieekologiczne a ekologiczne miejsca pracy

5.1

Transformacja pociągnie za sobą również utratę wielu miejsc pracy. Nowa rynkowa gospodarka społeczna Unii nie może ignorować pracowników, których dotknie zmiana. Ścieżki przekwalifikowania zawodowego, zasiłki wspierające dochód, wsparcie mobilności terytorialnej to niektóre inicjatywy, które trzeba będzie podjąć. W europejskim dialogu społecznym na poziomie międzyzwiązkowym i sektorowym, w dialogu krajowym i terytorialnym trzeba będzie zająć się z wyprzedzeniem zarządzaniem zmianami na rzecz integrującego modelu rozwoju.

5.2	W stosunkach w przemyśle powinien dominować model oparty na współpracy i uczestnictwie, który zakłada wygórowane i wspólne cele, aby wzmocnić system gospodarczy i czynić go ciągle bardziej zrównoważonym społecznie i środowiskowo.

5.3

Jednakże poza nowymi miejscami pracy, trzeba będzie gruntownie zmienić stare miejsca pracy i wszystkie je trochę „zekologizować”, to znaczy nadać im zrównoważony charakter. Programy wydajności energetycznej powinny być przyjmowane we wszystkich przedsiębiorstwach i we wszystkich miejscach pracy publicznych i prywatnych. Nowa świadomość potrzeby umiarkowanej konsumpcji uwolni zasoby, które będzie można przeznaczyć na inne cele. Porozumienia związkowe w sprawie wymiernych celów i podział zysków między przedsiębiorstwami i pracownikami mogą stanowić system przydatny w szerokim uświadamianiu wagi oszczędności energetycznych.

6. Mobilność w mieście i poza miastem

6.1

Spójnie z polityką zmniejszania emisji gazów cieplarnianych powinny być uprzywilejowywane publiczne środki transportu, tramwaje, autobusy, metro oraz kolej w transporcie pozamiejskim. Zniechęcanie do używania samochodów prywatnych, szczególnie w mieście, wywoła wzrost ofert pracy w transporcie publicznym, który trzeba będzie czynić coraz mniej szkodliwym dla środowiska. Autobusy o napędzie elektrycznym, napędzane ekologicznym wodorem, niskoemisyjnymi paliwami węglowodorowymi jak metan już kursują w europejskich stolicach. Władze publiczne są odpowiedzialne za upowszechnianie czystego transportu dzięki przetargom faworyzującym te środki komunikacji.

6.2

Doświadczenia mobility manager w przedsiębiorstwach dały w niektórych przypadkach cenne wyniki; należy te doświadczenia upowszechniać i czynić coraz bardziej skutecznymi. Należałoby pomyśleć o rozpowszechnieniu „green manager”, których zadaniem byłoby zmniejszanie wpływu przedsiębiorstw na środowisko oraz ograniczanie ich emisji, nie tylko w cyklu produkcyjnym, ale na przykład w biurach, w transporcie wyprodukowanych towarów, w dostarczaniu surowców lub półproduktów, dążąc, w miarę możliwości, do zmniejszenia odległości.

6.3

Nowa agenda cyfrowa zaproponowana przez Komisję Europejską może się również znacznie przyczynić do ekologicznego wzrostu, ekologicznej gospodarki i ekologizowania miejsc pracy. Na przykład telepraca mogłaby w wielu przypadkach pomóc zekologizować miejsca pracy, redukując znacznie wydatkowanie energii związane z przejazdami między domem a miejscem pracy. Europejscy partnerzy społeczni wynegocjowali już swego czasu porozumienie ramowe w tej sprawie. Komisja powinna skutecznie wspierać telepracę za pośrednictwem inicjatyw, które mogłyby ją upowszechniać. W ramach działań na rzecz ograniczenia emisji należy planować kampanie informacyjne, konferencje, badania nad rozwojem działań, upowszechnianie sprawdzonych rozwiązań. Jeżeli współczesne technologie miałyby prowadzić do wykonywania przez pracowników wielu rodzajów działalności zawodowej w domu i jeżeli praca ta byłaby tym samym nastawiona raczej na jakość niż na ilość, to należałoby się zastanowić nad konkretnymi warunkami pracy tych osób.

7. Społeczeństwo obywatelskie a wspieranie ekologicznych miejsc pracy

7.1

Nie ulega wątpliwości, że społeczeństwo obywatelskie pełni niezwykle ważną rolę w podejmowaniu ogromnych wyzwań, przed którymi stoimy. EKES jest przekonany, że jeżeli władze publiczne, począwszy od Unii Europejskiej, nie uczynią wszystkiego, co w ich mocy, by zaangażować partnerów społecznych, by dać im czynną i konstruktywną rolę, by włączyć ich do inicjatyw i projektów, by wspierać ich organizację na rzecz gospodarki zrównoważonej, wyniki nie będą na miarę oczekiwań a Europa ostatecznie rozminie się z nowym postępem.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Dz.U. C 347 z 18.12.2010, s. 1.

(2) Dz. U. C 277 z 17.11.2009, s. 15–19.

(3) Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 43; Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 65–68; Dz.U. C 306 z 16.12.2009, s. 51–55.

(4) Zob. opinia EKES-u z 14 lipca 2010 r. w sprawie propagowania ekologicznego i zrównoważonego zatrudnienia związanego z pakietem UE dotyczącym energii i zmiany klimatu, sprawozdawca – Edgardo Maria IOZIA, przyjęta na sesji plenarnej w dniach 14–15 lipca 2010 r.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/21

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sytuacji unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego i związanych z nią wyzwań (opinia rozpoznawcza)

2011/C 48/05

Sprawozdawca: Gabriel SARRÓ IPARRAGUIRRE

Dnia 20 stycznia 2010 r. prezydencja hiszpańska UE, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie:

sytuacji unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego i związanych z nią wyzwań (opinia rozpoznawcza).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swą opinię 31 sierpnia 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15-16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 118 do 1 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię.

1. Wnioski

1.1

EKES uważa, że wymagane w systemie UE wysokie standardy w obszarach: socjalnym, sanitarnym, bezpieczeństwa żywnościowego, ochrony środowiska naturalnego, prawnym, bezpieczeństwa żeglugi morskiej, dobrego sprawowania rządów oraz kontroli są doskonałym przykładem racjonalnej i zrównoważonej eksploatacji zasobów.

1.2

Zastosowanie tych norm zwiększa jednak koszt produktu, który musi następnie konkurować z produktami wytworzonymi w krajach, gdzie nie wymaga się spełnienia wszystkich wymienionych warunków. UE powinna nadal działać na rzecz stosowania tych kryteriów w pozostałych flotach na świecie, propagując normy europejskie jako punkt odniesienia dla reszty podmiotów.

1.3	Według szacunków Komitetu największym wyzwaniem dla europejskiego sektora połowów tuńczyka tropikalnego jest jego przetrwanie, zarówno w związku z nieuczciwą konkurencją ze strony flot krajów trzecich, jak i surowymi ramami prawnymi stworzonymi przez samą UE.

1.4

Natomiast wyzwaniem europejskim w wymiarze międzynarodowym można nazwać wdrożenie takiego prawodawstwa, które trwale promowałoby wolną, ale jednocześnie uczciwą konkurencję. Bardzo ważną kwestią jest stworzenie zintegrowanej i spójnej pod wszystkimi względami polityki europejskiej, pozwalającej na utrzymanie konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju europejskiego sektora połowów tuńczyka tropikalnego w jego trzech aspektach: gospodarczym, społecznym i środowiskowym, zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej podpisaną w Rio de Janeiro w 1992 r.

1.5	W odniesieniu do piractwa, Komitet wzywa państwa członkowskie i Radę do podjęcia odpowiednich kroków w celu włączenia specjalnej ochrony floty do połowów tuńczyka do mandatu operacji „Atalanta”, w ramach której prowadzona jest walka z piractwem na Oceanie Indyjskim.

1.6

Za kwestię o kluczowym znaczeniu dla dalszej działalności unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego EKES uważa utrzymanie umów o partnerstwie w sprawie połowów (FPA). Z tego względu Komitet wzywa Komisję do rozszerzenia sieci umów dotyczących połowów tuńczyka z uwzględnieniem potrzeb floty europejskiej, jak również do pilnego rozpatrzenia ewentualnego wyjątku od klauzuli wyłączności w ramach umów o partnerstwie w sprawie połowów, tak by – jeżeli pozwala na to stan zasobów określony według najlepszych dostępnych informacji naukowych – flota europejska mogła otrzymać także prywatne licencje połowowe.

1.7	Niezwykle ważna dla prawidłowego zarządzania zasobami w skali światowej jest wiodąca rola UE w regionalnych organizacjach rybołówstwa (RFO) i promowanie przez nią zasad odpowiedzialnego i zrównoważonego rybołówstwa. Komitet jest zdania, że UE powinna podwoić podejmowane w tej dziedzinie wysiłki.

1.8

Kluczowe znaczenie dla zagwarantowania utrzymania przemysłu europejskiego i jego inwestycji w krajach trzecich ma niewprowadzanie zmian do preferencyjnych zasad traktowania dla państw AKP i objętych systemem GSP+. Zmiana taka, rozregulowująca światowy rynek tuńczyka miała miejsce w wyniku niedawnego odstępstwa od reguły pochodzenia w przypadku Papui-Nowej Gwinei i Fidżi. Niebezpieczeństwo zakłóceń w europejskim sektorze połowów tuńczyka wymaga, zdaniem Komitetu, analizy i ewentualnego zastosowania nadzoru lub środków ochronnych przewidzianych w Umowie przejściowej o partnerstwie pomiędzy Wspólnotą Europejską a państwami regionu Pacyfiku.

1.9

Kwestią o ogromnym znaczeniu dla utrzymania konkurencyjności europejskiego przemysłu jest zachowanie unijnych taryf celnych na produkty przetworzone z tuńczyka. Zdaniem EKES-u należy starać się wypracować jak najlepszą ochronę, zarówno w ramach WTO, jak i negocjacji handlowych UE z krajami trzecimi.

1.10

W związku z powyższym EKES uważa, że instytucje europejskie powinny bronić zasady preferencji wspólnotowej. Sądzi także, że dodatki wyrównawcze za tuńczyka tropikalnego przekazanego przez flotę europejską przemysłowi przetwórczemu należy przywrócić do pułapu początkowego, wynoszącego 93 % ceny referencyjnej UE, który w ciągu ostatnich lat znacznie się obniżył – aż do 87 % ceny produkcji.

2. Sytuacja bieżąca unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego

2.1

Rozwój połowów tuńczyka w Europie – w Hiszpanii i we Francji – przypada na połowę XX wieku i jest związany z rosnącym popytem sektora produkcji konserw zaopatrującego rynek wewnętrzny. Początkowo były to połowy przybrzeżne tuńczyka długopłetwego (Thunnus alalunga). W miarę upływu czasu i wraz z rozwojem technologii zasięg połowów rozszerzył się na południe i zaczęto łowić gatunki tuńczyka tropikalnego: tuńczyka żółtopłetwego (Thunnus albacares), bonito (Katsuwonus pelamis) i – w mniejszym stopniu – opastuna (Thunnus obesus). Na początku łowiono u wybrzeży Francji, Hiszpanii i Portugalii. Nieco później, w latach 60. i 70., skierowano się na zachodnie wybrzeże Afryki. W latach 80. i 90. rozpoczęto połowy na Oceanie Indyjskim i wschodnim Pacyfiku, by w końcu na początku XXI wieku zacząć łowić tuńczyka na wodach zachodniego Pacyfiku.

2.2	Połowy tuńczyka tropikalnego europejskiej floty sejnerów są pelagiczne i selektywne. Ich celem są duże ławice tuńczyka koncentrujące się w obszarach tropikalnych trzech głównych oceanów. Połowy są przeprowadzane na pełnym morzu lub w wyłącznych strefach ekonomicznych krajów trzecich.

2.3	Tuńczykowate, bardzo cenione z uwagi na swoje właściwości odżywcze, są podstawowym składnikiem diety w wielu krajach świata. Są także znaczącym ogniwem wymiany handlowej i stanowią ważne źródło dochodów w krajach zajmujących się połowem, przetwórstwem i handlem tuńczykowatymi.

2.4

To właśnie główne przyczyny ogromnego znaczenia połowów tuńczyka jako działalności gospodarczej dla gospodarki niektórych krajów. Obecnie poławia się ponad 4 miliony ton tuńczyka tropikalnego na świecie z użyciem wszystkich narzędzi połowowych, z czego 2 miliony ton z użyciem okrężnic. Populacja wymienionych gatunków jest, ogólnie rzecz biorąc, w dobrym stanie eksploatacji, zaś RFO zapewniają odpowiednie dla każdego oceanu programy zarządzania.

2.5	Na flotę europejską składają się 54 statki typu sejnery-zamrażalnie do połowów tuńczyka (34 hiszpańskie i 20 francuskich), poławiające rocznie w sumie 400 tysięcy ton, co stanowi ok. 10 % połowów na świecie.

2.6	Większość tych statków łowi na wodach międzynarodowych w ramach trzynastu umów o partnerstwie w sprawie połowów, zawartych między UE a krajami trzecimi (sześć w rejonie Atlantyku, cztery w obszarze Oceanu Indyjskiego i trzy na Pacyfiku).

2.7	Około 30 krajów, z flotą 580 statków o pojemności brutto 650 tys. GT (1), prowadzi na świecie połowy tuńczyka tropikalnego. Europejska flota sejnerów o pojemności brutto 97,5 tys. GT stanowi 9 % statków i 15 % światowej zdolności połowowej sejnerów poławiających tuńczyka.

2.8	Głównym łowiskiem tuńczyka tropikalnego jest Ocean Spokojny, gdzie ma miejsce 67 % połowów światowych; na Oceanie Indyjskim odławia się 22 %, a na Atlantyku – 11 %.

2.9

Połowami tuńczyka tropikalnego zarządzają cztery specjalne RFO:

2.9.1

ICCAT (International Commission for the Conservation of Atlantic Tuna – Międzynarodowa Komisja ds. Ochrony Tuńczyka Atlantyckiego), działająca na obszarze Oceanu Atlantyckiego i przyległych mórz, takich jak Morze Śródziemne, utworzona w 1969 r.

2.9.2

IOTC (Indian Ocean Tuna Commission – Komisja ds. Tuńczyka na Oceanie Indyjskim), obejmująca Ocean Indyjski, utworzona w 1997 r.

2.9.3

IATTC (Inter-American Tropical Tuna Commission – Międzyamerykańska Komisja ds. Tuńczyka Tropikalnego), obejmująca wschodni Pacyfik (obszar Ameryk), utworzona w 1949 r.

2.9.4

WCPFC (Western and Central Pacific Tuna Commission – Komisja ds. Rybołówstwa na Zachodnim i Środkowym Pacyfiku), działająca na zachodniej i środkowej części Pacyfiku (obszar Oceanii i Azji), utworzona w 2004 r.

2.10

Flota europejska jest poddawana licznym kontrolom administracyjnym z ramienia różnych ministerstw krajowych i dyrekcji generalnych Komisji Europejskiej. Statek pływający i sprzedający własną produkcję pod banderą kraju członkowskiego UE musi spełnić szereg wymagań administracyjnych niezbędnych do uzyskania świadectwa pomiarowego i świadectw dotyczących kadłuba, maszyn, instalacji chłodzących, wyposażenia statku, zdolności żeglugowej, ratownictwa morskiego, bezpieczeństwa i higieny pracy, numeru identyfikacyjnego, specjalnych zezwoleń połowowych, licencji połowowych ważnych w krajach, w których statek prowadzi połowy, nadzoru satelitarnego, kontroli prowadzonej przez obserwatorów na pokładzie, kontroli połowów za pomocą elektronicznego dziennika pokładowego, kontroli sprzedaży itp. Utrzymanie wspomnianych świadectw, zezwoleń i licencji wymaga dużego nakładu pracy administracyjnej – zarówno codziennej, jak i związanej z corocznym przedłużaniem i okresowymi przeglądami – jakiej z tak dużą częstotliwością nie musi wykonywać żadna inna flota na świecie. Wszystkie te wymagania znacznie zwiększają koszty eksploatacji flot europejskich.

2.11

Europejska flota sejnerów do połowów tuńczyka, w odróżnieniu od flot krajów trzecich, musi także przestrzegać przepisów wspólnej polityki rybołówstwa. Wprowadzenie zasad tej polityki – opierającej się na idei odpowiedzialnego rybołówstwa, zaleceniach RFO, poszanowaniu wymogów higieny, przepisów żeglugowych, wymogów bezpieczeństwa, ochrony środowiska lub ochrony socjalnej pracowników – zmusza europejskich armatorów do poniesienia wysokich kosztów i obniża ich konkurencyjność w stosunku do statków zarejestrowanych w krajach, gdzie takie przepisy nie są stosowane bądź też stosowane są w sposób bardziej elastyczny.

2.12

W ostatnich latach dodatkowym problemem floty europejskiej stało się piractwo na Oceanie Indyjskim. Jego konsekwencją jest nie tylko strach i brak poczucia bezpieczeństwa załóg statków łowiących tuńczyka w trakcie wykonywania zgodnej z prawem działalności gospodarczej, ale także zmniejszenie połowów i wzrost kosztów eksploatacji związanych z utrzymaniem służb bezpieczeństwa na pokładach statków.

2.13

Tuńczyk tropikalny znajduje swoje podstawowe zastosowanie w produkcji konserw, uważanej za największy na świecie sektor przetwórstwa ryb. Największym światowym rynkiem zbytu jest rynek europejski, na którym konsumuje się 800 tys. ton rocznie tuńczyka tropikalnego z puszki; ponad połowa tej liczby to tuńczyk importowany z krajów trzecich.

3. Rozwój unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego

3.1	Unijna flota do połowów tuńczyka tropikalnego przebyła w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat drogę podobną do europejskiego przemysłu przetwórstwa tuńczyka tropikalnego.

3.2

Tuńczyk był pierwszym produktem rybołówstwa, który w celu chronienia przemysłu przetwórczego został całkowicie zwolniony ze wspólnotowych opłat celnych. Ówczesna Europejska Wspólnota Gospodarcza wprowadziła wypłacany armatorowi dodatek wyrównawczy, będący różnicą pomiędzy ceną sprzedaży, a 93 % ustalanej corocznie ceny referencyjnej. Ten udział procentowy spadł następnie do 87 %, stąd też w ostatnich latach dodatek przestał być wypłacany armatorom europejskim i obecnie jest środkiem zupełnie nieskutecznym.

3.3

Już od dawna europejska flota i sektor produkcji konserw mają pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy krajów trzecich w ramach polityki handlowej UE. W tym kontekście konwencje z Jaunde, z Lomé i z Kotonu stworzyły stabilne ramy handlu między krajami AKP i UE. Również system GSP+ był pozytywnym bodźcem dla rozwoju handlu pomiędzy UE i jej partnerami handlowymi z Ameryki Środkowej i Wspólnoty Andyjskiej.

3.4

W obowiązującym systemie umów o partnerstwie gospodarczym (EPA) kraje AKP mają wolny dostęp do rynku europejskiego, jeżeli chodzi o eksport produktów z tuńczyka tropikalnego (w całości, filetów oraz konserw), który podlega zerowej stawce celnej. Takie okoliczności pozwoliły europejskiemu przemysłowi przetwórstwa tuńczyka na bezpośrednie inwestycje na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Ghanie, na Madagaskarze, Seszelach i Mauritiusie oraz na inwestycje pośrednie w Kenii i Senegalu. Dzięki tym inwestycjom utworzono w wymienionych krajach ponad 40 tys. miejsc pracy; przyczyniły się one także do transferu technologii.

3.5

Ponadto UE ustanowiła ogólny system preferencji taryfowych (GSP+), aby rozszerzyć korzystne warunki handlowe na kraje Ameryki Południowej i Środkowej poprzez zastosowanie w przypadku produktów rybołówstwa obniżonej, zerowej stawki celnej. Inwestycje europejskie zostały skierowane do takich krajów jak Ekwador, Salwador, Gwatemala, Brazylia (system GSP ogólny lub dla państw trzecich, przy stawce celnej na konserwy wynoszącej 24 %) i Chile (za pośrednictwem porozumienia o wolnym handlu z UE), z kolei Kolumbia i Wenezuela były celem pośrednich inwestycji UE, które przyczyniły się do utrzymania 50 tys. miejsc pracy bezpośrednio związanych z sektorem tuńczyka.

3.6

Dzięki tym porozumieniom przedsiębiorstwa europejskie przekazały część swoich statków krajom trzecim w Afryce, Ameryce i Oceanii; statki takie pływają pod banderą państw uważanych przez UE za uprzywilejowanych partnerów, w przypadku których zaleca się integrację lub tworzenie spółek mieszanych z udziałem przedsiębiorstw z tych krajów.

3.7

Część 400 tys. ton połowów europejskiej floty tuńczyka tropikalnego jest wyładowywana i przetwarzana w zakładach wybudowanych w krajach trzecich, zapewniając w ten sposób wysoki poziom zatrudnienia w porcie; europejskie statki uiszczają także opłaty portowe z tytułu wyładunku lub przeładunku ryb i zaopatrują się w różnych portach należących do wspomnianych krajów trzecich, przyczyniając się w ten sposób do ich rozwoju.

3.8

Należy więc postrzegać sektor tuńczyka tropikalnego kompleksowo: miał w nim miejsce jednoczesny rozwój floty i przemysłu przetwórczego, przez co utworzony został jedyny na rynku europejskim sektor rybołówstwa o strukturze międzybranżowej i transnarodowej, powstałej w wyniku łączącej producentów europejskich znaczącej wspólnoty interesów. Jak wspomniano powyżej, zgodnie z wytycznymi UE dotyczącymi krajów objętych przyznawanymi przez UE systemami preferencyjnymi, w ramach europejskiego sektora tuńczyka przeprowadzono szereg inwestycji i zainicjowano działalność gospodarczą w krajach trzecich.

4. Wyzwania stojące przed europejską flotą tuńczyka tropikalnego

4.1

Najważniejszym wyzwaniem zarówno europejskiej floty, jak i sektora tuńczyka tropikalnego jest nierówna konkurencja z innymi podmiotami, ustalającymi swoje cele wzrostu w ścisłym związku z rynkiem europejskim, na którym spożywa się 50 % produkcji światowej (UE i krajów trzecich) konserw tuńczyka tropikalnego.

4.2	Światowa produkcja konserw tuńczyka wynosi 1600 tys. ton, z których UE wytwarza ok. 330 tys. ton. (2)

4.3

Główni konkurenci europejskiej floty połowów tuńczyka to azjatyckie floty sejnerów tuńczyka prowadzące połowy na najbogatszym łowisku świata – Oceanie Spokojnym, z którego pochodzi ponad 60 % światowych połowów tuńczyka. Floty azjatyckie zaopatrują głównie obszar, gdzie skupia się przetwórstwo tuńczyka tropikalnego: w trójkącie, na który składają się Tajlandia, Filipiny i Indonezja. Chociaż są gorszej jakości, produkty tych flot mają bardzo konkurencyjne ceny na rynku europejskim, gdzie ich udział rynkowy wynosi 35 % mimo 24 % taryfy celnej.

4.4

Podobna sytuacja ma miejsce w sektorze przetwórstwa tuńczyka: w porównaniu z krajami trzecimi niebędącymi krajami AKP ani nieobjętymi systemem GSP+, traci on na konkurencyjności w sposób podobny do flot opisanych powyżej. W większości przypadków to z pewnością kupno tańszych surowców, niższe podatki i odmienne koszty pracy i ochrony socjalnej pracowników, a także niższe gwarancje sanitarne wytworzonych produktów pozwalają obniżyć koszty produkcji i sprzedawać importowane wyroby za cenę niższą od produktów europejskich.

4.5

Ogólnie rzecz biorąc, można wyróżnić dwa różne schematy organizacyjne produkcji tuńczyka na świecie. Z jednej strony mamy do czynienia z flotą europejską lub unijnymi inwestycjami w krajach trzecich (AKP lub objętych systemem GSP), zapewniającymi dostawy dla europejskiego przemysłu przetwórczego lub AKP-GSP i zachowującymi najwyższe standardy bezpieczeństwa pracy, ochrony socjalnej, bezpieczeństwa żywnościowego, ochrony środowiska naturalnego i poszanowania zasad odpowiedzialnego rybołówstwa. Drugim systemem organizacyjnym jest rozwijające się obecnie zjawisko floty i przemysłu nie do końca zainteresowanych zrównoważonym rozwojem i charakteryzujących się o wiele niższymi standardami pracy oraz standardami społecznymi i sanitarnymi.

4.6

Jeżeli od państw AKP i beneficjentów systemu GSP wymaga się – w celu uzyskania dostępu do systemu preferencyjnego UE – przystąpienia do szeregu umów międzynarodowych regulujących wszystkie wymienione kwestie, to również pozostałe kraje eksportujące do UE powinny spełniać te same standardy dostępu do europejskiego rynku. Zostałaby w ten sposób zagwarantowana uczciwa konkurencja w stosunku do produkcji europejskiej i uprzywilejowanych partnerów Unii.

4.7

Kolejnym zagrożeniem dla utrzymania działalności w europejskim sektorze tuńczyka jest zmiana prawodawstwa UE regulującego delikatną kwestię równowagi światowego rynku tuńczyka. Prawodawstwo i związane z nim umowy o partnerstwie gospodarczym odegrały bardzo ważną rolę w rozwoju i kierowaniu inwestycji europejskiego sektora tuńczyka do krajów określonych jako uprzywilejowani partnerzy UE.

4.8

Taki model rozwoju – który okazał się dla sektora tuńczyka szczególnie wydajny – jest obecnie zagrożony ze względu na negocjacje w ramach WTO, ewentualne negocjacje UE z innymi państwami lub grupami państw w ramach traktatów o wolnym handlu i niedawną zmianę zasad określania kraju pochodzenia (3) w przypadku Papui-Nowej Gwinei i Fidżi.

4.9

Zarówno w ramach WTO, jak i w odniesieniu do negocjacji dwustronnych najbardziej ryzykowne z punktu widzenia sektora tuńczyka jest zniesienie taryf celnych na przetwory z tuńczyka. W celu zagwarantowania zaopatrzenia europejskiego przemysłu przetwórczego, rynek tuńczyka mrożonego w całości jest od ponad 30 lat całkowicie zliberalizowany (z zerową opłatą celną), co zmusza flotę UE do otwartego konkurowania z innymi flotami, eksportującymi tuńczyka mrożonego w całości na rynek europejski. Niemniej jednak dalsza liberalizacja rynku przetwórstwa tuńczyka przyniosłaby jedynie postępującą degradację przemysłu europejskiego, utratę miejsc pracy i działalności gospodarczej na rzecz ponoszącej niższe koszty konkurencji zagranicznej.

4.10

Odstępstwo od zasady kraju pochodzenia dla produktów rybołówstwa w przypadku Papui-Nowej Gwinei i Fidżi – w ramach Umowy o partnerstwie gospodarczym na Pacyfiku – narusza równowagę światowego rynku tuńczyka, co niesie ze sobą katastrofalne konsekwencje dla przemysłu europejskiego oraz krajów AKP i objętych systemem GSP. Zniesienie wymogu kraju pochodzenia (AKP lub UE) dla tuńczyka przetwarzanego w Papui-Nowej Gwinei lub na Fidżi – w celu uzyskania zerowej taryfy celnej na rynku europejskim – sprawia, że najwięksi konkurenci, w swojej większości azjatyccy, podejmują starania o wybudowanie nowych zakładów przetwórczych w Papui-Nowej Gwinei.

4.11

Zezwalając na to, UE przyczynia się do nadmiernej eksploatacji zasobów tuńczyka na Pacyfiku, będących już na wyczerpaniu. Ponadto przedsiębiorstwa, którym umożliwi się dostęp do rynku europejskiego z zerową taryfą celną, są głównie pochodzenia azjatyckiego: w ten sposób zachęca się je do zwiększenia zdolności w zakresie produkcji konserw na rynku, który z powodu nadmiernej podaży charakteryzuje się zaniżonymi cenami. W wyniku decyzji politycznej państw zrzeszonych w Agencji Forum Wysp Pacyfiku ds. Rybołówstwa, której przewodniczy Papua-Nowa Gwinea, tylko 4 statki do połowów tuńczyka reprezentują flotę europejską na zachodniej i środkowej części Pacyfiku.

4.12

Takie ustępstwo jest dodatkowo niekorzystne dla pozostałych krajów AKP i beneficjentów systemu GSP: Papua-Nowa Gwinea i Fidżi są w uprzywilejowanej sytuacji przy pozyskiwaniu taniego surowca, ze względu na to, że – w odróżnieniu od pierwszej grupy krajów – nie muszą spełniać kryteriów reguły kraju pochodzenia. Może być także sposobem na „pranie” produktów pochodzących z nielegalnych połowów.

4.13

Kolejnym wyzwaniem dla europejskiej floty tuńczyka tropikalnego jest utrzymanie sieci umów o partnerstwie w sprawie połowów. Taka sieć ma ogromne znaczenie ze względu na to, że gwarantuje flocie europejskiej dostęp do żywych zasobów daleko migrujących w warunkach przejrzystości i zabezpieczeń prawnych unikalnych na świecie. Nie można przewidzieć czasu ani miejsca pojawiania się tuńczyka tropikalnego, stąd też dla działalności floty połowów tuńczyka niezbędna jest jak największa liczba umów połowowych na trzech głównych oceanach.

4.14

Mamy obecnie do czynienia z poważnym deficytem licencji połowowych dla statków typu sejnery-zamrażalnie na Oceanie Atlantyckim, co jest związane między innymi ze zmniejszeniem się w ostatnich latach liczby umów oraz przede wszystkim z piractwem na Oceanie Indyjskim, które sprawiło, że niektóre statki poławiające na tym obszarze chronią się na Atlantyku, gdzie mogą znaleźć minimalne warunki bezpieczeństwa. W związku z tym UE powinna zwrócić się do krajów nadbrzeżnych o zwiększenie liczby licencji dla wszystkich umów FPA dotyczących Atlantyku, jeżeli pozwala na to stan zasobów określony według najlepszych dostępnych informacji naukowych.

4.15

Jako że zwiększenie liczby licencji nie zależy wyłącznie od UE, mogłoby przeciągnąć się w czasie, dlatego EKES proponuje pilne rozpatrzenie ewentualnego wyjątku od klauzuli wyłączności w ramach umów o partnerstwie w sprawie rybołówstwa (nie zezwalają one europejskim armatorom na uzyskanie prywatnych licencji połowowych w krajach, w których taka umowa istnieje); prywatne licencje połowowe mogłyby być przyznawane flocie europejskiej, o ile pozwalałby na to stan zasobów określony według najlepszych dostępnych informacji naukowych.

4.16

Zdaniem unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego i zgodnie z wnioskami Rady z 2004 r., Unia powinna podkreślić znaczenie umów o partnerstwie w sprawie połowów w trakcie reformy wspólnej polityki rybołówstwa oraz przywrócić politykę poszerzania sieci porozumień z najważniejszymi krajami w regionie każdego oceanu, przystępując do negocjacji z następującymi państwami:

—	Ocean Atlantycki: Senegal, Gwinea Konakry, Sierra Leone, Liberia, Ghana, Gwinea Równikowa i Angola;

—	Ocean Indyjski: Kenia, Tanzania, francuskie wyspy na Kanale Mozambickim, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Jemen;

—	Ocean Spokojny: Ekwador, Kolumbia, Peru, Panama, Kostaryka i porozumienie regionalne z Agencją Forum Wysp Pacyfiku ds. Rybołówstwa.

4.17	Europejska flota tuńczyka tropikalnego uważa także za niezbędną dalszą obecność UE w RFO zajmujących się tuńczykiem; UE powinna – tak jak obecnie, ze wsparciem swojej floty – określać założenia odpowiedzialnego rybołówstwa.

4.18	UE, wraz z Japonią i Koreą, jest jedyną umawiającą się stroną i członkiem wszystkich czterech RFO (ICCAT, IOTC, IATTC, WCPFC), powinna więc zapewnić sobie środki pozwalające jej spójnie i obiektywnie propagować zasady odpowiedzialnego rybołówstwa.

4.19

Zdaniem EKES-u, w kontekście bieżącej sytuacji, w której rynek tuńczyka tropikalnego jest całkowicie zglobalizowany, UE powinna popierać jak najbardziej jednolity i konsekwentny w wymiarze światowym system zarządzania, z myślą o utworzeniu w przyszłości organizacji międzynarodowej zajmującej się zagadnieniami systemowymi połowów tuńczyka na świecie. Pierwsze wzmianki o utworzeniu systemu globalnego zarządzania miały miejsce w ramach rozmów w Kobe, podczas których dyskutowano nad zmianami w działaniu RFO zajmujących się tuńczykiem.

4.20

Co do piractwa na Oceanie Indyjskim, europejska flota tuńczyka wyraża wielkie zaniepokojenie zasięgiem ataków pirackich na statki łowiące tuńczyka w roku 2009 i w bieżącym 2010 r. Napady piratów zdarzają się coraz dalej od wód należących do Somalii, niektóre miały miejsce w odległości tysiąca mil od jej wybrzeży, a nawet na obszarze wyłącznej strefy ekonomicznej Seszeli i innych krajów nadbrzeżnych (np. Kenii i Tanzanii).

4.21

Flota tuńczyka jest szczególnie narażona na ataki pirackie. W odróżnieniu od będących w ciągłym ruchu statków handlowych, statki rybackie łowiące tuńczyka są w trakcie połowów unieruchomione przez czas od dwóch do trzech godzin przy zarzuconej sieci, co zwiększa zagrożenie wejściem na pokład i atakiem ze strony piratów. Również niska wolna burta i trap na rufie ułatwiają wejście piratów na pokład.

4.22

Ze względu na wszystkie wymienione okoliczności należy pilnie wprowadzić zmiany do mandatu operacji „Atalanta” (wspólne działanie Rady 2008/851/WPZiB z dnia 10 listopada 2008 r. w sprawie operacji wojskowej Unii Europejskiej mającej na celu udział w powstrzymywaniu, zapobieganiu i zwalczaniu aktów piractwa i rozboju u wybrzeży Somalii), by włączyć do niego specjalną ochronę floty połowów tuńczyka prowadzącej połowy na Oceanie Indyjskim i uniknąć w ten sposób aktów przemocy i porwań, które miały miejsce w przypadku statków Playa de Bakio (2008 r.) i Alakrana (2009 r.).

4.23

Niewielka liczba licencji na obszar Oceanu Atlantyckiego i środki związane z systemami kontyngentów ustalone przez RFO Pacyfiku sprawiają, że europejskie statki łowiące tuńczyka napotykają obecnie wiele trudności w przemieszczaniu się z Oceanu Indyjskiego na inne oceany. Ponadto od działalności floty do połowów tuńczyka na Oceanie Indyjskim uzależniona jest spora liczba pracowników firm armatorskich i pracowników pochodzących z krajów trzecich (pracujących zarówno w fabrykach konserw, jak i w portach, do których zawijają statki), co oznacza, że zaprzestanie połowów miałoby bezpośredni wpływ na utratę wielu miejsc pracy, nie tylko w UE, ale także na Seszelach, Madagaskarze, w Kenii, na Mauritiusie itp.

4.24

Tak wyglądają wyzwania, przed którymi stoi unijna flota do połowów tuńczyka tropikalnego oraz przemysł przetwórczy i konserwowy tuńczyka. Są one związane z ich stabilnością i utrzymaniem w wymiarze międzynarodowym, ale nie wiążą się z dodatkowymi wydatkami z puli Europejskiego Funduszu Rybołówstwa (EFR) – wymagają jedynie decyzji politycznych UE.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Ang. Gross Tonnage – miara pojemności brutto lub tonażu statku.

(2) FAO 2007.

(3) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1528/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie stosowania uzgodnień dotyczących produktów pochodzących z niektórych państw wchodzących w skład grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) przewidzianych w umowach ustanawiających lub prowadzących do ustanowienia umów o partnerstwie gospodarczym – aneks I, art. 4.3 a).

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/27

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „W kierunku europejskiej przestrzeni bezpieczeństwa na drogach: strategiczne wytyczne dla bezpieczeństwa ruchu drogowego do 2020 r.” (opinia na wniosek Parlamentu Europejskiego)

2011/C 48/06

Sprawozdawca: Virgilio RANOCCHIARI

Dnia 2 czerwca 2010 r. Parlament Europejski, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowił zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie:

„W kierunku europejskiej przestrzeni bezpieczeństwa na drogach: strategiczne wytyczne dla bezpieczeństwa ruchu drogowego do 2020 r.”.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 128 do 4 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES ponownie zwraca uwagę, że zakładany w trzecim europejskim programie działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego cel polegający na zmniejszeniu o połowę w latach 2001–2010 liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych był bardzo ambitny. W rzeczywistości zgodnie z oficjalnymi danymi pochodzącymi z 2008 r. i w porównaniu z danymi za 2001 r. liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w UE-27 spadła o 28,4 %. Niemniej ostatnie dane Komisji wskazują na zadziwiające postępy w tym względzie, w związku z czym liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w 2010 r. może ostatecznie spaść o ponad 40 %.

1.2 Na niemożność zmniejszenia liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych o połowę składają się następujące czynniki:

1.2.1

Poziom wspólnotowy odpowiada jedynie za program działań i wytyczne dotyczące ich realizacji, a wdrożenie wszystkich środków przewidzianych w programie działań pozostawia się władzom i samorządom różnych szczebli w państwach członkowskich.

1.2.2

Poszczególne państwa członkowskie różnią się pod względem stopnia wdrożenia środków z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego i ich egzekwowania.

1.2.3

Nie ma jednolitej interpretacji danych statystycznych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego w poszczególnych krajach UE.

1.2.4

W ostatnim dziesięcioleciu duży nacisk położono na egzekwowanie przepisów zamiast skupić się na kształceniu i szkoleniu wszystkich użytkowników dróg.

1.2.5

Państwom członkowskim nie wyznaczono celów pośrednich; nie poświęcono też szczególnej uwagi różnym poziomom zagrożenia między państwami członkowskimi, co wymaga indywidualnie dostosowanych programów działań dla każdego kraju.

1.3 EKES stwierdza, że w dziedzinie środków „bezpieczeństwa biernego i aktywnego” w ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpiła znaczna poprawa, zwłaszcza ze względu na wprowadzenie przez przemysł motoryzacyjny szerokiego wachlarza innowacji technicznych zwiększających bezpieczeństwo zarówno w samochodach osobowych, jak i w pojazdach ciężarowych. W przyszłości można by ustalić bardziej rygorystyczne normy bezpieczeństwa. Należy także podjąć odpowiednie środki w związku z niedawnym pojawieniem się na rynku niezwykle tanich samochodów osobowych, które ledwie spełniają normy bezpieczeństwa.

1.3.1 Sytuacja przedstawia się jeszcze gorzej w przypadku tanich motorowerów i motocykli – importowanych przede wszystkim z południowo-wschodniej Azji – które często nie spełniają wymogów europejskiej homologacji typu. Ma to szczególne znaczenie, zważywszy, że w przypadku kierowców dwukołowych pojazdów silnikowych prawdopodobieństwo poważnego urazu w wypadku drogowym jest 18–20 razy większe niż w przypadku kierowców samochodów, a jednocześnie coraz więcej dojeżdżających do pracy lub szkoły korzysta z tego rodzaju pojazdów z uwagi na nadmierne zagęszczenie ruchu w miastach.

1.4 Analizując postępy w minionym dziesięcioleciu w dziedzinie poprawy bezpieczeństwa infrastruktury drogowej, EKES stwierdza, że można było osiągnąć o wiele więcej. Najważniejszym krokiem w tym wypadku było przyjęcie dyrektywy Rady w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa dla tuneli, która przyniosła istotne efekty w całej Europie. Nie odnotowano natomiast żadnej znaczącej poprawy, jeśli chodzi o drogi wiejskie i drogi drugorzędne, na których zdarza się ponad 50 % wypadków śmiertelnych.

1.5 Z myślą o większej skuteczności czwartego europejskiego programu działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego do 2020 r. EKES zaleca uwzględnienie następujących aspektów:

1.5.1

Ze względu na fakt, że kwestie te należą do kompetencji dzielonych przez UE i państwa członkowskie niezbędne jest silne przywództwo polityczne.

1.5.2

Potrzebne są zharmonizowane, szczegółowe dane dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego w UE-27.

1.5.3

Należy ustalić cele dotyczące ograniczenia poważnych obrażeń doznawanych przez użytkowników dróg, a także określić wspólną definicję poważnych obrażeń.

1.5.4

Potrzeba bardziej rygorystycznej polityki wspólnotowej w dziedzinie harmonizacji i regulacji środków w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, powiązanej z pomocą dla państw członkowskich, tak aby zapewnić lepsze i szybsze wdrożenie środków z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego w poszczególnych krajach, w tym obowiązkowe wprowadzenie ogólnoeuropejskiego systemu eCall, jeżeli podejście na zasadzie dobrowolności okaże się nieskuteczne.

1.5.5

Należy poświęcić więcej uwagi zróżnicowanej edukacji i szkoleniu wszystkich użytkowników dróg, zwłaszcza osób młodszych i osób w starszym wieku, a także innych kategorii użytkowników dróg narażonych w szczególny sposób, takich jak motocykliści, rowerzyści i piesi.

1.5.6

Wszyscy pracodawcy (szczególnie prywatni) zarządzający flotami samochodowymi powinni być zaangażowani w bieżące lub przyszłe projekty propagujące sprawdzone rozwiązania na rzecz ograniczenia kolizji związanych z dojazdem do pracy, zachęcając swój personel do przestawienia się na transport publiczny i opracowując politykę bezpieczeństwa flot. Oczekiwana norma ISO 39001 w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego związanego z wykonywaniem pracy będzie tu ważnym narzędziem.

1.5.7

Potrzebne jest prawodawstwo UE odnoszące się do kategorii tych użytkowników dróg, którzy są narażeni w szczególny sposób. Przykładowo, w przypadku pojazdów dwukołowych konieczna jest nowa homologacja typu, która przewidywałaby obowiązek wyposażania pojazdów z silnikiem o pojemności powyżej 150 cm3 w systemy ABS lub CBS oraz AHO (automatyczne włączanie świateł mijania), wprowadzenie kontroli przydatności do ruchu oraz szkoleń drugiego stopnia w ramach nowelizacji dyrektywy w sprawie praw jazdy.

1.5.8

W kwestii rozwoju infrastruktury EKES zaleca, by nowy program działań obejmował cel poprawy poziomu bezpieczeństwa w transeuropejskiej sieci drogowej (TREN) oraz modernizacji przynajmniej 25 % dróg nienależących do tej sieci do standardu TREN.

1.5.9

Program działań powinien przewidywać ambitne, ale realne cele – w tym nie tylko ogólny cel dotyczący zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych, ale również konkretne cele dotyczące osób odnoszących ciężkie obrażenia oraz użytkowników dróg, którzy są najbardziej narażeni na wypadki, tacy jak piesi, rowerzyści i motocykliści. Co do wspomnianych celów ogólnych EKES zwraca uwagę na znaczne zróżnicowanie poziomu zagrożenia w całej UE, dlatego zdecydowanie zaleca, by ustalić różne cele dotyczące zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych do 2020 r. w odniesieniu do poziomu z 2010 r. w poszczególnych państwach członkowskich.

1.5.10

Do zapewnienia realizacji celów wyznaczonych w programie działań trzeba będzie, zdaniem EKES-u, wprowadzić roczny cykl monitorowania przez instytucje UE. W tym celu Komitet proponuje utworzyć specjalną europejską agencję bezpieczeństwa ruchu drogowego, która monitorowałaby i kontrolowała wdrażanie programu działań w koordynacji z wyznaczonymi przez państwa członkowskie przedstawicielami ds. bezpieczeństwa ruchu drogowego.

1.6 Poza tym UE musi silnie i trwale zaangażować się w „dekadę działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego” ogłoszoną przez ONZ i dążyć do pozycji światowego lidera w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego.

2. Wprowadzenie

2.1 Dnia 28 kwietnia 2010 r. Brian Simpson, przewodniczący Komisji Transportu i Turystyki (TRAN) Parlamentu Europejskiego, wystosował pismo do Maria Sepiego, przewodniczącego Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, w którym zwrócił się do EKES-u o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego, zgodnie z art. 124 regulaminu wewnętrznego Parlamentu Europejskiego.

2.2 W swoim piśmie Brian Simpson odniósł się do nowego programu prac Komisji Europejskiej na 2010 r., opublikowanego 31 marca 2010 r., w którym zawarto propozycję opracowania nowego pakietu dotyczącego bezpieczeństwa ruchu drogowego z myślą o stworzeniu „europejskiej przestrzeni bezpieczeństwa na drogach”.

2.3 Zadał EKES-owi szereg pytań dotyczących minionej dekady, np. jak skuteczna była polityka na szczeblu UE w działaniach na rzecz zmiany zachowań użytkowników dróg, w poprawie biernego bezpieczeństwa pojazdów i infrastruktury drogowej; w jakim stopniu państwa członkowskie wdrożyły tę politykę i co będzie wymagane do stworzenia prawdziwej „przestrzeni bezpieczeństwa na drogach” we wszystkich 27 państwach członkowskich.

2.4 W 2001 r. Komisja opublikowała białą księgę dotyczącą transportu, po czym w 2003 r. przyjęła program działań. W obydwu dokumentach za cel postawiono obniżenie liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych o połowę do 2010 r.

2.5 Według najnowszych dostępnych danych pochodzących z 2008 r. w UE-15 liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych zmniejszyła się w porównaniu z rokiem 2001 o 36,8 %, a w UE-27 – o 28,4 %. Jest to znaczny spadek, lecz 50-procentowy cel Komisji nie został niestety osiągnięty. Niedawno Komisja opublikowała dane za 2009 r., a także prognozy na 2010 r., które nie są dalekie od początkowego celu, gdyż przewidują, że całkowity spadek do 2010 r. będzie wynosić ponad 40 %.

2.5.1 EKES uważa, że jeżeli te istotne wyniki zostaną osiągnięte, stanie się to raczej dzięki wejściu w życie ostatnio przyjętego prawodawstwa w zakresie bezpieczeństwa drogowego oraz dzięki zwiększeniu bezpieczeństwa pojazdów niż dzięki zmianie zachowania użytkowników dróg, w której to dziedzinie jeszcze wiele pozostaje do zrobienia.

2.6 Aby określić środki, jakie powinny się znaleźć w nowej strategii, trzeba koniecznie ustalić, które kierunki polityki i inicjatywy podejmowane w minionym dziesięcioleciu okazały się skuteczne, którym zaś zabrakło skuteczności.

2.7 Program działań Komisji Europejskiej dotyczący ostatniej dekady skupiał się na trzech wymiarach:

—	zmianach indywidualnych zachowań, takich jak korzystanie z pasów bezpieczeństwa, stosowanie urządzeń przytrzymujących dla dzieci, telefonów komórkowych czy eliminacja zjawiska prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu;

—	wsparciu dla inicjatyw przemysłu motoryzacyjnego zmierzających do projektowania i wprowadzania na rynek bezpieczniejszych pojazdów;

—	środkach mających na celu poprawę infrastruktury, np. poprzez ulepszone projekty dróg i tuneli czy harmonizację zaawansowanych systemów pomocy w nagłych wypadkach we wszystkich państwach członkowskich.

2.8 Od kwietnia do lipca 2009 r. Komisja Europejska przeprowadziła konsultacje publiczne, które miały na celu zaangażowanie obywateli europejskich oraz organów rządowych i samorządowych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, a także przedstawicieli biznesu i specjalistów, tak aby określić najważniejsze problemy związane z bezpieczeństwem ruchu drogowego, które wymagają uwzględnienia w programie działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego na lata 2011–2020, jak również priorytetowe działania, jakie można podjąć, by doprowadzić do zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych w wypadkach drogowych w całej UE, gdyż jest to zjawisko niedopuszczalne i kosztowne.

2.9 EKES zgadza się z Komisją Transportu i Turystyki, że przed przyjęciem nowego programu działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego należy ocenić skuteczność dotychczas realizowanej polityki, białej księgi dotyczącej transportu oraz programu działań z 2003 r.

2.10 Oceny tej można dokonać m.in. dzięki skorzystaniu z najnowszych informacji oraz uwzględnieniu poglądów wyrażanych w ostatnich latach w opiniach EKES-u poświęconych tej problematyce. EKES wypowiadał się w nich jasno, że poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego należy do najważniejszych zagadnień polityki transportowej, która zasługuje na zaliczenie do priorytetów programów działań państw członkowskich, nawet w czasach ograniczeń gospodarczych.

2.11 Równocześnie na świecie mają miejsce ważne wydarzenia. Po pierwszej światowej konferencji ministerialnej w sprawie bezpieczeństwa drogowego, która odbyła się w Moskwie w listopadzie 2009 r. („Czas podjąć działania”), Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło okres 2011–2020 „dekadą działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego” w celu stabilizacji, a następnie obniżenia poziomu śmiertelnych wypadków drogowych na świecie, co jest dziś prawdziwą epidemią – rocznie ponad milion osób ginie na drogach, a ok. 20 mln zostaje ciężko rannych, z czego 90 % w krajach o niskim i średnim poziomie dochodu. W ujęciu globalnym skutki gospodarcze tego rodzaju „pandemii” szacuje się na 1–3 % PKB różnych krajów. W Europie koszt, który poniosło społeczeństwo, stanowił około 130 mld EUR w 2009 r.

2.12 W związku z powyższym EKES uważa, że wykorzystując „impuls”, UE ma okazję, dzięki nowemu europejskiemu programowi działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego, stać się światowym liderem bezpieczeństwa ruchu drogowego i nie powinna zaprzepaścić tej szansy.

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES jest zmuszony zwrócić uwagę na fakt, że aby ocenić skuteczność polityki realizowanej dotąd w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego, trzeba dysponować udokumentowanymi, porównywalnymi danymi statystycznymi dotyczącymi bezpieczeństwa ruchu drogowego w krajach UE-27. Obecnie każde państwo członkowskie przekazuje UE podstawowe dane liczbowe dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego, jednak w przypadku kilku z nich jakość i szczegółowość dostarczanych informacji są wciąż niewystarczające, by można było rozróżnić użytkowników dróg, kategorie dróg, warunki pogodowe i stopień doznanych obrażeń.

3.2 Mając na względzie, że w ciągu ostatnich trzydziestu lat liczba pojazdów poruszających się po drogach UE wzrosła trzykrotnie, EKES przyjmuje z zadowoleniem znaczne postępy poczynione przez UE w kierunku zmniejszenia liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych o połowę do 2010 r. Wyznaczony cel był ambitnym zamierzeniem już w Europie obejmującej 15 państw członkowskich, na co EKES zwrócił uwagę w opinii w sprawie bezpieczeństwa transportu w latach 2003–2010, przyjętej 10 grudnia 2003 r. Po rozszerzeniu cel ten stałby się jeszcze trudniejszy do zrealizowania.

3.3 EKES pragnie zwrócić uwagę na fakt, że choć UE wyznaczyła bardzo ambitny cel dotyczący zmniejszenia liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych, nie ustaliła takiego celu w odniesieniu do użytkowników dróg, którzy odnieśli poważne obrażenia. W latach 2001–2008 ich liczba spadła w UE-27 tylko o 18 %. By zatem doprowadzić do wydatnego zmniejszenia liczby tego rodzaju przypadków, nowy program działań Komisji Europejskiej powinien obejmować odpowiednie środki, które państwa członkowskie będą zobowiązane stosować, z chwilą przyjęcia wspólnej definicji lekkich i ciężkich obrażeń.

3.4 Jeśli chodzi o skuteczność polityki realizowanej na szczeblu UE w ciągu ostatniego dziesięciolecia z myślą o zmianie zachowań użytkowników dróg, należy pamiętać, że na szczeblu wspólnotowym ustala się jedynie program działań i wytyczne dotyczące ich realizacji, natomiast wdrożenie środków przewidzianych w programie działań pozostawia się – zgodnie z zasadą pomocniczości – w rękach władz i samorządów różnych szczebli w państwach członkowskich.

3.5 Gdyby wszystkie państwa członkowskie stosowały środki określone w programie działań zgodnie z tymi samymi założeniami, napotykałyby mniej problemów. Niestety z doświadczenia wynika, że rzeczywistość przedstawia się inaczej, ponieważ między państwami członkowskimi UE wciąż występują ogromne różnice pod względem poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Są to różnice pod względem stopnia wdrożenia środków z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego i ich egzekwowania, dlatego zdaniem EKES-u nie ma najmniejszej wątpliwości, że bardziej rygorystyczna polityka wspólnotowa przyniosłaby lepsze efekty.

3.6 Dlatego właśnie EKES podkreśla znaczenie, jakie ma opracowanie i wdrożenie ambitniejszego programu harmonizacji i regulacji, powiązanego z pomocą dla państw członkowskich, tak aby zapewnić lepsze i szybsze wdrożenie środków z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego w poszczególnych krajach. Realizację tego celu mogłoby ułatwić utworzenie europejskiej agencji bezpieczeństwa ruchu drogowego.

3.6.1 W rzeczywistości istnieją agencje zajmujące się każdym rodzajem transportu oprócz drogowego. Agencja drogowa powinna działać jako organ egzekwujący o przejrzystej strukturze, którego działaniom stale towarzyszą przedstawiciele ds. bezpieczeństwa drogowego powoływani przez państwa członkowskie.

3.6.2 Zdaniem EKES-u taka agencja, wykorzystując doświadczenie już istniejących organów, takich jak ERSO (Europejskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego), powinna skuteczniej prowadzić działania wykonawcze w zakresie bezpieczeństwa drogowego. Na przykład mogłaby corocznie uaktualniać mapę „czarnych punktów”, oznaczać niebezpieczne drogi i dzielić się wynikami swojej pracy z europejskimi użytkownikami dróg zgodnie z postulatem zawartym we wcześniejszej opinii EKES-u (1). Agencja ta mogłaby również udzielać wsparcia krajowym i lokalnym grupom bezpieczeństwa drogowego poprzez zachęcanie do stosowania sprawdzonych rozwiązań i popularyzowanie ich na terenie UE.

3.6.3 Ponadto zadaniem agencji mogłoby być zagwarantowanie, że kwestia bezpieczeństwa drogowego zostanie wprowadzona do odpowiednich strategii politycznych UE, takich jak edukacja, ochrona zdrowia i środowiska naturalnego oraz sporządzenie harmonogramu priorytetów krótko- i średnioterminowych, co naprawiłoby jedną z najpoważniejszych wad poprzedniego planu.

3.7 Uwzględniając zmiany zachowań użytkowników dróg na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia, należy stwierdzić, że ponad połowa przypadków śmiertelnych wynika bezpośrednio z czynników behawioralnych, takich jak nieprzestrzeganie ograniczeń prędkości, prowadzenie pojazdu przez młodego, niedoświadczonego kierowcę czy prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu. Zdaniem EKES-u edukacja, egzekwowanie prawa i szkolenia są równie ważne i wzajemnie powiązane, jednak edukowanie jest rozwiązaniem optymalnym dla wszystkich.

3.8 EKES zwraca uwagę na fakt, że jednym z trzech kluczowych wymiarów programu działań Komisji na ostatnie dziesięciolecie były „zmiany indywidualnych zachowań”. Mając na względzie wzrost liczby pojazdów na drogach w ostatniej dekadzie, polityka realizowana w tej dziedzinie wymaga wzmocnienia.

3.9 Należy również pamiętać o wciąż nieproporcjonalnym zagrożeniu w przypadku niektórych kategorii użytkowników dróg narażonych w szczególny sposób, takich motocykliści, rowerzyści i piesi. Zalecanymi przez EKES środkami umożliwiającymi wpływ na zachowania tych kategorii użytkowników dróg są wzmożone działania edukacyjne w zakresie ruchu drogowego, pod warunkiem, że zostaną one powiązane z kompleksowym rozporządzeniem ramowym w sprawie homologacji typu pojazdów dwukołowych (PTW) oraz kursów drugiego stopnia dla kierowców tego rodzaju pojazdów.

3.10 Ponadto należy sobie uzmysłowić, że społeczeństwo UE starzeje się i że polityka w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna koncentrować się na środkach szczególnych, takich jak inteligentne systemy transportowe, dostosowane pojazdy i infrastruktura, podnoszenie świadomości i edukacja.

3.11 EKES zaleca, by w nadchodzącym dziesięcioleciu polityka w tym zakresie skupiała się na zróżnicowanej edukacji, szkoleniu i testowaniu wszystkich użytkowników dróg, zwłaszcza grup „zagrożonych”, osób młodszych i starszych, a także kategorii użytkowników dróg narażonych w szczególny sposób, takich jak motocykliści, piesi i rowerzyści.

3.12 Politykę na szczeblu UE powinien określać program działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego przewidujący jasne i rygorystyczne zalecenia oraz wytyczne dotyczące ich wdrażania przez państwa członkowskie. Ponadto Komisja powinna otrzymywać co roku sprawozdania obejmujące szczegółowo określone dane statystyczne, tak aby mogła szybko reagować, gdyby zaistniała taka potrzeba. Równocześnie Komisja powinna nalegać, by państwa członkowskie jak najszybciej wdrożyły istniejące i planowane przepisy prawa w dziedzinie bezpieczeństwa drogowego.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Ogromnym wyzwaniem z punktu widzenia skutecznej polityki bezpieczeństwa ruchu drogowego jest współpraca między instytucjami UE a władzami lokalnymi i krajowymi. Podczas gdy w kwestiach technicznych postęp można osiągnąć dzięki przyjęciu i wdrożeniu odpowiednich przepisów unijnych, zmianę zachowań użytkowników dróg można osiągnąć wyłącznie poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym. Z tego względu wydaje się, że rygorystyczne wytyczne UE oraz roczne sprawozdania składane Komisji przez państwa członkowskie będą miały kluczowe znaczenie.

4.2 Analizując skuteczność realizowanej w ostatnim dziesięcioleciu na szczeblu UE polityki w zakresie zmiany zachowań użytkowników dróg, EKES zmuszony jest stwierdzić, że nie była ona w pełni skuteczna ze względu na kwestie dotyczące pomocniczości oraz brak możliwości monitorowania. Do najważniejszych metod pozytywnego oddziaływania na zachowania użytkowników dróg, zwłaszcza młodych kierowców i osób starszych, należą szkolenia i kształcenie ustawiczne. Wprowadzając te środki, państwa członkowskie przyjęły różne podejścia, które czasami okazały się nieodpowiednie.

4.3 EKES wyraża przekonanie, że w odniesieniu do różnych typów zachowań, w nadchodzącym dziesięcioleciu polityka powinna skupiać się na szkoleniu i kształceniu wszystkich kategorii użytkowników dróg we wszystkich państwach członkowskich. Mogłaby na przykład polegać na wprowadzeniu w szkołach minimalnego wymiaru obowiązkowego kształcenia z wiedzy o ruchu drogowym oraz na zachęcaniu do ciągłego pogłębiania tej wiedzy na zasadach dobrowolności.

4.4 Państwa członkowskie powinny opracować regularne, ukierunkowane kampanie mające na celu podnoszenie świadomości tej problematyki w społeczeństwie oraz wpływanie na zachowania użytkowników dróg, w których zwracałyby uwagę obywateli na takie problemy związane z bezpieczeństwem ruchu drogowego, jak wzajemne poszanowanie, wyposażenie ochronne, prędkość, spożywanie alkoholu i zażywanie narkotyków, a jednocześnie skupiałyby się na egzekwowaniu obowiązujących przepisów.

4.5 W nowym programie działania szczególną uwagę należy poświęcić zróżnicowaniu zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego w poszczególnych krajach europejskich. W 2008 r. poziom zagrożenia w krajach wysokiego ryzyka był nawet czterokrotnie wyższy niż w krajach o niskim zagrożeniu. W przypadku krajów o poziomie zagrożenia wyraźnie przewyższającym średnią dla całej UE celem powinno być większe ograniczenie liczby zabitych i poważnie rannych w wypadkach drogowych, a w programie działania należałoby zaplanować zróżnicowane cele w zakresie zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych do 2020 r. w odniesieniu do poziomu z 2010 r.

4.6 W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpiła znaczna poprawa „bezpieczeństwa biernego i aktywnego”, głównie dzięki wprowadzeniu przez przemysł motoryzacyjny szerokiego wachlarza technicznych środków bezpieczeństwa zarówno w samochodach osobowych, jak i w pojazdach ciężarowych. Projekty w zakresie badań i rozwoju finansowane w ramach programów UE mogłyby nadać impuls dalszym ulepszeniom technologii ITS.

4.7 W związku z kryzysem gospodarczym pojawiło się nowe, coraz bardziej niebezpieczne zjawisko: wprowadzanie na rynek niezwykle tanich samochodów osobowych, które ledwie spełniają normy bezpieczeństwa. Aby zagwarantować bezpieczeństwo i poprawić jego poziom, należałoby, w przypadkach gdy jest to możliwe, podnieść poziom bezpieczeństwa istniejącej floty poprzez wyposażenie już użytkowanych pojazdów w nowe urządzenia bezpieczeństwa. Niezbędne jest prowadzenie kontroli okresowych i rocznych. Sytuacja przedstawia się jeszcze gorzej w sektorze pojazdów dwukołowych, w którym kluczową rolę odgrywają nadzór rynkowy i okresowe kontrole (2). Zdaniem EKES-u w tej sytuacji UE powinna podjąć działania i ustalić bardziej rygorystyczne normy bezpieczeństwa.

4.8 W związku z tym konieczna jest nowa unijna homologacja typu pojazdów dwukołowych, która przewidywałaby obowiązek wyposażania pojazdów z silnikiem o pojemności powyżej 150 cm3 w systemy ABS lub BCS, wprowadzenie kontroli przydatności do ruchu oraz szkoleń drugiego stopnia dla kierowców pojazdów dwukołowych w ramach nowelizacji dyrektywy w sprawie praw jazdy. Ponadto UE powinna wspierać kampanie uświadamiające z myślą o zagwarantowaniu przestrzegania podstawowych zasad bezpieczeństwa.

4.9 W kontekście wypadków drogowych istotne znaczenie ma zaprojektowanie drogi i pobocza. Z badań przeprowadzonych w tej dziedzinie wynika, że infrastruktura drogowa odegrała pewną rolę w około 30 % wypadków. Dlatego można tutaj wiele zyskać. Okazuje się, że główne przeszkody w zakresie poprawy bezpieczeństwa wiążą się nie tylko z ograniczeniami finansowymi, lecz także z ogólnym brakiem świadomości. Z danych statystycznych wynika, że najniebezpieczniejsze są często drogi wiejskie. Przyznawanie funduszy UE (TERN, fundusze strukturalne) powinno być zależne od oddawania do użytku bezpiecznych dróg. W każdym razie niezbędne jest, aby w projektowaniu, budowie i utrzymywaniu infrastruktury drogowej również uwzględnić bezpieczeństwo kierowców pojazdów dwukołowych.

4.10 Zdaniem EKES-u najskuteczniejszym działaniem zmierzającym do poprawy bezpieczeństwa infrastruktury zrealizowanym w ostatnim dziesięcioleciu był jeden z wniosków w ramach trzeciego europejskiego programu działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego: dyrektywa w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa dla tuneli (2004/54/WE). Wprowadzenie tej dyrektywy przyniosło istotne efekty w całej Europie.

4.11 W kwestii rozwoju infrastruktury EKES zaleca, by w nadchodzącym dziesięcioleciu program działań obejmował cel poprawy poziomu bezpieczeństwa w transeuropejskiej sieci drogowej oraz modernizacji przynajmniej 25 % dróg nienależących do transeuropejskiej sieci drogowej do poziomu sieci TREN. Do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego przyczyniłyby się także w znacznym stopniu decyzja Rady dotycząca zmienionej dyrektywy w sprawie zarządzania bezpieczeństwem infrastruktury drogowej, zawierającej wiążące załączniki techniczne oraz przewidującej szersze zastosowanie (także wobec dróg nienależących do sieci TREN), jak również przyjęcie europejskich wytycznych dotyczących bezpiecznej miejskiej infrastruktury drogowej. W perspektywie krótkoterminowej UE musi wspierać wczesne przyjęcie przez wszystkie państwa członkowskie czterech środków określonych w dyrektywie w sprawie infrastruktury: oceny oddziaływania na bezpieczeństwo ruchu drogowego, audytu bezpieczeństwa ruchu drogowego, zarządzania bezpieczeństwem sieci drogowej i kontroli stanu bezpieczeństwa.

4.12 Ze względu na współodpowiedzialność za powyższe kwestie EKES wyraża przekonanie, że silne przywództwo polityczne jest warunkiem wstępnym stworzenia autentycznej „przestrzeni bezpieczeństwa na drogach” obejmującej 27 państw członkowskich. Decydenci na szczeblu UE, ale także na szczeblu krajowym i regionalnym w państwach członkowskich, nie powinni mieć żadnych wątpliwości co do znaczenia współpracy we wprowadzaniu krótkookresowych i długookresowych zmian w ustawodawstwie, którym towarzyszyć powinny szeroko zakrojone kampanie informacyjne. Wykorzystanie fachowej wiedzy najważniejszych podmiotów prywatnych w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego w Europie zapewni odpowiednie wsparcie oraz zagwarantuje opłacalność.

4.13 W sektorze prywatnym ważnego kroku we właściwym kierunku mogą dokonać pracodawcy zarządzający flotami przedsiębiorstwa, jako że misje służbowe i dojazdy do pracy stanowią główne źródło zagrożeń. W rzeczywistości środki na rzecz zmniejszenia liczby śmiertelnych wypadków drogowych powinny obejmować wszystkie rodzaje prowadzenia pojazdów w związku z wykonywaniem pracy, nie tylko sektor drogowego transportu towarowego.

4.13.1 Pracodawcy działający w sektorze publicznym i prywatnym powinni propagować dobre praktyki na rzecz ograniczenia kolizji związanych z dojazdem do pracy, zachęcając personel do przestawienia się, w miarę możliwości, na transport publiczny, opracowując wytyczne dotyczące bezpieczeństwa floty i monitorując wyniki floty w zakresie bezpieczeństwa. Dobrym przykładem w tej dziedzinie jest projekt PRAISE (3) współfinansowany przez Komisję Europejską, mający na celu przyśpieszenie prac związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem ruchu drogowego związanego z wykonywaniem pracy i dostarczenie odpowiedniej wiedzy specjalistycznej pracodawcom. Ta kwestia mogłaby zainteresować również Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA).

4.13.2 W tym samym celu opracowywana jest obecnie nowa międzynarodowa norma ISO 39001 w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego związanego z wykonywaniem pracy; ma zostać stworzona do końca 2011 r. Komisja Europejska powinna zachęcić wszystkich sygnatariuszy karty bezpieczeństwa ruchu drogowego do jak najszybszego poddania się certyfikacji ISO 39001.

4.14 Wśród pozostałych warunków powstania „przestrzeni bezpieczeństwa na drogach” należy wymienić: lepszą dostępność porównywalnych danych statystycznych dotyczących poszczególnych państw członkowskich, informacje zwrotne przekazywane Komisji co roku przez państwa członkowskie, utworzenie systemu monitoringu i kontroli na szczeblu UE przez europejską agencję bezpieczeństwa ruchu drogowego, należyte i szybkie wdrożenie prawodawstwa UE przez wszystkie państwa członkowskie, większe skupienie się na szkoleniach i kształceniu ustawicznym oraz poświęcanie szczególnej uwagi młodszym użytkownikom dróg i osobom starszym.

4.15 EKES sugeruje, by program działań obejmował ambitne, ale realne cele. Z powodów politycznych, tak jak w przeszłości, cel na przyszłą dekadę powinien mieć charakter ogólny. Jeżeli chodzi o zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych, EKES nie będzie angażował się w dyskusję i nie zamierza podawać dokładnej wielkości procentowej, jednakże zdecydowanie zaleca przyjęcie konkretnych celów zmniejszenia liczby osób, które odnoszą ciężkie obrażenia oraz tych użytkowników dróg, którzy są najbardziej narażeni na wypadki, jak piesi, rowerzyści i motocykliści odnoszący obrażenia w wypadkach drogowych.

4.16 Ponadto, w miarę możliwości poprzez Agencję Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, UE powinna nie tylko ustanowić cel długoterminowy, lecz także cele pośrednie, wprowadzając program pomocy technicznej wspierający państwa członkowskie o słabszych wynikach, by mogły one opracować krajową strategię zmniejszenia liczby ofiar.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Dz.U. C 80 z 30.3.2004, s. 77–80.

(2) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 30.

(3) PRAISE: preventing road accidents and injuries for the safety of employees (zapobieganie wypadkom drogowym i obrażeniom z myślą o bezpieczeństwie pracowników), www.etsc.eu/PRAISE.php

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/33

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie struktur finansowania MŚP w kontekście obecnej sytuacji finansowej (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/07

Sprawozdawca: Anna Maria DARMANIN

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

struktur finansowania MŚP w kontekście obecnej sytuacji finansowej.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 121 do 1 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES zachęca Komisję do wzmocnienia instrumentów finansowania przewidzianych dla MŚP poprzez zachowanie systemu gwarancji w ramach programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji również po upływie obecnego okresu finansowania, a także poprzez zapewnienie MŚP łatwego dostępu do środków z funduszy strukturalnych oraz poprzez jasne sformułowanie priorytetów. W obecnym kontekście mniejszych środków własnych, instytucje udzielające gwarancji zapewniają swoim partnerom bankowym użyteczny mechanizm łagodzący zgodnie z regulacjami kapitałowymi Bazylea II. W związku z tym należy wspierać instytucje gwarancji wzajemnych.

1.2 EKES zaleca ustanowienie platform handlowych dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP. Na wielu uznanych rynkach giełdowych obowiązuje zbyt wiele wymogów w zakresie sprawozdawczości, a procedury są zbyt przewlekłe, by mogły być na nich notowane MŚP. Ponadto barierą nie do pokonania – także na rynkach alternatywnych czy mniejszych giełdach – są zazwyczaj koszty. Regionalne miniplatformy, których działanie koordynowałaby sieć europejska, stanowiłyby nowe narzędzie umożliwiające pozyskiwanie nowego kapitału dla małych przedsiębiorstw. Zachęciłoby to w większym stopniu do finansowania poprzez kapitał podwyższonego ryzyka oraz ze środków oferowanych przez anioły biznesu. Tego rodzaju platformy pomogłyby małym funduszom typu venture wspierać małe przedsiębiorstwa.

1.3 MŚP, a zwłaszcza mikroprzedsiębiorstwa, doświadczają większych trudności z dostępem do finansowania. Ponadto dla ogółu społeczeństwa sprawą niejasną pozostaje kwestia, dokąd trafiły pieniądze przeznaczone na ratowanie banków. Być może niewskazana jest publikacja tych danych przez banki, z drugiej strony jednak zdaniem EKES-u wydaje się, że banki powinny raczej przeznaczać uzgodniony odsetek środków wsparcia (w krajach, w których zostały one zastosowane) na linie kredytowe dla małych firm i mikroprzedsiębiorstw, a zwłaszcza na przedsięwzięcia innowacyjne.

1.4 EKES zachęca do opracowania ram, które ułatwiałyby tworzenie instytucji mikrofinansowania partycypacyjnego i etycznego. Taka metoda finansowania z pewnością może być korzystna dla MŚP, ponieważ opiera się ona na podziale ryzyka i zysków, stabilnym finansowaniu i unikaniu spekulacji. Komisja powinna poważnie potraktować zjawisko, jakim jest bankowość partycypacyjna. EKES wzywa Komisję, by opracowała zieloną księgę, na podstawie której można będzie podjąć na szczeblu europejskim dyskusję na temat bankowości partycypacyjnej. Samodzielne inicjatywy podejmowane przez takie kraje, jak Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg czy Malta są krokiem pozytywnym, mogą jednak utrudniać dalszą integrację sektora usług finansowych w UE. Ponadto odrębne i nieskoordynowane inicjatywy mogą okazać się mniej skuteczne niż wynikałoby z potencjału tego rodzaju finansowania w takich kwestiach, jak podział ryzyka i zysków czy społeczne podejście do zagadnienia finansowania. Zachęcanie do mikrofinansowania w stylu islamskim mogłoby się także stać bodźcem dla nowej przedsiębiorczości, a jednocześnie w pewnych regionach pomogłoby w walce z ubóstwem. W tym kontekście należałoby opracować dyrektywę przewidującą i obejmującą swym zakresem alternatywne metody finansowania oraz zachęcającą do ich stosowania, która gwarantowałaby tym metodom takie same warunki, z jakich korzystają inne konwencjonalne metody finansowania.

1.5 EKES zaleca, by państwa członkowskie bezpośrednio udzielały kredytów MŚP albo dawały instytucjom finansowym pełne lub częściowe gwarancje, aby zachęcać je do udzielania kredytów MŚP. Praktykę tę w czasie kryzysu finansowego zastosowano w szeregu państw członkowskich i okazała się ona skutecznym rozwiązaniem łagodzącym trudności MŚP w dostępie do finansowania.

1.6 Zdaniem EKES-u Europejski Fundusz Inwestycyjny powinien inwestować w MŚP albo bezpośrednio, albo poprzez subfundusz na potrzeby danej dziedziny, jak np. Fundusz Młodej Przedsiębiorczości, który stymulowałby także ducha przedsiębiorczości. Ponadto środki EBI należy przydzielać tym bankom pośredniczącym, które w pełni wspierają MŚP. EKES sugeruje również, że aby zachęcić banki pośredniczące do wykorzystywania środków EBI na potrzeby MŚP, EBI powinien razem z nimi ponosić związane z tym ryzyko.

1.7 EKES zaleca stosowanie różnych form finansowania przez banki, w tym finansowanie partycypacyjne, innowacyjne i etyczne. Zakres finansowania tego rodzaju, jak oferowane przez Grameen Bank w Bangladeszu, może być bardzo ograniczony ze względu na regulacje kapitałowe Bazylea II. Instytucje finansujące nie są w stanie zajmować się problemem, powinny się raczej skupić na rozwiązaniach, tzn. system kredytowy musi się opierać na analizie społecznego kontekstu, a nie na z góry ustalonych technikach bankowych. Dlatego też należy jak najszybciej dokonać przeglądu regulacji kapitałowych Bazylea II bądź też przyjąć porozumienie, które obejmowałoby rodzaje finansowania odbiegające od metod konwencjonalnych.

1.8 W UE pojawiają się sieci aniołów biznesu. Niestety wydaje się, że nie podlegają one żadnym regulacjom, w związku z czym istnieje ryzyko poważnych nadużyć, które zniechęcałoby przedsiębiorców do korzystania z tej jakże istotnej metody finansowania rozwoju. Należy zatem opracować ramy prawne, które zachęcałyby do tworzenia sieci aniołów biznesu lub podejmowania podobnej działalności.

1.9 EKES zaleca wprowadzenie w państwach członkowskich zachęt podatkowych dla aniołów biznesu i ich sieci, w tym także dla inwestorów będących członkami rodziny, takich jak np. rodzice przedsiębiorcy. Wielu młodych przedsiębiorców sięga po środki zgromadzone przez rodzinę, gdyż nie mają oni dostępu do innych źródeł finansowania. Inwestorów tych powinno się wynagradzać i zachęcać za pomocą ulg podatkowych.

2. Wprowadzenie i kontekst

2.1 Państwa członkowskie UE stanęły w obliczu poważnego wyzwania: muszą one zachęcać do przedsiębiorczości oraz wzmacniać jej ducha. Rada Europejska wyznaczyła ten cel w marcu 2000 r. w Lizbonie z myślą o zwiększeniu zatrudnienia, reformie gospodarczej oraz zapewnieniu większej spójności społecznej. 21 stycznia 2003 r. Komisja Europejska opublikowała Zieloną księgę na temat przedsiębiorczości w Europie. W dokumencie tym skupiła się ona na problemie, iż zbyt mało Europejczyków zakłada swoje własne przedsiębiorstwa, oraz na kwestii braku ciągłego wzrostu w przedsiębiorstwach już istniejących.

2.2 Rozwój przedsiębiorczości niesie ze sobą istotne korzyści zarówno pod względem gospodarczym, jak i społecznym. Przedsiębiorczość jest nie tylko motorem zatrudnienia, innowacji, konkurencyjności i wzrostu, lecz także przyczynia się do osobistego spełnienia i realizacji celów społecznych (1).

2.3 Korelacja między przedsiębiorczością a kondycją gospodarczą kraju wynika z faktu utrzymywania się przedsiębiorstw na powierzchni, innowacji, stymulowania zatrudnienia, postępu technologicznego oraz wzrostu wydajności i eksportu. Dlatego też przedsiębiorczość korzystna jest nie tylko z punktu widzenia zaangażowanych w nią osób, lecz także w całościowej perspektywie dla ogółu społeczeństwa.

2.4 W badaniu przeprowadzonym przez Centrum Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Gospodarczym finansowanie początkowe (start-up) było jednym z najczęściej wymienianych problemów, z jakimi borykają się młodzi przedsiębiorcy (obok administracyjnych wymogów prawnych). Jednak tylko około 40 % ankietowanych organizacji specjalistycznego wsparcia uznało je za większe niż ograniczenia finansowe w przypadku innych małych przedsiębiorstw. Wiele nowych firm ma trudności ze zdobyciem zabezpieczenia dla kredytu zaciąganego na uruchomienie przedsiębiorstwa, tym niemniej w przypadku młodych przedsiębiorców może to stanowić większą przeszkodę ze względu na fakt, iż mieli oni bardziej ograniczone możliwości zgromadzenia aktywów, które mogłyby posłużyć temu celowi. Oczywiście w praktyce utrudnienie to ma różne znaczenie w zależności od danego sektora czy rodzaju działalności gospodarczej.

2.5 Obecny kryzys gospodarczy ma niekorzystny wpływ na przedsiębiorczość, zwłaszcza jeżeli chodzi o sposób, w jaki oddziałuje na MŚP. EKES szczegółowo poruszał problematykę kryzysu finansowego i jego skutków, a także wypowiadał się na temat kluczowej roli sektora bankowego w tym zakresie. W rzeczywistości MŚP wciąż boleśnie odczuwają skutki kryzysu i nadal mają trudności z dostępem do finansowania.

2.6 Jednakże w obecnej sytuacji kredyty bankowe ciągle jeszcze są trudne do zdobycia (pomimo znacznych obniżek podstawowych stóp procentowych dla kredytów) ze względu na:

—	straty wynikające ze stosowanej w rachunkowości wyceny opartej na wartościach rynkowych (procedura, zgodnie z którą banki obniżają wartość papierów wartościowych uwzględnionych w ich bilansach, ponieważ na papiery te w przewidywalnej przyszłości nie ma rynków zbytu);

—	rosnące złe długi klientów lub zadłużenie, którego spłata jest wątpliwa, a które wynikają z tej samej recesji;

—	brak finansowania na rynku międzybankowym – zjawisko, które według naszych obserwacji jak dotąd nie zanika pomimo interwencji wielu rządów;

—	stały czynnik strachu – bankowcy obawiający się o swoją pracę są mniej skłonni do podejmowania jakichkolwiek na pozór ryzykownych decyzji kredytowych.

2.7 A zatem kapitał bankowy jest racjonowany – trafia bądź do dotychczasowych klientów, na których utratę bank nie może sobie pozwolić, bądź też lokowany jest w wysokiej jakości instrumentach o stałym dochodzie, takich jak państwowe obligacje skarbowe. W sytuacji, gdy rosną potrzeby kredytowe rządów, które pragną zasilić gospodarkę nowymi środkami, rośnie dostępność państwowych papierów dłużnych, a to z kolei oznacza mniej środków na kredyty dla przedsiębiorstw i konsumentów.

3. Krótka charakterystyka MŚP w oderwaniu od oficjalnych statystyk

3.1 Istnieje szereg cech, które wyróżniają MŚP. Wymienienie ich wszystkich z osobna nie oddałoby dynamiki MŚP. Warto jednak przedstawić w skrócie przynajmniej kilka z nich.

3.2 MŚP to zazwyczaj rodzinne firmy wielopokoleniowe, w których dana rodzina jest ważnym, jednak często niewystarczającym, inwestorem. Zazwyczaj mają one zasięg lokalny, co wpływa na ich metodologię kooperacji i sposób prowadzenia rekrutacji (często duża ostrożność). Nie ma w nich wyraźnego rozróżnienia między zarządzaniem przedsiębiorstwem a jego własnością, a ponadto niejednokrotnie występują w nich ścisłe związki między pracownikami a właścicielami (co zwiększa lojalność obu stron). MŚP są elastyczne, dynamiczne i chętnie przyjmują innowacje. Ich typową cechą jest awersja do ryzyka w zarządzaniu przepływami gotówkowymi, wykorzystują swoje rezerwy zanim zwrócą się do instytucji kredytowych oraz borykają się ogromną biurokracją, gdy ubiegają się o finansowanie i biorą kredyty.

3.3 Fakt, iż MŚP postrzegane są jako klienci, z którymi wiąże się większe ryzyko kredytowe, wynika po części z ich własnej natury – są to często przedsiębiorstwa młode, wrogo nastawione do przewlekłych, biurokratycznych procedur typowych dla systemów finansowania, nie dysponują wystarczającymi zabezpieczeniami oraz z uwagi na ich rozmiary zazwyczaj brakuje im narzędzi zarządzania ryzykiem.

3.4 Należy odnotować, że problemy, z jakimi borykają się MŚP, w jeszcze większym stopniu dotyczą mikroprzedsiębiorstw.

4. Instrumenty finansowania

4.1 Notowanie na uznanym rynku giełdowym – Pierwsze oferty publiczne zazwyczaj kojarzone są z spółkami dobrze już prosperującymi, które pragną pozyskać kapitał długoterminowy za pomocą akcji (udziałów) lub długu (obligacji) notowanych na oficjalnych rynkach. Dzieje się to zwykle przed fazą ekspansji, kiedy właściciele lub kapitał typu podwyższonego ryzyka (venture capital) szukają możliwości „wyjścia” ze spółki. Istnieją również rynki równoległe, które zazwyczaj jednak nie są odpowiednie dla mikroprzedsiębiorstw i tylko największe firmy z sektora małych przedsiębiorstw są w stanie podążać tym szlakiem. Chociaż rynki alternatywne są zazwyczaj uregulowane w mniejszym stopniu, obowiązują na nich te same wymogi informacyjne. Koszt wejścia na giełdę może wynieść 500 tys. EUR, a nawet więcej.

4.2 Nowe źródła finansowania, bankowość partycypacyjna – Nowym zjawiskiem w całej Europie jest nowa forma bankowości znana jako banki partycypacyjne lub etyczne, określana także mianem bankowości islamskiej. Sposób jej funkcjonowania jest w obecnym kontekście interesujący i prawdopodobnie odpowiedni dla MŚP oraz ich wymagań. Oferuje ona instrumenty, z których wiele nie jest nowością w krajach europejskich. Rozwój tego rodzaju finansowania jest jednak utrudniony przez pewne prawodawstwo, a w szczególności przepisy podatkowe. Niestety różne państwa członkowskie UE (takie jak Wielka Brytania, Francja, Luksemburg, Niemcy, Malta i Włochy) przyjmują własne rozwiązania, powodując tym samym ryzyko powstania sytuacji, w której trzeba będzie udzielać zezwoleń (passporting) na rynku wewnętrznym. Być może jednak znalazłyby się instrumenty prawne, które pozwoliłyby instytucjom finansowym o charakterze partycypacyjnym przebić się na rynku UE (2).

4.2.1 Taka metoda finansowania z pewnością może być korzystna dla MŚP, gdyż opiera się ona na podziale ryzyka i zysków, stałym finansowaniu i unikaniu spekulacji oraz pewnych rodzajów inwestycji.

4.2.2 Zupełnie nowym i stale rozwijającym się zjawiskiem jest islamskie mikrofinansowanie. Składa się nań szereg usług finansowych przeznaczonych dla osób, które tradycyjnie uznawane są za niekwalifikujące się do korzystania z usług bankowych, ponieważ nie dysponują poręczeniem, które mogłoby zabezpieczyć instytucję finansową przed ryzykiem straty.

4.2.3 Prawdziwie rewolucyjną cechą koncepcji mikrofinansowania jest fakt, iż daje szansę osobom, którym odmówiono dostępu do rynków finansowych, otwiera im nowe perspektywy i zapewnia im możliwość zrealizowania wreszcie swoich własnych projektów i pomysłów za pomocą własnych środków oraz pozwala im uniknąć konieczności sięgania po pomoc, dotacje czy uzależniania się od innych. Doświadczenia w zakresie mikrofinansowania na całym świecie wskazują bezsprzecznie, że biedni potrzebują szerokiego wachlarza usług finansowych, gotowi są ponosić związane z nimi koszty oraz jak najbardziej kwalifikują się do korzystania z usług bankowych. Grupę docelową mikrofinansowania stanowią ci spośród biednych, którzy żyją na skraju granicy ubóstwa, którzy mogliby łatwiej osiągnąć godny poziom życia i którzy mają przedsiębiorcze pomysły, lecz którym brakuje dostępu do formalnych rynków finansowych.

4.2.4 Jak dotąd na ten temat przeprowadzono tylko kilka badań, a doświadczenia w tym zakresie są wciąż stosunkowo ograniczone, wynika z nich jednak, że rozwiązanie to ma ogromny potencjał zarówno w walce z ubóstwem, wykluczeniem finansowym i społecznym, jak i w zakresie poszerzania i wzbogacania bazy klientów instytucji finansowych w krajach rozwijających się w islamskim kontekście kulturowym. Dlatego też bankowość partycypacyjna wykazała, że skupia się nie tylko na odnoszeniu sukcesów finansowych, lecz także na maksymalizacji korzyści społecznych poprzez tworzenie zdrowszych instytucji finansowych, które mogą świadczyć skuteczne usługi finansowe, również na poziomie zwykłych obywateli.

4.3 Systemy finansowania ze środków publicznych i unijnych – Poprzez swoich pośredników rządy angażują się w promowanie przedsiębiorczości za pomocą różnych środków, takich jak zachęty podatkowe i systemy finansowania, jak np. dotacje oferowane w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego.

4.3.1 Niemniej wykorzystanie pewnych inicjatyw obejmujących kapitał początkowy i zalążkowy kształtuje się jednak poniżej oczekiwań.

4.4 Anioły biznesu, czyli inwestorzy prywatni lub nieformalni inwestorzy dostarczający kapitału podwyższonego ryzyka, klasyfikowani są jako niestandardowe źródła finansowania i przede wszystkim zapewniają kapitał akcyjny przedsiębiorstwom począwszy od fazy zalążkowej po wczesną fazę wzrostu.

5. Działania ramowe zmierzające do pokonania załamania w zakresie inwestycji i finansowania oraz mające ułatwić MŚP dostęp do kredytów

5.1 Kluczowe znaczenie w obecnej sytuacji gospodarczej ma jak najszybsze wdrożenie programu Small Business Act (SBA). EKES z zadowoleniem przyjął przedstawiony przez Komisję program, a teraz pragnie ponownie podkreślić pierwszorzędną wagę, jaką ma realizacja zaproponowanych w nim inicjatyw.

5.1.1 W czasach, gdy płynność finansowa jest dla MŚP luksusem, wzywamy do nowelizacji dyrektywy w sprawie opóźnień w płatnościach, tak aby zagwarantować MŚP terminowe regulowanie należności we wszystkich transakcjach handlowych oraz przestrzeganie 30-dniowego terminu kredytu kupieckiego. Niemniej jednak jej przepisy powinny być egzekwowalne i przestrzegane również przez dostawców (zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym).

5.1.2 Dyrektywą, która wymaga szybkiego wdrożenia jest także dyrektywa w sprawie obniżonych stawek VAT na pracochłonne usługi świadczone lokalnie, w przypadku których usługodawcami są najczęściej MŚP. Choć wzbudziła ona pewne kontrowersje, uważa się, że taka dyrektywa miałaby stymulujący wpływ na praktykę handlową MŚP, gdyż zwiększałaby ich atrakcyjność w oczach konsumentów.

5.2 Według danych Europejskich Izb Gospodarczych 30 % MŚP ma problemy z płynnością, z których jedna czwarta wynika z odmowy udzielenia kredytu przez banki. W okresie, gdy banki znajdują się pod stałą obserwacją i w niezwykle zachowawczy sposób podchodzą do kwestii finansowania, zastosowanie tak konserwatywnego systemu w stosunku do MŚP w niekorzystny sposób oddziałuje na całą gospodarkę.

5.2.1 UE zwiększyła ilość środków w systemie bankowym przeznaczonych dla MŚP, zasilając fundusze EBI w ramach planu naprawczego. Jednakże z doświadczeń MŚP wynika, że dostęp do kredytów bankowych wciąż jest bardzo utrudniony. Dlatego też choć wydaje się, że pieniądze te zostały przeznaczone na kredytowanie MŚP, w rzeczywistości nie docierają one do tych przedsiębiorstw. Jest zatem istotne, by bankami pośredniczącymi wybieranymi do zarządzania pieniędzmi EBI były banki, które w pełni wspierają MŚP. EBI powinien zmienić pośrednika, jeśli ten systematycznie nie przekazuje tych środków małym i średnim przedsiębiorstwom. Wreszcie z myślą o zachęceniu banków pośredniczących, by z pieniędzy EBI rzeczywiście udzielały kredytów MŚP, ryzyko związane z takimi kredytami powinny wspólnie ponosić EBI i wspomniane banki, a nie tylko te drugie.

5.3 Istotną kwestią, zwłaszcza w przypadku nowych przedsiębiorstw rozpoczynających działalność, jest dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka. Rynek kapitału podwyższonego ryzyka inwestującego na wczesnych etapach rozwoju przedsiębiorstw wynosi w Europie tylko około 2 mld EUR rocznie, co jak się okazuje stanowi zaledwie około 25 % wartości tego rynku w USA. Tylko jedno na 50 MŚP ubiega się o finansowanie z funduszy podwyższonego ryzyka. Nie ma problemu z dostępem do informacji na temat finansowania przez kapitał typu venture, tym niemniej tradycyjne MŚP często nie zdają sobie sprawy z możliwości uzyskania środków z tego rodzaju funduszy. Wiąże się to również z konserwatywnym podejściem do ryzyka obserwowanym wśród przedsiębiorców europejskich, którzy korzystają raczej z usług bankowych niż z kapitału podwyższonego ryzyka.

5.4 Istotnym obszarem działalności dla MŚP są przetargi publiczne, niemniej jednak przedsiębiorstwa te są obecnie mniej konkurencyjne na tym poziomie ze względu na doświadczenie większych graczy oraz z uwagi na rygorystyczne uregulowania dotyczące gwarancji bankowych i sprawozdań z obrotów finansowych. W ramach przetargów publicznych należy wprowadzić inicjatywy bardziej przyjazne dla MŚP, takie jak niższe wymogi kapitałowe związane z gwarancjami bankowymi, zachęcanie MŚP do składania ofert i wspieranie konsorcjów MŚP.

5.5 Najważniejszym priorytetem z punktu widzenia MŚP jest ograniczanie biurokracji, gdyż ponoszą one niewspółmierny ciężar regulacyjny i administracyjny w porównaniu z większymi przedsiębiorstwami. Udowodniono, że z uwagi na obowiązki ustawowe duża firma wydaje średnio 1 EUR na pracownika, natomiast w przypadku małego przedsiębiorstwa kwota ta sięga nawet 10 EUR. Stawiając sobie za cel zmniejszanie biurokracji, Komisja obrała właściwą drogę, wciąż jednak daleko jest jeszcze do poziomu, przy którym stanowiłoby to skuteczną pomoc dla MŚP.

5.6 Przyszłość naszej gospodarki zależy od trwałej konkurencyjności. Należy zatem wspierać w procesie finansowania MŚP, które respektują zasady zrównoważonego rozwoju i funkcjonują w ramach gospodarki ekologicznej.

5.7 W zakresie pomocy MŚP zajmującym się nowymi technologiami znaczną rolę odgrywa finansowanie ze środków unijnych. Jednakże należy zachęcać MŚP będące dostawcami bardziej tradycyjnych produktów i usług, by decydowały się na innowacyjne podejścia nawet w swoich własnych obszarach działalności. Należy w większym stopniu skonsolidować instrumenty finansowania, tak aby mogły one wspierać również szeroki wachlarz rodzajów działalności.

5.8 EKES uznaje fakt, że w dobie kryzysu pomocne okazały się takie stowarzyszenia, jak członkowie AECM. Komitet zachęca Komisję, by nadal dbała o zapewnianie sprzyjających warunków, aby tego rodzaju organizacje mogły w dalszym ciągu wspierać MŚP poprzez swoje gwarancje dla takich przedsiębiorstw w zakresie finansowania.

5.9 Istotnym narzędziem w tym zakresie z punktu widzenia MŚP był program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji, dlatego też EKES zachęca Komisję do zachowania instrumentu gwarancji dla MŚP w tym programie po roku 2013.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Sprawozdanie analityczne z badania Flash Eurobarometr na temat przedsiębiorczości w UE (25 państw członkowskich), Stanach Zjednoczonych, Islandii i Norwegii.

(2) Zob. „Islamic Finance in a European Union Jurisdiction Workshops Report” opublikowany przez Maltański Instytut Zarządzania, Maltańskie Stowarzyszenie Pracodawców i Maltański Związek Pracowników Bankowości.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/38

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Po kryzysie: nowy system finansowy dla rynku wewnętrznego” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/08

Sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA

Współsprawozdawca: Umberto BURANI

Dnia 18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Po kryzysie: nowy system finansowy dla rynku wewnętrznego”.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 160 do 8 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 W niniejszej opinii z inicjatywy własnej Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) stawia sobie za zadanie określenie niektórych możliwych reform europejskiego systemu finansowego – w tym sposobu jego uregulowania i lepszego funkcjonowania – w celu zmniejszenia zagrożeń systemowych. Niedawny kryzys może znów przybrać na sile i gwałtowności, jeśli nie położy się kresu dzikiej spekulacji i jeśli rządy nie udzielą odpowiedzi, na które oczekuje się już zbyt długo.

1.2 Jaki powinien być system finansowy dla rynku wewnętrznego po kryzysie? Głównymi podmiotami systemu finansowego, które zostaną wezwane do zmiany swoich zachowań, dostosowania się do bardziej rygorystycznych przepisów i dostosowania własnej struktury do nowych zadań, jakie zostaną im przydzielone, są: EBC, ESBC, banki komercyjne, banki inwestycyjne, instytucje finansowe o strukturze organizacji wzajemnej pomocy i spółdzielni, instytucje finansowe realizujące cele etyczne, towarzystwa ubezpieczeń, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, fundusze typu private equity, fundusze hedgingowe, agencje ratingowe, wytwórcy, dystrybutorzy i sprzedawcy produktów finansowych i papierów wartościowych, giełdy, rynki nieregulowane, organy regulacyjne, organy nadzoru, agencje oceniające wiarygodność kredytową.

1.3 Nie należy generalizować i uznawać wszystkich uczestników rynku za podmioty ponoszące odpowiedzialność w równym stopniu. Na szczęście niektóre ważne sektory, w tym ważne grupy transnarodowe, nie odczuły bezpośrednio skutków kryzysu, ponieważ ich działalność nie była powiązana z „wielkim kasynem finansowym”. Towarzystwa ubezpieczeń, banki spółdzielcze i ludowe, kasy oszczędnościowe, a także główne europejskie i światowe banki komercyjne nie musiały korygować swoich bilansów z powodu strat finansowych ani zwracać się o pomoc do rządów swoich krajów.

1.4 EKES zgadza się ze stwierdzeniem Tomasza Baty z 1932 r. iż „przyczyną kryzysu jest upadek moralny” i zauważa także, że nic się niestety nie zmieniło! Dla pracowników, emerytów i rencistów, przedsiębiorstw, obywateli, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, konsumentów i użytkowników bardzo istotne znaczenie ma możliwość polegania – przy uzasadnionych kosztach – na skutecznym i pewnym systemie finansowym, w ramach którego można bezpiecznie gromadzić oszczędności i uzyskać wsparcie na realizację przedsięwzięcia gospodarczego oraz który postrzega się jako niezbędny instrument wzrostu gospodarczego i gwarant realizacji zadań ważnych dla społeczeństwa, związanych z emeryturami, rentami, ubezpieczeniami zdrowotnymi i ubezpieczeniami od wypadków oraz odszkodowaniami. Bardzo poważny kryzys finansowy naraził to wszystko na niebezpieczeństwo z powodu powszechnej utraty zaufania.

1.5 Należy odbudować kapitał zaufania do instytucji finansowych, a także do instytucji politycznych oraz organów regulacyjnych i organów nadzoru, które nie potrafiły i nie były w stanie uniknąć tej katastrofalnej sytuacji, która, jak wynika z najnowszych szacunków MFW, spowodowała dotąd straty w wysokości 2300 miliardów euro.

1.6 Opinia publiczna została głęboko poruszona. Kryzys płynności, który nastąpił po kryzysie finansowym, uderzył w gospodarkę realną i wywołał bardzo negatywny skutek: poziom bezrobocia wzrósł do ponad 10 %, osiągając najwyższe wartości na Łotwie (22 %) i w Hiszpanii (19 %), a całkowita liczba bezrobotnych przekroczyła w grudniu poziom 23 milionów osób. Liczba ta ma jeszcze wzrosnąć. We wszystkich budżetach publicznych odnotowano olbrzymie deficyty wymagające podjęcia działań naprawczych, które z pewnością nie przyczynią się do wzrostu, lecz wpłyną na spowolnienie ożywienia gospodarczego, które – jak wynika z prognoz – i tak ma być niepełne, tzn. bez pozytywnych skutków dla zatrudnienia.

1.7 W ostatnich latach EKES sporządził szereg opinii zawierających uwagi, które często były ignorowane. Gdyby się do nich odpowiednio ustosunkowano, z pewnością pomogłyby uniknąć, a przynajmniej ograniczyć niszczące skutki kryzysu.

1.8 EKES wzywa instytucje europejskie do przyśpieszenia procesu reform. Po upłynięciu około półtora roku od przedstawienia wniosków grupy de Larosière’a europejski proces decyzyjny nie wkroczył jeszcze w fazę końcową. Niestety rządy osłabiły projekt reformy, wykluczając na przykład możliwość interwencji organu europejskiego w działania transnarodowych instytucji finansowych.

1.8.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem komunikat Komisji w sprawie inicjatyw legislacyjnych, które zostaną podjęte w celu wzmocnienia regulacji i przejrzystości funkcjonowania rynku finansowego. Propozycje działań, które pojawiły się podczas sporządzania niniejszej opinii, są krokiem we właściwym kierunku. Do najważniejszych aspektów należy wzmocnienie nadzoru nad agencjami oceniającymi wiarygodność kredytową i rozpoczęcie debaty na temat ładu korporacyjnego. Pakiet propozycji uzupełniają sprawozdania na temat wynagrodzeń dla osób zajmujących stanowiska kierownicze oraz na temat polityki wynagrodzeń. Komisja zobowiązała się do przedstawienia w terminie 6-9 miesięcy dalszych propozycji w celu usprawnienia funkcjonowania rynków instrumentów pochodnych, odpowiednich środków dotyczących krótkiej sprzedaży i swapu ryzyka kredytowego oraz zmian do dyrektywy w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID).

1.8.2 EKES czeka z dużym zainteresowaniem na pozostałe zapowiadane inicjatywy w dziedzinie odpowiedzialności: zmianę dyrektywy w sprawie systemów gwarantowania depozytów oraz dyrektywy w sprawie systemów rekompensat dla inwestorów. Dokonany zostanie przegląd dyrektywy w sprawie nadużyć na rynku i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych („CRD IV”); trwają także prace nad nowym wnioskiem dotyczącym detalicznych produktów inwestycyjnych w pakietach. W celu ograniczenia arbitrażu regulacyjnego Komisja opublikuje komunikat w sprawie kar w służbach finansowych.

1.9 EKES uważa, że należy zintensyfikować prace nad przygotowaniem pokryzysowego systemu finansowego, który powinien być przejrzysty, oparty na zasadach odpowiedzialności społecznej i etycznej, objęty skuteczniejszą kontrolą i innowacyjny. Musi on także charakteryzować się zrównoważonym wzrostem, zgodnym z resztą systemu gospodarczego, ukierunkowanym na tworzenie wartości w perspektywie średnio- i długoterminowej, tj. trwałym wzrostem.

1.10 W sektorze finansowym pracują miliony osób. Przeważająca część tej grupy to osoby postępujące zgodnie z zasadami moralnymi, wykonujące swoją pracę w sposób profesjonalny i zasługujące na powszechny szacunek. Niewielka grupa osób bez poczucia odpowiedzialności i skrupułów naraziła na szwank reputację całej kategorii pracowników.

1.11 EKES zaleca zapewnienie większej przejrzystości, przede wszystkim w określaniu zagrożeń. Rynki pozagiełdowe nie powinny być otwarte na transakcje dwustronne, lecz na transakcje realizowane wyłącznie za pośrednictwem partnera centralnego, który monitorując poziom ogólnego ryzyka, może ograniczać dostęp do transakcji stronom zbyt narażonym na takie ryzyko. Transakcje takie powinny odbywać się na jednej platformie lub co najwyżej na określonym zbiorze platform, co pozwoli zwiększyć przejrzystość rynków.

1.12 W sektorze finansowym wszystkie rodzaje działalności i zachowań powinny być powiązane z zasadami społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Dotąd najważniejsza była wielkość sprzedaży, a nie właściwe zalecenia dotyczące inwestycji. Należy przywrócić wysoki poziom etyki zawodowej, zaś stowarzyszenia zawodowe, które powinny nakłaniać do właściwego postępowania za pomocą działań zapobiegawczych powinny jasno wyrazić dezaprobatę oraz ukarać przedsiębiorstwa uznane za winne nieuczciwych zachowań, oszustw oraz czynów podlegających odpowiedzialności karnej.

1.13 System zarządzania w organach krajowych i europejskich powinien być bardziej otwarty i demokratyczny oraz umożliwiać udział zainteresowanych stron w działaniach w zakresie regulacji i nadzoru. Należy uznać rolę pracowników, przedsiębiorstw, konsumentów i użytkowników w ładzie korporacyjnym. EKES zaleca większe zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w proces konsultacji i oceny skutków. Ostatnie decyzje Komisji w sprawie wyboru grup ekspertów nadal stawiają w uprzywilejowanej pozycji wyłącznie sektor, bez odpowiedniego angażowania konsumentów i pracowników. EKES po raz kolejny zaleca zapewnienie udziału właściwej liczby przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego w grupach ekspertów i komitetach utworzonych przez Komisję.

1.14 Należy zapewnić system zarządzania przedsiębiorstwami, w których wymogi nieposzlakowanej opinii i przejrzystości będą dotyczyły wszystkich, od kierownictwa do udziałowców, których kapitał jest obecnie z definicji uznawany za legalny, chociaż dobitne przykłady pokazały, że nie zawsze tak jest.

1.15 Rola menadżerów wzrosła w przesadny sposób, a w niektórych przypadkach ich wynagrodzenia osiągnęły zawrotne kwoty, które nie zostały zmniejszone nawet po nacjonalizacji niektórych instytucji przeprowadzonej w celu uchronienia ich przed upadkiem. Należy realizować zdecydowaną politykę ograniczania premii, które powinny być ewentualnie przyznawane za wyniki, które są stabilne w średnim okresie i lepsze od średniej uzyskanej w ramach systemu. Ponadto zachęty dla pracowników powinny być związane z odpowiedzialną sprzedażą – a nie kampaniami produktów bankowych organizowanymi bez uwzględnienia potrzeb konsumenta. Zachęty te powinny podnosić jakość kapitału ludzkiego pod względem specjalistycznego wkładu, zadowolenia klientów i większego profesjonalizmu.

1.16 EKES zaleca przyjęcie szeregu skutecznych środków przez krajowe organy nadzoru, które nie wydają się zbyt przekonane co do korzyści wynikających z działań, których celem jest nie tylko propagowanie właściwego postępowania, lecz także zachowywanie na przyszłość informacji o profilu ryzyka, jawnego lub ukrytego. Można by było uniknąć wielu transakcji o bardzo wysokim poziomie ryzyka, których realizacja została podjęta w celu uzyskania dodatkowych zysków i premii.

1.17 EKES zwraca się o wyłączenie z prawodawstwa europejskiego odniesienia do ratingu, jeżeli chodzi o klasyfikację inwestycji, oraz możliwości pokrywania ich kosztów z rezerw na ryzyko kredytowe, przyjętej wraz z zasadami Bazylea II, a także wzywa organy krajowe do dokonania przeglądu polityki inwestycyjnej.

1.18 Sporządzaniem ratingu długu państwowego państw członkowskich powinna się zajmować wyłącznie nowa niezależna agencja europejska. Oświadczenia o obniżeniu ratingu długu państwowego danego kraju, jak miało to ostatnio miejsce w przypadku Grecji i innych krajów europejskich przeżywających trudności, były powodem poważnych utrudnień na rynkach i spekulacji o niezwykle szkodliwych następstwach dla emisji oraz pogorszyły obraz poważnego kryzysu.

1.19 Pomoc przyznana Grecji będzie służyła utrzymaniu międzynarodowego systemu finansowego, który przyczynił się do wzrostu długu Grecji o setki miliardów euro, korzystając z usług najważniejszego banku inwestycyjnego na świecie, odpowiedzialnego za ukrycie znacznych kwot finansowania, które nie zostały uwzględnione w oficjalnych greckich sprawozdaniach finansowych. Łączna kwota pożyczek udzielonych tylko przez banki francuskie i niemieckie sięga 115 miliardów EUR (odpowiednio 76,45 mld EUR i 38,57 mld EUR). Po raz kolejny podatnicy europejscy będą musieli zapłacić za nielegalne postępowanie. Skutki gospodarczo-społeczne, jakie poniosą obywatele greccy, będą bardzo dotkliwe.

1.20 EKES uważa, że należy dokładniej przeanalizować kwestię opodatkowania niektórych rodzajów działalności finansowej, w szczególności tych o wybitnie spekulacyjnym charakterze. Opinia w tej sprawie zostało ostatnio przyjęta.

1.21 EKES zaleca dopracowanie zintegrowanych systemów zarządzania sytuacją kryzysową, aby obejmowały skuteczne kryteria dotyczące wczesnego ostrzegania, zapobiegania i wychodzenia z kryzysu. Należy opracować wiarygodne mechanizmy wzajemnej odpowiedzialności władz państw członkowskich, przede wszystkim jeżeli chodzi o duże grupy europejskie. Na przykład w Europie Środkowo-Wschodniej rynki finansowe zostały w całości opanowane przez zachodnie towarzystwa ubezpieczeniowe i banki.

2. Wstęp

2.1 „Przyczyną kryzysu jest upadek moralny

Punkt zwrotny podczas kryzysu gospodarczego? Nie wierzę w spontaniczne zmiany sytuacji. Stosowane przez nas zazwyczaj pojęcie kryzysu gospodarczego to tylko inna nazwa upadku etycznego.

Upadek moralny to przyczyna, a kryzys gospodarczy jest tylko jego skutkiem. Wiele osób w naszym kraju myśli, że przed załamaniem gospodarki chroni pieniądz. Obawiam się konsekwencji wynikających z takiego błędnego przekonania. W sytuacji, w której się obecnie znajdujemy, nie są nam potrzebne niezwykłe zmiany sytuacji ani zbiegi okoliczności.

Potrzebujemy moralnego podejścia do ludzi, pracy i własności publicznej.

Należy położyć kres bankructwu, długom, bezsensownemu marnowaniu wartości i wykorzystywaniu pracowników. Powinnyśmy byli włożyć większy wysiłek w wyjście z ubóstwa w okresie powojennym i sprawić, żeby praca i oszczędzanie były bardziej skuteczne, pożądane i uczciwe, zamiast oddawać się lenistwu i marnotrawstwu. To prawda, konieczne jest przezwyciężenie braku zaufania, chociaż nie można tego zrobić za pomocą rozwiązań technicznych, środków finansowych ani kredytów. Zaufanie jest kwestią osobistą i można je przywrócić jedynie dzięki postępowaniu zgodnie z zasadami moralnymi i dawaniu przykładu własną osobą”. (Tomasz Bata, 1932 r.)

2.2 Nic się nie zmieniło

2.2.1 Powyższy cytat, rzadki element w opiniach Komitetu, stanowi o wiele lepsze wprowadzenie do tematu niż naukowa i powielana analiza kryzysu, błędów politycznych, organów kontrolujących, agencji ratingowych, sektora finansowego oraz inwestorów i udziałowców. Powstała już niezliczona ilość badań: wystarczające jest stwierdzenie, że wdrożone, badane lub planowane środki w zakresie nadzoru makro- i mikroostrożnościowego są zasadniczo właściwe i racjonalne, ale nadal brakuje organicznego i strukturalnego związku między nadzorem rynku (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, rynki finansowe) i kontrolą systemów płatności, które mogą dostarczyć – jeżeli dokonuje się należytej interpretacji ich danych – cennych sygnałów o poszczególnych przypadkach osłabienia lub zagrożeniach systemowych. Władze powinny zbadać możliwość ustanowienia takiego systemu kontroli krzyżowej.

2.2.2 Inaczej niż w przeszłości, społeczeństwo obywatelskie nie zamierza pozostawić debaty na temat systemu finansowego specjalistom, ekspertom technicznym i politykom, ale chce aktywnie uczestniczyć w budowaniu trwałego systemu finansowego, biorąc pod uwagę fakt, że konsekwencje podejmowanych wyborów ponoszą ostatecznie pracownicy, przedsiębiorcy i obywatele. Wydawanie środków publicznych, najpierw na ratowanie najbardziej narażonych banków, a następnie po to, aby gospodarka wycieńczona bezprecedensowym kryzysem płynności „złapała oddech”, spowodowało wzrost deficytu i długu publicznego, których poziom trzeba będzie obniżyć przez przyjęcie dodatkowych środków na rzecz konsolidacji, w wyniku czego obywatele zostaną obciążeni większymi kosztami i podatkami, które i tak są już wysokie.

2.2.3 Pokryzysowy system finansowy musi być inny niż system zbudowany w ciągu ostatnich 20 lat – zresztą nie będzie możliwe utrzymanie starego systemu. Należy zrezygnować z wygórowanego poziomu wzrostu będącego wynikiem prowadzenia polityki krótkoterminowej.

2.2.4 W rzeczywistości bardzo wysoka rentowność zachęciła najbardziej aktywne przedsiębiorstwa do rozpoczęcia fazy koncentracji w skali, która jeszcze kilka lat temu byłaby nie do pomyślenia.

2.2.5 Taką koncentrację ułatwiał proces liberalizacji i prywatyzacji w wielu krajach oraz przede wszystkim udogodnienia określone w dyrektywach jednolitego rynku, w których zniesiono nie tylko granice terytorialne, lecz także podział na różne specjalistyczne kategorie: banki komercyjne, banki inwestycyjne, spółki finansowe, spółki giełdowe, depozytariuszy papierów wartościowych, podmioty obsługujące systemy płatności, towarzystwa ubezpieczeniowe itp.

2.2.6 Utworzone konglomeraty finansowe charakteryzują się bardzo dużą różnorodnością, złożonością form działania, wzajemnym posiadaniem swoich akcji (cross-holding), posiadaniem złotych akcji (zwłaszcza w przypadku banków będących wcześniej własnością państwa), co niezwykle utrudnia, a wręcz uniemożliwia prowadzenie ogólnego nadzoru nad ich strukturami. Dopiero teraz, po gwałtownych wydarzeniach, które doprowadziły do załamania rynków, okazało się, że niezbędne jest opracowanie form nadzoru transnarodowego. Procesy decyzyjne są jednak zbyt powolne. Duże organizacje finansowe starają się ograniczać działania regulacyjne władz, skutecznie przekonując niektóre rządy europejskie do popierania ich stanowiska. Działania w zakresie realizacji zaleceń zawartych w sprawozdaniu grupy de Larosière’a, opracowywania odpowiednich dyrektyw, dokonywania przeglądu umowy Bazylea II i dokonania zmian w Radzie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) postępują bardzo powoli i wydaje się, że maleją szanse na spełnienie wielu obietnic dotyczących zmiany sytuacji.

2.3 Rentowność

2.3.1 Rentowność i wzrost

2.3.1.1 Wysoką rentowność zawsze uznawano za wskaźnik prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Stanowi ona również czynnik sprzyjający wzrostowi wielkości przedsiębiorstw przez reinwestowanie zysków. Przedsiębiorstwo, którego zwrot z kapitału własnego wynosi 10 %, reinwestując całość swoich zysków, może rosnąć o 10 % rocznie z utrzymaniem stałego stosunku między kwotą długów i środków własnych. Jeżeli rośnie szybciej, oznacza to, że zwiększa zadłużenie lub wnosi nowy kapitał własny.

2.3.1.2 Wynika z tego, że bardziej rentowne przedsiębiorstwa mają większe możliwości wzrostu i rozwoju.

2.3.2 Zagrożona rentowność

2.3.2.1 Zwiększanie rentowności często wiąże się z koniecznością ponoszenia większego ryzyka, w związku z czym uznaje się, że rzeczywista rentowność to rentowność skorygowana o ryzyko. Jedynie wzrost rentowności skorygowanej o ryzyko oznacza tworzenie rzeczywistej nowej wartości (dla udziałowców, a nie zawsze dla pozostałych zainteresowanych stron).

2.3.2.2 Do kogo odnosi się powyższe stwierdzenie dotyczące rentowności skorygowanej o ryzyko? Oczywiście do rynku finansowego.

2.3.2.3 Jakie wnioski na temat kryzysu można wyciągnąć z jego obserwacji? Mimo większej zdolności do interpretowania i szacowania wielu rodzajów ryzyka rynek nie zawsze jest w stanie poprawnie przełożyć je na kategorie ilościowe.

2.3.2.4 Oznacza to, że niektóre modele rentowności i rozwoju zarówno przedsiębiorstw, jak i całych gospodarek, wydawały się skuteczne tylko dlatego, że niewłaściwie szacowano poziom ryzyka.

2.3.2.5 Kryzys uczy przede wszystkim, że nigdy nie jest możliwe bezbłędne oszacowanie wszystkich rodzajów ryzyka.

2.3.3 Czynniki rentowności

2.3.3.1 Dwa najważniejsze czynniki rentowności, nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorstw finansowych, to:

—	zwiększenie wydajności, możliwe dzięki korzyściom skali (wzrost wielkości) oraz korzyściom zakresu (poszerzenie oferty produktów i usług);

—	innowacja: oferowanie nowych produktów i usług, dla których marża zysku jest większa, dzięki mniejszej konkurencji.

2.3.3.2 Dlatego też przez długi czas motto wielu podmiotów rynku finansowego brzmiało „duże jest piękne” oraz „innowacja finansowa przynosi korzyści”. Ryzyko związane z powyższymi czynnikami zostało jednak zaniżone. Podsumowując, przedmiotowe czynniki to:

2.3.3.3 Wielkość – korzyści skali: główne ryzyko stanowi ryzyko systemowe oparte na założeniu, że podmioty są „zbyt duże, by mogły zbankrutować”.

2.3.3.4 Zakres ofert – korzyści zakresu: główne ryzyko ma również charakter systemowy, ale wyraża się w założeniu, że podmioty są „zbyt powiązane, by mogły zbankrutować”.

2.3.3.5 Innowacja finansowa polega na wprowadzaniu nowych produktów i usług do celów zarządzania nowymi rodzajami ryzyka lub do celów zarządzania znanymi rodzajami ryzyka w nowy sposób. Gdyby chodziło o proste zadania, zostałyby już one zrealizowane przez innych. Powiązane ryzyko szacuje się często w dużym przybliżeniu.

2.4 Źle oszacowane ryzyko związane z innowacją finansową stanowi przyczynę kryzysu finansowego. Innowacja jest jednak zasadnicza w osiąganiu wysokiej rentowności – zbyt wysokiej w kontekście stóp wzrostu rozwiniętych gospodarek. Należy skoncentrować się na przyczynie problemu, zamiast na skutkach – przyjąć stopy rentowności i wzrostu niższe niż stopy dwucyfrowe, do których dążenie uznawano nie tylko za uzasadnione, ale wręcz za obowiązkowe. Wynika to z tego, że z definicji bardzo prawdopodobne jest, iż bardzo wysoka rentowność w gospodarce, która nie może już rosnąć jak 50 lat temu, powoduje ryzyko, którego nie można ignorować. Jeżeli nie zostanie stwierdzone, że w ramach rozwiniętej gospodarki dążenie do dwucyfrowej stopy zwrotu z własnych inwestycji jest nieuzasadnione i niewłaściwe, nadal będą się szerzyć działania, które niemal doprowadziły do załamania systemu.

2.5 Działalność banków i pośredników finansowych

W ramach systemu finansowego prowadzone jest pośrednictwo w zakresie działalności na rynku pieniężnym i finansowym oraz w zakresie ryzyka. Pośrednictwo w zakresie ryzyka prowadzi się przede wszystkim z zastosowaniem instrumentów pochodnych, w dużej mierze pozagiełdowych. Polityka pieniężna może mieć bezpośredni wpływ na pośrednictwo pieniężne i finansowe, ale jest wrogo nastawiona do instrumentów pochodnych. Rzeczywiście instrumenty pochodne wymagają minimalnego poziomu płynności.

2.6 Ryzyko związane z instrumentami pochodnymi, czyli ryzyko zarządzania ryzykiem

Instrumenty pochodne stanowiły główny instrument innowacji finansowej. W ramach rynku pozagiełdowego odbywał się podział ryzyka polegający na przenoszeniu i rozdzielaniu na liczne transakcje ryzyka podjętego na początku przez jeden podmiot. Teoretycznie takie działanie powinno spowodować rozbicie, a więc osłabienie pierwotnych destabilizujących właściwości ryzyka. Zignorowano jednak to, że liczne powiązania powstające w wyniku takich transakcji powodują powstanie trudnego do kontrolowania ryzyka niewykonania zobowiązań i sprawiają, że pojęcie łącznego ryzyka oraz fenomen podmiotów „zbyt powiązanych, by mogły zbankrutować”, tracą sens.

2.7 Działania zmierzające do zbudowania bardziej stabilnego systemu finansowego

Nie jest właściwe stwierdzenie, że innowację finansową należy postrzegać negatywnie, ponieważ przyczyniła się do wywołania kryzysu. Nie można jednak uważać, że to, co się wydarzyło, było po prostu niekorzystnym zbiegiem okoliczności – sytuacja pokazuje, że system w obecnym kształcie jest nie do przyjęcia.

Zintegrowana struktura kontroli ryzyka musi obejmować trzy poziomy: instrumenty, rynki i instytucje.

2.7.1 Instrumenty

Zamiast zabraniać tworzenia nowych instrumentów, należałoby wprowadzić pewnego rodzaju mechanizm rejestracji, pozwalający określić, komu mogą być one oferowane. Instrumenty niezarejestrowane mogłyby być wykorzystywane tylko przez wykwalifikowane podmioty gospodarcze. Należałoby stosować zasadę dotyczącą produktów leczniczych: niektóre można sprzedawać prawie bez ograniczeń, inne na receptę, a pozostałe jedynie w określonych placówkach.

2.7.2 Instytucje

Tradycyjny nadzór mikroostrożnościowy, który powinien zapewnić kontrolę utrzymywania niezależności (ang. stand alone) przez pośrednika, okazał się niewystarczający. Aby zbudować otoczenie makroostrożnościowe, należy mieć na uwadze dwa istotne skutki zewnętrzne:

—	wzajemne powiązania: instytucje finansowe mają wspólne zobowiązania, które zwiększają negatywne skutki ryzyka. Dotyczy to dwóch kwestii problemowych związanych z założeniami, że instytucje są „zbyt duże, by mogły zbankrutować” i „zbyt powiązane, by mogły zbankrutować”;

—	procykliczność: w ramach systemu finansowego należałoby zarządzać rzeczywistym ryzykiem systemowym. Często zdarza się, że dynamika rozwoju jednego podmiotu wzmacnia rozwój innego podmiotu, co w konsekwencji powoduje, że momenty wzrostu i kryzysu przebiegają gwałtownie zamiast łagodnie.

2.7.2.1 Tak zwany ukryty system bankowy (ang. shadow banking system) służył nie tylko osiąganiu uzasadnionych celów dotyczących zwiększenia elastyczności, lecz także obchodzeniu regulacji ostrożnościowych. Podmioty regulowane, takie jak banki, wykorzystywały go do tzw. „arbitrażu regulacyjnego”, czyli do zwiększania poziomu dźwigni finansowej w sprzeczności z wymogami funkcjonalności określonymi w przepisach. System ten należy wpisać w ramy prawne. Nie można pozwolić, aby banki wykorzystywały go do celów unikania obowiązków kapitałowych.

2.7.3 Rynki

Kryzys wyraźnie pokazał, że rynki finansowe nie mają niezależnej zdolności do samodzielnej regulacji i osiągają różny stopień równowagi w zależności od sytuacji. W związku z tym możliwe jest dość szybkie przejście od dużej liczby transakcji do braku płynności.

2.7.3.1 W przypadku transakcji dwustronnych, takich jak na rynkach pozagiełdowych, bankructwo jednej instytucji może szybko przyczynić się do osłabienia innych partnerów i spowodować powstanie ryzyka systemowego. Aby ograniczyć ryzyko systemowe rynków, należy zastąpić wymianę handlową dwustronną wymianą za pośrednictwem partnera centralnego. Ponadto wymiana powinna odbywać się na jednej płaszczyźnie lub co najwyżej na określonym zbiorze płaszczyzn, aby zapewnić większą przejrzystość. Prawdopodobnie takie warunki wpłyną na lepsze unormowanie zawieranych umów. Nie jest to niepożądany efekt uboczny, ale pozytywny skutek, który pozwoli zwiększyć przejrzystość rynków.

3. Zarządzanie

3.1 O ile trudno jest kontrolować rynki, o tyle jeszcze trudniej jest kontrolować mechanizm zarządzania. Wydawałoby się, że kontrola należy do tego, kto posiada najwięcej, faktycznie lub w wyniku porozumień, ale w praktyce różne przepisy prawne – niektóre mniej restrykcyjne w porównaniu z innymi – umożliwiają tworzenie podmiotów finansowych o niepewnym pochodzeniu. Obok ogólnego problemu przejrzystości występuje bardzo złożona kwestia związana z przenikaniem do sektora finansowego ukrytych wpływów lub przestępczości finansowej. Obejmuje ona wykorzystywanie środków publicznych lub kontrolowanych przez państwo, pranie pieniędzy, oszustwo podatkowe, raje podatkowe. Innymi słowy, chodzi o prowadzenie, niekoniecznie przez większość, „podejrzanych” interesów. Problem nie dotyczy jedynie dużych grup, ale także – może nawet w większym stopniu – licznych przedsiębiorstw finansowych i funduszy inwestycyjnych, nie zawsze o znaczącej wielkości. W dyrektywach określa się zasady przyjmowania osób do organów decyzyjnych oraz dopuszczania udziałów do obrotu giełdowego, ale nie wspomina się o charakterze i pochodzeniu kapitału, co pośrednio przyczynia się do uznania ich za legalne. Nie chodzi o wprowadzanie nowych zasad, ale o ustanowienie operacyjnych powiązań między organami dochodzeniowymi i organami nadzoru.

3.2 Słabym punktem dużych grup jest często właśnie nieudolny system zarządzania zbudowany na użytek własny i użytek menadżerów, którzy uzyskali rzeczywistą władzę w przedsiębiorstwach. Rozwodnienie kapitału wynikające z postępującej integracji podmiotów rynkowych spowodowało stopniowe osłabienie ważnych udziałowców, w niektórych przypadkach w tak dużym stopniu, że nie byli oni w stanie przeciwstawić się wrogiej publicznej ofercie przejęcia. Duże grupy międzynarodowe zostały najpierw kupione, a następnie pozbawione konkurentów, co spowodowało bardzo negatywne skutki dla gospodarki realnej i pracowników.

3.3 „[…] w stosunkowo niedalekiej przyszłości zorganizowane społeczeństwo będzie funkcjonować w całkiem innym systemie podstawowych instytucji, gospodarczych, społecznych i politycznych oraz będzie się opierać na całkiem innych głównych przekonaniach społecznych i ideologiach. W nowej strukturze społecznej nowa grupa czy klasa – menadżerów – stanie się klasą dominującą lub kierowniczą”. (James Burnham, The Managerial Revolution: What is Happening in the World (Rewolucja menadżerska. Co się dzieje na świecie), Nowy Jork, John Day Co., 1941).

3.4 Władza polityczna, raczej uległa wobec silnych menadżerów banków, przyczyniła się do takiej przemiany. Nawet niedawny przymusowy zakup banków przez niektóre państwa nie pomógł uporządkować choć w niewielkim stopniu stosunków między menadżerami i udziałowcami. Głośna przegrana prezydenta Obamy z kierownictwem AIG, które zdobyło 165 milionów dolarów, pobierając tę kwotę bezpośrednio z kwoty 170 miliardów udostępnionych przez amerykański skarb państwa, pokazuje skalę nieograniczonej, w tym przypadku rażącej i zuchwałej, władzy menadżerów. W Stanach Zjednoczonych duże banki wyszły z trudnej sytuacji dzięki 787 miliardom pomocy, której koszty pokryli podatnicy. Następnie ich menadżerowie otrzymali premie (łącznie 49,5 miliardów tylko w Goldman Sachs, JpMorganChase i Morgan Stanley). Obecnie zaś dzięki takim nadzwyczajnym premiom oszczędzają oni właśnie na podatkach. Ponieważ wynagrodzenia można odpisać od podatku, system zaoszczędzi około 80 miliardów (zgodnie z obliczeniami Robert Willens LLC). W Europie kwoty są mniejsze, chociaż Królewski Bank Szkocji rozdzielił 1,3 miliarda funtów szterlingów. Nic się nie zmienia!

3.5 Należy dokonać dokładnego przeglądu mechanizmów zarządzania i rozdzielić władzę w przedsiębiorstwie między udziałowców i menadżerów, aby działali oni we właściwym sobie zakresie.

3.6 Uczestnictwo zainteresowanych podmiotów w procesie zarządzania i bardziej zaawansowana demokracja gospodarcza mogą przyczynić się do zrównoważenia władzy oraz do przestawienia strategii przedsiębiorstw z perspektywy krótkoterminowej na perspektywę długoterminową, z wyraźną korzyścią dla całej gospodarki.

3.7 Po beztroskim okresie dwucyfrowych stóp wzrostu nowy system finansowy powinien się charakteryzować trwałymi i stabilnymi zyskami, zarządzaniem uwzględniającym ryzyko i ostrożnościową polityką inwestycyjną.

4. Kredyt: czynnik rozwoju i funkcja społeczna

4.1 Niezastąpiona rola systemu finansowego w ukierunkowywaniu strumienia środków na działalność produkcyjną ma wyraźny pozytywny wpływ na społeczeństwo. Zatrudnienie i zamożność zapewniane przez przedsiębiorstwa, również ze wsparciem ze strony banków, generują z kolei dobrobyt oraz usługi dla ogółu. Udział towarzystw ubezpieczeniowych w ryzyku wpływa na stabilność i pewność działalności gospodarczej.

4.2 Nie należy jednak traktować funkcji społecznej jako „społecznej” oceny ryzyka. Bank nie różni się od innego rodzaju przedsiębiorstw i odpowiada za powierzone mu środki. Bank, który finansuje upadające przedsiębiorstwo, może zostać objęty postępowaniem karnym, a w przypadku osób fizycznych zostanie oskarżony o doprowadzenie ich do nadmiernego zadłużenia.

4.3 Jedynym właściwym kryterium przyznania kredytu jest rygorystyczna, obiektywna i odpowiedzialna ocena ryzyka uwzględniająca cele społeczne udostępnianych środków. Wybór będzie różny w przypadku osoby wnioskującej o przyznanie środków na zwiększenie produkcji lub uniknięcie zwolnień i osoby, która chciałaby przenieść swoją działalność za granicę. Są to uniwersalne kryteria obowiązujące we wszystkich bankach, małych i dużych, spółkach akcyjnych, spółdzielniach i kasach oszczędnościowych, również w instytucjach, które pełnią funkcje określane jako społeczne, np. udzielają mikrokredytów i kredytów opartych na zasadach etyki i odpowiedzialności społecznej.

5. Jaki powinien być system finansowy po kryzysie?

5.1 Prawie 80 lat temu Tomasz Bata wskazał odpowiedni kierunek działań: powszechny powrót do zasad etyki zawodowej, przywrócenie wartości i zasad, które z czasem w dużym stopniu zanikły, przyjęcie przez inwestorów bardziej wyważonych, ale przez to bardziej stabilnych stóp zysku w ramach polityki długoterminowej, oddzielenie działalności o charakterze czysto spekulacyjnym od pozostałych rodzajów działalności finansowej oraz ich lepsze uregulowanie.

5.2 System finansowy powinien być przejrzysty i zapewniać wystarczające informacje na temat ryzyka związanego z proponowanymi transakcjami: od kart do rachunku kredytu odnawialnego (ostatnio zabroniono dużym emitentom dalszej sprzedaży ich produktów sprzecznych z przepisami przeciwko lichwie i praniu pieniędzy) i prostych produktów finansowych do produktów bardziej złożonych.

5.3 System finansowy powinien opierać się na zasadach odpowiedzialności społecznej. Poszukiwanie zysków w perspektywie krótkoterminowej sprawiło, że wiele przedsiębiorstw finansowych zaczęło traktować ilość i wielkość sprzedaży priorytetowo w stosunku do jakości usługi świadczonej na rzecz klienta. Wiele osób dało się przekonać do zakupu produktów finansowych, które okazały się absolutnie nieodpowiednie dla oszczędzających osób. W takich przypadkach doszło do sprzedaży wbrew poradom, zdrowemu rozsądkowi i podstawowym standardom zawodowym zamiast do sprzedaży po udzieleniu odpowiednich porad. Aby wyniki były lepsze, takie sprzedaże zostały zwiększone przez codzienne wywieranie nacisków handlowych, z zastosowaniem nagród i premii, ale także środki porównywalne z mobbingiem wobec tych, którym nie udawało się osiągać wymaganych wyników, coraz bardziej istotnych. Ustanowione prawnie zasady w zakresie oszustw w działalności handlowej i ukrytych wad powinny mieć zastosowanie również do systemu finansowego.

5.4 System finansowy powinien opierać się na zasadach odpowiedzialności etycznej. Stowarzyszenia zawodowe powinny podjąć działania w celu zapobieżenia patologicznym zjawiskom oraz przyjąć obowiązek przykładnego karania przedsiębiorstw uznanych za winne działania w złej wierze, oszustw oraz czynów ściganych karnie. Do tej pory brakowało przyjęcia takiego stanowiska.

5.5 System finansowy powinien być lepiej uregulowany i kontrolowany. Stale rośnie liczba podmiotów systemu finansowego, podczas gdy maleje zdolność organów nadzoru do dokładnego śledzenia zmian rynkowych i prawnych, aby utrzymywać porządek i nie dopuszczać do systemu nieodpowiednich podmiotów, w tym organizacji przestępczych. Niezbędne jest podjęcie wysiłku w celu racjonalizacji i ustanawiania porządku. Sektor finansowy, który także musi opierać się na bardziej zaawansowanych modelach zarządzania, nie jest dokładnie taki sam jak pozostałe sektory. Obraca szczególnym kapitałem, jakim jest zaufanie oszczędzających i inwestorów, niezbędne do jego funkcjonowania. Wystarczało przyznać papierom wartościowym ocenę „AAA”, aby oszczędzający czuł się absolutnie pewnie. W rzeczywistości okazało się, że funkcjonowanie mechanizmu zabezpieczającego jest w dużej mierze niedoskonałe.

5.6 System finansowy powinien być innowacyjny. Badania nad nowymi instrumentami finansowymi, lepiej przystosowanymi do zaspokojenia potrzeb rynku, powinny nadal stanowić siłę napędową gospodarki. Obniżenie poziomu dźwigni finansowej, zwiększenie możliwości ochrony przed ryzykiem i poprzestanie na wyważonym zwrocie stanowi odpowiedni sposób przeniesienia priorytetów z zysku na pewną przyszłość. Powrót do rozważniejszego postępowania to duży krok naprzód w kierunku zrównoważonego rozwoju.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/45

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Kreatywność i przedsiębiorczość – mechanizmy wyjścia z kryzysu” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/09

Sprawozdawca: Madi SHARMA

Dnia 18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Kreatywność i przedsiębiorczość – mechanizmy wyjścia z kryzysu”.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 1 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 109 do 2 – 6 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wstęp – „Pomost”

Aby wyjść z kryzysu finansowego i podjąć wyzwania związane z bezrobociem, ubóstwem, nierównością, globalizacją i zmianą klimatu, Europa musi poszerzyć horyzonty myślowe swoich obywateli.

1.1 Niniejsza opinia wyraża przekonanie, że wartość dodana kreatywności i przedsiębiorczości jest jednym z mechanizmów wyjścia z kryzysu koncentrującym się na inwestowaniu w kapitał ludzki poprzez wzmacnianie i rozwijanie postawy zaradności.

1.2 Przedsiębiorczość w Europie jest zazwyczaj rozumiana jako rozpoczynanie działalności gospodarczej, MŚP, sektor zysków i sektor przedsiębiorstw społecznych. Przedsiębiorczość jest „zdolnością osoby do wcielania pomysłów w czyn”, a zatem nie można nie doceniać lub pomijać jej wartości dla społeczeństwa, szczególnie w czasie kryzysu. Obejmuje ona:

—	kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka,

—	zdolność do planowania projektów i zarządzania nimi dla osiągnięcia zamierzonych celów,

—	wsparcie w codziennym życiu prywatnym i społecznym,

—	pracowników świadomych kontekstu swojej pracy,

—	zdolność wykorzystywania szans,

—	i stanowi podstawę bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych osobom podejmującym działania o charakterze społecznym lub komercyjnym (1).

2. Wnioski i zalecenia

2.1 Niniejsza opinia jest wyrazem poszukiwania sposobów docenienia potencjału europejskich obywateli i uruchomienia go. Stosowane jest podejście w pełni integrujące, aby stworzyć możliwości większej liczbie osób, niezależnie od wieku, płci, rasy, zdolności czy warunków społecznych. Niemniej jednak specyficzne regionalne, krajowe i europejskie programy wspierające kreatywność i przedsiębiorczość muszą zwracać uwagę na grupy osób znajdujących się w trudnej sytuacji, aby zająć się nierównościami w społeczeństwie.

2.2 Podejmuje ona kwestie:

—	Jak zachować różnorodność Europy i przekształcić ją we wspólną tożsamość?

—	Jak uczynić z Europy CZYNNIK SPRZYJAJĄCY i dać siłę jej obywatelom?

—	Jak tworzyć Europę dumy, ambicji i wartości, których ambasadorami będą obywatele cieszący się ze swoich osiągnięć?

2.3 EKES, w następstwie kryzysu finansowego, uznaje potrzebę pobudzenia tworzenia miejsc pracy oraz zdrowych i zrównoważonych gospodarek w państwach członkowskich. Aby być konkurencyjną na arenie międzynarodowej, wysoko wykwalifikowana siła robocza wymaga wysokiej jakości przedsiębiorczości, podobnie jak inwestycji w sektor publiczny i prywatny. Przedsiębiorczość jest jednym z narzędzi pozwalających stanąć wobec tego wyzwania i dać realistyczne nadzieje na sukces wszystkim grupom społecznym oraz pomóc Europie zyskać bardziej dynamiczną tożsamość.

2.4 Strategia „EU 2020” przedstawia główne założenia w konkretnych i będących przedmiotem jej zainteresowania kwestiach, które skupiają się na następujących priorytetach:

—	tworzenie wartości poprzez oparcie wzrostu na wiedzy;

—

wzmocnienie pozycji obywateli w społeczeństwach sprzyjających włączeniu społecznemu; nabywanie nowych umiejętności, propagowanie kreatywności i innowacji, rozwój przedsiębiorczości oraz elastyczne zmiany miejsca pracy będą niezbędne w świecie, które będzie oferował więcej miejsc pracy dzięki większej zdolności adaptacji;

—	tworzenie konkurencyjnej, spójnej i bardziej przyjaznej dla środowiska gospodarki.

2.5 Kryzys umożliwia tworzenie nowych modeli rozwoju, wzrostu i sprawowania rządów. Ulepszone i spójne warunki ramowe są podstawą zmiany, a to daje partnerom społecznym i społeczeństwu obywatelskiemu okazję do wniesienia wkładu w postaci praktycznych i konkretnych mechanizmów.

2.6 Kapitał ludzki Europy mógłby zostać szybko wykorzystany poprzez tworzenie środowiska „POMAGAJĄCEGO” jeżeli następujące proste i wykonalne zalecenia zostaną ZREALIZOWANE:

10 kluczowych kroków prowadzących do zmiany:

1.	WIZJA – jedna wizja dla Europy;

2.	EDUKACJA – pobudzanie ambicji;

3.	MOBILNOŚĆ – tworzenie możliwości zorganizowanego uczenia się;

4.	ŚWIADOMOŚĆ RYZYKA – wyprowadzenie Europejczyków z awersji do ryzyka;

5.	BODZIEC – pobudzanie ducha przedsiębiorczości;

6.	ODPOWIEDZIALNOŚĆ – europejskich projektów;

7.	SPOŁECZNOŚĆ – wspieranie czynnego obywatelstwa;

8.	WDRAŻANIE – polityki dla przedsiębiorców i MŚP;

9.	KONSULTACJE – platforma dyskusji zainteresowanych stron;

10.	PROMOWANIE – nowej kultury w mediach i poprzez ambasadorów.

2.7 Te zalecenia nie mogą pozostać zadaniem jednej zainteresowanej strony, lecz wszyscy muszą przejąć za nie odpowiedzialność. W świecie szybkich zmian i złożoności, jednostki potrzebują nowych możliwości i umiejętności, by uniknąć wykluczenia. Dialog społeczny może wpłynąć na zmianę, by osiągnąć cele strategii „EU 2020” i rozwijać zrównoważoną przedsiębiorczość. Trzeba stworzyć w Europie tradycję, która sprzyja przedsiębiorczości jednostek i organizacji.

2.8 Europejska wartość inwestowania w przedsiębiorczość:

Jeżeli dam Ci 1 euro, a Ty dasz mi 1 euro, każde z nas ma 1 euro;

Jeżeli dam Ci 1 pomysł i Ty dasz mi 1 pomysł, mamy 2 pomysły.

Przedsiębiorczość w Europie = 500 mln osób + 500 mln pomysłów + 500 mln działań

Ile z tych pomysłów mogłoby wyprowadzić nas z kryzysu?

3. Europa dziś

3.1 W 2008 r. Europa została wplątana w kryzys finansowy – który rozpoczął się w USA – lecz który miał poważny wpływ na gospodarczy i społeczny wymiar społeczeństwa. Powody kryzysu są dobrze udokumentowane, a Europa jest jednym z najbardziej dotkniętych podmiotów, w perspektywie średnio- i długoterminowej.

3.2 W 2010 roku UE liczy ponad 20 milionów bezrobotnych. Ludzie młodzi, kobiety, starsi pracownicy, imigranci i inne grupy osób znajdujących się w trudnej sytuacji stanowią większość tego niewykorzystanego kapitału ludzkiego. Ani sektor publiczny, stojący w obliczu ogromnego deficytu, ani duże przedsiębiorstwa, stające wobec wyzwań kryzysu i globalizacji, nie są zdolne w pojedynkę utworzyć tych miejsc pracy w krótkim okresie czasu. Mit szybkiego powrotu do intensywnego wzrostu UE jest nierealistyczny, chyba że nastąpi zmiana w warunkach strukturalnych, ponieważ bezrobocie jest głównie problemem strukturalnym, a nie problemem cykli gospodarczych.

3.3 UE powinna skupić się na gospodarce, zrównoważonej przedsiębiorczości, zatrudnieniu i polityce społecznej, ale globalizacja nie będzie czekała aż Unia nadrobi straty, nawet jeśli może ona w dużym stopniu przyczynić się do rozwoju innych. Europejski wymiar jest źródłem okazji do wymiany doświadczeń oraz narzędziem do budowania pełniejszej tożsamości europejskiej wewnątrz i na zewnątrz Europy.

3.4 Dzisiaj Europę stanowi 27 utalentowanych, spójnych i wydajnych państw członkowskich, a państwa sąsiadujące są zdeterminowane, by wstąpić do Unii. Ma ona wiele mocnych stron – pokój, stabilność, różnorodność, system zasad, dobre sprawowanie władzy i solidarność. Europa w pełni szanuje wartości społeczne i swoje terytoria. Gospodarczo Europa stanowi rynek 500 mln ludzi, a jej przedsiębiorstwa mają dobry potencjał wzrostu.

3.5 Teraz jest czas na zmaksymalizowanie w Europie naszych wspólnych mocnych stron.

4. Przedsiębiorczość – europejska siła i jeden z mechanizmów wyjścia z kryzysu

4.1 Przedsiębiorczość to tworzenie bogactwa, które wyprowadzi Europę z kryzysu. Traktat z Lizbony uznaje przedsiębiorczość i różnorodność podmiotów gospodarczych, a teraz potrzebujemy nowych rodzajów zrównoważonej przedsiębiorczości jako kluczowego czynnika wzrostu, aby utrzymać konkurencyjność Europy.

4.2 Będzie to obejmowało poszukiwanie nowych pomysłów i nabranie rozpędu, który zbuduje zaufanie, wiarygodność i stały wzrost w przyszłości. Bogactwo będzie wspierać inwestycje w edukację, tworzenie miejsc pracy, umiejętności, produktywność, zdrowie i warunki społeczne, w których przedsiębiorczość, kreatywność i innowacje są podstawowymi narzędziami postępu społeczeństwa.

4.3 Wiele doświadczeń badawczych, teoretycznych, empirycznych i praktycznych w prowadzeniu działalności gospodarczej pokazało wyraźny związek między przedsiębiorczością a wzrostem (2). Stowarzyszenia przedsiębiorców, konfederacje związków zawodowych, międzynarodowe agencje rozwoju, Bank Światowy, MOP, OECD i organizacje pozarządowe popierają promowanie przedsiębiorczości jako kluczowego narzędzia wzrostu, rozwoju, wychodzenia z ubóstwa oraz włączenia społecznego. Wiele opinii EKES-u zawiera zalecenia podtrzymujące wartość przedsiębiorczości w społeczeństwie, a wiele państw członkowskich posiada sprawdzone rozwiązania w dziedzinie przedsiębiorczości.

4.4 Przedsiębiorczość jest generalnie utożsamiana z innowacjami, inwestycjami oraz zmianami i ma w związku z tym do odegrania kluczową rolę przy wychodzeniu z obecnej dekoniunktury gospodarczej charakteryzującej się wysokim stopniem niepewności. W tym kontekście uznawanie umiejętności i kompetencji dzięki przedsiębiorczości jest mechanizmem rozwiązywania problemów i wykorzystywania nowych pomysłów.

4.5 Rozwój gospodarczy w UE zawsze był równoważony silnym zaangażowaniem w wymiar społeczny i powinien postępować nadal za sprawą działań przedsiębiorczych włączonych w codzienne życie. Obejmuje to następujące elementy w dziedzinach pozagospodarczych:

—	Przedsiębiorczość wspiera włączenie społeczne i wychodzenie z ubóstwa „ponieważ społeczeństwo jest w centrum analizy innowacji (3)”, ponieważ zmienia ona idee, praktyki i instytucje.

—	Ochrona środowiska opiera się na odnawialnych źródłach energii i dostosowaniu do zmiany klimatu, co doprowadzi do nowych metod pracy, „ekologizacji” miejsc pracy i tworzeniu nowych „ekologicznych” zawodów i technologii.

—

Turystyka, regeneracja i migracje, w tym rewitalizacja obszarów wiejskich i obszarów w gorszej sytuacji będą wymagały działań przedsiębiorczych w celu tworzenia miejsc pracy i zmiany infrastruktury szczególnie w sektorach takich jak rewitalizacja miast, rolnictwo, leśnictwo, turystyka na wyspach (4) i agroturystyka.

—	Edukacja wykorzystuje kreatywność przy określaniu odpowiednich „zachęt” prowadzących do poszukiwania wiedzy, aby zagwarantować, że obywatele podejmują naukę na wszystkich poziomach i w każdym wieku.

—	Opieka zdrowotna wykorzystuje nowe metody pracy i technologie, aby zapewnić optymalne warunki dostarczania opieki, badań oraz leków i zabiegów.

—	Trendy demograficzne będą wymagały dostosowań społecznych, nowatorskich i kreatywnych rozwiązań, by zająć się kwestiami infrastruktury, usług, pracy, rodziny i opieki społecznej.

—	Sektory organizacji pozarządowych, w tym pomocy potrzebującym i projektów szkoleniowych, są skuteczne i pionierskie w licznych sektorach wymagających nowych rozwiązań, by poradzić sobie z wyzwaniami społecznymi.

—	Możliwości sektora publicznego będą wymagały rozwiązań, aby dostarczać tych samych i ulepszonych usług w sytuacji ograniczonych budżetów.

4.6 Każda osoba jest utalentowana, kreatywna i posiada ducha przedsiębiorczości, który rozwija się w otoczeniu sprzyjającym promowaniu takiej działalności. Niezbędne jest skupienie się na jednostkach, biorąc pod uwagę różnorodność, ponieważ wykluczenie i dyskryminacja stanowią złą, ciągnącą w dół siłę pogłębiającą nierówność szans – im mniej potencjał osoby jest wykorzystany, tym mniej jest ona zmotywowana do osobistego rozwoju (5). Szczególnie w dzisiejszej Europie może to stwarzać nowe rozwiązania prowadzące do zmniejszenia liczby osób niewykwalifikowanych i bezrobotnych. Ponadto zróżnicowane podejście może pomóc stworzyć możliwości większej liczbie osób, niezależnie od wieku, płci, rasy, zdolności czy warunków społecznych.

4.7 Szereg zbiorowych czynników tworzy aktywne środowisko na rzecz sukcesu w każdym wymiarze życia, w tym w wychodzeniu z kryzysu:

—	jasna WIZJA z wykonalną MISJĄ oraz osiągalnymi CELAMI;

—	PROJEKT o WSPÓLNYM CELU / WSPÓLNEJ TOŻSAMOŚCI;

—	UKIERUNKOWANIE i POSTAWA ZARADNOŚCI;

—	PRZEWODNICTWO, które wspiera indywidualność, a równocześnie silne wspólne WARTOŚCI.

5. 10 KLUCZOWYCH KROKÓW – lista możliwych działań, które należy podjąć, by stworzyć sprzyjające otoczenie

Wzrostu nie tworzy się w próżni; wymaga on podobnie myślących ludzi, sieci i zainteresowanych stron. Ostatecznie tradycja w społeczeństwie, miejscu pracy i domu wyzwoli przedsiębiorczość jednostek i organizacji, w tym wspieranie tworzenia miejsc pracy przez małe firmy i zwiększanie podaży wykwalifikowanych pracowników. Zainteresowane strony – pracodawcy, związki zawodowe, organizacje pozarządowe, sektor publiczny i decydenci będą musieli zjednoczyć się, by podjąć kwestię zmiany kulturowej i pozwolić, by „kultura przedsiębiorczości” była wykorzystywana przez WSZYSTKICH, nie tylko, by wspierać wychodzenie z kryzysu, ale również by stawić czoła długoterminowym wyzwaniom naszego globu.

5.1 Wspólna, jasna wizja Europy (6) powinna być przekazywana za pośrednictwem strategii i konkretnych celów. Musi to obejmować polityczne przewodnictwo oraz wiarygodność, odpowiedzialność i poczucie rzeczywistości. Projekt jednolitego rynku przyniesie gospodarczy dobrobyt wszystkim, zwiększoną mobilność, nowe umiejętności, możliwości gospodarcze i szerszy wybór; powinien on zostać odnowiony i zrealizowany. Przedsiębiorczość dla wszystkich musi przenikać do każdego sektora polityki.

5.2 Kształcenie z zakresu przedsiębiorczości w Europie w programach nauczania oraz jako element uczenia się przez całe życie nadal wymaga rzeczywistego zaangażowania ze strony przywódców. Wspieranie ambicji i znaczenie kreatywności i przedsiębiorczości muszą być doceniane i nie należy mylić ich z prowadzeniem firmy czy generowaniem zysków. Kreatywność rozwija się poprzez naukę w systemach formalnych i nieformalnych. Wychowawcy powinni być w pełni zaangażowani, aby zagwarantować poprawną komunikację. Nauczyciele mogą być przeciwni wąskiej definicji przedsiębiorczości, jako zakładania firmy, i lepiej przyjmować jej szeroką koncepcję jako kluczowej kompetencji w życiu. By wnieść do klasy jej „ducha”, można wykorzystać „szczeble przedsiębiorczości” w podejmowaniu działań i nauczaniu (7).

5.2.1 Nauczyciele potrzebują pionierskiego stylu oraz eksperymentalnych technik nauczania, aby przekazywać uczniom aktualne kompetencje i technologie, które odzwierciedlają globalizację. Powinni postrzegać swoją rolę jako „ułatwiaczy” pomagających uczniom stać się bardziej samodzielnymi i podejmować inicjatywę w uczeniu się. Skuteczne szkolenie nauczycieli, wymiana sprawdzonych rozwiązań oraz sieci (8), podobnie jak metody i narzędzia, mogą wspierać nauczycieli w dostosowywaniu się do wszystkich stylów nauczania. Partnerstwo z pracodawcami, związkami zawodowymi i organizacjami pozarządowymi mogłoby być sposobem na wspieranie przekazywania wiedzy.

5.3 Stwarzanie możliwości mobilności w dziedzinie nauczania zorganizowanego musi stać się naturalnym elementem bycia Europejczykiem. Dostęp do kształcenia jest kluczową determinantą spójności społecznej, uczestnictwa w życiu politycznym i wykonywania praw obywatelskich (9). EKES mógłby podjąć z zainteresowanymi stronami dyskusję na temat ambitnej inicjatywy na rzecz programu kształcenia w UE XXI. wieku, a następnie przedstawić ją decydentom UE.

5.3.1 Trójkąt wiedzy (edukacja, badania i innowacje) odgrywa podstawową rolę we wspieraniu wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w przyszłości. Erasmus, Leonardo, Socrates i inne programy powinny być dostępne dla wszystkich dzięki niższym barierom dostępu i mniejszym obciążeniom administracyjnym oraz dostarczać właściwych zachęt do uczestniczenia w nich. EKES zaleca wprowadzenie Europassu, który rejestrowałby wszystkie działania edukacyjne podejmowane w Europie.

5.4 Wyprowadzanie Europejczyków z awersji do ryzyka oraz postawa zaradności wraz z kulturą oceny ryzyka powinny być głównymi elementami budowania produktywnego społeczeństwa. Korzyści i plusy kreatywności i innowacji dla społeczeństwa powinny być nagłaśniane dzięki świadomemu wysiłkowi na rzecz odejścia od negatywnej kultury porażki panującej dziś w Europie.

5.4.1 Należy zastanowić się nad innowacyjnymi mechanizmami dostępu do finansowania. Mogłyby one obejmować mechanizm mikrokredytów (PROGRESS, EFS, JASMINE, JEREMIE i program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji) oraz mikropożyczek dla spółdzielczych kas pożyczkowych i projektów społecznościowych (10). Te narzędzia mogą wspierać nie tylko przedsiębiorców, ale również zrównoważony charakter inicjatyw na rzecz społeczności i rozwoju, szczególnie dla organizacji pozarządowych.

5.4.2 Istniejące narzędzia wspierania innowacji powinny zostać dostosowane, aby odzwierciedlały ich zmienny charakter (innowacje otwarte na usługi i nastawione na użytkownika). Upraszczanie, zwiększanie elastyczności programów, ułatwianie współpracy oraz szybszy dostęp do funduszy to mechanizmy, które mogą przyspieszyć przekształcanie wiedzy w atrakcyjne produkty.

5.5 Zachęcanie dużych przedsiębiorstw do tworzenia i rozwijania ducha przedsiębiorczości. Kompetencje i talenty wszystkich pracowników powinny być doceniane, ponieważ siła robocza posiada wiele umiejętności praktycznych i intelektualnych. Powinno się zachęcać do określania kompetencji oraz zasobów niematerialnych i rozwijać nowe narzędzia wspierające tę formę uznania.

5.5.1 Należy promować możliwości odbycia stażu lub praktyki dla uczniów i bezrobotnych oraz zachęcać do nich.

5.5.2 Tworzenie ram strukturalnych do wydzielania odrębnych przedsiębiorstw, za pośrednictwem których duże przedsiębiorstwo wspiera innowatorów, mentoruje i stwarza im możliwości rynkowe, powinno być wykorzystywane do wprowadzania na rynek zarejestrowanych, ale dotąd niewykorzystanych patentów. Należy rozważyć wykorzystanie środków wspierających komitety dialogu społecznego i partnerów społecznych w podejmowaniu ocen skutków i udziale w nich w ramach strategii zatrudnienia UE oraz strategii „UE 2020” w ramach rozwijania stosunków i wspierania optymalnego środowiska w miejscu pracy.

5.6 Aby uzasadnić inwestycje, należy przeprowadzać ocenę celów długoterminowych projektów europejskich. Powinna ona obejmować analizę zrównoważonego charakteru projektów, wprowadzenie na rynek udanych wyników oraz wykorzystywanie rezultatów z korzyścią dla szerszego społeczeństwa.

5.6.1 Mogłoby to obejmować wykorzystywanie projektów międzypokoleniowych i transsektorowych, w tym klastrów w propozycjach łączenia doświadczeń i świeżych umysłów, aby dzielić się nowymi umiejętnościami, rzemiosłem, wiedzą i sieciami w kontaktach z mentorami / opiekunami. Wspieranie zrównoważonych gospodarczo projektów przedsiębiorców ekologicznych, świadomych wyzwań związanych ze zmianą klimatu oraz ograniczonymi zasobami energii i paliw kopalnych uwypukli kwestie ochrony środowiska.

5.7 Wspieranie inicjatyw społecznościowych oraz czynnego obywatelstwa, aby zachęcać do podejmowania projektów o perspektywie europejskiej, które są korzystne dla społeczności i/lub prowadzone przez społeczność. Powinny one brać pod uwagę różnorodność oraz osoby w niepewnej sytuacji i powinien im towarzyszyć dobrowolny europejski system certyfikacji społecznej odpowiedzialności biznesu i możliwości przeglądu inicjatyw wspólnotowych.

5.8 Silne zaangażowanie we wdrażanie strategii politycznych jest niezbędne, by wspierać tworzenie otoczenia sprzyjającego przedsiębiorcom, którzy chcą rozpocząć działalność gospodarczą. 98 % wszystkich firm w UE to MŚP i ze względu na swoją długą tradycję rozwijania MŚP strukturalne ramy UE muszą zostać zachowane i ulepszone (11):

—

Small Business Act i zasada (MŚP) „najpierw myśl na małą skalę” nadal wymagają silnego zaangażowania w wielu państwach członkowskich i nie wystarczają w czasie kryzysu. Należy zająć się kwestią większego dostępu MŚP do projektów UE i udziału w nich oraz w zamówieniach publicznych dzięki otwartym rynkom wspierającym wzrost w przedsiębiorstwach. Wsparcie dla środowisk interaktywnych można budować z wykorzystaniem inkubatorów, klastrów, parków naukowo-technologicznych i partnerstw z uczelniami. Mogłoby to obejmować unijny punkt kompleksowej obsługi w zakresie źródeł informacji dla przedsiębiorców we wszystkich sektorach.

—	Należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo sieci zabezpieczeń społecznych dla samozatrudnionych, która zajmuje się specyficznymi aspektami zarządzania przedsiębiorstwem, szczególnie w zakresie urlopów macierzyńskich, opieki nad dziećmi i zaprzestania działalności gospodarczej.

—	Przyjęcie przez Radę statutu europejskiej spółki dla MŚP, wspiera w ten sposób projekt jednolitego rynku i ułatwia działania transgraniczne MŚP. Ten projekt, będący inicjatywą EKES-u buduje europejską tożsamość wśród nowych przedsiębiorców.

—

Zwiększanie świadomości i większe wsparcie dla programu Erasmus dla młodych przedsiębiorców (12). Trzeba znaleźć rozwiązania, aby przyciągnąć większą liczbę goszczących przedsiębiorstw i uznać ich wkład w wywieranie realnego wpływu. Mogłoby to przybrać formę „Nagrody Europejskich Przedsiębiorców”, znaku firmowego UE lub udziału w wydarzeniach o dużej widoczności. Należy uznać umiejętności przedsiębiorców, odmienne niż w przypadku pracowników, które są rzadko uznawane, a ich wkład w społeczeństwo nie jest doceniany.

5.9 Wykorzystywanie wiedzy eksperckiej dzięki utworzeniu platformy dyskusji zainteresowanych stron na temat wzmacniania ducha i kultury innowacji i kreatywności. Rozwijanie współpracy między zainteresowanymi stronami mogłoby prowadzić do wspólnych i przekrojowych zaleceń politycznych w sprawach takich jak poprawa stosunków między uczelniami a przemysłem, innowacje w otoczeniu handlowym i niehandlowym, mobilność naukowców, wykorzystanie funduszy strukturalnych, światowe sprawdzone rozwiązania oraz tworzenie ram strukturalnych w celu zajęcia się pilnymi kwestiami. Dialog obywatelski ułatwiający promowanie ducha przedsiębiorczości na poziomie regionalnym może wspierać profil europejskiego przedsiębiorcy dostosowany do XXI. wieku.

5.10 Promowanie nowej kultury w mediach oraz poprzez sieć ambasadorów i wzorców. Trzeba promować kulturę, która docenia przedsiębiorcze myślenie i wspiera inicjatywy na rzecz zakładania i wzrostu przedsiębiorstw jak również przedsiębiorców społecznych, innowacje w sektorze publicznym, kreatywność w miejscu pracy, planowanie sukcesji i uczestnictwo pracowników. Nowa kultura przedsiębiorczości w Europie wymaga przywództwa oraz propagowania przez rzeczników lub „ambasadorów”.

6. Kryzys jest bodźcem, by Europa nie tylko doceniła potencjał swoich obywateli, ale także rozwijała ducha przedsiębiorczości i myślenie w tych kategoriach.

6.1 Obecny kryzys nie jest jedynym, z jakim będzie musiała zmierzyć się Europa i aby zapewnić, że jest ona przygotowana na przyszłe wyzwania, trzeba nadać jej impet za pomocą 10 kroków, którym powinny towarzyszyć:

—	plan działania,

—	grupa zadaniowa ds. europejskiej przedsiębiorczości,

—	platforma zainteresowanych stron,

—	szczyt europejski i grupy G-20 w sprawie przedsiębiorczości,

—	działania „innowacyjna Europa” („Europa 2020”).

6.1.1 EKES mógłby rozwinąć te pomysły wraz z zainteresowanymi stronami w niedalekiej przyszłości.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) COM(2005) 548, załącznik, pkt 7.

(2) Audretsch, D. B. i R. Thurik (2001), Linking Entrepreneurship to Growth (Powiązanie przedsiębiorczości ze wzrostem), OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2001/2, OECD Publishing, doi: 10.1787/736170038056.

(3) EUCIS-LLL, Barcelona 2010 r.

(4) Bornholm, Dania.

(5) Hillman 1997.

(6) Obywatele muszą być w stanie określić:

I.	Wizję Europy – Stanów Zjednoczonych Europy szanujących wszystkie kultury, języki i otwartych na świat;

II.	Siłę Europy – tworzenie wspólnego i pokojowego organizmu po wiekach wojen cywilnych i konfliktów;

III.	Znaczenie UE – kwitnącego organizmu politycznego, który daje maksymalne możliwości realizacji marzeń jednostek i zbiorowości;

IV.	Że być Europejczykiem oznacza podzielać wspólne wartości, głównie szereg indywidualnych (osiągnięcia) i zbiorowych wartości;

V.	Korzyść z bycia obywatelem UE – wykorzystywać wymiar UE w dziedzinie kultury, gospodarki, nauki, aby rozwijać umiejętności jednostek i kwalifikacje dla ich przyszłości i przyszłości innych.

(7) Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 110.

(8) Towards greater cooperation and coherence in entrepreneurship education (W kierunku większej współpracy i spójności w nauczaniu przedsiębiorczości), KE, marzec 2010 r.

(9) BIG ISSUE, ACAF Hiszpania.

(10) Zob. przykłady projektów wspólnotowego i społecznego włączenia oparte na przedsiębiorczości pod adresem www.european-microfinance.org.

(11) MŚP są często postrzegane jako największa grupa przedsiębiorców, a zalecenia, by wspierać ich wzrost zostały przedstawione przez ETUC i UEAPME oraz w wielu opiniach EKES-u.

(12) Program Erasmus dla młodych przedsiębiorców Komisji Europejskiej, DG ds. Przedsiębiorstw.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/51

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie odpowiedzi UE na wahania równowagi sił gospodarczych na świecie (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/10

Sprawozdawca: Brian CALLANAN

Dnia 18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

odpowiedzi UE na wahania równowagi sił gospodarczych na świecie (opinia z inicjatywy własnej).

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 20 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 135 do 4 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i wnioski

1.1 Państwa członkowskie UE przeżywają najgorszy kryzys gospodarczy od lat 30., a droga wyjścia z niego jest nadal nierówna, kręta i pełna trudności. Po najpoważniejszych kryzysach od czasu II wojny światowej zmieniła się równowaga na świecie, a Europa musi ponownie określić swą pozycję i strategie w tej nowej sytuacji. Zważywszy, że 85 % europejskiego handlu odbywa się na rynku wewnętrznym, niektóre odpowiedzi na nowe wyzwania będzie można znaleźć w obrębie Europy. Zwiększenie popytu wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie dla stworzenia zrównoważonej UE, jeżeli chce ona sprostać globalnym wyzwaniom. EKES opracował już szereg opinii w tej sprawie. W niniejszej opinii analizuje się zewnętrzny wymiar reakcji UE na globalny kryzys gospodarczy: nową pozycję Europy na światowym rynku. W opinii bada się również zmiany wyników gospodarczych UE na rynku światowym oraz międzynarodowe skutki niedawnego intensywnego rozwoju gospodarczego Chin i innych krajów rozwijających się, stawia pytania zachęcające do analizy tych kwestii i do dyskusji na temat ich wpływu na stosunki polityczne i handlowe UE z resztą świata, a także przedstawia przemyślenia i idee społeczeństwa obywatelskiego związane z debatą polityczną, której wnioski powinny mieć daleko idące konsekwencje.

1.2 Europa stoi przed zasadniczymi wyzwaniami, jeżeli chodzi o reakcję na głębokie zmiany w stosunkach gospodarczych, politycznych i handlowych, które obecna recesja jeszcze przyśpieszyła. Aby sprostać tym wyzwaniom, należy podjąć działania dostosowawcze, takie jak stymulowanie wzrostu, tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy oraz zwiększenie ekologiczności i innowacyjności gospodarki, osiągnięcie celu strategii „Europa 2020” dotyczącego stopy zatrudnienia na poziomie 75 %, jak również zapewnienie, by odsetek ten uwzględniał grupy zagrożone, takie jak młodzież, kobiety, osoby w średnim wieku i niepełnosprawni.

1.3 Dotąd integracja europejska była głównie skierowana do wewnątrz: tworzenie jednolitego rynku, przekształcanie instytucji, spory o pieniądze, niekończące się negocjacje w sprawie traktatów. Aby wyjść z obecnej recesji i dokonać udanej reorganizacji w celu sprostania wyzwaniom XXI wieku, w nadchodzącym dziesięcioleciu Europa musi patrzeć na zewnątrz. UE musi być przy tym świadoma i reagować na rozwój sytuacji związanej zwłaszcza z nowymi stosunkami między USA a Chinami oraz wpływem silnych grup krajów rozwijających się, takich jak BRIC.

1.4 Przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso wskazuje, że Europa ma odpowiednie zasoby, inteligencję, zasadnicze zdolności, historię, kapitał ludzki, intelektualny i kulturowy, aby osiągnąć sukces.

1.5 W programie prac Komisji zobowiązano się do zmniejszania barier dla międzynarodowych przepływów handlowych i inwestycyjnych, zakończenia aktualnych negocjacji dwustronnych, pełniejszej realizacji istniejących porozumień, podejmowania inicjatyw na rzecz otwarcia handlu w rozwijających się obszarach, takich jak zaawansowane technologie, usługi i usługi ekologiczne.

1.6 Niepokojącym trendem jest fakt, że nie ma takiego sektora wysokich technologii, w którym Europa byłaby światowym liderem, a ponadto UE nie ma wystarczająco dużo wiodących przedsiębiorstw w dziedzinie wysokich technologii, aby odpowiednio wykorzystać w przyszłości kluczowe technologie wspomagające (KET).

1.7 Komitet kieruje uwagę na znaczenie kwestii, które nie wchodzą w ścisły zakres niniejszej opinii, koncentrującej się na szkodliwym protekcjonizmie i reakcji na zmianę klimatu. Chodzi o zachęcanie do tworzenia nowych aktywnych i ukierunkowanych na sytuację międzynarodową przedsiębiorstw; wspieranie innowacji w dojrzałych gałęziach przemysłu, utrzymywanie sektorów o strategicznym znaczeniu dla Europy, uwzględnianie potencjału eksportowego usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna i edukacja, oraz zachęcanie miast UE do partnerstw z ich odpowiednikami na świecie.

1.8 Skutkiem recesji światowej był wzrost atrakcyjności polityki protekcjonistycznej. Dyrektor generalny WTO Pascal Lamy ostrzegł państwa przed tą pokusą.

1.9 Konieczne jest ponadto zakończenie powodzeniem rundy z Ad-Dauhy, choć wydaje się to trudne. Tymczasem UE tworzy nową sieć dwustronnych stosunków i porozumień zarówno z krajami rozwiniętymi, jak i rozwijającymi się, co w coraz większym stopniu będzie wpływać na główne strategie handlowe.

1.10 Inne ważne cele polityczne Unii to: wzajemność w nowych porozumieniach dwustronnych UE, w tym w miarę możliwości położenie nacisku na bezpieczeństwo energetyczne; zapewnienie elastycznych przepisów, które łatwo dostosować do szybko zmieniających się okoliczności; likwidacja barier pozataryfowych, także „ponad granicami”; przejrzystość standardów pracy i jakości zgodnie z przepisami MOP oraz umowy o wolnym handlu dotyczące dóbr i usług ekologicznych.

1.11 Wielostronne porozumienia ekologiczne powinny płynnie łączyć się z porozumieniami w międzynarodowym systemie handlowym, aby wzajemnie się wspierać, a nie zakłócać.

1.12 Bezpieczeństwo energetyczne jest centralnym wyzwaniem dla UE w ramach zmiany klimatu. Np. można by połączyć następujące aspekty: negocjowanie zewnętrznych umów dotyczących dostaw (tak jak ma to już miejsce w kontekście dwustronnych porozumień handlowych); sprzedaż know-how i technologii służących poprawie infrastruktury, takich jak „inteligentne sieci” lub nowa generacja technologii wytwarzającej elektryczność z użyciem surowców innych niż paliwa kopalne; wspólne wykorzystanie nowych technologii opracowywanych na potrzeby osiągnięcia obecnych celów UE dotyczących wytwarzania 20 % energii z alternatywnych źródeł; wyszukiwanie możliwości eksportowania know-how, by rozwijać i stosować zachęty na rzecz ograniczania emisji.

1.13 W miarę jak świat staje się w coraz większym stopniu zależny i powiązany, sposób myślenia polityków musi stawać się zbliżony. Wzajemne interakcje europejskiego jednolitego rynku i polityki handlowej nigdy nie były tak ważne jak obecnie. Zapewnienie konsultacji wymaganej w ramach UE i między instytucjami oraz państwami członkowskimi jest podstawą i wspiera skuteczny rozwój oraz uzgadnianie i wdrażanie elastyczniejszej polityki handlowej.

1.14 W bardziej społecznym wymiarze istnieje potrzeba sprostania obawom i niepewności, które rodzą się w związku z wahaniami sił gospodarczych. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie ma możliwość i obowiązek, by pomóc ludziom, politykom i gospodarkom dostosować się do zmian.

1.15 Nowa strategia Komisji „Europa 2020” jest wstępną strategiczną reakcją polityczną UE na recesję i wahania równowagi sił gospodarczych na świecie. Aby zakończyć się sukcesem, strategia wymaga skoordynowanej odpowiedzi UE oraz zaangażowania partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego (jak powiedział José Manuel Barroso w komunikacie „UE 2020”). Odpowiadając na zmianę równowagi sił gospodarczych na świecie UE musi polegać na partnerstwie między państwem a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, aby osiągnąć dobre wyniki gospodarcze i spójność społeczną.

1.16 Komisja ma jednak niewiele bezpośrednich narzędzi wpływania na postępy; odpowiedzialność spoczywa przede wszystkim na rządach państw członkowskich, które obecnie podlegają zwiększonej wewnętrznej presji finansowej, politycznej i społecznej.

2. Wstęp

2.1 „Państwa członkowskie UE przeżywają najgorszy kryzys gospodarczy od lat 30. (…), a droga wyjścia z niego jest nadal nierówna, kręta i pełna trudności” (1). Po najpoważniejszych kryzysach od czasu II wojny światowej zmieniła się równowaga na świecie, a Europa musi ponownie określić swą pozycję i strategie w tej nowej sytuacji. Zważywszy, że 85 % europejskiego handlu odbywa się na rynku wewnętrznym, niektóre odpowiedzi na nowe wyzwania będzie można znaleźć w obrębie Europy. Zwiększenie popytu wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie dla stworzenia zrównoważonej UE, jeżeli chce ona sprostać globalnym wyzwaniom. EKES opracował już szereg opinii w tej sprawie (2). W niniejszej opinii analizuje się zewnętrzny wymiar reakcji UE na globalny kryzys gospodarczy: nową pozycję Europy na światowym rynku. W opinii bada się również zmiany wyników gospodarczych UE na rynku światowym oraz międzynarodowe skutki niedawnego intensywnego rozwoju gospodarczego Chin i innych krajów rozwijających się, stawia pytania zachęcające do analizy tych kwestii i do dyskusji na temat ich wpływu na stosunki polityczne i handlowe UE z resztą świata, a także przedstawia przemyślenia i idee społeczeństwa obywatelskiego związane z debatą polityczną, której wnioski powinny mieć daleko idące konsekwencje.

2.2 Europa jest zależna od gospodarki globalnej i obecnie dominuje na wielu rynkach, lecz jak długo potrwa ten stan? W 1800 r. Europa i jej przyczółki w „nowym świecie” stanowiły 12 % ludności świata i ok. 27 % całkowitego światowego dochodu. Dominacja ta osiągnęła swój szczyt w 1913 r., gdy te „rozwinięte” gospodarki stanowiły 20 % ludności świata, lecz przypadała na nie ponad połowa światowego dochodu (tzn. ponad 50 %). Obecnie udział w ludności świata powrócił do poziomu 12 % i nadal spada, lecz utrzymaliśmy ok. 45 % dochodu światowego (3).

Aby skutecznie poradzić sobie z wpływem obecnych zmian na rynkach światowych, zdaniem EKES-u decydenci polityczni UE będą prawdopodobnie musieli położyć większy nacisk na nową sytuację w zakresie stosunków handlowych UE z resztą świata i poświęcić jej większą uwagę, szczególnie odnośnie do wyników eksportowych.

3. Kontekst

3.1 Handel europejski

3.1.1 Całkowitą wartość europejskiego eksportu szacuje się na 1,3 bln USD. Z wyłączeniem handlu między państwami członkowskimi, w 2008 r. UE odpowiadała za 16 % całkowitego światowego eksportu, a jej głównymi partnerami handlowymi w tej dziedzinie były USA, Rosja, Szwajcaria, Chiny i Turcja.

3.1.2 W zglobalizowanym świecie, gdzie państwa UE są zasadniczymi podmiotami na ważnych rynkach, strategie polityczne wyznaczające stosunki między państwami europejskimi powinny reagować na wydarzenia na świecie, takie jak wpływ rosnącej siły gospodarczej partnerów handlowych – Chin, Indii i Brazylii – na stosunki polityczne. Ale w jaki sposób Europa powinna się dostosować? Poprzez odgrywanie większej roli w sprawach światowych? Czy też poprzez działanie odwrotne, czyli zaakceptowanie szybko powstającego odmiennego globalnego paradygmatu, zgodnie z którym główny wpływ ma nowe G-2 (Waszyngton i Pekin)?

3.1.3 W programie prac Komisji zauważono, że handel międzynarodowy jest motorem wzrostu zatrudnienia i inwestycji w Unii i zobowiązano się do zmniejszania barier dla międzynarodowych przepływów handlowych i inwestycyjnych, zakończenia aktualnych negocjacji dwustronnych, pełniejszej realizacji istniejących porozumień, podejmowania inicjatyw na rzecz otwarcia handlu w rozwijających się obszarach, takich jak zaawansowane technologie, usługi i usługi ekologiczne. Zasadniczą dziedziną będzie poprawa stosunków dwustronnych z USA, Chinami, Japonią i Rosją.

3.2 Handel europejski w gospodarce globalnej

3.2.1 Recesja wywołuje zmiany równowagi sił gospodarczych na świecie. W latach 2000–2007 gospodarki wschodzące, w szczególności Chiny, poszerzyły swoją bazę inwestycji i stoją na czele globalnego ożywienia gospodarczego, co wynika w dużym stopniu ze wzrostu eksportu (np. 17,7 % w grudniu 2009 r.). W tym samym okresie UE wykazywała nierówne wyniki eksportowe i znaczące straty na niektórych dynamicznych rynkach, szczególnie w Azji i Rosji.

3.2.2 Naprawa gospodarcza napędzana eksportem ma zatem miejsce w Chinach, a dla Unii w dużej mierze pozostaje w sferze aspiracji. Komisja przewiduje, że eksport UE wzrośnie o 5 % w 2010 r. i o 5,1 % w 2011 r., w czym wydatnie pomoże spadek względnej wartości euro w stosunku do naszych głównych partnerów handlowych. Nie jest to jednak postrzegane jako „krajowa” naprawa gospodarcza poza krajami takimi jak Niemcy i Irlandia, które już są w znacznym stopniu włączone w handel międzynarodowy (4).

3.2.3 W sprawozdaniu Komisji Europejskiej zauważono, że wyniki UE w zakresie eksportu produktów zaawansowanych technologicznie były słabe, co doprowadziło do obaw o zdolność Europy do utrzymania produktów nowoczesnych pod względem jakości i innowacji (5). Wyniki w zakresie usług również pogorszyły się, wykazując spadek udziału w rynku w latach 2004–2006. Jest to niepokojący trend, podobnie jak fakt, że nie ma takiego sektora wysokich technologii, w którym Europa byłaby światowym liderem, a ponadto UE nie ma wystarczająco dużo wiodących przedsiębiorstw w dziedzinie wysokich technologii, aby odpowiednio wykorzystać w przyszłości kluczowe technologie wspomagające (KET).

3.2.4 Mimo tych słabości UE jest główną potęgą w handlu usługami, kluczowym eksporterem oraz drugim na świecie importerem towarów, a także istotnym źródłem inwestycji bezpośrednich i ważnym ich odbiorcą. Dlatego też leży w zasadniczym interesie Europy utrzymanie i wzmocnienie jej pozycji w globalnym handlu, lecz wymagałoby to nowego sposobu myślenia zasadzającego się na zróżnicowanym i o wiele bardziej złożonym globalnym otoczeniu handlowym.

3.2.5 Komitet kieruje uwagę na znaczenie kwestii, które nie wchodzą w ścisły zakres niniejszej opinii, koncentrującej się na szkodliwym protekcjonizmie i reakcji na zmianę klimatu. Chodzi o zachęcanie do tworzenia nowych aktywnych i ukierunkowanych na sytuację międzynarodową przedsiębiorstw; wspieranie innowacji w dojrzałych gałęziach przemysłu, utrzymywanie sektorów o strategicznym znaczeniu dla Europy, uwzględnianie potencjału eksportowego usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna i edukacja, oraz zachęcanie miast UE do partnerstw z ich odpowiednikami na świecie.

3.3 Zmiana równowagi sił gospodarczych i politycznych

3.3.1 Bankructwo Lehman Brothers, jednego z najstarszych banków inwestycyjnych na Wall Street, oraz związany z tym chaos na rynku, na którym doszło do największej recesji w produkcji światowej od czasów II wojny światowej, pchnęły gospodarkę światową ku niekontrolowanemu kryzysowi. Interwencja państw zapobiegła efektowi domina w globalnym systemie bankowym, lecz nie mogła zapobiec nagłemu i szybkiemu spadkowi przepływów kapitału.

3.3.2 Wpływ na handel był natychmiastowy, gdy kredyty zostały ograniczone, a wydatki konsumpcyjne się załamały, co zmusiło przedsiębiorstwa do ograniczenia produkcji. Jednakże poziom surowości dostosowań różnił się znacznie między różnymi blokami handlowymi. Chiny zaczęły wychodzić z kryzysu najszybciej, w czym pomogła im znacznie decyzja rządu o przyjęciu polityki fiskalnej, która wpompowała 580 mld USD w gospodarkę, aby stymulować szybką naprawę.

3.3.3 W marcu 2009 r. podjęto działania polityczne w Pekinie, Londynie, Waszyngtonie i Frankfurcie. Przywódcy G-20 zobowiązali się do udzielenia wsparcia w wysokości 1 bln USD z MFW i Banku Światowego, by powtórzyć na całym świecie to, co już zrobiły poszczególne kraje. Na posiedzeniu tym dojrzałością wykazały się nowe potężne lub wpływowe podmioty na scenie globalnej, co ukazało nowy światowy ład ekonomiczny i drastyczne zmiany w stosunkach gospodarczych o potencjalnie głębokich konsekwencjach dla polityki handlowej UE.

3.3.4 Państwa konsumujące zbyt wiele, takie jak USA, zachęcono do zmniejszenia wydatków, a państwa posiadające rezerwy kredytowe i walutowe zachęcono do zwiększenia popytu konsumpcyjnego. Podkreślono konieczność zrównoważonego i stabilnego podejścia w gospodarce globalnej oraz zainteresowanie UE ściślejszą współpracą z resztą świata.

3.3.5 Pomimo niedawnego ożywienia wzrostu są powody do zachowania ostrożności. Ekonomiści nadal nie mają pewności co do przyszłych kierunków rozwoju gospodarki światowej. Powstają pytania dotyczące terminu i sposobu likwidacji zachęt podatkowych, ich dotychczasowych skutków i tego, czy mają charakter zrównoważony. Mimo pewnego ożywienia wzrostu występuje także „recesja społeczna” (6). Wysoki poziom bezrobocia oznacza, że światowym przywódcom coraz trudniej jest bronić wolnego handlu w wymiarze politycznym, intelektualnym i wewnętrznym.

3.3.6 W odpowiedzi na zmiany w globalnej równowadze sił proces decyzyjny UE ma przed sobą następujące wyzwania: szybkie dostosowanie się do konsekwencji zachodzących zmian i wypracowanie w tym celu nowego sposobu myślenia; wspólne działanie w sposób bardziej spójny, przemyślany i sprawny; wspieranie możliwości tworzenia miejsc pracy, np. w ramach gospodarki ekologicznej; pomaganie przedsiębiorstwom w przekwalifikowaniu personelu; wsparcie dla osób, które straciły pracę, aby mogły dostosować się do nowych możliwości, gdyż poprzednie dostosowania strukturalne wykazały, że jest to najbardziej skuteczna reakcja polityczna (7).

4. Dwa kluczowe zagadnienia

4.1 Protekcjonizm

4.1.1 Skutkiem recesji światowej był wzrost atrakcyjności polityki protekcjonistycznej. Dyrektor generalny WTO Pascal Lamy ostrzegł państwa przed tą pokusą (8). UE zyskała najwięcej na przejrzystych i możliwych do wyegzekwowania przepisach, które są podstawą konkurencyjnego otoczenia handlowego i je ułatwiają. Jednakże według komisarza UE ds. handlu Karela de Guchta, główni partnerzy handlowi UE wprowadzili podczas obecnego kryzysu 280 restrykcyjnych środków handlowych. Istnieje obawa, że środki te mogłyby stać się nową i stałą częścią ogólnych ram handlowych.

4.1.2 Jedną z najważniejszych barier handlowych jest obecnie niski kurs chińskiego renminbi czy yuana, co rząd postrzega jako zapewnienie większej konkurencyjności chińskiego eksportu. Stanowi to poważną przeszkodę dla wolnego i sprawiedliwego handlu, dlatego też z zadowoleniem przyjmuje się niedawne działania na rzecz złagodzenia sytuacji, choć konieczne są także długoterminowe i trwałe zmiany polityki kursu walutowego rządu chińskiego.

4.1.3 Pakiety bodźców wspierają wzrost gospodarczy poprzez zwiększanie popytu, lecz ich głównym celem jest pomaganie lokalnym przedsiębiorstwom. Skutkiem ubocznym mogłoby być wspieranie niekonkurencyjnych sektorów. Przepisy dotyczące konkurencji i pomocy państwowej umożliwiają UE koordynowanie wysiłków, aby temu zapobiec, a w pełni funkcjonujący jednolity rynek wyklucza potencjalnie szkodliwy protekcjonizm.

4.1.4 Konieczne jest ponadto zakończenie powodzeniem rundy z Ad-Dauhy, choć wydaje się to trudne. Tymczasem UE tworzy nową sieć dwustronnych stosunków i porozumień zarówno z krajami rozwiniętymi, jak i rozwijającymi się, co w coraz większym stopniu będzie wpływać na główne strategie handlowe.

4.1.5 Inne ważne cele polityczne Unii to: wzajemność w nowych porozumieniach dwustronnych UE, w tym w miarę możliwości położenie nacisku na bezpieczeństwo energetyczne; zapewnienie elastycznych przepisów, które łatwo dostosować do szybko zmieniających się okoliczności; likwidacja barier pozataryfowych, także „ponad granicami”; przejrzystość standardów pracy i jakości zgodnie z przepisami MOP oraz umowy o wolnym handlu dotyczące dóbr i usług ekologicznych (9).

4.1.6 Wraz z przyjęciem traktatu lizbońskiego reformie poddane zostały unijne procesy decyzyjne. Jedną ze zmian jest rozszerzenie procedury współdecydowania Parlamentu na kolejne kluczowe obszary polityki, w tym handel. Ważne jest, by te nowe metody postępowania, obejmujące Radę, Parlament i Komisję, przyniosły szybsze i bardziej elastyczne odpowiedzi, które poprawią zdolność UE do skutecznego i spójnego reagowania na ważne potrzeby strategiczne lub szczegółowe aspekty „codzienne” w zakresie handlu.

4.2 Zmiana klimatu

4.2.1 Obecnie istnieje w Europie konsensus co do tego, że zmiana klimatu wymaga natychmiastowych działań. Uderzającą konsekwencją globalizacji jest wspierana przez nią współzależność. Nieokiełznana zmiana klimatu przyniesie obciążenia dla przyszłych pokoleń i zakłóci globalizację, co doprowadzi do wzrostu cen zasobów i klęsk ekologicznych, szczególnie w krajach rozwijających się. Dlatego też zmiana klimatu jest kwestią gospodarczą i ma znaczący wymiar handlowy.

4.2.2 UE objęła wiodącą rolę na arenie międzynarodowej w poszukiwaniu sposobów ograniczenia globalnego ocieplenia w ramach protokołu z Kioto. Rezultat szczytu w Kopenhadze poświęconego zmianie klimatu był krokiem wstecz dla europejskich wysiłków na rzecz wzmocnienia współpracy międzynarodowej, szczególnie z gospodarkami wschodzącymi, których emisje przekroczą do 2020 r. emisje krajów rozwiniętych. UE obawia się także, że to najbiedniejsi ucierpią najbardziej podczas obecnego etapu zmiany klimatu. W związku z tym UE potrzebuje wszechstronnej, realistycznej i praktycznej odpowiedzi politycznej, aby zapobiec ryzyku, że przyszłe pokolenia ucierpią z powodu negatywnych konsekwencji społecznych i gospodarczych.

4.2.3 Włączenie zmiany klimatu do polityki handlowej i rozwojowej UE pociągnęłoby za sobą koszty i narzuciło ograniczenia w stosunku do celu, którego nie można osiągnąć bez analogicznych działań ze strony pozostałych wielkich bloków handlowych (10). Wielostronne porozumienia ekologiczne powinny płynnie łączyć się z porozumieniami w międzynarodowym systemie handlowym, aby wzajemnie się wspierać, a nie zakłócać. Czy jest więc rozsądne obejmowanie przywódczej roli, jeżeli inni nie zostaną zmuszeni (w rzeczywistości nie mogą zostać zmuszeni) do podjęcia odpowiednich działań? Na przykład czy Chiny można zmusić do zastąpienia modelu „konsument płaci” zasadą UE „producent płaci”, aby zapewnić obniżenie emisji (11)? Czy można powstrzymać dążenia Wall Street do zapewnienia sobie, z poparciem Waszyngtonu, wiodącej roli na silnie rozwiniętym rynku handlu emisjami?

4.2.4 Bezpieczeństwo energetyczne jest centralnym wyzwaniem dla UE w ramach zmiany klimatu. Poszczególne państwa członkowskie odgrywają w tym zakresie wiodącą rolę, lecz istnieje także realny i znaczący wymiar UE, szczególnie w kontekście handlu. Np. można by połączyć następujące aspekty: negocjowanie zewnętrznych umów dotyczących dostaw (tak jak ma to już miejsce w kontekście dwustronnych porozumień handlowych); sprzedaż know-how i technologii służących poprawie infrastruktury, takich jak „inteligentne sieci ” lub nowa generacja technologii wytwarzającej elektryczność z użyciem surowców innych niż paliwa kopalne; wspólne wykorzystanie nowych technologii opracowywanych na potrzeby osiągnięcia obecnych celów UE dotyczących wytwarzania 20 % energii z alternatywnych źródeł; wyszukiwanie możliwości eksportowania know-how, by rozwijać i stosować zachęty na rzecz ograniczania emisji.

5. Reakcja

5.1 Sprostanie wyzwaniom i wykorzystanie szans

5.1.1 Aby stworzyć możliwości dla handlu europejskiego, ważne jest uczciwe podejście do wyzwań płynących z odmiennego otoczenia globalnego dla UE, jej instytucji i państw członkowskich. Zdaniem EKES-u reformy instytucjonalne wprowadzone traktatem lizbońskim muszą zostać wdrożone skuteczniej i za pomocą jeszcze ściślejszej współpracy, aby odpowiedzieć na wyzwania wiążące się z określeniem nowych innowacyjnych sposobów utrzymania dawnych osiągnięć UE oraz zrealizowania przyszłych celów (12). Skuteczne działania wymagają podejścia całościowego opartego na wysokim poziomie aktualnej wiedzy i głębokim zrozumieniu.

5.1.2 W miarę jak świat staje się w coraz większym stopniu zależny i powiązany, sposób myślenia polityków musi stawać się zbliżony. Wzajemne interakcje europejskiego jednolitego rynku i polityki handlowej nigdy nie były tak ważne jak obecnie. Zapewnienie konsultacji wymaganej w ramach UE i między instytucjami oraz państwami członkowskimi jest podstawą i wspiera skuteczny rozwój oraz uzgadnianie i wdrażanie elastyczniejszej polityki handlowej.

5.1.3 W bardziej społecznym wymiarze istnieje potrzeba sprostania obawom i niepewności, które rodzą się w związku z wahaniami sił gospodarczych. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie ma możliwość i obowiązek, by pomóc ludziom, politykom i gospodarkom dostosować się do zmian. Stosowanie polityki protekcjonistycznej w obliczu wahania sił gospodarczych może się okazać nieskuteczne. Pomaganie ludziom, przedsiębiorstwom i rządom w dostosowaniu się do nowych warunków jest skutecznym sposobem łagodzenia obaw i niepewności. Np. niski wskaźnik urodzeń w Europie oraz starzenie się społeczeństwa to głębokie wyzwania strukturalne, którym należy sprostać.

5.1.3.1 Najważniejsza polityka, w świetle celów przyświecających strategii „Europa 2020”, dotyczy zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej. Oczywistym środkiem służącym realizacji tego celu jest zapewnienie wszystkim zainteresowanym rodzicom przystępnej cenowo opieki nad dziećmi. W praktyce oznacza to, że więcej kobiet może pozostać na rynku pracy. Towarzyszyć temu powinny odpowiednio wysokie świadczenia dla rodziców na urlopie wychowawczym płacone przez wystarczająco długi okres. W wyniku zmniejszenia obciążeń gospodarczych rodziców wskaźnik urodzin powinien wzrosnąć.

5.1.3.2 Ponadto w związku z brakiem polityki imigracyjnej, która mogłaby w rozsądny sposób zwiększyć podaż siły roboczej, poszczególne przedsiębiorstwa eksportujące poza UE stoją przed poważnym dylematem: ograniczyć rozwój przedsiębiorstwa, czy przenieść działalność tam, gdzie występuje duża podaż (13)? Z tego względu rozważenie wszechstronnej i zapewniającej integrację odpowiedzi na kwestie związane z polityką imigracyjną UE wydaje się rozsądne, uzasadnione i pilnie potrzebne.

5.1.4 Nowa strategia Komisji „Europa 2020” jest wstępną strategiczną reakcją polityczną UE na recesję i wahania równowagi sił gospodarczych na świecie. Aby zakończyć się sukcesem, strategia wymaga skoordynowanej odpowiedzi UE oraz zaangażowania partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego (jak powiedział José Manuel Barroso w komunikacie „UE 2020”). Odpowiadając na zmianę równowagi sił gospodarczych na świecie UE musi polegać na partnerstwie między państwem a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, aby osiągnąć dobre wyniki gospodarcze i spójność społeczną.

5.1.5 Inicjatywa ta napotka jednak wiele trudności identycznych z tymi, które stanęły przed strategią lizbońską: jej priorytety mogą być zanadto zróżnicowane; realizacja może okazać się problematyczna; Komisja ma zbyt mało bezpośrednich narzędzi wpływania na postępy; odpowiedzialność spoczywa przede wszystkim na rządach państw członkowskich, które obecnie podlegają zwiększonej wewnętrznej presji finansowej, politycznej i społecznej (14).

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Były przewodniczący Parlamentu Europejskiego Pat Cox w opublikowanym niedawno artykule prasowym Europe must raise its game now not later, http://www.irishtimes.com/newspaper/opinion/2010/0407/1224267827518.html.

(2) Zob. między innymi: „Kryzys finansowy oraz jego wpływ na realną gospodarkę”Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 10; „Europejski plan naprawy gospodarczej” (opinia dodatkowa) Dz.U. C 228 z 22.9.2009 s. 149; „Europejski plan naprawy gospodarczej”Dz.U. C 182/2009 z 4.8.2009 s. 71; „Strategia lizbońska po 2010 r.”Dz.U. C 128 z 18.5.2010 s. 3.

(3) Historyk Niall Ferguson w „Financial Times” (10.4.2010) na temat reformy nauczania historii w brytyjskich szkołach średnich.

(4) Europejska Prognoza Gospodarcza, wiosna 2010 r., Gospodarka Europejska 2(2010).

(5) Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej, Global Europe: EU Performance in the global economy, zob. http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2008/october/tradoc_141196.pdf (4 lutego 2010).

(6) Falling Flat: More Evidence that America is Experiencing a Jobless Recovery, „The Economist”, http://www.economist.com/world/united-states/displaystory.cfm?story_id=15473802 (6 lutego 2010 r.).

(7) Np. w opinii EKES-u w sprawie europejskiego planu naprawy gospodarczej (Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 149) proponuje się: „także w kontekście spodziewanego rozwoju demograficznego dobrze przemyślana restrukturyzacja gospodarki powinna dążyć do tego, by unikać zwolnień, a zamiast tego utrzymać pracowników w firmach i dalej podnosić ich kwalifikacje, by przy lepszej koniunkturze dysponować wystarczająco wykwalifikowaną siłą roboczą. Wsparcie dla bezrobotnych powinno być powiązane z programami na rzecz reorientacji zawodowej i podnoszenia kwalifikacji”.

(8) http://www.wto.org/english/news_e/sppl_e/sppl101_e.htm: Lamy warns on protectionism, „WTO news”.

(9) Zagadnienie, które obecnie nie znajduje się w programie działań, lecz jest warte rozważenia, to dyskusja na temat zasad własności intelektualnej.

(10) Grupa Pracodawców w EKES-ie stwierdziła np., że większa liczba rywalizujących ze sobą sił wśród podmiotów globalnych doprowadziła do wysoce skomplikowanych interakcji w stosunkach dwustronnych i wielostronnych, (co wymaga m.in. polityki niskich emisji i oszczędności energii oraz ochrony otwartych rynków przed ukrytym protekcjonizmem). A New Phase Ahead: Need for a Political and Economic Impetus, s. 10. Broszura dostępna pod adresem: http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.en.group-1-statements&itemCode=9894.

(11) Z punktu widzenia logiki stanowisko Chin trudno odrzucić w całości: dlaczego Chiny miałyby akceptować podatek od produkcji towarów konsumowanych następnie w krajach rozwiniętych, które nie płacą żadnego podatku konsumpcyjnego związanego z emisją?

(12) Dobrym przykładem wymaganych innowacji jest niedawne powołanie przez przewodniczącego Barroso grupy komisarzy zajmującej się finansowaniem badań i rozwoju. Jest to dziedzina, w której różne dyrekcje mają własne, choć potencjalnie nakładające się na siebie lub wspierające się nawzajem role, budżety i zadania.

(13) Wiele przedsiębiorstw, które już dokonały wyboru i przeniosły się poza Europę, korzysta również z niskich ceł na wiele towarów importowanych do UE, co wywołuje postulaty dostosowania podatków i ceł.

(14) Jako jedna z najmniejszych, najbardziej otwartych i uzależnionych od handlu gospodarek europejskich Irlandia mogłaby być uznana za poligon doświadczalny do obserwowania reakcji na małą skalę, ponieważ w celu ożywienia gospodarki poprzez handel rząd prowadzi tam następujące działania: inwestycje w edukację trzeciego i czwartego stopnia, aby wspierać naukę, technologie i innowacje; konkurencyjny w skali światowej system badawczy przenoszący wiedzę z ośrodków badawczych na rynek; zwiększona konkurencyjność dla przedsiębiorstw, które prowadzą w Irlandii handel międzynarodowy; obniżka emisji CO2 o 20 %; wsparcie dla krajów rozwijających się, które borykają się ze skutkami zmiany klimatu.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/57

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Ożywienie gospodarcze: aktualna sytuacja i konkretne inicjatywy” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/11

Sprawozdawca: Lars NYBERG

Dnia 18 marca 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Ożywienie gospodarcze: aktualna sytuacja i konkretne inicjatywy” (opinia z inicjatywy własnej).

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 20 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 146 do 45 – 16 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Od czasu II wojny światowej nie było większego kryzysu niż kryzys finansowy z 2008 r. oraz wynikły z niego kryzys gospodarczy. Kiedy na początku 2010 r. pojawiły się oznaki wychodzenia z recesji, rynki obligacji skarbowych pogrążyły się w kryzysie, tym razem o zasięgu europejskim, a nie światowym. Połączenie konieczności odciążenia budżetów publicznych od kosztów związanych ze wspieraniem banków i innymi środkami uznaniowymi, kosztów rosnącego bezrobocia oraz dodatkowych środków oszczędnościowych stanowi w wielu państwach zagrożenie dla wzrostu gospodarczego. W tym kontekście EKES uznaje za niezbędne poszukiwanie rozwiązań politycznych pozwalających nie tylko osiągnąć ożywienie gospodarcze, ale wręcz uchronić Europę od pogrążenia się w kolejnej recesji.

1.2 W 2009 r. UE wykazywała ujemny wzrost w wysokości -4,1 %. Przed wiosennym kryzysem na rynkach obligacji skarbowych prognoza wzrostu na 2010 r. wynosiła 0,7 %. Oczekuje się, że bezrobocie osiągnie poziom ok. 10 % w 2010 r., a współczynnik aktywności zawodowej zmaleje o 2 %. Deficyt budżetowy wynosił średnio 2,3 % w 2008 r., wzrósł do 6,8 % w 2009 r. i szacuje się, że osiągnie 7,5 % w 2010 r. W czasie kryzysu finansowego ogromne środki z budżetów państw pozwoliły utrzymać płynność rynku finansowego. Przed kryzysem odnotowywaliśmy eksplozję kredytów dla sektora prywatnego, potem rozkwit ten zastąpiło ogromne zapotrzebowanie na kredyt publiczny. Jednocześnie sektor prywatny nadal potrzebuje pożyczek, aby zwiększyć popyt. Sytuacja gospodarcza znacznie się różni w poszczególnych państwach członkowskich. Deficyt budżetu publicznego jest największy w Grecji, innych państwach śródziemnomorskich, Wielkiej Brytanii i Irlandii. Bezrobocie jest najwyższe w krajach bałtyckich i Hiszpanii. Przy tym krajom bałtyckim udało się w bardzo krótkim czasie ograniczyć wysoki deficyt publiczny i ujemny wzrost dzięki restrykcyjnej polityce gospodarczej.

1.3 Strategia wejścia

Szeroko zakrojone przemiany, jakie zaszły w gospodarce w ostatnich dziesięcioleciach, sprawiają, że nie jest właściwe mówienie o strategii wyjścia. Musimy poszukać nowych inicjatyw ekonomicznych i politycznych, aby opracować plan działania dla nowo pojawiającego się społeczeństwa, tzn. strategię wejścia.

1.4 Prywatna konsumpcja jest niezbędna dla zagregowanego popytu

Propozycje związane z ograniczeniem największych deficytów publicznych mają tłumiący wpływ na całość europejskiej gospodarki i oddalają moment, gdy wzrost będzie niezależny od stymulantów. EKES podkreśla znaczenie zagregowanego popytu, a w szczególności prywatnej konsumpcji, dla utrzymania się na drodze wzrostu. Aby wsparcie gospodarcze miało znaczny wpływ na wzrost, musi być skierowane do grup społecznych o niższych dochodach. Ponieważ przeznaczają one większą część swych dochodów na konsumpcję, mniejsza część wsparcia zniknie przekształcona w większe oszczędności. Jeśli uda się odwrócić trwający od dziesięcioleci proces przechodzenia od pracy do kapitału, to będzie to źródło przyszłego wzrostu. Inwestycje i eksport są oczywiście ważne, ale ponieważ prywatna konsumpcja stanowi ok. 60 % PKB, jej rozwój ma kluczowe znaczenie dla wzrostu, zwłaszcza w obecnej sytuacji.

1.4.1 Szacunki dotyczące skutków programów oszczędnościowych

Wysokie bezrobocie, niższy współczynnik aktywności zawodowej, niewielki wzrost płac, cięcia wydatków publicznych, podnoszenie podatków oraz nowe programy oszczędnościowe ograniczą możliwości wzrostu. W tych okolicznościach Komisja powinna jak najszybciej dokonać szacunków dotyczących ograniczających skutków tych zjawisk oraz przedstawić propozycje środków zaradczych, które pozwolą utrzymać wzrost. Wzrost jest niezbędny dla osiągnięcia innych celów polityki gospodarczej. Nie możemy sobie pozwolić na czekanie z założonymi rękami na pojawienie się ograniczających skutków środków oszczędnościowych.

1.5 Mierzenie zmian konkurencyjności

Saldo obrotów bieżących jako jeden z celów polityki gospodarczej nie zostało potraktowane z wystarczającą uwagą. Z uwagi na utrzymujące się od dłuższego czasu w niektórych państwach deficyty i nadwyżki oczywiste było, że unijny kryzys gospodarczy z wiosny 2010 r. wcześniej czy później musiał się pojawić. EKES pragnie zwrócić uwagę na konieczność ograniczenia dużych różnic sald obrotów bieżących. Głównym celem staje się wówczas konkurencyjność mierzona realnymi jednostkowymi kosztami pracy, które odzwierciedlają zmiany płac i wydajności. W ciągu ostatniego dziesięciolecia konkurencyjność Irlandii, Grecji, Włoch, Hiszpanii i Portugalii spadła średnio o 10 %. Problemy budżetowe po prostu musiały się pojawić.

1.5.1 Saldo obrotów bieżących w pakcie stabilności i wzrostu

Przy zróżnicowanym rozwoju płac i wydajności w obszarze jednej waluty nie ma innego sposobu rozwiązania problemów niż zmiana płac względnych lub zwiększenie wydajności w krajach pozostających w tyle. Dlatego EKES proponuje, by Komisja przeprowadziła przegląd salda obrotów bieżących w poszczególnych państwach, podobnie jak uczyniła to dla deficytu i długu publicznego. Można nadać temu formalny charakter, dokonując zmiany rozporządzeń dotyczących paktu stabilności i wzrostu. Obroty bieżące oraz wpływające na nie zmiany płac i wydajności należy obserwować we wszystkich 27 państwach członkowskich, ale uprawnienia do podejmowania działań powinny być większe w odniesieniu do państw strefy euro. W ten sposób w pakcie stabilności i wzrostu uwzględni się gospodarkę realną.

1.5.2 Statystyki dotyczące kredytów prywatnych oraz udziału pożyczek zagranicznych w długu państwowym

W dyskusjach nad paktem stabilności i wzrostu trzeba uwzględnić nowe statystyki dotyczące kredytów prywatnych oraz udziału pożyczek zagranicznych w długu państwowym.

1.6 Skuteczniejsze regulacje i praktyki nadzoru w sektorze finansowym

Jeśli chodzi o sektor finansowy, użyteczne może być pozostawienie pewnej części kapitału banków w rękach publicznych, aby mieć pewien wgląd w sektor bankowy. Doświadczenia z kryzysu finansowego w 2010 r. pokazują, że nadzór finansowy i regulacja sektora finansowego w proponowanym kształcie nie wystarczą. Zwłaszcza w związku z zachowaniem sektora finansowego podczas greckiego kryzysu konieczne są skuteczniejsze regulacje i praktyki nadzoru, by zmienić te zachowania i znaleźć nowe sposoby finansowania długu publicznego.

1.7 Publiczne inwestycje w infrastrukturę i energię

Inwestycje trzeba skoncentrować na ochronie środowiska i środkach na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu. EKES popiera wykorzystanie podatków jako narzędzia wpływania na rynek w celu ograniczenia szkodliwych emisji. W okresie, gdy brak inwestycji ze strony przedsiębiorstw, wkroczyć powinien sektor publiczny, dokonując inwestycji w infrastrukturę i energię. Zgodnie ze zmienionym paktem stabilności i wzrostu, przy obliczaniu nadmiernego deficytu nie trzeba brać pod uwagę inwestycji.

1.8 Aktywna polityka rynku pracy

Polityka w zakresie rynku pracy musi być ukierunkowana na poszukiwanie nowych umiejętności dla nowych miejsc pracy. Konieczne jest też podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia. Strategia UE 2020 ma duże znaczenie dla osiągnięcia tego celu. Oczywistą polityką na rzecz zwiększenia stopy zatrudnienia jest utworzenie systemu wysokiej jakości opieki nad dziećmi, w połączeniu z urlopem rodzicielskim, który trwałby dostatecznie długo i był dostatecznie dobrze płatny.

1.9 Strategia wejścia dla polityki rodzinnej i rozwoju umiejętności

Gdy zmniejszy się potrzeba wsparcia finansowego bezrobotnych, te same środki publiczne powinny zostać wykorzystane na politykę rodzinną i rozwój umiejętności. W ten sposób strategię wyjścia przekształca się w strategię wejścia. Systemy socjalne muszą być skonstruowane tak, by przyczyniały się do dobrobytu i zatrudnienia, oczywiście w ramach możliwości finansowych.

1.10 Nowe źródła dochodów – podatek od transakcji finansowych i podatek od emisji CO2

Podatek od transakcji finansowych i podatek od emisji dwutlenku węgla mogą być nowymi źródłami dochodów dla sektora publicznego. Oprócz przynoszenia dochodów mogą także przyczynić się odpowiednio do ograniczenia krótkoterminowych trendów na rynku finansowym oraz do poprawy stanu środowiska.

1.11 Emisja euroobligacji przez EBI

Pozwalając EBI na emisję euroobligacji, czy raczej obligacji UE obejmujących wszystkie 27 państw członkowskich, można zgromadzić nowy kapitał dla sektora publicznego bez konieczności całkowitego uzależnienia od prywatnego sektora finansowego. Zasoby finansowe trzeba pozyskiwać bliżej źródła, np. z instytucji pracowniczych programów emerytalnych (IORP), tak by EBI stał się ogniwem pośrednim między tym kapitałem a inwestycjami dokonywanymi z jego wykorzystaniem. Euroobligacje mogą być także instrumentami długoterminowego lokowania oszczędności prywatnych.

2. Aktualna sytuacja (1)

2.1 Kryzys finansowy z 2008 r. oraz wynikły z niego kryzys gospodarczy miały skalę niespotykaną od czasu II wojny światowej. Kiedy na początku 2010 r. pojawiły się oznaki wychodzenia z recesji, pojawił się kryzys zadłużenia publicznego, tym razem europejski, a nie światowy. Połączenie konieczności odciążenia budżetów publicznych od wspierania banków i innych sektorów oraz od kosztów innych środków uznaniowych, rosnącego bezrobocia oraz dodatkowych środków oszczędnościowych w wielu państwach stanowi zagrożenie dla wzrostu gospodarczego. W tym kontekście EKES uznaje za niezbędne poszukiwanie rozwiązań politycznych pozwalających nie tylko osiągnąć ożywienie gospodarcze, ale wręcz uchronić Europę od pogrążenia się w kolejnej recesji.

2.2 Ujemny wzrost

2.2.1 Kiedy w grudniu 2008 r. podejmowano decyzję w sprawie Europejskiego planu naprawy gospodarczej, na 2009 r. przewidywano wzrost gospodarczy w wysokości ok. 0 %. Okazało się, że wyniósł on -4,1 %. Plan ten opierał się na nazbyt optymistycznych prognozach, ale bez bodźców fiskalnych sytuacja byłaby jeszcze gorsza.

2.2.2 Poziom wsparcia gospodarczego ze strony państw członkowskich był wyższy niż planowane 1,2 % PKB. W 2009 r. i 2010 r. wsparcie to może osiągnąć 2,7 % PKB. Dostrzegane zapotrzebowanie w państwach członkowskich było wyższe niż planowane wsparcie, ale mimo wszystko podjęte działania były niewystarczające, jeśli wziąć pod uwagę rozwój wzrostu.

2.2.3 Bodźce gospodarcze nie pochodziły wyłącznie z budżetów publicznych. EBC i inne banki centralne obniżyły stopy procentowe do poziomu bliskiego zeru i w niespotykanym stopniu zwiększyły płynność w systemie gospodarczym. Niektóre państwa członkowskie przeznaczyły też ogromne sumy publicznych pieniędzy na ratowanie niektórych banków. Niemniej działania te nie zapobiegły pojawieniu się ujemnego wzrostu w 2009 r., co świadczy o skali kryzysu finansowo-gospodarczego.

2.2.4 Przed kryzysem z wiosny 2010 r. na rok 2010 prognozowano wzrost w wysokości 0,7 %. Jest to prognoza niższa niż przewidywania dotyczące naszych głównych światowych konkurentów. Wśród aspektów pozytywnych można odnotować: podniesienie się poziomu wskaźników zaufania, większy wzrost gospodarczy w innych częściach świata oraz fakt, że światowy handel niemalże powrócił do wcześniejszego poziomu. Co do zmian niekorzystnych, to inwestycje przedsiębiorstw nadal malały w czwartym kwartale 2009 r., produkcja przemysłowa nie daje dostrzegalnych oznak poprawy, ostatni wzrost popytu wynikał jedynie z uzupełniania zapasów, niezwykle niski poziom wykorzystania mocy produkcyjnych nie jest bodźcem do inwestowania, stan sektora bankowości nie zapewnia pola manewru do zwiększenia inwestycji, a dodatkowo pojawiły się zawirowania na rynku obligacji skarbowych.

2.3 Handel

Światowy handel załamał się w czwartym kwartale 2008 r. Rok wcześniej wzrósł o 20 %, a teraz zmalał o 12 %. Spadek utrzymywał się też w następnych kwartałach. Największy spadek w porównaniu do tego samego kwartału w roku poprzednim wyniósł ok. 30 %. W czwartym kwartale 2009 r. trend się odwrócił i odnotowano wzrost o 4 %. Dane dla UE były prawie identyczne. Spadek był nieco większy w przypadku handlu wewnątrz UE niż handlu UE z resztą świata.

2.4 Rynek pracy

2.4.1 Oczekuje się, że wpływ na poziom bezrobocia będzie jeszcze większy, gdyż takie skutki zazwyczaj pojawiają się z opóźnieniem w stosunku do zmian w gospodarce realnej. W 2010 r. bezrobocie w UE wyniesie ok. 10 %, co oznacza wzrost o 3 % w ciągu roku, a różnice pomiędzy państwami członkowskimi będą znaczne.

2.4.2 Bezrobocie to tylko jeden ze skutków, innym jest spadek współczynnika aktywności zawodowej o ok. 2 % ludności aktywnej zawodowo. Ponadto wiele osób pracuje w zmniejszonym wymiarze godzin, aby utrzymać swe miejsca pracy, co odpowiada dalszemu spadkowi o 1 %. W przypadku ożywienia koniunktury to ostatnie zjawisko będzie prawdopodobnie pierwszym, które powróci do stanu normalnego. Wzrost musi być wystarczająco wysoki, gdyż w przeciwnym wypadku, będzie to „wzrost bez pracy”.

2.5 Deficyty publiczne

Deficyt budżetowy wynosił średnio 2,3 % PKB w 2008 r., wzrósł do 6,8 % w 2009 r. i szacuje się, że osiągnie 7,5 % w 2010 r. To pogorszenie jest uzależnione nie tylko od aktywnego stosowania środków wsparcia, ale także od wzrostu wydatków i spadku wpływów z podatków w wyniku działania automatycznych stabilizatorów. Zdaniem OECD te rozwiązania z zakresu zabezpieczenia społecznego ocaliły więcej miejsc pracy w Europie niż w innych gospodarkach.

2.6 Rynek finansowy

2.6.1 Nawet w 2010 r. sytuacja na rynku finansowym nie jest jasna. Nie ma dowodów świadczących o tym, czy utrzymujący się niski poziom inwestycji wynika z utrzymującego się braku płynności, unikania ryzyka przez instytucje kredytowe czy braku zapotrzebowania ze strony przemysłu.

2.6.2 Powrót rynku kredytowego do bardziej długoterminowych transakcji zamiast transakcji ekstremalnie krótkoterminowych jest niezbędnym elementem trwałego ożywienia gospodarki. Kwestia ta została szerzej omówiona w opinii EKES-u w sprawie podatku od transakcji finansowych (2).

2.6.3 Od 2006 r. aż do pojawienia się kryzysu finansowego występował gwałtowny wzrost popytu na kredyty dla sektora prywatnego (3). Zadłużenie prywatne uległo podwojeniu w strefie euro, podobnie jak w USA. Wydatki sektora prywatnego były wysokie i spowodowały w niektórych krajach duże deficyty obrotów bieżących. W 2009 r. koniunktura kredytowa się skończyła, ale została częściowo zastąpiona przez dług publiczny. Duże deficyty publiczne utrzymają się w nadchodzących latach. Jednocześnie konieczne jest zwiększenie popytu sektora prywatnego, aby wejść na drogę ożywienia gospodarczego. W obu przypadkach potrzebne są kredyty.

2.6.4 Fundusze emerytalne ucierpiały z powodu poważnych spadków wartości giełdowych akcji, szacowanych na 24 % w wartościach realnych w roku 2009 (4). Zagrożona jest wysokość dochodów emerytów, co będzie miało wpływ na możliwość zwiększenia się popytu prywatnego. Prawa do świadczeń z funduszy emerytalnych są długoterminowe, natomiast lokowanie aktywów funduszy emerytalnych odbywa się w perspektywie znacznie bardziej krótkofalowej. Na rynku finansowym potrzeba zatem bardziej długoterminowych instrumentów finansowych zarówno dla funduszy emerytalnych, jak i innych podmiotów systemu emerytalno-rentowego, takich jak towarzystwa ubezpieczeniowe.

2.7 Specyfika poszczególnych państw

2.7.1 Wśród dużych państw członkowskich największy spadek PKB odnotowano w Niemczech i Wielkiej Brytanii. Wśród najmniejszych państw członkowskich największe spadki w 2009 r. odnotowano we wszystkich trzech krajach bałtyckich. Przyszło to po szeregu lat z bardzo wysokim wzrostem PKB. W tych latach wzrost wynagrodzeń również był bardzo wysoki i przewyższał wzrost wydajności, ale kraje bałtyckie, a zwłaszcza Litwa, bardzo szybko zareagowały na kryzys, obniżając pensje. W 2009 r. największy wzrost pensji bez towarzyszącego mu wzrostu wydajności nastąpił w Grecji. Wyjątkiem pod każdym względem była w 2009 r. Polska, gdzie odnotowano w tymże roku dodatni wzrost w wysokości 1,7 %; między innymi dzięki zwiększeniu inwestycji publicznych i prywatnej konsumpcji oraz raczej dobrym wynikom w zakresie zatrudnienia.

2.7.2 Największy spadek stopy zatrudnienia w 2009 r. pojawił się także w krajach bałtyckich, a po nich w Bułgarii i Hiszpanii. W żadnym państwie stopa zatrudnienia nie utrzymała się na wcześniejszym poziomie, ale w Niemczech spadła jedynie o 0,4 %. Stopa bezrobocia była w 2009 r. najwyższa na Łotwie (21,7 %), a po niej na Litwie, w Estonii, Hiszpanii, Słowacji i Irlandii.

2.7.3 Podczas zawirowań dotyczących obligacji skarbowych w 2010 r. okazało się, że deficyt publiczny w Grecji wynosi ok. 13 % PKB, co spowodowało spekulacyjne ataki na euro. Deficyt o podobnych rozmiarach pojawił się w Wielkiej Brytanii. W Hiszpanii deficyt urósł do niemożliwego do utrzymania poziomu praktycznie „z dnia na dzień”. W państwach tych, a także m.in. w Portugalii, we Włoszech i Irlandii, na duży deficyt i wysoki poziom długu publicznego zareagowano przyjęciem środków oszczędnościowych.

3. Konkretne inicjatywy zmierzające do ożywienia gospodarki

3.1 Strategia wejścia – a nie strategia wyjścia

3.1.1 Wiele debatuje się o strategii wyjścia, tzn. wycofaniu wszelkiej dodatkowej pomocy publicznej dla gospodarki. Prawne przyczyny tego to zasada utrzymania deficytu publicznego na poziomie mniejszym niż 3 % oraz granica 60 % PKB dla zadłużenia sektora publicznego. Jak Komisja słusznie zauważyła w komunikacie dotyczącym strategii „Europa 2020”, „nie należy wycofywać środków wsparcia, zanim odbudowana gospodarka nie stanie się samodzielna” (5). Z uwagi na liczne niewiadome w naszych gospodarkach, bardzo trudno będzie zdecydować, kiedy staną się one „samodzielne”. Propozycje związane z ograniczeniem największych deficytów publicznych mają ograniczający wpływ na całość europejskiej gospodarki i oddalają moment, gdy wzrost będzie niezależny od stymulantów. Ponadto tak rozumiana strategia wyjścia zakłada, że gdy przestaniemy stosować te środki wsparcia, będziemy mogli powrócić do sytuacji sprzed kryzysu. To jednak nie jest możliwe.

3.1.2 Po pierwsze wdrażanych lub przygotowywanych jest wiele zmian dla sektora finansowego. Zgodnie z oczekiwaniami sektor finansowy ma stać się bardziej przejrzysty i odporny na kryzysy. Po drugie trzeba także zmienić sytuację w innych sektorach gospodarki. W przeciwnym razie istnieje wyraźne ryzyko, że problemy, jakie odczuwamy i odczuwaliśmy w ostatnich latach, pojawią się ponownie.

3.1.3 Rozważając przemiany, jakie zaszły w gospodarce w ostatnich dziesięcioleciach, musimy znaleźć nowe inicjatywy ekonomiczne i polityczne, które mogłyby zmniejszyć ryzyko w gospodarce. Nie może to być propozycja dotycząca strategii wyjścia, gdyż ustalając plan działania dla strategii wyjścia, decydujemy także o tym, jakie społeczeństwo ma się pojawić w jej rezultacie, tzn. podejmujemy decyzje dotyczące strategii wejścia.

3.2 Zagregowany popyt

3.2.1 W teorii istnieją dwa sposoby osiągania wzrostu gospodarczego: zwiększenie produkcji przy stosowaniu tej samej technologii lub jej ulepszenie, aby wydajniej wykorzystywać istniejące zasoby produkcyjne. Na co położy się nacisk, zależy od sytuacji gospodarczej. W okresie wzrostu koniunktury wszystkie zasoby są wykorzystywane i jedynym sposobem zwiększenia wzrostu jest inwestowanie w innowacyjne metody produkcji. W okresie recesji, takim jaki rozpoczął się w 2008 r., wiele zasobów pozostaje niewykorzystanych i trzeba zacząć je wykorzystywać. Zatem przyjętą strategią musi być zwiększanie popytu. Niestety zagregowanego popytu nie uznaje się już za prawdziwą siłę napędową wzrostu gospodarczego.

3.2.2 Aby wdrażane środki spowodowały wzrost popytu, muszą one nie tylko mieć bezpośredni wpływ na konsumpcję, ale także zwiększyć zaufanie konsumentów i inwestorów. Podobnie jak automatyczne stabilizatory działają w okresie dekoniunktury, większe zaufanie może pomóc w okresie wzrostu. Zaufanie może nasilić oddziaływanie publicznych środków na rzecz osiągnięcia samonapędzającego się wzrostu. Aby tak się stało, liczy się nie tylko wysokość wsparcia, ale także to, do których grup jest ono skierowane. Grupy o niskich dochodach przeznaczają większą część swych dochodów na konsumpcję niż grupy o wyższych dochodach. Dlatego też im więcej wsparcia skieruje się do grup o niskich dochodach, tym mniejsza jego część zniknie w postaci zwiększonych oszczędności.

3.2.3 Skutki pierwotnego planu naprawy gospodarczej mogą być mniejsze niż oczekiwano, gdyż wiele działań państw członkowskich zostało zaplanowanych już wcześniej i nie przyniosło dodatkowego bodźca do wzrostu. Wiosną 2010 r. Komisja słusznie podkreśliła, że środki na rzecz zwiększenia wzrostu muszą przynosić odpowiednie rezultaty w dziedzinie społecznej. Na 2010 r. prognozuje się wzrost w wysokości poniżej 1,5 % i zdaniem wielu ekonomistów odpowiada to potencjalnemu wzrostowi dla UE. Jednak nawet przy wzroście wynoszącym 1,5 % bezrobocie i deficyty budżetowe nie zostaną zredukowane wystarczająco szybko.

3.2.4 EKES pragnie podkreślić znaczenie zagregowanego popytu dla wejścia na drogę wzrostu i zwraca uwagę w szczególności na znaczenie prywatnej konsumpcji.

3.2.5 Ważne jest zwiększenie inwestycji. Zgodnie ze zmienionym paktem stabilności i wzrostu możliwe jest odłożenie redukcji nadmiernego deficytu budżetowego, jeśli dodatkowe wydatki przeznaczane są na inwestycje. Jednak inwestycje nie zawsze są jedynym instrumentem pozwalającym osiągnąć większy wzrost.

3.2.6 Większy eksport też nie jest wystarczający. Handel unijny odbywa się głównie między państwami członkowskimi UE. Handel zewnętrzny – eksport do innych części światowej gospodarki – od długiego już czasu utrzymuje się na poziomie 10 % PKB UE. Handel UE stanowi jedną trzecią światowego handlu. Jeśli jednak wyłączyć z tego handel wewnątrzunijny, udział UE w światowym handlu spada do 16 %. Handel jest ważny i jest też wskaźnikiem konkurencyjności w skali światowej. Pojawiają się oznaki wzrostu eksportu do innych części świata. Jest to oczywiście pozytywne, ale nie przynosi większego pocieszenia w sytuacji niewystarczających inwestycji i pogarszającej się sytuacji na rynku pracy.

3.2.7 Zdaniem MOP (6) już od ponad dziesięciu lat zachodzi ogólnoświatowe przejście od pracy do kapitału. W latach 1999–2007 udział zysków w PKB UE 27 wzrósł z 37 do 39 %. W drugiej połowie 2008 r. dramatycznie spadł do 36 %, ale w 2009 r. wzrósł do 37 % (7). Można dostrzec symptomy rosnących nierówności w dystrybucji dochodów.

3.2.8 Największą część PKB stanowi prywatna konsumpcja. Jej udział jest różny w zależności od tego, jakie działania podejmują podmioty publiczne, a jakie prywatne, zgodnie z systemem politycznym każdego państwa. Niemniej zmiany wysokości jej udziału również mogą być wskaźnikiem zmian w dystrybucji dochodów. Konsumpcja zmalała do 58 % PKB UE w 2008 r. z 60 % w 2005 r. i 61 % w 2000 r. Choć jest to jedynie mała zmiana na przestrzeni długiego okresu, to jednak oznacza to, że możliwe jest zwiększenie prywatnej konsumpcji jako sposób na zwiększenie zagregowanego popytu (8), który jest szczególnie ważny w obecnej sytuacji gospodarczej.

3.2.9 Jednak w 2010 r. wysokie bezrobocie i spadek współczynnika aktywności zawodowej w połączeniu z bardzo niewielkim wzrostem płac nie sugerują jakiegokolwiek wzrostu konsumpcji, ale raczej jej spadek. Ograniczenie środków wsparcia publicznego nie jest zatem obecnie właściwym podejściem. W kontekście tego stwierdzenia obecna sytuacja (w 2010 r.), ze znacznymi cięciami wydatków publicznych i wzrostem wpływów z podatków, jawi się jako szczególnie problematyczna z punktu widzenia polityki gospodarczej. Te nieuniknione ograniczenia zagregowanego popytu z budżetów publicznych są zdecydowanie procykliczne, ponieważ ograniczą możliwości wzrostu. Ich wpływ na obniżenie przede wszystkim dochodów pracowników sektora publicznego rozprzestrzeni się na całą gospodarkę w formie niższego popytu. Wzrost nie będzie mógł osiągnąć swej potencjalnej wysokości.

3.2.9.1 Posiadanie szacunków dotyczących potencjalnych ograniczających skutków nowych cięć w budżetach publicznych leży w żywotnym interesie UE. Przedsięwzięte środki są radykalne. UE powinna być w podobnym stopniu zainteresowana tym, by kraje niebędące w tak ekstremalnie trudnej sytuacji podejmowały działania równoważące, tzn. podnosiły poziom zagregowanego popytu. Komisja powinna jak najszybciej dokonać szacunków dotyczących ich zakresu i następnie przedstawić odpowiednie propozycje. Komisja planuje dokonać tego w ramach prognozy gospodarczej w listopadzie 2010 r. To za późno. Wzrost w pierwszym kwartale 2010 r. był blisko prognozowanych 0,7 %, ale było to przed wprowadzeniem środków oszczędnościowych. Nie możemy sobie pozwolić na czekanie z założonymi rękami na pojawienie się ograniczających skutków tych środków.

3.2.9.2 EKES sądzi, że obecna sytuacja gospodarcza wymaga ponownego podjęcia dyskusji. Limit 3 % dla deficytu publicznego powinien być utrzymany, ale trzeba go połączyć z dyskusjami nad ogromnymi różnicami w wysokości deficytów, gdyż państwa o bardzo dużym deficycie muszą definitywnie skonsolidować swe budżety publiczne. Wymogi dotyczące innych krajów, które spełniają lub nieznacznie tylko przekraczają granicę 3 % powinny być łagodniejsze. Tam gdzie nadal możliwe jest finansowanie deficytu po stosunkowo niskiej stopie procentowej, użyteczne będzie tymczasowe powstrzymanie się od nadmiernie restrykcyjnych działań dotyczących budżetu. Ponownie czytając zmieniony pakt stabilności i wzrostu z 2005 r., można zauważyć, że jest to jak najbardziej zgodne ze zmianami, jakie wówczas wprowadzono, zwłaszcza jeśli chodzi o inwestycje publiczne i okresy presji recesyjnej.

3.3 Powrót salda obrotów bieżących na agendę polityczną

3.3.1 Stabilne ceny, wzrost gospodarczy i pełne zatrudnienie od dawna są głównymi celami polityki gospodarczej zmierzającej do zamożności i dobrobytu. Celami pośrednimi, których realizacja ma zapewnić osiągnięcie celów głównych, są równowaga budżetowa i poziom długu publicznego. Od dawna nie bierze się już pod uwagę dwóch innych celów: sprawiedliwego podziału dochodów oraz salda obrotów bieżących. O wadze tego drugiego zapomniano i był to błąd. Na jednolitym rynku z jedną walutą cel ten ma podstawowe znaczenie.

3.3.2 Biorąc pod uwagę saldo obrotów bieżących, tzn. bilans handlu z innymi krajami, rozwój sytuacji w strefie euro był oczywisty. W Grecji, obecnie i w przeszłości, wystąpił duży deficyt obrotów bieżących. Niemcy, Holandia i Szwecja przez długi czas notowały nadwyżki. Z kolei większość krajów śródziemnomorskich ma deficyt, jednak największy występuje w Bułgarii.

3.3.3 Nawet znaczne deficyty lub nadwyżki obrotów bieżących nie stanowią problemu, jeżeli są zjawiskiem krótkoterminowym. Problem powstaje, jeżeli utrzymują się przez wiele lat lub jeśli kapitał pochodzący z zagranicy nie jest właściwie inwestowany, co oznacza, że nie osiąga się potencjalnego wzrostu wydajności. W strefie euro Grecja, Portugalia, Hiszpania, Włochy i Irlandia miały dość duże deficyty praktycznie od czasu wprowadzenia tej waluty. Poza strefą euro bardzo wysokie deficyty wykazywały kraje nadbałtyckie oraz Bułgaria. Dużym deficytom można zaradzić tylko prowadząc radykalnie twardą politykę gospodarczą, tak jak miało to miejsce w 2009 r. w Estonii, na Łotwie i na Litwie.

3.3.4 EKES zauważa skalę zróżnicowania między państwami członkowskimi i pragnie podkreślić potrzebę zmniejszenia większości tych różnic. W związku z tym wskazuje, że głównym celem powinna być konkurencyjność. Konkurencyjność mierzy się realnymi jednostkowymi kosztami pracy, które odzwierciedlają skutki zarówno zmian płac, jak i zmian wydajności. W strefie euro szczególnie Niemcy i Austria zwiększyły swą konkurencyjność dzięki niższym realnym jednostkowym kosztom pracy. Z drugiej strony jednak od 2008 r. poziom płac w Niemczech rośnie szybciej niż wydajność, co pogarsza ich pozycję konkurencyjną. W ciągu ostatniego dziesięciolecia konkurencyjność Irlandii, Grecji, Włoch, Hiszpanii i Portugalii spadła średnio o 10 % (9). Długotrwałe pogorszenie konkurencyjności może prowadzić do trudności budżetowych, co uwidoczniło się bardzo wyraźnie w 2010 r. Nie zwrócono należytej uwagi na podstawową przyczynę, którą były zmiany konkurencyjności.

3.3.5 Jako że zmiana kursów walutowych nie wchodzi już w skład „zestawu narzędzi” dla strefy euro, zmianę konkurencyjności względnej, wraz z wyższym poziomem cen w porównaniu z innymi krajami, trzeba postrzegać w związku z „realnymi kursami walutowymi”. Przy zróżnicowanym rozwoju płac i wydajności w obszarze jednej waluty nie ma innego sposobu rozwiązania problemów niż zmiana płac względnych w poszczególnych krajach lub zwiększenie wydajności poprzez inwestycje w krajach pozostających w tyle. Nonsensem byłoby oczekiwanie od krajów, w których wydajność rośnie, by zatrzymały tę tendencję.

3.3.6 Doświadczenia, które płyną z wiosennego kryzysu 2010 r. pokazują, że Eurostat powinien otrzymać uprawnienia do kontroli krajowych urzędów statystycznych. Dokładne statystyki będą tym bardziej istotne, jeżeli dane dotyczące salda obrotów bieżących oraz zmian płac i wydajności staną się podstawą do nowych dyskusji politycznych na szczeblu europejskim.

3.3.7 EKES proponuje, by cele dotyczące równowagi budżetowej i długu publicznego uzupełnić o saldo obrotów bieżących. Nie jest możliwe posłużenie się w takim przypadku jedną liczbą. Równocześnie z dodatnim saldem obrotów bieżących w niektórych krajach zawsze występuje ujemne saldo w innych. Problem powstaje, gdy różnice są zbyt duże lub zbyt nagłe albo gdy kapitał pochodzący z zagranicy nie jest wykorzystywany na produktywne inwestycje.

3.3.8 Dlatego EKES proponuje, by Komisja przeprowadziła przegląd salda obrotów bieżących, podobnie jak uczyniła to dla deficytu i długu publicznego. Koncepcję taką przyjęła niedawno także Komisja w swoich wytycznych polityki gospodarczej oraz w dokumencie na temat wzmacniania odnowy gospodarczej. Zagadnienia te są także tematem dyskusji specjalnej grupy zadaniowej ds. zarządzania gospodarczego działającej pod kierownictwem przewodniczącego Rady Europejskiej Hermana van Rompuya.

3.3.9 EKES pragnie nadać tym propozycjom bardziej zdecydowany charakter. Nowy cel dotyczący salda obrotów bieżących powinien być traktowany tak samo jak dwa cele już wyznaczone w ramach paktu stabilności i wzrostu. Komisja powinna obserwować saldo obrotów bieżących we wszystkich 27 państwach członkowskich, a także wpływające na nie zmiany płac i wydajności. Uprawnienia do podejmowania działań w stosunku do państw o ujemnym saldzie powinny być większe w odniesieniu do państw wchodzących w skład strefy euro, podobnie jak ma to miejsce w przypadku deficytu i długu publicznego. Działania UE powinny dotyczyć kierunku zmian polityki, nie zaś ich konkretnego wdrażania, które – zgodnie z zasadą pomocniczości – pozostaje w kompetencji krajowej. Dokonując po prostu zmiany rozporządzeń dotyczących paktu stabilności i wzrostu można byłoby uwzględnić w tym pakcie gospodarkę realną – lub innymi słowy aspekty makroekonomiczne.

3.3.10 Kryzys pokazał, że także inne aspekty paktu stabilności i wzrostu wymagają rozwinięcia. Razem ze standardowymi danymi statystycznymi wymaganymi zgodnie z paktem stabilności i wzrostu powinno się publikować także statystyki dotyczące kredytów prywatnych oraz udziału pożyczek zagranicznych w długu państwowym. Te nowe dane mogłyby posłużyć jako mechanizm wczesnego ostrzegania oraz metoda nacisku na kraje znajdujące się w trudnej sytuacji gospodarczej.

3.4 Inne ważne dziedziny budowy nowej europejskiej gospodarki

3.4.1 Pomoc finansowa ze środków publicznych, regulacje finansowe

3.4.1.1 Aby zapobiec katastrofalnym zmianom w całych sektorach gospodarki, przede wszystkim w przemyśle motoryzacyjnym, udzielono im znacznego wsparcia finansowego ze środków publicznych. Nie zastosowano zasad „tradycyjnej” europejskiej polityki dotyczącej pomocy państwa, by w obecnej sytuacji wsparcie to wstrzymać.

3.4.1.2 Największej pomocy udzielono sektorowi finansowemu. W niektórych krajach europejskich, a także w USA, niektóre banki częściowo znacjonalizowano. Z pewnością nastąpi zwrot w tej polityce, jednak może to zająć kilka lat. Pozostawienie pewnej części kapitału banków w rękach publicznych może w dłuższym okresie być nawet skutecznym elementem polityki finansowej państwa umożliwiającym wgląd w sektor bankowy.

3.4.1.3 Niektóre podmioty sektora finansowego, które otrzymały bezprecedensową pomoc ze strony rządów, brały później, w czasie kryzysu w Grecji, udział w atakach spekulacyjnych na rynku obligacji skarbowych w strefie euro. Rynek finansowy próbował przejąć władzę decyzyjną z rąk polityków. Po tym, jak rozwinął się niezwykle poważny kryzys, politycy odzyskali swą pozycję. Można krytykować polityków za to, że nie podejmowali działań aż do czasu, kiedy kryzys był już poważny – zarówno w przypadku kryzysu finansowego, jak i kryzysu na rynkach obligacji skarbowych. Pokazuje to, że regulacja sektora finansowego i nadzór finansowy w proponowanym kształcie nie wystarczą. Konieczne są skuteczniejsze regulacje i praktyki nadzoru, by zmienić zachowania instytucji finansowych i znaleźć nowe sposoby finansowania długu publicznego.

3.4.2 Bardziej ekologiczna gospodarka

W perspektywie długoterminowej trzeba skoncentrować inwestycje na ochronie środowiska i środkach na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu. Zmiany w strukturze inwestycji muszą zacząć się już teraz. Zdaniem Komisji bardziej skłonni do ich przeprowadzenia są nasi międzynarodowi konkurenci. Zmiana struktury inwestycji ma kluczowe znaczenie, nie tylko ze względu na środowisko, ale także z punktu widzenia konkurencyjności Europy na arenie światowej. Aby zastąpić miejsca pracy, które znikną, można tworzyć nowe. W ten sposób można połączyć zasady zrównoważonego rozwoju w gospodarce ze zrównoważeniem ekologicznym i społecznym. Podobnie jak czyni to Komisja w zaproponowanych ogólnych wytycznych polityki gospodarczej, EKES popiera wykorzystanie podatków jako narzędzia wpływania na rynek w celu ograniczenia szkodliwych emisji.

3.4.3 Infrastruktura i energia

W okresie, gdy brak inwestycji ze strony przedsiębiorstw, wkroczyć powinien sektor publiczny i zwiększyć inwestycje publiczne. Jest to konieczne nie tylko w celu stymulacji wzrostu, ale także ze względu na ogromną potrzebę inwestycji w infrastrukturę i energetykę. Nowa postawa banków, niechętna wobec podejmowania ryzyka związanego z udzielaniem kredytów dla przedsiębiorstw, stwarza trudności szczególnie przedsiębiorstwom małym i średnim. Mimo obecnych problemów związanych z obligacjami rządowymi, nadal w większości krajów są one oprocentowane preferencyjnie, co sprzyja inwestycjom publicznym. Zgodnie ze zmienionym paktem stabilności i wzrostu, inwestycje nie muszą być uwzględniane przy obliczaniu nadmiernego deficytu.

3.4.4 Aktywna polityka w zakresie rynku pracy

Polityka w zakresie rynku pracy musi być aktywna, a nie ograniczać się tylko do wsparcia ekonomicznego dla bezrobotnych. Istnieje wiele systemów rekwalifikacji zarówno osób pracujących, jak i bezrobotnych. Obiecujący wydaje się cel „edukacji dla wszystkich” zawarty w programie trzech kolejnych prezydencji: hiszpańskiej, belgijskiej i węgierskiej. Polityka włączenia społecznego nie oznacza jedynie umożliwienia znalezienia pracy, musi także ułatwiać przyjmowanie bardziej aktywnej roli w społeczeństwie.

3.4.4.1 Nie wystarczy wyznaczyć jako celu zwiększania stopy zatrudnienia, tak jak zrobiono to w strategii „Europa 2020”. Aby poprawić ten wskaźnik, trzeba wdrożyć pewne podstawowe strategie polityczne.

—	Do strategii tych należy polityka w zakresie umiejętności. Uczenie się przez całe życie jest niezbędne. Dużym problemem jest jednak ustalenie, kto powinien za to płacić: społeczeństwo, pracodawcy czy pracownicy? Każda z tych trzech stron powinna w pewien sposób uczestniczyć w finansowaniu.

—	Podstawą jest ogólny standard edukacji. Trzeba podnieść ogólny poziom wiedzy w Europie.

—	Oczywistą polityką na rzecz zwiększenia stopy zatrudnienia jest utworzenie systemu wysokiej jakości, taniej opieki nad dziećmi, w połączeniu z urlopem rodzicielskim, który trwałby dostatecznie długo i był dostatecznie dobrze płatny, tak by stanowiło to zachętę do posiadania dzieci.

—	Jest wiele czynników, które sprawiają, że ludzie nie są w stanie ubiegać się o pracę. Każda niekorzystna sytuacja może wymagać szczególnej polityki, by zwiększyć poziom aktywności zawodowej.

3.4.5 Polityka społeczna

3.4.5.1 W sprawozdaniu (10) na temat ochrony socjalnej i włączenia społecznego Komisja uznaje istotną rolę systemów opieki społecznej w łagodzeniu społecznych i gospodarczych skutków kryzysu. Wydatki socjalne w czasie kryzysu podobno wzrosły średnio z 28 % do 31 % PKB państw członkowskich. Gdy zmniejszy się potrzeba wsparcia finansowego bezrobotnych, przeznaczone na to środki publiczne powinny zostać wykorzystane na politykę rodzinną i rozwój umiejętności. To jeden z przykładów, jak „strategia wyjścia” przekształci się w „strategię wejścia”.

3.4.5.2 Jak twierdzi Komisja, znaczenie mają odpowiednie zasiłki, dostęp do rynku pracy i usług socjalnych wysokiej jakości. W sprawach socjalnych działania UE mogą tylko stanowić niewielkie uzupełnienie krajowej polityki społecznej. Wdrażano już szereg instrumentów UE mających na celu zachęcenie państw członkowskich do wzajemnego czerpania ze swych doświadczeń – np. tworzenie wzorcowych punktów odniesienia (benchmarking), wzajemna ocena (peer review) czy otwarta metoda koordynacji. Nie przyniosły one spodziewanych rezultatów. UE nie może zmusić państw członkowskich do tego, by przejmowały najlepsze praktyki. Sposobem na zwiększenie wśród opinii publicznej świadomości tych różnic mogłoby być publiczne wytykanie.

3.4.5.3 Środki oszczędnościowe muszą być wyważone. Nie możemy dopuścić do tego, by na ołtarzu równowagi budżetowej poświęcono systemy opieki społecznej. W kryzysie ujawniły się istniejące jeszcze niedostatki systemów socjalnych. Systemy te muszą być skonstruowane tak, by przyczyniały się do dobrobytu i zatrudnienia. Mają one jednak także ograniczenia; muszą utrzymywać się w ramach możliwości finansowych.

3.4.6 Nowe źródła dochodów (11)

3.4.6.1 W opinii w sprawie strategii polizbońskiej EKES wymienił jako nowe źródła dochodów publicznych zarówno podatek od transakcji finansowych, jak i podatek od emisji dwutlenku węgla. Podatki te przynoszą podwójne korzyści, tzn. oprócz pozyskiwania dochodów, podatek od transakcji finansowych może także przyczynić się do ograniczenia krótkoterminowych trendów na rynku finansowym, a podatek od emisji CO2 do poprawy stanu środowiska naturalnego. Obecnie celem poszukiwania nowych źródeł finansowania jest zmniejszenie wysokich deficytów budżetowych. Najlepiej do tego celu wykorzystać podatek od transakcji finansowych i podatek od emisji dwutlenku węgla niż inne podatki, takie jak te związane z zatrudnieniem czy VAT. Skutkiem tych ostatnich byłby spadek ogólnego popytu, co w obecnej sytuacji jest niewskazane.

3.4.6.2 Innym nowym sposobem finansowania publicznego są euroobligacje. Mogą one zasilić sektor publiczny w kapitał bez konieczności całkowitego uzależnienia się od prywatnego sektora finansowego. Euroobligacje pozwoliłyby pozyskać zasoby finansowe wprost ze źródła; np. przyciągnęłyby fundusze emerytalne szukające długoterminowych lokat kapitału. Można także rozważyć umożliwienie długoterminowego lokowania oszczędności prywatnych w EBI, przez co EBI zyskałby nowe źródła finansowania. EBI stałby się zatem ogniwem pośrednim między tym nowym kapitałem a inwestycjami dokonywanymi z jego wykorzystaniem. Lokaty długoterminowe można by wtedy wykorzystać na długoterminowe inwestycje publiczne, np. w infrastrukturę. Euroobligacje to „koncepcja”, jednak powinna ona obejmować wszystkie państwa członkowskie UE. Także i w tym przypadku występuje podwójna korzyść – ograniczyłyby się możliwości spekulacji przeciwko obligacjom skarbowym na rynku finansowym.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) W oparciu o dokumenty Komisji: sprawozdanie z postępów w realizacji planu naprawy gospodarczej („Progress report on the implementation of the European Economic Recovery Plan”) oraz tymczasową prognozę z lutego 2010 r. („Interim forecast February 2010”).

(2) Zob. opinia w sprawie podatku od transakcji finansowych.

(3) Centrum Studiów nad Polityką Europejską, nr 202 z lutego 2010.

(4) OECD, „Pensions at a glance”, 2009 r.

(5) COM(2010) 2020, pkt 4.1.

(6) MOP, „Global Wage Report 2009 Update”, listopad 2009 r.

(7) Eurostat, komunikat o europejskich wskaźnikach (Euroindicators) 61/2010, 30 kwietnia 2010 r.

(8) Dane opierają się na statystykach Eurostatu. Różnice między państwami członkowskimi są zaskakująco duże, od np. 46% w Szwecji do 75% w Grecji. Większość państw odczuło niewielkie spadki w udziale konsumpcji w PKB, ale w niektórych zmiany były spektakularne. Jego spadek z 72 do 60% w ciągu ośmiu lat w Wielkiej Brytanii trudno jest wytłumaczyć.

(9) „Crisis in the euro area and how to deal with it” (Kryzys w strefie euro i jak sobie z nim radzić), Centrum Studiów nad Polityką Europejską, luty 2010.

(10) Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wniosek w sprawie wspólnego sprawozdania za rok 2010 na temat ochrony socjalnej i włączenia społecznego” COM(2010) 25 wersja ostateczna.

(11) Zob. opinie EKES-u w sprawie podatku od transakcji finansowych oraz w sprawie konsekwencji kryzysu związanego z długiem publicznym dla sprawowania rządów w UE.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/65

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „W kierunku Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w 2012 r.” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/12

Sprawozdawca: Frederic Adrian OSBORN

Dnia 18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„W kierunku Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w 2012 r.”

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 31 sierpnia 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 116 do 1 – 7 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i zalecenia

1.1	EKES, jako głos zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Europie, zaleca, by Unia Europejska odgrywała wiodącą rolę w przygotowaniach do nowego Szczytu Narodów Zjednoczonych w sprawie Zrównoważonego Rozwoju, który odbędzie się w Rio w 2012 r.

1.2	UE powinna podjąć zdecydowane kroki zmierzające do tego, by przyjęto ambitny porządek obrad szczytu, który zdoła ożywić i na nowo pobudzić program rozwoju zrównoważonego na świecie, zarówno na poziomie rządów, jak i w całym społeczeństwie obywatelskim.

1.3	Szczyt powinien podjąć ducha poprzedniego szczytu z Rio i ożywić tamte zasady oraz agendę 21 jako narzędzia zaangażowania wszelkiego rodzaju zainteresowanych stron i skierowania świata na drogę bardziej zrównoważonego rozwoju.

1.4

Szczyt powinien stanowić kamień milowy i nieprzekraczalny termin, jeśli chodzi o ukończenie bieżących negocjacji w sprawie zmiany klimatu i różnorodności biologicznej i przejście do kolejnej fazy; finalizację obecnych negocjacji dotyczących rtęci oraz zainicjowanie nowych negocjacji w zakresie uwzględnienia kwestii rozwoju zrównoważonego w ramach ładu korporacyjnego oraz jej włączenie do zakresu kompetencji władz lokalnych i regionalnych.

1.5	Szczyt powinien uznać i poprzeć Kartę Ziemi jako środek pobudzania zaangażowania i działań jednostek i organizacji na całym świecie.

1.6

UE powinna wykorzystać szczyt do ożywienia własnych procesów i struktur mających zarazem zapewnić postępy w kwestii rozwoju zrównoważonego i stymulować podobne wznowienie działań na rzecz rozwoju zrównoważonego w świecie. Komitet zwraca się do Unii w szczególności o:

—	określenie i wdrożenie różnych aspektów gospodarki ekologicznej w Europie oraz stworzenie i finansowanie nowych kanałów pomocy oraz transferu technologii i know-how, by pomóc krajom rozwijającym się w przestawieniu się na rozwój zrównoważony;

—	wzmocnienie różnych aspektów zarządzania rozwojem zrównoważonym w Europie;

—	zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie w działania na rzecz procesu z Rio, odnowienia wizji z Rio oraz uzyskania politycznego i powszechnego poparcia dla niej.

1.7

Aby przyspieszyć postęp gospodarki ekologicznej, UE powinna w najbliższych 12 miesiącach:

—

dokonać przeglądu i wzmocnienia strategii zrównoważonego rozwoju UE, włączając jej kluczowe cele do realizacji strategii „Europa 2020”, oraz opracować i wykorzystać w negocjacjach na szczycie równoległe propozycje dotyczące stworzenia silniejszych ram międzynarodowych na rzecz wspierania i koordynowania krajowych strategii rozwoju zrównoważonego;

—

ukończyć obecne prace na rzecz zapewnienia lepszych wskaźników postępów w rozwoju zrównoważonym i wyraźnie włączyć te wskaźniki do głównych ram monitorowania strategii „Europa 2020”, a także opracować i wykorzystać w negocjacjach na szczycie równoległe propozycje dotyczące stworzenia i utrzymania spójniejszych i bardziej jednolitych międzynarodowych zestawów danych służących do pomiaru i monitorowania postępów w zakresie rozwoju zrównoważonego;

—	ukończyć wieloletnie badania nad zrównoważoną konsumpcją i produkcją oraz włączyć ich wyniki do głównego projektu przewodniego strategii „Europa 2020” poświęconego efektywności zasobów, a także opracować równoległe propozycje, które zostaną wykorzystane w prowadzonych na szczycie negocjacjach;

—	zebrać europejskie doświadczenia w zakresie wprowadzenia ekologicznych podatków i instrumentów fiskalnych (w tym ustalenie cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla i handel emisjami) oraz opracować równoległe propozycje dotyczące wytycznych lub ram ONZ w tym zakresie;

—

zebrać europejskie doświadczenia w dziedzinie społecznego wymiaru rozwoju zrównoważonego, dotyczące np. możliwości tworzenia nowych ekologicznych miejsc pracy zastępujące niektóre miejsca pracy utracone wskutek kryzysu, a także dotyczące środków na rzecz ograniczania nierówności; ponadto wykorzystać te doświadczenia w toczonych na szczycie dyskusjach na temat społecznego aspektu gospodarki ekologicznej;

—	utworzyć skuteczny mechanizm wspierania rozwoju zrównoważonego w krajach rozwijających się i zapewnić odpowiednią pomoc finansową i technologiczną.

1.8

Aby wzmocnić zarządzanie rozwojem zrównoważonym, UE powinna:

—	wesprzeć wzmocnienie UNEP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska) i Komisji ds. Zrównoważonego Rozwoju (CSD);

—	poprzeć włączenie kwestii rozwoju zrównoważonego do zakresu kompetencji Banku Światowego, WTO i innych odpowiednich organizacji międzynarodowych;

—

wspierać wzmocnienie krajowych strategii rozwoju zrównoważonego i krajowych systemów na rzecz tworzenia, wdrażania i monitorowania takich strategii, jak również umocnienie takich instrumentów, jak strategia zrównoważonego rozwoju UE, aby wzmocnić i zharmonizować takie działania na poziomie ponadnarodowym – zarówno w Europie, jak i w negocjacjach międzynarodowych;

—	wspierać wzmocnienie lokalnych i regionalnych strategii rozwoju zrównoważonego oraz instrumentów wdrażających – tak w Europie, jak i w negocjacjach międzynarodowych;

—	wspierać włączenie kwestii rozwoju zrównoważonego do zasad i wytycznych ładu korporacyjnego w sektorze przedsiębiorstw – zarówno w Europie, jak i w negocjacjach międzynarodowych;

1.9

Aby zapewnić pełne zaangażowanie i udział społeczeństwa obywatelskiego, UE powinna:

—	wspierać pełne uczestnictwo zainteresowanych stron w procesie ONZ;

—	współpracować z EKES-em i innymi przedstawicielami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić pełne włączenie społeczeństwa obywatelskiego w procesy przygotowawcze w Europie i w jej państwach członkowskich;

—

wspierać niezależne procesy przygotowawcze w konkretnych sektorach społeczeństwa obywatelskiego, w tym wśród przedsiębiorstw, związków zawodowych, organizacji pozarządowych, w środowiskach naukowców i nauczycieli, wśród rolników, organizacji kobiecych i młodzieży – zarówno w Europie, jak i w negocjacjach międzynarodowych.

2. Wprowadzenie i kontekst

2.1

W dniu 24 grudnia 2009 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję, w której uzgodniono, że konferencja ONZ w sprawie zrównoważonego rozwoju (UNCSD) odbędzie się w roku 2012. Konferencja ta odbędzie się w Rio 40 lat po konferencji ONZ w sprawie środowiska człowieka w Sztokholmie, 20 lat po konferencji ONZ w sprawie środowiska i rozwoju (UNCED) w Rio oraz 10 lat po światowym szczycie w sprawie zrównoważonego rozwoju (WSSD) w Johannesburgu.

2.2

Zgodnie z rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ konferencja ta będzie miała trzy cele:

—	zapewnienie odnowy zaangażowania politycznego na rzecz rozwoju zrównoważonego;

—	ocena dotychczasowych postępów i istniejących luk w realizacji ustaleń ważnych szczytów w sprawie rozwoju zrównoważonego;

—	reagowanie na nowe i pojawiające się wyzwania;

a także dwa konkretne tematy:

—	gospodarka ekologiczna w kontekście rozwoju zrównoważonego i likwidacji ubóstwa;

—	ramy instytucjonalne na rzecz rozwoju zrównoważonego.

2.3

EKES z zadowoleniem przyjmuje tę inicjatywę. Nie ulega wątpliwości, że globalny impuls dla rozwoju zrównoważonego osłabł w ostatnich latach i że potrzebne jest ponowne ożywienie programu na rzecz rozwoju zrównoważonego. W Europie nadal czyni się pewne postępy w rozwoju zrównoważonym, stanowiącym nadrzędne ramy opracowywania polityki, lecz w ostatnich latach został on przyćmiony przez skutki kredytu gospodarczego i konieczność skupienia się na odbudowie gospodarki. Nowy szczyt w Rio mógłby być okazją do ponownego umieszczenia rozwoju gospodarczego na właściwym miejscu jako głównej siły napędowej Unii Europejskiej i jej państw członkowskich.

2.4

Przewidziano trzy posiedzenia komitetu przygotowawczego. Pierwsze miało miejsce w dniach 17–19 maja 2010 r. Pozostałe odbędą się w 2011 i 2012 r.

Na pierwszym posiedzeniu opracowano procedury, procesy i harmonogramy dla konferencji, a także przeprowadzono wstępną dyskusję na wyżej wymienione główne tematy. Ustalono, że Sekretariat ONZ powinien zasięgnąć opinii państw członkowskich, odpowiednich organów międzynarodowych i głównych grup w sprawie ograniczonej liczby konkretnych kwestii.

2.5

W ramach komitetu przygotowawczego społeczeństwo obywatelskie było reprezentowane przez dziewięć głównych grup uznawanych przez ONZ. Zwrócono się do nich także o poczynienie własnych przygotowań i opracowanie wkładu w przyszłe etapy procesu przygotowawczego oraz samej konferencji. Kilka głównych grup wskazało, że będą chciały wykorzystać proces przygotowań do szczytu w roku 2012 do przeprowadzenia własnej oceny postępów w zakresie rozwoju zrównoważonego w swoich sektorach. Pragną w Rio zaprezentować osiągnięcia, możliwości i wyzwania oraz starać się o dalsze uznanie i wsparcie ze strony rządów w tym procesie, a także przedstawić zalecenia dla rządów w sprawie kształtu i celów oficjalnych negocjacji.

2.6

Unia Europejska czynnie uczestniczyła w pierwszym posiedzeniu komitetu przygotowawczego, pomagając opracować pozytywny i realistyczny porządek obrad szczytu, i wespół ze swoimi państwami członkowskimi aktywnie kontynuuje własny proces przygotowawczy. EKES wyraża zadowolenie, że mógł w imieniu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego wziąć udział w delegacji UE na pierwsze posiedzenie komitetu przygotowawczego, i pragnie dalej odgrywać czynną rolę: najpierw poprzez wydanie niniejszej wstępnej opinii, a następnie poprzez dalsze prace w miarę postępu przygotowań (zob. pkt 7.2).

3. Wizja i poziom aspiracji

3.1

Na szczycie w Rio w 1992 r. ustalono wysoki poziom zamierzeń i osiągnięć; szczyt był także skuteczny w zmobilizowaniu wsparcia i działań na rzecz rozwoju zrównoważonego na całym świecie. Było to możliwe dzięki zdecydowanemu i konkretnemu programowi w połączeniu z zaangażowaną i inspirującą wizją, która uzyskała poparcie opinii publicznej i polityków.

3.2

Wyzwanie związane z rozwojem zrównoważonym jest równie naglące jak wtedy, a w niektórych aspektach nawet bardziej. Jednak poziom energii i aspiracji wśród rządów na pierwszym posiedzeniu komitetu przygotowawczego nie spełnił oczekiwań. Wydawało się, że wiele osób chciało raczej osłabić oczekiwania niż budować zdeterminowane podejście na rzecz pozytywnych zmian.

3.3

Społeczeństwo obywatelskie jest bardziej ambitne. Różne podmioty były aktywne na pierwszym posiedzeniu komitetu przygotowawczego, nawołując do konkretnych propozycji ze strony oficjalnych delegatów oraz prowadząc własne działania w kontekście konferencji. Zdaniem EKES-u w Europie jest wiele podmiotów, które mają wolę i możliwość podniesienia rangi i walki o pozytywny wynik procesu przygotowań do konferencji w 2012 r. Komitet wzywa UE i jej państwa członkowskie do pełnego wykorzystania tego potencjału i stworzenia otwartego i ambitnego procesu obejmującego wiele podmiotów na wszystkich poziomach, aby w pełni wykorzystać doświadczenia poszczególnych uczestników.

3.4

Gdyby negocjacjom w sprawie zmiany klimatu i różnorodności biologicznej udało się wyznaczyć cel i odpowiedni termin na osiągnięcie zasadniczych porozumień, które następnie uzyskałyby poparcie przywódców światowych w Rio w 2012 r., mogłoby to korzystnie wpłynąć na oba procesy. Takie połączenie celów bardzo skutecznie stymulowało postępy podczas dwóch lat poprzedzających szczyt w Rio w 1992 r. Konferencja w 2012 r. mogłaby stanowić ostateczny termin na to, by trwające negocjacje w sprawie zmian klimatu i różnorodności biologicznej weszły w kolejną zasadniczą fazę.

3.5

Okazję, jaką jest szczyt w 2012 r., można by również wykorzystać do przyspieszenia decyzji w sprawie obecnych międzynarodowych negocjacji dotyczących rtęci oraz procesu redukcji emisji spowodowanych wylesianiem i degradacją lasów (REDD). Szczyt mógłby także posłużyć do zapoczątkowania nowych negocjacji w sprawie włączenia kwestii rozwoju zrównoważonego do ładu korporacyjnego (zob. pkt 6.8 poniżej) i w sprawie działań lokalnych na rzecz rozwoju zrównoważonego (pkt 6.9).

3.6

Szczyt z 1992 r. przyniósł nową i inspirującą wizję harmonijnej przyszłości planety, wyrażającą się w nowym dyskursie rozwoju zrównoważonego. Aby ożywić Rio 2012, konieczne jest nadanie nowego wyrazu tej wizji. EKES proponuje, by skupić się w tym celu na Karcie Ziemi i wykorzystać szczyt do formalnego uznania tego inspirującego dokumentu (w ślad za UNESCO). W ostatnich latach Karta Ziemi zdobywała coraz większe poparcie na świecie. Jej uznanie przez ONZ jako całość wzmocniłoby jej atrakcyjność we wszystkich częściach świata i pomogło we wskrzeszeniu zapału, który obudził się na świecie w 1992 r.

4. Ocena stanu realizacji i istniejących luk

4.1

Na pierwszym posiedzeniu komitetu przygotowawczego ONZ odnotowano, że postępy w realizacji celów i zamierzeń konferencji sztokholmskiej z 1972 r. oraz szczytów w sprawie zrównoważonego rozwoju z 1992 i 2002 r. były powolne i nierówne. Wciąż pozostają istotne wyzwania, pomimo pewnych osiągnięć, szczególnie w zakresie wzrostu dochodu i ograniczania ubóstwa, a także poprawy dostępu do edukacji i lepszej ochrony zdrowia, szczególnie w gospodarkach wschodzących.

4.2

Nadal istnieją luki w realizacji dotyczące likwidacji ubóstwa, bezpieczeństwa żywnościowego, nierówności dochodowych, zachowania różnorodności biologicznej, przeciwdziałania zmianie klimatu, zmniejszania presji na ekosystemy i rybołówstwo, dostępu do czystej wody i infrastruktury sanitarnej, a także pełnego udziału kobiet we wdrażaniu celów ustalonych na forum międzynarodowym, co odzwierciedla cząstkowe podejście do osiągania celów rozwoju zrównoważonego. Od czasu konferencji UNCED nie wprowadzono żadnych większych zmian we wzorcach konsumpcji i produkcji, mimo że dla globalnego rozwoju zrównoważonego niezbędne są zasadnicze zmiany.

4.3

Wysiłki na rzecz osiągnięcia celów rozwoju zrównoważonego, w tym milenijne cele rozwoju (MDG), zostały dodatkowo utrudnione przez niedawny kryzys finansowo-gospodarczy, który negatywnie wpłynął na wyniki gospodarcze, zniweczył ciężko wypracowane korzyści i spowodował wzrost liczby osób żyjących w skrajnym ubóstwie.

4.4

W Europie (podobnie jak w innych rozwiniętych regionach świata) w ciągu ostatnich 20 lat poczyniono postępy w realizacji niektórych celów ekologicznych, lecz wiele jeszcze pozostaje do zrobienia, jeżeli chodzi o kluczowe kwestie zużycia zasobów i emisji CO2, natomiast wpływ Europy na resztę planety pod względem wyczerpywania zasobów i eksportu zanieczyszczeń nadal jest na poziomie naruszającym równowagę ekologiczną. W sferze społecznej poziom bezrobocia i rosnące nierówności w społecznościach i pomiędzy nimi także znajdują się na poziomie zagrażającym równowadze.

4.5

Komitet przygotowawczy nie wskazał żadnych całkowicie nowych zagadnień w zakresie rozwoju zrównoważonego. Zauważył jednak, że wiele kwestii rozwoju zrównoważonego podniesionych już w 1992 r. w Rio przybiera na ostrości, jak tego dowodzą niedawne i obecne kryzysy w dziedzinie finansów i gospodarki, energetyki, zasobów wodnych i żywności. Inne problemy, takie jak zmiana klimatu i utrata różnorodności biologicznej, okazują się bardziej naglące i poważne, niż przypuszczano wcześniej. Do wszystkich innych czynników presji dochodzi jeszcze ciągły wzrost liczby ludności świata.

4.6

W świecie rozwijającym się pojawia się rozdźwięk między gospodarkami wschodzącymi, których szybki wzrost nakłada nowe obciążenia na zasoby światowe i koncentrację zanieczyszczeń, a krajami najsłabiej rozwiniętymi (LDC), w których ubóstwo i degradacja środowiska są nadal kluczowymi czynnikami ryzyka w kontekście zrównoważonego rozwoju. Z pewnymi wyjątkami, kraje rozwinięte są nadal dalekie od zapewnienia poziomu oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA), którą często obiecywały krajom rozwijającym się jako pomoc w ich zrównoważonym rozwoju.

4.7

W obliczu tych wszystkich wyzwań, szczególnym zadaniem UE jest poprawa zrównoważonego rozwoju naszych własnych gospodarek oraz mobilizacja wystarczającego wsparcia finansowo-technicznego dla państw rozwijających się, szczególnie LDC, aby mogły skutecznie sprostać własnym wyzwaniom w zakresie rozwoju zrównoważonego. UE powinna wykorzystać szczyt do ożywienia własnych procesów i struktur mających zapewnić postępy w tych kwestiach. Komitet zwraca się do Unii w szczególności o:

—	określenie i wdrożenie różnych aspektów gospodarki ekologicznej w Europie oraz stworzenie i finansowanie nowych kanałów pomocy oraz transferu technologii i know-how, by pomóc krajom rozwijającym się w przestawieniu się na rozwój zrównoważony;

—	wzmocnienie różnych aspektów zarządzania rozwojem zrównoważonym w Europie (pkt 6);

—	zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie w działania na rzecz procesu z Rio, odnowienia wizji z Rio oraz uzyskania politycznego i powszechnego poparcia dla niej (pkt 7).

5. Gospodarka ekologiczna w kontekście rozwoju zrównoważonego i likwidacji ubóstwa

5.1

Gospodarka ekologiczna będzie jednym z głównych tematów konferencji. Nadal istnieje wiele poglądów na znaczenie pojęcia gospodarki ekologicznej. Panuje jednak powszechna zgoda, że musi ono być rozważane w kontekście rozwoju zrównoważonego. Gospodarka ekologiczna czy proces ekologizacji danej gospodarki mogą być rozumiane jako jeden z zasadniczych sposobów wytyczenia drogi w kierunku bardziej zrównoważonego modelu rozwoju w przyszłości.

5.2

Gospodarka ekologiczna, poprzez propagowanie większej efektywności wykorzystywania zasobów naturalnych i energii, a także promowanie nowych technologii z zakresu czystej energii i bardziej ekologicznej produkcji, może przynieść nowe możliwości rozwoju gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Konieczne będzie wprowadzenie odpowiednich krajowych ram politycznych, aby stymulować przejście na gospodarkę ekologiczną, propagować wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz dostosować działalność gospodarczą do możliwości ekosystemów.

5.3

Rozwój i zmiana mające zrównoważony charakter powinny szanować naturalne ograniczenia oraz chronić zasoby naturalne i dziedzictwo kulturowe. Rozwój zrównoważony nie oznacza jednak stagnacji – przeciwnie, wymaga ciągłej zmiany i ewolucji. Przykładowo w energetyce w najbliższych 40 latach niezbędna będzie fundamentalna zmiana metod produkcji i zużycia energii, jak to pokazuje niedawny raport Międzynarodowej Agencji Energii przedstawiający scenariusze w dziedzinie technologii na rok 2050. Inny przykład: w sektorze chemicznym wiele już uczyniono, by zmienić wzorce produkcji i zwiększyć ich skuteczność i zrównoważony charakter, a zarazem uczynić z tej transformacji przewagę handlową.

5.4

Instrumenty polityczne możliwe do zastosowania w ramach gospodarki ekologicznej można podzielić na kilka kategorii:

—	ustalenie odpowiednich cen;

—	polityka zamówień publicznych;

—	reformy w zakresie podatków ekologicznych;

—	inwestycje publiczne w zrównoważoną infrastrukturę;

—	ukierunkowane wsparcie publiczne dla badań i rozwoju w zakresie technologii przyjaznych dla środowiska;

—	polityka społeczna na rzecz godzenia celów społecznych z polityką gospodarczą.

5.5

Na poziomie globalnym ONZ już rozpoczął w tej dziedzinie kilka inicjatyw, na których mogłaby się oprzeć konferencja UNCSD w 2012 r. Inicjatywa ONZ dotycząca gospodarki ekologicznej ma na celu zapewnienie pomocy rządom w przekształcaniu i nowym ukierunkowaniu polityki, inwestycji i wydatków na szereg sektorów, takich jak czyste technologie, energia odnawialna, zaopatrzenie w wodę, transport ekologiczny, gospodarka odpadami, ekologiczne budynki oraz zrównoważone rolnictwo i leśnictwo. Badanie na temat ekonomii ekosystemów i różnorodności biologicznej oraz koncepcja Globalnego Zielonego Nowego Ładu to kluczowe projekty tej inicjatywy.

5.6

Obecnie kraje rozwinięte względnie najbardziej przyczyniają się do istnienia problemu zmiany klimatu, jako że generują wyższe poziomy emisji gazów cieplarnianych na głowę mieszkańca. Dlatego też borykają się z największym wyzwaniem, jakim jest przestawienie ich gospodarek na model o niższym poziomie emisji dwutlenku węgla. Jednocześnie jednak mają atut związany z zaawansowaną technologią i zasobami kapitałowymi, które umożliwią im odgrywanie wiodącej roli w tym procesie transformacji, jeśli państwa te bezzwłocznie podejmą stojące przed nimi wyzwanie.

5.7

Wśród krajów rozwijających się istnieje pewna obawa, że „gospodarka ekologiczna” jest koncepcją ukształtowaną na Północy, która może w rzeczywistości spowolnić proces rozwoju i zawierać elementy protekcjonistyczne. Decydujące znaczenie będzie miało wskazanie, w jaki sposób kraje rozwijające się mogą skorzystać z tej koncepcji i jak może ona przyczynić się do transformacji rozwojowej. Kluczowa będzie kwestia, na ile poważnie kraje rozwinięte traktują swoje zobowiązania do wspierania gospodarki ekologicznej w krajach rozwijających się.

5.8

Aby zapewnić znaczące wyniki w dziedzinie ekologizacji światowej gospodarki w 2012 r., kraje rozwinięte będą musiały wykazać, że realizują to podejście w swoich własnych gospodarkach oraz że są gotowe zaoferować rzeczywistą pomoc w zakresie zasobów finansowych, transferu technologii oraz budowania potencjału w krajach rozwijających się.

5.9

UE poczyniła pewne postępy w dziedzinie gospodarki ekologicznej, lecz nie są one wystarczające. Zdaniem EKES-u nie wystarczy, by UE tylko wypowiedziała się w Rio w sprawie ograniczonych postępów, jakich dokonała przez ostatnie 20 lat, a także różnych elementów zrównoważonego rozwoju w strategii „Europa 2020”. Dla lepszego ugruntowania stanowiska w 2012 r. Komitet zaleca w szczególności, by w następnych 12 miesiącach UE przeprowadziła następujące działania:

—	przegląd i wzmocnienie strategii zrównoważonego rozwoju UE, a zarazem włączenie jej kluczowych celów w proces realizacji strategii „Europa 2020”;

—	ukończenie obecnych prac na rzecz zapewnienia lepszych wskaźników postępów w rozwoju zrównoważonym i wyraźne włączenie ich do głównych ram monitorowania strategii „Europa 2020”;

—	ukończenie wieloletnich badań nad zrównoważoną konsumpcją i produkcją oraz włączenie ich wyników do celów głównego projektu przewodniego strategii „Europa 2020” poświęconego efektywności zasobów;

—	zebranie europejskich doświadczeń w zakresie wprowadzenia ekologicznych podatków i instrumentów fiskalnych (w tym ustalenie cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla i handel emisjami) oraz opracowanie propozycji dotyczących wytycznych lub ram ONZ w tej dziedzinie;

—	zebranie europejskich doświadczeń w wymiarze społecznym rozwoju zrównoważonego, dotyczących m.in. możliwości tworzenia nowych ekologicznych miejsc pracy zastępujących niektóre miejsca pracy utracone wskutek kryzysu, a także dotyczących środków na rzecz ograniczania nierówności.

Podobne działania konieczne są na szczeblu państw członkowskich. Umocniona postępami osiągniętymi w tej dziedzinie w Europie, UE jest w sytuacji, która pozwala jej zabiegać o stworzenie światowego programu na rzecz gospodarki ekologicznej, który zawierałby podobne elementy.

5.10

Jeżeli chodzi o kwestie finansowe, istnieje wyraźna potrzeba wzmożenia wysiłków na rzecz większej mobilizacji środków publicznych i prywatnych, by zrealizować nieukończone aspekty programu milenijnych celów rozwoju oraz promowania nowego programu na rzecz gospodarki ekologicznej. Cele z Rio dotyczące oficjalnej pomocy rozwojowej nie zostały zrealizowane. Międzynarodowe instytucje finansowe, UNDP, WTO, UNCTAD oraz ministerstwa finansów, gospodarki i handlu na całym świecie powinny być w pełni zaangażowane w tę mobilizację i we wszystkie pozostałe aspekty przejścia na ekologiczną gospodarkę globalną. UE pragnie opracować spójną i zwięzłą propozycję celów dla tych międzynarodowych działań na rzecz ekologizacji oraz spełnienia wieloletnich obietnic dotyczących poziomu wsparcia.

6. Ramy instytucjonalne na rzecz zrównoważonego rozwoju

6.1	Powszechnie przyjmuje się, że zarządzanie rozwojem zrównoważonym na szczeblu międzynarodowym jest często nieefektywne i że konieczne będą zasadnicze zmiany, aby je poprawić. Nowy impuls korzystnie wpłynąłby także na zarządzanie rozwojem zrównoważonym na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

6.2

Na szczeblu międzynarodowym wyraźnie istnieje nagląca potrzeba wzmocnienia kompetencji ekologicznych UNEP oraz wzmocnienia zdolności Komisji ds. Zrównoważonego Rozwoju – lub organu kontynuującego jej prace – do propagowania rozwoju zrównoważonego w różnych sektorach gospodarki globalnej oraz w agencjach międzynarodowych. Od dawna dyskutuje się o możliwości podniesienia rangi UNEP i mianowania jej Światową Organizacją ds. Ochrony Środowiska o szerszym mandacie. Potrzebne jest utrzymanie silniejszej, bardziej wiarygodnej i dostępnej bazy naukowej; konieczna jest większa zdolność do innowacyjnych interakcji z pozostałymi częściami systemu ONZ, koordynowania większej liczby oddzielnych porozumień dotyczących ochrony środowiska (MEA) i wspierania rozwoju potencjału ekologicznego w państwach rozwijających się i innych państwach członkowskich; a także większa i bezpieczniejsza baza zasobów. Rok 2012 mógłby być okazją do urzeczywistnienia tych propozycji.

6.3

Rozwój zrównoważony potrzebuje bardziej liczącego się głosu i wpływu w ramach systemu ONZ. Jedną z możliwości mogłoby być utworzenie pełnej Rady ONZ poświęconej tym kwestiom. Inną opcją mogłoby być włączenie CSD do rozszerzonej Rady Gospodarczo-Społecznej (ECOSOC) ONZ o większych uprawnieniach w zakresie promowania rozwoju zrównoważonego w całym systemie ONZ, wraz z Bankiem Światowym i MFW (Międzynarodowy Fundusz Walutowy). Może tutaj jednak pojawić się więcej możliwości w świetle prac nowego zespołu wysokiego szczebla ds. zmiany klimatu i rozwoju, który został właśnie utworzony przez sekretarza generalnego ONZ.

6.4

W ramach przygotowań do dalszej dyskusji EKES zaleca, by UE miała na uwadze trzy cele ogólne:

—	włączenie rozwoju zrównoważonego do zakresu kompetencji niektórych kluczowych agencji, w tym samego ONZ oraz jego Rady ECOSOC, Banku Światowego, MFW, WTO oraz organów zajmujących się bardziej szczegółowo rozwojem zrównoważonym, np. CSD, UNEP, UNDP itp.;

—

wzmocnienie CSD i jej zdolności do koordynacji prac w zakresie rozwoju zrównoważonego w całym systemie ONZ, w szczególności poprzez nadanie jej statusu i misji, która pozwoli przydzielić działom ds. finansów i gospodarki zadanie włączenia rozwoju zrównoważonego do zarządzania globalną polityką gospodarczą;

—	wzmocnienie UNEP i jego zdolności do monitorowania zasadniczych zmian w środowisku globalnym oraz propagowania skutecznych działań na rzecz ochrony.

6.5

Istnieje również potrzeba wzmocnienia zarządzania rozwojem zrównoważonym na szczeblu krajowym, regionalnym, lokalnym i na poziomie przedsiębiorstw. Należy ożywić krajowe, regionalne i lokalne strategie rozwoju zrównoważonego lub nadać im nowy impuls. W ramach ładu korporacyjnego trzeba położyć większy nacisk na rozwój zrównoważony. Należałoby stworzyć lub ożywić krajowe rady ds. rozwoju zrównoważonego lub analogiczne struktury, tak aby w większym stopniu stymulować rozwój zrównoważony. Społeczeństwo obywatelskie musi być angażowane w bardziej aktywny sposób. W UE europejska strategia na rzecz rozwoju zrównoważonego wyznaczyła ramy dla wszystkich tych elementów, które należało rozwinąć. Później jednak realizacja strategii nie była wystarczająco zdecydowana. Należy ożywić jej kluczowe elementy i włączyć je do głównej strategii europejskiej na rok 2020, a następnie ściśle monitorować.

6.6

Główne grupy społeczeństwa obywatelskiego, których rola w systemie ONZ wzrosła w wyniku szczytu w Rio w 1992 r., dokonają przeglądu własnych doświadczeń w tych kwestiach i przedstawią przykłady sprawdzonych rozwiązań w Rio oraz będą zabiegać o uznanie i wzmocnienie najlepszych praktyk poprzez takie środki, jak krajowe i lokalne strategie rozwoju zrównoważonego, inicjatywy w zakresie odpowiedzialności biznesu itp.

6.7	EKES zaleca, by UE zdecydowanie poparła zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i głównych grup w proces związany z rokiem 2012. Należy zachęcać grupy do przedstawiania dotychczasowych osiągnięć oraz propozycji mających na celu wzmocnienie i konsolidację ich roli.

6.8	W przemyśle należałoby sformalizować zadania w zakresie zrównoważonego rozwoju w ramach powstających struktur społecznej odpowiedzialności biznesu. Na szczycie w Rio w 2012 r. można by zapoczątkować negocjacje w sprawie nowej konwencji międzynarodowej w tej dziedzinie.

6.9

Coraz większą rolę we wdrażaniu wielu aspektów rozwoju zrównoważonego odgrywają samorządy regionalne i inne władze szczebla niższego niż krajowy. Podobnie rzecz się ma w przypadku wielu miast i innych władz lokalnych. Przemiany te można by formalnie ująć w nowym porozumieniu, które przyznawałoby wyraźny mandat (i niezbędne zasoby) do wdrażania konkretnych części programu rozwoju zrównoważonego, tak aby sprawdzone rozwiązania poszczególnych władz w tym zakresie mogły stać się standardową praktyką dla pozostałych.

7. Możliwa rola UE i EKES-u

7.1

UE niewątpliwie odegra kluczową rolę w rozwoju strategii na rok 2012. Powinna pokazać społeczności międzynarodowej, jakie korzyści przyniesie Północy i Południu przejście na gospodarkę ekologiczną, oraz propagować zmiany instytucjonalne w zakresie zarządzania rozwojem zrównoważonym. UE i jej państwa członkowskie powinny także wykorzystać konferencję jako okazję do ich własnego przejścia na gospodarkę ekologiczną i poprawy własnego zarządzania rozwojem zrównoważonym, a także zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w te procesy.

7.2

EKES jest gotowy do odegrania znaczącej roli we wspieraniu udziału społeczeństwa obywatelskiego w procesach europejskich i międzynarodowych, a także w wywieraniu nacisku na uzyskanie ambitnych wyników. Silne zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego ma kluczowe znaczenie dla stworzenia dynamiki i presji niezbędnych do osiągnięcia zasadniczych efektów w Rio. W najbliższych 12 miesiącach EKES zamierza podjąć następujące działania:

—	organizacja dalszych konsultacji z podmiotami w Brukseli w sprawie celów z Rio 2012 oraz w miarę możliwości utworzenie wspólnej platformy;

—	zapewnienie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego poprzez krajowe rady ds. zrównoważonego rozwoju, ich europejską sieć EEAC oraz krajowe rady społeczno-gospodarcze;

—	przeprowadzenie szeregu sektorowych analiz warunków pomyślnego wdrażania gospodarki ekologicznej w kluczowych sektorach, takich jak energia, transport, budownictwo, rolnictwo i ogólna polityka gospodarcza;

—	współpraca z regionalnymi i dwustronnymi stałymi delegacjami w celu porównywania i koordynacji wkładu społeczeństwa obywatelskiego w Europie z działaniami obywatelskimi w innych częściach świata.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/72

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie ulepszenia modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27 (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/13

Sprawozdawca: Claudio CAPPELLINI

Dnia 16 lipca 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

ulepszenia modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września ) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 102 do 1 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje agendę cyfrową Komisji Europejskiej (KE) oraz propozycje zawarte w sprawozdaniu na temat rynku wewnętrznego dotyczące tego, jak osiągnąć trwałe korzyści gospodarcze i społeczne dzięki jednolitemu rynkowi cyfrowemu i bardzo szybkiemu dostępowi do internetu, przynoszącym obywatelom i MŚP z obszarów wiejskich i oddalonych możliwość korzystania z różnych zastosowań. Ponadto EKES zgadza się z KE, Parlamentem Europejskim (PE) oraz Komitetem Regionów (KR), że trzeba prowadzić szersze działania monitorujące, aby do 2013 r. zapewnić wszystkim możliwość korzystania ze stacjonarnego i bezprzewodowego szerokopasmowego dostępu do internetu. Potrzebne są większe inwestycje na wszystkich poziomach i trzeba też rozważyć partnerstwa publiczno-prywatne (PPP) w odniesieniu do obszarów wiejskich i oddalonych oraz modernizacji sieci.

1.2

EKES popiera unijne i krajowe wspólne ramy polityczne dotyczące osiągania celów strategii „Europa 2020” i wzywa w związku z tym Komisję do utworzenia grupy doradczej ad hoc, która byłaby w stanie pomóc państwom członkowskim, krajom kandydującym i zainteresowanym podmiotom prywatnym w lepszym monitorowaniu szerokopasmowego dostępu do internetu na obszarach wiejskich i oddalonych.

1.3

Rynki wykazują znaczną niedoskonałość, jeśli chodzi o zapewnianie na obszarach oddalonych szybkich sieci szerokopasmowych po przystępnych cenach. KE musi zatem promować pełen zakres strategii politycznych ułatwiających rozwój sieci otwartych za pośrednictwem inicjatyw państwowych i publicznych. UE musi w pełni wykorzystać rozwój e-usług w sektorze publicznym i prywatnym, aby pomóc w ulepszeniu lokalnych i regionalnych usług w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, służb ratunkowych działających w interesie ogólnym, bezpieczeństwa i usług socjalnych. Korzystanie z rozwiązania, jakim jest PPP, przez wszystkie władze może zapewnić strategiczne wsparcie dla MŚP specjalizujących się w publicznych usługach z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) oraz dla umiejętności młodych przedsiębiorców w zakresie TIK.

1.4

Prywatne inwestycje oraz PPP na obszarach oddalonych, wiejskich i charakteryzujących się niskimi dochodami trzeba promować, wykorzystując fundusze strukturalne oraz instrumenty Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI), aby zapewnić dostęp do internetu po sprawiedliwych cenach obywatelom znajdującym się w gorszej sytuacji oraz MŚP. Specjalne programy i środki KE należy wykorzystać w celu wspierania i upowszechniania lokalnych PPP w ramach międzyregionalnych i transgranicznych projektów pilotażowych. Należy też promować „Europejski Dzień e-Usług dla Wszystkich”.

1.5

EKES przywiązuje znaczną wagę do nawiązywania mocniejszych partnerstw między publicznymi i prywatnymi dostawcami e-usług, pozwalających świadczyć lepsze i efektywniejsze usługi. Potrzebna jest większa przejrzystość i aktywny udział społeczeństwa przy jednoczesnym zachowaniu własności inwestycji w infrastrukturę publiczną i nadzoru nad wynikami. Usługi publiczne są często świadczone na szczeblu lokalnym i regionalnym, na którym MŚP i ich stowarzyszenia mogłyby uczestniczyć w partnerstwach z sektorem publicznym albo jako bezpośredni dostawcy, albo, jeśli niezbędne są znaczne zasoby finansowe lub bardziej całościowa wiedza, w ramach konsorcjum. Ma to już miejsce w niektórych regionach Francji (Owernia), Włoch (Trydent-Górna Adyga, Lombardia) oraz innych państw członkowskich UE.

1.6

Dostęp do bezprzewodowego internetu szerokopasmowego wysokiej jakości po przystępnej cenie może zwiększyć dostępność i jakość usług świadczonych przez władze oraz umożliwić MŚP bycie bardziej konkurencyjnymi na rynku. Dostęp do szybszych usług szerokopasmowych przyniesie największe korzyści regionom i społecznościom oddalonym.

1.7

EKES podkreśla konieczność dokonania nadzwyczajnych inwestycji, aby rozwinąć powszechny i szybki, stacjonarny i mobilny szerokopasmowy dostęp do internetu dla wszystkich obywateli i konsumentów. Pomocne w tym byłyby określone przez UE i pozwalające na większe wsparcie ramy pomocy państwa zgodne z unijnymi przepisami dotyczącymi konkurencji oraz lepsza koordynacja poszczególnych strategii politycznych i programów UE, tak by możliwość dokonywania wyboru przez konsumenta sprzyjała osiąganiu zaplanowanych celów dotyczących dostępu do e-usług dla wszystkich obywateli i z wszystkich miejsc.

1.8

EKES zgadza się z tym, że do 2013 r. każde gospodarstwo domowe powinno mieć szerokopasmowy dostęp do internetu po konkurencyjnej cenie. Należy promować i wykorzystywać dywidendę cyfrową w celu rozszerzenia mobilnego szerokopasmowego dostępu do internetu i poprawy jakości usług. Państwa członkowskie muszą uaktualnić krajowe cele dotyczące rozpowszechnienia szybkiego szerokopasmowego internetu, aby nakłonić władze regionalne i podmioty prywatne do spójnego wspierania europejskiej strategii na rzecz szybkiego dostępu szerokopasmowego. W szczególności należy od samego początku włączać władze regionalne, unijne lub krajowe instytucje doradcze, MŚP, organizacje i inne podmioty prywatne w inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą internetu przyszłości.

1.9

EKES popiera rozwiązania oparte na PPP, których modele finansowania pozwalają w sposób szybki i efektywny kosztowo zapewnić szerokopasmowy internet mieszkańcom regionów wiejskich i transgranicznych. W tym kontekście EKES podkreśla, że umiejętności informatyczne, w szczególności MŚP i młodych przedsiębiorców na obszarach wiejskich i oddalonych, mają kluczowe znaczenie w kreowaniu cyfrowego społeczeństwa sprzyjającego integracji społecznej, zwłaszcza tam, gdzie dostęp do e-usług stwarza przepaść cyfrową dla osób starszych, grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i osób o niskich dochodach. Trzeba także rozwiązać istniejące problemy dotyczące dostępu.

1.10	Instytucje UE powinny w pełni wykorzystać rozwój e-usług w sektorze publicznym i prywatnym, aby pomóc w ulepszeniu lokalnych i regionalnych usług z zakresu ochrony zdrowia, edukacji, służb ratunkowych, służb bezpieczeństwa, usług świadczonych w interesie ogólnym oraz usług socjalnych.

2. Ogólny kontekst

2.1

Internet stał się jednym ze strategicznie najważniejszych elementów infrastruktury XXI wieku i stanowi kluczowy obowiązek z punktu widzenia gwarantowania przez UE usługi powszechnej zgodnie z traktatem lizbońskim. Niemniej sytuacja na obszarach wiejskich i oddalonych niewiele się poprawiła i de facto nie możemy mówić o istnieniu europejskiego rynku e-usług (1). Ponieważ sektor prywatny nie wydaje się zainteresowany zaspokojeniem zapotrzebowania na usługi, a rządy same nie są w stanie sprostać temu zadaniu, właściwym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie w tej dziedzinie PPP i zaangażowanie obu stron (publicznej i prywatnej), które dzieliłyby się korzyściami i ryzykiem. W tym procesie kluczowy mógłby być aktywny udział i rola zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w PPP przy oferowaniu e-usług.

2.2

Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest analiza tego zagadnienia i wysunięcie na pierwszy plan debaty nad określaniem właściwych rozwiązań dla świadczenia e-usług wszędzie i dla każdego w Europie, a zwłaszcza na jej obszarach najtrudniej dostępnych i dla grup jej społeczeństwa znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.

2.3

W tym kontekście ogólne cele opinii są następujące:

—	przeanalizowanie przy wsparciu EKES-u oraz publicznych i prywatnych zainteresowanych organizacji, jak można wykorzystać PPP w promowaniu e-usług dla wszystkich, niezależnie od tego, czy będą to osoby indywidualne, przedsiębiorstwa czy zwłaszcza samorządy regionalne lub lokalne;

—	podkreślenie możliwości większego włączenia społecznego grup znajdujących się w trudnym położeniu oraz integracji gospodarczej obszarów oddalonych dzięki zdecydowaniu się na trwałe i skuteczne stosowanie PPP przy udostępnianiu e-usług w Europie (2);

—

wsparcie instytucji UE i decydentów politycznych oraz zainteresowanych podmiotów publicznych i prywatnych chcących zaangażować się w PPP w dziedzinie e-usług poprzez określenie problemów i możliwych rozwiązań oraz poprzez przeprowadzenie oceny oddziaływania podaży e-usług i popytu na nie w relacji do potrzeb społeczeństwa obywatelskiego; zbadanie powiązanych wymogów dotyczących miejsc pracy i umiejętności, jak również sprawdzonych rozwiązań z zakresu polityki i programów na szczeblu UE, które można byłoby przenieść do warunków krajowych czy regionalnych.

2.4

TIK mają wpływ na większość aspektów naszego społeczeństwa. W miarę jak zacierają się granice między telefonem, internetem, telewizją, telefonią komórkową i innymi usługami komunikacyjnymi, zacierają się też granice między sektorem przemysłowym a publicznym oraz między polityką unijną a krajową. Faktycznie strategie krajowe i regionalne nie pozwoliły na skuteczne zapewnienie wszystkim dostępu do tych usług.

2.5

W tym kontekście Neelie Kroes, nowa komisarz ds. agendy cyfrowej, zainicjowała debatę i publiczne konsultacje, aby „ustalić, czy musimy uaktualnić przepisy, aby zapewnić wszystkim obywatelom UE dostęp do niezbędnych usług telekomunikacyjnych, w tym do szybkiego Internetu. Musimy zadbać o to, by nikt nie został wykluczony ze społeczeństwa informacyjnego”. Ponadto w wydanym niedawno komunikacie „Europa 2020” potwierdza się cel dotyczący osiągnięcia trwałych korzyści ekonomicznych i społecznych z jednolitego rynku cyfrowego płynących z szybkiego i bardzo szybkiego internetu i aplikacji interoperacyjnych, co oznacza szerokopasmowy dostęp do internetu dla wszystkich do roku 2013.

2.6

W strategii lizbońskiej zwrócono już uwagę na fakt, że potrzebny jest nam dostęp do nowoczesnych usług cyfrowych (np. internetu, GPS-u) i tzw. e-usług. W związku z tym modernizacja usług publicznych musi obejmować:

—	świadczenie wyższej jakości i bezpieczniejszych usług dla społeczeństwa;

—	reagowanie na żądania przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, które apelują o ograniczenie biurokracji i poprawę efektywności;

—	zapewnienie transgranicznej ciągłości usług świadczonych w interesie ogólnym (w tym ochrony ludności), co jest niezbędne dla utrzymania mobilności w Europie i spójności społecznej w państwach członkowskich.

2.7

Obecne unijne ramy regulacyjne (zgodne z dyrektywą o usłudze powszechnej (3) z 2002 r.) wymagają od państw członkowskich zapewnienia, by wszyscy obywatele mieli możliwość podłączenia się do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, korzystania z publicznie dostępnych usług telefonicznych w celu prowadzenia rozmów i przesyłania danych oraz korzystania z internetu. Konsumenci muszą mieć dostęp do spisu numerów telefonicznych i usług biura numerów, publicznych automatów telefonicznych oraz specjalnych rozwiązań, jeśli są niepełnosprawni.

2.8

Ponadto w niedawno wydanym komunikacie KE określiła PPP jako jedno z rozwiązań pozwalających na radzenie sobie z coraz szybszym rozwojem korzystania z internetu w Europie oraz świadczenie e-usług dla obywateli. PPP są postrzegane jako sposób na umożliwienie obywatelom Europy lepszego wykorzystywania obecnych i pojawiających się technologii w bardziej całościowy sposób. Ponadto PPP mogłyby także pomóc w określeniu przeszkód wynikających z problemów innych niż techniczne oraz w przeanalizowaniu strategii zaradzenia im (4). Pojęcie PPP obejmuje szeroki zakres sytuacji i w rezultacie w literaturze, np. w wytycznych ONZ (5), oraz w praktyce EBI można doszukać się różnych definicji.

2.9

KE przeprowadziła szereg publicznych konsultacji, obejmujących EKES, m.in. na następujące tematy:

—	sieci dostępu nowej generacji (NGA);

—	przekształcenie dywidendy cyfrowej w korzyści społeczne i wzrost gospodarczy w Europie;

—	zasady dotyczące usługi powszechnej w komunikacji elektronicznej.

2.10

Celem komunikatu Komisji COM(2009) 479 wersja ostateczna „Partnerstwo publiczno-prywatne na rzecz Internetu przyszłości” jest stworzenie ram dla przygotowań z myślą o „społeczeństwie ery inteligencji” oraz zwiększenie konkurencyjności europejskiej branży TIK. Przygotowanie do inauguracji PPP na rzecz internetu przyszłości – inicjatywy, której sprzyjają niektóre państwa członkowskie oraz podmioty z branży – będzie wymagało zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i władz regionalnych.

3. Uwagi ogólne: PPP i udostępnianie e-usług

3.1

Podobnie jak w naszym społeczeństwie mamy zagwarantowaną ofertę i dostęp do żywności, wody, edukacji, opieki zdrowotnej, ruchu i władz publicznych, tak ważne jest ustalenie i przyjęcie najwłaściwszych rozwiązań i najskuteczniejszych strategii politycznych, aby zapewnić równe traktowanie obywateli i przedsiębiorstw UE w społeczeństwie informacyjnym, zwłaszcza na wiejskich i oddalonych obszarach Unii.

3.2

Do chwili obecnej nie udało się tego osiągnąć na całym terytorium UE i nadal istnieją obszary geograficzne i grupy społeczne zagrożone „wykluczeniem cyfrowym”. Wykluczenie cyfrowe można powiązać z czynnikami demograficznymi (wiek, płeć, rodzaj gospodarstwa domowego itd.), społeczno-zawodowymi (wykształcenie, zatrudnienie, status, dochody itd.) i geograficznymi (rodzaj i lokalizacja miejsca zamieszkania, specyfika regionalna lub lokalna, czynniki geopolityczne itd.). Przyczyny niewydolności rynku, jeśli chodzi o e-usługi, są różne w zależności od przypadku i mogą obejmować niesprzyjające ukształtowanie terenu, niską gęstość zaludnienia, wysokie opodatkowanie lub kombinację tych czynników. Ponieważ na obszarach takich często występuje niewystarczający popyt i zbyt niska liczba transakcji, operatorzy prywatni mogą zrezygnować z inwestowania tam.

3.3

Niemniej nie należy skupiać się wyłącznie na wykluczeniu spowodowanym położeniem geograficznym, ale należy także uwzględnić wykluczenie społeczne związane z brakiem siły nabywczej lub ograniczonymi umiejętnościami pewnych grup użytkowników (6). Należy zatem rozszerzyć e-usługi, tak by zapewnić dostępność wszystkim użytkownikom niezależnie od ich lokalizacji geograficznej oraz sytuacji finansowej i społecznej.

3.4	Potrzebne są nadzwyczajne wysiłki i środki polityczne, aby osiągnąć oczekiwane rezultaty wśród grup znajdujących się w gorszej sytuacji oraz zwłaszcza na obszarach innych niż miejskie.

3.5	EKES opracował szereg opinii i kluczowych zaleceń na różne tematy związane z e-usługami, ich interoperacyjnością i infrastrukturą TIK (7).

3.6	EKES sądzi, że PPP mogą być sposobem na udostępnienie w UE e-usług stanowiących obiecującą nową dziedzinę działań o kluczowym znaczeniu.

3.7

Analiza pokazuje, że wśród głównych argumentów przemawiających za takim podejściem są:

—	poprawa jakości e-usług dla grup znajdujących się w gorszej sytuacji;

—	poprawa efektywności kosztowej dzięki wykorzystaniu innowacji, doświadczenia i elastyczności sektora prywatnego;

—	większe inwestycje w infrastrukturę publiczną w celu rozszerzenia świadczenia e-usług;

—	trwale zwiększona elastyczność partnerów prywatnych i trwały dostęp do zasobów;

—	poprawa jakości wydatków publicznych;

—	większa wydajność i konwergencja usług świadczonych w interesie ogólnym.

3.8

Ponadto inwestycje w pilne projekty infrastruktury są ważnym sposobem na podtrzymanie działalności gospodarczej, zwłaszcza w obecnym okresie kryzysu, i mogą pomóc wesprzeć szybki powrót do trwałego wzrostu gospodarczego. W tym kontekście PPP mogą faktycznie umożliwiać realizację projektów infrastrukturalnych, oferowanie usług świadczonych w interesie ogólnym oraz usług pomocniczych dla przedsiębiorstw, co zagwarantowałoby rozwój lokalny i ożywienie gospodarcze w niektórych regionach UE (8).

3.9

PPP dotyczące e-usług wiążą się także z pewnymi zagrożeniami. Jednym z nich jest brak dostępu do e-usług na obszarach oddalonych, gdyż często udostępnienie ich tam oznacza straty dla prywatnego usługodawcy. Dlatego też wszystkie PPP powinny zawierać obowiązek świadczenia takich usług także na obszarach oddalonych.

4. Kluczowe kwestie w udostępnianiu e-usług

4.1

W niniejszej opinii zajmujemy się także zagadnieniem udostępniania e-usług, przez które rozumiemy rozpowszechnienie możliwości korzystania z nich oraz zapewnienie do nich równego dostępu na całym obszarze UE. Obejmuje to albo tworzenie nowej, inteligentnej infrastruktury tam, gdzie jest potrzebna, albo ulepszanie istniejącej. W tej dziedzinie pojawiają się następujące kluczowe kwestie:

—

Efektywność. Sam fakt istnienia infrastruktury nie oznacza jeszcze, że funkcjonuje ona efektywnie lub że jest w równym zakresie dostępna dla wszystkich odpowiednich grup społecznych. Najnowszy przykład podaje badanie Eurobarometru nt. wiedzy o istnieniu numeru alarmowego 112. Choć usługa ta już istnieje i funkcjonuje w dwudziestu państwach UE, odsetek osób, które o niej wiedzą, jest bardzo niski – było to jedynie 32 % ankietowanych (9). Można to zmienić, lepiej informując i angażując obywateli oraz lepiej stosując technologie e-nauczania.

—	Obszary wiejskie. Utrzymują się różnice, jeśli chodzi o dostęp do e-usług w UE (10). Na obszarach wiejskich dostęp do TIK nadal jest problemem i 23 % ludności zamieszkującej te obszary nie ma dostępu do stacjonarnych sieci szerokopasmowych (11).

4.2

W ramach podejścia prawdziwie opartego na otwartym rynku od samego początku należy tworzyć PPP w taki sposób, by zapewnić na wszystkich poziomach efektywny udział władz unijnych, krajowych i regionalnych, partnerów społecznych, podmiotów zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, organizacji MŚP, stowarzyszeń konsumentów i innych zainteresowanych stron (operatorów, sprzedawców, dostawców usług IT, rynków wertykalnych, rynków aplikacji itd.).

4.3	Dobrym punktem wyjścia mogłyby być istniejące fundusze strukturalne UE, EBI / EFI i niektóre specjalne programy, takie jak mechanizmy programu ramowego w przyszłych programach prac w dziedzinie TIK (na lata 2011–2013) z budżetem wynoszącym ok. 300 mln EUR.

4.4

W tym kontekście PPP mogłyby bazować na pracach pięciu europejskich platform technologicznych, które wzajemnie się inspirują w sprawach związanych z internetem, choć posiadają odrębne strategiczne programy badań. Konieczną cechą wyróżniającą tego rodzaju PPP byłoby rozwijanie otwartych, znormalizowanych i międzysektorowych platform usługowych.

4.5

Z punktu widzenia polityki europejskiej opieka zdrowotna, mobilność, ochrona środowiska i zarządzanie energią jawią się jako najważniejsze z potencjalnych sektorów mogących odnieść korzyści z wykorzystania nowatorskich, inteligentnych form infrastruktury wspomaganej internetowo, która usprawni błyskawiczne rozprzestrzenienie się nowych usług i korzystanie z nich przez miliony użytkowników i konsumentów.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) COM(2009) 479 wersja ostateczna, „Partnerstwo publiczno-prywatne na rzecz Internetu przyszłości”.

(2) Głównym problemem dotyczącym e-usług w UE jest brak wspólnej definicji tego terminu. Zazwyczaj e-usługi są rozumiane wąsko jako TIK, w tym usługi takie jak e-administracja, e-biznes, e-zdrowie, informacja publiczna, e-nauczanie, e-włączenie i e-zamówienia.

(3) Dz.U. L 108, z 24.4.2002, s. 51–77.

(4) „White paper on the Future Internet PPP definition” (biała księga w sprawie określenia PPP na rzecz internetu przyszłości), styczeń 2010 r.

(5) „Guide book on promoting good governance in Public-Private Partnership”, Narody Zjednoczone, Nowy Jork i Genewa, 2008 r.

(6) Dz.U. C 139, z 11.5.2001, s. 15; Dz.U. C 123, z 25.4.2001, s. 53; Dz.U. C 108, z 30.4.2004, s. 86.

(7) Dz.U. C 77, z 31.3.2009, s. 60; Dz.U. C 175, z 28.7.2009, s. 92; Dz.U. C 175, z 28.7.2009, s. 8; Dz.U. C 317, z 23.12.2009, s. 84; Dz.U. C 218, z 11.9.2009, s. 36; Dz.U. C 224, z 30.8.2008, s. 50; opinia EKES-u w sprawie przekształcenia dywidendy cyfrowej w korzyści społeczne i wzrost gospodarczy, sprawozdawca: Anna Maria Darmanin (TEN/417).

(8) COM(2009) 615 wersja ostateczna, „Wspieranie inwestycji publiczno-prywatnych krokiem w kierunku naprawy gospodarki i długoterminowej zmiany strukturalnej: zwiększanie znaczenia partnerstw publiczno-prywatnych”.

(9) Flash Eurobarometer 285 – Raport analityczny nt. europejskiego numeru alarmowego 112 (Analytic Report, Wave 3), luty 2010 r.

(10) Telekomunikacja: konsultacje na temat przyszłej usługi powszechnej w erze cyfrowej, IP/10/218, Bruksela, 2 marca 2010 r. (zob. http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/doc/library/public_consult/universal_service2010/index_en.htm).

(11) COM(2009) 103 wersja ostateczna, komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Lepszy dostęp do najnowszych technologii informacyjno-komunikacyjnych na obszarach wiejskich”.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/77

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Jakich usług świadczonych w interesie ogólnym potrzebujemy w odpowiedzi na kryzys?” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/14

Sprawozdawca: Raymond HENCKS

Dnia 18 marca 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Jakich usług świadczonych w interesie ogólnym potrzebujemy w odpowiedzi na kryzys?”.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 i 16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 119 do 11 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wstęp

1.1	Niedawny kryzys finansowo-gospodarczy w różnym stopniu doświadczył państwa członkowskie, lecz jego długotrwałe skutki w wymiarze społecznym, takie jak wzrost stopy bezrobocia, niepewności zatrudnienia, wykluczenia i ubóstwa, dotyczą już jednego na sześciu obywateli UE.

1.2

Niemal 80 milionów osób, tzn. 16 % liczby ludności Unii Europejskiej, żyje poniżej progu zagrożenia ubóstwem i ma poważne problemy ze znalezieniem zatrudnienia i mieszkania oraz pobieraniem świadczeń, a także utrudniony dostęp do podstawowych usług, zwłaszcza zdrowotnych i socjalnych. Grupy społeczne znajdujące się w niekorzystnej sytuacji (niepełnosprawni, imigranci) są i będą bardzo pokrzywdzone, zwłaszcza z powodu zakwestionowania osiągnięć w dziedzinie integracji społecznej i zatrudnienia zdobytych w ciągu dwóch ostatnich dziesięcioleci.

1.3	Wzrost przemocy, problemy na przedmieściach, wzrost przestępczości i zachowań antyspołecznych oraz częściowa utrata ducha solidarności to dodatkowe symptomy przejścia kryzysu finansowo-gospodarczego w kryzys społeczny.

1.4	Niewielkie ożywienie gospodarcze nie wystarczy do przezwyciężenia kryzysu społecznego. Co gorsza, doświadczenia wyniesione z poprzednich kryzysów (1993–1996, 2002–2004) pokazują, że konsekwencje społeczne będą odczuwalne jeszcze długo po ożywieniu koniunktury.

1.5	Wzrost ubóstwa i wykluczenia społecznego pociągnie za sobą coraz większy popyt na usługi społeczne, głównie w dziedzinie opieki zdrowotnej, mieszkalnictwa, edukacji, energetyki, transportu i komunikacji.

2. Znaczenie usług świadczonych w interesie ogólnym w czasach kryzysu

2.1

Obecny kryzys potwierdził stabilizującą funkcję gospodarczą nowoczesnych i skutecznych usług świadczonych w interesie ogólnym przez ponad 500 tys. przedsiębiorstw (publicznych, prywatnych i mieszanych), zatrudniających 64 mln pracowników (ponad 30 % miejsc pracy w UE) i wytwarzających przeszło 26 % PKB Unii (studium „Mapping of the public services” („Dane dotyczące usług publicznych”) opublikowane przez Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) w maju 2010 r.).

2.2

Usługi świadczone w interesie ogólnym to także środki łagodzące nie tylko społeczne i terytorialne skutki kryzysu, lecz także – najbardziej negatywne – konsekwencje dla środowiska naturalnego, ponieważ opierają się na takich celach, jak zapewnienie każdemu mieszkańcowi dostępu do niezbędnych dóbr i usług oraz do praw podstawowych. Są one również kluczowym elementem promowania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz zrównoważonego rozwoju.

2.3

Z biegiem lat wraz z integracją europejską i we wspólnym lub ogólnym interesie państwa członkowskie uzgodniły w odniesieniu do usług świadczonych w interesie ogólnym, w bardzo różnorodnych formach i ramach organizacyjnych, szczegółowe zasady, które są uzupełnieniem wspólnego prawa konkurencji i przepisów rynkowych i które mogą być systematycznie weryfikowane lub przedefiniowywane, zwłaszcza w świetle traktatu lizbońskiego.

2.4

Usługi świadczone w interesie ogólnym stanowiące filar europejskiego modelu społecznego i społecznej gospodarki rynkowej będą musiały, w procesie wzajemnego oddziaływania i integracji postępu gospodarczego i społecznego, służyć:

—	zagwarantowaniu każdemu mieszkańcowi prawa dostępu do niezbędnych dóbr i usług;

—	zapewnieniu spójności gospodarczej, społecznej, terytorialnej i kulturowej;

—	czuwaniu nad włączeniem społecznym i przestrzeganiem zasad sprawiedliwości społecznej; tworzeniu solidarnych więzi między terytoriami, pokoleniami i/lub kategoriami społecznymi; promowaniu interesu ogólnego społeczności;

—	zagwarantowaniu równego traktowania wszystkich obywateli i mieszkańców;

—	stworzeniu warunków dla zrównoważonego rozwoju.

2.5	Kryzys uwidocznił niezdolność samych mechanizmów rynkowych do zagwarantowania wszystkim obywatelom powszechnego dostępu do tych praw, co sprawiło, że obecnie interwencja państwa jest nie tylko powszechnie akceptowana, lecz także zalecana na arenie międzynarodowej.

3. Ryzyko cięć budżetowych w czasach kryzysu

3.1	Niektóre państwa członkowskie coraz gorzej radzą sobie z utrzymaniem równowagi budżetowej na skutek kryzysu finansowo-gospodarczego, co może prowadzić do zakwestionowania ich zdolności do realizacji działań w interesie ogólnym.

3.2	Wywiera to zatem ogromną presję na budżet przeznaczony przez państwa członkowskie na usługi świadczone w interesie ogólnym, chociaż możliwości zaspokajania rosnącego popytu na te usługi znacznie się różnią w poszczególnych państwach członkowskich.

3.3

Te ograniczenia budżetowe mogą spowodować zmniejszenie wysokości świadczeń socjalnych i dopłat, okrojenie praw socjalnych, a także ograniczenie systemów ochrony socjalnej, co pociągnie za sobą dotkliwe konsekwencje dla najsłabszych grup społecznych i zaszkodzi już zrealizowanym działaniom zmniejszającym ubóstwo i nierówności społeczne oraz zwiększającym spójność społeczną.

3.4

Zajęcie stanowiska przez Komisję w sprawie potrzeby finansowania jest niezbędne, nie tylko w perspektywie krótkoterminowej i pod kątem konkurencji (pomoc państwa), lecz także w trosce o zapewnienie stabilności finansowania usług świadczonych w interesie ogólnym oraz wypełnienie związanych z nimi zadań, zgodnie z postanowieniami traktatu lizbońskiego.

3.5	W związku z tym państwa członkowskie z pomocą Unii Europejskiej muszą dostosować własne budżety w celu utrzymania lub rozszerzenia zakresu krajowych usług świadczonych w interesie ogólnym, co pozwoli na skuteczne rozwiązanie problemów powstałych wskutek kryzysu społecznego.

3.6

EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja wsparła programy szkoleniowe państw członkowskich poprzez uproszczenie zasad współfinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Jest zdania, że należy w większym stopniu wykorzystać Fundusz Spójności, aby wzmocnić społeczny wymiar gospodarki państw członkowskich i w ten sposób zmniejszyć nierówności społeczne oraz ustabilizować gospodarkę.

4. Rola Unii Europejskiej

4.1

Zgodnie z zasadą pomocniczości i wyraźnymi postanowieniami traktatu lizbońskiego każde państwo członkowskie ma prawo do swobodnego określania, organizowania i finansowania – na podstawie działalności społecznej i obywatelskiej i w odniesieniu do niej – usług świadczonych w interesie ogólnym i zaspokajających podstawowe potrzeby.

4.2

Wszystkie usługi świadczone w interesie ogólnym – gospodarczym i nie tylko – z racji swojego charakteru i celów, których realizacji służą, są elementem urzeczywistniania założeń Unii Europejskiej, a zwłaszcza działań na rzecz stałej poprawy jakości życia obywateli, zagwarantowania im praw i odpowiednich warunków korzystania z nich.

4.3	Wynika z tego, że Unia, na której spoczywa obowiązek realizacji opisanych celów, jest również odpowiedzialna za narzędzia ich realizacji.

4.4	Unia musi więc dopilnować tego, by z poszanowaniem zasad pomocniczości i proporcjonalności i w zakresie kompetencji dzielonej z państwami członkowskimi świadczono wszystkim skuteczne i dostępne usługi publiczne, po niewygórowanej cenie i o dobrej jakości.

4.5	Przyznanie państwom członkowskim zasadniczych uprawnień do określania usług świadczonych w interesie ogólnym w niczym nie ogranicza kompetencji UE w zakresie definiowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na szczeblu europejskim, gdy jest to niezbędne do realizacji celów Unii.

4.6

W związku z tym EKES opowiadał się w różnych opiniach za tym, aby instytucje UE – bez przesądzania o statusie podmiotów – uznały istnienie i potrzebę wspólnotowych usług świadczonych w interesie ogólnym w dziedzinach, w których UE lepiej radzi sobie z realizacją swoich celów niż każde państwo członkowskie działające samodzielnie. Dlatego też EKES proponował przeprowadzenie badań na temat możliwości wprowadzenia europejskiej usługi świadczonej w interesie ogólnym w dziedzinie energetyki.

5. Obowiązki świadczenia usługi publicznej i usługi powszechnej

5.1

Chociaż siły rynkowe i wolna konkurencja mają po części zapewniać dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, to art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zobowiązuje Unię i państwa członkowskie do zapewnienia, w ramach ich własnych kompetencji, by usługi były świadczone zgodnie z założeniami.

5.2

W związku z tym Unia Europejska, liberalizując sektory sieciowe (telekomunikacja, energetyka, transport, poczta), opracowała dwie nowe koncepcje: obowiązki świadczenia usługi publicznej i usługi powszechnej, służące uniknięciu sytuacji, w której samo stosowanie przepisów rynkowych umożliwiałoby podmiotom dbanie wyłącznie o zyskowne usługi, gęsto zaludnione tereny oraz wypłacalnych klientów ze szkodą dla usług nieprzynoszących dużych zysków, obszarów odizolowanych lub znajdujących się w trudnej sytuacji, wbrew zasadom równego traktowania.

5.3

Wspomniane koncepcje uzupełniają się wzajemnie, ponieważ służą udzieleniu usługobiorcom szeregu gwarancji: mniej lub bardziej rozbudowanego pakietu usług, które będą dostarczane w całej UE zgodnie z normami jakości i po niewygórowanej cenie, w sektorach, w których mają być świadczone jako usługa powszechna (telekomunikacja, poczta, elektryczność); szczególnych warunków zapewnianych przez UE lub państwa członkowskie w sektorze usług publicznych, które mogą dotyczyć nie tylko dostarczania usług użytkownikom (w tym kwestii ochrony konsumentów), lecz także bezpieczeństwa, włącznie z dostawami, niezależnością Unii, planowaniem inwestycji długoterminowych, ochroną środowiska naturalnego itp. W obydwu przypadkach istnieje możliwość odstępstwa od reguł konkurencji, jeśli stosowanie tych reguł uniemożliwia świadczenie wymienionych wyżej usług.

5.4

Pojęcie powszechnego dostępu po przystępnej cenie powinno być swego rodzaju sednem wspólnych reguł stosowanych w odniesieniu do każdego rodzaju usług świadczonych w interesie ogólnym w Unii Europejskiej, stanowiąc jednocześnie minimum obowiązków dla państw członkowskich i władz lokalnych, które nie powinny jednak ograniczać swych działań prowadzonych w interesie ogólnym, lecz je rozwijać, nadając priorytetowe znaczenie ich finansowaniu.

5.5	Pojęcie powszechnego dostępu nie wyklucza więc możliwości zapewniania przez każde państwo członkowskie innych składowych usługi świadczonej w interesie ogólnym wykraczających poza minimalne standardy, zwłaszcza w odniesieniu do obowiązku świadczenia usługi publicznej.

6. Środki, które należy przedsięwziąć

6.1

Wraz z przyjęciem traktatu lizbońskiego, w odniesieniu do praw podstawowych i gwarancji ich egzekwowania, Unia zapoczątkowała proces, który powinien stanowić trzon wspólnych zasad tworzenia przepisów bardziej skupionych na potrzebach społeczeństwa dzięki konkretnemu urzeczywistnieniu wszystkich praw (nie tylko prawa dostępu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym) gwarantowanych na mocy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej każdemu europejskiemu obywatelowi.

6.2	Prawo powszechnego dostępu do usług świadczonych w interesie ogólnym nie ogranicza się więc do usług dostarczanych przez sektory sieciowe, lecz obejmuje wszystko to, co jest niezbędne do godnego życia, utrzymywania więzi społecznych i zagwarantowania praw podstawowych.

6.3

W związku z tym należy się z jednej strony zastanowić nad tym, czy – w kontekście obecnego kryzysu i zasady zrównoważonego rozwoju – obowiązujące przepisy (telekomunikacja, poczta, elektryczność) wystarczają do zapobieżenia spadkowi jakości oferowanych usług i zwiększaniu się wykluczenia społecznego, nierówności społecznych oraz ubóstwa, a z drugiej – czy w odniesieniu do nowo powstałych dziedzin trzeba zapewnić „wysoki poziom jakości, bezpieczeństwa i przystępności cenowej, równe traktowanie oraz propagowanie powszechnego dostępu i praw odbiorców”, które zostały określone jako zasady wspólnotowe w protokole nr 26 dołączonym do traktatu lizbońskiego.

6.4

Nie można zaprzeczyć, że obywatele pragną dla obecnych i przyszłych pokoleń większej stabilności kariery zawodowej i większego bezpieczeństwa w obliczu ryzyka bezrobocia i ubóstwa, większej równości w dostępie do kształcenia i uczenia się przez całe życie i usług społecznych oraz skuteczniejszej ochrony równowagi ekologicznej.

6.5

W związku z tym prawo powszechności mogłoby dotyczyć dostępu do:

—	konta bankowego i udogodnień płatniczych;

—	przystępnych kredytów w postaci mikrokredytów lub objętych gwarancjami państwowymi;

—	godnych warunków mieszkaniowych;

—	usług opieki domowej;

—	możliwości w zakresie mobilności;

—	usług społecznych;

—	specjalnych rozwiązań dla osób niepełnosprawnych itp.;

—	dostępu do energii;

—	bezpiecznego dostępu do technologii cyfrowych.

6.6

Trwający kryzys, a także poszukiwanie najlepszych sposobów jego rozwiązania oraz realizacja postanowień traktatu lizbońskiego (art. 14 TFUE, karta praw podstawowych, protokół nr 26) powinny skłonić instytucje UE do ponownego rozważenia i oceny miejsca i roli usług świadczonych w interesie ogólnym w obecnej sytuacji, a także do dostosowania tych usług do współczesnych realiów.

6.7

EKES proponuje rozpoczęcie debaty z udziałem wszystkich zainteresowanych stron i społeczeństwa obywatelskiego na temat potencjalnej użyteczności nowych „obowiązków świadczenia usługi publicznej”, a nawet nowych usług świadczonych w interesie ogólnym, w celu przezwyciężenia kryzysu oraz powiązania i wytworzenia synergii trzech elementów spójności – wymiaru gospodarczego, społecznego i terytorialnego – które do tej pory były zbyt od siebie oddzielone, a także wypracowania rozwiązań umożliwiających zrównoważony rozwój.

6.8

W takim kontekście EKES wzywa do przygotowania sprawozdania dotyczącego „promowania powszechnego dostępu do praw gwarantowanych w UE i do usług świadczonych w interesie ogólnym” oraz do określenia nowych celów tychże usług, które mogłyby być realizowane w ramach przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu oraz, ogólnie, wdrażania strategii „Europa 2020”, a także promowania zrównoważonego rozwoju i ekologicznej gospodarki.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/81

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Nowa polityka energetyczna UE dla obywateli: zastosowanie, skuteczność i solidarność” (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/15

Sprawozdawca: Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Dnia 18 marca 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Nowa polityka energetyczna UE dla obywateli: zastosowanie, skuteczność i solidarność”.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w dniu 6 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 44 do 2 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Należy ożywić funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii we wszystkich aspektach związanych z infrastrukturą, systemem zamówień publicznych, prawidłowym funkcjonowaniem rynku i ochroną konsumentów. EKES podkreśla, że podstawowe znaczenie w tym kontekście ma rozwój infrastruktury energetycznej i sieci transeuropejskich w celu stworzenia wewnętrznego rynku energii.

Należy w szczególności rozwinąć mechanizmy umożliwiające określenie kryteriów ustalania cen, by w ten sposób uniknąć poważnych i nieusprawiedliwionych rozbieżności, często niesłusznie związanych z rodzajem konsumowanej energii, źródłami dostaw lub środkami dystrybucji.

Racjonalna produkcja energii na terytorium państw członkowskich wymaga również ustalenia kryteriów i środków w sposób uwzględniający zrównoważone wykorzystanie zasobów oraz elementy geograficzne i klimatyczne, takie jak ustalenie okresów większej aktywności produkcji fotowoltaicznej, wiatrowej lub intensywności pływów.

1.1.1 Prawidłowe funkcjonowanie rynków energii wymaga przejrzystości, tak by konkurenci mieli dostęp do sieci energetycznych i do klientów. W związku z tym władze muszą zapobiegać postępowaniu wykluczającemu, niekontrolowanej eksploatacji i zmowom między przedsiębiorstwami. Polityka konkurencji musi być również ukierunkowana na dążenie do dobrobytu i poprawy warunków dla konsumentów, biorąc pod uwagę specyficzne cechy, takie jak potrzeba zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw, transport energii oraz dystrybucja końcowa. EKES przypomina o swoich opiniach w sprawie usługi powszechnej i usług świadczonych w interesie ogólnym, w których zajął zdecydowane stanowisko w sprawie ochrony konsumentów, podkreślając potrzebę jasnego określenia pojęcia usługi powszechnej w celu ustanowienia wspólnych przepisów dotyczących wykonywania usług świadczonych w interesie ogólnym.

1.1.2 Co się tyczy w szczególności procedur związanych z udzielaniem zamówień publicznych, nie można dopuścić do tego, by instytucje zamawiające nadużywały swych przywilejów, uciekając się do stronniczej interpretacji suwerennych praw ustanowionych w art. 194 ust. 2 TFUE (1) poprzez ustalanie bardziej uciążliwych lub dyskryminujących warunków dostępu do sieci przesyłu gazu ziemnego (2) lub dostępu do sieci dla transgranicznego handlu energią elektryczną (3). Wreszcie, Unia musi działać z jak największym zaangażowaniem instytucjonalnym, tak by umocnić i ulepszyć procedury gwarantujące przejrzystość cen dla końcowych odbiorców przemysłowych gazu i energii elektrycznej (4).

1.1.3 W tym kontekście prawdopodobne jest, że przedefiniowana zostanie rola usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, które – w świetle traktatu lizbońskiego – umacniają wartość skutecznego wykonywania zadań, jakie usługom tym mogą przypisywać władze krajowe, regionalne lub lokalne (5). Ma to szczególne znaczenie w zakresie energii, zważywszy na dominującą rolę usług świadczonych przez duże sektory sieciowe.

1.1.4 Trudne będzie w związku z tym stworzenie ram prawnych zrównoważonych między – z jednej strony – szerokim zakresem uznania przyznanym organom państw członkowskich (zob. łącznie art. 1 protokołu nr 26 załączonego do TUE i TFUE oraz art. 194 ust. 2 TFUE) a – z drugiej strony – wolną konkurencją na rynku wewnętrznym, zwłaszcza że orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości przed wejściem w życie traktatu lizbońskiego – bez uszczerbku dla kompetencji państw członkowskich w zakresie gwarantowania dostępu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (6) – podkreślało potrzebę ich zgodności z traktatami (7), a ewentualne wyjątki od postanowień traktatów wynikające z wewnętrznego wykonywania kompetencji w tym zakresie powinny być ściśle interpretowane (8).

2. Wprowadzenie

2.1 Europejski sektor energetyczny będzie musiał w nadchodzących czterdziestu latach stawić czoło licznym wyzwaniom, wymagającym znaczących zmian w zaopatrzeniu, przesyle i zużyciu energii. By podjąć te wyzwania w wymiarze europejskim, Komisja przeprowadza obecnie konsultacje w sprawie przygotowania nowej strategii energetycznej na lata 2011–2020 oraz planu działania na 2050 r. Komitet natomiast przygotowuje opinię w sprawie obu inicjatyw.

2.2 By opracować zintegrowaną i globalną strategię europejską pozwalającą na zmierzenie się z nadchodzącymi wyzwaniami, Unia Europejska musi nie tylko w pełni wykorzystać nowe kompetencje nadane jej przez traktat lizboński w obszarze energii, ale także zachęcać kraje członkowskie do rozpoczęcia zakrojonej na szeroką skalę współpracy oraz współdziałania w zakresie szeregu kwestii znajdujących się z prawnego punktu widzenia w obszarach kompetencji krajowych lub mieszanych. Niektóre z obecnych podejść mogłyby doprowadzić do nowych zmian traktatów lub nawet do opracowania nowego traktatu (np. propozycja Jacques’a Delorsa, by przyjąć nowy traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej). Do celów niniejszej opinii wzięty zostanie pod uwagę traktat lizboński i środki niezbędne do zagwarantowania, że określone przez traktat kompetencje dzielone wykonuje się w sposób umożliwiający zintegrowane podejście i poszanowanie zarówno praw konsumentów, jak i różnych kompetencji przypisanych Unii i państwom członkowskim.

2.3 Art. 194 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (9) ustanawia nową podstawę działań ponadnarodowych w dziedzinie energii, która podlega niemniej pewnym uwarunkowaniom wynikającym zarówno z ram regulacyjnych – które wyraźnie określa obowiązujące prawo pierwotne i instytucjonalne – jak i z jej przyszłego powiązania z niektórymi prawami uznanymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej zwaną „Kartą”).

2.4 W związku z tym cele polityki energetycznej Unii, takie jak funkcjonowanie rynku energii, bezpieczeństwo dostaw energii, efektywność, oszczędność i innowacja w zakresie energii, a także wzajemne połączenia między sieciami, będą mogły zostać zrealizowane jedynie wtedy, gdy będą całkowicie zgodne z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego i z dążeniem do polepszenia ochrony środowiska (art. 194 ust. 1 TFUE). Komisja podejmuje zatem szczególne starania, by doprowadzić do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw, zrównoważonego wykorzystania zasobów energetycznych i dostępu do energii po konkurencyjnych, przystępnych dla konsumentów cenach, gdyż integracja europejskiego rynku energii nie jest celem w samym sobie, lecz niezbędnym środkiem realizacji wytyczonych celów.

2.5 Jednocześnie przyszłe środki przyjęte przez Unię zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą po to, by osiągnąć wspomniane cele, nie naruszą prawa poszczególnych państw członkowskich do określania warunków wykorzystania ich zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii i ogólnej struktury ich zaopatrzenia w energię (art. 194 ust. 2 TFUE).

2.6 To ostatnie postanowienie, które utrzymuje wyraźnie suwerenność państw członkowskich w niektórych obszarach, gwarantuje im również szeroki margines swobody zgodnie z art. 2 ust. 6 TFUE (10), nie uniemożliwiając im kierowania się w działaniach „duchem solidarności”, o czym mówi wspomniany art. 194 ust. 1 TFUE.

2.7 Wziąwszy pod uwagę włączenie energii do kompetencji dzielonych (art. 4 ust. 2 lit. i) TFUE), w celu zapobieżenia ewentualnym konfliktom interesu ogólnego Unii, interesów narodowych państw członkowskich (11), konkretnych interesów przedsiębiorstw sektora, a także praw obywateli, konsumentów i użytkowników, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny powinien przedstawić stanowisko instytucjonalne w tym względzie.

2.8 Komisja przedstawiła zbiór szeroko zakrojonych propozycji, które mają na celu wypełnienie zobowiązań Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu i propagowania energii odnawialnej do 2020 r. Rada i Parlament Europejski podjęły się zatem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 20 %, osiągnięcia 20-procentowego udziału energii odnawialnej i zwiększenia efektywności energetycznej o 20 %, w związku z czym Komisja przyjęła nowe ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych, zgodnie z którym – jeżeli spełnione zostały określone kryteria – obowiązek zgłoszenia nie dotyczy pomocy państwa w zakresie energii odnawialnej i efektywności energetycznej.

2.9 Oprócz ochrony obywateli jako konsumentów, dostępu do usług energetycznych oraz miejsc pracy powstałych dzięki gospodarce niskoemisyjnej, do kluczowych tematów podjętych w dokumencie Komisji „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy na lata 2011–2020” należą:

—	realizacja polityki już zatwierdzonej w ramach pakietów liberalizacji rynku energii, zmiana klimatu i plan strategiczny w dziedzinie technologii SET-Plan;

—	mapa drogowa mająca na celu obniżenie emisyjności sektora energetycznego do 2050 r.;

—	innowacje technologiczne;

—	umocnienie i koordynacja polityki zewnętrznej;

—	ograniczenie potrzeb energetycznych (plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii), w szczególności konieczność rozwinięcia infrastruktury energetycznej, tak by dostawy i dystrybucja odpowiadały potrzebom wewnętrznego rynku energii.

2.10 Wymienione działania Komisji, z których część oczekuje na zatwierdzenie przez Radę i Parlament oraz na przyszłą realizację przez państwa członkowskie (np. dystrybucja gazu ziemnego, rozpowszechnienie wykorzystania energii odnawialnej i środków efektywności energetycznej mających zastosowanie w transporcie, budownictwie itd.), są zgodne z podejściem zmierzającym do realizacji strategii „Europa 2020”.

3. Uwagi ogólne

3.1 Z braku wystarczającej podstawy prawnej w traktatach, należy jednak ustalić, które działania są konieczne do stworzenia w perspektywie krótkoterminowej prawdziwej polityki energetycznej odpowiadającej wyzwaniom stojącym przed UE w XXI wieku. W związku z tym zaleca się pewne inicjatywy, takie jak propozycja Jacques’a Delorsa, by przyjąć nowy traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, który przyznałby UE uprawnienia do wsparcia między innymi tworzenia coraz liczniejszych i lepszych transnarodowych sieci infrastruktury energetycznej, wspólnych funduszy i środków w zakresie badań, rozwoju technologicznego i innowacji w dziedzinie energii czy też instrumentów handlowych, by działać wspólnie na międzynarodowych rynkach produktów energetycznych (12).

3.2 Jednocześnie w powiązaniu ze wspomnianym artykułem 194 TFUE należy zapoczątkować refleksję na temat zakresu trzech obszarów, na które będzie miała wpływ polityka publiczna na szczeblu wewnętrznym i ponadnarodowym; chodzi mianowicie o zagadnienia: ochrony i rozwoju praw obywateli UE, pogodzenia wyjątków uzasadnionych bezpieczeństwem narodowym państw członkowskich z ponadnarodowym bezpieczeństwem energetycznym, zgodności środków krajowych z utworzeniem i funkcjonowaniem wewnętrznego rynku energii, przede wszystkim w odniesieniu do infrastruktury transportu i dystrybucji, połączeń międzysystemowych, systemu zamówień publicznych i praw konsumentów.

3.3 Kluczowe prawa najściślej związane z przyszłymi środkami energetycznymi UE zostały uznane w tytule IV („Solidarność”) Karty, a zwłaszcza w art. 36 („Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym”), 37 („Ochrona środowiska”) i 38 („Ochrona konsumentów”). Konieczne jest zastanowienie się nad potencjalnymi konsekwencjami ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie protokołu nr 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który wraz z traktatem lizbońskim otwiera możliwość przystąpienia UE do Konwencji.

3.3.1 Są to niemniej postanowienia, które ustalają zasady działań instytucjonalnych UE, lecz nie uznają wyraźnie praw podmiotowych (13), chociaż w wypadku ochrony środowiska i konsumentów istnieją solidne europejskie ramy prawne chroniące interesy indywidualne i tak zwane interesy powszechne. Mimo to wdrażanie Protokołu w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym (załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) prawdopodobnie ułatwi dostęp obywateli do różnych źródeł zużycia energii, co szczególnie wpłynie na sytuację najmniej uprzywilejowanych warstw społecznych.

3.3.2 Z wyżej wymienionych przyczyn prawdopodobne są napięcia prawne między Unią a państwami członkowskimi, zważywszy na trudność pogodzenia ponadnarodowego zadania liberalizacji lub harmonizacji kluczowych elementów funkcjonowania rynku energii w Europie z zadaniem ochrony dobrobytu społecznego przez poszczególne państwa (14). Niemniej Komisja jest zdania, że – wręcz przeciwnie – współpraca między państwami członkowskimi zwiększy bezpieczeństwo narodowe.

3.3.3 Jest tak przede wszystkim dlatego, że – jak wiadomo – Karta określa wyłącznie minimalny poziom ochrony praw i wolności w niej uznanych (15), a ponadto podlega ograniczeniom w zastosowaniu na terytorium niektórych państw członkowskich (16). O ile to możliwe, należy chronić spójność społeczną w celu zagwarantowania praw solidarności w odniesieniu do dostępu do energii zarówno grup społecznych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej, jak i grup najsłabszych oraz osób niepełnosprawnych.

3.3.4 Jest tak przede wszystkim dlatego, że destrukcyjny wpływ obecnego światowego kryzysu gospodarczego na zatrudnienie z powodu utraty miejsc pracy i na wynagrodzenie z powodu korekty płac, a także na zdolność władz publicznych do utrzymania świadczeń socjalnych może wykluczyć duże grupy ludności z dostępu do energii, prowadząc do ubóstwa energetycznego.

3.4 Inną kwestią, którą należy rozwiązać, jest spójność strategii bezpieczeństwa narodowego państw członkowskich z potrzebą zagwarantowania bezpieczeństwa energetycznego na szczeblu ponadnarodowym.

3.4.1 Trasy przesyłu i źródła dostaw energii w Unii Europejskiej powinny wspierać bezpieczeństwo dostaw w całej Unii i w poszczególnych państwach członkowskich. Bezpieczeństwo dostaw będzie zależeć od przyszłego rozwoju koszyka paliw, rozwoju produkcji w UE i w zaopatrujących ją krajach trzecich, od inwestycji w instalacje magazynowe oraz tras przesyłu w UE i poza nią.

3.4.2 Zważywszy, że w art. 4 ust. 2 traktatu UE za „podstawową funkcję” państw członkowskich uznaje się bezpieczeństwo narodowe, wyraźnie przyznając im wyłączne kompetencje w tej dziedzinie, konieczne będzie ustalenie obszarów współpracy politycznej i prawnej między UE a państwami członkowskimi w celu osiągnięcia synergii i komplementarności wymaganych w art. 194 ust. 1 TFUE.

3.4.3 W tym celu należy zastanowić się nad sposobami rozwoju instytucjonalnego Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (17), do której zadań należy promowanie wymiany sprawdzonych rozwiązań i współpracy między organami regulacji a podmiotami gospodarczymi, wydawanie opinii na temat zgodności wszelkich decyzji przyjętych przez krajowe organy regulacji ze zobowiązaniami ponadnarodowymi, a także – w określonych okolicznościach – podejmowanie decyzji w sprawie sposobów i warunków dostępu oraz bezpieczeństwa operacyjnego infrastruktury elektrycznej i gazowej łączącej co najmniej dwa państwa członkowskie. Konieczna jest koordynacja między państwami członkowskimi i ich współpraca pod nadzorem Agencji. Jednak wszelkie zwiększenie czy zmiana kompetencji Agencji powinny być zgodne z ogólnymi ograniczeniami ustalonymi w orzecznictwie ETS, w szczególności w wyroku w sprawie Meroni (18).

3.4.4 Należy zagwarantować wprowadzenie w życie obowiązujących przepisów UE dotyczących bezpieczeństwa energetycznego, które zostały opracowane i przyjęte przed ustanowieniem wspomnianego art. 4 ust. 2 traktatu UE i obejmują działania o tak ściśle ponadnarodowym charakterze (19), jak dziedzina wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i stanowisko ad hoc Rady Europejskiej z wiosny 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii (20), a także należy zapewnić zgodność tych przepisów z niektórymi postanowieniami Europejskiej karty energetycznej dotyczącymi wykorzystania infrastruktury przesyłu energii oraz tranzytu materiałów i produktów energetycznych (21).

3.4.5 W celu zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii i solidarności między państwami członkowskimi na wypadek kryzysu wspólnotowego, a zwłaszcza w celu wsparcia państw członkowskich o mniej korzystnych warunkach geograficznych lub geologicznych państwa członkowskie muszą opracować wspólne plany środków prewencyjnych lub kryzysowych na szczeblu ponadnarodowym lub nawet transnarodowym. Plany te muszą być regularnie aktualizowane i publikowane. Znaczącym składnikiem ich wsparcia finansowego w przyszłości mogłyby być zarówno Fundusz Spójności, jak i fundusze strukturalne.

3.4.6 W celu lepszego zapewnienia realizacji powyższych celów wskazane byłoby jak najszybsze przyjęcie na mocy art. 122 lub 194 TFUE środków regulujących dostawę określonych produktów energetycznych na wypadek poważnych trudności państw członkowskich, a także środków określających procedurę decydowania o pomocy finansowej dla państw członkowskich, które dotknęła klęska żywiołowa lub w których wystąpiły nadzwyczajne okoliczności. Należy także rozważyć wykorzystanie art. 149 TFUE jako dodatkowej podstawy służącej osiągnięciu wspomnianych celów – o ile wymagałyby tego konkretne okoliczności, usprawiedliwiające wprowadzenie środków ponadnarodowych.

3.4.7 Wobec wyzwań i celów, jakim Unia Europejska musi stawić czoła w dziedzinie energii, konieczne wydaje się poparcie utworzenia prawdziwej europejskiej służby publicznej ds. energii, której zadaniem – zgodnie z zasadą pomocniczości – byłoby między innymi ustanowienie rejestru publicznego dotyczącego nawyków konsumpcyjnych w dziedzinie energii w państwach członkowskich, rodzajów zużywanej energii, środków zapobiegających wypadkom związanym z wykorzystaniem i transportem energii oraz koordynacji ochrony ludności w tym celu itd.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Ponadnarodowe ramy prawne są obecnie określone w dyrektywie 2004/17/WE PE i Rady z 31 marca 2004 r. (Dz.U. L 134), zmienionej dyrektywą 2005/51/WE (Dz.U. L 257) i rozporządzeniem 2083/2005/WE (Dz.U. L 333).

(2) W celu ułatwienia wolnej konkurencji, od 2011 r. obowiązywać będą warunki ustanowione w rozporządzeniu nr 715/2009/WE PE i Rady z 13 lipca 2009 r. (Dz.U. L 211).

(3) Od 2011 r. obowiązywać będą również warunki ustanowione w rozporządzeniu 714/2009/WE PE i Rady (Dz.U. L 211).

(4) Zgodnie z celami dyrektyw: 90/377/EWG Rady z 29.6.1990 (Dz.U. L 185), 2003/54/WE i 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26.6.2003 (Dz.U L 176) oraz wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.11.2007 (COM(2007) 735 wersja ostateczna).

(5) Protokół nr 26 w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, załączony do TUE i TFUE, stanowi uzupełnienie art. 14 TFUE i daje Trybunałowi Sprawiedliwości nową podstawę do interpretacji art. 36 Karty na ten sam temat.

(6) W konsekwencji Trybunał przyznał państwom członkowskim między innymi prawo do tego, by mogły od celów swojej polityki krajowej uzależniać definicję usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym powierzanych niektórym przedsiębiorstwom; wyrok z 23 października 1997 r., sprawa C-159/94, Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Francuskiej, Zb.Orz., s. I-5815, pkt 49.

(7) Wyrok Trybunału z 23 maja 2000 r., sprawa C-209/98, Sydhavnens Stens, Zb.Orz., s. I-3743, pkt 74.

(8) Wyrok Trybunału z 17 maja 2001 r., sprawa C-340/99, TNT Traco, Zb.Orz., s. I-4109, pkt 56–58.

(9) Opublikowany w Dz.U. C 83 z 30.3.2010, s. 47.

(10)

„Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny”.

(11) Szczególnie złożone mogą się okazać powiązania między systemami prawnymi a praktykami administracyjnymi w świetle art. 2 ust. 2 TFUE, który umożliwia zarówno Unii, jak i państwom członkowskim podejmowanie wiążących decyzji w tej dziedzinie i uprawnia państwa członkowskie do wykonywania swoich kompetencji, jeśli Unia nie wykonała swoich kompetencji lub postanowiła zaprzestać ich wykonywania. Ponadto jedyny artykuł protokołu nr 25 (w sprawie wykonywania kompetencji dzielonych) dołączonego do TUE i TFUE stanowi, że „[…] jeżeli Unia prowadzi działania w pewnej dziedzinie, zakres wykonywania tych kompetencji obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem Unii, w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny”.

(12) Zob. opinia rozpoznawcza CESE 990/2010 w sprawie ubóstwa energetycznego w kontekście liberalizacji i kryzysu gospodarczego.

(13) Zob. F. Benoît-Rohmer, w: „Commentary of the Charter of Fundamental Rights of the European Union” (praca zbiorowa), Bruksela, 2006 r., s. 312 i nn.; a także A. Lucarelli, w: „L’Europa dei diritti. Commento alla Carta dei diritti fondamentali del’Unione Europea” (praca zbiorowa), Bolonia, 2002 r., s. 251 i nn.

(14) Zob. C.J. Moreiro González: „El objetivo del bienestar social en el contexto de crisis económica mundial”, „Gaceta Jurídica de la UE y de la Competencia”, Nueva Época, 11.5.2009 r., s. 7 i nn.

(15) Zob. artykuły 51 i 52 Karty i deklaracja nr 1 państw członkowskich w sprawie Karty, dołączona do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej, która przyjęła traktat z Lizbony podpisany w dniu 13 grudnia 2007 r., Dz.U. C 83 z 30.3.2010, s. 337, a także wyjaśnienia dotyczące Karty praw podstawowych sporządzone przez Prezydium Konwentu, który opracował Kartę, i uaktualnione pod kierunkiem Prezydium Konwentu Europejskiego, Dz.U. C 303/2 z 14.12.2007, s. 17 i nn.

(16) Zgodnie z postanowieniami zawartymi w protokole nr 30, załączonym do TUE i TFUE, w sprawie stosowania Karty do Polski i Zjednoczonego Królestwa oraz w deklaracjach nr 61 i 62 Rzeczypospolitej Polskiej i w deklaracji nr 53 Republiki Czeskiej, dołączonych do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej, która przyjęła Traktat z Lizbony.

(17) Utworzonej na mocy rozporządzenia (WE) nr 713/2009 PE i Rady z 13.7.2009, Dz.U. L 211 z 14.8.2009.

(18) Należy przypomnieć w tym kontekście, że orzecznictwo ETS nie zezwala Komisji na przekazanie uprawnień regulacyjnych lub wykonawczych, chyba że uprawnienia te są wyraźnie przewidziane w traktacie (wyrok w sprawie Meroni z 17 lipca 1959 r., Zb.Orz., s.331).

(19) Zob. na przykład: komunikat Komisji „Drugi strategiczny przegląd sytuacji energetycznej: Plan działania dotyczący bezpieczeństwa energetycznego i solidarności energetycznej UE”, COM(2008) 781 wersja ostateczna, w którym oprócz innych istotnych środków proponuje się zmianę dyrektywy 2006/67/WE w sprawie obowiązku utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej, co doprowadziło do przyjęcia dyrektywy 2009/119/WE Rady z 14 września 2009 r. (Dz.U. L 265) i dyrektywy 2004/67/WE dotyczącej bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego; zielona księga „W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej”, COM (2008) 782 wersja ostateczna itd.

(20) Bruksela, 26 marca 2010 r., dokument CO EUR 4, CONCL 1.

(21) Decyzja Rady i Komisji 98/181/WE, EWWiS, EURATOM (Dz.U. L 69 z 23.9.1997) oraz decyzja Rady 2001/595/WE (Dz.U. L 209 z 13.7.2001).

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące fragmenty opinii sekcji, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone na rzecz poprawek przyjętych w trakcie debaty:

Punkt 1.1, zdanie czwarte

„Należy ożywić funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii we wszystkich aspektach związanych z infrastrukturą, systemem zamówień publicznych, prawidłowym funkcjonowaniem rynku i ochroną konsumentów. EKES podkreśla, że podstawowe znaczenie w tym kontekście ma rozwój infrastruktury energetycznej i sieci transeuropejskich w celu stworzenia wewnętrznego rynku energii.

Racjonalna produkcja energii na terytorium państw członkowskich wymaga również ustalenia ponadnarodowych kryteriów i środków w sposób uwzględniający zrównoważone wykorzystanie zasobów oraz elementy geograficzne i klimatyczne, takie jak ustalenie okresów większej aktywności produkcji fotowoltaicznej, wiatrowej lub intensywności pływów.”

Wynik głosowania

27 głosów za skreśleniem słowa „ponadnarodowych”, 17 przeciwko, 2 osoby wstrzymały się od głosu.

Punkt 1.1.5

„Z tego względu konieczne jest zastanowienie się nad regulacją w formie rozporządzenia, które obejmowałoby prawa zapisane w Europejskiej karcie praw odbiorców energii (COM (2007) 386 wersja ostateczna; CESE 71/2008, sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA) (1) , a także uwzględniało specyfikę usług świadczonych w interesie ogólnym, na którą mogą powoływać się w tym kontekście państwa członkowskie; ustanawiałoby ono wspólne normy minimalne dotyczące zobowiązań do świadczenia usług publicznych, które powinny być klarowne, przejrzyste, obiektywne i niedyskryminujące. Wynika z tego, że należałoby rozróżnić między prawami obywateli a możliwościami państw członkowskich związanymi z wprowadzaniem lub utrzymywaniem obowiązków użyteczności publicznej związanych z usługami gospodarczymi świadczonymi w interesie ogólnym.

Rozporządzenie jest bardziej odpowiednim instrumentem niż dyrektywa z następujących przyczyn:

—	rozporządzenie stosuje się bezpośrednio do właściwych organów państw członkowskich, do przedsiębiorstw energetycznych i użytkowników;

—	nie wymaga długiego okresu transpozycji do prawa krajowego;

—	gwarantuje przejrzystość i spójność przepisów oraz zobowiązań w całej Unii;

—	określa bezpośrednio udział instytucji wspólnotowych.

Wynik głosowania

28 głosów za skreśleniem punktu, 16 przeciwko, 2 osoby wstrzymały się od głosu.

Punkt 3.4.5

„W celu zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii i solidarności między państwami członkowskimi na wypadek kryzysu wspólnotowego, a zwłaszcza w celu wsparcia państw członkowskich o mniej korzystnych warunkach geograficznych lub geologicznych państwa członkowskie muszą opracować wspólne plany środków prewencyjnych lub kryzysowych na szczeblu ponadnarodowym lub nawet transnarodowym (umowy handlowe między przedsiębiorstwami, wzrost eksportu, mechanizmy kompensacji itd.). Plany te muszą być regularnie aktualizowane i publikowane. Znaczącym składnikiem ich wsparcia finansowego w przyszłości mogłyby być zarówno Fundusz Spójności, jak i fundusze strukturalne.”

Wynik głosowania

30 głosów za skreśleniem słów w nawiasie, 11 przeciwko, 3 osoby wstrzymały się od głosu.

(1) Komunikat Komisji, »W kierunku Europejskiej karty praw odbiorców energii«, (COM(2007)386 wersja ostateczna).”

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/87

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków UE – Kanada (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/16

Sprawozdawca: José Isaías RODRÍGUEZ GARCÍA-CARO

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

stosunków UE – Kanada.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 3 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 i 16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejskie i kanadyjskie społeczeństwo obywatelskie podzielają wspólne wartości, również gospodarcze, które podtrzymują tożsamość obydwu społeczeństw w XXI wieku. Połączenie stosowanych przez nie zasad może stanowić wartość dodaną dla Unii Europejskiej i Kanady, a ostatecznie również dla całej wspólnoty międzynarodowej.

1.2 Z tego względu Kanada powinna być kluczowym partnerem UE. Obecne stosunki są odpowiednie, chociaż można by je określić jako mało zażyłe. W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem rozpoczęcie negocjacji w sprawie kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej, która budzi wielkie nadzieje, nie tylko w odniesieniu do przyszłości stosunków UE – Kanada, ale również w kontekście stosunków transatlantyckich. Należy pamiętać, że Stany Zjednoczone, Kanada i Meksyk są sygnatariuszami Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu, w związku z czym Kanada może umożliwić wejście na znaczący rynek USA.

1.3 EKES przyjmuje z zadowoleniem wyniki ostatniego szczytu UE – Kanada z 6 maja 2010 r. Co się tyczy różnic w przyznawaniu wiz, EKES wyraża zadowolenie, że przywódcy zobowiązali się do rozstrzygnięcia tej kwestii i stwierdzili, iż zamiar dokonania przez Kanadę przeglądu polityki azylowej powinien się przyczynić do ułatwienia przyznawania wiz wszystkim obywatelom UE na zasadzie pełnej wzajemności.

1.4 EKES jest zdania, że dla pomyślnej realizacji umowy istotne znaczenie będzie miało zawarcie w niej konkretnych postanowień dotyczących udziału i aprobaty prowincji, terytoriów i społeczeństwa obywatelskiego w trakcie negocjacji. Otwarcie rynków zamówień publicznych jest jedną z najbardziej interesujących kwestii dla UE. Kanadyjskie prowincje mają w tym zakresie bardzo szerokie kompetencje, w związku z czym również w tej kwestii negocjacje muszą odbywać się z ich udziałem. Wziąwszy pod uwagę różnice zdań podmiotów społeczno-gospodarczych na ten temat, EKES uważa, że w tym względzie konieczny będzie czynny udział partnerów społecznych w negocjacjach.

1.5 EKES sądzi, że Parlament Europejski powinien brać udział w tym procesie, odpowiednio monitorując negocjacje i przekazując stosowne informacje, a nie tylko zatwierdzając i ratyfikując ostateczną wersję, tak jak przewiduje traktat lizboński.

1.6 Wskazane jest, by po zawarciu umowy Wspólny Komitet ds. Współpracy UE – Kanada sprawował podobne funkcje jak istniejąca już między UE a USA Transatlantycka Rada Gospodarcza, między innymi w celu poczynienia postępów na rzecz zbliżenia przepisów między UE a Kanadą.

1.7 UE powinna wynegocjować ambitną umowę, która obejmowałaby wszystkie aspekty stosunków handlowych między UE a Kanadą, w tym zamówienia publiczne. W związku z tym szczególnie istotne jest bezzwłoczne zajęcie się rzeczywistymi przeszkodami, które stoją na drodze przedsiębiorstw, poprzez zharmonizowanie przepisów i wyeliminowanie barier niehandlowych.

1.8 W umowie należy uwzględnić aspekty związane z ochroną środowiska i rozwojem zrównoważonym.

1.9 EKES uważa, że ani UE, ani Kanada nie mogą zmarnować szansy na zacieśnienie kontaktów, które będzie korzystne dla ich społeczeństw. W związku z tym obie strony powinny prowadzić stały dialog z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, nie tylko w czasie negocjacji, lecz również podczas monitorowania realizacji przyszłej umowy i jej wyników w celu ich ulepszenia.

1.10 EKES proponuje, by w ramach umowy utworzono wspólny organ konsultacyjny zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego UE – Kanada. Sprawowałby on funkcję doradczą wobec wspólnego organu odpowiedzialnego za ukierunkowanie polityczne umowy i mógłby wydawać opinie na temat konsultacji prowadzonych na wniosek wspólnego organu w kwestiach omówionych w umowie. Tego rodzaju komitet konsultacyjny mógłby zostać utworzony na wzór innych wspólnych organów konsultacyjnych społeczeństwa obywatelskiego, których najnowszy przykład stanowi wspólny komitet konsultacyjny uwzględniony w układzie o stowarzyszeniu pomiędzy UE a Ameryką Środkową z 2010 r.

2. Wprowadzenie

2.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przeanalizował stosunki między Unią Europejską a Kanadą w 1996 r. (1) Od tamtego czasu miało miejsce wiele wydarzeń, które zmieniły kontekst rozwoju tychże stosunków, co uzasadnia potrzebę sporządzenia niniejszej opinii.

2.2 Europejskie i kanadyjskie społeczeństwo obywatelskie wyznają wspólne wartości, które podtrzymują tożsamość obydwu społeczeństw w XXI wieku. Połączenie stosowanych przez nie zasad może stanowić wartość dodaną dla Unii Europejskiej i Kanady, a ostatecznie również dla całej wspólnoty międzynarodowej, w takich dziedzinach jak gospodarka, polityka ochrony środowiska, bezpieczeństwo, imigracja itd. Ponadto wskazane byłoby pogłębienie współpracy wielostronnej w takich kwestiach, jak zarządzanie gospodarcze, zmiana klimatu i rozwiązywanie konfliktów.

2.3 Wiele sektorów gospodarki europejskiej i kanadyjskiej wzajemnie się uzupełnia, a ponadto obie strony podzielają wspólne wartości gospodarcze, które ułatwiłyby zawarcie umowy. W dniu 6 maja 2009 r. w Pradze odbył się szczyt UE – Kanada, którego głównym wynikiem było rozpoczęcie negocjacji w sprawie kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej (ang. CETA) między tymi stronami.

2.4 EKES przyjmuje z zadowoleniem otwarcie negocjacji w sprawie umowy i wyraża nadzieję, że zapoczątkuje ona nowy etap stosunków między UE a Kanadą i korzystnie wpłynie na współpracę obu stron. Umowa będzie również jasnym przesłaniem dla wspólnoty międzynarodowej, że w czasie obecnego kryzysu gospodarczego i finansowego zarówno UE, jak i Kanada odrzucają protekcjonizm. Z drugiej strony wsparcie dla stosunków transatlantyckich wymaga pełnego udziału Kanady.

2.5 Warto podkreślić, że kiedy umowa zostanie zawarta, będzie to pierwsze porozumienie handlowe ostatnich lat między grupą krajów należących w większości do OECD, z których wszystkie zwracają równie dużą uwagę na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. W związku z tym EKES ma nadzieję, że umowa położy mocne podwaliny zarówno pod zrównoważony rozwój gospodarczy, społeczny i ekologiczny, jak i pod konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim i nadzór nad realizacją umowy handlowej.

3. Społeczeństwo obywatelskie w Kanadzie

3.1 Kanadyjski system konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim różni się od europejskiego. Konsultacje ad hoc ze społeczeństwem obywatelskim prowadzą zarówno komisje parlamentarne, jak i ministrowie federalni. Regularne konsultacje są obowiązkowym elementem procedur parlamentarnych w Kanadzie, zgodnie z którymi należy dowieść, że dana konsultacja faktycznie się odbyła. Konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim na szczeblu prowincji stanowią również powszechną praktykę.

3.2 W Kanadzie około 4,6 mln (2) pracowników należy do związku zawodowego, co stanowi 26,1 % całkowitej liczby pracowników. Chociaż w ostatnim dziesięcioleciu liczba pracowników przystępujących do związków zawodowych wzrosła o ponad pół miliona, to ze względu na proporcjonalny wzrost liczby miejsc pracy odsetek pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych prawie w ogóle się nie zmienił, utrzymując się w tym okresie na podobnym poziomie.

3.3 Kanadyjski Kongres Pracy (CLC) (3) jest wiodącym elementem ruchu związkowego. Większość krajowych związków zawodowych w Kanadzie należy do CLC, który składa się z 12 federacji prowincjonalnych i terytorialnych oraz z 136 rad pracy i reprezentuje około 3 mln pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych. Dąży on do wzrostu wynagrodzeń, polepszenia warunków pracy oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, a także stworzenia sprawiedliwego systemu podatkowego i programów społecznych, które obejmowałyby opiekę nad dziećmi, ubezpieczenie zdrowotne i emerytury. Popiera również doskonalenie programów kształcenia i tworzenia miejsc pracy.

3.4 Kanadyjska Rada Dyrektorów Naczelnych (4) jest główną organizacją przedsiębiorców w tym kraju. Skupia ona około 150 członków z wiodących przedsiębiorstw kanadyjskich, a także wybijających się przedsiębiorców ze wszystkich sektorów produkcyjnych. Głównym celem tej organizacji jest przedstawianie stanowiska przedsiębiorców na trzech szczeblach: Kanady, Ameryki Północnej i świata. W Kanadzie jej prace skupiają się wokół takich kwestii krajowych, jak polityka pieniężna i podatkowa, środowisko naturalne, konkurencyjność, prawo spółek i ustawodawstwo. W Ameryce Północnej jej prace dotyczą głównie współzależności gospodarczej Stanów Zjednoczonych i Kanady oraz Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA). Na szczeblu globalnym koncentruje się ona natomiast na zagadnieniach międzynarodowej podatkowości, handlu, inwestycji, polityki na rzecz rozwoju, a także stosunków dwustronnych i wielostronnych.

3.5 Kanadyjska Federacja Niezależnych Przedsiębiorców (5) liczy na poziomie krajowym 105 tys. członków ze wszystkich sektorów, a jej celem jest reprezentacja interesów MŚP zarówno na szczeblu federalnym, prowincjonalnym, jak i terytorialnym. Istnieje również Kanadyjska Izba Handlowa (6), która jest wpływową organizacją szczebla krajowego.

3.6 Kanadyjskie Stowarzyszenie Konsumentów (7) jest być może najbardziej reprezentatywną organizacją konsumentów, a jego główne zadania to informowanie konsumentów (8) oraz przedstawianie rządowi i przedsiębiorstwom ich stanowiska przy rozwiązywaniu sporów konsumenckich.

3.7 W Kanadzie istnieje ponadto kilka organizacji skupiających rolników. Największą z nich jest Kanadyjska Federacja Rolnicza (CFA) (9), do której należy ponad 200 tys. członków. CFA została założona w 1935 r. w celu przedstawiania jednolitego stanowiska kanadyjskich rolników. Jest organizacją patronacką reprezentującą organizacje prowincjonalne i krajowe ugrupowania producentów. Promuje ona interesy kanadyjskiego sektora rolnego i rolno-spożywczego.

3.8 Sektor rybołówstwa reprezentuje natomiast głównie Kanadyjska Rada Rybołówstwa (FCC) (10). Wyraża ona interesy sektora rybołówstwa na szczeblu krajowym i skupia 1000 przedsiębiorstw, które odpowiadają za większość kanadyjskiej produkcji ryb i produktów morskich.

4. Nowy bodziec dla stosunków UE – Kanada: wymiana gospodarcza i stosunki polityczne

4.1 Gospodarka kanadyjska znajduje się na czternastym miejscu na świecie, z PKB wynoszącym 1,51 (11) bilionów USD. Głównym sektorem gospodarki kanadyjskiej są usługi, które w 2008 r. składały się na ponad 69,6 % PKB (12) i w których zatrudnione było trzy czwarte kanadyjskiej ludności aktywnej zawodowo (13).

4.2 Zgodnie z szacunkami deficyt bilansu handlowego Kanady wyniósł w 2009 r. 34309 mln USD, podczas gdy w 2008 r. nadwyżka wynosiła 7606 mln. Głównymi pozycjami eksportowymi są samochody i ich części, maszyny przemysłowe, samoloty, sprzęt telekomunikacyjny, produkty chemiczne i plastyczne oraz nawozy. Według wspólnego dokumentu UE – Kanada z marca 2009 r. jeden na pięciu pracowników jest zatrudniony w sektorze handlowym.

4.3 Formalne stosunki między UE a Kanadą nawiązano w 1959 r., podpisując umowę w sprawie współpracy w pokojowym wykorzystaniu energii atomowej. Od tamtego czasu obie strony podpisały ze sobą szereg umów i deklaracji. Zgodnie z nową agendą transatlantycką, podpisaną ze Stanami Zjednoczonymi w 1995 r., na szczycie UE – Kanada w grudniu 1996 r. przyjęto deklarację polityczną i plan działań w celu rozwinięcia dwustronnych kontaktów politycznych i gospodarczych oraz ułatwienia współpracy w kwestiach wielostronnych. Wspomniany plan przewidywał również organizację szczytów co pół roku w celu dokonania przeglądu stosunków dwustronnych i ich promowania.

4.4 Kontakty gospodarcze UE i Kanady mają bardzo duże znaczenie. W 2009 r. wartość handlu towarowego wynosiła 40,2 mld euro (14), a wartość usług handlowych (z wyjątkiem usług publicznych) – 18,8 mld. Ponadto w ostatnich latach tendencje były dosyć pozytywne, gdyż w latach 2000–2009 eksport towarów z UE do Kanady wzrósł z 21,2 do 22,4 mld, podczas gdy w tym samym czasie import towarów z Kanady do UE zmniejszył się z 19 do 17,8 mld. W związku z tym w minionym dziesięcioleciu nadwyżka UE w handlu towarami wzrosła z 2,1 do 4,7 mld euro. Z UE do Kanady eksportowane są głównie leki, pojazdy silnikowe i silniki lotnicze. Natomiast z Kanady do UE eksportowane są przede wszystkim samoloty, diamenty, ruda żelaza, leki i uran. W 2009 r. odnotowano również nadwyżkę w handlu usługami na korzyść UE, której wysokość wyniosła 2,5 mld euro.

4.5 Jednym z głównych obszarów zainteresowania UE w dziedzinie gospodarki jest liberalizacja rynku zamówień publicznych. Podczas gdy przedsiębiorstwa kanadyjskie korzystają ze swobodnego dostępu do europejskich zamówień publicznych, gdyż zarówno UE, jak i Kanada są sygnatariuszami Porozumienia w sprawie zamówień publicznych WTO (GPA, 1994 r.), to przedsiębiorstwa europejskie nie cieszą się takim samym traktowaniem w Kanadzie. W kompetencji prowincji leżą takie sektory, jak energia, środowisko naturalne, transport i opieka zdrowotna. Oczywiste jest zatem znaczenie uwzględnienia tej kwestii w procesie negocjacji w celu zawarcia zadowalającej umowy, która przyniosłaby korzyści gospodarcze UE. Na początku tego roku Kanada podpisała umowę handlową ze Stanami Zjednoczonymi w celu otwarcia swych rynków zamówień publicznych na szczeblu niższym niż regionalny. Kanada przedstawiła tę propozycję w odpowiedzi na środki protekcjonistyczne „Buy America” wprowadzone przez Stany Zjednoczone w celu ożywienia gospodarki. Umowa dowodzi chęci otworzenia przez prowincje rynków zamówień publicznych na konkurencję międzynarodową.

4.6 Stosunki dwustronne UE – Kanada opierają się głównie na następujących instrumentach:

—	umowie ramowej dotyczącej współpracy handlowej i gospodarczej z 1976 r.;

—	deklaracji transatlantyckiej z 1990 r., która ustanowiła ramy instytucjonalne zarówno szczytów UE – Kanada, jak i posiedzeń ministerialnych;

—	planie działania i deklaracji politycznej dotyczącej stosunków UE – Kanada z 1996 r., która zawiera trzy podstawowe rozdziały: stosunki gospodarcze i handlowe, polityka zewnętrzna i polityka bezpieczeństwa oraz sprawy transatlantyckie;

—

szczycie w Ottawie w marcu 2004 r., na którym przyjęto nową agendę partnerstwa rozszerzającą stosunki na liczne i dotychczas niezbadane obszary (koordynacja międzynarodowa, wspólny udział w misjach pokojowych, współpraca na rzecz rozwoju, współpraca naukowa, wymiar sprawiedliwości, sprawy zewnętrzne itp.) oraz zatwierdzono ramy negocjacji umowy o wzmocnieniu handlu i inwestycji (TIEA).

4.7 Ogólnie rzecz biorąc, należy stwierdzić, że stosunki UE – Kanada układają się bardzo dobrze. Do głównych obszarów napięcia politycznego między Kanadą a UE należą kwestie związane z Arktyką, europejskim zakazem handlu produktami z fok i kanadyjskimi wymaganiami wizowymi dla niektórych państw członkowskich UE.

Z jednej strony rychłe otwarcie szlaków żeglownych na Arktyce wiąże się z szeregiem kwestii dotyczących suwerenności, gdyż nie rozważono dotąd możliwości eksploatacji gospodarczej tego obszaru. Szacuje się, że region ten może zawierać 20 % światowych złóż ropy i gazu, a ponadto umożliwiać wytyczenie bardzo atrakcyjnych nowych i alternatywnych szlaków handlowych. Brak wielostronnych przepisów lub regulacji jest kwestią, którą będzie się trzeba zająć w perspektywie średnioterminowej, zanim wystąpią sprzeczności czy też spory związane z niezależnością terytorialną. W grudniu 2009 r. Rada UE wytyczyła trzy główne cele polityki UE wobec Arktyki: ochrona i zachowanie Arktyki w porozumieniu z jej ludnością, wspieranie zrównoważonego wykorzystania zasobów i wkład w wielostronne sprawowanie rządów na Arktyce w oparciu o Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawie morza (ang. UNCLOS).

Z drugiej strony Kanada wymaga wiz od obywateli Republiki Czeskiej, Rumunii i Bułgarii, powołując się na nadużycia związane ze składaniem wniosków azylowych przez obywateli tych krajów. Wziąwszy pod uwagę, że polityka wizowa UE opiera się na wzajemności, należy pilnie znaleźć rozwiązanie, zanim UE będzie zmuszona przedsięwziąć odpowiednie środki. Bułgaria i Rumunia podejmują wysiłki w celu spełnienia ustanowionych przez Kanadę kryteriów zniesienia wiz. Co się tyczy Republiki Czeskiej, Kanada nie podjęła jeszcze konkretnych środków w celu zniesienia wymagań wizowych. Uzasadnia to swą bezradnością wobec sfałszowanych wniosków azylowych. Obecnie przygotowuje reformę przepisów, które jednak trafią do Parlamentu dopiero za pewien czas.

4.8 W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem wyniki ostatniego szczytu UE – Kanada z 6 maja 2010 r., na którym przywódcy zobowiązali się do rozstrzygnięcia tej kwestii i stwierdzili, że zamiar dokonania przez Kanadę przeglądu polityki azylowej powinien się przyczynić do ułatwienia przyznawania wiz wszystkim obywatelom UE.

5. Ocena kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej między UE a Kanadą

5.1 W dniu 6 maja 2009 r., podczas szczytu UE – Kanada w Pradze, postanowiono rozpocząć negocjacje w sprawie kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej.

5.2 W badaniu na temat kosztów i korzyści ściślejszego partnerstwa gospodarczego UE i Kanady, sporządzonym wspólnie przez obie strony, stwierdzono, że większe korzyści można osiągnąć, znosząc opłaty celne, liberalizując handel usługami i zmniejszając bariery pozacelne związane z towarami i inwestycjami.

5.3 Zgodnie z tym sprawozdaniem najbardziej odpowiednimi obszarami umowy będą handel towarami, kwestie zdrowotne i fitosanitarne, bariery techniczne w handlu, ułatwianie handlu, procedury celne, handel transgraniczny usługami, inwestycje, zamówienia publiczne, współpraca regulacyjna, własność intelektualna, przepływ osób, polityka konkurencji, zobowiązania instytucjonalne, rozstrzyganie sporów, a także rozwój zrównoważony. Do najważniejszych zagadnień, które zostaną poruszone w czasie negocjacji, należą bariery pozahandlowe i regulacja.

5.4 Liberalizacja handlu towarami i usługami między oboma stronami może wiązać się z potencjalnym wzrostem dwustronnego ruchu handlowego o 20 %. Ponadto oszacowano, że 7 lat po wejściu w życie tego rodzaju umowy dochód realny UE wzrósłby o 11,6 mld euro, a Kanady – o 8,2 mld euro. Do 2014 r. całkowity eksport z UE do Kanady wzrósłby o 24,3 %, czyli o 17000 mln euro, podczas gdy eksport z Kanady do UE – o 20,6 %, czyli 8600 mln euro.

5.5 Badanie sugeruje, że istnieje możliwość poszerzenia współpracy naukowo-technologicznej poprzez realizację wspólnego programu badawczego, zwłaszcza w strategicznych obszarach, takich jak energia i środowisko naturalne, czysty węgiel, wychwytywanie i sekwestracja dwutlenku węgla, bioenergia, wytwarzanie energii elektrycznej oraz inteligentne sieci energii.

5.6 Inne obszary pogłębionej współpracy w ramach umowy to m.in. bezpieczeństwo, kwestie zabezpieczenia społecznego, system wzajemnego uznawania kwalifikacji i Organizacja Rybołówstwa Północno-Zachodniego Atlantyku.

5.7 Z handlowego punktu widzenia aspekty celne nie wydają się być źródłem problemów w negocjacjach. Istotnym elementem negocjacji będzie harmonizacja przepisów, gdyż zwrot gospodarki ku usługom i inwestycjom zagranicznym nadaje ramom regulacyjnym o wiele większe znaczenie niż dotychczas. Niemniej system podziału uprawnień legislacyjnych między rząd federalny, prowincje i terytoria może stanowić przeszkodę w wynegocjowaniu umowy w tym zakresie.

5.8 Dlatego też w drodze wyjątku przyznano prowincjom prawo do bezpośredniego udziału w procesie negocjacji, gdyż UE opowiedziała się za takim rozwiązaniem. Za negocjacje odpowiada przedstawiciel rządu federalnego, lecz w obszarze wspólnych lub wyłącznych kompetencji mogą wystąpić rozbieżności zarówno między prowincjami, jak i między prowincjami a rządem federalnym.

5.9 W Kanadzie nie ma prawdziwego jednolitego rynku. Zarówno rząd federalny, jak i prowincje rozumieją potrzebę stworzenia rynku wewnętrznego, lecz obecnie istnieje jedynie silna wola polityczna. Niemniej światowy kryzys gospodarczy skłania Kanadę do jak najszybszego zawarcia umowy, tak by mogła zdywersyfikować swe rynki zewnętrzne poza Stany Zjednoczone.

5.10 Co się tyczy najbardziej drażliwych sektorów, źródłem największych konfliktów handlowych między UE a Kanadą jest sektor samochodowy. Natomiast kontakty w dziedzinie rybołówstwa są dobre i nie będą głównym tematem negocjacji. Co się tyczy energii, UE pragnie zdywersyfikować swych dostawców. W tym kontekście planuje negocjacje w sprawie specjalnej umowy energetycznej, lecz na obecnym etapie jest to jedynie propozycja. Do innych sektorów kanadyjskich, w których europejskie przedsiębiorstwa napotykają trudności w interesach, należą lotnictwo, bankowość i zamówienia publiczne. UE i Kanada różnią się także pod względem swej koncepcji oznaczeń geograficznych oraz zagadnień rolnych.

5.11 Rządy federalne i prowincjonalne powinny jeszcze opracować wspólne stanowisko w sprawach ochrony środowiska, zwłaszcza w odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych. Prowincje zajmują różne stanowiska: podczas gdy Quebec, Ontario, Kolumbia Brytyjska i Manitoba należą do Zachodniej Inicjatywy na rzecz Klimatu i stosują środki zmierzające do złagodzenia zmiany klimatu i adaptacji do niej, to Alberta i Nowa Funlandia, których gospodarki są w dużym stopniu zależne od produkcji ropy, nie dołączyły do inicjatywy. Kwestia ta pozostaje nierozstrzygnięta i jest mało prawdopodobne, by negocjacje doprowadziły do zawarcia wiążącej umowy w tej sprawie; umowa taka nie może w żadnym razie prowadzić do stworzenia niekorzystnych warunków, które narażałyby konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw. Niemniej Kanada zobowiązała się do inwestowania w technologie czystej energii i w nawiązywanie współpracy dwustronnej w zakresie strategii na rzecz energii atomowej.

6. Stanowisko społeczeństwa obywatelskiego w sprawie umowy UE – Kanada

6.1 Pracodawcy

6.1.1 Pracodawcy europejscy (BUSINESSEUROPE) apelują o usunięcie barier celnych i pozacelnych, bez wykluczania jakiejkolwiek pozycji taryfowej, o zwiększenie dostępu do zamówień publicznych na wszystkich szczeblach (krajowym i niższym niż krajowy), zaangażowanie na rzecz zbliżenia przepisów w priorytetowych sektorach, silniejszą ochronę własności intelektualnej (w tym ochronę nazw pochodzenia, przede wszystkim napojów alkoholowych), stworzenie mechanizmu rozstrzygania sporów, a także o większą mobilność pracowników, w tym wzajemne uznawanie kwalifikacji pracowników przedsiębiorstw oraz przedstawicieli niektórych zawodów, takich jak pielęgniarki czy adwokaci.

6.1.2 Umowa otwiera nowe możliwości biznesowe dla partnerów, którzy mają podobny poziom rozwoju i podobne podejście do polityki handlowej. Dobrobyt jest ściśle związany z polityką gospodarczą opartą na liberalizacji handlu i przyciąganiu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Obecnie większe znaczenie niż kiedykolwiek wcześniej ma utrzymanie otwartości rynków, gdyż jest to silny bodziec do konkurencji, innowacji i wzrostu.

6.1.3 Przedsiębiorcy wierzą w przeważające znaczenie wielostronnych zasad handlowych dla zarządzania światowym handlem, lecz są jednocześnie zdania, że można poczynić dalsze postępy dzięki ambitniejszym umowom dwustronnym, które umożliwiają szybsze wyeliminowanie barier handlowych, zwłaszcza pozacelnych, a także szybszą wymianę handlową i szybsze inwestycje.

6.1.4 Ambitna kompleksowa umowa między UE a Kanadą będzie miała korzystny wpływ na zacieśnienie dwustronnych stosunków gospodarczych, które w ostatnich latach wciąż się pogłębiają nie tylko w dziedzinie eksportu, lecz również bardziej złożonych transakcji w sektorze usług i zakładania przedsiębiorstw.

6.1.5 Umowa będzie stanowić bodziec do zwiększenia dwustronnych przepływów gospodarczych i handlowych. Negocjacje powinny doprowadzić do stworzenia możliwości biznesowych w sektorach, w których przedsiębiorstwa wykazały się wyraźnie zdolnością do konkurencji na światowym rynku, takich jak energia, zwłaszcza w segmencie energii odnawialnych, zarządzanie infrastrukturą, usługi finansowe, budownictwo, usługi i technologie przyjazne dla środowiska czy też telekomunikacja.

6.1.6 Ogólnym celem jest stworzenie większych możliwości przy jednoczesnym usunięciu barier, czyli – innymi słowy – zaoferowanie przedsiębiorstwom nowych możliwości biznesowych poprzez wyeliminowanie przeszkód w eksporcie towarów, usług i kapitału.

6.1.7 Umowa przyczyni się w decydujący sposób do większego zintegrowania gospodarek Unii Europejskiej i Kanady, sprzyjając ożywieniu gospodarczemu obu stron w czasie kryzysu poprzez zwiększenie przepływów handlowych i przepływu inwestycji.

6.1.8 Handel międzynarodowy może i powinien odgrywać znaczącą rolę jako motor wzrostu i rozwoju na szczeblu światowym, a zatem polityka handlowa – dzięki otwarciu rynków – musi stanowić istotną część polityki gospodarczej UE.

6.2 Związki zawodowe

6.2.1 Europejskie i międzynarodowe związki zawodowe (EPSU, ETUC, ITUC) sporządziły zalecenia w sprawie prawa pracowników i przestrzegania podstawowych konwencji pracy MOP: konwencji nr 98 dotyczącej rokowań zbiorowych, nr 138 dotyczącej najniższego wieku, nr 94 dotyczącej postanowień o pracy w umowach zawieranych przez władze publiczne i nr 29 dotyczącej pracy przymusowej, a także innych aspektów godziwej pracy. Domagają się, by obie strony nadsyłały regularnie sprawozdania z postępów w wywiązywaniu się z tych zobowiązań. W tym kontekście przypominają również, że Kanadyjski Kongres Pracy często zgłasza skargi do Międzynarodowej Organizacji Pracy z powodu niespełnienia norm pracy na szczeblu prowincji w Kanadzie. W rzeczywistości, chociaż prawa federalne gwarantują pracownikom prawo do tworzenia związków zawodowych, różne systemy prawne prowincji ograniczają prawa związkowe w całym kraju, co spotyka się z krytyką ze strony MOP.

6.2.2 Obie strony powinny się również zobowiązać do spełnienia wytycznych OECD dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i przestrzegania trójstronnej deklaracji MOP dotyczącej przedsiębiorstw wielonarodowych oraz polityki społecznej, a także nie obniżać norm pracy w celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych.

6.2.3 Europejska Konfederacja Związków Zawodowych pragnie, by w umowie zawarto istotny rozdział poświęcony rozwojowi zrównoważonemu i uwzględniono w nim wiążący mechanizm gwarantujący przestrzeganie podstawowych konwencji dotyczących pracy.

6.2.4 Natomiast EPSU wnosi, by umowa otoczyła ochroną obecne i przyszłe usługi publiczne, w związku z czym trzeba zagwarantować uregulowania krajowe.

6.2.5 Ze strony kanadyjskich związków zawodowych Kanadyjski Kongres Pracy zdecydowanie popiera wykorzystywanie zamówień publicznych do realizacji celów w zakresie rozwoju społecznego, gospodarczego i ochrony środowiska i tym samym sprzeciwia się dopuszczeniu do udziału w zamówieniach publicznych przedsiębiorstw państwowych (Crown Corporations) i rządów na szczeblu niższym niż federalny.

6.2.6 Kanadyjski Kongres Pracy jest również głęboko zaniepokojony ewentualnymi sporami o interesy między inwestorami a państwem, które mogą stanowić zagrożenie dla usług publicznych i przepisów krajowych, a także wpływem nadmiernej ochrony praw własności intelektualnej, zwłaszcza na ceny produktów farmaceutycznych.

6.2.7 Konieczny jest wiążący mechanizm, za pośrednictwem którego organizacje pracodawców i pracowników obu stron mogłyby wymagać działań ze strony rządu.

6.2.8 Związki zawodowe domagają się również utworzenia forum ds. handlu i rozwoju zrównoważonego, które prowadziłoby wyważone konsultacje z pracownikami, pracodawcami i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Kanadyjskie organizacje pracownicze twierdzą, że obecnie proces konsultacyjny faworyzuje punkt widzenia przedsiębiorstw.

6.2.9 Apelują ponadto o sporządzenie gruntownych postanowień gwarantujących przestrzeganie wielostronnych umów dotyczących ochrony środowiska naturalnego, w tym protokołu z Kioto. Uważają, że w rozdziale tym należy zawrzeć postanowienia dotyczące przestrzegania konwencji praw człowieka, w tym praw politycznych i obywatelskich, gdyż mają one duże znaczenie dla społecznego wymiaru rozwoju zrównoważonego.

6.3 Różne działania

6.3.1 Sektor rolny domaga się, by negocjatorzy UE wzięli pod uwagę produkty mające specjalne znaczenie w tym obszarze. Co się tyczy zasad pochodzenia, zachęcają, by za wzór posłużyła umowa zawarta z Koreą Południową. Kluczowe znaczenie ma sektor mleczarski i oczekuje się, że umowa stworzy nowe możliwości na tym rynku dla producentów europejskich. W sektorze mięsnym strategia UE ma charakter defensywny i konieczne są kwoty na wieprzowinę, drób, jajka oraz produkty pochodne z jajek. Sektor dość agresywnie broni swoich interesów w odniesieniu do zbóż, a zwłaszcza pszenicy, i sprzeciwia się wzrostowi kwoty kanadyjskiej. Wskazane byłoby również, by rząd kanadyjski powiadomił WTO o tych przepisach, które mogą stanowić przeszkodę w handlu, tak by Komisja ds. Barier Technicznych w Handlu mogła przeanalizować ich zgodność, na przykład w wypadku ustawy kanadyjskiej C-32 o składnikach produktów tytoniowych.

6.3.2 Jeżeli chodzi o kształcenie i szkolenie, EKES przypomina, że możliwość współpracy w tym zakresie między UE a Kanadą została już wspomniana we wspólnej deklaracji z listopada 1990 r. W 2006 r. UE i Kanada poszerzyły umowę o szkolnictwo wyższe, szkolenie i młodzież na lata 2006–2013. Jest to zatem pierwsza umowa dwustronna podpisana przez UE, która zawiera wzmiankę o współpracy na rzecz młodzieży poza szkolnictwem wyższym. Niemniej nie wydaje się, by na umowę tę przeznaczono odpowiednie środki finansowe. EKES apeluje o przydzielenie odpowiednich środków finansowych na te działania i udzielenie pomocy finansowej licznym pracownikom socjalnym, którzy zajmują się dziećmi i młodzieżą w UE i którzy byliby skłonni wziąć udział w wymianie doświadczeń i we wspólnych działaniach z podobnymi organizacjami w Kanadzie.

7. Stanowisko Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego wobec kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej

7.1 EKES popiera rozwój i liberalizację wymiany handlowej, w związku z czym przyjmuje z zadowoleniem rozpoczęcie negocjacji w sprawie umowy UE – Kanada. Ubolewa niemniej nad porażką poniesioną w czasie rundy dauhańskiej i przypomina, że opowiada się za wielostronnym porozumieniem oraz sprzeciwia protekcjonizmowi handlowemu.

7.2 EKES popiera wszelkie środki mające na celu rozstrzygnięcie kilku kwestii spornych, które wciąż istnieją w obrębie stosunków dwustronnych (dostęp do Arktyki, wizy, handel produktami z fok), i przypomina o znaczeniu umowy dla rozwoju wymiany UE z całym regionem Ameryki Północnej w ramach NAFTA. W tym kontekście zaleca zagwarantowanie odpowiedniego monitorowania wszystkich etapów negocjacji umowy przez Parlament Europejski, co ułatwi mu jej ostateczne przyjęcie.

7.3 EKES przyjmuje z zadowoleniem doskonałe stosunki między UE a Kanadą i zachęca obie strony do tego, by wykorzystały je do wzmocnienia sojuszy wielostronnych w dziedzinie polityki, a szczególnie zdecydowanych działań i konkretnych środków na rzecz ożywienia gospodarczego na świecie oraz działań w innych obszarach, takich jak nierozprzestrzenianie broni jądrowej, zmiana klimatu czy też wspólne zarządzanie kryzysowe (misje pokojowe, klęski żywiołowe).

7.4 EKES zdecydowanie popiera europejski model dialogu społecznego i obywatelskiego. W związku z tym podkreśla potrzebę wysłuchania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a także zaangażowania i włączenia ich do procesu negocjacji w sprawie umowy i jej późniejszej realizacji.

7.5 EKES uważa, że w przyszłej umowie należy uwzględnić utworzenie Wspólnego Komitetu Konsultacyjnego UE – Kanada skupiającego przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Jego zadaniem byłoby krzewienie dialogu i współpracy w kwestiach gospodarczych, społecznych i ekologicznych stanowiących element stosunków między UE a Kanadą i wynikających z realizacji umowy. Wobec braku swego instytucjonalnego odpowiednika reprezentującego organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Kanadzie, EKES proponuje zastanowienie się wraz z kanadyjskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego nad najlepszą formą udziału we wspomnianym powyżej przyszłym komitecie.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Opinia EXT/142 w sprawie stosunków między Unią Europejską a Kanadą, Bruksela, 27 listopada 1996 r.

(2) Labour Force Survey 2008 – kanadyjskie dane statystyczne.

(3) http://www.canadianlabour.ca/home.

(4) http://www.ceocouncil.ca/en/.

(5) http://www.cfib.org.

(6) http://www.chamber.ca/.

(7) http://www.consumer.ca/.

(8) Inne organizacje konsumentów w Kanadzie to: Kanadyjska Rada Konsumentów, Society of Consumer Affairs Professionals, Option consommateurs i Unia Konsumentów.

(9) http://www.cfa-fca.ca/pages/home.php.

(10) http://www.fisheriescouncil.ca/.

(11) Szacuje się, że w 2009 r. wyniósł on 1,3, a w 2008 r. – 1,4. MFW. World Economic Outlook Database, październik 2009 r.

(12) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ca.html.

(13) Źródło: Hiszpański Instytut Handlu Zagranicznego – ICEX.

(14) Eurostat

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/94

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sytuacji osób niepełnosprawnych w krajach Partnerstwa eurośródziemnomorskiego (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 48/17

Sprawozdawca: Meelis JOOST

Dnia 16 lipca 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

sytuacji osób niepełnosprawnych w krajach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 3 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął jednomyślnie następującą opinię:

1. Wnioski

1.1	EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że liczne kraje partnerskie regionu Morza Śródziemnego ratyfikowały Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych i utworzyły tym samym podstawę dla poprawy warunków ich życia.

1.2

EKES zwraca uwagę, że teraz należy skuteczniej angażować organizacje społeczeństwa obywatelskiego reprezentujące osoby niepełnosprawne w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego we współpracę w ramach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego. Aby umożliwić aktywny udział tych organizacji w rozwijaniu społeczeństwa obywatelskiego, konieczne jest zapewnienie im finansowania.

1.3	EKES wzywa państwa partnerskie regionu Morza Śródziemnego, by przy kształtowaniu przestrzeni do życia sprzyjały podejściu „projektowanie dla wszystkich”, tym bardziej, że otoczenie pozbawione barier i przyjazne dla użytkownika ułatwia też rozwijanie potencjału turystycznego.

1.4

EKES domaga się, by Komisja Europejska zapewniła, że środki finansowe dla państw partnerskich regionu Morza Śródziemnego były dostępne także dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na rzecz osób niepełnosprawnych. Chodzi także o to, by środki z programów w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa nie były wykorzystywane w sposób powodujący dodatkowe utrudnienia w równym udziale osób niepełnosprawnych w życiu społecznym.

1.5

Mając na uwadze kontekst kulturowy krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego i uznając to, co dzięki modelowi dobroczynności zrobiono dla osób niepełnosprawnych, Komitet apeluje, by wszyscy zaangażowani przyjęli podejście oparte na prawie, tak by społeczeństwo mogło sprostać odpowiedzialności za dobre warunki życia niepełnosprawnych i ich codzienne funkcjonowanie oraz zapewniło otoczenie i usługi uwzględniające potrzeby wszystkich użytkowników. Takie podejście jest zgodne z Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

1.6

Państwa regionu Morza Śródziemnego powinny bardziej skoncentrować się na możliwościach kształcenia odpowiednich dla osób niepełnosprawnych, aby w ten sposób tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy oraz zapewnić siłę roboczą, która zaspokoi potrzeby rynku. Poza tym państwa te powinny ograniczyć negatywny wpływ migracji ze wsi do miast na sytuację zatrudnienia i ruchy migracyjne.

1.7

W oparciu o dane statystyczne, według których przynajmniej 10 % społeczeństwa stanowią osoby niepełnosprawne, można zakładać, że w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego żyje 25 mln niepełnosprawnych. EKES apeluje do decydentów w regionie Morza Śródziemnego o działania na rzecz równości szans, a także o dalsze postępy, jeśli chodzi o integrowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

1.8

Kraje partnerskie regionu Morza Śródziemnego powinny być zaangażowane w jak największą liczbę inicjatyw służących poprawie współpracy pomiędzy państwami po obu stronach Morza Śródziemnego, m.in. w kolejne europejskie lata tematyczne (1), coroczne mianowanie stolicy kulturalnej Europy oraz w najnowszą inicjatywę – coroczny wybór europejskiej stolicy bez barier (2).

2. Wstęp

2.1	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny analizował we wcześniejszych opiniach rozwój społeczny w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego.

2.2

Komitet postanowił sporządzić niniejszą opinię z inicjatywy własnej, aby zwrócić większą uwagę na położenie niepełnosprawnych w regionie Morza Śródziemnego i przyczynić się do poprawy ich sytuacji. Obecnie w dziedzinie społecznej trwa decydująca faza rozwoju, będąca ogromnym wyzwaniem w skali globalnej.

2.3	Zapoczątkowany w 1995 r. proces barceloński nadał nowy impet stosunkom między UE a jej sąsiadami w regionie Morza Śródziemnego (3) i zarysował perspektywę utworzenia tam strefy pokoju i rozkwitu gospodarczego. Jednak 15 lat po przyjęciu deklaracji barcelońskiej postępy są raczej nikłe.

2.4

Rozpoczęta w 2008 r. inicjatywa Unii dla Śródziemnomorza to kolejny impuls dla współpracy krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego na rzecz wyważonego rozwoju regionu. W tym kontekście szczególne znaczenie można by nadać postępom w dziedzinie społecznej, do której należy także kwestia poprawy sytuacji niepełnosprawnych.

2.5	Komisja Europejska może w ramach umów o partnerstwie silniej zaakcentować aspekt rozwoju sektora społecznego i jeszcze bardziej uwypuklić pilną potrzebę zwiększenia spójności społecznej.

2.6

W październiku 2002 r. w Libanie ogłoszono arabską dekadę na rzecz osób niepełnosprawnych. Inicjatywa ta zakończy się w 2012 r. W jej inauguracji uczestniczyło 19 państw arabskich i przedstawiciele ponad setki arabskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na rzecz osób niepełnosprawnych. Przyjęta z tej okazji deklaracja była zwieńczeniem żmudnego procesu konsultacji ministrów spraw społecznych zaangażowanych krajów.

2.7

Liczne spośród krajów regionu Morza Śródziemnego ratyfikowały konwencję o prawach osób niepełnosprawnych (4), której celem jest zagwarantowanie praw osobom niepełnosprawnym i poprawa jakości ich życia. Proces ratyfikacji tej konwencji jest w przypadku UE związany z projektem dyrektywy w sprawie zwalczania dyskryminacji, wobec którego EKES zajął już stanowisko. Wprawdzie dyrektywa, mająca przeciwdziałać dyskryminacji w różnych obszarach życia, nie została jeszcze przyjęta, jednak proces ten już trwa i UE robi duże postępy w zakresie ochrony prawnej osób niepełnosprawnych.

2.8

Współpraca w dziedzinie rozwoju kapitału ludzkiego przynosi już owoce. Wskaźnik rozwoju społecznego wzrósł z 0,694 w 1995 r. do 0,736 w 2007 r. (5) Jako że obecny kryzys negatywnie odbija się na tym rozwoju, należy szczególnie wysoki priorytet nadać równości szans w rozwoju społecznym i gospodarczym krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego.

2.9

Sytuacja w państwach partnerskich regionu Morza Śródziemnego, jeśli chodzi o prawa i jakość życia niepełnosprawnych, jest zróżnicowana. Celem opinii jest zwrócenie uwagi państw na konieczność poprawy położenia niepełnosprawnych oraz skuteczności organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w tej dziedzinie, jak i większe niż dotąd zaangażowanie przedstawicieli tych organizacji w systematyczną współpracę społeczeństwa obywatelskiego UE i regionu Morza Śródziemnego. Przykłady poszczególnych państw, odniesienia do przeprowadzanych w nich badań oraz zebrane dane świadczą o tym, że poważnie traktują one kwestię integracji osób niepełnosprawnych oraz że podjęły już kroki w kierunku poprawy spójności społecznej.

3. Integracja społeczna i równość szans

3.1

Za procesem barcelońskim (1995 r.) stało pragnienie większego zbliżenia rozwoju społeczno-gospodarczego po obu stronach Morza Śródziemnego. Jednak nie zwracano wówczas uwagi na specyficzne potrzeby różnych grup. Dopiero unijna polityka spójności pokazała, że krzewienie równości szans dla grup wymagających wsparcia oraz poprawa spójności w społeczeństwie przynosi korzyści jego ogółowi.

3.2	Przy tworzeniu obszaru wolnego handlu ważne jest zwłaszcza to, by coraz bardziej przybliżać środowisko i warunki życia osób niepełnosprawnych do realiów panujących w UE. Aby to osiągnąć, trzeba skuteczniej angażować niepełnosprawnych w procesy decyzyjne na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

3.3

Oświata nastawiona na integrację, polityka zatrudnienia, wyważony rozwój regionalny oraz udział w procesach decyzyjnych przyczyniają się do zmniejszania ubóstwa, a ponadto podnoszą atrakcyjność krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego jako miejsca do życia i pracy, a tym samym przeciwdziałają emigracji. W końcowym efekcie integracja społeczna poprawia mobilność ludzi. W wielu krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego niepełnosprawnym dzieciom uniemożliwia się niezbędną edukację, przez co – gdy osiągną już wiek aktywności zawodowej – w znacznym stopniu zamyka im się dostęp do rynku pracy oraz do oferowanych przez niego możliwości.

3.4

W większości szkół w śródziemnomorskich krajach partnerskich brak jest możliwości kształcenia niepełnosprawnych dzieci. Mniej więcej połowa wszystkich niepełnosprawnych dzieci nie mieszka ze swoimi rodzinami, ale w placówkach opiekuńczych. Osoby niepełnosprawne nie mogą korzystać z prawa do uczestnictwa w rynku pracy, mimo że w krajach partnerskich wydano ustawy zobowiązujące do udzielania im wsparcia i gwarantowania możliwości zatrudnienia. Przeprowadzona w 2003 r. analiza libańskiego stowarzyszenia osób niepełnosprawnych LPHU (Lebanese Physically Handicapped Union) pokazuje, że instytucje, które dysponują lwią częścią środków publicznych przeznaczonych na pomoc dla niepełnosprawnych, bynajmniej nie zapewniają im tej niezbędnej edukacji, która umożliwiłaby im zaistnienie na rynku pracy.

Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w regionie eurośródziemnomorskim

3.5

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych została ratyfikowana przez następujące kraje nienależące do UE, będące członkami Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego: Algierię, Bośnię i Hercegowinę, Maroko, Tunezję, Turcję, Egipt, Syrię, Jordanię, Chorwację i Czarnogórę. Do tej pory konwencji nie ratyfikowały: Izrael, Palestyna, Liban, Albania, Mauretania, Monako i Libia ze statusem obserwatora. Także część państw członkowskich UE jeszcze nie ratyfikowała konwencji.

3.6

W artykułach konwencji jest mowa o zagwarantowaniu osobom niepełnosprawnym ochrony przed dyskryminacją w każdej dziedzinie życia – w środowisku pracy oraz w dostępie do środków transportu, obiektów publicznych i przestrzeni mieszkalnej. Wyraźnie podkreślono, że zarówno w miastach, jak i na obszarach wiejskich muszą być świadczone odpowiednie usługi oraz zapewniona należyta opieka społeczna.

3.7

W konwencji dużą wagę przywiązano także do dostępności kształcenia, swobody wyboru miejsca zamieszkania, prawa do życia rodzinnego i do udziału w życiu politycznym. W kilku rozdziałach wspomina się także o sytuacji niepełnosprawnych kobiet i dzieci – dwóch grup, które są szczególnie istotne z punktu widzenia poprawy spójności społecznej we współpracy pomiędzy UE a regionem Morza Śródziemnego.

3.8

Do tekstu podstawowego konwencji należy załącznik z niewiążącym jeszcze protokołem. Państwa, które podpisały i ratyfikowały konwencję, zobowiązują się w nim do utworzenia organu monitorującego jej przestrzeganie. Ponadto ratyfikując konwencję, państwa sygnatariusze zobowiązują się do przedłożenia Narodom Zjednoczonym sprawozdania z tego, na ile sytuacja osób niepełnosprawnych w danym kraju odpowiada jej zapisom.

3.9

Ratyfikacja konwencji jest pierwszym krokiem na długiej drodze ku zmianie nastawienia społeczeństwa do ludzi niepełnosprawnych oraz zmianie warunków ich życia i to zarówno w państwach członkowskich UE, jak i w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego. Położenie socjalne i ekonomiczne niektórych grup społecznych, także osób niepełnosprawnych, w krajach na południu basenu Morza Śródziemnego nie odpowiada obecnie zapisom konwencji.

Aspekt równości szans w rozwoju regionalnym

3.10

Współpraca regionalna pomiędzy krajami partnerskimi w regionie Morza Śródziemnego jest bardzo ważna dla poprawy życia codziennego osób niepełnosprawnych. Potrzebna jest o wiele większa niż dotąd skuteczność w zwiększaniu możliwości przemieszczania się, rozpowszechnianiu informacji, zapewnianiu usług świadczonych z myślą o niepełnosprawnych oraz realizowaniu wspólnych projektów. Spójność regionalna wewnątrz danego kraju, przejawiająca się w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich oraz w oferowaniu usług dla osób niepełnosprawnych także poza miastami, zwiększa konkurencyjność krajów partnerskich basenu Morza Śródziemnego.

3.11	Kontakty pomiędzy poszczególnymi krajami tego regionu oraz relacje w ramach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego powinno cechować wzajemne zrozumienie, a więc i tolerancja pomiędzy różnymi grupami społecznymi oraz zwalczanie dyskryminacji.

3.12	O kruchości sytuacji społecznej na obszarach wiejskich w krajach śródziemnomorskich świadczą takie zjawiska jak ubóstwo, bezrobocie, brak infrastruktury, degradacja gleby i stale utrzymująca się migracja do miast. Państwa powinny uczynić wszystko, by zatrzymać te niekorzystne tendencje.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego reprezentujące osoby niepełnosprawne i ich rola społeczna

3.13

W większości państw członkowskich UE istnieją organizacje zrzeszające rozmaite stowarzyszenia osób niepełnosprawnych. Ułatwia to grupom z różnymi rodzajami niepełnosprawności lepsze porozumienie z innymi grupami oraz zgodne reprezentowanie swoich interesów w procesie kształtowania polityki. Dlatego także w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego należy wspierać tworzenie i sprawne funkcjonowanie takich patronackich organizacji osób niepełnosprawnych.

3.14	W Maroku, Jordanii, Tunezji i Egipcie utworzono już takie patronackie organizacje zrzeszające ludzi z różnymi rodzajami niepełnosprawności.

3.15

Organizacja Handicap International rozpisała konkurs dla organizacji nienastawionych na zysk, aby włączyć osoby niepełnosprawne w ich działalność.

Tunezja i Jordania zostały włączone w program Narodów Zjednoczonych na rzecz rozwoju (UNDP). W Jordanii utworzono organizację Al Hussein Society for the Habilitation and Rehabilitation of the Physically Challenged, zrzeszającą osoby niepełnosprawne fizycznie, która będzie partnerem w programie UNDP. Celem jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym fizycznie korzystania z technologii informatycznych poprzez udostępnienie im pomieszczeń z komputerami wyposażonymi w specjalne oprogramowanie, m.in. graficzne, oraz szkolenia z obsługi komputera.

3.16

Międzynarodowa organizacja zrzeszająca osoby niepełnosprawne DPI (Disabled Peoples International) potwierdza na swej stronie internetowej, że w jej ramach powołano szósty dział obejmujący kraje arabskie. Według informacji DPI już 10 państw wyraziło chęć przystąpienia, zaś związane z tym prace przygotowawcze mają być sfinalizowane w ciągu 2–3 miesięcy.

4. Podniesienie jakości życia osób niepełnosprawnych poprzez powiązanie działania dobroczynnego z podejściem opartym na przepisach prawa

4.1

Ze względów kulturowych w basenie Morza Śródziemnego wiara silnie oddziałuje na stosunek do osób niepełnosprawnych i warunkuje ich rolę w społeczeństwie. Różnorodne panujące przekonania na temat przyczyn niepełnosprawności należy zastąpić rzetelną wiedzą naukową, co przysłużyłoby się takiemu podejściu do problematyki niepełnosprawnych, które opiera się na prawie. W krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego stosunek społeczeństwa do osób z wrodzoną bądź nabytą niepełnosprawnością jest zwykle różny, przy czym najtrudniej jest osobom dotkniętym niepełnosprawnością wrodzoną i widoczną na pierwszy rzut oka. Dlatego tak istotne jest informowanie o różnych rodzajach niepełnosprawności oraz podkreślanie umiejętności i zdolności osób niepełnosprawnych.

4.2

Przykładowo w Maroku niepełnosprawnością i jej niekorzystną percepcją dotknięte jest ok. 25 % rodzin. Widoczna niepełnosprawność znacznie utrudnia dostęp do usług. Znacząca pozycja, jaką w Maroku cieszą się religia i rodzina, sprawia, że w społeczeństwie rozpowszechniona jest mentalność oparta na dobroczynności. Jednak szlachetny nakaz wspierania potrzebujących nie wystarczy, by zagwarantować, że osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności lub cierpiące na chroniczne choroby poradzą sobie w życiu.

4.3

Oprócz poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych poprzez działania dobroczynne, warto też zadbać o nieustanne podnoszenie poziomu oferowanych im usług i środowiska ich życia. Stowarzyszenia niepełnosprawnych oraz inne zaangażowane organizacje społeczeństwa obywatelskiego – przy jednoczesnym wsparciu ogółu – mogłyby z powodzeniem uzupełniać dobroczynność modelem opartym na przepisach prawa. Ludzie niepełnosprawni muszą uczestniczyć w procesach decyzyjnych dotyczących kształtowania systemów socjalnych. Jako przykład można wymienić Maroko, w którym wyraźna jest tendencja zastępowania modelu opartego na dobroczynności podejściem bardziej skoncentrowanym na prawie.

4.4

Projekty realizowane tam przez Handicap International (HI), gdzie państwo bądź władze miejscowe przyjęły takie podejście, można uznać za właściwy wzór dla krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego. Handicap International jest organizacja pozarządową, działającą w Maroku od 1993 r. Przeprowadzona w 2004 r. przy finansowym wsparciu ministerstwa spraw społecznych ankieta na temat sytuacji osób niepełnosprawnych, w tym i niepełnosprawnych dzieci i ich rodzin, wykazała, że 70 % badanych nie ma dostępu do edukacji i jedynie 30 % niepełnosprawnych dzieci korzysta z nauki szkolnej. Okazało się, że zasadniczym problemem jest brak usług społecznych i specjalistów oraz fakt, iż wykluczenie z edukacji szkolnej w połowie przypadków negatywnie wpływa na nastawienie społeczeństwa wobec niepełnosprawnych dzieci. Jako wnioski z ankiety sformułowano następujące zalecenia:

—	społeczeństwo jako całość musi zmienić swoją postawę wobec niepełnosprawnych;

—	na okres 2006–2011 opracowano państwową strategię obejmującą Maroko i Tunezję, której celem jest poszerzenie w tym regionie spektrum usług dostępnych dla osób niepełnosprawnych poprzez zbudowanie sieci lokalnych ośrodków;

—	centralnym punktem strategii było przeszkolenie personelu świadczącego usługi (np. utworzenie sieci fizjoterapeutów we współpracy z ministerstwem zdrowia);

—	wszystkie lokalne grupy interesów powinny być zaangażowane w funkcjonowanie sieci na rzecz osób niepełnosprawnych;

—	poza zorganizowaniem działań na rzecz medycznej rehabilitacji należy bardziej krzewić szerzenie odpowiedniej wiedzy w środowisku lokalnej społeczności (community-based).

4.5

Szczególną uwagę należy zwrócić na sytuację niepełnosprawnych dzieci oraz rodzin osób niepełnosprawnych w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego. Osoby niepełnosprawne oraz rodziny opiekujące się takimi osobami, w tym niepełnosprawnymi dziećmi, powinny mieć możliwość współdecydowania w sprawie niezbędnych nowych usług oraz współdziałania przy udostępnianiu odpowiedniej rehabilitacji i innych świadczeń. W obowiązującym systemie opieki społecznej i rehabilitacji rodzina jest partnerem zarówno dla lokalnej administracji, jak i dla przedstawicieli instytucji krajowych oraz dla świadczeniodawców. To rodzina sugeruje świadczenia, uczestniczy w tworzeniu oferty usług i jest cennym doradcą we wszystkich kwestiach związanych z niepełnosprawnością. Przy braku rozwiniętej sieci usług możliwe jest zastosowanie wspomnianego modelu rehabilitacji w środowisku lokalnym (community-based rehabilitation, CBR) i zaangażowanie w nią nieformalnych grup wsparcia dla osób niepełnosprawnych oraz powołanych w tym celu stowarzyszeń (osób prawnych) nienastawionych na zysk.

Rozwój społeczny i ekonomiczny oraz działania na rzecz poprawy warunków życia osób niepełnosprawnych

4.6

Tylko przy stałym i regularnym wsparciu osoby niepełnosprawne są w stanie radzić sobie w życiu codziennym i egzekwować swoje prawa. Biorąc pod uwagę fakt, że wskutek różnic w rozwoju społecznym i ekonomicznym poszczególnych krajów regionu Morza Śródziemnego oraz aktualnego kryzysu możliwości rozwoju usług są ograniczone, do poszukiwania rozwiązań trzeba zaangażować także same osoby niepełnosprawne.

4.7

Włączenie społeczne najlepiej udaje się wówczas, gdy wiąże się ze staraniem o stworzenie możliwości zatrudnienia. Trzeba przy tym brać pod uwagę zarówno szanse zatrudnienia na pierwszym, otwartym rynku pracy, jak świadczenie pracy chronionej i objętej określonym wsparciem. Poprzez środki ustawodawcze oraz zastosowanie sprawdzonych rozwiązań UE podjęła już kroki w kierunku poprawy sytuacji niepełnosprawnych na rynku pracy. Z okazji Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003 stowarzyszenia partnerów społecznych w UE na nowo potwierdziły swoją wspólną deklarację dotyczącą wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Myślą przewodnią tej deklaracji jest zaakcentowanie nie tyle niepełnosprawności, co potencjału osób niepełnosprawnych. Może to posłużyć za inspirację dla krajów partnerskich z regionu Morza Śródziemnego do podjęcia działań koniecznych dla propagowania zatrudniania niepełnosprawnych, zwłaszcza przez podmioty gospodarki społecznej.

4.8

Integracja na rynku pracy w tych krajach partnerskich może przebiegać także w oparciu o zawarte w 1993 r. porozumienie państw arabskich dotyczące wspierania zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. W porozumieniu podkreślono konieczność usunięcia barier w środowisku pracy i umożliwienia osobom niepełnosprawnym odpowiedniego korzystania z publicznych środków transportu. Ponadto zasugerowano wprowadzenie również w odniesieniu do osób niepełnosprawnych docelowej stopy zatrudnienia. Rozwiązanie to jest rozpowszechnione w części państw członkowskich UE i ma poprawić sytuację niepełnosprawnych na rynku pracy.

4.9

Ludzie niepełnosprawni chcą mieć swój wkład w rozwój społeczeństwa, jednak najpierw trzeba im ku temu zapewnić sprzyjające warunki i opartą na przepisach prawa, pełną integrację społeczną. Ważne jest także wspieranie działalności stowarzyszeń osób niepełnosprawnych. Państwo powinno programowo troszczyć się o obywateli, także tych niepełnosprawnych, ponieważ stanowią oni najsłabsze ogniwo w strukturze społecznej.

4.10

Z reguły to kobiety aktywnie dążą do poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych – prywatnie, troszcząc się o niepełnosprawnych krewnych, albo działając w ramach inicjatyw społecznych. Rola kobiet i wykonywana przez nie praca zasługuje na uznanie. Przy tym nie wolno jednak całego ciężaru realizacji działań społecznych składać wyłącznie na barki rodzin. W krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego w rodzinach niepełnosprawnych dzieci to na kobietach, czyli na matkach tych dzieci, najczęściej spoczywa największy ciężar opieki. Sytuację tę wzmacniają dodatkowo przekonania religijne i specyfika kulturowa.

Ogólne położenie kobiet i dzieci oraz mniejszości w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego zostało przedstawione w raporcie z 2002 r. o rozwoju społecznym w świecie arabskim (Arab Human Development Report). Wynika z niego, że w 2000 r. ok. 53 % kobiet było analfabetkami. Według przewidywań w 2015 r. wskaźnik ten będzie wynosił jeszcze ok. 37 %.

4.11

Jako pozytywny przykład działań w tym regionie można wymienić projekty Handicap International (HI) realizowane w Tunezji w celu rozwijania bezpieczeństwa społecznego i solidarności, w których w ramach sieci uczestniczyli zarówno specjaliści, jak również sami zainteresowani, czyli osoby niepełnosprawne i ich rodziny. W latach 1998–2002 przeprowadzono projekt na rzecz zapobiegania niepełnosprawności wśród dzieci, mający na celu poprawę jakości usług dla niepełnosprawnych dzieci poprzez szkolenia dla specjalistów w dziedzinie rehabilitacji oraz poprzez wyposażenie specjalnych ośrodków w niezbędny sprzęt. W okresie 1998–2003 w ramach odrębnego projektu utworzono dwie kliniki rehabilitacji, wybudowano ośrodek rehabilitacji i warsztat pomocy technicznej oraz utworzono dwa mobilne warsztaty naprawcze. Celem projektu Handicap International na rzecz promowania samostanowienia osób niepełnosprawnych w krajach Maghrebu, prowadzonego w latach 2004–2006 w Maroku, Algierii i Tunezji, było zachęcenie do podejmowania lokalnych inicjatyw nastawionych na wspieranie społecznej integracji niepełnosprawnych i na zwiększenie ich poczucia godności i pewności siebie. W projekcie tym uczestniczyło także tunezyjskie ministerstwo spraw społecznych i liczne stowarzyszenia niepełnosprawnych.

4.12

Wymownym przykładem projektu zrealizowanego przez UE w kraju partnerskim regionu Morza Śródziemnego z myślą o zmianie podejścia do osób niepełnosprawnych jest program EuroMed na rzecz młodzieży (EuroMed Youth Programme), jeden z filarów prowadzonej przez Komisję Europejską pracy z młodzieżą w krajach Trzeciego Świata. Chodzi przy tym o jeden z regionalnych programów trzeciego rozdziału procesu barcelońskiego, nastawionego na rozwój kształcenia nieformalnego i dialogu ponadkulturowego w 27 krajach partnerskich EuroMedu. Wkrótce liczba uczestniczących krajów zwiększy się do 37. Program EuroMed na rzecz młodzieży jest konkretną inicjatywą w ramach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego. Środki dostępne w ramach tej inicjatywy mogą być wykorzystane, aby poprawić wzajemne zrozumienie wśród młodych ludzi w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego, nadać dynamikę demokratyzacji społeczeństwa obywatelskiego, zwiększyć odwagę cywilną młodych ludzi, zwłaszcza kobiet, zapewnić lepszy odbiór postulatów organizacji młodzieżowych oraz pobudzić wymianę informacji i doświadczeń pomiędzy tymi organizacjami. Już nawet takie działania mogą doprowadzić do zmiany postaw wobec ludzi niepełnosprawnych i chronicznie chorych. Program ten zapoczątkowano w 1999 r. i stanowi on przedłużenie programu Komisji Europejskiej na rzecz młodzieży w tym regionie.

5. „Projektowanie dla wszystkich”, czyli zapewnienie otoczenia bez barier w regionie Morza Śródziemnego

5.1

Struktura budynków i transport w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego wciąż jeszcze nie są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Nie wolno zapominać, że otoczenie bez barier i przyjazne dla użytkowników służy nie tylko osobom niepełnosprawnym, ale także innym grupom społecznym, np. rodzinom z dziećmi, osobom starszym czy też osobom po urazie, o ograniczonej czasowo mobilności.

5.2

„Projektowanie dla wszystkich” oznacza nadawanie produktom i środowisku życia takiej formy, która umożliwi wszystkim ludziom możliwie nieograniczone użytkowanie, bez konieczności dostosowania albo wprowadzania specjalnych rozwiązań. Projektowanie uniwersalne osiąga swój cel, gdy łączy się z innymi celami społecznymi i stanowi część kompleksowego podejścia.

5.3

Oto podstawowe zasady koncepcji „projektowanie dla wszystkich”, niezbędne przy kształtowaniu naszego otoczenia:

—	równa dostępność dla różnych grup społecznych;

—	w koncepcji „projektowanie dla wszystkich” zasadnicze znaczenie ma kwestia praw człowieka;

—	łatwa obsługa i elastyczne możliwości użytkowania – zmiany są proste do przeprowadzenia;

—	prostota i intuicyjność – uwzględnia się logikę użytkownika;

—	informacja przystępna dla użytkownika;

—	odporność tak zaprojektowanego otoczenia na zniszczenie i zużycie;

—	otoczenie i jego obiekty nie wymagają użycia znacznej siły fizycznej;

—	przestrzenność i dostosowanie środowiska do potrzeb osób korzystających z różnych pomocy.

5.4

Poza fizycznym ukształtowaniem otoczenia ważne jest także nastawienie ludzi. Bezpieczeństwo transportu w mieście w dużej mierze zależy od wzajemnej uważności uczestników ruchu wobec siebie. Dlatego tak istotną rolę w tworzeniu środowiska bez barier i przyjaznego użytkownikom odgrywają społeczne kampanie informacyjne.

5.5

W niektórych krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego (m.in. w Jordanii, Maroku i Tunezji) wydano już przepisy dotyczące dostępności przestrzeni publicznej. W Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych wyraźnie stwierdzono, że lekceważenie zasady usuwania barier jest aktem dyskryminacji wobec osób niepełnosprawnych. Absolutnym priorytetem jest nieutrudniony dostęp do pracy i bezpieczeństwo w miejscu pracy.

5.6	Jeśli chodzi o transport publiczny, osobom niepełnosprawnym łatwiej jest tam, gdzie wspiera się i modernizuje kolej. Przykładowo w Maroku transport kolejowy jest dobrze rozwinięty i osoby niepełnosprawne mogą podróżować pociągiem, o ile na dworcach i peronach umożliwiono im dostęp.

5.7	Należy podkreślić dobre przykłady projektów na rzecz otoczenia bez barier i innych projektów w ramach inicjatywy „projektowanie dla wszystkich”, realizowanego w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego.

5.8

Przykładowo w Jordanii podjęto kroki, aby przepisy prawne gwarantujące niepełnosprawnym dostęp do przestrzeni publicznej były przestrzegane także w życiu codziennym. W tym celu administracja miasta Amman we współpracy z Radą Niepełnosprawnych przeprowadziła dwudniowe wysłuchanie. Podobne inicjatywy byłyby bardzo przydatne także w innych krajach tego regionu.

Środowisko bez barier motorem branży turystycznej

5.9

Każdego roku ponad 40 mln turystów odwiedza kraje partnerskie regionu Morza Śródziemnego. Środowisko bez barier i stosowanie zasad koncepcji „projektowanie dla wszystkich” odgrywają w przemyśle turystycznym istotną rolę. Wygoda i dostępność to dla podróżujących ważne czynniki, wpływające na wybór miejsca wypoczynku. Dlatego decydują się oni chętniej na te regiony, w których podjęto już starania na rzecz usuwania barier.

5.10	Realizując wspólne projekty, szczególnie wszystkie projekty finansowane przez UE, należy przestrzegać zasad koncepcji „projektowanie dla wszystkich”. Ważne jest ponadto propagowanie transportu bez barier. http://www.euromedtransport.org

5.11

Raport Rady Europy na temat pełnej integracji przez zastosowanie zasad projektowania uniwersalnego zawiera szereg dobrych przykładów, w jaki sposób korzyści dostępnego dla wszystkich środowiska można przełożyć na integrację osób niepełnosprawnych. Partnerzy UE w regionie Morza Śródziemnego mogliby skorzystać z tych dobrych wzorców.

5.12

Fakt, że środowisko bez barier, ukształtowane według zasad koncepcji „projektowanie dla wszystkich” pozytywnie oddziałuje na rozwój gospodarczy społeczeństwa, jest ważnym argumentem, mogącym skłonić decydentów do działań na rzecz tworzenia środowiska przyjaznego dla każdego, także dla osób niepełnosprawnych.

5.13	Realizując koncepcję „projektowanie dla wszystkich”, trzeba pamiętać o licznych przeszkodach napotykanych przez osoby z upośledzeniami słuchu i wzroku. Tego typu utrudnienia należy usunąć, aby we wszystkich obszarach życia każdemu zapewnić równe prawa, jeśli chodzi o dostęp do towarów i usług.

6. Intensyfikacja współpracy w dziedzinie osób niepełnosprawnych pomiędzy UE a krajami partnerskimi regionu Morza Śródziemnego

6.1

We wszystkich krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego działają przedstawicielstwa UE. To ułatwia zapoznanie się z tą problematyką i związaną z nią polityką unijną. Przedstawicielstwa powinny świecić dobrym przykładem i otworzyć się na organizacje niepełnosprawnych. Ponadto należy zwracać uwagę na to, by budynki przedstawicielstw UE, przeznaczone do publicznego użytku, odpowiadały wymogom koncepcji „projektowanie dla wszystkich”.

6.2

Od przyjęcia w 1999 r. traktatu amsterdamskiego zwalczanie dyskryminacji osób niepełnosprawnych należy do zagadnień ważnych dla UE. Obecnie toczą się dyskusje na temat dyrektywy dotyczącej zwalczania dyskryminacji. EKES opracował opinię w tej sprawie (6). Rok 2010 ogłoszono Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Szczególnie w kontekście sytuacji społecznej panującej w krajach regionu Morza Śródziemnego trzeba to wykorzystać jako okazję do zacieśnienia współpracy z tymi państwami. Społeczeństwo obywatelskie i rządy krajów partnerskich regionu Morza Śródziemnego można bardziej zaangażować w działania podejmowane w ramach europejskich lat tematycznych.

6.3

Europejskie lata tematyczne i inne inicjatywy służące zaznajomieniu opinii publicznej z priorytetami UE mogą być wykorzystywane w kampaniach informacyjnych tych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego, które zajmują się problematyką socjalną, prawami człowieka oraz zwalczaniem dyskryminacji. Informowanie opinii publicznej jest niezwykle ważne, aby dokonać zmiany w postawie społeczeństwa oraz poprawić jakość życia ludzi niepełnosprawnych i innych grup społecznych znajdujących się w gorszym położeniu.

6.4	W każdym razie najnowszą propozycję, aby na wzór europejskiej stolicy kultury przyznawać także tytuł europejskiej stolicy bez barier, trzeba koniecznie powiązać z procesem eurośródziemnomorskim, dzięki czemu także miasta krajów partnerskich będą mogły ubiegać się o ten tytuł.

6.5

Ponadto EKES jest zdania, że inwestycje w badania i rozwój sprzyjają wynalezieniu nowych pomocy technicznych oraz produktów i usług opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych, a więc przyczyniają się do poprawy jakości życia niepełnosprawnych, obniżenia kosztów opieki zdrowotnej i społecznej, ułatwienia dostępu do rynku pracy i tworzenia nowych miejsc pracy.

6.6

Wspieranie współpracy pomiędzy Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF) a organizacjami niepełnosprawnych w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego, a także nawiązanie bezpośrednich kontaktów pomiędzy takimi organizacjami w państwach członkowskich UE i w krajach partnerskich, korzystnie wpłynęłoby na utworzenie organizacji patronackich osób niepełnosprawnych w tych krajach, gdzie takie zrzeszenia jeszcze nie powstały.

6.7

Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych współpracuje z Arabską Organizacją Niepełnosprawnych, założoną w 1989 r. w Kairze jako niezależna patronacka organizacja zrzeszająca organizacje społeczeństwa obywatelskiego reprezentująca interesy niepełnosprawnych z kilku krajów. Naser Al-Mahmood, przewodniczący Arabskiej Organizacji Niepełnosprawnych, uczestniczył w 2010 r. jako szef delegacji w zgromadzeniu generalnym Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych w Madrycie. Ta współpraca jest niezwykle istotna dla poprawy sytuacji ludzi niepełnosprawnych w krajach partnerskich regionu Morza Śródziemnego.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Rok 2010 ogłoszono Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym.

(2) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 8.

(3) Obecnie do Unii dla Śródziemnomorza należy 27 państw członkowskich UE i następujące kraje basenu Morza Śródziemnego: Algieria, Maroko, Tunezja, Turcja, Egipt, Izrael, Palestyna, Syria, Liban, Jordania, Chorwacja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Monako, Mauretania i Libia w charakterze obserwatora.

(4) http://www.un.org/disabilities.

(5) UNDP.

(6) Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 19.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/102

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie polityki wielojęzyczności UE (opinia dodatkowa)

2011/C 48/18

Sprawozdawca: An LE NOUAIL MARLIÈRE

Dnia 14 lipca 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 pkt A) przepisów wykonawczych do regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię dodatkową w sprawie

polityki wielojęzyczności UE.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swą opinię 9 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 145 do 2 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wprowadzenie

1.1

W ostatnich latach Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny opracował dla instytucji europejskich dwie opinie dotyczące europejskiej strategii w dziedzinie wielojęzyczności:

1)	Pierwsza, poświęcona nowej strategii ramowej w sprawie wielojęzyczności, dotyczyła opracowywania nowej strategii przedstawionej przez Komisję w roku 2005 (1).

2)	Druga stanowiła odpowiedź na wniosek komisarza Leonarda Orbana z 4 lutego 2008 r. o przygotowanie opinii rozpoznawczej w związku z pracami Komisji nad komunikatem „Wielojęzyczność: atut dla Europy i wspólne zobowiązanie” (2).

1.2

Polityka wielojęzyczności jest jednym z priorytetów politycznych EKES-u i programu jego kierownictwa na lata 2008–2010, jako że przyczynia się do poprawy konkurencyjności gospodarki, realizacji celów strategii lizbońskiej oraz wzmocnienia integracji europejskiej dzięki dialogowi międzykulturowemu („jedność w różnorodności”).

1.3

Polityka wielojęzyczności określona w 2006 r. jest obecnie na etapie rozwoju i wdrażania. Celem niniejszej opinii dodatkowej jest dokonanie przeglądu osiągniętych postępów oraz działań podjętych przez Komisję, a w szczególności przez Dyrekcję ds. Edukacji i Kultury, jak również uzupełnienie i uaktualnienie zaleceń EKES-u, zwłaszcza tych dotyczących uczenia się przez całe życie, kształcenia dorosłych, zatrudnienia oraz trwałych skutków gospodarczych, kulturowych i społecznych.

2. Wielojęzyczność w Europie: stan obecny

2.1	21 listopada 2008 r. Rada (ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury) przyjęła konkluzje w sprawie propagowania różnorodności kulturowej i dialogu międzykulturowego w stosunkach zewnętrznych Unii i jej państw członkowskich oraz rezolucję w sprawie europejskiej strategii na rzecz wielojęzyczności (3).

2.2

Komisja i Rada uwzględniły szereg zaleceń poczynionych przez EKES:

—	promowanie różnorodności zastosowań i różnorodnej oferty edukacyjnej;

—	wspieranie międzykulturowości i języków imigrantów;

—	upowszechnianie języków europejskich w ramach relacji kulturowych z państwami trzecimi;

—	promowanie uczenia się przez całe życie i różnorodności w sferze gospodarczej i w przedsiębiorstwach;

—	wspieranie tłumaczeń pisemnych i ustnych.

2.3	Komisja utworzyła dwie platformy konsultacyjne: jedną skupiającą stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające w sektorze edukacji i kultury oraz drugą reprezentującą interesy gospodarcze, w której uczestniczą partnerzy społeczni i uniwersytety (4) oraz EKES jako obserwator.

2.4

Ze swej strony związki zawodowe przygotowały od 2006 r. szereg inicjatyw lub w nich uczestniczyły. Były to działania takie jak konferencje nt. wykorzystywania języków w pracy, uzyskanie orzeczeń sądów w sprawach o przestrzeganie prawa do pracy w swym własnym języku i w sprawach przeciwko dyskryminacji, współpraca na rzecz języka francuskiego (otwarcie frankofońskiego portalu internetowego wspólnie z pracownikami przemysłu lotniczego z Quebecu).

2.5	Komisja wykorzystała szereg odpowiedzi lokalnych i branżowych organizacji związkowych (8) na swe prośby o konsultacje, ale do 2009 r. ani razu nie skierowała we właściwej formie wniosku o konsultację do Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC).

2.6	EKES wziął udział w europejskiej konferencji nt. wielojęzyczności zorganizowanej w Berlinie w czerwcu 2009 r. przez Europejskie Obserwatorium Wielojęzyczności – sieć skupiającą przedsiębiorstwa i uniwersytety. ETUC i partnerzy społeczni z różnych sektorów również uczestniczyli w tej konferencji.

2.7

Na poziomie krajowym można wspomnieć o rocznym sprawozdaniu nt. używania języka francuskiego, przedstawianym parlamentowi przez francuskiego ministra kultury i komunikacji zgodnie z ustawą nr 94-665 (5), która przewiduje dokonywanie analizy sytuacji języka francuskiego w kontekście krajowym oraz obecności języka francuskiego w organizacjach międzynarodowych. W sprawozdaniu za 2009 r. przedstawiono sytuację języka francuskiego w instytucjach UE oraz organizacjach międzynarodowych z siedzibą w Afryce. Omówiono także wykorzystywanie języka francuskiego i wielojęzyczność w sektorze publicznym, świecie pracy i strategiach językowych przedsiębiorstw, życiu społecznym i społeczności naukowej, a także analfabetyzm, integrację imigrantów oraz szkolenie pracowników w różnych segmentach sektora publicznego i prywatnego.

2.8

ETUC zrealizuje projekt dotyczący finansowania badania oceniającego i w związku z tym utworzy grupę roboczą (task force) ds. zagadnienia „języki a warunki pracy” w odniesieniu do szeregu aspektów wykorzystywania języka w miejscu pracy:

—	zgrupowanie specjalistów wiedzy, profesorów i nauczycieli kształcących dorosłych, a także tłumaczy ustnych i pisemnych oraz naukowców, aby wysunąć wspólne postulaty dotyczące ich potrzeb i interesu ogólnego;

—	obrona używania języka narodowego w pracy oraz proporcjonalne i niedyskryminujące przestrzeganie kryteriów dotyczących znajomości języków obcych w miejscu pracy;

—	analiza korzyści gospodarczych przypadających państwom, których język jest najczęściej wykorzystywany na poziomie transnarodowym;

—	wzmocnienie uprawnień organów takich jak europejskie rady zakładowe, które obecnie mają do dyspozycji jedynie ok. 20 godzin rocznie na szkolenia językowe;

—	zwracanie dużej uwagi na aspekt pewności pracowników i użytkowników co do udostępnionych im środków oraz wymagań pracodawców w zakresie uznawania kwalifikacji, umiejętności językowych oraz związanej z tym wysokości zarobków.

2.9

Komisja (Dyrekcja ds. Edukacji i Kultury) ogłosiła przetarg ograniczony skierowany do uczestników utworzonych przez siebie platform konsultacyjnych, aby:

—	wesprzeć projekty dotyczące usług dla przedsiębiorstw;

—	sporządzić wykaz szkoleń koniecznych w celu podniesienia umiejętności językowych, wypracowania najlepszych praktyk i konkretnych propozycji;

—	rozwijać projekty pozwalające wzmocnić integrację grup znajdujących się w gorszym położeniu, takich jak imigranci, osoby, które przedwcześnie zakończyły naukę szkolną oraz osoby starsze;

—	rozpowszechniać metody nauki, modele oparte na nowych technologiach;

—	ogólnie nadać konkretny kształt rozwiązaniom przyjętym w strategii Komisji i zaleceniach Rady.

2.10

Można ubolewać nad tym, że wszystkie dokumenty robocze platform konsultacyjnych oraz dokumenty przetargowe dotyczące promowania wielojęzyczności zostały opublikowane tylko w jednym języku. Zalecenie 1 dla Komisji: Komisja powinna pokazać się jako wzór, wykazać się skutecznością i udowodnić, że realizuje swą strategię ochrony i promowania wielojęzyczności, wobec większej grupy obywateli w ten sposób, że uszanuje podstawowe prawa uczestników utworzonych przez siebie platform konsultacyjnych złożonych z przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego lub partnerów społecznych, tzn. umożliwi im pracę w ramach debat oraz nad dokumentami w ich języku bądź w jednym z języków Unii (6) i w tym celu wykorzysta przynajmniej trzy lub cztery języki pośrednie, uwzględniając przynajmniej jeden język spośród języków państw, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007.

2.11

Komisja opublikowała także w 2010 r. przewodnik dotyczący programu „Uczenie się przez całe życie” (7), którego siódmy cel szczegółowy dotyczy promowania nauki języków i różnorodności językowej. Program ten obejmuje cztery programy sektorowe: COMENIUS dotyczący edukacji szkolnej, ERASMUS dotyczący szkolnictwa wyższego, LEONARDO DA VINCI dotyczący szkolenia i kształcenia zawodowego oraz GRUNDTVIG dotyczący edukacji dorosłych, z szeregiem elementów międzysektorowych, wśród których drugie kluczowe działanie dotyczy języków. Program jest otwarty nie tylko dla państw członkowskich UE, ale także dla państw EOG, Turcji, krajów i terytoriów zamorskich, Republiki Chorwacji i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii w ramach działań związanych z etapem środków przygotowawczych, a także dla państw trzecich objętych europejską polityką sąsiedztwa lub którym przypisuje się szczególny priorytet w kontekście rozwoju strategicznej polityki dialogu w zakresie kształcenia i szkolenia lub wielojęzyczności. Komitet przywiązuje dużą wagę do zintegrowanych europejskich ram odniesienia na rzecz zapewniania jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym przez całe życie i wzywa organizacje społeczeństwa obywatelskiego do zaglądania do dostępnej pierwszej części przewodnika. Z zainteresowaniem oczekuje jego drugiej części, aby dowiedzieć się, jak dużo miejsca i środków finansowych przeznaczono na wielojęzyczność. Zalecenie 2: Komitet po raz kolejny zwraca uwagę Komisji na to, że pomimo pewnych usprawnień w porównaniu z wcześniejszymi programami, wprowadzenie wizji globalnej ułatwiłoby zrozumienie przewodnika dotyczącego dostępu do programów i procedur. Są one nadal skomplikowane i nie sprzyjają udziałowi podmiotów, które dysponują najmniejszymi zasobami na przygotowania proceduralne, a które, niezależnie od ich wielkości i zdolności administracyjnych, mogą być interesujące dla docelowych beneficjentów pod względem doświadczenia czy innowacji. Niektóre publiczne instytucje edukacyjne także krytykują ograniczenia w zakresie procedur czy organizacji, słabo dostosowanych do niedostatecznych zasobów administracyjnych, z którymi mają do czynienia, oraz niewystarczającą wysokość kwot, które mogą być w ramach programów przeznaczone na kształcenie młodych tłumaczy ustnych (mobilność, zanurzenie w języku) czy ich nauczycieli.

2.12

W sprawozdaniu rocznym Trybunału Obrachunkowego za rok budżetowy 2008 (8) przedstawiono podsumowanie dotyczące 1060 mln EUR przeznaczonych w ramach europejskich funduszy na edukację i kulturę, łącznie z wielojęzycznością, w ramach zarządzania scentralizowanego (agencja europejska) i zdecentralizowanego (agencje krajowe). W sprawozdaniu jest również mowa o przeprowadzonych różnorodnych kontrolach bezpośrednich i wtórnych z uwagi na dużą liczbę podmiotów będących bezpośrednimi beneficjentami – jednak bez podawania szczegółowych informacji o sumach przeznaczonych na wielojęzyczność. Nie jest zatem łatwe, o ile w ogóle możliwe, dowiedzenie się, jakie części środków europejskich i krajowych oraz ogólnie jakie zasoby finansowe przeznaczono na różne aspekty europejskiej strategii wielojęzyczności. W związku z tym nie można dokonać oceny strategii ani ex ante, ani a posteriori i jest to wada, której naprawienie Komisja mogłaby teraz przewidzieć. Zalecenie 3: sporządzenie jasnego obrazu sytuacji w zakresie poziomu środków własnych przeznaczonych na wielojęzyczność, zarówno zaplanowanych w budżecie, jak i faktycznie wydanych, zapewnionych przez UE i państwa członkowskie.

3. Polityka EKES -u i wielojęzyczność w Komitecie

3.1

EKES i KR posiadają w ramach Służb Wspólnych własne służby tłumaczeń pisemnych (przy czym 4–6 % dokumentów zlecanych jest na zewnątrz) i korzystają z międzyinstytucjonalnych służb Komisji w zakresie tłumaczeń ustnych (SCIC). Te ostatnie korzystają w 49–52 % przypadków z usług tłumaczy pracujących na własny rachunek (którzy nie są urzędnikami), aby dostosować się do sezonowych zmian i wahań zapotrzebowania na tłumaczenia zgłaszanego przez poszczególne instytucje.

3.2

Zarówno EKES, jak i KR podpisały umowę o gwarantowanym poziomie usług (Service Level Agreement, SLA), która określa warunki udostępniania usług tłumaczy ustnych przez SCIC, kryteria wystawiania faktur za te usługi oraz zakres odpowiedzialności obu stron. Warunki pracy i wynagrodzenia tłumaczy ustnych pracujących na własny rachunek reguluje konwencja międzyinstytucjonalna wynegocjowana między instytucjami europejskimi a AIIC (Międzynarodowym Stowarzyszeniem Tłumaczy Konferencyjnych).

3.3

Służby Wspólne obu komitetów, aby móc sprostać zapotrzebowaniu na tłumaczenia w związku z nowymi 11 językami urzędowymi (462 możliwe kombinacje), wprowadziły system języków pośrednich (9) po rozszerzeniach z 2004 i 2007 r. Ponadto 25 maja 2010 r. sekretarze generalni komitetów przyjęli kodeks postępowania w zakresie tłumaczeń pisemnych, który określa priorytetowość i terminy tłumaczeń z uwzględnieniem specyficznego charakteru dokumentów wydawanych przez zgromadzenia i administracje obu instytucji.

3.4

Służby językowe, chcąc wzmocnić współpracę w kwestiach językowych w ramach samych służb i z członkami komitetów, sporządziły broszurę informacyjną dla członków i sprawozdawców. W broszurze tej przypomina się o istnieniu dostosowanych do indywidualnych potrzeb usług językowych polegających na pomocy sprawozdawcy w redagowaniu oryginalnej wersji dokumentu, zwłaszcza gdy dokument nie jest opracowywany w języku ojczystym sprawozdawcy. To rozwiązanie oraz możliwość oddania dokumentów do korekty językowej przed wysłaniem ich do tłumaczenia pozwala poprawić jakość dokumentów i warunki pracy tłumaczy, a także skrócić terminy.

3.5

Ta ulepszona współpraca z myślą o poprawie jakości usług oraz warunków pracy sprawozdawców, członków i tłumaczy powinna w średnim okresie objąć udział członków w grupie kontaktowej skupiającej członków lub ich przedstawicieli, dodatkowo do już istniejących kontaktów między działami tłumaczeniowymi, administracją i sekretariatami generalnymi, w celu prowadzenia ogólnych, koniecznych, przejrzystych i bardziej długofalowych rozważań nad własną polityką językową Komitetu, z uwzględnieniem aspektów jakościowych i ilościowych (zalecenie 4).

4. Uwagi szczegółowe

4.1

Konsultacje z AIIC (Międzynarodowym Stowarzyszeniem Tłumaczy Konferencyjnych) i Union Syndicale (Związkiem Zawodowym Urzędników Europejskich) pokazały, że oprócz obrony interesów pracowników i osób samozatrudnionych w przypadku problemów dotyczących liczby personelu, godzin pracy czy fizycznych warunków pracy (miejsca pracy i kabin) organizacje te zajmują się także regulacją zawodu. Zgodnie z porozumieniami wynegocjowanymi z instytucjami europejskimi, tłumacze ustni i pisemni mają takie same prawa i są traktowani w ten sam sposób jak urzędnicy wykonujący analogiczne zadania, z tym wyjątkiem, że tłumacze samozatrudnieni mają zapewnioną tę równość tylko w odniesieniu do dni pracy i podróży służbowej, co w praktyce oznacza występowanie różnic. Niemniej jednak porozumienia określają także standard jakości świadczonych usług i tłumacze ustni będący członkami AIIC mają w zwyczaju negocjowanie warunków dla całego zespołu, jeśli tłumacze zatrudniani przez instytucję na potrzeby danego wydarzenia są członkami stowarzyszenia. Do chwili obecnej instytucje europejskie, w swej funkcji wzoru do naśladowania, odgrywały pozytywną rolę uzupełniającą działania AIIC w zakresie standardów socjalnych i zawodowych obowiązujących w tym zawodzie.

4.2

Okazuje się, że z uwagi na zróżnicowanie popytu pojawiły się pewne praktyki, w związku z którymi niektórzy klienci mają tendencję do zwracania mniejszej uwagi na akredytację i jakość, a nawet do akceptowania ofert typu „kabina tłumaczeniowa z obsadą”, w których dostawca wypożycza sprzęt (kabiny i nagłośnienie) oraz zapewnia usługi tłumaczy w ramach jednej faktury, co ma dwojaki skutek:

—	z jednej strony nielegalne udostępnianie pracowników i nielegalne pobieranie prowizji (firma nie jest zarejestrowana jako agencja pracy tymczasowej i nie ma prawa pobierać prowizji od wynagrodzeń ani zgodnie z prawem europejskim, ani zgodnie z konwencjami międzynarodowymi),

—	z drugiej strony brak kontroli nad jakością świadczonych usług, które świadczone są pod szyldem europejskim, co daje mylnie do zrozumienia, że chodzi o usługi tłumaczy akredytowanych przez instytucje.

4.3

Jeżeli chodzi o instytucje, AIIC zwróciła uwagę Dyrekcji Generalnej ds. Tłumaczeń Ustnych na ogłaszane niekiedy przez dyrekcje generalne przetargi na usługi konferencyjne obejmujące usługi tłumaczeniowe, które są niezgodne z postanowieniami konwencji. Po skonsultowaniu się ze Służbą Prawną, DG ds. Tłumaczeń Ustnych powiadomiła pozostałe dyrekcje generalne Komisji o tym fakcie.

4.4

Zawód tłumacza ustnego nie jest regulowany. W związku z tym AIIC stwierdziła, że ze względu na zróżnicowanie popytu (przedsiębiorstwa, sektor społeczny itd.) konieczne może się okazać rozważenie promowania tego zawodu poprzez określenie jasnych kryteriów korzystania z tytułu tłumacza ustnego (dyplom ukończenia studiów uniwersyteckich, kryteria zawodowe, doświadczenie itd.) w celu zapobieżenia negatywnym skutkom dla całego zawodu tłumacza ustnego i ochrony użytkowników czy klientów przez nadużyciami (wysokie faktury za usługi jakości niższej niż obiecywana). Komisja mogłaby w tym celu przeprowadzić ogólnoeuropejskie konsultacje z partnerami społecznymi (zalecenie 5). Ponadto wszyscy pytani pracownicy instytucji i osoby samozatrudnione – tłumacze ustni i pisemni – zgodnie mówią o konieczności promowania pozytywnego i atrakcyjnego wizerunku tych dwóch zawodów, aby umożliwić wymianę personelu w średnim i długim okresie.

4.5	Parlament Europejski posiada własne służby tłumaczeń ustnych i pisemnych oraz kodeks postępowania (10), korzysta również z usług tłumaczy pracujących na własny rachunek w odniesieniu do 40 % swego zapotrzebowania, a w 2010 r. jego środki przeznaczone na tłumaczenia wynoszą 22 mln EUR.

4.6	Europejski Trybunał Obrachunkowy wydał w odniesieniu do systemu językowego instytucji dwa sprawozdania specjalne (11) dotyczące wydatków na tłumaczenia ustne (RS 5/2005) i pisemne (RS 9/2006) PE, Komisji i Rady.

5. System językowy i różnorodność kulturowa po traktacie lizbońskim

5.1

Poza kwestią liczby języków oraz aspektami językowymi dotyczącymi przekazywania parlamentom narodowym projektu aktu ustawodawczego (protokół nr 1 art. 4) traktat lizboński nie wprowadził znaczących zmian w systemie językowym UE, lecz potwierdził dążenie do poszanowania europejskiej różnorodności kulturowej i językowej (12).

5.2

System językowy instytucji Unii określa Rada, stanowiąc jednomyślnie w drodze rozporządzeń, bez uszczerbku dla postanowień Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (art. 342 TFUE, dawny art. 290 TWE). System językowy Trybunału określa również Rada, stanowiąc jednomyślnie w drodze rozporządzeń (protokół nr 3, art. 64). Art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (dawny art. 2 TUE) stanowi między innymi, że Unia „szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy”.

5.3

Art. 55 Traktatu o Unii Europejskiej (dawny art. 53 TUE) określa języki, w których został sporządzony i na które został przetłumaczony traktat. Deklaracja nr 16 dołączona do art. 55 ust. 2 TUE stanowi, że „Konferencja uważa, że możliwość sporządzenia tłumaczeń urzędowych Traktatów na języki, o których mowa w artykule 55 ustęp 2 (13), przyczynia się do realizacji celu określonego w artykule 3 ustęp 3 akapit czwarty, który przewiduje, że Unia szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową. W tym kontekście Konferencja potwierdza przywiązanie Unii do różnorodności kulturowej Europy oraz podkreśla, że będzie nadal poświęcać szczególną uwagę tym i innym językom”.

5.4	Rozdział dotyczący niedyskryminacji i obywatelstwa Unii (druga część TFUE) stanowi, że obywatele Unii mają prawo do zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii w jednym z języków traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku (art. 20 TFUE, dawny art. 17 TWE).

5.5

Tytuł XII dotyczący edukacji, kształcenia zawodowego, młodzieży i sportu stanowi, że „Unia przyczynia się do rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między Państwami Członkowskimi oraz, jeśli jest to niezbędne, poprzez wspieranie i uzupełnianie ich działalności, w pełni szanując odpowiedzialność Państw Członkowskich za treść nauczania i organizację systemów edukacyjnych, jak również ich różnorodność kulturową i językową” (art. 165 TFUE, dawny art. 149 TWE).

5.6

W odniesieniu do wspólnej polityki handlowej art. 207 TFUE ust. 4 (dawny art. 133 TWE) stanowi, że: „Rada stanowi jednomyślnie także przy rokowaniach i zawieraniu umów: a) w dziedzinie handlu usługami w zakresie kultury i audiowizualnymi, jeżeli umowy te mogłyby zagrozić różnorodności kulturowej i językowej Unii”.

5.7

Karta praw podstawowych zalicza język do powodów dyskryminacji i zakazuje „wszelkiej dyskryminacji w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną” (art. 21), a także w art. 22 przypomina, że „Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową”.

5.8

W tym względzie EKES powinien również dać pierwszeństwo treści przed formą i przed wprowadzeniem jakiejkolwiek zmiany na stronie internetowej upewnić się, że wszystkie strony i dokumenty są już dostępne i przetłumaczone na języki europejskie. Środki przeznaczone na zmianę prezentacji mogą być dzielone wspólnie ze służbami językowymi, których zadaniem w większym stopniu niż innych działów jest komunikacja (zalecenie 6).

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) COM(2005) 596 z 22 listopada 2005 r.Dz.U. C 324 z 30.12.2006, s. 68.

(2) COM(2008) 566 z 18 września 2008 r.Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 109.

(3) Dz.U. C 320 z 16.12.2008, s. 1.

(4) Platforma biznesu ds. wielojęzyczności.

(5) Ustawa z 4 sierpnia 1994 r. w sprawie używania języka francuskiego.

(6) Art. 22 Karty praw podstawowych: „Unia szanuje zróżnicowanie kulturalne, religijne i językowe”.

(7) http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-programme/doc78_en.htm – program „Uczenie się przez całe życie”.

(8) Dz.U. C 269 z 10.11.2009.

(9) 2009-106 z 23 listopada 2009 r.

(10) PE 413.599/BUR z 18 listopada 2008 r.

(11) Dz.U. C 291 z 23.11.2005 i Dz.U. C 284 z 21.11.2006.

(12) Zob. również PE 431.591.0 „Badanie na temat polityki strukturalnej i spójności po traktacie lizbońskim” z 15 lutego 2010 r.

(13) To znaczy: »wszystkie inne języki określone przez Państwa Członkowskie, które zgodnie z ich porządkiem konstytucyjnym mają status języków urzędowych na całym ich terytorium lub jego części«.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/107

Opinia

Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Trzeci strategiczny przegląd procesu lepszego stanowienia prawa w Unii Europejskiej”

COM(2009) 15 wersja ostateczna

dokumentu roboczego Komisji „Zmniejszenie obciążeń administracyjnych w Unii Europejskiej (Załącznik do trzeciego strategicznego przeglądu procesu lepszego stanowienia prawa)”

COM(2009) 16 wersja ostateczna

dokumentu roboczego Komisji„Trzecie sprawozdanie z realizacji strategii uproszczenia otoczenia regulacyjnego”

COM(2009) 17 wersja ostateczna

2011/C 48/19

Sprawozdawca: Claudio CAPPELLINI

Współsprawozdawca: Milena ANGEŁOWA

Dnia 15 lipca 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

COM(2009) 15 wersja ostateczna,

dokumentu roboczego Komisji „Zmniejszenie obciążeń administracyjnych w Unii Europejskiej (Załącznik do trzeciego strategicznego przeglądu procesu lepszego stanowienia prawa)”

COM(2009) 16 wersja ostateczna oraz

dokumentu roboczego Komisji „Trzecie sprawozdanie z realizacji strategii uproszczenia otoczenia regulacyjnego”

COM(2009) 17 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 103 głosami – 2 osoby wstrzymały się od głosu – następującą opinię:

1. Streszczenie wniosków i zaleceń

1.1

Przedsiębiorstwa i społeczeństwo obywatelskie potrzebują łatwych do zrozumienia i stosowania ram prawnych. Lepsze uregulowania prawne pomagają zwiększyć konkurencyjność dzięki usunięciu zbędnych kosztów i obciążeń wynikających z tychże ram.

EKES zdecydowanie popiera tę politykę i postrzega lepsze stanowienie prawa jako sposób na wsparcie przedsiębiorstw w trudnych czasach kryzysu gospodarczego, który nie wiąże się z dodatkowymi kosztami i inwestycjami.

1.2

Lepsze stanowienie prawa powinno poprawić jakość, spójność i udzielanie proporcjonalnej i ukierunkowanej reakcji prawnej na niedoskonałości rynku oraz wesprzeć realizację strategii UE 2020. Lepsze uregulowania prawne można osiągnąć dzięki ograniczeniu liczby uregulowań, które nie są konieczne, ale jednocześnie nie oznacza to kompletnego braku regulacji (1). Celem są uregulowania proste, wykonalne i mniej kosztowne dla użytkowników i podatników. Lepsze stanowienie prawa powinno sprzyjać szybkiemu i efektywnemu podejmowaniu decyzji oraz skutecznemu wdrażaniu, a procedury należy monitorować w celu zapewnienia pełnej rozliczalności.

1.3

Lepsze stanowienie prawa należy postrzegać jako pojedynczą i spójną strategię polityczną obejmującą pełen zestaw zasad, takich jak zasada „najpierw myśl na małą skalę” zawarta w Small Business Act, oznaczająca bardziej regularne i systematyczne niż obecnie wykorzystywanie tzw. „testu MŚP”. EKES proponuje, by strategia ta była wszechstronna i spójna oraz by w jej ramach częściej zasięgano zdania zainteresowanych stron. Konsultacje powinny mieć przejrzyście wytyczone priorytety, powinny być autentyczne, obejmować jak najszersze grono respondentów, a ich wyniki powinny być poważnie brane pod uwagę.

1.4

Bylibyśmy o wiele dalej na drodze do lepszego stanowienia prawa, gdyby proces ten był mniej technokratyczny i oparty na lepszej znajomości sytuacji dzięki szerokiemu udziałowi społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich poziomach działalności regulacyjnej. Oceny skutków regulacji powinny być we właściwym czasie przekazywane radom społeczno-gospodarczym (RSG) na szczeblu krajowym i unijnym. Należy również udostępniać pełen materiał dowodowy. Innowacyjne rozwiązania, większa świadomość stanu rzeczy i większa legitymacja płynące z tych rozważań byłyby z korzyścią dla uregulowań UE.

1.5

Odejście od dyrektyw na rzecz rozporządzeń znacznie poprawiłoby przejrzystość, wdrażanie i egzekwowanie. Wiele problemów regulacyjnych pojawia się w trakcie transpozycji do prawa krajowego. Państwa członkowskie nie powinny dublować prawodawstwa UE ani zwiększać jego złożoności i powinny być pod tym względem monitorowane przez Komisję i wszystkich partnerów społecznych (2).

1.6

Komitet zachęca Komisję, by zajęła się kwestią lepszego stanowienia prawa w odniesieniu do wykorzystania europejskich funduszy i zarządzania nimi przez państwa członkowskie, zwłaszcza jeśli chodzi o unikanie niepotrzebnych czy zbytecznych krajowych uregulowań i procedur administracyjnych, które utrudniają właściwe i szybkie przydzielanie zasobów (3).

1.7	EKES mógłby wspierać lepsze stanowienia prawa, prezentując społeczeństwu obywatelskiemu i innym organom zarówno sukcesy, jak i wyzwania związane z tą polityką. Byłoby to konkretnym dowodem roli EKES-u w demokracji uczestniczącej opisanej w art. 11 traktatu z Lizbony (4).

2. Idea lepszego stanowienia prawa

2.1

Stanowienie prawa to główny instrument polityki UE. Instrumenty prawne UE umożliwiły wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego, poprawę konkurencyjności, zwiększenie możliwości wyboru i ochrony konsumentów, obniżenie kosztów transakcji, ochronę środowiska oraz szereg innych korzyści dla przedsiębiorstw i obywateli UE. Zapewniły także pewność prawa na rynku dzięki zastąpieniu szeregu krajowych uregulowań jasnymi zestawami wspólnych zasad, do których przedsiębiorstwa mogą się przystosować i stosować z korzyścią dla obywateli, pracowników i konsumentów w całej Europie.

2.2

Powodzenie reformy regulacyjnej nasiliło zapotrzebowanie na regulacje pozwalające na zarządzanie ryzykiem o charakterze niegospodarczym. Choć wykorzystywanie regulacji prawnych w celu osiągania celów społecznych nie jest niczym nowym w państwach członkowskich, rozwój działań regulacyjnych na szczeblu UE wywołuje problemy związane z wprowadzaniem w życie, nakładaniem się, nadmiernie rygorystycznym wdrażaniem i błędnym rozumieniem regulacji. Regulacje mogą też utrudniać stosowanie środków pozalegislacyjnych. Wiarygodność UE zależy od skoordynowanej realizacji jej polityki, zatem strategia lepszego stanowienia prawa ma teraz podstawowe znaczenie.

2.3

Lepsze stanowienie prawa powinno poprawić jakość, spójność i udzielanie proporcjonalnej i ukierunkowanej reakcji prawnej na niedoskonałości rynku, ponieważ rynki nie zawsze zapewniają optymalne rezultaty i często nie odzwierciedlają wszystkich kosztów zewnętrznych. Problem wynikającej z tego niewłaściwej dystrybucji zasobów trzeba rozwiązać poprzez skuteczną ochronę interesów głównych użytkowników (takich jak konsumenci, pracownicy oraz małe i średnie przedsiębiorstwa) i zarządzanie kluczowym ryzykiem (w zakresie środowiska, zdrowia, bezpieczeństwa i potrzeb społecznych), przy pełnym zachowaniu konkurencyjności i ducha przedsiębiorczości. Zatem lepszego stanowienia prawa nie należy nigdy postrzegać jako równoznacznego z deregulacją, nawet wtedy, gdy ma na celu uproszczenie uregulowań i sprawienie, by były wykonalne i mniej kosztowne dla użytkowników i podatników. Rządy prawa są fundamentem zorganizowanego społeczeństwa, ale kiepsko ukształtowane mogą utrudnić jego właściwe funkcjonowanie i prowadzić do nierównego traktowania obywateli, pracowników i przedsiębiorstw.

2.4

Niezbędne są odpowiednie konsultacje. Dobrze opracowane i ukierunkowane regulacje przynoszą poczucie pewności, gdyż gwarantują jasność i spójność przepisów oraz ułatwiają ich przestrzeganie i egzekwowanie. W regulacjach trzeba jasno określać ich cele oraz najskuteczniejsze, najmniej kłopotliwe i najtańsze sposoby ich osiągnięcia. Lepszy materiał dowodowy oparty na szerszym zakresie wskaźników jest pomocny, ale większości strategii politycznych nie można oceniać jedynie na tej podstawie. Szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami i ekspertami odgrywają kluczową rolę w znajdowaniu równowagi między osiągnięciem celów danej strategii politycznej a ograniczaniem obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw i indywidualnych osób. Niepowodzenie w wyważeniu tych aspektów może prowadzić do przyjęcia skomplikowanych przepisów, które trudno jest stosować, respektować i egzekwować oraz które wiążą się z nieproporcjonalnymi kosztami. Lepsze konsultacje podniosą świadomość sytuacji i dzięki temu przyniosą poprawę stosowania przepisów.

3. Działania Komisji

3.1

W trzecim sprawozdaniu z realizacji komunikatu z 2005 r. (5) Komisja dokonuje przeglądu postępów w zakresie poprawy istniejącego prawodawstwa, ograniczania obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw i indywidualnych osób oraz przyjmowania się nowych inicjatyw promujących lepszą kulturę stanowienia prawa.

3.2

W sprawozdaniu zaprezentowano dotychczasowe osiągnięcia oraz nowe cele dotyczące aktualizacji, modernizacji i upraszczania (6). W komunikacie szacuje się, że uproszczenia w 13 obszarach priorytetowych określonych w 2007 r. przyniosą zmniejszenie kosztów administracyjnych o 115–130 mld EUR. Zwolnienie MŚP z obowiązku przedkładania sprawozdań do celów statystycznych przyniesie oszczędności w wysokości ponad 200 mld EUR od 2010 r. Usunięcie przeszkód w fakturowaniu elektronicznym zgodnie z dyrektywą w sprawie VAT oraz stworzenie całkowicie elektronicznego środowiska pracy dla urzędów celnych także umożliwi znaczne oszczędności.

3.3

W przeglądzie podkreśla się, że zintegrowane oceny skutków regulacji poprawiają jakość i spójność systemu prawnego UE. Mechanizm oceny skutków zostanie jeszcze ulepszony i wzmocniony. Komisja podkreśla w sprawozdaniu, że lepsze stanowienie prawa musi stać się priorytetem na wszystkich szczeblach w UE i we wszystkich instytucjach i organach. Współpraca z państwami członkowskimi w celu poprawy stosowania prawa wspólnotowego także jest niezbędna, choć do tej pory postępy w tej dziedzinie były ograniczone. Podkreśla się też potrzebę ściślejszej współpracy z partnerami handlowymi UE oraz spójności w określaniu ładu globalnego dzięki kształtowaniu programu G-20 w tej dziedzinie.

3.4

EKES z zadowoleniem przyjmuje wyniki oraz nowe priorytety Komisji dotyczące wzmacniania skuteczności. Zaangażowanie w realizację tej polityki przyczynia się do poprawy konkurencyjności i tworzenia miejsc pracy, a zatem pomoże ożywić gospodarkę, ale należy także – w trybie pilnym – szerzej włączyć w podejmowane działania podmioty, którym polityka ta przynosi korzyści.

4. Lepsze stanowienie prawa i kształtowanie polityki UE

4.1

Lepsze stanowienie prawa to pełnowymiarowa strategia polityczna. Zakłada wszechstronne i skoordynowane działania w celu ograniczenia obciążeń dla przedsiębiorstw oraz przekształcenia stanowienia prawa w skuteczne narzędzie zaspokajania potrzeb społeczeństwa w proporcjonalny i użyteczny sposób. Powinno obejmować pełny zestaw zasad, takich jak zasada „najpierw myśl na małą skalę” zawarta w Small Business Act, dokonywanie wyboru priorytetów w sposób przejrzysty oraz w ścisłej współpracy i w ramach szerokich konsultacji z zainteresowanymi stronami, szybkie i efektywne podejmowanie decyzji oraz monitorowanie wdrażania i procedur w celu zapewnienia pełnej rozliczalności.

4.2

Lepsze stanowienie prawa trzeba wcielać w życie w sposób bardziej spójny i wszechstronny, gdyż pojedyncze inicjatywy nie wnoszą dodatkowej wartości. W komunikacie zawarty jest opis działań i konkretnych planów, ale brak jest ogólnego wyjaśnienia, jak plany te wiążą się z problemami określonymi w oryginalnym programie (7) i jakie rozwiązania dla nich proponują. Jeśli lepsze uregulowania prawne mają być spójne, potrzebna jest większa jasność co do tego, jak są kształtowane. EKES sądzi, że wszystkie instytucje UE, a w szczególności Komisja, w której wyniki mogą być różne, powinny wspólnie rozwiązać tę kwestię.

4.3

Ulepszenie istniejącego prawodawstwa to więcej niż tylko ograniczenie wielkości Dziennika Urzędowego i ilości przyjmowanych aktów prawnych. EKES odnotowuje zatem z zadowoleniem zobowiązanie Komisji do wypracowania bardziej zintegrowanego podejścia nastawionego na usuwanie elementów, które się pokrywają, zbędnych uregulowań, luk i niespójności oraz przede wszystkim na redukcję obciążeń administracyjnych (8). Kluczowe jest tu skuteczne ograniczenie wymogów dotyczących przekazywania i ujawniania informacji, w szczególności w przypadku MŚP, w dziedzinach takich jak statystyka, VAT czy prawo spółek. EKES popiera zasadniczą myśl leżącą u podstaw nowych działań mających na celu uproszczenie, uaktualnienie i ulepszenie obowiązującego prawodawstwa.

4.4

EKES przyjmuje z zadowoleniem analizę podejmowaną w procesie oceny skutków, gdyż prowadzi ona do wszechstronniejszej oceny zapotrzebowania na nowe uregulowania. EKES docenia także jakość działań prowadzonych przez Radę ds. Oceny Skutków (IAB). Niezależna ocena prowadzona przez ten organ w połączeniu z jego przejrzystością i szerokimi konsultacjami z zainteresowanymi stronami mają kluczowe znaczenie dla lepszego stanowienia prawa. EKES popiera usprawnienia planowane w tym obszarze działania.

4.5	Jednakże zakończony przez Komisję przegląd wspólnotowego dorobku prawnego wyraźnie wymaga politycznego sfinalizowania tej kwestii (9). Nie wspomina się o tym w komunikacie i pozostają wątpliwości co do tego, czy Komisja uważa, że już podjęła się realizacji tego zadania.

5. Lepsze stanowienie prawa w państwach członkowskich

5.1

EKES odnotowuje z pewnym zaniepokojeniem, że plany skoordynowania wysiłków z państwami członkowskimi pozostają w tyle. Zmniejsza to skuteczność całej inicjatywy. Państwa członkowskie muszą przeprowadzać oceny skutków przed przyjmowaniem regulacji, w miarę możliwości zawsze, gdy wprowadzane są istotne zmiany w przepisach, a krajowe organy ds. oceny skutków muszą być w większym stopniu włączane w dyskusje na szczeblu UE. Koordynacja krajowych programów służących ograniczeniu biurokracji ma kluczowe znaczenie i wszelkie opóźnienia w tym zakresie zagrażają konkurencyjności europejskiej gospodarki. Promowanie realizacji tego zadania należy uznać za sprawę leżącą we wspólnym interesie.

5.2

Lepszego stanowienia prawa nie należy sprowadzać jedynie do poprawy sposobu tworzenia przepisów czy zapobiegania „inflacji” prawodawstwa. Potrzebna jest refleksja nad alternatywnymi sposobami osiągania podobnych rezultatów za pośrednictwem promowania współregulacji i szerszego stosowania kodeksów postępowania w ramach metod deliberatywnych (10). Normalizacja wymagań technicznych stanowi przykład dobrej praktyki w zajmowaniu się skomplikowanymi zagadnieniami bez uciekania się do uciążliwych dyrektyw w sprawie harmonizacji, które nie dotrzymują tempa rozwojowi potrzeb konsumentów i przedsiębiorstw. Za osiągnięciami dotyczącymi wyrobów przemysłowych powinny pójść podobne działania w innych dziedzinach, zwłaszcza w sferze usług (11).

5.3

Podczas gdy Komisja nie promuje takich działań uzupełniających, tę lukę legislacyjną wypełnia coraz większa liczba przepisów krajowych, które nadszarpują spójność rynku wewnętrznego. Należy unikać niejednoznacznych uregulowań krajowych. W tym kontekście trzeba wspierać wymianę najlepszych praktyk i analizy porównawcze między państwami członkowskimi. Lepsze stanowienie prawa może przynieść wymierne korzyści obywatelom, tylko jeśli władze krajowe będą w pełni zaangażowane w ten proces. Przy transpozycji prawa należy zachować dążenie do uproszczeń i poprawy stanowienia prawa poprzez blokowanie ponownego wprowadzania barier i utrudnień tylnymi drzwiami.

5.4

Osiągnięcia rynku wewnętrznego zbyt często są niwelowane utrudnieniami wprowadzanymi na szczeblu krajowym. Analiza wyników sporządzania planu pokazuje, że „bardzo duża część obciążeń administracyjnych wydaje się być wynikiem nieskutecznych praktyk administracyjnych w sektorze publicznym i prywatnym (między 30 a 40 %)” (12). Jednak w komunikacie zupełnie nie mówi się o tego rodzaju praktykach ani nie przewiduje rozwiązań służących naprawieniu takich niepożądanych posunięć. EKES obawia się, że nakładanie dodatkowych wymagań w ramach transpozycji dyrektyw do prawa krajowego może osłabić egzekwowanie wspólnych zasad na całym rynku wewnętrznym. Komitet sądzi, że trzeba uczynić więcej na szczeblu UE, aby ograniczyć zakres potencjalnych obciążeń, które mogą nakładać władze krajowe. Niezbędne wydaje się bardziej wszechstronne podejście do lepszego stanowienia prawa, obejmujące ścisły udział władz krajowych, podmiotów prywatnych i zainteresowanych stron. Dyrektywy powinny określać nie tylko minimalne wymagania, ale także granice dowolności państw członkowskich przy stanowieniu prawa. Przepisy dotyczące telekomunikacji są przykładem nałożenia ograniczeń w celu przyhamowania wszelkich takich jednostronnych działań.

5.5

EKES sądzi także, że państwa członkowskie powinny powstrzymać się od transpozycji przepisów UE, które nie muszą być transponowane do prawa krajowego, gdyż wprowadza to niepewność i może prowadzić do niespójności. W pierwotnym programie z 2005 r. proponowano zamianę dyrektyw na rozporządzenia we wszystkich sytuacjach, gdy jest to użyteczne i możliwe zgodnie z traktatami. Idei tej nie rozwinięto i nie wspomina się o niej w komunikacie. Rozporządzenia wprowadzają większą pewność, stwarzają równe warunki i mogą zapewnić jednoczesne wdrażanie rozwiązań, co często nie ma miejsca w przypadku dyrektyw. W sytuacji gdy rozporządzenia i wytyczne w sprawie pomocy państwa są przekształcane w prawo krajowe, ale są wyrażane innymi słowami i nadaje się im inne znaczenie, Komisja powinna zapewniać państwom członkowskim wskazówki. W niektórych przypadkach można rozważyć 28. system jako jedną z możliwości (13).

6. Większa rola społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w lepszym stanowieniu prawa

6.1

EKES poświęcił wiele czasu na dokładną analizę programu na rzecz lepszych uregulowań prawnych. Opracował ogólne i ukierunkowane na określone aspekty opinie w sprawie poprawy stanowienia prawa w UE i kwestionował propozycje Komisji. Z myślą o wzmocnieniu ram prawnych UE przedstawił konkretne propozycje poprawy procedur ustawodawczych UE, prawodawstwa i wdrażania (14). Popierał zintegrowane podejście do stanowienia prawa, podkreślając znaczenie proaktywnego podejścia, większej przejrzystości, nasilonych konsultacji oraz rozliczalności instytucji (15). Rozszerzył także koncepcję lepszego stanowienia prawa, by ująć w nim prawo krajowe jako niezbędne uzupełnienie dla działań na szczeblu UE (16).

6.2

Centrum Monitorowania Jednolitego Rynku (CMJR) EKES-u przedstawia poglądy i inicjatywy zainteresowanych stron pokazujące dobre praktyki w zakresie lepszego stanowienia prawa. Jako instytucjonalne forum wypowiedzi zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego blisko współpracuje z instytucjami UE, w szczególności z Komisją, oferując porady i wsparcie w kwestiach dotyczących lepszych uregulowań prawnych. Podstawą niniejszej opinii są wcześniejsze wypowiedzi, codzienna współpraca i sprawdzone rozwiązania.

6.3

Art. 11 TUE przypisuje EKES-owi szczególną funkcję w urzeczywistnianiu dialogu wertykalnego i horyzontalnego (17). Konsultacje z zainteresowanymi stronami w zakresie ograniczania obciążeń biurokratycznych nadal nie osiągają zadowalającego poziomu. Wprawdzie grupa wysokiego szczebla niezależnych partnerów wnosi użyteczny wkład, jednak w proces konsultacji trzeba też włączyć europejskie stowarzyszenia i organizacje reprezentujące główne zainteresowane strony – pracodawców, pracowników, konsumentów, ekologów i inne grupy. Przedstawiono jedynie 148 wniosków online, a w sprawozdaniach i listach przekazano tylko 237 pomysłów na ograniczenie biurokracji (18). Grupy społeczeństwa obywatelskiego muszą być w większym stopniu włączone w program na rzecz lepszych uregulowań prawnych. Grupy te szerzej się angażują, informują obywateli, przedsiębiorstwa i pracowników o wartości programu oraz podkreślają zobowiązanie Europy do opracowywania strategii politycznych łatwych do zrozumienia i stosowania.

6.4

Pod tym względem komunikat ma zbyt technokratyczną formę. Nie pokazuje w wystarczający sposób korzyści płynących z dążenia do lepszych uregulowań prawnych dla obywateli i przedsiębiorstw Europy. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może tu pomóc, rozpowszechniając rezultaty i artykułując zapotrzebowanie na politykę, która będzie zarówno monitorować, jak i promować wdrażanie zasady lepszego stanowienia prawa na szczeblu krajowym i europejskim (19).

6.5

EKES sądzi, że należy dążyć do ściślejszego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, aby uzyskać bardziej wyważony obraz. Nadzwyczaj często jest tak, że zainteresowane strony reprezentują partykularne interesy, które trzeba połączyć z interesami bardziej ogólnymi reprezentowanymi przez społeczeństwo obywatelskie jako całość. CMJR i Komitet Regionów odgrywają już aktywną rolę w tym względzie i EKES powtarza tu swą gotowość do ściślejszego włączenia się w uzyskiwanie solidnego materiału dowodowego na poparcie podejmowanych decyzji.

6.6

EKES popiera pogląd, że wszystkie instytucje UE powinny koordynować swe podejścia do lepszego stanowienia prawa. Konieczne jest szybkie przyjmowanie środków dotyczących upraszczania, podobnie jak niezbędne są zmiany pierwotnych wniosków, jasno określające koszty i korzyści płynące z przestrzegania danych przepisów.

6.7	Oceny skutków powinny zatem być przeprowadzane w sposób wszechstronny i porównawczy, niezależnie od tego, która instytucja je wykonuje. Powinno się opracować szeroki materiał dowodowy, aby badać wpływ przepisów na cały szereg interesów gospodarczych, społecznych i ekologicznych.

6.8

EKES proponuje, by w ramach lepszego stanowienia prawa w większym stopniu wykorzystywać pomoc sektora szkolnictwa wyższego, aby poszerzyć materiał dowodowy na potrzeby dokonywania oceny skutków. Pracownicy akademiccy prowadzą badania naukowe i kształcą studentów, aby wypracować wysokiej jakości obiektywne dane, często sprawdzane też w ramach procesu wzajemnej weryfikacji. Jednak duża część tego materiału nie jest wykorzystywana w debatach politycznych. Poprawiłoby to zdolność do wydawania lepszych uregulowań prawnych oraz oznaczałoby wejście w kontakt z szerszą częścią europejskiego społeczeństwa.

7. Kwestie szczegółowe

7.1

Skuteczne wykorzystywanie funduszy UE utrudniają często krajowe przepisy dotyczące pomocy państwa lub zamówień publicznych wychodzące daleko poza wymagania wspólnotowe. EKES wzywa Komisję, by za priorytet uznała poprawę ram prawnych regulujących kwestię funduszy UE, aby rozwiązać ten problem. Niski poziom absorpcji funduszy oraz niewłaściwa dystrybucja zasobów pokazują, że przeszkody wynikające z prawodawstwa krajowego negatywnie wpływają na fundusze UE.

7.2

EKES z zadowoleniem przyjmuje pragnienie kształtowania ładu globalnego, o którym mowa w komunikacie, oraz praktyczne kroki podejmowane w celu zapewnienia lepszej współpracy z naszymi partnerami handlowymi. Europa powinna odgrywać wiodącą rolę w tej dziedzinie, oferując swą specjalistyczną wiedzę w celu wypracowania bardziej zintegrowanego i spójnego globalnego otoczenia regulacyjnego. Europa wywiera ważny wpływ w zakresie kształtowania reform finansowych i powinna czynić wysiłki we wszystkich dziedzinach, a zwłaszcza ułatwiać handel dzięki wspólnym normom i zwiększać pewność prawa dla przedsiębiorstw i bezpośrednich inwestycji na całym świecie.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 26, pkt 4.4; Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39; Dz.U. C 93 z 27.4.2007, s. 25.

(2) Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 6; Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 52; Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 9; Dz.U. C 93 z 27.4.2007, s. 25.

(3) Np. dotyczących pomocy państwa czy zamówień publicznych stosowanych do przedsiębiorstw.

(4) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 59.

(5) COM(2005) 535 końcowy z 25.10.2005 r.

(6) W tym m.in. program na rzecz stopniowego upraszczania otoczenia regulacyjnego, analizę dorobku prawnego UE, działania polegające na ujednolicaniu i przekształcaniu, uchylanie przestarzałych aktów prawnych.

(7) COM(2005) 535 końcowy, 25.10.2005; COM(2007) 23 wersja ostateczna, 24.1.2007.

(8) COM(2009) 16 wersja ostateczna.

(9) Pkt 6.2, COM(2009) 17 wersja ostateczna.

(10) Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 26.

(11) COM(2005) 535 wersja ostateczna z 25.10.2005 r., pkt 3d.

(12) Zob. pkt 2.3 COM(2009) 16 wersja ostateczna.

(13) Opinia CESE 758/2010 (INT/499, jeszcze niepublikowana w Dz.U.).

(14) Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39, Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 52.

(15) Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 26.

(16) Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 6.

(17) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 59 (art. 11).

(18) Zob. pkt 5.1, COM(2009) 16 wersja ostateczna.

(19) Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 9.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/112

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Przygotowanie się na przyszłość: opracowanie wspólnej strategii w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających w UE”

COM(2009) 512 wersja ostateczna

2011/C 48/20

Sprawozdawca: Peter MORGAN

Dnia 30 października 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów„Przygotowanie się na przyszłość: opracowanie wspólnej strategii w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających w UE”

COM (2009) 512 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 112 do 2 – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES popiera zaproponowaną koncentrację na kluczowych technologiach wspomagających (KET). Podkreśla również potrzebę intensywnych działań badawczo-rozwojowych w zakresie KET na uczelniach wyższych i w ośrodkach badawczych, tak aby stymulować rozwój oraz wspierać komercyjne i przemysłowe zastosowania tych technologii.

1.2 Niemniej jednak w obecnym kształcie wniosek wydaje się zaledwie kolejną z całego szeregu inicjatyw UE mających na celu intensyfikację innowacji oraz B+R na rynku wewnętrznym. Poprzednie systemy okazały się nieskuteczne, o czym świadczy aktualny stan rzeczy opisany w analizie Komisji (punkt 3.8 poniżej). Potrzebne jest nowe podejście w tym zakresie.

1.3 W komunikacie stwierdza się, że „co prawda niezbędne działanie w zakresie B+R oraz ich specyficzne zastosowania należą do samych przedsiębiorstw, jednak to decydenci powinni zapewnić odpowiednie podstawowe warunki oraz narzędzia mogące zwiększyć możliwości wprowadzania KET przez przemysł europejski”. Odpowiedzialność za te działania spoczywa na państwach członkowskich, jednak zdaniem EKES-u podejście takie jest problematyczne, ponieważ – jak to wyjaśniono w punkcie 5 – państwa członkowskie nie dysponują wystarczającą liczbą wiodących przedsiębiorstw zajmujących się zaawansowaną technologią, by mogły należycie wykorzystać KET.

1.4 Ponieważ na arenie wielkich przedsiębiorstw sektora zaawansowanych technologii występują luki, MŚP borykają się w UE ze szczególnymi problemami. Niektóre przedsiębiorstwa rozpoczynają działalność na małą skalę, a następnie stają się ogromnymi koncernami o zasięgu globalnym. Większość przedsiębiorstw rozpoczynających działalność w dziedzinie zaawansowanych technologii potrzebuje jednak oparcia w dużej firmie, która gwarantowałaby ich wzrost i przetrwanie. Wiele MŚP przejmowanych jest następnie przez duże spółki, które dzięki przejęciom uzupełniają swoje własne wysiłki badawczo-rozwojowe. W sytuacji, gdy w UE brakuje przedsiębiorstw specjalizujących się w zaawansowanych technologiach, partnerami i właścicielami MŚP stają się koncerny z USA i Azji.

1.5 W analizowanym komunikacie przyjęto niewypowiedziane założenie, że interesy UE są dobrze określone i rozumiane, w rzeczywistości jednak wcale tak nie jest. Większość przedsiębiorstw technologicznych działa na skalę wielonarodową lub światową. Ich siedziba może się mieścić w dowolnym kraju, a ich akcje mogą być notowane na dowolnej giełdzie. Akcjonariuszami tych przedsiębiorstw będą instytucje o zasięgu globalnym. Poszczególne ogniwa łańcucha wartości badań podstawowych, rozwoju produktów, wytwarzania i montażu mogą się znajdować na różnych kontynentach. Zakupu dokonywać można wszędzie tam, gdzie tylko uda się znaleźć potrzebną technologię. Marki i sieci sprzedaży będą miały charakter globalny. W rezultacie każdy produkt dostępny jest wszędzie.

1.6 Gdzie w takim razie w tej gmatwaninie interesów leży interes europejski? Wiąże się on z sukcesem lub porażką państw członkowskich w stymulowaniu przedsiębiorczości. Aby wykorzystać KET, potrzebnych będzie więcej przedsiębiorstw. Należy zachęcać do tworzenia firm, wspierać ich rozwój oraz stymulować inwestycje wewnętrzne. Trzeba rzucić wyzwanie dotychczasowej kulturze przedsiębiorczości w Europie. Od czasu traktatu rzymskiego i późniejszego Jednolitego aktu europejskiego, UE nie potrafi dotrzymać kroku reszcie świata w postępie technologicznym. KET oferują Europie prawdopodobnie ostatnią szansę zajęcia wiodącej pozycji w dziedzinie zaawansowanych technologicznie produktów i usług.

1.7 By polityka ta odniosła sukces, potrzebny będzie rozwój produkcji w Europie. Trzeba będzie zmienić metody działania. Nie do utrzymania jest już koncepcja, zgodnie z którą produkcję można zlecać krajom trzeciego świata. Technologia produkcji ma kluczowe znaczenie z perspektywy innowacyjności produktów zaawansowanych technologicznie. Jest to źródło przewagi konkurencyjnej, które należy sprowadzić z powrotem do Europy. Należy również wspierać tworzenie w Europie przedsiębiorstw w dziedzinie nowych technologii. Ponadto w Europie potrzebne są miejsca pracy.

1.8 EKES podkreśla, że konieczne jest zapewnienie odpowiedniej równowagi między badaniami stosowanymi i badaniami podstawowymi. Badania podstawowe są zaczynem długofalowego i ciągłego rozwoju innowacji i kluczowych technologii wspomagających. Właściwe wyważenie badań stosowanych i podstawowych jest istotne także ze względu na to, aby przyciągnąć najzdolniejszych naukowców.

1.9 „Uniocentryczna” strategia na rynku globalnym to zadanie trudne do zrealizowania. EKES zwraca uwagę, że w komunikacie nie wskazano żadnych mierników skuteczności, celów ani terminów realizacji, które mogłyby mieć zastosowanie do wyników tej inicjatywy. Pierwszym zadaniem grupy ekspertów wysokiego szczebla powinno być nadanie temu programowi nieco bardziej konkretnego kształtu.

1.10 Zalecenia polityczne dotyczące poszczególnych elementów polityki w dziedzinie KET przedstawiono w punkcie 4. Ujmując rzecz w skrócie, zaleca się m.in., by:

—	stawić czoła niezdolności rynku wewnętrznego do zachęcania do przedsiębiorczości oraz opracować strategię przemysłową, by zaradzić znacznemu niedoborowi europejskich przedsiębiorstw w sektorze zaawansowanych technologii;

—	sprowadzić produkcję z powrotem do Europy i wspierać tworzenie nowych przedsiębiorstw w Europie;

—	ułatwić przedsiębiorstwom uzyskanie finansowania innowacyjnych technologii;

—	stworzyć zachęty finansowe, które uczyniłyby UE atrakcyjnym miejscem z perspektywy innowacji i przedsiębiorczości w dziedzinie KET;

—	zainicjować radykalną reformę szkół i uczelni wyższych, by zapewnić niezbędne umiejętności;

—	zachęcać do tworzenia klastrów innowacyjnych przedsiębiorstw w dziedzinie zaawansowanych technologii skupiających się wokół uczelni wyższych i ośrodków badawczych;

—	uznać, że świat się zmienił, i przyjąć agresywną strategię w międzynarodowej polityce handlowej;

—	zadbać o wszechstronność tej inicjatywy, skupiając wokół niej wszystkie spokrewnione inicjatywy ze wszystkich dyrekcji generalnych.

1.11 Komisja słusznie obawia się, że bez odpowiednich informacji społeczeństwo, zwiedzione dezinformacją, może bezzasadnie sprzeciwiać się wprowadzaniu produktów i usług opartych na KET. EKES wzywa do zaangażowana społeczeństwa obywatelskiego, tak aby można było dokonać koniecznych postępów. Zadaniem priorytetowym powinno być zainteresowanie ogółu społeczeństwa, a zwłaszcza młodzieży, niesamowitą nauką i technologią, jakie otaczają nas w codziennym życiu, czy to w postaci niezwykłej konwergencji TMT (1) ucieleśnianej produktami typu iPhone, czy też łańcucha biologiczno-chemiczno-fizyczno-logistycznego, dzięki któremu posiłki trafiają na nasz stół podgrzane w kuchence mikrofalowej. Europa potrzebuje więcej naukowców, których misją byłoby zmienianie świata.

1.12 Równocześnie EKES nalega, by w stosunku do osiągnięć w dziedzinie KET przyjąć podejście zgodne z zasadą przezorności, tak by pomimo nieuniknionego ryzyka, ograniczać problemy dotyczące klimatu, zdrowia i kwestii społecznych oraz aby zapewnić zrównoważony charakter owych osiągnięć. Bez podejmowania ryzyka w badaniach trudno jest myśleć o rozwoju i nowych odkryciach, jednak gdy zastosowania KET znajdą się w masowej produkcji, EKES życzyłby sobie, by nie stało się to ze szkodą dla dobrobytu ogółu społeczeństwa ani dla trwałości środowiska naturalnego.

2. Wprowadzenie

2.1 W punkcie 1 komunikatu Komisja stwierdza, że „jeżeli Unia Europejska chce dysponować wszystkimi środkami niezbędnymi do podjęcia największych wyzwań społecznych (…), jej działania muszą odznaczać się wyraźnym charakterem innowacyjnym”. Komisja zachęca zatem państwa członkowskie do osiągnięcia porozumienia w sprawie znaczenia rozpowszechniania KET w UE. Porozumienie to jest warunkiem wstępnym, by UE mogła się rozwinąć i stać się wylęgarnią innowacji. Jest to również konieczne, jeśli Europa ma uzyskać status ważnego podmiotu międzynarodowego, którego zaangażowanie zaowocuje wzrostem dobrobytu na terytorium Unii i poza nim.

2.2 Komisja zaproponowała, by utworzyć grupę ekspertów wysokiego szczebla, która zajęłaby się obszarami działań przedstawionymi poniżej w punkcie 4. Grupa taka została utworzona. Należą do niej eksperci w dziedzinie przemysłu oraz przedstawiciele środowiska akademickiego z państw członkowskich. Aby zapewnić synergię, grupa ta powinna współpracować z innymi grupami ekspertów wysokiego szczebla, a także z grupami ekspertów Komisji i innymi organami ds. technologii.

2.3 Grupa ta powinna:

—	ocenić konkurencyjność odpowiednich technologii w UE ze szczególnym uwzględnieniem ich wykorzystania przemysłowego oraz ich znaczenia wobec wyzwań społecznych;

—	dokładnie przeanalizować publiczny i prywatny potencjał B+R w zakresie KET w UE;

—	zaproponować konkretne zalecenia polityczne na rzecz bardziej efektywnego zastosowania KET w przemyśle unijnym.

EKES oczekuje, że prace grupy będą się cechowały dalekowzrocznością, wizją oraz kompleksowym podejściem.

3. Kluczowe technologie wspomagające

3.1 Następujące kluczowe technologie wspomagające zostały uznane za najważniejsze z perspektywy strategicznej:

3.2 Nanotechnologia jest wspólnym pojęciem obejmującym projektowanie, określanie charakterystyki, produkcję i stosowanie struktur, urządzeń i systemów poprzez kontrolowanie kształtu i rozmiaru w skali nanometrów.

3.3 Mikro- i nanoelektronika odnosi się do komponentów półprzewodnikowych i wysoce zminiaturyzowanych subsystemów elektronicznych i ich integracji w większych produktach i systemach.

3.4 Fotonika jest dziedziną interdyscyplinarną zajmującą się wytwarzaniem, wykrywaniem i kontrolowaniem światła.

3.5 Zaawansowane technologie materiałowe prowadzą zarówno do powstawania tańszych zamienników istniejących materiałów, jak i do opracowywania nowych produktów i usług cechujących się wyższą wartością dodaną. Jednocześnie ograniczają one zależność od surowców oraz zagrożenia dla środowiska i ilość odpadów.

3.6 Biotechnologia przemysłowa obejmuje wykorzystanie mikroorganizmów i ich składników, takich jak enzymy, do przemysłowego wytwarzania użytecznych produktów, substancji i składników chemicznych o właściwościach, których nie mogą zapewnić tradycyjne procesy petrochemiczne.

3.7 Zasadniczym celem komunikatu jest uzyskanie w ramach Wspólnoty porozumienia dotyczącego doboru kluczowych technologii wspomagających. Oparte na nich oprogramowanie oraz ich zastosowanie będzie zależało od ostatecznie wybranych technologii. Zadanie dopracowania tworzonego wykazu EKES z chęcią pozostawi grupie ekspertów wysokiego szczebla. Komitet sugeruje, by w rozważaniach uwzględnić także wysokowydajne technologie obliczeniowe oraz techniki symulacyjne.

3.8 Zdaniem Komisji UE ma do pokonania niemałe przeszkody w swoim dążeniu do szerszego zastosowania KET. Nie udało się jej w tym samym stopniu co Stanom Zjednoczonym i niektórym krajom azjatyckim skomercjalizować i wykorzystać nanotechnologii, niektórych aspektów fotoniki, biotechnologii i półprzewodników. W tych obszarach przeznacza się coraz więcej środków publicznych na B+R, jednak wysiłki te nie przynoszą zadowalających korzyści gospodarczych i społecznych. Sytuacja ta wynika z różnych przyczyn:

—	UE nie w pełni wykorzystuje wyniki swoich starań na rzecz B+R;

—	wiedza społeczeństwa na temat KET i zrozumienie ich znaczenia są często niedostateczne;

—	brakuje wykwalifikowanej siły roboczej przygotowanej do wieloaspektowego charakteru KET;

—	poziom finansowania z wykorzystaniem kapitału venture oraz poziom inwestycji prywatnych w KET jest stosunkowo niski;

—	rozproszenie działań UE w tej dziedzinie często spowodowane jest brakiem wizji długoterminowej i koordynacji;

—	w niektórych krajach trzecich KET otrzymują wsparcie ze strony państwa w sposób nie w pełni przejrzysty i wymagający dalszej analizy.

4. Zalecenia polityczne

4.1 Aby skutecznie wykorzystać KET w przemyśle, należy podjąć działania w dziesięciu obszarach polityki. W kolejnych punktach streszczenie propozycji Komisji przedstawiono kursywą.

4.2 Większa koncentracja na kluczowych technologiach wspomagających

—	Głównym celem wsparcia ze strony państwa dla B+R oraz innowacji powinno być utrzymanie przepływu nowatorskich technologii, zwłaszcza w czasie pogorszenia koniunktury gospodarczej, oraz ułatwienie ich przyjmowania.

4.2.1 EKES w pełni popiera propozycję wzmocnienia programów wspieranych ze środków publicznych w celu zrekompensowania wpływu kryzysu na rozwój technologiczny. Nacisk na zyski z działalności z pewnością ogranicza działania badawczo-rozwojowe przedsiębiorstw. Koncentracja na współpracy w przypadku systemów finansowania ze środków UE jest często przeszkodą nie do pokonania dla małych przedsiębiorstw rozpoczynających działalność w dziedzinie najnowocześniejszych technologii, cechujących się mesjanistycznym wręcz oddaniem wyznaczonej sobie misji. Środki publiczne powinny być udostępniane bez żadnych zobowiązań, tak aby zapewnić innowatorom i przedsiębiorstwom kapitał zalążkowy na etapie, gdy pracują nad udowodnieniem działania koncepcji.

4.3 Większa koncentracja na transferze technologii i łańcuchach dostaw w skali całej UE

—

Należy usprawnić transfer technologii między instytutami badawczymi i ośrodkami przemysłowymi (2). Aby przygotować pole dla innowacji światowej klasy i utrzymać ich tempo, niezbędny jest większy dostęp MŚP do zaawansowanych technologii wspomagających stosowanych w Europie oraz wsparcie dla regionalnych klastrów i sieci innowacji.

4.3.1 Polityka ta odnosi się do relacji między instytutami badawczymi a przemysłem, a zwłaszcza MŚP. Nie zajmuje się klastrami przemysłowymi, których siedziby mieszczą się w szkołach wyższych i ośrodkach badawczych. Występuje ogromna różnica między MŚP funkcjonującymi już w łańcuchu dostaw, które potrzebują dostępu do najnowszych technologii zależnie od swojego usytuowania w łańcuchu dostaw, a niewielkimi nowymi MŚP tworzonymi w celu dokonania postępów w nowych dziedzinach nauki lub technologii, które mogły powstać w instytutach naukowych, w szkole wyższej czy w dziale badań przedsiębiorstwa. EKES wprawdzie popiera politykę w zaproponowanym kształcie, zaleca jednak podjęcie bardziej zdecydowanych wysiłków na rzecz poprawy nauki i technologii w szkołach wyższych oraz wspierania kapitału venture dla klastrów kapitałowych w środowisku akademickim.

4.3.2 By polityka ta odniosła sukces, potrzebny będzie rozwój produkcji w Europie. Trzeba będzie zmienić metody działania. Nie do utrzymania jest już koncepcja, zgodnie z którą produkcję można zlecać krajom trzeciego świata. Technologia produkcji ma kluczowe znaczenie z perspektywy innowacyjności produktów zaawansowanych technologicznie. Jest to źródło przewagi konkurencyjnej, które należy sprowadzić z powrotem do Europy. Jest to również okazja do tworzenia miejsc pracy. W miarę jak małe przedsiębiorstwa się rozwijają, powinny otrzymywać zachęty do produkcji w Europie.

4.4 Większa koncentracja na wspólnym programowaniu strategicznym i projektach pokazowych

—	Zarówno Wspólnota, jak i poszczególne państwa członkowskie i regiony powinny przyjąć podejście bardziej skoordynowane i strategiczne w celu uniknięcia dublowania się wysiłków powodującego zbędne wydatki; należy również wydajniej wykorzystywać wyniki B+R odnośnie KET.

—

Programy w zakresie innowacji finansowane przez państwa członkowskie powinny proponować silniejsze zachęty do podejmowania opartych na współpracy działań w zakresie wspólnego programowania między państwami członkowskimi. Odblokowałoby to korzyści skali i zakresu oraz ułatwiłoby formowanie aliansów strategicznych między przedsiębiorstwami europejskimi.

—	Jako że koszty projektów pokazowych czasami przewyższają koszty uprzednich B+R, ściślejsza współpraca na poziomie unijnym, pod warunkiem silniejszego zaangażowania przemysłu i użytkowników, mogłaby ułatwić skuteczną realizację projektów po niewygórowanych kosztach.

4.4.1 Koncentracja na tych kwestiach mogłaby być sposobem na wypełnienie luk na arenie przedsiębiorstw unijnych zajmujących się zaawansowanymi technologiami. Opracowywanie i przedstawianie produktów i usług gotowych do wprowadzenia na rynek może być sposobem na przekształcanie mniejszych przedsiębiorstw high-tech w większe. Zdaniem EKES-u polityka ta jest bardziej adekwatna w przypadku zastosowań nauki i technologii niż w przypadku badań podstawowych. EKES pragnąłby koncentracji środków UE i państw członkowskich na wykorzystaniu potencjału rynkowego technologii, o których była mowa w tak wielu dokumentach strategicznych i perspektywicznych. Należy podjąć skoordynowane wysiłki mające na celu wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw oraz ich rozwijanie w konkurencyjne przedsiębiorstwa o światowej pozycji.

4.4.2 Dodatkowa synergia mogłaby opierać się na inicjatywach Komisji w zakresie wspólnego planowania badań naukowych oraz w zakresie współpracy makroregionalnej. Szczególne zachęty można by zaproponować zwłaszcza w odniesieniu do wzajemnej współpracy nad projektami w dziedzinie KET.

4.5 Polityka w zakresie pomocy państwa

—

Właściwie skierowana pomoc państwa korygująca mankamenty mechanizmów rynkowych jest skutecznym instrumentem zwiększającym intensywność B+R i wspierającym innowacje w UE. Komisja zamierza dokonać przeglądu ram wspólnotowych na rzecz pomocy państwa dla badań, rozwoju i innowacji z 2006 r., by ocenić ich stosowność.

4.5.1 Jest sprawą oczywistą, że przedsiębiorstwa mające siedzibę na terytorium UE nie chcą być zmuszane do konkurowania z innymi przedsiębiorstwami unijnymi korzystającymi z pomocy państwa. Niemniej jednak, zdaniem EKES-u, największym problemem jest niedostatek dużych unijnych przedsiębiorstw działających w dziedzinie zaawansowanych technologii, co zostało opisane w punkcie 5. Komitet sądzi, że w sektorach tych są możliwości interwencji publicznej służącej stymulowaniu mechanizmów rynkowych.

4.5.2 Być może należałoby opracować szczególne środki polityczne, by pomóc niektórym państwom na wschodzie i południu Europy przyspieszyć rozbudowę infrastruktury w zakresie zaawansowanych technologii i uzupełniającej ją infrastruktury naukowej szkół wyższych. Potencjał badawczy może pozostać niewykorzystany z uwagi na brak środków finansowych.

4.5.3 Priorytetem Komisji powinno być ustalenie, dlaczego na arenie unijnych przedsiębiorstw działających w dziedzinie zaawansowanych technologii występują luki oraz w jaki sposób można by temu zaradzić. We wszystkich głównych regionach świata przedsiębiorstwa high-tech powstają w wyniku połączonego działania sił rynkowych i interwencji publicznej. Apple, Google, Microsoft i Dell zawdzięczają swoje istnienie wyłącznie siłom rynkowym. W UE liczne prężne podmioty w sektorze lotniczym są efektem interwencji publicznej (ESA, EADS). Mechanizmy rynkowe w UE stworzyły Nokię, poza tym jednak nie ma praktycznie żadnego innego porównywalnego przedsiębiorstwa, które powstałoby od czasu utworzenia Unii. Grupa ekspertów musi znaleźć sposób na ponowne umocnienie pozycji UE w światowej branży TIK. Ponadto jeżeli UE pragnie odnieść sukces w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych, musi zidentyfikować firmy dysponujące potencjałem umożliwiającym rozwój i wykorzystanie nowych paliw i źródeł energii. Następnie musi ona wesprzeć ekspansję takich przedsiębiorstw.

4.6 Łączenie zastosowania KET i polityki w zakresie zmian klimatu

—	Łączenie wspierania KET i walki ze zmianami klimatu zaowocowałoby znacznymi korzyściami gospodarczymi i społecznymi oraz bardzo ułatwiłoby finansowanie europejskiego udziału w realizacji zobowiązań wynikających z porozumień międzynarodowych.

4.6.1 Zdaniem EKES-u należy przede wszystkim skupić się na pracach rozwojowych w dziedzinie alternatywnych paliw i technologii na potrzeby transportu, ogrzewania i oświetlenia. Najlepszą strategią z punktu widzenia zmiany klimatu jest opracowanie wariantów energetycznych (3).

4.7 Rynki pionierskie i udzielanie zamówień publicznych

—

UE potrzebuje kontekstu sprzyjającego efektywnej kapitalizacji wyników badań w postaci produktów. Powinna stymulować popyt poprzez zamówienia publiczne i takie systemy, jak inicjatywa rynku pionierskiego. Państwa członkowskie mogłyby udzielać zamówień przedkomercyjnych i zamówień na innowacje close-to-market na dużą skalę w celu stymulowania wschodzących rynków technologii wspomagających.

4.7.1 EKES zasadniczo popiera tę propozycję. Oczekuje, że grupa ekspertów wysokiego szczebla ustali projekty priorytetowe, tak aby zapewnić maksymalną skuteczność tej polityki.

4.8 Porównanie polityki w zakresie nowych technologii na świecie oraz zwiększona współpraca międzynarodowa

—	Komisja porówna politykę w zakresie zaawansowanych technologii w innych państwach wiodących lub wschodzących, takich jak USA, Japonia, Rosja, Chiny oraz Indie i zbada możliwości bliższej współpracy.

4.8.1 EKES popiera kompleksowy program międzynarodowych porównań, który zapewnić ma podstawę do opracowania polityki w dziedzinie KET (4). Współpraca międzynarodowa mogłaby być cenna w przypadku projektów na ogromną skalę, zwłaszcza w dziedzinie zmiany klimatu, niemniej jednak na pierwszym miejscu należy stawiać konkurencyjność. Komisja powinna starać się czerpać naukę ze strategii przemysłowych stosowanych poza Unią.

4.9 Polityka handlowa

—

Szczególną uwagę należy zwrócić na zapewnienie warunków handlu sprzyjających KET poprzez działania dwu- i wielostronne, by unikać zakłóceń rynku na skalę międzynarodową, ułatwiać dostęp do rynku i pozyskiwanie inwestycji, wzmocnić ochronę praw własności intelektualnej oraz ograniczyć udzielanie subsydiów czy też stosowanie taryfowych lub pozataryfowych barier handlowych na poziomie międzynarodowym.

4.9.1 Zdaniem EKES-u UE powinna porzucić dotychczasowe podejście, w którym rozróżnia się kraje wysoko rozwinięte i kraje rozwijające się i które sprawia, że politycy tolerują subsydia i inne zakłócenia w handlu występujące w krajach trzecich, a jednocześnie prowadzą wieloletnie negocjacje mające zaradzić tej sytuacji. W przypadku wielu technologii UE pozostaje w tyle za Azją. Komitet uważa, że obecnie UE powinna być gotowa stawić czoła subsydiom i zakłóceniom w handlu, stosując środki tego samego rodzaju. Oczywiście UE powinna być skłonna przystępować do odpowiednich traktatów, gdy pozostałe strony będą gotowe zasiąść do stołu negocjacyjnego. Równocześnie UE powinna wdrażać strategię przemysłową zmierzającą do odbudowy własnych przedsiębiorstw i odzyskania pozycji lidera w dziedzinie technologii.

4.10 Instrument finansowy EBI i finansowanie kapitałem venture

—

Komisja nadal będzie stymulować inwestycje finansowe w zaawansowane technologie oraz zachęcać EBI, by dalej na pierwszym miejscu stawiał sektor zaawansowanych technologii poprzez zastosowanie dostępnych narzędzi oraz opracowywanie nowych instrumentów w celu ułatwienia inwestycji, z uwzględnieniem aktualnego kryzysu finansowego i gospodarczego.

—	Wzmocnienia wymagają fundusze kapitałowe venture specjalizujące się w inwestycjach na początkowym etapie. Dostępność kapitału venture zapewnić mogą partnerstwa publiczno-prywatne, odgrywające kluczową rolę w powstawaniu i ekspansji przedsiębiorstw prowadzących intensywne działania B+R.

4.10.1 Pieniądze to najistotniejsza z sił rynkowych. Liczniejsze i bardziej rozpowszechnione źródła finansowania rozwoju są nieodzowne z punktu widzenia programu KET.

4.10.2 Zdaniem EKES-u nie wolno dopuścić, by biurokratyczne formalności związane z dotychczasowymi unijnymi mechanizmami inwestycyjno-finansowymi zmieniały kierunek przepływu środków niezbędnych do rozwoju KET lub uniemożliwiały im dotarcie do celu.

4.10.3 W przypadku inwestycji w zaawansowane technologie bardzo łatwo jest ponieść stratę. Komisja powinna być bardziej dalekowzroczna i brać pod uwagę nie tylko kapitał venture czy banki. Bogaci klienci indywidualni (high net worth individuals) muszą otrzymać wszelkie zachęty, by zaryzykowali i zainwestowali swoje pieniądze w rozpoczynające działalność przedsiębiorstwa zaawansowanych technologii, jeszcze zanim zaangażuje się kapitał venture. Badania i rozwój w dziedzinie zaawansowanych technologii powinny wiązać się z maksymalnymi ulgami podatkowymi. Sprzedaż nowo powstałych przedsiębiorstw zajmujących się zaawansowanymi technologiami powinna być traktowana ulgowo z punktu widzenia podatku od zysków kapitałowych. Korzyści z odniesienia sukcesu powinny wyrównywać straty poniesione w związku z innymi inwestycjami. UE jest mniej przyjazna dla inwestorów i przedsiębiorców niż inne regiony.

4.11 Umiejętności, szkolnictwo wyższe i szkolenia

—	Nauki przyrodnicze oraz inżynieria muszą uzyskać należne im miejsce w systemie edukacji. Odsetek absolwentów w tych dziedzinach należy zwiększać poprzez przyciąganie utalentowanych studentów zagranicznych.

4.11.1 Skala azjatyckich inwestycji w kształcenie i umiejętności jest powszechnie znana. Liczba doktoratów na azjatyckich uczelniach wyższych przyćmiewa osiągnięcia UE w tym zakresie. Znaczny odsetek studentów najlepszych uczelni w UE stanowią osoby pochodzące z Azji. Mając na względzie fakt, że w XXI wieku bogactwo narodowe bierze swój początek w ławkach szkolnych całego świata, wyniki większości państw członkowskich UE w zakresie kształcenia, zarówno w szkołach, jak i na wyższych uczelniach, mocno odstają od wymaganych standardów. Taki stan rzeczy potwierdzają zestawienia ogólnych wyników szkolnych oraz międzynarodowe rankingi wyższych uczelni.

4.11.2 Należy przede wszystkim skupić się na poprawie standardu nauczania w szkołach, zwłaszcza matematyki i nauk przyrodniczych, tworzeniu zachęt dla uczniów i studentów, by wybierali taką specjalizację, a także dla absolwentów nauk przyrodniczych, by decydowali się na zawód nauczyciela. Ponadto należy określić elitarną grupę szkół wyższych, w których poziom nauczania i badań naukowych może osiągnąć poziom konkurencyjny w skali ogólnoświatowej, a także rozwijać infrastrukturę powiązaną z placówkami akademickimi (parki naukowe), która będzie odgrywać rolę inkubatora dla pobocznych MŚP i zapewni im niezbędny kapitał zalążkowy.

4.11.3 W wielu państwach członkowskich wyzwanie, jakim jest edukacja, jest tak ogromne, a trwająca od lat niezdolność polityków do uporania się z tym problemem tak oczywista, że społeczeństwo będzie musiało zmobilizować swoje środki do istnej batalii, by udało się osiągnąć wymagane wyniki.

4.11.4 Ponadto trzeba o wiele bardziej zadbać o ogólne warunki nauczania oraz B+R w szkołach wyższych i ośrodkach badawczych, by stały się one bardziej atrakcyjne. UE powinna przyciągać najzdolniejsze umysły z innych regionów. Panujące obecnie warunki sprawiają, że kierunek jest raczej odwrotny – wiele najzdolniejszych umysłów z UE wyprowadza się do innych regionów w poszukiwaniu lepszych warunków (5). Niemniej jednak należy ułatwiać mobilność międzynarodową (6), ponieważ stała się ona warunkiem koniecznym pomyślnej kariery.

4.11.5 Równie ważna jest odpowiednia równowaga między wsparciem badań stosowanych i wsparciem badań podstawowych. Badania podstawowe są zaczynem długofalowego i ciągłego rozwoju innowacji i kluczowych technologii wspomagających. Taka właściwa równowaga jest istotna także ze względu na to, by przyciągnąć najzdolniejszych naukowców.

5. Przedsiębiorstwa działające w dziedzinie zaawansowanych technologii

5.1 EKES wyraża głębokie zaniepokojenie niedoborem europejskich przedsiębiorstw wśród światowych koncernów specjalizujących się w zaawansowanych technologiach. Dwie poniższe tabele sporządzono na podstawie opracowanej przez „Financial Times” w 2010 r. listy 500 największych pod względem wartości rynkowej przedsiębiorstw o zasięgu globalnym i regionalnym. Tabele przedstawiają informacje dotyczące sektorów przemysłu, które mają największe możliwości wykorzystania KET.

5.2 Pierwsza tabela jest wyciągiem z listy „FT Global 500”, tj. 500 przedsiębiorstw o zasięgu globalnym. W zestawieniu tym nie ma żadnego sektora zaawansowanych technologii, w którym Europa miałaby pozycje światowego lidera, z wyjątkiem sektora chemicznego.

FT Global 500 – sektory technologiczne
Sektor	Liczba przedsiębiorstw
	Świat	USA	AZJA	EUROPA
Przemysł farmaceutyczny i biotechnologia	20	10	3	6	Novartis, Roche, GSK, Sanofi- Aventis, AstraZeneca, Novo Nordisk
Urządzenia techniczne	21	13	5	2	Nokia, Ericsson
Oprogramowanie i usługi informatyczne	12	6	5	1	SAP
Motoryzacja i podzespoły	11	2	6	3	Daimler, VW, BMW
Przemysł chemiczny	13	4	1	5	Bayer, BASF, Air Liquide, Syngenta*, Linde
Wyposażenie medyczne	12	11	0	1	Fresenius
Technologia ogólna	13	4	6	2	Siemens, ThyssenKrupp
Inżynieria przemysłowa	11	3	4	4	ABB*, Volvo, Atlas Copco, Alstom
Lotnictwo i przemysł obronny	10	7	0	3	BAE Systems, Rolls Royce, EADS
Wyposażenie i usługi dla przemysłu petrochemicznego	7	4	0	1	Saipem
Artykuły rekreacyjne	4	0	3	1	Phillips Electrical
Elektronika i elektroenergetyka	6	2	3	1	Schneider Electric
Energia ze źródeł alternatywnych	1	1	0	0
W powyższej analizie nie uwzględniono przemysłu wydobywczego ropy naftowej i gazu, przemysłu metalowego i górnictwa, budownictwa i przemysłu materiałowego ani też producentów żywności, napojów i wyrobów tytoniowych. Branże operacyjne, których nie uwzględniono w powyższym wykazie, to łączność przewodowa i bezprzewodowa, spedycja, zaopatrzenie w energię elektryczną i gaz, wodociągi oraz kompleksowe usługi zaopatrzenia. Azja w powyższym zestawieniu oznacza głównie Japonię, zaliczają się tu jednak także przedsiębiorstwa z Tajwanu, Korei Południowej, Hongkongu, Chin, Indii i Australii. Europa obejmuje UE i EFTA. Przedsiębiorstwa oznaczone gwiazdką (*) to firmy szwajcarskie.

5.3 Druga tabela jest wyciągiem z list 500 największych przedsiębiorstw w USA, Japonii i w Europie. Uwzględnia ona również rynkową wartość każdego sektora w poszczególnych regionach. Na trzynaście sektorów zaawansowanych technologii czołową pozycję Europa zajmuje w branży chemicznej, inżynierii przemysłowej oraz w dziedzinie alternatywnych źródeł energii, choć ten ostatni sektor dopiero powstaje. Godną uwagi pozycję Europa zajmuje także w przemyśle farmaceutycznym i w biotechnologii. Japonia przewodzi w motoryzacji, elektronice i elektroenergetyce oraz w branży artykułów rekreacyjnych. Inne kraje azjatyckie również zajmują wysokie pozycje w tych sektorach. USA dominuje w największej liczbie sektorów: w przemyśle farmaceutycznym i biotechnologii, urządzeń technicznych, oprogramowaniu i usługach informatycznych, w dziedzinie wyposażenia medycznego i usług medycznych, w technologii ogólnej, lotnictwie i przemyśle obronnym oraz w dziedzinie wyposażenia i usług dla przemysłu petrochemicznego. Wszystkie wymienione sektory mają istotne znaczenie z punktu widzenia wykorzystania KET.

FT Regional 500 – sektory technologiczne
Sektor	Liczba przedsiębiorstw (#) i wartość rynkowa (mld USD*)
	USA		Japonia		Europa
	#	USD	#	USD	#	USD
Przemysł farmaceutyczny i biotechnologia	21	843	24	147	18	652
Urządzenia techniczne	34	1 049	18	164	8	140
Oprogramowanie i usługi informatyczne	25	884	12	58	8	98
Motoryzacja i podzespoły	5	81	37	398	9	186
Przemysł chemiczny	12	182	36	134	18	293
Wyposażenie medyczne	31	511	4	24	11	94
Technologia ogólna	9	344	8	38	6	127
Inżynieria przemysłowa	11	165	36	185	18	210
Lotnictwo i przemysł obronny	12	283	—	—	7	84
Wyposażenie i usługi dla przemysłu petrochemicznego	17	271	—	—	9	62
Artykuły rekreacyjne	5	42	14	181	1	31
Elektronika i elektroenergetyka	10	124	29	159	6	54
Energia ze źródeł alternatywnych	1	10	—	—	2	16
Miliard* to tysiąc milionów. Powyższa tabela została skompilowana na podstawie opracowanych przez „Financial Times” list 500 największych przedsiębiorstw w każdym z trzech wymienionych regionów. W każdym regionie koszyk przedsiębiorstw w poszczególnych sektorach i relacje między sektorami różnią się, niemniej jednak porównywalna wartość rynkowa poszczególnych sektorów w każdym regionie jest użyteczną miarą względnej intensywności technologicznej.

5.4 Z przeprowadzonej analizy wypływa wniosek, że UE potrzebuje strategii przemysłowej, która zabezpieczyłaby jej pozycję w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających w 2020 r. i później.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Telekomunikacja, media i technologie (informatyczne).

(2) Zob. Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 8.

(3) Zob. CESE 766/2010 z 27.5.2010.

(4) Zob. Dz.U. C 306 z 16.12.2009, s. 13.

(5) Zob. Dz.U. C 110 z 30.4.2004, s. 3.

(6) Zob. Dz.U. C 224 z 30.8.2008.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/120

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi w sprawie integracji rejestrów przedsiębiorstw

COM(2009) 614 wersja ostateczna

2011/C 48/21

Sprawozdawca: Ana BONTEA

Dnia 4 listopada 2009 r. Komisja postanowiła, zgodnie z art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

Zielonej księgi w sprawie integracji rejestrów przedsiębiorstw

COM(2009) 614 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 i 16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 65 do 13 – 18 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię.

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet opowiada się za rozwojem i pogłębieniem współpracy między rejestrami przedsiębiorstw w państwach członkowskich UE; powinna ona opierać się na zasadach przejrzystości, sprawnego funkcjonowania, niskich kosztów, uproszczeń administracyjnych, odpowiedniej ochrony danych osobowych i interoperacyjności. Współpraca transgraniczna między rejestrami przedsiębiorstw powinna zagwarantować ulepszenie oficjalnych informacji i zwiększenie ich wiarygodności dla wierzycieli, partnerów biznesowych, udziałowców i konsumentów. Zwiększy ona ponadto pewność prawa i ułatwi funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

1.2 Zintegrowana sieć rejestrów przedsiębiorstw powinna odzwierciedlać cele zawarte w dwóch dokumentach strategicznych: strategii „Europa 2020” (1) i w Small Business Act (SBA) (2). Zintegrowanie sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno wpłynąć na zwiększenie przejrzystości i ułatwienie współpracy między przedsiębiorstwami, a także zmniejszenie barier w transgranicznej działalności gospodarczej i ograniczenie obciążeń administracyjnych, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wszystko to jest niezbędne do konsolidacji wspólnego rynku i propagowania zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego, jak podkreślono w komunikacie Komisji „Najpierw myśl na małą skalę – Program »Small Business Act« dla Europy” (COM(2008) 394 wersja ostateczna).

1.3 EKES zaleca dodanie nowych celów do celów już określonych w zielonej księdze, po to, aby:

—

opracować obowiązkowy instrument współpracy ułatwiający i wzmacniający integrację elektroniczną centralnych rejestrów państw członkowskich, zwłaszcza za pomocą portalu „e-Sprawiedliwość”, który stałby się dzięki temu głównym środkiem dostępu do informacji prawnych UE, aby zapewnić skuteczne stosowanie dyrektyw w sprawie prawa spółek;

—	zapewnić rozwój współpracy transgranicznej, wykorzystując IMI, zwłaszcza w zakresie połączeń przedsiębiorstw ponad granicami państw członkowskich i w zakresie oddziałów w innych państwach członkowskich.

1.4 Komitet ogólnie popiera zielona księgę, pod warunkiem przeprowadzenia kompleksowej oceny skutków oraz nienakładania na przedsiębiorstwa żadnych dodatkowych obciążeń administracyjnych.

1.5 Komitet uważa, że zintegrowanie sieci rejestrów przedsiębiorstw może przynieść rzeczywiste korzyści tylko wtedy, gdy ich sieć obejmie nie tylko rejestry centralne, lecz wszystkie rejestry lokalne i regionalne z 27 państw członkowskich i jeżeli informacje przekazywane w ramach tej sieci – bez względu na ich kraj pochodzenia – będą aktualne, bezpieczne, znormalizowane, dostępne w ramach prostych procedur oraz we wszystkich językach urzędowych UE i najlepiej za darmo (przynajmniej jeśli chodzi o informacje podstawowe).

1.6 Jeżeli działania prawodawcze miałyby zostać podjęte na poziomie UE, Komitet pragnąłby podkreślić potrzebę skorzystania z tej okazji i dokonania zmiany zasad publikowania informacji w celu ograniczenia obciążeń administracyjnych przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich, bez ograniczenia przejrzystości, jako że ujawnianie informacji w krajowych dziennikach urzędowych pociąga za sobą znaczne koszty dodatkowe dla przedsiębiorstw i nie daje w zamian żadnych rzeczywistych korzyści, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że informacje te można uzyskać także dzięki rejestrom internetowym.

1.7 Porozumienie zarządcze mogłoby być rozwiązaniem regulującym szczegóły techniczne współpracy między rejestrami.

1.8 Aby zostały zrealizowane cele określone w zielonej księdze, Komitet proponuje wybór rozwiązania integrującego i wykorzystującego wszystkie istniejące mechanizmy współpracy i inicjatywy, w szczególności EBR (3), BRITE (4), IMI i e-sprawiedliwość, poprzez rozszerzenie EBR oraz rozbudowanie go jako zaawansowanego i innowacyjnego interoperacyjnego systemu – jako platformy usługowej opartej na technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz jako skutecznego instrumentu zarządzania prognozowaniem, który integruje rejestry przedsiębiorstw na terenie UE i przyczynia się do pogłębienia współpracy między przedsiębiorstwami oraz do oceny ich rozwoju – zintegrowanego z europejskim portalem wspomagania wymiaru sprawiedliwości „e-Sprawiedliwość”.

1.9 Odnośnie do przyłączenia sieci rejestrów przedsiębiorstw do sieci elektronicznej utworzonej na mocy dyrektywy 2004/109/WE, Komitet uważa, że po przyłączeniu wszystkich rejestrów przedsiębiorstw należy przeprowadzić ocenę skutków.

1.10 Odnośnie do oddziałów przedsiębiorstw w innych krajach, Komitet popiera wprowadzenie IMI – systemu wymiany informacji stwarzającego ramy współpracy administracji publicznych – który może być wykorzystany do wdrażania dowolnego aktu prawodawstwa w dziedzinie rynku wewnętrznego.

1.11 Powołanie kompetentnego organu, który przejmie, rozbuduje i rozszerzy zasięg EBR (który powinien mieć charakter obowiązkowy, a nie dobrowolny), oraz zagwarantowanie odpowiedniego finansowania projektu z funduszy UE spowoduje przyśpieszenie budowy sieci współpracy transgranicznej, obejmującej rejestry przedsiębiorstw ze wszystkich państw członkowskich oraz realizacji stawianych przed nią celów w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

1.12 Stworzenie sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno wiązać się z wieloma funkcjami oraz z szerszym wyborem narzędzi ułatwiających komunikację.

1.13 Współpraca w tej dziedzinie miedzy instytucjami krajowymi i unijnymi, jak również między partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim jest szczególnie ważna.

2. Kontekst

2.1 W UE istnieje 27 rejestrów przedsiębiorstw działających na skalę regionalną lub krajową. Ich zadaniem jest rejestracja, analiza i przechowywanie informacji dotyczących przedsiębiorstw założonych w danym kraju lub regionie, zgodnie z minimalnymi normami w ramach prawodawstwa UE mającymi zastosowanie do podstawowych usług, które one świadczą.

2.2 Mimo to, choć oficjalne informacje dotyczące przedsiębiorstw są łatwo dostępne w kraju, gdzie są one zarejestrowane (rejestry biznesu w prawie wszystkich państwach członkowskich oferują dostęp internetowy od dnia 1 stycznia 2007 r.), dostęp do tych samych informacji z innego państwa członkowskiego może być ograniczony z powodu przeszkód natury technicznej (inne warunki i struktury wyszukiwania) lub językowej.

2.3 Obecnie mamy do czynienia z rosnącym popytem na informacje dotyczące przedsiębiorstw w kontekście transgranicznym, do celów komercyjnych lub związanych z ułatwieniem dostępu do wymiaru sprawiedliwości – ze względu na to, że możliwości, które daje jednolity rynek, ułatwiły zagraniczną ekspansję firm. Ponadto w wiele połączeń i podziałów zaangażowane są przedsiębiorstwa z różnych państw członkowskich UE, zwłaszcza od czasu przyjęcia dyrektywy 2005/56/WE zawierającej wymóg współpracy między rejestrami przedsiębiorstw, a można być także zarejestrowanym w jednym państwie członkowskim i prowadzić działalność gospodarczą częściowo lub całkowicie w innym kraju.

2.4 Transgraniczna działalność gospodarcza sprawiła, że codzienna współpraca władz lub rejestrów przedsiębiorstw na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym stała się koniecznością; obecnie jest dostępnych wiele narzędzi i inicjatyw ułatwiających dobrowolną współpracę.

3. Streszczenie zielonej księgi

3.1 Autorzy Zielonej księgi w sprawie integracji rejestrów przedsiębiorstw opisują istniejące ramy i analizują możliwości poprawy dostępu do informacji dotyczących przedsiębiorstw w UE oraz zapewnienia skuteczniejszego stosowania dyrektyw dotyczących prawa spółek.

3.2 Ich zdaniem integracja rejestrów przedsiębiorstw służy dwóm różnym, lecz powiązanym ze sobą celom:

—	ułatwieniu dostępu do oficjalnych, rzetelnych informacji o przedsiębiorstwach ponad granicami w celu zwiększenia przejrzystość jednolitego rynku i podniesienia poziomu ochrony bezpieczeństwa udziałowców oraz stron trzecich;

—

wzmocnieniu współpracy między rejestrami przedsiębiorstw w odniesieniu do operacji transgranicznych, takich jak połączenia przedsiębiorstw, przenosiny siedzib czy też postępowanie upadłościowe, zgodnie z wyraźnymi wymaganiami dyrektywy w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych oraz dyrektyw w sprawie statutu spółki europejskiej oraz statutu spółdzielni europejskiej.

3.3 W zielonej księdze przedstawiono istniejące mechanizmy współpracy oraz inicjatywy w tym zakresie:

— EBR: dobrowolna inicjatywa zainteresowanych rejestrów przedsiębiorstw z 18 państw członkowskich oraz z sześciu innych państw europejskich, wspierana przez Komisję Europejską. Jest to sieć rejestrów przedsiębiorstw, której celem jest zapewnianie wiarygodnych informacji dotyczących przedsiębiorstw. EBR ma jednak pewne ograniczenia, jeżeli chodzi o zakres samej sieci oraz współpracę w toku postępowań o charakterze transgranicznym.

— BRITE: inicjatywa badawcza ukończona w marcu 2009 r., przeprowadzona przez niektórych partnerów EBR i finansowana w dużej mierze przez Komisję Europejską. Celem tej inicjatywy było opracowanie i wdrożenie zaawansowanego technicznie, nowatorskiego modelu interoperacyjności, platformy usługowej opartej na technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz narzędzia zarządzania służącego interakcji rejestrów przedsiębiorstw w całej UE, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków transgranicznego przenoszenia siedzib i połączeń przedsiębiorstw państw członkowskich, a także poprawy kontroli nad oddziałami przedsiębiorstw zarejestrowanymi w innych państwach członkowskich.

— System wymiany informacji na rynku wewnętrznym (IMI): jest to bezpieczny system informatyczny oparty na dostępie internetowym, prowadzony przez Komisję (powstał w marcu 2006 r.). Jest to zamknięta sieć, dająca właściwym organom państw członkowskich proste narzędzie do wyszukiwania odpowiednich partnerów w innych państwach członkowskich i do nawiązywania z nimi szybkiej i sprawnej komunikacji. Sieć tę wykorzystuje się jako wsparcie we wdrażaniu postanowień dyrektywy w sprawie kwalifikacji zawodowych oraz dyrektywy usługowej.

— e-Sprawiedliwość: inicjatywa rozpoczęta w czerwcu 2007 r., mająca na celu wspomaganie pracy organów sądowych i prawników oraz usprawnienie publicznego dostępu do informacji w zakresie prawa i postępowania sądowego. Jako jeden z namacalnych efektów tej inicjatywy można wymienić europejski portal internetowy „e-Sprawiedliwość”, który ma stać się głównym punktem dostępu do informacji o charakterze prawnym, umożliwiającym kontakt z instytucjami wymiaru sprawiedliwości i organami administracji, rejestrami, bazami danych oraz innymi służbami. W europejskim planie działania w dziedzinie e-sprawiedliwości na lata 2009–2013 poruszono kwestię stopniowej integracji EBR z tym portalem (w pierwszym etapie jako link, kolejnym etapem jest częściowe zintegrowanie EBR z nowym portalem).

3.4 Zasadniczo autorzy zielonej księgi wskazują trzy możliwe drogi rozwoju istniejących mechanizmów współpracy między rejestrami przedsiębiorstw:

—	wariant 1 polega na wykorzystaniu osiągnięć projektu BRITE i wyznaczeniu lub utworzeniu organu odpowiedzialnego za prowadzenie odpowiednich usług, obejmującego swoją działalnością wszystkie państwa członkowskie;

—	wariant 2 polega na wykorzystaniu systemu IMI, który już funkcjonuje i który można by w najbliższych latach rozszerzyć na nowe dziedziny prawodawstwa UE;

—	wariant 3 polega na połączeniu dwóch pierwszych wariantów.

4. Uwagi ogólne

4.1 Komitet opowiada się za rozwinięciem i wzmocnieniem współpracy między rejestrami przedsiębiorstw we wszystkich państwach członkowskich UE w celu ułatwienia dostępu do oficjalnych i rzetelnych informacji o przedsiębiorstwach i spółkach handlowych i zapewnienia przejrzystości na jednolitym rynku i zarazem ochrony udziałowców i stron trzecich (wierzycieli, partnerów biznesowych, konsumentów itp.), szczególnie w operacjach transgranicznych (takich jak połączenie przedsiębiorstw, przeniesienie siedziby czy też postępowanie upadłościowe).

4.2 Rozważenie możliwych wariantów mających na celu poprawę dostępu do informacji dotyczących przedsiębiorstw w UE oraz skuteczniejsze stosowanie dyrektywy dotyczącej prawa spółek jest cenną inicjatywą Komisji. Rzeczywiście, Komitet zasadniczo popiera ustalenia autorów zielonej księgi, uwzględniając, że niezbędne jest przeprowadzenie całościowej oceny skutków, i zakładając, że nie powstaną dodatkowe obciążenia administracyjne dla przedsiębiorstw.

4.3 Integracja rejestrów przedsiębiorstw powinna uwzględniać cele dwóch strategicznych dokumentów: strategia „Europa 2020” (zachęcającej do głębszej współpracy transgranicznej) oraz Small Business Act (którego celem jest zminimalizowanie kosztów i obciążeń przedsiębiorstw, by zagwarantować powodzenie działalności i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw poprzez oszczędzenie ich czasu i kosztów, a co za tym idzie, uwolnienie zasobów na działalność innowacyjną i tworzenie miejsc pracy, a równocześnie dokonanie rygorystycznej oceny skutków przyszłego prawodawstwa i inicjatyw administracyjnych).

4.4 Zintegrowanie sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno wpłynąć na zwiększenie przejrzystości, poprawę dostępu do oficjalnych informacji o przedsiębiorstwach i pogłębienie współpracy między nimi, co jest niezbędne do skonsolidowania jednolitego rynku i propagowania zrównoważonego i trwałego postępu społeczno-gospodarczego.

5. Odpowiedzi na pytania zawarte w zielonej księdze

5.1 Potrzeba skuteczniejszej sieci rejestrów przedsiębiorstw państw członkowskich

5.1.1 W związku z obecną sytuacją Komitet opowiada się za rozwojem i pogłębieniem współpracy między rejestrami przedsiębiorstw w państwach członkowskich UE; powinna ona opierać się na zasadach przejrzystości, skutecznego funkcjonowania, niskich kosztów, uproszczeń administracyjnych, odpowiedniej ochrony danych osobowych i interoperacyjności (samoczynna komunikacja z rejestrami lokalnymi i regionalnymi).

5.1.2 Komitet uważa, że zintegrowanie sieci rejestrów przedsiębiorstw może przynieść rzeczywiste korzyści tylko wtedy, gdy ich sieć obejmie wszystkie rejestry lokalne i regionalne z 27 państw członkowskich i jeżeli informacje przekazywane w ramach tej sieci – bez względu na ich kraj pochodzenia – będą aktualne, bezpieczne, znormalizowane, dostępne w ramach prostych procedur oraz we wszystkich językach urzędowych UE i najlepiej za darmo (przynajmniej jeśli chodzi o informacje podstawowe).

5.2 Możliwość określenia szczegółów współpracy na podstawie porozumienia zarządczego między przedstawicielami państw członkowskich a rejestrami przedsiębiorstw

5.2.1 Komitet podkreśla potrzebę rozszerzenia i pogłębienia zakresu obecnej współpracy między rejestrami przedsiębiorstw, pod warunkiem przeprowadzenia analizy kosztów i korzyści w ramach całościowej oceny skutków, i wskazuje, że w tym celu wszystkie państwa członkowskie muszą spełnić zobowiązanie nawiązania współpracy partnerskiej w tej dziedzinie poprzez aktywny udział w rozszerzaniu tej współpracy i podejmowanie decyzji co do jej warunków.

5.2.2 Jeśli po przeprowadzeniu analizy skutków niezbędne okażą się działania ustawodawcze na poziomie UE w celu ustanowienia prawnego wymogu współpracy między rejestrami przedsiębiorstw, Komitet podkreśla potrzebę skorzystania z tej okazji i dokonania zmiany przepisów dotyczących publikowania w rejestrach, w celu ograniczenia obciążeń administracyjnych nałożonych na przedsiębiorstwa, w szczególności małe i średnie, bez ograniczenia przejrzystości, jako że ujawnianie informacji w krajowych monitorach pociąga za sobą znaczne koszty dodatkowe dla przedsiębiorstw i nie daje w zamian żadnych rzeczywistych korzyści, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że informacje te można uzyskać dzięki rejestrom internetowym.

5.2.3 Użyteczne mogłoby się okazać utworzenie solidnych podstaw prawnych dla potrzeb pewnych funkcji udostępnianych przez taką sieć, przy czym szczegóły współpracy powinno się ustalić, zawierając porozumienie w sprawie zarządzania elektroniczną siecią rejestrów przedsiębiorstw. Porozumienie to powinno obejmować przynajmniej takie zagadnienia, jak warunki włączania się do sieci, tryb wyznaczania zarządu sieci, kwestie odpowiedzialności, finansowania i rozstrzygania sporów, sprawy związane z utrzymaniem centralnego serwera sieci, a także z zagwarantowaniem obywatelom dostępu do sieci we wszystkich językach urzędowych UE, jak również kwestia określenia minimalnych norm bezpieczeństwa i ochrony danych.

5.3 Czy istnieją korzyści wynikające z połączenia w perspektywie wieloletniej – sieci rejestrów przedsiębiorstw z siecią elektroniczną ustanowioną na mocy dyrektywy w sprawie przejrzystości (2004/109/WE)

5.3.1 Odnośnie do połączenia sieci rejestrów przedsiębiorstw z siecią elektroniczną regulowanych informacji dotyczących przedsiębiorstw notowanych na giełdzie w ramach dyrektywy w sprawie przejrzystości (2004/109/WE), Komitet uważa, że cel ten powinien zostać zrealizowany po przeprowadzeniu pełnej integracji sieci wszystkich rejestrów przedsiębiorstw i że ocena skutków powinna obejmować trudności techniczne wiążące się z integracją, skuteczność takiego środka, jego rzeczywiste korzyści i związane z nim koszty. Być może lepszym rozwiązaniem byłoby zastosowanie dyrektywy (2003/58/WE), która wprowadziła elektroniczne rejestry przedsiębiorstw.

5.3.2 Pogłębiona współpraca między rejestrami przedsiębiorstw będzie również korzystna w odniesieniu do potencjalnych synergii z ujawnieniem informacji o przedsiębiorstwach przez inne organy (w odniesieniu do poprawy przejrzystości rynków finansowych, poprawy dostępności informacji finansowych dotyczących przedsiębiorstw notowanych na giełdach w Europie oraz zagwarantowania skutecznego prowadzenia postępowań upadłościowych w kontekście transgranicznym).

5.4 Najlepsze rozwiązanie dotyczące ułatwiania komunikacji między rejestrami przedsiębiorstw w przypadku połączeń i przeniesień transgranicznych

5.4.1 Aby zrealizować cele określone w zielonej księdze, Komitet proponuje wybór rozwiązania integrującego i wykorzystującego wszystkie istniejące mechanizmy współpracy i inicjatywy, w szczególności EBR, BRITE, IMI i e-sprawiedliwość, poprzez rozszerzenie EBR oraz rozbudowanie go jako zaawansowanego i innowacyjnego interoperacyjnego systemu – jako platformy usługowej opartej na technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz skutecznego instrumentu zarządzania prognozowaniem, który łączy rejestry przedsiębiorstw na terenie UE i przyczynia się do pogłębienia współpracy między przedsiębiorstwami oraz do oceny ich rozwoju – zintegrowanego z europejskim portalem wspomagania wymiaru sprawiedliwości „e-Sprawiedliwość”.

5.4.2 Rozwiązanie zaproponowane przez Komitet (rozszerzenie EBR na wszystkie państwa członkowskie oraz pogłębienie jego funkcjonowania przez wykorzystanie wyników projektu BRITE, możliwe użycie systemu IMI i równocześnie zintegrowanie sieci z portalem „e-Sprawiedliwość”) dałoby następujące efekty: zagwarantowałoby dalsze wykorzystanie już zgromadzonego doświadczenia w zarządzaniu i administrowaniu tymi platformami IT oraz utrzymałoby poziom ich rozpoznawalności, jak również umożliwiłoby uniknięcie pomyłek wynikających z utworzenia nowego instrumentu, zawierającego podobne albo nawet identyczne informacje jak EBR; zwielokrotniłoby wyniki poczynionych do tej pory inwestycji, również tych przeprowadzonych za pomocą funduszy UE, co przyczyniłoby się do obniżenia kosztów wdrożenia, w szczególności w przypadku użycia systemu IMI lub zintegrowania sieci z portalem „e-Sprawiedliwość”.

5.5 Proponowane rozwiązania dotyczące oddziałów przedsiębiorstw

5.5.1 Wymogi dotyczące ujawniania informacji w odniesieniu do oddziałów zagranicznych określone w dyrektywie 89/666/EWG sprawiają, że współpraca rejestrów przedsiębiorstw staje się w praktyce niezbędna do zagwarantowania, że informacje i dokumenty zostaną ujawnione z chwilą otwarcia oddziału. Komitet popiera wykorzystanie i dalszy rozwój wyników projektu BRITE oraz rozwiązanie polegające na samoczynnym powiadamianiu między rejestrami w celu weryfikacji danych pod kątem dokładności i aktualności, a co za tym idzie, ochrony interesów wierzycieli oraz konsumentów, którzy mają styczność z tym oddziałem.

6. Uwagi szczegółowe

6.1 Aby uzyskać pełną integrację rejestrów przedsiębiorstw, powinniśmy wypracować najlepsze rozwiązania problemu związanego z usunięciem istniejących przeszkód technicznych (różnych warunków i struktur wyszukiwania) i językowych (w EBR rozwiązanie polega na tym, że wyszukiwać można we wszystkich językach, zaś poszukiwane informacje przekazywane są w języku wyszukiwania).

6.2 Powołanie kompetentnego organu, który przejmie, rozbuduje i rozszerzy zasięg EBR oraz zagwarantowanie odpowiedniego finansowania projektu z funduszy UE spowoduje przyspieszenie budowy sieci obejmującej rejestry przedsiębiorstw ze wszystkich państw członkowskich i osiągnięcia stawianych przed nią celów w perspektywie krótko- i średnioterminowej. W przyszłości ograniczenia w formie wysokich opłat za rejestrację i korzystanie z oprogramowania EBR powinny zostać rozwiązane, a przeszkody w uczestnictwie na poziomie krajowym – zniesione.

6.3 Integracji rejestrów przedsiębiorstw nie należy ograniczać do utrzymywania, rozwoju, uaktualniania sieci i oprogramowania i administrowania – powinna ona również z powodzeniem zarządzać relacjami pomiędzy uczestnikami, odpowiednio popularyzować system wśród obywateli i przedsiębiorstw, uczestniczyć w programach finansowanych przez UE, rozszerzać swoje usługi na nowe kraje, a nawet oferować usługi komercyjne w celu generowania przychodu, które w całości powinny być ponownie inwestowane w rozwój sieci.

6.4 Integracja rejestrów przedsiębiorstw powinna obejmować więcej narzędzi służących ułatwieniu komunikacji, takich jak: kryteria wyszukiwania, zbiór przejrzystych procedur przyjętych przez wszystkie państwa członkowskie, dotyczących przyjmowania zapytań i wysyłania wiadomości, opcja otrzymywania dokumentów i certyfikatów elektronicznych, instrumenty zarządzania zapytaniami i odpowiedziami, wielojęzyczne kryteria wyszukiwania, ustalone, ale otwarte pytania i odpowiedzi, dyrektor i jego dane kontaktowe itp.

6.5 Inicjatywa integracji rejestrów przedsiębiorstw powinna obejmować włączenie wszystkich informacji, których ujawnienie jest obowiązkowe, i udostępnienie tych informacji z elektronicznego archiwum znajdującego się w rejestrach krajowych, a także ograniczenie obciążenia administracyjnego przedsiębiorstw bez narzucania dodatkowych opłat, szczególnie małym i średnim przedsiębiorstwom. Odpowiednim rozwiązaniem, które mogłoby ułatwić komunikację między różnymi rejestrami przedsiębiorstw w państwach członkowskich, wydaje się system IMI.

6.6 Przeprowadzając ocenę skutków, należy wziąć pod uwagę zastosowanie następujących elementów:

—	jeden punkt dostępu do sieci rejestrów;

—	jeden identyfikator dla przedsiębiorstwa na poziomie europejskim;

—	jednolity system fakturowania;

—	europejski certyfikat w formie wyciągu z rejestru przedsiębiorstw, znormalizowany na terenie UE;

—	minimalny zestaw danych, które powinny być zharmonizowane i stosowane na poziomie UE, włącznie z usługami informacyjnymi takiej samej jakości w każdym państwie członkowskim.

6.7 Szczególnie ważna jest współpraca w tej dziedzinie między instytucjami krajowymi i unijnymi, jak również między partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim.

Bruksela, 16 września 2010 r..

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Komunikat Komisji „»Europa 2020« – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”, COM(2010) 2020 wersja ostateczna.

(2) Komunikat Komisji „Najpierw myśl na małą skalę – Program »Small Business Act« dla Europy”, COM(2008) 394 wersja ostateczna.

(3) Europejski rejestr przedsiębiorstw.

(4) Interoperacyjność rejestrów przedsiębiorstw w całej Europie.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następująca poprawka, która uzyskała poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, została odrzucona w trakcie debaty (art. 54 ust. 3 regulaminu wewnętrznego):

Punkt 2.1

Zmienić

W UE istnieje 27 rejestrów przedsiębiorstw działających na skalę regionalną lub krajową. Ich zadaniem jest rejestracja .

Uzasadnienie

Zostanie przedstawione ustnie.

Wynik głosowania

Za	:	22
Przeciw	:	24
Wstrzymało się	:	2

Poniższe fragmenty opinii sekcji zostały odrzucone wskutek przyjęcia poprawki przez Zgromadzenie, ale uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów:

Punkt 2.2

Mimo to, choć oficjalne informacje dotyczące przedsiębiorstw są łatwo dostępne w kraju, gdzie są one zarejestrowane (rejestry biznesu we wszystkich państwach członkowskich oferują dostęp internetowy od dnia 1 stycznia 2007 r.), dostęp do tych samych informacji z innego państwa członkowskiego może być ograniczony z powodu przeszkód natury technicznej (inne warunki i struktury wyszukiwania) lub językowej.

Wynik głosowania

Za	:	44
Przeciw	:	29
Wstrzymało się	:	2

Punkt 4.1

Komitet opowiada się za rozwinięciem i wzmocnieniem współpracy między rejestrami przedsiębiorstw we wszystkich państwach członkowskich UE w celu ułatwienia dostępu do oficjalnych i rzetelnych informacji o przedsiębiorstwach i zapewnienia przejrzystości na jednolitym rynku i zarazem ochrony udziałowców i stron trzecich (wierzycieli, partnerów biznesowych, konsumentów itp.), szczególnie w operacjach transgranicznych (takich jak połączenie przedsiębiorstw, przeniesienie siedziby czy też postępowanie upadłościowe).

Wynik głosowania

Za	:	49
Przeciw	:	29
Wstrzymało się	:	5

Punkt 4.4

Zintegrowanie sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno wpłynąć na zwiększenie przejrzystości i pogłębienie współpracy między przedsiębiorstwami, zniesienie barier w transgranicznej działalności gospodarczej i ograniczenie obciążeń administracyjnych. Wszystko to jest niezbędne do skonsolidowania jednolitego rynku i propagowania zrównoważonego i trwałego postępu społeczno-gospodarczego.

Wynik głosowania

Za	:	50
Przeciw	:	40
Wstrzymało się	:	6

Punkt 4.5

Zdaniem EKES-u dwa cele określone w zielonej księdze są niewystarczające, dlatego też sugeruje dodanie dwóch dalszych celów. Głównym celem zintegrowanej sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno być stworzenie instrumentu prognozowania jako narzędzia zarządzania służącego do oceny rozwoju i wydajności przedsiębiorstw w UE. Przyczyniłoby się to do wzmocnienia strategii i polityk w tej dziedzinie na wszystkich poziomach (lokalnym, regionalnym i europejskim). Celem zintegrowania sieci rejestrów przedsiębiorstw powinno być również pogłębienie współpracy między przedsiębiorstwami w UE.

Wynik głosowania

Za	:	54
Przeciw	:	44
Wstrzymało się	:	7

Punkt 5.3.1

Odnośnie do połączenia sieci rejestrów przedsiębiorstw z siecią elektroniczną regulowanych informacji dotyczących przedsiębiorstw notowanych na giełdzie w ramach dyrektywy w sprawie przejrzystości (2004/109/WE), Komitet uważa, że cel ten powinien zostać zrealizowany po przeprowadzeniu pełnej integracji sieci wszystkich rejestrów przedsiębiorstw i że ocena skutków powinna obejmować trudności techniczne wiążące się z integracją, skuteczność takiego środka, jego rzeczywiste korzyści i związane z nim koszty.

Wynik głosowania

Za	:	61
Przeciw	:	31
Wstrzymało się	:	8

Punkt 5.4.1

Aby zrealizować cele określone w zielonej księdze, Komitet proponuje wybór rozwiązania integrującego i wykorzystującego wszystkie istniejące mechanizmy współpracy i inicjatywy, w szczególności EBR, BRITE i e-sprawiedliwość, poprzez rozszerzenie EBR oraz rozbudowanie go jako zaawansowanego i innowacyjnego interoperacyjnego systemu – jako platformy usługowej opartej na technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz skutecznego instrumentu zarządzania prognozowaniem, który łączy rejestry przedsiębiorstw na terenie UE i przyczynia się do pogłębienia współpracy między przedsiębiorstwami oraz do oceny ich rozwoju – zintegrowanego z europejskim portalem wspomagania wymiaru sprawiedliwości „e-Sprawiedliwość”.

Wynik głosowania

Za	:	51
Przeciw	:	37
Wstrzymało się	:	7

Punkt 5.4.2

Rozwiązanie zaproponowane przez Komitet (rozszerzenie EBR na wszystkie państwa członkowskie oraz pogłębienie jego funkcjonowania przez wykorzystanie wyników projektu BRITE i równocześnie zintegrowanie sieci z portalem „e-Sprawiedliwość”) dałoby następujące efekty: zagwarantowałoby dalsze wykorzystanie już zgromadzonego doświadczenia w zarządzaniu i administrowaniu tymi platformami IT oraz utrzymałoby poziom ich rozpoznawalności, jak również umożliwiłoby uniknięcie pomyłek wynikających z utworzenia nowego instrumentu, zawierającego podobne albo nawet identyczne informacje jak EBR; zwielokrotniłoby wyniki poczynionych do tej pory inwestycji, również tych przeprowadzonych za pomocą funduszy UE, co przyczyniłoby się do obniżenia kosztów wdrożenia.

Wynik głosowania

Za	:	55
Przeciw	:	33
Wstrzymało się	:	7

Punkt 6.5

Przyjmując rozwiązanie ostateczne, należy zwrócić odpowiednią uwagę na aspekty prawne dotyczące prawa autorskiego, przekazywania danych i ochrony danych osobowych, zgodnie z ustawodawstwem krajowym i europejskim.

Wynik głosowania

Za	:	53
Przeciw	:	42
Wstrzymało się	:	3

Punkt 6.6

W inicjatywie integracji rejestrów przedsiębiorstw należy przewidzieć włączenie wszystkich informacji wymaganych do ujawnienia i udostępnienie tych informacji z elektronicznego dossier danego przedsiębiorstwa znajdującego się w rejestrach krajowych, a także ograniczenie obciążenia administracyjnego przedsiębiorstw bez narzucania dodatkowych opłat, szczególnie małym i średnim przedsiębiorstwom.

Wynik głosowania

Za	:	56
Przeciw	:	33
Wstrzymało się	:	3

Punkt 6.7

Należy popularyzować współpracę i partnerstwo z przedsiębiorstwami świadczącymi podobne usługi jak te, które oferuje nowa sieć rejestrów przedsiębiorstw.

Wynik głosowania

Za	:	53
Przeciw	:	40
Wstrzymało się	:	1

Punkt 1.3

EKES zaleca dodanie dwóch celów do celów już określonych w zielonej księdze, po to, aby:

—	opracować instrument prognozowania jako narzędzie zarządzania, umożliwiające ocenę rozwoju i wydajność przedsiębiorstw UE, co wzmocniłoby na wszystkich poziomach strategie i politykę w tej dziedzinie;

—	zapewnić rozwój współpracy transgranicznej.

Wynik głosowania

Za	:	54
Przeciw	:	38
Wstrzymało się	:	1

Punkt 1.8

Aby zostały zrealizowane cele określone w zielonej księdze, Komitet proponuje wybór rozwiązania integrującego i wykorzystującego wszystkie istniejące mechanizmy współpracy i inicjatywy, w szczególności EBR (1), BRITE (2) i e-sprawiedliwość, poprzez rozszerzenie EBR oraz rozbudowanie go jako zaawansowanego i innowacyjnego interoperacyjnego systemu – jako platformy usługowej opartej na technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz jako skutecznego instrumentu zarządzania prognozowaniem, który integruje rejestry przedsiębiorstw na terenie UE i przyczynia się do pogłębienia współpracy między przedsiębiorstwami oraz do oceny ich rozwoju – zintegrowanego z europejskim portalem wspomagania wymiaru sprawiedliwości „e-Sprawiedliwość.

Wynik głosowania

Za	:	51
Przeciw	:	37
Wstrzymało się	:	7

Punkt 1.10

Odnośnie do oddziałów przedsiębiorstw w innych krajach, Komitet popiera wykorzystanie wyników projektu BRITE oraz rozwiązanie polegające na samoczynnym powiadamianiu między rejestrami.

Wynik głosowania

Za	:	56
Przeciw	:	33
Wstrzymało się	:	3

Punkt 1.11

Powołanie kompetentnego organu, który przejmie, rozbuduje i rozszerzy zasięg EBR, oraz zagwarantowanie odpowiedniego finansowania projektu z funduszy UE spowoduje przyśpieszenie budowy sieci obejmującej rejestry przedsiębiorstw ze wszystkich państw członkowskich oraz realizacji stawianych przed nią celów w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

Wynik głosowania

Za	:	54
Przeciw	:	38
Wstrzymało się	:	1

(1) Europejski rejestr przedsiębiorstw.

(2) Interoperacyjność rejestrów przedsiębiorstw w całej Europie.”

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/129

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „O uproszczeniach w realizacji programów ramowych w zakresie badań naukowych”

COM(2010) 187 wersja ostateczna

2011/C 48/22

Sprawozdawca: Gerd WOLF

Dnia 29 kwietnia 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „O uproszczeniach w realizacji programów ramowych w zakresie badań naukowych”

COM(2010) 187 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 1 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 114 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i zalecenia

1.1 Efektywność i atrakcyjność unijnych programów ramowych w zakresie badań naukowych wymaga poprawy. W tym celu trzeba uprościć ich realizację.

1.2 Dlatego też Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji i zasadniczo zgadza się z przedstawionymi w nim propozycjami.

1.3 Ponadto Komitet przyjmuje także z zadowoleniem konkluzje Rady ds. Konkurencyjności z 26 maja 2010 r. poświęcone temu samemu zagadnieniu.

1.4 Głównym problemem unijnego finansowania badań naukowych stało się rosnące zróżnicowanie poszczególnych programów szczegółowych i ich instrumentów, a także częściowo bardzo różniące się między sobą zasady i procedury. W efekcie powstał twór tak złożony, że niekiedy trudno jest się w nim odnaleźć wnioskodawcom i beneficjentom, a sytuację dodatkowo komplikują różniące się między sobą regulacje państw członkowskich i podmiotów udzielających dotacji.

1.5 Dlatego Komitet zaleca stopniową harmonizację przepisów i procedur, w pierwszym etapie obejmującą unijne finansowanie badań naukowych, a w dłuższej perspektywie także ujednolicenie ich pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi oraz Komisją. Dopiero wtedy europejska przestrzeń badawcza byłaby w pełni ukształtowana.

1.6 W unijnym finansowaniu badań naukowych potrzebna jest lepsza równowaga między swobodą a kontrolą. Dotyczy to zarówno tworzenia przepisów, jak i ich stosowania w praktyce. Komitet zaleca stosowanie podejścia opartego na zaufaniu i uczynienie go główną zasadą finansowania badań naukowych przez UE. W związku z tym popiera także propozycję Komisji, by w odniesieniu do obszaru badań naukowych zwiększyć dopuszczalne ryzyko błędów (1).

1.7 Jako dalsze konkretne kroki Komitet zaleca, w znacznym stopniu zgodnie z komunikatem Komisji, co następuje:

—	akceptację praktyk rachunkowości stosowanych przez beneficjentów w ramach obowiązujących porządków prawnych państw członkowskich;

—	odpowiednie i efektywne stosowanie przepisów w praktyce;

—	kwoty ryczałtowe jako opcję do wyboru, ale nie jako pretekst do zmniejszenia finansowania; faktyczne koszty jako podstawę do obliczania kwot ryczałtowych;

—	jak największą spójność i przejrzystość procedur;

—	jak największą ciągłość i stabilność prawa i procedur;

—	zaangażowanie doświadczonych, uznanych na arenie międzynarodowej specjalistów jako urzędników koordynujących, dysponujących dostateczną swobodą decyzji;

—	spójną i określoną przejrzystymi procedurami strategię kontroli;

—	dalszy rozwój narzędzi informatycznych;

—	kwalifikowalność zwrotu VAT;

—	uproszczenia specjalnie dla MŚP;

—	rzetelne, jasne i dostępne odpowiednio wcześnie wytyczne („instrukcje obsługi”) dotyczące programów i instrumentów wsparcia.

1.8 Do dalszej propozycji Komisji, by w następnym programie ramowym rozważyć wprowadzenie „finansowania ukierunkowanego na rezultaty” jako alternatywnej koncepcji finansowania, Komitet podchodzi zasadniczo sceptycznie – dopóty, dopóki nie będzie w stanie, na podstawie wyczerpujących wyjaśnień Komisji, w sposób obiektywny ocenić, co konkretnie należy i można przez to rozumieć, tzn. jak konkretnie mają wyglądać procedury itp. Niezależnie od tego, przy wszelkim wspieraniu badań naukowych najważniejszym zadaniem i nastawieniem powinno być oczywiście zdobywanie ważnej i nowatorskiej wiedzy, poszukiwanie najlepszego i najskuteczniejszego sposobu osiągnięcia tego celu oraz podporządkowanie mu przepisów i ich stosowania.

1.9 Oprócz uproszczenia przepisów i procedur prawnych, administracyjnych i finansowych równie ważne jest także uproszczenie procedur naukowych i merytorycznych dotyczących składania wniosków, ekspertyz i kontroli, tak by służyło to ograniczeniu i harmonizacji nadmiernych regulacji i nadmiernej różnorodności europejskich, krajowych, regionalnych i instytucjonalnych obowiązków sprawozdawczych, procedur składania wniosków, procedur dotyczących ekspertyz, ocen i zezwoleń itp.

2. Komunikat Komisji

2.1 Celem komunikatu Komisji jest dalsze uproszczenie realizacji europejskiego programu ramowego w zakresie badań naukowych. W komunikacie tym skupiono się w nim przede wszystkim na kwestiach finansowania.

2.2 Przedstawione w komunikacie możliwości w dziedzinie dalszego upraszczania dzielą się na trzy aspekty:

— aspekt 1: usprawnienie obecnych reguł dotyczących obsługi wniosków i dotacji;

— aspekt 2: dostosowanie reguł w ramach obecnego systemu zorientowanego na koszty;

— aspekt 3: przejście od finansowania zorientowanego na koszty do ukierunkowanego na rezultaty.

2.3 W ramach pierwszego aspektu opisano praktyczne udoskonalenia procedur i narzędzi, które Komisja zaczęła już wprowadzać w życie.

2.3.1 Drugi aspekt obejmuje zmiany obecnie obowiązujących reguł, w większym stopniu dopuszczające powszechnie stosowane praktyki rachunkowości (w tym przeciętne koszty personelu), ograniczające przepisy dotyczące różnorodnych działań i uczestników, regulujące status właścicieli zarządzających małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP), a także umożliwiające zmiany procedur przyznawania dotacji. Większość propozycji w ramach tego aspektu sformułowano z myślą o opracowywaniu przyszłych programów ramowych.

2.3.2 W ramach trzeciego aspektu przedstawiono warianty przejścia od finansowania zorientowanego na koszty do ukierunkowanego na rezultaty. Ma to na celu zdecydowane przeniesienie ciężaru działań sprawozdawczych i kontrolnych z kwestii finansowych na zagadnienia naukowo-techniczne.

3. Uwagi ogólne

3.1 Znaczenie, skuteczność i atrakcyjność programu ramowego w zakresie badań i rozwoju. Program ramowy w zakresie badań i rozwoju jest jednym z najważniejszych instrumentów wspólnotowych służących zapewnieniu i umocnieniu konkurencyjności i dobrobytu Europy, realizacji celów nowej strategii „Europa 2020” oraz kształtowaniu europejskiej przestrzeni badawczej. Dlatego konieczne jest, by program ramowy w zakresie badań naukowych był wdrażany możliwie efektywnie. Dla najlepszych naukowców i instytutów, ale także dla podmiotów gospodarczych i MŚP uczestnictwo w programie musi być atrakcyjne: udział w nim musi się opłacać i uchodzić za wyróżnienie. Niezbędne do tego są atrakcyjne i skuteczne warunki administracyjne i finansowe dla beneficjentów.

3.2 Potrzebne uproszczenia. Generalnie istniała i istnieje wyraźna potrzeba istotnej poprawy oraz uproszczenia procedur i reguł. Dlatego Komitet kilkakrotnie już wzywał do uproszczenia procedur związanych z wykorzystaniem programu ramowego w zakresie badań naukowych, stwierdził także z zadowoleniem, że pierwsze zmierzające do tego działania realizowane są już w ramach siódmego programu ramowego w zakresie badań i rozwoju.

3.3 Konkluzje Rady. W związku z tym Komitet przyjmuje także z zadowoleniem konkluzje Rady z 28 maja 2010 r. (2) Przedstawione dalej uwagi i zalecenia mają służyć także pogłębieniu i poparciu poruszonych w konkluzjach kwestii.

3.4 Ogólne poparcie. Komitet zasadniczo przyjmuje więc z zadowoleniem i popiera inicjatywę Komisji, a także zamiary i warianty przedstawione w komunikacie. Liczne zaproponowane środki są odpowiednie do tego, by przyczynić się do wyraźnej poprawy, dlatego Komitet w pełni je popiera. Dotyczy to np. usprawnienia obecnych reguł dotyczących obsługi wniosków i dotacji czy też szerszej akceptacji zwykle uznawanych w państwach członkowskich praktyk rachunkowości stosowanych przez beneficjentów. To jednak nie doprowadzi jeszcze do usunięcia głównych przyczyn obecnej złożoności, a jedynie je złagodzi. Dlatego w dłuższej perspektywie należy dążyć do zlikwidowania także głównych przyczyn tego zjawiska, działając tym samym na rzecz rynku wewnętrznego i europejskiej przestrzeni badawczej.

3.5 Istotna przyczyna obecnej złożoności. Głównym problemem unijnego finansowania badań naukowych jest rosnące zróżnicowanie programów i instrumentów UE. Niektóre ze stosowanych dotychczas mają osobne, bardzo różne regulacje i procedury finansowania (np. WTI na podstawie art. 187, inicjatywy na podstawie art. 185, EIT, ERA-NET, PPP itp.), przez co rośnie poziom skomplikowania dla beneficjenta. Wpływa to niekorzystnie nie tylko na efektywność wykorzystania środków, ale także na atrakcyjność programu ramowego dla najlepszych naukowców, a przez to na jego efekty.

3.5.1 Różnice w regulacjach państw członkowskich. Ten poziom złożoności zwiększa się jeszcze z powodu niekiedy bardzo różniących się między sobą uregulowań obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich oraz różnych krajowych podmiotów finansujących, którym wszak przypada istotna, a często decydująca rola w projektach wsparcia. Dla pełnego zrozumienia tego problemu należy przypomnieć, że prawie we wszystkich projektach wspieranych finansowo przez Komisję (z wyjątkiem projektów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych – ERBN) wymagany jest udział naukowców i podmiotów finansujących z co najmniej trzech państw członkowskich (!).

3.6 Harmonizacja uregulowań. Z tego względu Komitet zaleca wszystkim podmiotom odpowiedzialnym za tworzenie europejskiej przestrzeni badawczej ograniczenie tej odmienności i różnorodności przepisów prawnych, administracyjnych i finansowych w programie ramowym w zakresie badań i rozwoju. Potrzebna jest harmonizacja, ujednolicenie i ograniczenie regulacji dotyczących tych programów. Trzeba stwierdzić, które instrumenty finansowania sprawdziły się w programie ramowym, i spójnie stosować je dalej. Wszystkie europejskie środki wspierania badań i rozwoju w ramach programów ramowych muszą podlegać jednolitym regulacjom prawnym.

3.7 Dalej idący cel. Dalej idącym celem powinno być jednak ujednolicenie instrumentów wsparcia i procedur rozliczania (zob. także punkt 4.1) nie tylko w odniesieniu do samego programu ramowego w zakresie B+R, ale także pomiędzy państwami członkowskimi oraz Komisją. Można by dzięki temu usunąć niektóre znane przeszkody utrudniające zwiększenie międzynarodowej mobilności naukowców. W ogólnym rozrachunku byłby to istotny krok w kierunku ostatecznego ukształtowania europejskiej przestrzeni badawczej. Choć dziś ten ważny cel może się jeszcze wydawać utopią, należy do niego dążyć – cierpliwie i z uporem, choćby nawet małymi krokami. Właśnie to byłby bowiem ten istotny krok do ostatecznego ukształtowania europejskiej przestrzeni badawczej.

3.7.1 Pluralizm w badaniach naukowych. Takie ujednolicenie nie może jednak w żadnym razie prowadzić do ograniczenia pluralizmu metod, podejść i wyboru tematów badań (3), który zdaniem Komitetu jest konieczny. „Różnorodność [w badaniach naukowych] nie jest marnotrawstwem, lecz stanowi konieczny środek optymalizacji i ewolucji przy poszukiwaniu nowej wiedzy i nowych umiejętności” oraz stanowi warunek sine qua non postępu naukowego.

3.8 Równowaga między swobodą a kontrolą. Zasadniczo potrzebna jest odpowiednia równowaga między swobodą a kontrolą. Dotyczy to zarówno tworzenia przepisów, jak i ich stosowania w praktyce. Dopóki nie nastąpi uproszczenie na poziomie samych regulacji, tym bardziej konieczne jest elastyczniejsze i pragmatyczne stosowanie przepisów w praktyce. W stosowaniu i interpretacji przepisów efektywność realizacji projektu i wykorzystania środków powinna być ważniejsza niż zapobieganie ewentualnym błędom. Abstrakcyjnie sformułowane zapisy zasad uczestnictwa i rozporządzenia finansowego pozwalają tu na swobodę decyzyjną. Swoboda ta powinna być konsekwentnie wykorzystywana z myślą o optymalnym wspieraniu badań naukowych i efektywnym zarządzaniu środkami. Komitet przypomina zatem swoje wcześniejsze zalecenie, by zasadniczo pozwolić poszczególnym decydentom w Komisji na większą swobodę, a w związku z tym dopuścić także większą tolerancję wobec ryzyka błędów. „Obawa przed popełnieniem błędu lub podjęciem błędnej decyzji przez jednostki nie może prowadzić do nadmiernej regulacji i paraliżu działalności wszystkich podmiotów. Odnosi się to w równej mierze do metod pracy organizacji wspierających i naukowców”.

3.9 Podejście oparte na zaufaniu. Błędy lub pomyłki stwierdzone w rozliczeniach przeważnie wynikają ze złożoności kryteriów kwalifikowalności i z reguły nie mają na celu oszustwa. Dlatego trzeba wyraźniej rozróżniać błędy, pomyłki i oszustwo. W związku z tym Komitet zaleca, by Rada, Parlament i Komisja stosowały podejście oparte na zaufaniu i uczyniły je główną zasadą finansowania badań naukowych przez UE. Popiera także propozycję Komisji, by w odniesieniu do obszaru badań naukowych zwiększyć dopuszczalne ryzyko błędów (4).

3.10 Kompetentni i zaangażowani urzędnicy. By realizować swoje zadania związane z wdrażaniem programu ramowego w zakresie B+R, Komisja potrzebuje kompetentnych urzędników, dysponujących uznaną przez międzynarodowe środowiska naukowe wiedzą merytoryczną w danej dziedzinie (5). Ich zaangażowania na rzecz optymalnych rezultatów i skutecznej realizacji programu nie może nadmiernie ograniczać skądinąd zrozumiała obawa przed ewentualnymi błędami proceduralnymi i ich skutkami. Oznacza to jednak także, że nie mogą oni ponosić zbyt surowej odpowiedzialności, gdy do takich błędów dojdzie. Dlatego potrzebne są uproszczenia, elastyczność i większa jasność.

3.11 Przejrzystość jako dodatkowy mechanizm kontrolny. Zalecana przez Komitet większa swoboda decyzji dla decydentów w Komisji służy efektywności, ale nieuchronnie niesie także ze sobą prawdopodobieństwo dodatkowych pomyłek lub korzyści. Komitet jednak zawsze zwracał uwagę, że także w zakresie finansowania badań naukowych konieczna jest całkowita otwartość i przejrzystość. Świadoma i dobrze poinformowana społeczność użytkowników oraz ich reakcje będą zatem stanowić dodatkowy czynnik korygujący zapobiegający ewentualnym nieprawidłowościom.

3.12 Znaczenie ciągłości i stabilności. Aby pracować z tak złożonymi systemami, trzeba przejść trudny proces nauki i nabyć doświadczenia. Dotyczy to zarówno urzędników Komisji, jak i potencjalnych beneficjentów, a zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, które nie mogą sobie pozwolić na tworzenie specjalnych działów prawnych zajmujących się tylko tymi sprawami. Niezawodna ciągłość postępowania nie tylko zwiększa pewność prawną, ale z natury rzeczy ułatwia dalszą pracę z systemem. Tak więc wszelkie planowane zmiany, nawet mające na celu uproszczenie, trzeba rozważyć pod kątem utraty ciągłości i stabilności: zamierzone uproszczenie musi wnieść znaczącą wartość dodaną w porównaniu z utratą ciągłości i stabilności.

3.13 Uproszczenie naukowych procedur dotyczących składania wniosków oraz ekspertyz. Oprócz uproszczenia przepisów i procedur prawnych, administracyjnych i finansowych (pkt 3.6 i 3.7) równie ważne jest także uproszczenie procedur naukowych i merytorycznych dotyczących składania wniosków, ekspertyz i kontroli, tak by służyło to „uproszczeniu i zredukowaniu do niezbędnego minimum nadmiernych regulacji i zbędnej różnorodności europejskich, krajowych, regionalnych i instytucjonalnych obowiązków sprawozdawczych, procedur przetargowych, procedur dotyczących ekspertyz, ocen i zezwoleń itp.”. Komitet ubolewa, że w komunikacie Komisji w ogóle nie poruszono tego aspektu. Dlatego ponownie zaleca, by Komisja, w porozumieniu z państwami członkowskimi i ich przedstawicielami, dążyła do harmonizacji i skomasowania różnorodnych, często także zazębiających się procedur składania wniosków, kontroli i oceny na szczeblu instytucjonalnym, krajowym i europejskim. Przeciwdziałano by w ten sposób niepotrzebnemu eksploatowaniu wysoko wykwalifikowanych naukowców, czyli mówiąc ogólnie: kapitału ludzkiego. Chociaż siódmy program ramowy przyniósł już postępy w tej mierze, większa część zadania pozostała jeszcze niewykonana. Opracowując możliwe rozwiązania, należy dbać o to, by państwa członkowskie nadal miały stosowny udział w procesie decyzyjnym dotyczącym udzielania wsparcia, poprzez uczestnictwo w gremiach i komisjach.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Procedury rozliczania w państwach członkowskich. Zdaniem Komitetu zaproponowane przez Komisję „szersze rozpowszechnienie zwykle uznawanych praktyk rachunkowości” istotnie może doprowadzić do wyraźnego uproszczenia, ale tylko pod warunkiem, że rzeczywiście chodzi o to, by w każdym państwie członkowskim można było stosować przyjęte krajowe zasady dotyczące wspierania badań naukowych także do procedur i rozliczeń dotyczących programów ramowych w zakresie B+R, i że uzna to Europejski Trybunał Obrachunkowy. Wprawdzie Komitet zdaje sobie sprawę, że może to prowadzić do pewnych nierówności, uważa jednak, że można je przyjąć w imię korzyści, jakie przyniesie uproszczenie. Zdecydowanie zaleca zatem faktyczną, skuteczną i nieograniczoną realizację propozycji Komisji w odniesieniu do wszystkich kategorii kosztów, pod kątem przedstawionego tu doprecyzowania.

4.1.1 Kwalifikowalność VAT. W przypadku niektórych projektów badawczych koszty obejmują także podatek od wartości dodanej. Rozporządzenie finansowe przewiduje, że pod pewnymi warunkami VAT może podlegać zwrotowi. W większości unijnych programów wsparcia postanowienie to jest też realizowane w praktyce. W związku z tym Komitet zaleca, by w przyszłości także w przypadku programów ramowych w zakresie badań i rozwoju zaliczać VAT do kosztów podlegających zwrotowi.

4.2 Ograniczenie zróżnicowania reguł. Ograniczenie zróżnicowania przepisów stosowanych w poszczególnych programach i instrumentach wydaje się pilnie konieczne (zob. także pkt 3.6). Nie należy jednak dążyć do przyjęcia jednego rozwiązania dla wszystkich beneficjentów, jako że nie może ono spełnić potrzeb wszystkich, bardzo różnorodnych uczestników programów ramowych w zakresie B+R, także pod względem uproszczenia. Dlatego trzeba przynajmniej utrzymać obecne rozróżnienie na typy organizacji. Komitet zaleca zatem, by nie wprowadzać proponowanej w tym punkcie przez Komisję jednej stawki dofinansowania dla wszystkich rodzajów działalności i kategorii organizacji.

4.3 Dopuszczenie rozwiązań próbnych. Ograniczenie zróżnicowania reguł i dążenie do ciągłości i stabilności regulacji (zob. także punkt 3.12) nie mogą prowadzić do skostnienia systemu. Nowe instrumenty trzeba jednak wprowadzać najpierw jako rozwiązania próbne i sprawdzić je, zanim zapadnie decyzja o włączeniu na stałe do obowiązujących przepisów.

4.4 Jednoznaczne definicje i wytyczne – instrukcja obsługi. Zwłaszcza w złożonych systemach decydujące znaczenie ma jasne i jednoznaczne określenie pojęć, regulacji, procedur i procesów, jako że w ten sposób umożliwia się podmiotom efektywne działanie. Chodzi także o to, by odpowiednio wcześnie dostępne były opracowane przez Komisję rzetelne wytyczne i „instrukcje obsługi”. Z jednej strony wytyczne te muszą zapewniać wystarczający margines swobody, by odpowiednio uwzględnić różne warunki ramowe, którym podlegają beneficjenci. Z drugiej strony konieczne jest, by beneficjenci mogli polegać na ich zapisach. Wymóg ten nie stoi w sprzeczności z konieczną elastycznością, a dopiero pozwala ją w pełni wykorzystać. Niemniej to właśnie w tej dziedzinie Komitet zauważa szczególne problemy w związku z ostatnią, wręcz rewolucyjną częścią propozycji Komisji (zob. pkt 4.8 poniżej).

4.5 Spójna strategia kontroli. Przyszła strategia kontroli, którą przyjmie Komisja, jest istotnym elementem procesu uproszczenia (zob. także punkty 3.9 i 4.1). Dlatego Komitet zaleca, by na nowo określić strategię kontroli w celu zwiększenia efektywności programu ramowego w zakresie B+R oraz uproszczenia procedur administracyjnych. W tym miejscu należałoby także jasno przedstawić zasady, według których mają być kontrolowane istniejące praktyki rachunkowości stosowane w państwach członkowskich, m.in. przeciętne koszty personelu.

4.6 Zwiększenie udziału kwot ryczałtowych w obecnym systemie zorientowanym na koszty. Komitet zasadniczo popiera tę propozycję Komisji, która może dotyczyć różnych kategorii kosztów. Komisja widzi tu także możliwość ułatwienia warunków uczestnictwa dla MŚP. Niemniej jednak Komitet popiera to rozwiązanie tylko pod następującymi warunkami: kwoty ryczałtowe muszą pokrywać rzeczywiste wydatki, nie mogą być pretekstem do zmniejszenia kwoty dofinansowania i będą proponowane tylko jako opcja do wyboru.

4.6.1 Faktyczne koszty podstawą do obliczania kwot ryczałtowych. Zasadniczo wysokość dotacji finansowej – a więc także proponowanych kwot ryczałtowych – musi być ustalana z uwzględnieniem faktycznych kosztów ponoszonych przez beneficjentów. Tylko pod warunkiem, że wsparcie finansowe w ramach programu ramowego w zakresie B+R będzie odpowiednio wysokie, najskuteczniej działające organizacje będą uważały udział w europejskich programach badawczych za wystarczająco atrakcyjny, by były gotowe ponieść nakłady administracyjne i inne. Tylko wtedy będzie można w pełni osiągnąć cele wyznaczone w dziedzinie konkurencyjności i innowacyjności.

4.7 Solidne narzędzia informatyczne do zarządzania projektami. Zastosowanie systemów internetowych na wszystkich etapach projektu, od składania wniosków aż do zakończenia projektu, może w ogromnym stopniu przyczynić się do odczuwalnego zmniejszenia nakładów administracyjnych zarówno ze strony Komisji, jak i wnioskodawców. Komitet z dużym zadowoleniem przyjmuje więc starania Komisji w tym zakresie. Niemniej narzędzia opracowane przez Komisję dla wnioskodawców muszą bezbłędnie ze sobą współpracować. Nawet jeśli nowe narzędzia informatyczne opracowane na potrzeby siódmego programu ramowego ułatwiają przebieg procedur wewnątrz Komisji, nie może to odbywać się kosztem wnioskodawców. Niedostatecznie sprawdzone programy informatyczne (np. NEF) i niespójność struktury dokumentów (np. między poszczególnymi etapami projektu) powodują dodatkowe i niepotrzebne nakłady dla wszystkich wnioskodawców. Komitet zaleca, by uwzględnić ten aspekt na wszystkich etapach i szczeblach projektu, a w przyszłości zainwestować jeszcze większe środki w rozwój narzędzi informatycznych.

4.8 Przejście od finansowania zorientowanego na koszty do ukierunkowanego na rezultaty. Komisja proponuje szczególnie nowatorskie uproszczenie oraz alternatywną koncepcję finansowania polegające na tym, by już w następnym, ósmym programie ramowym w zakresie badań naukowych rozważyć przejście od finansowania zorientowanego na koszty do ukierunkowanego na rezultaty. Jako że przy wszelkim wspieraniu badań naukowych najważniejszym zadaniem i motywacją powinno być zdobywanie nowej wiedzy i osiąganie nowatorskich wyników, a co za tym idzie – poszukiwanie najlepszego i najskuteczniejszego sposobu osiągnięcia tego celu, propozycja Komisji na pierwszy rzut oka wydaje się szczególnie atrakcyjna. Przepisy i ich stosowanie powinny bowiem służyć właśnie temu zadaniu i być mu podporządkowane.

4.8.1 Na razie sceptycyzm. Określanie z góry konkretnych wyników projektu badawczego wydaje się jednak kontrowersyjne, gdyż wykazuje cechy podobne do badania na zlecenie. Rodzi to nie tylko problemy związane z udzielaniem wsparcia i kwestiami podatkowymi, ale także pytania o rozumienie samej istoty badań naukowych: co jest rezultatem badań podstawowych? Dlatego Komitet będzie dopóty sceptycznie podchodził do tej propozycji, dopóki nie będzie w stanie, na podstawie wyczerpujących wyjaśnień Komisji, w sposób obiektywny ocenić, co konkretnie ma oznaczać finansowanie ukierunkowane na rezultaty i jakie instrumenty mają być stosowane. W sceptycyzmie tym utwierdza Komitet ostrożna postawa samej Komisji wyrażona w stwierdzeniu: „Koncepcje ukierunkowane na rezultaty wymagają szczegółowego i ostrożnego zdefiniowania wyników lub efektów dla każdego konkretnego projektu, połączonego z pogłębioną analizą, mającą na celu określenie płatności ryczałtowych (…)”. Dlatego EKES zaleca szczegółową i przemyślaną dyskusję z udziałem wszystkich potencjalnie zainteresowanych podmiotów, której owocem powinien być najpierw kolejny, jasny komunikat dotyczący finansowania ukierunkowanego na rezultaty, zanim podjęte zostaną dalsze, konkretne kroki.

4.8.2 Studium wykonalności i definicje. Z wyżej wymienionych powodów Komitet z zadowoleniem przyjąłby przeprowadzenie studium wykonalności (zob. także pkt 4.3) dotyczącego finansowania ukierunkowanego na rezultaty, tak by można było w sposób obiektywny ocenić konkretne możliwości, ryzyko i problemy, jakie niesie ten rodzaj finansowania oraz stopień uproszczenia, jaki ewentualnie udałoby się osiągnąć. Zamiast „finansowania badań naukowych ukierunkowanego na rezultaty” bardziej odpowiednie byłyby być może inne pojęcia, np. „finansowanie projektów ukierunkowane na badania naukowe” (6) albo „finansowanie badań naukowych ukierunkowane na program”.

4.8.3 Uwzględnienie szczególnych potrzeb MŚP. Uzależnienie dotacji od osiągniętych w przyszłości, niepewnych rezultatów projektu mogłoby stworzyć problemy zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom. Gdyby przyznanie wsparcia przez Komisję miało tak znaczny stopień niepewności, trudno byłoby np. otrzymać potrzebne finansowanie uzupełniające.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Zob. także COM(2010) 261 wersja ostateczna.

(2) Rada Unii Europejskiej, 28 maja 2010 r.: Konkluzje Rady w sprawie uproszczonych i skuteczniejszych europejskich programów w dziedzinie badań i innowacji, 10268/10.

(3) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 1, punkty 1.10 i 3.14.1.

(4) Zob. COM(2010) 261 wersja ostateczna.

(5) EKES wskazuje tu na opinię Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 1, zawierającą punkcie 1.12 następujące zalecenie: „Komitet uważa za konieczne zatrudnianie w organizacjach wspierających, w tym również w Komisji, urzędników o doskonałym przygotowaniu merytorycznym, którzy są i pozostaną dobrze i długoterminowo zaznajomieni z daną dziedziną, jej cechami szczególnymi i specyficzną »społecznością« (regularna rotacja miejsc pracy jest w tym kontekście szkodliwa)”.

(6) Propozycja nieformalnej grupy roboczej ds. wdrażania 7PR pod kierownictwem posła do PE Herberta Reula.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/134

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 97/68/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących silników wprowadzanych do obrotu według „formuły elastycznej”

COM(2010) 362 wersja ostateczna – 2010/0195 (COD)

2011/C 48/23

Samodzielny sprawozdawca: Antonello PEZZINI

Rada, w dniu 7 września 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 7 września 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 97/68/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących silników wprowadzanych do obrotu według „formuły elastycznej”

COM(2010) 362 wersja ostateczna – 2010/0195 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 1 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 16 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet jest przekonany, że dążenie do wprowadzania do obrotu w UE coraz bardziej przyjaznych dla środowiska silników montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (NRMM) o coraz mniejszych emisjach tlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów i cząstek stałych zawieszonych w gazie (1) jest nieuniknione i zgodne z dążeniem do ograniczenia emisji niebezpiecznych dla zdrowia i przyczyniających się do zmiany klimatu, które UE postawiła sobie za cel do 2020 r.

1.2 Komitet jest również przekonany, że zwłaszcza w okresie światowego kryzysu finansowego i gospodarczego, a także kryzysu w dziedzinie zatrudnienia konieczne będzie zapewnienie europejskiemu przemysłowi produkującemu silniki NRMM:

—	odpowiedniego poziomu konkurencyjności;

—	czasu na prowadzenie badań i rozwój technologiczny i możliwości w tym zakresie;

—	odpowiedniego poziomu elastyczności na innowacyjne zastosowania produkcyjne i niezbędne zmiany urządzeń (2), które umożliwiłyby osiągnięcie i przestrzeganie wyznaczonych limitów emisji, nie stwarzając jednocześnie ryzyka kryzysu w dziedzinie zatrudnienia.

1.3 Komitet popiera propozycję Komisji, by dla sektorów już objętych mechanizmami elastyczności zgodnie z dyrektywą NRMM (3) poziom elastyczności wynosił 50 % i by całkowitą liczbę silników wprowadzanych do obrotu dostosować do przewidzianych mechanizmów, a także włączyć wagony silnikowe i lokomotywy do mechanizmu elastyczności, przeznaczając na nie 20-procentowy poziom elastyczności.

1.4 Jak Komitet już podkreślał (4): „Homologacja silników zasilanych omawianymi paliwami gwarantuje ich dostosowanie do limitu emisji etapu III B. Niemniej emisje zostaną ograniczone do tego limitu wyłącznie wówczas, gdy odpowiednie paliwa będą faktycznie dostępne na rynku”.

1.4.1 Wziąwszy pod uwagę technologię potrzebną do osiągnięcia przewidzianego limitu etapu III B (5) emisji cząstek stałych oraz NOx (6), w wielu państwach członkowskich stężenie siarki w paliwie musi spaść poniżej obecnego poziomu i konieczne wydaje się określenie cech odnośnego paliwa.

1.5 Komitet uważa, że dla realizacji celów konieczne jest nie tylko wyznaczenie surowych limitów, lecz również procedur testowych dostosowanych do konkretnych sytuacji poprzez ograniczenie sprzecznych metod kontroli emisji oraz testów laboratoryjnych, które przynoszą teoretyczne wyniki. W związku z tym należy dokładnie przedstawić zachowanie gazów spalinowych z maszyn samojezdnych nieporuszających się po drogach w czasie ich rzeczywistej eksploatacji, a nie zachowanie i emisje samych silników testowanych na stanowisku badawczym.

1.6 Komitet podkreśla swoje obawy związane z dotrzymaniem przewidzianych terminów wejścia w życie etapu III B i IV oraz odnośnych procedur homologacji i zastanawia się, czy nie należy opóźnić terminu realizacji etapu III B o dwa lata, a etapu IV o trzy lata w celu zapewnienia faktycznego i pełnego przestrzegania przepisów.

1.7 Komitet uważa, że elastyczne mechanizmy dostosowania oraz czas przejścia między różnymi etapami są szczególnie uciążliwe i absorbujące dla MŚP, gdyż przewidziane koszty maszyn i silników, a zwłaszcza koszty badań i rozwoju technologicznego oraz oceny zgodności wydają się być zdecydowanie uciążliwsze dla małych przedsiębiorstw niż dla dużych kombinatów przemysłowych.

1.8 Zdaniem Komitetu, zważywszy, że „zużycie mechaniczne maszyn nieporuszających się po drogach może być szybsze od zużycia zamontowanych w nich silników” (7), należy uwzględnić emisje powstałe w czasie całego okresu użytkowania silnika, również po wymianie części mechanicznych maszyny, i wprowadzić powszechnie akceptowane wymogi techniczne dotyczące czasu eksploatacji, tak by zapobiec podwyższeniu się poziomu emisji, które następuje wraz z biegiem czasu.

1.9 Komitet uważa, że świadectwa homologacji przewidziane w załączniku I powinny obejmować nie tylko próbkę etykiet wprowadzenia do obrotu według „formuły elastycznej” oraz próbkę dodatkowych etykiet, lecz również szczegółowy opis obowiązkowych urządzeń, które umożliwiłyby przestrzeganie limitów przewidzianych w przepisach, na mocy których zostały poddane homologacji.

1.10 Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma wspieranie wspólnych wysiłków na szczeblu europejskim i międzynarodowym, mających na celu opracowanie jednoznacznych i powszechnie akceptowanych norm technicznych z myślą o rozwoju handlu w tym sektorze na szczeblu światowym poprzez coraz ściślejszą harmonizację limitów emisji obowiązujących we Wspólnocie z limitami stosowanymi lub przewidywanymi w krajach trzecich.

1.11 EKES zaleca opracowanie zaktualizowanych wytycznych w celu ułatwienia zastosowania przepisów przewidzianych na różnych etapach nie tylko przez producentów silników, lecz przede wszystkim przez producentów urządzeń. Zaleca także przeprowadzenie wspólnych prognoz na temat możliwości ochrony środowiska związanych z NRMM i możliwości stworzenia zachęt do stosowania oznakowania ekologicznego w tym sektorze.

1.11.1 Kampania informacyjna musi uświadomić zarówno producentom maszyn samojezdnych nieporuszających się po drogach oraz maszyn, w których montowane są zmodyfikowane silniki, jak i użytkownikom końcowym konieczność właściwego stosowania przepisów przewidzianych w różnych fazach rozwoju działań prowadzących do zmniejszenia emisji. Należy przy tym, z pomocą partnerów społecznych i władz publicznych, rozwijać nowe „ekologiczne” profile zawodowe i profile użytkowania, także z wykorzystaniem europejskiego systemu certyfikacji nowych kompetencji i właściwych mechanizmów wsparcia.

2. Wprowadzenie

2.1 Dyrektywa 97/68/CE (NRMM – Non-Road Mobil Machinery) dotyczy kompresyjnych silników zapłonowych (C.I.) o mocy od 18kW do 560kW. Wyznaczono w niej limity emisji tlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów i cząstek stałych zawieszonych w gazie. W dyrektywie przewidziano etapowe wprowadzanie coraz surowszych limitów emisji oraz odpowiadające poszczególnym etapom terminy dostosowania maksymalnych poziomów emisji gazów spalinowych:

—	silników wysokoprężnych montowanych w maszynach budowlanych;

—	maszyn rolniczych i leśnych;

—	wagonów silnikowych i lokomotyw;

—	statków żeglugi śródlądowej;

—	silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej;

—	małych silników benzynowych stosowanych w różnego rodzaju maszynach.

2.2 Przepisy dotyczące NRMM, w sprawie których Komitet miał już okazję się wielokrotnie wypowiadać (8), zostały z czasem poddane różnym zmianom za pośrednictwem dyrektyw 2001/63/WE, 2002/88/WE oraz 2004/26/WE. W tej ostatniej dyrektywie wprowadzono zasady elastyczności w celu łatwiejszego przejścia do różnych dopuszczalnych poziomów emisji.

2.3 Ostatnio w dyrektywie 2010/26/UE Komisji Europejskiej z 31 marca 2010 r. wydłużono okres obowiązywania derogacji dla silników benzynowych (o zapłonie iskrowym) stosowanych w niektórych rodzajach drobnego sprzętu przystosowanego do obsługi ręcznej, do dnia 31 lipca 2013 r. i wyjaśniono niektóre techniczne mechanizmy homologacji, które są niezbędne do spełnienia wymogów etapu III B. Uproszczono także administracyjną procedurę stosowania „formuły elastycznej”.

2.4 Podobne przepisy istnieją w Stanach Zjednoczonych, a także, choć w mniejszym stopniu, w Japonii, podczas gdy inne liczące się obszary gospodarcze, takie jak Chiny, Indie, Rosja i Brazylia nie przewidują uregulowań w tym zakresie.

2.5 Wprowadzone zasady elastyczności mają umożliwić przedsiębiorstwom dostosowanie się do nowych norm, gdyż „nie została jeszcze opracowana” większość rozwiązań technicznych umożliwiających zgodność silników z wymogami etapu III B, a konieczne jest przeprowadzenie przez wytwórców urządzeń dalszych badań i rozwoju technologicznego w celu zapewnienia wprowadzania do obrotu silników zgodnych z wymogami etapu III B w wyznaczonym terminie (9).

2.6 Od jesieni 2008 r. europejski przemysł produkcji NRMM odczuwa silnie skutki światowego kryzysu gospodarczego i finansowego, zwłaszcza w sektorze maszyn budowlanych (10) i rolniczych.

2.6.1 By zapewnić rozwój przemysłu zgodnie z zasadami ochrony środowiska, należy:

—	utrzymać konkurencyjność europejskiego przemysłu NRMM, łagodząc bezpośredni wpływ kryzysu gospodarczego;

—	umożliwić przemysłowi dalsze finansowanie badań i rozwoju technologicznego na etapie III B w odniesieniu do wszystkich rodzajów produktów;

—	zmniejszyć emisje, wymieniając stare NRMM na czystsze silniki.

2.7 Zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach regulują przepisy wspólnotowe przewidujące ograniczone mechanizmy elastyczności, które ustanawiają coraz surowsze limity emisji w już wyznaczonych terminach zgodności.

2.8 Komisja postawiła sobie za cel możliwie jak największe złagodzenie surowości wprowadzonych zasad w celu uwzględnienia wpływu kryzysu gospodarczego i potrzeby wzmożenia wysiłków w zakresie badań, rozwoju technologicznego, innowacyjnych zastosowań, a także normalizacji technicznej.

3. Propozycja zmiany dyrektywy

3.1 Omawiany wniosek przewiduje wprowadzenie następujących zmian do dyrektywy 97/68/WE:

3.1.1

Zwiększenie odsetka silników stosowanych w maszynach lądowych wprowadzanych do obrotu według „formuły elastycznej” we wszystkich kategoriach silników. Wzrost z 20 % do 50 % rocznej sprzedaży urządzeń przez WUO (wytwórców urządzenia oryginalnego) oraz dostosowanie maksymalnej liczby silników, które mogą być wprowadzane do obrotu według „formuły elastycznej” jako nieobowiązująca alternatywa, w okresie pomiędzy etapem emisji III A a etapem emisji III B.

3.1.2

Możliwość włączenia silników stosowanych do napędu wagonów silnikowych i lokomotyw do „formuły elastycznej”, co umożliwi WUO wprowadzanie do obrotu mniejszej liczby silników według formuły elastycznej.

3.1.3

Termin wygaśnięcia tych środków wyznaczono na 31 grudnia 2013 r.

3.2 Proponowany wariant przewiduje zatem umocnienie obecnego systemu elastyczności i jego rozszerzenie na sektory jeszcze nim nieobjęte. Uznano, że jest to najodpowiedniejsze rozwiązanie z punktu widzenia równowagi pomiędzy wpływem na środowisko a korzyściami gospodarczymi wynikającymi ze zmniejszenia kosztów związanych z dostosowaniem się rynku do nowych limitów emisji.

4. Uwagi ogólne

4.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) popiera podejście Komisji mające na celu zapewnienie większej elastyczności na różnych etapach wprowadzania limitów dopuszczalnych dla NRMM pod względem emisji tlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów i cząstek stałych zawieszonych w gazie.

4.2 EKES podziela obawy Komisji dotyczące ochrony konkurencji i zatrudnienia w europejskim przemyśle NRMM wobec konsekwencji międzynarodowego kryzysu finansowego i gospodarczego, lecz jednocześnie zgadza się z potrzebą dążenia do wysokiego poziomu ochrony środowiska i dobrobytu europejskich obywateli.

4.3 Podobnie jak w poprzednich opiniach w sprawie wniosków legislacyjnych Komisji dotyczących obniżenia emisji, Komitet potwierdza swe poparcie dla wszystkich inicjatyw wspólnotowych, których celem jest osiągnięcie konkretnego poziomu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych jako zasadniczego aspektu przeciwdziałania zmianie klimatu, a także ochrony środowiska i zdrowia.

4.4 Komitet popiera zatem propozycję Komisji, by oprócz włączenia wagonów silnikowych i lokomotyw do mechanizmu elastyczności o 20-procentowym poziomie elastyczności rocznej sprzedaży urządzeń z silnikami należącymi do danej kategorii, poziom elastyczności dla sektorów już objętych mechanizmami elastyczności zgodnie z dyrektywą dotyczącą NRMM z 1997 r. wraz z późniejszymi zmianami ustalono na 50 %.

4.5 EKES ponownie przypomina (11), że ilość emisji będzie zgodna z tymi limitami wyłącznie wówczas, gdy odnośne paliwa będą faktycznie dostępne na rynku, i przestrzega, że – wziąwszy pod uwagę technologię konieczną do osiągnięcia limitów etapu III B i IV w odniesieniu do emisji cząstek stałych zawieszonych w gazie i NOx – w wielu państwach członkowskich zawartość siarki w paliwie musi spaść poniżej obecnego poziomu i konieczne wydaje się wytypowanie jednego paliwa odniesienia, które odpowiadałoby realiom rynku paliw (12).

4.6 Komitet podkreśla również złożony i delikatny charakter przeglądu, który z jednej strony powinien ze słusznych względów mieć na celu dalsze obniżenie emisji tlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów i cząstek stałych zawieszonych w gazie, a z drugiej strony nie może osłabić konkurencyjności zainteresowanych sektorów, które działają na wysoce konkurencyjnym światowym rynku dotkniętym przez poważny kryzys.

4.7 Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma wspieranie wspólnych wysiłków na szczeblu europejskim i międzynarodowym, mających na celu opracowanie jednoznacznych i powszechnie akceptowanych norm technicznych z myślą o rozwoju światowego handlu i o coraz ściślejszej harmonizacji limitów emisji obowiązujących we Wspólnocie z limitami stosowanymi lub przewidywanymi w krajach trzecich.

4.8 EKES podziela obawy wyrażane niekiedy w odniesieniu do zbyt dużego wpływu na koszty przemysłowe, koszty badań i rozwoju technologicznego, a także koszty oceny zgodności NRMM. Jeżeli koszty te nie zostaną odpowiednio wcześnie przewidziane i rozłożone w czasie, mogą wywrzeć negatywny wpływ na poziom zatrudnienia w odnośnych sektorach.

4.9 EKES podkreśla, że dla realizacji celów konieczne jest nie tylko wyznaczenie surowych limitów, lecz również procedur testowych dostosowanych do konkretnych sytuacji poprzez zapobieganie posługiwaniu się wynikami uzyskanymi wyłącznie w laboratorium oraz sprzecznymi metodami kontroli emisji, tak by dokładnie i jednoznacznie określić zachowanie gazów spalinowych z maszyn samojezdnych nieporuszających się po drogach w czasie ich rzeczywistej eksploatacji, a nie tylko ich sprawności na stanowisku badawczym (13).

4.10 Na szczególną uwagę zasługują MŚP w tym sektorze, dla których – zdaniem Komitetu – elastyczne mechanizmy dostosowania, czas realizacji i czas przewidziany na przejście między różnymi etapami są szczególnie uciążliwe, wziąwszy pod uwagę koszty potrzebne do dostosowania maszyn i silników, które są zawsze większym obciążeniem dla mniejszych przedsiębiorstw niż dla dużych kombinatów przemysłowych.

4.10.1 EKES zaleca opracowanie zaktualizowanych wytycznych w celu ułatwienia zastosowania przepisów przewidzianych na różnych etapach realizacji nie tylko przez producentów silników WUO, lecz przede wszystkim przez producentów urządzeń, w których takie silniki mają zostać zainstalowane. Zaleca również dołączenie do nich podręczników sprawdzonych rozwiązań i przeprowadzenie wspólnych prognoz na temat możliwości ochrony środowiska związanych z NRMM i możliwości stworzenia zachęt do stosowania oznakowania ekologicznego w tym sektorze.

5. Uwagi szczegółowe

5.1 Komitet zwraca uwagę na swoje obawy związane z dotrzymaniem terminów wejścia w życie etapu III B i IV, a także odnośnych procedur homologacji.

5.1.1 EKES zastanawia się, czy nie należy opóźnić terminu realizacji etapu III B o dwa lata, a etapu IV o trzy lata w celu zapewnienia faktycznego i pełnego przestrzegania przepisów.

5.2 Co się tyczy załącznika I, Komitet uważa, że przewidziane świadectwa homologacji powinny obejmować nie tylko próbkę etykiet wprowadzenia do obrotu według „formuły elastycznej” oraz próbkę dodatkowych etykiet, lecz również szczegółowy opis obowiązkowych urządzeń, które umożliwiłyby przestrzeganie limitów przewidzianych w przepisach, na mocy których zostały poddane homologacji.

5.3 Wreszcie Komitet uważa, że Komisja powinna przedstawić Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i jemu samemu sprawozdanie, które na podstawie danych dostarczonych przez przedsiębiorstwa produkcyjne, użytkowników i państwa członkowskie omawiałoby stopień zastosowania proponowanej dyrektywy oraz jej trafność w odniesieniu do rynku pracy, jak i wpływ w zakresie ograniczenia emisji oraz wkładu NRMM w ochronę środowiska i realizację celów UE 20–20–20.

Bruksela, 16 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) CO; NOx; HC; PM.

(2) Producenci maszyn powinni dokonać całkowitego przeglądu projektu konstrukcji, które mają zawierać nowe silniki.

(3) Dyrektywa 97/68/WE.

(4) Dz.U. C 220 z 16.9.2003, s. 16.

(5) Od 1 stycznia 2011 r.

(6) Zob. przypis 1.

(7) Zob. przypis 4.

(8) Dz.U. C 407 z 28.12.1998, Dz.U. C 260 z 17.9.2001, s. 1, Dz.U. C 220 z 16.9.2003, s. 16.

(9) SEC(2010) 829 z 7 lipca 2010 r., dokument uzupełniający wniosek COM(2010) 362 wersja ostateczna.

(10) http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/non-road-mobile-machinery/publications-studies/index_en.htm.

(11) Zob. przypis 4.

(12) Zob. dyrektywa 2003/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 marca 2003 r. zmieniająca dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do jakości benzyny i olejów napędowych.

(13) Zob. zwłaszcza prace EKG ONZ dotyczące „Exhaust emissions test protocol of non-road mobile machinery (NRMM) – Draft global technical regulation concerning the test procedure for compression-ignition (CI) engines to be installed in agricultural and forestry tractors and in non-road mobile machinery with regard to the emission of pollutants by the engine”.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/138

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, uchylającej decyzję ramową 2004/68/WSiSW

COM(2010) 94 wersja ostateczna – 2010/0064 (COD)

2011/C 48/24

Sprawozdawca: Madi SHARMA

Dnia 22 lipca 2010 r. Rada i Parlament Europejski, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, uchylającej decyzję ramową 2004/68/WSiSW

COM(2010) 94 wersja ostateczna – 2010/0064 (COD).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 2 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 110 głosami – 7 osób wstrzymało się od głosu – następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1

EKES zdecydowanie potępia każdy rodzaj niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci i wyraża uznanie dla Komisji w związku z pogłębieniem zaangażowania UE w zwalczanie wykorzystywania dzieci poprzez zastąpienie decyzji ramowej 2004/68/WSiSW nową, bardziej obiektywną dyrektywą. Nigdy nie wolno lekceważyć wagi przestępstw i bezmiaru wyrządzonych dzieciom krzywd, jak również stopnia narażenia na wykorzystanie i bezbronności dzieci na całym świecie. Ochrona dzieci na wszystkich poziomach musi być priorytetem; ofiarom i przestępcom należy udzielić wszelkiej pomocy, aby wspomóc ich rehabilitację celem propagowania przyszłej ochrony społecznej.

1.2

EKES po raz kolejny wzywa wszystkie państwa członkowskie, które tego jeszcze nie zrobiły, oraz Unię Europejską, na mocy nowego traktatu lizbońskiego, do podpisania i ratyfikowania w trybie pilnym Konwencji Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych oraz Protokołu fakultatywnego ONZ do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, aby umożliwić UE skuteczną analizę sposobów postępowania z Europejczykami wykorzystującymi dzieci (1). Unia Europejska mogłaby wykorzystać siłę swojego wpływu, w kontekście umów dwustronnych, aby nakłonić pozostałe państwa europejskie (np. Rosję, Bośnię i Hercegowinę) do podpisania Konwencji. Włączenie postanowień Konwencji do prawa UE będzie skuteczniejsze niż przeprowadzenie krajowych procedur ratyfikacyjnych, jeżeli chodzi o ułatwienie szybkiego przyjęcia środków krajowych, przyczyni się również do lepszego monitorowania ich wdrożenia.

1.3

Ważne jest posiadanie ram prawnych w zakresie ścigania i skazywania przestępców dopuszczających się niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci. Jednakże najważniejsze na poziomie europejskim jest zapobieganie, dlatego też wszystkie kwestie z nim związane należy rozważać na równi z kwestiami związanymi z prawodawstwem. W dyrektywie podkreślono, że właśnie takie podejście jest jednym z jej celów, jednakże nie poświęcono mu dostatecznej uwagi. EKES mógłby wydać opinię mającą na celu analizę działań zapobiegawczych, uwypuklającą przykłady sprawdzonych rozwiązań w zakresie mechanizmów zapobiegawczych stosowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego i rządy z całego świata.

1.4

EKES zaleca utworzenie platformy służącej wymianie najlepszych rozwiązań w zakresie reagowania na przedmiotowe przestępstwa z wykorzystaniem zarówno mechanizmów legislacyjnych, jak i pozalegislacyjnych, celem stworzenia narzędzi metodologicznych i opracowania programów szkoleń. Działania te powinny obejmować bliższą współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi w celu wsparcia edukacji i podnoszenia poziomu wiedzy na poziomie lokalnym.

1.5

EKES wzywa instytucje UE (Komisję Europejską, Radę i Parlament), które znajdują się w pozycji uprzywilejowanej i dysponują odpowiednią siłą, by wspólnie wywarły presję na państwa trzecie, szczególnie te leżące w wysoko rozwiniętych częściach świata (np. USA, Kanada, Japonia, Australia, Rosja) i zażądały usunięcia stron internetowych zawierających materiały przedstawiające wykorzystywanie seksualne dzieci. UE powinna być bardziej stanowcza wymagając od ICANN (2) prowadzenia odpowiedzialnych działań.

1.6

EKES pragnie, aby jako zadanie priorytetowe potraktowano usunięcie stron internetowych zawierających materiały przedstawiające wykorzystywanie seksualne dzieci, a jeżeli ich usunięcie nie jest możliwe, zablokowano je. W tym kontekście EKES mógłby, po przeprowadzeniu konsultacji z zainteresowanymi stronami i społeczeństwem obywatelskim, sporządzić opinię w sprawie skutków zarówno usuwania takich stron, jak i ich blokowania.

1.7

EKES zachęca państwa członkowskie do skorzystania z możliwości, jaka się jawi dzięki nowej dyrektywie, do otwarcia debaty w sprawie określenia minimalnego wieku przyzwolenia w Europie. W związku ze zjawiskami mobilności, imigracji i zmieniających się wartości społecznych w Europie należy przeprowadzić debaty i konsultacje w sprawie wpływu różnego rodzaju „tradycji” w tym kontekście.

1.8	EKES zaleca, aby Komisja przedstawiła jasne definicje określonych pojęć, które mogłyby powodować dwuznaczności przy przenoszeniu ich do systemów ustawodawstwa krajowego.

1.9	EKES wzywa, aby w dyrektywie przedstawiono jednolite terminy ostateczne dla wszystkich państw członkowskich. W stosownych przypadkach EKES posunąłby się dalej, sugerując, aby bieg terminu przedawnienia rozpoczynał się w chwili, gdy ofiara osiągnie wiek 18 lat.

1.10

EKES w jego pracach wspierają organizacje pozarządowe i specjaliści zajmujący się ochroną dzieci. Ich zalecenia dotyczące nowej dyrektywy można znaleźć na odpowiednich stronach internetowych (3). EKES wyraża uznanie dla godnej pochwały pracy wszystkich organizacji pozarządowych działających na całym świecie na rzecz ochrony dzieci oraz dla instytucji europejskich, Rady Europy i ONZ za stworzenie mechanizmów prawnych w dziedzinie ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym.

2. Kontekst i cele nowej dyrektywy

2.1

UE uznała prawa dzieci w art. 3 traktatu lizbońskiego i w Karcie Praw Podstawowych, szczególnie w jej art. 24, która ustanawia wyraźne zobowiązanie do działania w celu zapewnienia dzieciom niezbędnej ochrony. Wymaga się, aby we wszelkich działaniach związanych z dziećmi na pierwszym miejscu zawsze stawiać interes dziecka, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach dziecka. Założenie to znalazło swoje odzwierciedlenie w ukierunkowanych działaniach służących propagowaniu, ochronie i wypełnianiu praw dziecka w ramach polityki wewnętrznej jak i zewnętrznej UE, włącznie ze strategią UE na rzecz młodzieży.

2.2

Nowa dyrektywa, zgodna z wnioskami dotyczącymi zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz w sprawie ochrony pokrzywdzonych, a także z założeniami programu Bezpieczniejszy Internet, prezentuje bardziej szczegółowe zasady postępowania oraz przepisy prawa karnego państw członkowskich w zakresie ochrony dzieci. Zwiększona zostanie skuteczność środków zapobiegawczych na terenie UE, co pozwoli uniknąć sytuacji, w których przestępcy przenosiliby się do państw członkowskich o mniej rygorystycznym prawodawstwie, aby tam popełniać swoje przestępstwa. Wspólne definicje umożliwiłyby propagowanie wymiany wspólnych, użytecznych danych, zwiększyłyby stopień porównywalności danych i ułatwiłyby współpracę międzynarodową.

2.3

Nowa dyrektywa obejmie następujące kwestie:

—	Nowe przestępstwa popełniane w środowisku technologii informacyjnych, włącznie z nowym przestępstwem polegającym na nagabywaniu w internecie dzieci dla celów seksualnych.

—	Pomoc w dochodzeniu przestępstw i wnoszeniu aktów oskarżenia.

—	Ściganie przestępstw popełnionych za granicą przez obywateli UE i rezydentów, tak aby zapewnić ich ściganie nawet jeżeli popełnili oni przestępstwa poza terytorium UE.

—	Nowe przepisy dotyczące ochrony ofiar, mające na celu zagwarantowanie im łatwego dostępu do środków ochrony prawnej i oszczędzenia cierpień związanych z udziałem w postępowaniach karnych.

—	Zapobieganie przestępstwom poprzez działania koncentrujące się na osobach, które popełniły przestępstwo w przeszłości, mające na celu zapobieżenie recydywie oraz ograniczenie dostępu do pornografii dziecięcej w internecie.

3. Uwagi ogólne dotyczące uzasadnienia

3.1

Mając na uwadze, że „Przy podejmowaniu jakichkolwiek środków służących zwalczaniu tych przestępstw pierwszorzędne znaczenie musi mieć najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, zgodnie z Kartą podstawową Unii Europejskiej oraz Konwencją o prawach dziecka”, EKES popiera decyzję poszanowania zasady pomocniczości przy równoczesnym uaktualnieniu, rozszerzeniu i wzmocnieniu prawodawstwa krajowego. Państwa członkowskie muszą być w stanie zrezygnować z wymogu podwójnej karalności celem przyjęcia zasady jurysdykcji eksterytorialnej w zakresie przestępstw. Państwa członkowskie muszą dysponować kompetencjami umożliwiającymi im ściganie wszelkich form wykorzystywania seksualnego dzieci.

3.2

Należy skuteczniej wzmocnić już istniejące oraz nowe prawodawstwo; wymaga to nadzoru ze strony Komisji przy wsparciu Europolu i agencji wykonawczych, celem zagwarantowania, że zagadnienie ochrony dzieci będzie traktowane priorytetowo. Należy przyjąć wspólne zasady i kryteria dla określenia stopnia powagi przestępstw związanych z niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych i wykorzystywaniem dzieci. W tym kontekście EKES zaleca utworzenie platformy służącej wymianie najlepszych rozwiązań w reagowaniu na przedmiotowe przestępstwa z wykorzystaniem zarówno mechanizmów legislacyjnych i pozalegislacyjnych celem stworzenia narzędzi metodologicznych i opracowania szkoleń. Mechanizmy te powinny obejmować bliższą współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi celem wsparcia edukacji i podnoszenia poziomu wiedzy na poziomie lokalnym.

3.3	Sprawy o szczególnym oddźwięku, szczególnie takie, w przypadku których mogą wchodzić w grę implikacje polityczne, religijne lub powiązania z innymi sprawami, muszą być poddane przejrzystemu monitoringowi na poziomie UE celem uniknięcia ich ponownego wystąpienia (4).

3.4

Celem wzmocnienia mechanizmów zapobiegania i zmniejszenia stopnia podatności ofiar na zagrożenia, dyrektywa powinna być również zgodna z pozostałymi dziedzinami polityki UE, takimi jak polityka bezpieczeństwa społecznego, edukacyjna, rodzinna, zatrudnienia oraz dotycząca agendy cyfrowej. Grupy dzieci szczególnie narażone na niebezpieczeństwo to dzieci pochodzące z rodzin imigranckich, azylantów, małoletni pozostający bez opieki, dzieci w trudnej sytuacji społecznej, wykluczone lub niepełnosprawne, dzieci objęte opieką zastępczą oraz dzieci żyjące w rodzinach, w których stosowano przemoc i wykorzystywanie.

3.5

Dane pochodzące z instytucji zajmujących się egzekwowaniem prawa z USA i z Europy wykazują silne powiązanie między pobieraniem z internetu materiałów ukazujących wykorzystywanie seksualne dzieci jeszcze nieumiejących mówić a wykorzystywaniem seksualnym dzieci poza internetem. Uzależnienie stopnia kary wyłącznie od stopnia kontaktu może spowodować, że więcej dzieci (szczególnie bardzo małych) będzie narażonych na wykorzystywanie seksualne.

3.6

92 % materiałów internetowych przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci znajduje się na serwerach w USA, Europie i w Rosji (5). Zdaniem EKES-u Komisja Europejska, Rada i Parlament Europejski znajdują się w mocnej i uprzywilejowanej pozycji, pozwalającej im wywrzeć nacisk na kraje nienależące do UE, szczególnie leżące w wysoko rozwiniętych częściach świata, aby wymóc na nich usunięcie stron internetowych zawierających treści przedstawiające wykorzystywanie seksualne dzieci.

3.7

Istnieje potrzeba skuteczniejszego propagowania „kultury bezpieczeństwa internetowego” oraz europejskiej agendy cyfrowej (6) wśród obywateli. Biorąc pod uwagę rosnącą liczbę przypadków wymieniania się za pośrednictwem sieci peer-to-peer zdjęciami przedstawiającymi wykorzystywanie seksualne dzieci (7) oraz uwodzenia na internetowych portalach społecznościowych, należy podjąć natychmiastowe działania mające na celu zidentyfikowanie i ściganie przestępców, zarówno tych, którzy oglądają tego rodzaju strony i zdjęcia, jak i tych, którzy są właścicielami odpowiednich stron internetowych. Należy także prześledzić i wstrzymać transakcje finansowe podejmowane celem uzyskania dostępu do zdjęć przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci. Istnieją odpowiednie technologie umożliwiające wyśledzenie wszystkich ogniw powiązań pedofilskich i UE powinna bardziej zdecydowanie domagać się odpowiedzialnych działań ze strony ICANN (8).

3.8

Dyrektywa zdecydowanie skupia się na „najlepszym interesie dziecka” oraz „ochronie dzieci”. Niemniej jednak, ogólnie rzecz ujmując, w dyrektywie brakuje szczegółów dotyczących środków zapobiegawczych, które mają zostać wdrożone. Zapobieganie musi stać się europejskim priorytetem i należy poświęcić mu równą uwagę, co prawodawstwu. Komisja dysponuje niewielkimi kompetencjami w zakresie prewencji, jednakże, w ramach zakresu dyrektywy, powinna tworzyć i propagować mechanizmy umożliwiające innym wdrażanie środków zapobiegawczych.

3.9

W kontekście zapobiegania można wystąpić o dalsze środki finansowe celem rozszerzenia zakresu programów Komisji (np. DAPHNE i programu ramowego) oraz opracowanie nowych programów, które zostaną zrealizowane przez partnerów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie. EKES uważa, że skutecznym mechanizmem zapobiegania mogłoby być edukowanie społeczeństwa na temat istnienia konkretnych przepisów prawa umożliwiających karanie określonych zachowań szkodliwych dla dzieci.

3.10

Najważniejsze w zapobieganiu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci jest interweniowanie; należy je stosować w połączeniu ze stosowaniem sankcji prawnych. Dlatego też EKES zaleca, aby w części „Podstawa i cele wniosku” do sformułowania „Cele szczegółowe stanowiłyby: skuteczne ściganie przestępstw, ochrona praw pokrzywdzonych oraz zapobieganie wykorzystywaniu dzieci i ich niegodziwemu traktowaniu w celach seksualnych” dodać „ poprzez działania obejmujące również szybkie identyfikowanie dzieci będących ofiarami przez odpowiednio wyszkolony personel oraz prowadzenie nakierowanych na dziecko interwencji obejmujących ofiarę i przestępcę ”.

3.11

Należy poświęcić uwagę opracowaniu działań zapobiegawczych i ściganiu wykorzystywania oraz handlu zdjęciami za pośrednictwem sieci peer-to-peer . Ze względu na coraz częstsze przypadki dzielenia się plikami i przypadki uwodzenia na portalach społecznościowych, należy podjąć natychmiastowe działania celem zidentyfikowania i ścigania osób dopuszczających się wykorzystywania, zarówno oglądających strony, jak i dostawców usług internetowych oferujących hosting takich stron.

3.12

We wniosku („Podstawa i cele wniosku”) podkreślono, że „spora mniejszość dzieci w Europie mogła paść ofiarą napaści na tle seksualnym w okresie dzieciństwa”. Należy pamiętać również o zagrożeniach, na jakie narażone są dzieci mieszkające poza Europą: dzieci są dziećmi niezależnie od tego, w jakiej części świata mieszkają, i należy je chronić przed podróżującymi przestępcami seksualnymi z Europy, którzy wykorzystują seksualnie dzieci z innych krajów europejskich lub pozaeuropejskich.

3.13	Termin „pornografia dziecięca” (w tytule, w definicjach i w całym tekście) należy zastąpić terminem „ obrazy lub materiały przedstawiające wykorzystywanie seksualne dzieci ”. Pornografia jest powiązana z erotyką.

3.14

„Turystyka”: w dyrektywie (motyw 9) stosuje się termin „dziecięca turystyka seksualna”. Termin, którego obecnie używają eksperci i organizacje pozarządowe brzmi „podróżujący przestępcy seksualni” (9). „Turystyka” kojarzy się z wakacjami i przyjemnościami, jak podkreślono w poprzedniej opinii EKES-u poświęconej ochronie dzieci przed podróżującymi przestępcami seksualnymi (10).

3.15

„Tradycje” (motyw 7): „Niniejsza dyrektywa nie reguluje polityki państw członkowskich w zakresie czynności seksualnych podejmowanych dobrowolnie (…) w trakcie rozwoju człowieka, z uwzględnieniem różnych tradycji kulturowych i prawnych”. EKES zaleca, aby w związku ze zjawiskami mobilności, imigracji i zmieniających się wartości społecznych w Europie przeprowadzono debaty i konsultacje w sprawie wpływu różnych „tradycji” w tym kontekście. Konsultacje oraz implikacje prawne powinny objąć również praktyki kulturowe, takie jak np. okaleczenie genitaliów kobiecych, które można by uznać za wykorzystywanie seksualne dzieci.

3.16

„Publicznie dostępne” (motyw 13): „Pornografia dziecięca (…) nie może być interpretowana jako wyrażanie opinii. W celu zwalczania tego zjawiska należy ograniczyć obieg materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci poprzez utrudnienie sprawcom wprowadzania takich materiałów do publicznie dostępnych stron internetowych”. Dyrektywa musi służyć zapobieganiu publikowania materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci w jakimkolwiek medium (11) i w jakiejkolwiek formie. Termin „wizualnie” nie obejmuje wszystkich rodzajów dostępnych materiałów, dyrektywa więc powinna obejmować również niewizualne materiały przedstawiające seksualne wykorzystywanie dzieci. Ponadto w dyrektywie należy również uwzględnić koncepcję „swobody artystycznej” oraz „wyrażania opinii”, zapewniając, że żadna z nich nie zostanie źle zinterpretowana w kontekście materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci. Dlatego też tekst art. 2 lit. b) zawierający definicję „pornografii dziecięcej” należy zmienić, jak następuje: w i): „ wszelkie materiały ukazujące dziecko (…) ”, w ii): „ wszelkie przedstawienia organów płciowych (…) ” oraz w iii) „ wszelkie materiały ukazujące osobę wyglądającą na dziecko (…) ”.

3.17

W kontekście „zachęcania dostawców usług internetowych do dobrowolnego opracowania kodeksów postępowania oraz wytycznych w zakresie blokowania dostępu do takich stron internetowych” (motyw 13) EKES podkreśla, że priorytetem musi być usunięcie treści u źródła, a dopiero gdy okaże się to niemożliwe (poza UE), zablokowanie dostępu do takich stron. Na terenie UE powinno stać się to wymogiem prawnym jeżeli branże, dostawcy usług internetowych, podmioty gospodarcze i finansowe, takie jak firmy wydające karty kredytowe rzeczywiście poważnie podchodzą do swojego zobowiązania zwalczania wykorzystywania seksualnego dzieci.

4. Szczegółowe uwagi co do konkretnych artykułów dyrektywy

4.1	Art. 1 („Przedmiot”) powinien zawierać „sankcje w zakresie niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania dzieci oraz prezentowania materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci ”.

4.2	Art. 2 ust. 2) iv): „realistyczne obrazy dziecka uczestniczącego” – należy dodać „ lub przedstawionego jako uczestniczące ”.

4.3	Art. 2 ust. b): należy skreślić słowo „głównie”, ponieważ odciąga ono uwagę od sformułowania „w celach seksualnych”.

4.4	Art. 2 ust. e): usunąć wyjątki dotyczące „państw i organów publicznych wykonujących władzę państwową oraz publicznych organizacji międzynarodowych”. W kontekście osób prawnych nie może być mowy o bezkarności związanej z wykorzystywaniem seksualnym dzieci.

4.5

Art. 3 ust. 3 i art. 8 dotyczące „dobrowolnych czynności seksualnych”: w odniesieniu do zdania „Uczestnictwo w czynnościach seksualnych z dzieckiem, które nie osiągnęło przewidzianego w prawie krajowym wieku przyzwolenia” należy zauważyć, że w definicji UNCRC oraz w definicji europejskiej dziecko określa się mianem osoby, która „nie ukończyła 18 roku życia”, dlatego też terminologia ta jest sprzeczna. Częściowo poświęcono temu uwagę w art. 8 („Dobrowolne czynności seksualne między rówieśnikami”). Ponadto art. 3, 4, 5 i art. 8 nie dotyczą dobrowolnych czynności seksualnych między dziećmi w wieku przyzwolenia lub starszymi. Zdaniem EKES-u kwestia ta wymaga bardziej szczegółowych dyskusji i głębszego wyjaśnienia. EKES zachęca państwa członkowskie do skorzystania z okazji, jaką jest przyjęcie nowej dyrektywy, do określenia minimalnego wieku przyzwolenia w całej Europie. Bardziej szczegółowego wyjaśnienia wymaga również pojęcie „zbliżonego wieku”.

Art. 3 ust. 4 i): w świetle liczby przypadków mających miejsce w rodzinach, „odpowiedzialność rodzicielską” należy wyszczególnić jako stosunek zaufania. Byłoby to zgodne z art. 5 UNCRC. Dodatkowo należy skreślić termin „uznany” w odniesieniu do „stosunku zaufania, autorytetu lub wpływu na dziecko”: jest to związane z obawami dotyczącymi wydarzeń w Europie obejmującymi nie tylko szajki pedofilskie ale również rodziny, instytucje religijne, edukacyjne oraz opieki zastępczej. Ważne jest, aby nie było absolutnie żadnej możliwości skorzystania z ochrony przed ściganiem, przesłuchaniem lub wglądem w akta przez osoby z kręgów władzy, zarówno ze świata polityki, jak i organizacji religijnych.

4.6	Art. 3 ust. 5: przestępstwa związane z wykorzystywaniem seksualnym powinny obejmować również „ekshibicjonizm”, wyszczególniony w wykazie praktyk, po przyjęciu akceptowalnej definicji ekshibicjonizmu przez Komisję (12).

4.7	Art. 4 ust. 2, ust. 3, ust. 4 i ust. 5 dotyczą „udziału w przedstawieniach pornograficznych” i bezpośredniego zaangażowania w nie prawdziwego dziecka. Może tu dojść do pomyłki z art. 5 dotyczącym „przestępstw związanych z pornografią dziecięcą”. Celem uniknięcia pomyłki wskazane byłoby wyjaśnienie.

4.8	Art. 4–8, odnośnie do słów „świadomy” i „umyślny”: w dyrektywie należy zawrzeć jasne definicje tych terminów.

4.9	Art. 4 ust. 1: termin „umyślny” należy skreślić, ponieważ jego zastosowanie umożliwia przestępcom twierdzenie, że nie znali wieku ofiary i w ten sposób uniknięcie kary (13).

4.10	Art. 4 ust. 8: „Podejmowanie czynności seksualnych (…)” powinno obejmować „ lub wyrażenie zgody na podjęcie ” i umożliwiać ściganie „ niezależnie od tego czy popełniono akt seksualny ”.

4.11	Art. 6 („Nagabywanie dzieci do celów seksualnych”) należy rozszerzyć o różne formy uwodzenia, w tym uwodzenie przez osoby dorosłe będące opiekunami oraz uwodzenie poza internetem.

4.12	Art. 7 i art. 9: zgodnie z pozostałą częścią dyrektywy, w artykułach tych należy określić wymiar kary dla danego przestępstwa.

4.13	Art. 7 ust. 3 lit. b): Część podróżujących przestępców to przestępcy przypadkowi, korzystający z okazji do wykorzystania seksualnego, gdy takowa zostanie zaoferowana. Dlatego też EKES zaleca, aby karalna była „ organizacja podróży w celu popełnienia przestępstw, o których mowa w art. 3–7 ”.

4.14	Art. 8: Stwierdzenie „ o ile czynności te nie są związane z żadnym nadużyciem ” należy zastąpić stwierdzeniem „ o ile czynności te nie były związane z przymuszeniem ”.

4.15	Art. 9 („Okoliczności obciążające”) może objąć również „i) przestępstwo popełniono z użyciem szczególnej przemocy lub pod groźbą jej użycia lub wyrządziło ono albo mogło wyrządzić dziecku poważną szkodę”.

4.16	Biorąc pod uwagę szkody, jakie tego rodzaju przestępstwa wyrządzają dzieciom, które padają ich ofiarami, odczuwalnymi nawet w życiu dorosłym, EKES zaleca, aby te przestępstwa nie ulegały przedawnieniu, ani nie wygasał obowiązek ich ścigania.

4.17

Art. 10 i art. 12 nie uwzględniają przestępców przemieszczających się, ich zapisy nie są wystarczające, by zapobiec podróżowaniu przestępców. Przygotowując swoją poprzednią opinię (14) EKES współpracował z organizacją ECPAT (15) i zalecił, co następuje:

—	przeprowadzanie weryfikacji przy naborze i wydawanie zakazów pracy;

—	dwustronne porozumienia o współpracy;

—	umowy o deportacji skazanych przestępców;

—	wykorzystanie zakazu opuszczania kraju (Foreign Travel Order – FTO).

4.18

Art. 11 („Odpowiedzialność osób prawnych”): osoby prawne powinny być pociągane do odpowiedzialności w każdym przypadku, gdy umożliwiły popełnienie przestępstwa, niezależnie od tego, czy osiągnęły dzięki temu korzyść, czy nie. Dlatego też należy skreślić zwrot „popełnione na ich korzyść” (przez jakąkolwiek osobę).

4.19	Art. 12 lit. b) („Sankcje wobec osób prawnych”): ten artykuł należy zmienić nie tylko po to, aby zakazać przestępcy prowadzenia działalności gospodarczej, ale również aby zapobiec podjęciu przez niego „jakiejkolwiek działalności” obejmującej kontakt z dziećmi.

4.20

Art. 13 („Nieściganie lub niestosowanie kar wobec pokrzywdzonego”): w artykule tym należy „ zagwarantować ”, a nie tylko „wprowadzić możliwość” odstąpienia od ścigania lub orzeczenia kar wobec dzieci biorących udział w bezprawnych działaniach będących bezpośrednią konsekwencją tego, że padły ofiarą tych przestępstw.

4.21

Art. 14 dotyczy „dochodzenia i ścigania”. Aby dochodzenie i ściganie było skuteczne, należy przyjąć odpowiedni przepis dotyczący dostępu do funduszy na szkolenia, doradztwo oraz badania w zakresie nowych i dopiero pojawiających się technologii. Proces dochodzenia musi być w pełni przejrzysty. W artykule tym powinien również znaleźć się zapis dotyczący braku możliwości przedawnienia w przypadku niektórych przestępstw.

4.22	Art. 14 ust. 2 dotyczący „wystarczającego okresu”: państwa członkowskie powinny w sposób elastyczny stosować zasadę przedawnienia, tak aby mogły również uwzględnić wagę wpływu przestępstwa na życie, zdrowie i samopoczucie ofiary.

4.23

EKES zaleca, aby w dyrektywie zapisano, że bieg terminu przedawnienia określony w prawie krajowym rozpoczyna się z chwilą osiągnięcia przez ofiarę pełnoletniości. Następnie EKES zaleca, aby Komisja prowadziła działania mające na celu harmonizację krajowych terminów przedawnienia celem uniknięcia nieporozumień lub pomyłek w przypadku wszczęcia przez organy prawa dochodzeń transgranicznych.

4.24	W art. 14 ust. 3 „(…) dysponowały skutecznymi narzędziami (…)”, niezbędne jest zagwarantowanie istnienia w pełni przeszkolonego personelu zdolnego posługiwać się tymi narzędziami.

4.25

Art. 15 dotyczy propagowania „zgłaszania”, jednakże nie określa szczegółowo mechanizmów i funduszy mających służyć skutecznemu wspomaganiu przeprowadzania szybkich interwencji przez profesjonalistów zajmujących się dziećmi. Biorąc pod uwagę niską liczbę zgłaszania przypadków popełniania przestępstw o podłożu seksualnym przeciwko dzieciom, w państwach członkowskich należy stworzyć skuteczne i dostępne mechanizmy zgłaszania.

4.26

Celem zachęcenia do niezwłocznego zgłaszania podejrzenia lub rzeczywistych przypadków niegodziwego traktowania i wykorzystywania seksualnego ważne jest zagwarantowanie, że profesjonaliści dokonujący zgłoszenia w dobrej wierze będą chronieni przed roszczeniami na mocy prawa karnego i cywilnego, skargami wnoszonymi do komisji etyki zawodowej lub dochodzeniami w sprawach o naruszenie zasad poufności.

4.27

Art. 16 ust. 1 lit. d) („Jurysdykcja i koordynowanie ścigania”) nie obejmuje żadnych aspektów dotyczących ekstradycji podejrzanych. Kwestię tę objęto w art. 5 protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ o prawach dziecka, należy ją poruszyć również w dyrektywie Komisji. W tym samym artykule sformułowanie „(…) osoby prawnej mającej siedzibę na terytorium (…)” należy rozszerzyć o „ (…) mającej siedzibę lub działającej (…) ”.

4.28	Art. 16 ust. 2: w zdaniu „(…) jego jurysdykcja obejmowała sytuacje (…) o których mowa (…) w art. 3 i 7 (…)”, EKES zaleca dodanie art. 3, 4, 5, 6 i 7.

4.29

Art. 16 ust. 3: nie może być mowy o wyjątkach, jeżeli państwa członkowskie chcą chronić dzieci globalnie. Dlatego też należy skreślić odstępstwo „Państwo członkowskie może zdecydować, że nie zastosuje norm jurysdykcyjnych (…) lub że zastosuje je jedynie w szczególnych przypadkach lub okolicznościach, o ile przestępstwo zostało popełnione poza terytorium tego państwa”.

4.30

Art. 17 ust. 1: odnośnie do zdania „udzielana jest pomoc (…)” EKES zaleca, aby każde państwo członkowskie zagwarantowało, że będące dziećmi ofiary przestępstw objętych art. 3–7 będą mogły korzystać z odpowiedniej i specjalistycznej pomocy, włącznie z zakwaterowaniem w bezpiecznym miejscu, z pomocy medycznej i psychologicznej oraz edukacji. Państwa członkowskie powinny zagwarantować, że usługi te będą świadczyć wyszkoleni profesjonaliści, którzy poszanują pochodzenie i tożsamość kulturową dziecka, jego płeć i wiek (16). Dzięki zastosowaniu tego rodzaju środków obniżony zostanie poziom narażenia oraz zwiększony poziom zapobiegania.

4.31	Art. 19: dotyczący „dochodzeń w sprawach karnych”: kwestie te są ujęte w art. 8 protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ o prawach dziecka, który należy uwzględnić w dyrektywie Komisji.

4.32	Ponadto EKES zaleca wprowadzenie odniesienia do wytycznych znajdujących się w rezolucji ONZ ECOSOC 2005/20 w sprawie środków ochrony dzieci będących ofiarami i świadków przestępstw (17).

4.33

Wiele dzieci niegodziwie traktowanych przez swoich rodziców, którzy je sprzedali, lub przez dorosłych zaangażowanych w prostytucję straciło zaufanie do rodziców, co oznacza, że należy odbudować podstawę zaufania między dorosłymi a dzieckiem, zanim rozpocznie się dochodzenie. Dlatego też państwa członkowskie muszą odnaleźć dzieci będące ofiarami i odbudować ich życie, np. poprzez zaoferowanie im zakwaterowania, opieki, ochrony i dostępu do specjalistycznej pomocy psychologicznej, jak również wspierać wykonywanie prawa celem karania przestępstw przeciwko dzieciom.

4.34	Art. 19 lit. e): po sformułowaniu „liczba przesłuchań była jak najmniejsza i były one przeprowadzane tylko w tych przypadkach, gdy jest to niezbędne do celów postępowania karnego” należy dodać sformułowanie „ lub aby zagwarantować bezpieczeństwo i dobre samopoczucie dziecka ”.

4.35

Art. 21 („Blokowanie dostępu do stron internetowych”) należy przeformułować (18). Priorytetowo należy potraktować raczej usuwanie stron niż blokowanie ich; blokowanie powinno być jedynie środkiem drugorzędnym w przypadkach, gdy strony nie da się usunąć. Blokowanie może być środkiem stosowanym równorzędnie z usuwaniem stron jako taktyka krótkoterminowa, mająca na celu przerwanie dostępu i ochronę niewinnych użytkowników przed narażeniem na treści zawierające przykłady wykorzystywania seksualnego dzieci (19). W tym artykule należy wymagać od państw członkowskich natychmiastowych działań zmierzających do usunięcia danej strony internetowej.

4.36

Jeżeli natychmiastowe usunięcie nie jest możliwe, wysiłki powinny być kierowane na śledzenie ruchów i działalności na stronach internetowych związanych z rozpowszechnianiem treści przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci, tak by dostarczyć uprawnionym organom i międzynarodowym organom ścigania informacji, które umożliwią następnie usunięcie takich treści i wszczęcie dochodzenia w sprawie osób odpowiedzialnych za ich rozpowszechnianie. EKES zaleca:

—	podejmowanie wysiłków na międzynarodową skalę przez organizacje prowadzące rejestry nazw domen oraz właściwe organy w celu usuwania domen powiązanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci;

—	zwiększenie wysiłków na rzecz śledzenia działalności polegającej na wymienianiu się plikami, włącznie z wymianą w sieciach peer-to-peer.

4.37

Art. 21 ust. 2: należy również poczynić wysiłki w celu nakazania lub zagwarantowania w inny sposób, że instytucje finansowe podejmą działania celem wyśledzenia i przerwania przepływu transakcji finansowych prowadzonych za ich pośrednictwem, co ułatwia dostęp do materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci.

5. Inne kwestie, których włączenie do dyrektywy należy rozważyć

5.1	W dyrektywie nie wspomina się o ochronie danych: ochrona dzieci powinna być ważniejsza od ochrony danych i swobody wypowiedzi w niektórych, ściśle zdefiniowanych okolicznościach, zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka.

5.2	Na poziomie UE należy zacieśnić współpracę organów ścigania, a także przyjąć krajowe i międzynarodowe systemy zarządzania dotyczące przestępców oraz system powiadamiania o zaginionych dzieciach.

5.3	Nie poświęca się uwagi przypadkom niegodziwego traktowania dzieci, kiedy to przestępcami są inne dzieci. Tego rodzaju sytuacje należy traktować jako przypadki wyjątkowe, które mógłby objąć art. 9. Poświęca się im jedynie krótki komentarz dotyczący programów interwencyjnych w art. 20 (20).

5.4

W pełni respektując zasadę pomocniczości, EKES wzywa państwa członkowskie do rozważenia podjęcia konkretnych środków zmierzających do zagwarantowania, że osoby zajmujące się ochroną ofiar będą miały dostęp do niezbędnych mechanizmów ochrony i wsparcia psychologicznego, celem uniknięcia pogorszenia się ich stanu psychicznego. Z punktu widzenia interesu personelu powinno to być traktowane jako wymóg obowiązkowy, a nie opcja wybierana na zasadzie dowolności.

5.5

EKES wyraża uznanie dla Komisji Europejskiej za odnotowanie większej potrzeby „wymiany informacji i doświadczeń w dziedzinie ścigania przestępstw, ochrony i prewencji, podnoszenia świadomości, współpracy z sektorem prywatnym oraz zachęcania do samoregulacji”. W tym kontekście EKES podkreśla potrzebę uwzględnienia miejsca pracy. Dzięki temu pracodawcy i pracownicy byliby świadomi swoich obowiązków w zakresie zgłaszania przypadków niezgodnych z prawem działań, które mogą po raz pierwszy ujrzeć światło dzienne w miejscu pracy lub w relacjach z klientami czy dostawcami (21).

5.6

EKES zauważa, że z wdrożeniem postanowień nowej dyrektywy nie wiążą się żadne dodatkowe koszty. Jednakże potrzeba więcej środków, w tym na prowadzenie dochodzeń, kampanie informacyjne, szkolenia, usługi w zakresie pomocy prawnej i doradczej celem zagwarantowania, że niegodziwemu traktowaniu dzieci położymy kres w jak najkrótszym czasie.

5.7

Wreszcie, EKES zaleca ustanowienie międzynarodowego organu ścigania, który będzie zajmował się przypadkami wykorzystywania seksualnego dzieci na całym świecie, wynajdywaniem i ściganiem osób rozpowszechniających treści prezentujące wykorzystywanie seksualne dzieci oraz ochroną dzieci przed cierpieniem. Wiele taktyk (22) mogłoby się okazać skuteczne w minimalizowaniu dostępności odnośnych treści. Zastosowane w skali globalnej mogłyby zagwarantować, że międzynarodowe działania przeciwko przedmiotowym przestępstwom będą skuteczniejsze, szybsze i posłużą jako skuteczniejszy środek odstraszający.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Patrz odniesienie w opinii EKES-u Dz.U. C 317 z 23 grudnia 2009 r., str. 43. „Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych”, z 25 października 2007 r., dostępna na stronie http://conventions.coe.int/Treaty/EN/treaties/Html/201.htm. Państwa, które nie podpisały do tej pory wspomnianej Konwencji to Czechy, Węgry, Łotwa i Malta

(http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=201&CM=&DF=&CL=ENG).

„Protokół fakultatywny ONZ do Konwencji praw dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii”. Przyjęcie: maj 2000 r. Wejście w życie: styczeń 2002 r. Dostępny na stronie

http://www2.ohchr.org/english/law/crc-sale.htm. Następujące państwa nie podpisały jeszcze protokołu fakultatywnego: Czechy, Finlandia, Irlandia, Luksemburg i Malta (http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-11-c&chapter=4&lang=en).

(2) Internetowa Korporacja ds. Nadawania Nazw i Numerów.

(3) IWF (www.iwf.org.uk), ECPAT International (http://www.ecpat.com), Save the Children (www.savethechildren.org), Missing Children Europe (www.missingchildreneurope.eu), Amnesty International (www.amnesty.org).

(4) W szeregu ostatnio opisywanych przypadków wykorzystywania, z których kilka ujawniono dzięki interwencji państwa, wykazano systematyczne i zakrojone na szeroką skalę wykorzystywanie w instytucjach religijnych, w szajkach pedofilskich oraz w szkołach i sierocińcach. Wiele z tych spraw było przez lata ukrywane celem ochrony reputacji i wizerunku różnych osób i instytucji.

(5) http://www.iwf.org.uk/documents/20100511_iwf_2009_annual_and_charity_report.pdf.

(6) http://ec.europa.eu/information_society/digital-agenda/index_en.htm.

(7) W ramach projektu ISIS ustalono, że za pośrednictwem sieci wymiany plików peer-to-peer co minutę wymieniane są tysiące plików zawierających obrazy seksualnego wykorzystywania dzieci. „Supporting Law Enforcement in Digital Communities through Natural Language Analysis”, International Workshop on Computational Forensics, Springer Lecture Notes in Computer Science 5158 (2008), s. 122-134.

(8) Internetowa Korporacja ds. Nadawania Nazw i Numerów.

(9) CEOP.

(10) Zob. przypis 1.

(11) Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 61.

(12) Tę kwestię podkreślono ostatnio przy okazji pewnej sprawy w Portugalii.

(13) ECPAT zaleca przepis odwracający przeprowadzenie ciężaru dowodu związanego z wiekiem osoby znajdującej się w materiałach ukazujących wykorzystywanie seksualne dzieci, tak aby należało ono do osób produkujących, rozpowszechniających i/lub posiadających tego rodzaju materiały. Takie kroki podjęto już w Holandii.

(14) Zob. przypis 1.

(15) ECPAT – skrót od ang. End Child Prostitution, Child Pornography and the Trafficking of Children for Sexual Purposes („Położyć kres prostytucji dziecięcej, pornografii z udziałem dzieci i handlowi dziećmi w celach seksualnych”) – posiada specjalny status doradcy przy Radzie Gospodarczo-Społecznej ONZ (ECOSOC).

(16) Deklaracja i plan działania z Rio de Janeiro na rzecz zapobiegania wykorzystywaniu seksualnemu dzieci i nastolatków i położenia mu kresu.

(17) Zob.: http://www.un.org/docs/ecosoc/documents/2005/resolutions/Resolution%202005-20.pdf.

(18) Zob. Raport Internet Watch Foundation na temat blokowania i usuwania stron internetowych.

(19) http://www.iwf.org.uk/public/page.148.htm.

(20) Szacuje się, że około jedna trzecia przestępców seksualnych wykorzystujących dzieci to osoby poniżej 18 roku życia (May-Chahal i Herzog, 2003).

(21) EKES zaproponował europejski projekt pt.: „Europa przeciwko wykorzystywaniu seksualnemu dzieci – POWIEDZ NIE!”. Zob. opinia cytowana w przyp. 1.

(22) Zob. Raport Internet Watch Foundation.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/145

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Poprawa funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w Europie”

COM(2009) 591 wersja ostateczna

2011/C 48/25

Sprawozdawca: Pedro NARRO

Współsprawozdawca: József KAPUVÁRI

Dnia 28 października 2009 r. Komisja, działając zgodnie z art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Poprawa funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w Europie”

COM(2009) 591 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w dniu 31 sierpnia 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z dnia 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 121 głosami – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Sprawozdania i komunikaty opracowane w ostatnich latach przez Komisję Europejską zawierają analizy wskazujące na słabości i braki w funkcjonowaniu łańcucha wartości. Zmienne ceny, spekulacja, sprzedaż poniżej kosztów, brak przejrzystości, upowszechnianie się nieuczciwych i antykonkurencyjnych praktyk oraz nierówne siły w negocjacjach to problemy wpływające na przyszłość całego sektora żywnościowego i zagrażające dalszemu istnieniu tzw. europejskiego modelu rolnictwa.

1.2 W komunikacie „Poprawa funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w Europie” Komisja dokładnie określa priorytetowe obszary działania. Jednakże EKES wyraża żal z powodu powolnego przyjmowania propozycji i zwraca się do Komisji o szybsze podejmowanie decyzji w dziedzinie, która wymaga pilnych i konkretnych działań o natychmiastowych skutkach. Odnowiona Grupa Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego powinna wkrótce wznowić prace i stać się kluczowym elementem nowej, rodzącej się polityki dla tego sektora.

1.3 Powodzenie tej nowej polityki zależeć będzie w znacznej mierze od zaangażowania Komisji Europejskiej, państw członkowskich i wszystkich uczestników łańcucha. Konieczne jest wspólne i skoordynowane działanie w tym sektorze, który charakteryzuje się istotnymi różnicami między poszczególnymi rynkami krajowymi i poszczególnymi produktami. Unia Europejska powinna zdecydowanie odgrywać główną rolę w tych działaniach i wspierać zarówno dostosowanie istniejących instrumentów, jak i nowe środki sprzyjające bardziej zrównoważonemu rozwojowi omawianego łańcucha i jego większej konkurencyjności.

1.4 Analiza inicjatyw podjętych dotychczas wobec łańcucha dostaw żywności wykazuje ograniczoną skuteczność samoregulacji i dobrowolnych porozumień. EKES popiera wprowadzanie dobrowolnych mechanizmów, stwierdza jednak, że bez organów kontroli i skutecznych kar niemożliwe jest położenie kresu systematycznemu łamaniu tych reguł przez najsilniejszych uczestników łańcucha.

1.5 Zmianom postaw podmiotów gospodarczych towarzyszyć powinno uregulowanie rynków, które stałoby się podstawą nowego kierunku rozwoju sektora rolno-spożywczego. Celem nadania systemowi większej przejrzystości konieczne byłoby udoskonalenie zawierania umów i sektorowa analiza możliwości ustanowienia wiążących warunków lub obowiązku zawierania umów na piśmie. Wiele celów wskazanych w komunikacie Komisji może zostać osiągniętych tylko dzięki odpowiednim i proporcjonalnym środkom.

1.6 Jeśli chodzi o kodeksy najlepszych praktyk, UE powinna brać przykład z inicjatyw krajowych i wdrożyć skuteczny mechanizm kontroli i kar poprzez utworzenie urzędu europejskiego rzecznika praw konsumentów. Istotna jest nie tylko treść kodeksów najlepszych praktyk, lecz także zapewnienie ich skuteczności i wysokiego stopnia ich stosowania.

1.7 Prawo konkurencji – tak krajowe, jak i wspólnotowe – powinno zostać znacznie zmienione, by sprzyjać solidnej organizacji sektora, zapewnić elastyczne funkcjonowanie łańcuchów dostaw i zagwarantować bezpieczeństwo prawne podmiotów, z korzyścią dla konsumentów. Wnioski Grupy Wysokiego Szczebla ds. Mleka (1) oraz konkluzje prezydencji hiszpańskiej związane z komunikatem w sprawie łańcucha dostaw żywności (2) współbrzmią z postulatami EKES-u na rzecz elastyczniejszego stosowania prawa konkurencji ze względu na specyfikę rolnictwa.

1.8 EKES stwierdza dużą koncentrację popytu, zwłaszcza w sektorze wielkich detalistów, która kontrastuje z rozproszeniem podaży i ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie łańcucha wartości. Rozwój i zwiększenie roli organizacji międzybranżowych może przyczynić się do lepszej organizacji sektora produkcji. Wobec takich wyzwań należy podjąć dogłębną refleksję nie tyle nad rozmiarami organizacji producentów, ile nad sposobem przekształcenia ich w skuteczne instrumenty w rękach rolników służące wprowadzaniu produktów na rynek. Organizacje producentów nie mogą być jedynym skutecznym instrumentem służącym lepszej organizacji podaży produktów rolnych.

1.9 EKES nalega, by Komisja Europejska prowadziła refleksję nie tylko nad tym, jak skoncentrować podaż, lecz by podjęła także zdecydowane działania w zakresie popytu i kontrolowała przypadki nadużycia pozycji dominującej oraz określone nieuczciwe i antykonkurencyjne działania, które często nie podlegają skutecznej kontroli ze strony władz krajowych i wspólnotowych.

1.10 Konsumentom europejskim potrzebne są odpowiednie, przewidywalne i stabilne ceny i cenniki. Środki zaproponowane w komunikacie będą miały większą skuteczność, jeżeli zostaną szeroko upowszechnione i jeżeli decyzje konsumentów nie będą zniekształcane. Ośrodki monitorujące ceny będą użytecznymi instrumentami pod warunkiem, że nie będą się ograniczały do rejestrowania cen, lecz będą mogły szybko reagować na ewentualne zniekształcenia w ich ewolucji.

2. Streszczenie komunikatu Komisji

2.1 Komisja Europejska uznaje niezwykle istotną rolę, jaką odgrywa łańcuch dostaw żywności – rolnicy, przemysł i handel – w gospodarce europejskiej (3). W istocie, nadzór nad funkcjonowaniem łańcucha dostaw żywności stał się jednym ze wspólnotowych priorytetów politycznych. Ogłoszenie komunikatu „Poprawa funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w Europie” jest skutkiem tej słusznej troski europejskiego prawodawcy i ma na celu wprowadzenie konkretnych środków na szczeblu krajowym i wspólnotowym, które mają się przyczynić do poprawy sytuacji w tej dziedzinie.

2.2 W komunikacie wysunięto szereg konkretnych propozycji w odniesieniu do każdej z trzech kwestii dotyczących łańcucha dostaw żywności, o których mowa w tym dokumencie. Celem wspierania zrównoważonych stosunków Komisja pragnie walczyć z nieuczciwymi praktykami i nadzorować sprawy związane z konkurencją. Priorytetem jest nadal zwiększenie przejrzystości w ramach łańcucha, co ma zostać osiągnięte dzięki walce ze spekulacją i uruchomieniu europejskiego instrumentu monitorowania cen produktów żywnościowych. Ponadto, by zwiększyć konkurencyjność, Komisja postanowiła dokonać przeglądu systemu etykiet oraz przepisów dotyczących środowiska naturalnego, ograniczyć praktyki dostaw lokalnych i wzmocnić pozycję negocjacyjną rolników poprzez takie instrumenty, jak organizacje producentów.

2.3 W listopadzie 2010 r. Komisja powinna opublikować sprawozdanie na temat stopnia stosowania głównych zaproponowanych środków, któremu towarzyszyć będzie kolejny komunikat poświęcony nadzorowaniu rynków mniejszościowych. Komisja postanowiła ponadto rozszerzyć mandat i skład Grupy Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego i przekształcić ją w autentyczne forum dyskusyjne poświęcone łańcuchowi dostaw żywności.

3. Uwagi ogólne

3.1 Opublikowanie omawianego komunikatu oraz inne inicjatywy wskazują na to, że w ostatnich latach sytuacja łańcucha dostaw żywności stała się dla UE jednym z priorytetów politycznych. Zmienność cen i nierówne siły uczestników tego łańcucha miały niekorzystne skutki dla konsumentów i producentów. Pomimo licznych analiz i propozycji opracowanych w ostatnich latach, nadal wiele jest zniekształceń sprzecznych z pożądanym zrównoważonym charakterem europejskiego modelu sektora rolno-spożywczego.

3.2 Oprócz zapewnienia odpowiedniego zaopatrzenia w żywność, strategiczne znaczenie ma również jakość. Z tego względu niezbędne jest przyznanie odpowiedniej ochrony produktom ze znakiem jakości. Jeżeli łańcuch dostaw żywności nie będzie działał wydajnie, wybór produktów może zostać ograniczony na jednolitym rynku, co stanowiłoby zagrożenie dla europejskiego modelu rolnictwa. Komisja już wcześniej wielokrotnie wspominała o sprzecznościach w funkcjonowaniu łańcucha dostaw żywności w Unii Europejskiej, lecz w komunikacie nie ma o tym mowy.

3.3 Brak równowagi w ramach europejskiego łańcucha dostaw żywności zagraża też interesom obywateli europejskich. Różnice między cenami surowców a cenami towarów konsumpcyjnych spowodowały, że struktura cen oddaliła się od rzeczywistości i zagraża w perspektywie długoterminowej uczestnikom łańcucha wartości oraz całemu porządkowi społeczno-gospodarczemu w UE. Sektor detaliczny jest w znacznej mierze skoncentrowany i zorganizowany. Utrzymuje ceny konsumpcyjne produktów żywnościowych pod stałą presją. Wielkie sieci sprzedające żywność mogą sobie na to pozwolić, gdyż dzięki określonym praktykom handlowym ich marża jest zasilana nie tylko przez konsumentów, ale także przez dostawców, na co wskazuje gwałtowny wzrost cen produktów rolnych w latach 2007 i 2008. Praktyki handlowe oparte na stosowaniu „podwójnej marży” są przyczyną poważnych problemów konsumentów i dostawców.

3.4 Coraz bardziej napięte stosunki między uczestnikami łańcucha dostaw żywności mają skutki gospodarcze, głównie negatywne, w wypadku rolnictwa, które przeżywa bezprecedensowy kryzys związany z ogólnym głębokim kryzysem gospodarczym.

3.5 EKES i Komisja są zgodne również co do priorytetowych dziedzin działania i co do konieczności pilnego wdrożenia nowych środków i konkretnych instrumentów celem poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w Europie. Konieczne są poważne zmiany umożliwiające nadanie działaniom nowego kierunku. W trosce o skuteczne stawienie czoła głównym wyzwaniom w sektorze rolno-spożywczym EKES opowiada się za większym zróżnicowaniem produkcji, ograniczeniem kosztów dzięki powiększeniu gospodarstw i poprawą strategii wprowadzania produktów na rynek.

3.6 EKES podziela główne wnioski Grupy Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego wynikające z prac, które niedawno przeprowadził w dziedzinie rolnictwa (4):

„Decydującą kwestię, komu przypadnie jaki udział w łańcuchu wartości, reguluje obecnie – zgodnie z duchem liberalizmu rynkowego – wyłącznie rynek. Jest to bardzo niezadowalająca sytuacja, zwłaszcza dla tych rolników, którzy często stają w obliczu spadających coraz bardziej cen producenta, podczas gdy koszty jednostkowe rosną. Muszą reagować na tę sytuację, podejmując środki, które często są sprzeczne z celami europejskiego modelu rolnictwa. Jako że w UE liczącej 27 państw członkowskich już teraz 15 sieci handlowych kontroluje 77 % rynku produktów spożywczych, EKES opowiada się za zbadaniem – podobnie, jak czyni się to obecnie w USA – czy prawo konkurencji jest wystarczające, by zapobiec istnieniu struktur dominujących na rynku oraz kontrowersyjnych praktyk umownych. Ważne jest zaangażowanie w ten przegląd wszystkich zainteresowanych stron.”

3.7 Powodzenie wszystkich tych inicjatyw zależeć będzie w znacznej mierze od zaangażowania Komisji Europejskiej, państw członkowskich i wszystkich uczestników łańcucha dostaw żywności. Konieczne są skoordynowane wysiłki różnych instancji i przegląd stosowania prawa konkurencji. Większość środków proponowanych przez Komisję Europejską została już wcześniej wprowadzona na szczeblu krajowym (5). W związku z tym należałoby przeanalizować podejście do danej problematyki w różnych krajach oraz skutki, często bardzo ograniczone, inicjatyw podjętych w państwach członkowskich. Tak było na przykład w wypadku uruchamiania centrów monitorowania cen lub wdrażania kodeksów najlepszych praktyk, które przy braku skutecznych narzędzi kontroli i stosowania nie pozwoliły na ograniczenie nadużyć.

3.8 W komunikacie przedstawiono ogólnie niektóre aspekty łańcucha dostaw żywności przeanalizowane szczegółowo na szczeblu krajowym i sektorowym. Punktem odniesienia dla innych krajów UE stały się wysiłki Francji podjęte celem zrównoważenia łańcucha dostaw żywności. Francuska ustawa w sprawie modernizacji rolnictwa idzie dalej niż komunikat Komisji: określa się w nim obowiązkowe ramy umów co do ilości i cen, wymaga włączenia obowiązkowych klauzul, zwiększa rolę organizacji międzybranżowych i ustanawia system mediacji i kar służący rozwiązywaniu ewentualnych sporów.

3.9 Na szczeblu sektorowym Komisja uznała, że pilnych działań wymaga sektor mleczarski. Z tego względu Grupa Wysokiego Szczebla ds. Mleka, utworzona w październiku 2009 r., wyszła w swej refleksji poza ramy komunikatu i skoncentrowała się na ustaleniu standardowych ram umownych, możliwościach rozwoju organizacji międzybranżowych i organizacji producentów oraz na ustanowieniu rynku terminowego w sektorze mleczarskim. Mając na uwadze liczne inicjatywy wspólnotowe, krajowe i sektorowe, EKES, świadomy złożoności i zakresu problemu, podkreśla konieczność stworzenia trwałych podstawowych ram wspólnotowych, popiera wymianę doświadczeń i domaga się lepszej koordynacji działań odpowiednich organów.

3.10 EKES wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność dostosowania przepisów do obecnej sytuacji łańcucha dostaw żywności. Głębokim zmianom, do których musi dojść w prawodawstwie krajowym i wspólnotowym, powinno towarzyszyć stworzenie nowych podstaw stosunków w ramach łańcucha dostaw żywności, sprzyjających współpracy oraz przejrzystości i sprawiedliwemu podziałowi zysków w całym łańcuchu wartości. Równocześnie z wprowadzeniem w tym sektorze instrumentów o charakterze wiążącym należy promować samoregulację. Warunkiem skutecznego funkcjonowania systemu jest zdecydowane dążenie do przejrzystości, co wymaga, by mechanizmy kontroli zapewniały wdrażanie ewentualnych dobrowolnych porozumień zawieranych między poszczególnymi uczestnikami łańcucha.

3.11 W komunikacie i towarzyszących mu dokumentach roboczych Komisja przedstawia właściwą analizę na temat zmienności cen. Jednakże niezbędna byłaby ocena, w jaki sposób niedawne zmiany w WPR, związane z jej przeglądem, wpłynęły na równowagę łańcucha dostaw żywności. Zniesienie narzędzi regulowania rynków rolnych (takich jak kwoty, interwencje, magazynowanie) miało negatywny wpływ na zmienność cen i zarządzanie rynkami, co powinno zostać uwzględnione w analizie budżetu wspólnotowego.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Dążenie do zrównoważonych stosunków na rynku

4.1.1 Komisja stwierdza w dokumencie, że istnieje asymetria między poszczególnymi ogniwami łańcucha. Ten brak równowagi znajduje swój wyraz w nieuczciwych praktykach handlowych i działaniach sprzecznych z zasadami konkurencji. W wypadku łatwo psujących się towarów, gdzie pole do negocjacji jest mniejsze, sytuacja taka jest jeszcze częstsza. EKES popiera dążenie Komisji do wzmocnienia systemu umów dzięki wspólnym zasadom określonym na szczeblu europejskim. Nawet gdyby ten aspekt miał mieć charakter dobrowolny, konieczne będzie przeanalizowanie pewnych sytuacji, w których można by prawnie ustalić obowiązek opracowania umowy i uwzględnienia określonych warunków.

4.1.2 W każdym wypadku Komisja powinna zapobiec sytuacjom, w których transakcje handlowe dotyczące produktów rolnych zawierane są bez dokumentów potwierdzających te operacje. Chodzi tu o wyeliminowanie tak częstych i zgubnych praktyk, jak ustalanie ceny kupna od rolnika dopiero w zależności od ceny sprzedaży osiągniętej przez pośrednika. W kontekście umów EKES uważa za konieczne stworzenie kodeksu najlepszych praktyk (6) i powołanie komitetu monitorującego jego stosowanie. Kodeks dobrego postępowania w handlu powinien zapewnić odpowiednie warunki dla negocjacji między uczestnikami łańcucha wartości z korzyścią dla konsumenta. Prawodawca europejski powinien położyć kres praktyce sprzedaży poniżej kosztów stosowanej jako normalna strategia przyciągania klienta oraz przeanalizować wpływ coraz częstszego tworzenia przez detalistów własnych marek na konkurencję, na decyzje konsumentów i na promocję wysokiej jakości produktów wytwarzanych w UE.

4.1.3 Stosowanie na szczeblu krajowym przepisów dotyczących konkurencji różni się znacznie w zależności od kraju. Takie same działania organizacji międzybranżowych są traktowane odmiennie w zależności od krajowego organu ds. konkurencji, który rozpatruje sprawę w danym państwie. W wielu krajach utrudniane są wszelkie inicjatywy producentów mające na celu poprawę zarządzania podażą. Sytuacja ta to nic nowego: pomimo prób zacieśnienia współpracy z Europejską Siecią Konkurencji nie udało się skutecznie skoordynować działań organów ds. konkurencji.

4.1.4 EKES opowiada się za ustanowieniem nowego modelu stosunków między konsumentami a producentami, który uprzywilejowuje rynki lokalne (możliwość wprowadzenia obowiązkowych kwot minimalnych) i zmierza do wyeliminowania pośrednictwa dzięki skróceniu łańcucha dostaw lub sprzedaży w miejscu produkcji. Komisja Europejska powinna wspierać inicjatywy producentów mające na celu skrócenie dystansu do konsumentów w dążeniu do zwiększenia wartości dodanej produktów i ochrony aspektu produktów żywnościowych dotyczącego kultury i tożsamości regionalnej.

4.1.5 Przegląd dyrektywy w sprawie opóźnień w płatnościach stał się okazją do ciekawej dyskusji na szczeblu europejskim na temat potrzeby skrócenia terminów płatności za produkty rolno-spożywcze. W wypadku łatwo psujących się towarów wskazane byłoby ustalenie maksymalnego terminu 30 dni od otrzymania towaru przez odbiorcę, a nie od daty wystawienia faktury. Oprócz lepszej kontroli opóźnień należy ustalić jasną definicję nadużyć w odniesieniu do praktyk i warunków umowy, a także ustanowić skuteczne narzędzia wyeliminowania takich nadużyć.

4.2 Przejrzystość w łańcuchu dostaw żywności

4.2.1 Zdaniem EKES-u konieczne jest zapewnienie przejrzystości cen (7). Stworzeniu nowego wspólnotowego instrumentu nadzoru cen produktów żywnościowych towarzyszyć powinny nowe kompetencje w zakresie kontroli i kar. EKES uważa, że należy przejść od nadzoru do działania, tak aby odpowiednie organy reagowały szybko i skutecznie, zanim pojawią się zniekształcenia w ewolucji cen.

4.2.2 EKES nie podziela poglądu, że większe możliwości dla konsumentów w zakresie porównywania cen oznaczają automatycznie lepszą przejrzystość w łańcuchu dostaw żywności. Większa przejrzystość i przewidywalność cen to tylko jeden z wielu czynników wpływających na tendencje i procesy kształtowania cen.

4.2.3 Godne uznania wysiłki Komisji Europejskiej w celu zharmonizowania i skoordynowania krajowych instrumentów nadzoru cen nie przyniosą skutku, jeżeli nie dojdzie do ujednolicenia elementów odniesienia w przekazywaniu danych o cenach. Czy przy gromadzeniu danych używane są te same podstawy odniesienia? Czy istnieją wspólne wytyczne dla tworzenia i funkcjonowania centrów monitorowania cen? Czy UE dysponuje organami zdolnymi do podjęcia działań, kiedy stwierdzony zostanie brak korelacji, anomalie lub nieuzasadnione wahania cen? Często dane przekazywane Komisji Europejskiej przez państwa członkowskie nie odpowiadają jednakowym kryteriom. Na przykład w wypadku owoców cytrusowych stwierdzono, że dane publikowane przez Komisję jako ceny producenta są w rzeczywistości cenami sprzedaży w sklepach, w których nie uwzględniono kosztów wprowadzania produktu na rynek. Te różnice w danych mogą prowadzić do zniekształcenia obrazu rzeczywistości, co utrudnia osiągnięcie celu polegającego na przejrzystości.

4.2.4 Środki zaproponowane w komunikacie będą skuteczne, jeżeli zostaną należycie upowszechnione. Jest to niezbędne wobec konieczności odpowiedniego informowania konsumentów. Ze względu na wzrost koncentracji przemysłu rolno-spożywczego i dystrybucji reputacja, jaką cieszą się marki, jest bardziej krucha, ze wszystkimi skutkami, jakie niesie to za sobą dla przedsiębiorstw.

4.3 Lepsza konkurencyjność i integracja w łańcuchu dostaw żywności

4.3.1 Komisja zbliża się ku końcowi bardzo ważnych prac mających doprowadzić do stworzenia jednolitego rynku produktów żywnościowych. Jednakże duże różnice cen między krajami są bezpośrednio związane z różnicami siły nabywczej. Nowe państwa członkowskie (UE-12) nie tylko nie zbliżają się do pozostałych, ale różnice wręcz nadal rosną. Z tego względu Komisja Europejska powinna wspierać nowe państwa członkowskie w dążeniu do ograniczenia różnic, aby osiągnąć właściwe funkcjonowanie jednolitego rynku. Jeżeli nie odwróci się ta tendencja, produkty pochodzące z UE-15 stopniowo tracić będą udział w rynku w nowych państwach członkowskich.

4.3.2 Łańcuch dostaw żywności charakteryzuje się dużym rozproszeniem sektora produkcji i silną koncentracją wielkich detalistów, co oznacza głęboki brak równowagi w ich wzajemnych stosunkach. EKES uważa, że wiele problemów zagrażających właściwemu funkcjonowaniu łańcucha dostaw żywności jest skutkiem szybszego i stałego rozwoju oraz koncentracji przedsiębiorstw znajdujących się na końcu łańcucha. Komisja Europejska, świadoma tego problemu, pragnie wspierać rozwój organizacji producentów (na przykładzie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw), aby ograniczyć rozproszenie podaży. EKES podkreśla jednak, że istotne jest nie tworzenie liczniejszych i większych organizacji producentów, ale lepsze zarządzanie nimi i poprawa ich potencjału w zakresie wprowadzania produktów na rynek, aby stały się skutecznym narzędziem dla rolników. EKES nalega, by Komisja Europejska wprowadziła nowe środki antykryzysowe i stabilizacyjne, jak np. instrument gwarantujący bezpieczeństwo dochodów. Pozytywne doświadczenia Kanady i USA w tej dziedzinie przemawiają za zastosowaniem w Europie tego środka, który został uznany za uzasadniony przez WTO.

4.3.3 Należy wzmocnić organizacje międzybranżowe i nadać im większą dynamikę dzięki wspólnym ramom działania. Niezbędne jest prawodawstwo europejskie pozwalające na ujednolicenie organizacji międzybranżowych i ich rozwijanie na jednakowych zasadach we wszystkich państwach członkowskich, tak by nie były one tylko zgrupowaniami sektorowymi zajmującymi się ogólną promocją. Niezbędne jest też wyeliminowanie przeszkód prawnych, które ograniczają bezpieczeństwo prawne tych organizacji w zakresie stabilizacji rynków. W tym celu w momencie uzgadniania porozumień międzybranżowych należy nadać im większe kompetencje, by nie podlegały one arbitralnym decyzjom krajowych organów ds. konkurencji.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Wnioski Grupy Wysokiego Szczebla ds. Mleka przyjęte 15 czerwca 2010 r.

(2) Konkluzje prezydencji przyjęte większością głosów przez Radę Ministrów Rolnictwa 29 marca 2010 r.

(3) Sektor rolno-spożywczy to 7 % miejsc pracy w UE i 5 % wartości dodanej.

(4) Reforma WPR w 2013 r., Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 35.

(5) W tym względzie Hiszpania jako pierwsza uruchomiła centrum monitorowania cen żywności. Francja przeprowadziła refleksję nad obowiązkowymi umowami, a Zjednoczone Królestwo postanowiło powołać rzecznika kontrolującego wdrażanie kodeksów najlepszych praktyk.

(6) Dz.U. C 175 z 28.7.2009.

(7) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 111.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/150

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Warianty wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r.”

COM(2010) 4 wersja ostateczna

2011/C 48/26

Sprawozdawca: Lutz RIBBE

Dnia 19 stycznia 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Warianty wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r.”

COM(2010) 4 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 lipca 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 112 do 11 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1	Komitet wolałby, żeby do 2010 r. osiągnięto cel z 2001 r. dotyczący powstrzymania zaniku różnorodności biologicznej oraz odtworzenia utraconych siedlisk i by komunikat w tej sprawie w ogóle nie był potrzebny. Jednak dążenia te niestety zakończyły się fiaskiem.

1.2

EKES dostrzega dwa zasadnicze problemy. Po pierwsze, cel zachowania różnorodności biologicznej dotąd nie zaistniał jeszcze w centrum działań politycznych. Po drugie, społeczeństwo jest zasadniczo pozytywnie nastawione do zagadnienia ochrony przyrody, niemniej jednocześnie trzeba stwierdzić rażące braki w wiedzy na temat ekologicznych zależności. Oba problemy są ze sobą związane i należy je rozwiązać poprzez nową koncepcję różnorodności biologicznej.

1.3	Trzeba się zastanowić, czy terminy stosowane zarówno przez polityków zajmujących się tą dziedziną, jak i przez organizacje, są zrozumiałe dla przeciętnego obywatela. Pojęcia takie jak: różnorodność biologiczna, gatunki czy funkcje ekosystemu zainteresują tylko nielicznych.

1.4

EKES popiera ambitne cele określone w wariancie 4. komunikatu Komisji, który został również przyjęty przez Radę ds. Środowiska i Radę Europejską. Aby zrealizować je w przyszłości, potrzebne będą zwiększone wysiłki. Należy także na wstępie ustalić, jakie nakłady finansowe i jakie zmiany polityczne będą konieczne (1).

1.5

Dlatego Komitet apeluje do Komisji i Rady Europejskiej, by nie ograniczać się do zmiany terminów przy tych samych celach, ale opracować wreszcie wiążącą koncepcję działania o jasnym harmonogramie, zdefiniowanych celach cząstkowych oraz wystarczających zasobach finansowych, która dotyczyłaby wszystkich służb Komisji i wskazywała zmiany konieczne na szczeblu państw członkowskich.

1.6	Zachowanie różnorodności biologicznej nie jest jedynie zadaniem dla polityki w zakresie środowiska. W długiej perspektywie jest to też zagadnienie ekonomiczne, więc także ministrowie gospodarki i finansów powinni się nim zainteresować.

1.7	Wobec przerażającej niewiedzy naszego społeczeństwa, jeśli chodzi o ekologiczne zależności, potrzebne są również działania wzmacniające politykę dotyczącą edukacji o środowisku przyrodniczym.

1.8	Reforma budżetowa oraz nowe ukierunkowanie wspólnej polityki rolnej, wspólnej polityki rybołówstwa, funduszy strukturalnych oraz innych istotnych dziedzin będą dobrym sprawdzianem tego, jak poważnie traktuje się zagadnienie ochrony różnorodności biologicznej w unijnej polityce.

1.9	Strategia „UE 2020” w obecnym kształcie nie odpowiada wyzwaniom związanym z zachowaniem różnorodności biologicznej. Nowa koncepcja różnorodności biologicznej musi wypełnić te braki, a następnie stać się integralną częścią owej strategii.

1.10

Zdaniem EKES-u, na szczeblu UE szczególne znaczenie mają następujące dziedziny:

—	zmiany w polityce rolnej i rybołówstwa,

—	utrzymanie i rozwijanie sieci NATURA 2000,

—	utworzenie i rozwijanie „zielonej infrastruktury” poprzez transeuropejską sieć różnorodności biologicznej,

—	uwzględnienie różnorodności biologicznej we wszystkich pozostałych dziedzinach polityki UE,

—	ofensywa edukacyjna na szczeblu UE.

1.11	Ważne jest znalezienie sposobów na ponowne i lepsze powiązanie rolnictwa z zachowaniem gatunków. Niektóre państwa członkowskie stosują już właściwe praktyki, które należy docenić i szeroko rozpropagować. Trzeba przedstawić rolnikom zachęty, które skłonią ich do określonych działań.

1.12	Oczekuje się, że Unia Europejska dobrze przygotuje się do 10. Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej i wniesie znaczący wkład do nowego globalnego strategicznego planu ochrony różnorodności biologicznej po 2010 r.

2. Komunikat Komisji

2.1

Komunikat Komisji został przygotowany w takiej formie, ponieważ UE nie udało się osiągnąć jednego z głównych celów polityki ochrony środowiska ostatniej dekady. W 2001 r. w Goteborgu Rada Europejska w ramach strategii zrównoważonego rozwoju wytyczyła cel powstrzymania do 2010 r. zaniku różnorodności biologicznej w UE oraz odtworzenia utraconych siedlisk. Jednak mimo przyjętego w 2006 r. planu działań UE na rzecz zachowania różnorodności biologicznej i mimo niezaprzeczalnego sukcesu utworzenia sieci NATURA 2000, zamierzeń tych nie osiągnięto.

2.2	Niniejsza opinia ocenia komunikat Komisji, który należy uznać za pierwszy krok w kierunku realizacji wspomnianego celu. W komunikacie przedstawiono możliwości rozwijania koncepcji i celów po 2010 r.

2.3

Wyczerpująco opisano argumenty za ochroną różnorodności biologicznej, nadając im odpowiedni akcent i znaczenie. Szczególną uwagę poświęcono globalnym kosztom i stratom dla gospodarek narodowych, wynikającym z utraty różnorodności biologicznej i idącego za tym ograniczenia funkcji ekosystemów. W sprawozdaniu TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity, Ekonomia ekosystemów i różnorodności biologicznej) oszacowano je na 50 mld EUR rocznie (!), a to oznacza, że w 2050 r. skumulowane straty dobrobytu wyniosą aż 7 % PNB.

2.4

Komisja jasno stwierdza, że zarówno ochrona różnorodności biologicznej, jak i ochrona klimatu to zadania wymagające dłuższej perspektywy czasu. Dlatego mająca powstać koncepcja różnorodności biologicznej powinna być przedsięwzięciem długoterminowym (do roku 2050), przy czym UE powinna określić swój cel cząstkowy na rok 2020, analogicznie do szczebla międzynarodowego.

2.5

Aby zrealizować cel wytyczony na 2020 r., decydenci polityczni mogą wybierać spośród czterech wariantów o różnym stopniu trudności:

— Wariant 1: Znaczne ograniczenie tempa utraty różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2020 r.

— Wariant 2: Powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2020 r.

— Wariant 3: Powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2020 r. i ich możliwie jak największa restytucja

— Wariant 4: Powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2020 r. i ich możliwie jak największa restytucja oraz zwiększenie wkładu UE w zapobieganie utracie różnorodności biologicznej na świecie

3. Ogólne uwagi na temat dotychczasowej polityki UE na rzecz różnorodności biologicznej

3.1	Bilans dotychczasowej unijnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej wypada niezbyt optymistycznie.

3.2	Przed 10 laty zobowiązano się w ciągu dekady powstrzymać zanikanie różnorodności biologicznej i zadbać o przywrócenie pierwotnego stanu siedlisk i systemów naturalnych.

3.3	I choć niemal co roku płynęły sygnały albo ze służb Komisji, albo od komisarzy, albo od Europejskiej Agencji Środowiska, że wytyczone cele wymagają znacznie większych wysiłków, to nie podjęto żadnych dodatkowych działań.

3.4	EKES nie był więc zaskoczony ubiegłorocznym stwierdzeniem, że celu sprzed 10 lat się nie osiągnie. W rozmaitych opiniach Komitet już nieraz zwracał uwagę, że jego zdaniem wdrażane działania polityczne są absolutnie niewystarczające (2).

3.5

Fiasko unijnych celów w zakresie różnorodności biologicznej nie wynika ani z braku wiedzy o niezbędnych krokach, ani z braku gotowości społeczeństwa obywatelskiego do uczestniczenia w działaniach. Główną przyczyną jest to, że politycy wyższy priorytet nadali krótkowzrocznym interesom ekonomicznym niż długoterminowemu oddziaływaniu funkcji ekosystemów. Nasz system gospodarczy nie sprzyja zrównoważonemu rozwojowi, lecz opiera się na nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych, co widać także na przykładzie różnorodności biologicznej.

3.6

Dlatego EKES z zadowoleniem odnotowuje, że Komisja wiele miejsca poświęca sprawozdaniu TEEB i wymienia tak istotne argumenty przemawiające za ekonomicznym znaczeniem różnorodności biologicznej. Komitet przestrzega jednak przed nadmiernym eksponowaniem wymiernej wartości różnorodności biologicznej, ponieważ

—	istnieje wiele ważnych powodów utrzymania różnorodności biologicznej, których nie wolno i nie da się spieniężyć, takich jak: własne prawo przyrody, koncepcja stworzenia, kulturowe znaczenie różnorodności lub też po prostu identyfikacja z naturą,

—	w żadnym wypadku nie wolno dopuścić do sytuacji, kiedy konieczność zachowania jednego gatunku uzależnia się od jego skalkulowanej wartości ekonomicznej.

3.7

Poza tym EKES obawia się, że sprawozdanie TEEB może spotkać taki sam los, jak sprawozdanie Sterna na temat zmian klimatu – jego ostrzeżenia przed długoterminowymi skutkami zmian klimatu dla gospodarki również nie przełożyły się na żadne polityczne działanie. Znamienne jest, że ministrowie finansów i gospodarki dotąd nawet pobieżnie nie zajmowali się sprawozdaniem TEEB.

3.8

EKES uważa, że w obecnej sytuacji nie może chodzić o to, by niegdysiejsze cele z 2001 r. przedstawić jako nowe, czyli termin ich realizacji z 2010 r. przesunąć na rok 2020, a do 2050 r. zarysować nową wizję – nawet jeśli tak dalekosiężne plany mają duże znaczenie. Chodzi raczej o to, by ocenić dotychczasową politykę wraz z jej instrumentami, a następnie wreszcie opracować oraz wdrażać lepsze i w całej rozciągłości skuteczniejsze środki. Nowa unijna strategia na rzecz różnorodności biologicznej na rok 2020 musi więc zawierać nie tylko konkretne, wymierne cele cząstkowe i końcowe, ale także jasne, wiążące plany praktycznej realizacji oraz jednoznaczny zakres odpowiedzialności. Poza tym należy zadbać o wystarczające finansowanie.

4. Ogólne uwagi dotyczące komunikatu

4.1	EKES odczytuje komunikat Komisji jako impuls do rozpoczęcia nowej debaty wśród decydentów politycznych UE, która ma dać wyraźny sygnał społeczeństwu oraz jasno nakreślony zakres zadań odpowiedzialnym służbom. EKES popiera takie podejście.

4.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje rezolucję Rady UE ds. Środowiska z 15 marca 2010 r., która w zasadzie przychyliła się do wariantu 4. Przestrzega się jednak przed przejściem nad tym do porządku dziennego bez wyciągania faktycznych konsekwencji, tak jak to uczyniono w 2001 r., gdyż wówczas nowe cele mogłyby zakończyć się takim samym fiaskiem, jak te z 2001 r.

4.3

Komitet uważa, że podjęcie tego zagadnienia „tylko” przez Radę ds. Środowiska nie wystarczy i wzywa, by zajęły się nim także inne składy Rady. W komunikacie Komisji wyraźnie stwierdzono, że obok wymiaru ekologicznego i etycznego, utrata różnorodności biologicznej ma także wymiar ekonomiczny. Dlatego EKES oczekuje, że problematyką tą zajmą się przede wszystkim również ministrowie gospodarki i finansów, że obliczy się, ile środków w najbliższych latach trzeba będzie ująć w planach budżetowych i z jakimi jeszcze zmianami w gospodarce i polityce będzie się to wiązało.

4.4

Jest szczególnie rozczarowany, że w przeciwieństwie do roku 2001 tym razem Rada Europejska nie wysłała jeszcze żadnego prawdziwego sygnału. W nowej strategii „UE 2020”, której celem są rzekomo postępy w dążeniu do „ekologicznej Europy”, ani razu nie pojawiają się takie pojęcia jak: różnorodność biologiczna, siedliska, ochrona przyrody, ochrona gatunków czy ochrona różnorodności zasobów genetycznych. O bioróżnorodności wspomniano jedynie dwa razy, i to tylko półsłówkiem w związku z zagadnieniem efektywnego korzystania z zasobów. Także w konkluzjach Rady Europejskiej z marca 2010 r. tej ważnej kwestii nie poświęcono odrębnego rozdziału. Przy omawianiu kwestii z zakresu polityki klimatycznej potwierdzono jedynie decyzję Rady ds. Środowiska z 15 marca 2010 r.

4.5	Nie ma złudzeń, że znaczenie utrzymania różnorodności biologicznej wciąż jeszcze nie pojawiło się w centrum politycznej refleksji i działania. A przecież ten fatalny i nie do przyjęcia przekaz dotrze do europejskiej opinii publicznej, która sama ma spore braki, jeśli chodzi o wiedzę i działanie.

4.6	Nowa koncepcja różnorodności biologicznej musi bardziej jednoznacznie określać zakres odpowiedzialności, np. relacje między UE, państwami członkowskimi, regionami i gminami, między gospodarką, stowarzyszeniami i społeczeństwem, ale także w ramach samych służb Komisji Europejskiej.

4.7

EKES podziela zdanie Komisji, że różnorodność biologiczna jest zadaniem przekrojowym i międzysektorowym. I dlatego mająca powstać nowa strategia na rzecz różnorodności biologicznej musi być bezwzględnie zintegrowana ze strategią „EU 2020” oraz dyskutowana, traktowana z należytą powagą i zdecydowanie wdrażana przez wszystkie służby Komisji, także przez np. te zajmujące się rolnictwem, energetyką i transportem. Wszystkie służby Komisji, przyjmując strategię „EU 2020” wraz ze zintegrowaną koncepcją różnorodności biologicznej, muszą się zobowiązać do współpracy przy jej realizacji. Wiąże się z tym także współdziałanie przy badaniu zgodności ich programów wsparcia i rozporządzeń z wymogami ochrony przyrody i ewentualne ich dostosowywanie.

4.8

EKES oczekuje, że jesienią 2010 r. Komisja opublikuje szczegółowy wykaz tych obszarów polityki, w których niedostatecznie uwzględniono cele dotyczące różnorodności biologicznej, ponieważ w przedłożonym komunikacie zaledwie mimochodem wspomniano o brakach w tym zakresie. Jednocześnie należy przeanalizować, dlaczego strategia na rzecz różnorodności biologicznej z 2006 r., która obejmowała mimo wszystko 160 działań, nie przyniosła efektów.

4.9	Nowa koncepcja różnorodności biologicznej musi wskazać instrumenty i zmiany polityczne, jakimi zamierza się te braki zniwelować.

4.10

Nadchodząca reforma budżetowa oraz nowe ukierunkowanie polityki rolnej, polityki rybołówstwa i funduszy strukturalnych jako zasadniczych obszarów polityki unijnej będą też swojego rodzaju sprawdzianem dla unijnej polityki różnorodności biologicznej – i to zarówno pod kątem jej od lat postulowanego zintegrowania z innymi dziedzinami polityki, jak i pod kątem wymaganych środków finansowych (Wydatki Unii na zachowanie różnorodności biologicznej stanowią 0,1 % budżetu. Jednocześnie wiele innych wydatków negatywnie wpływa na różnorodność biologiczną).

4.11	W tym kontekście EKES wskazuje na podstawowe znaczenie rolnictwa dla zachowania różnorodności biologicznej. Wiele gatunków powstało w wyniku tradycyjnych metod upraw, które dziś – zwykle ze względów ekonomicznych – nie mają już racji bytu.

4.12	Dlatego tak ważne jest znalezienie sposobów na ponowne i lepsze powiązanie rolnictwa z zachowaniem gatunków. Niektóre państwa członkowskie stosują już właściwe praktyki, które należy docenić i szeroko rozpropagować. Trzeba przedstawić rolnikom zachęty, które skłonią ich do określonych działań (3).

4.13

Szczególnej wagi nabiera ochrona bioróżnorodności morskiej. Znajomość zagadnień ekologii morza jest w większości społeczeństw UE niewielka i presja na rządy i instytucje odpowiedzialne za tę ochronę jest stosunkowo słaba. Należy rozważyć efektywność obecnych systemów ochrony zasobów morza oraz dołożyć starań, by ochronie tej nadać wyższą rangę w programach edukacyjnych i w zarządzaniu gospodarką.

4.14	Oczekuje się, że Unia Europejska dobrze przygotuje się do 10. Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej i wniesie znaczący wkład do nowego globalnego strategicznego planu ochrony różnorodności biologicznej po 2010 r.

5. Uwagi szczegółowe

5.1

Istniejące ustawy, regulacje i działania najwyraźniej nie wystarczają, by zapewnić różnorodność biologiczną. Innymi słowy: zanikanie różnorodności biologicznej jest wynikiem nie tyle stałego naruszania obowiązującego prawa, ale w znacznej mierze odbywa się właśnie w jego ramach. Jakże często działalność zgodna z zasadami ochrony przyrody okazuje się czynnikiem obniżającym konkurencyjność. Wprawdzie ekonomiczne znaczenie różnorodności biologicznej coraz częściej staje się tematem dyskusji fachowców, wciąż jednak brakuje w nich pełnego zrozumienia i akceptacji jej znaczenia. EKES liczy na to, że Komisja i Rada w szczególny sposób zajmą się tymi problemami i zastanowią się nad ich rozwiązaniem. Być może skuteczna okaże się internalizacja kosztów zewnętrznych, o którą nieraz apelowano, a którą wdrożono w szczątkowej formie.

5.2

Utrzymanie różnorodności biologicznej należy podkreślić zwłaszcza we wspólnej polityce rolnej. W wyniku reformy rolnej po 2013 r. kryteria utrzymania różnorodności biologicznej powinny stać się ważnym elementem WPR, aby zażegnać dotychczasowy konflikt pomiędzy ekonomicznym aspektem produkcji a troską o przyrodę.

5.3

Trzeba też konsekwentnie rozwijać pomysł „zielonej infrastruktury”, który pojawił się w komunikacie Komisji. Aby osiągnąć cele dotyczące różnorodności biologicznej, potrzeba nie tylko rozległego systemu obszarów chronionych, jaki jest obecnie opracowywany w ramach sieci NATURA 2000. Niezbędny jest także liniowy system połączeń biotopów, czyli w języku unijnym – transeuropejska sieć „Natura”. Mogą do niego należeć:

—	Szlaki dla wędrujących po ziemi gatunków zwierząt, takich jak wilk, ryś, niedźwiedź czy żbik, które składałyby się z liniowych struktur dla gatunków leśnych.

—	Połączenia brzegów zbiorników wodnych z terenami podmokłymi w ramach realizacji ramowej dyrektywy wodnej, przydatne dla gatunków żyjących na terenach podmokłych i nadbrzeżach (krajobraz otwarty).

—	Pasy pomiędzy polami uprawnymi, miedze, zagajniki, wielogatunkowe obszary zielone (równiny łąkowe), szlaki dla gatunków krajobrazu otwartego (połączenie z dopłatami rolnymi).

5.4

Tego typu sieć TEN-Natura służyłaby połączeniu obszarów NATURA 2000 i realizacji ramowej dyrektywy wodnej, a częściowo byłaby także odpowiedzią na zmianę klimatu. Gatunkom zwierząt wędrującym po ziemi umożliwiono by przemieszczanie się w reakcji na zmianę klimatu. Ale równie istotny wydaje się fakt, że taka sieć pozwoliłaby na wymianę różnych populacji jednego gatunku, które dotąd były od siebie odizolowane. A to z kolei jest podstawowym warunkiem ich przeżycia.

5.5	Aby zachować i dalej rozwijać obszary NATURA 2000, będące jak dotąd filarem unijnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej, Unia musi wreszcie zapewnić wystarczające wsparcie na ich rozwój i utrzymanie.

5.6

Komisja słusznie wskazuje na zróżnicowanie pod względem różnorodności biologicznej. Niektóre regiony mogą jeszcze szczycić się jej bogactwem, podczas gdy w innych, szczególnie wskutek ingerencji człowieka, różnorodność ta jest mocno ograniczona. Nie wolno jednak wyciągać z tego fałszywych wniosków – działania polityczne, a więc i przepływ środków, nie mogą koncentrować się tylko na tych jasnych punktach różnorodności biologicznej. Także i zwłaszcza regiony o ubóstwie różnorodności biologicznej potrzebują szerokiego wachlarza instrumentów politycznych, by zachować bądź odtworzyć funkcje ekosystemu. Z drugiej strony tych państw członkowskich, które w znacznym stopniu chronią przyrodę i dysponują sporym jej potencjałem, nie wolno „karać”, ale należy je nagradzać.

5.7

W polityce zachowania różnorodności biologicznej nie można przyjąć jedynie podejścia dotyczącego całego obszaru. Nowa unijna koncepcja różnorodności biologicznej powinna też zaakcentować pozytywne powiązania między ochroną klimatu a ochroną gatunków i w związku z tym udoskonalić działania na rzecz utrzymania i tworzenia torfowisk, terenów podmokłych i obszarów trawiastych, jak i zrównoważonych ekosystemów leśnych. Polityka energetycznego wykorzystywania biomasy nie może tych założeń podważać. By do tego nie dopuścić, należy wprowadzić kryteria zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju, które stosuje się także w innych dziedzinach (np. w odniesieniu do paszy).

5.8	EKES kolejny raz podkreśla, jak ważne będzie autentyczne rozbudzenie w społeczeństwie i w gospodarce świadomości znaczenia różnorodności biologicznej. Jeszcze nam do tego daleko, mimo wszelkich programów i pracy organizacji ekologicznych.

5.9

Trzeba zacząć już od podstawowych terminów, jakimi posługuje się ta polityka. Co przeciętny obywatel rozumie pod pojęciami „różnorodność biologiczna”, „gatunki” czy „funkcje ekosystemu”? Z wielu sondaży wyłania się obraz przerażającej niewiedzy o ekologicznych zależnościach. Jasne jest zatem, że ochrona przyrody nie jest tylko zadaniem dla ministrów środowiska – także w polityce edukacyjnej trzeba zadbać o przekazywanie niezbędnych podstaw wiedzy.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Dz.U. C 277 z 17.11. 2009, s. 62, punkty 1.4 i 1.5.

(2) Dz.U. C 195 z 18.8.2006, s. 88 i 96, Dz.U. C 161 z 13.9.2007, s. 53, Dz.U. C 97 z 28.4.2007, punkt 1.3.

(3) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 35.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/155

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi „Ochrona lasów i informacje o lasach w UE: przygotowanie lasów na zmianę klimatu”

COM(2010) 66 wersja ostateczna

2011/C 48/27

Sprawozdawca: Seppo KALLIO

Współsprawozdawca: Brendan BURNS

Dnia 17 maja 2010 r. Komisja, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

zielonej księgi „Ochrona lasów i informacje o lasach w UE: przygotowanie lasów na zmianę klimatu”

COM(2010) 66 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 31 sierpnia 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 –16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 121 do 2 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1

Komitet odnotowuje, że:

—	oczekuje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach znaczenie lasów jako odnawialnego zasobu naturalnego, źródła wielu funkcji ekosystemu oraz zasadniczego warunku wysokiej jakości życia ludzi będzie coraz większe;

—	zmiana klimatu prawdopodobnie wpłynie na podstawowe funkcje ekosystemu i, tym samym, na funkcje ekologiczne lasów;

—	przewiduje się, że zmiana klimatu zwiększy niepewność oraz częstotliwość szkodliwych dla środowiska zjawisk i zagrożeń na skalę międzynarodową, takich jak plagi szkodników, choroby, susze, powodzie, burze i pożary lasów;

—	coraz ważniejsza staje się zarówno rola aktualnych informacji o lasach w kontekście adaptacji gospodarki leśnej, jak też badań nad procesami decyzyjnymi dotyczącymi lasów.

1.2

EKES podkreśla, że:

—	należy zająć się w zrównoważony sposób różnymi funkcjami lasów, a nie tylko skupiać na ich ochronie;

—

zachowanie ekosystemu i związanych z nim funkcji ekologicznych, jak też zapewnienie pozostałych dóbr publicznych wymaga zachęt finansowych oraz dostarczenia informacji właścicielom lasów i innym podmiotom, jak np. wykonawcom usług w dziedzinie leśnictwa i podmiotom wykorzystującym drewno, które w praktyce odpowiadają za decyzje dotyczące lasów;

—	efekt domina i efekty mnożnikowe spowodowane zmianą klimatu można złagodzić dzięki zapobieganiu ryzyku i wcześniejszemu przygotowaniu się na sytuacje kryzysowe;

—	współpraca między państwami a podmiotami jest bardzo ważna dla kontroli zjawisk wykraczających poza granice oraz poprawy informacji o lasach.

1.3

EKES proponuje uwzględnić w różnych obszarach polityki UE zasadniczą rolę lasów i sektora leśnego w gospodarce ekologicznej, zgodnie ze strategią „Europa 2020”.

—	Polityka związana z leśnictwem, w tym strategia leśna i plan działań, powinna wspierać aktywną gospodarkę leśną i aktywne korzystanie z zasobów leśnych, jak również konkurencyjny charakter zrównoważonego i ekologicznego wykorzystywania drewna i jego produktów.

—	Należy zapewnić koordynację zagadnień związanych z leśnictwem z pozostałymi sektorami i strategiami, które wywierają wpływ na lasy, m.in. poprzez zwiększenie roli Stałego Komitetu ds. Leśnictwa oraz innych grup doradczych i komitetów (1) w unijnym procesie decyzyjnym dotyczącym lasów.

—	W polityce UE na rzecz rozwoju obszarów wiejskich należy uwzględnić ustalanie cen różnych funkcji ekosystemu i dóbr publicznych.

1.4

EKES zaleca, by Komisja:

—	posłużyła za przykład państwom członkowskim w zakresie koordynacji zagadnień związanych z leśnictwem z innymi sektorami i strategiami, krajami sąsiadującymi, a także innymi podmiotami, w odniesieniu do przewidywania przyszłych wydarzeń oraz zarządzania ryzykiem i zarządzania kryzysowego;

—	wsparła pozyskiwanie obiektywnych informacji na temat sektora leśnego, np. w ramach Międzynarodowego Roku Lasów 2011, tak aby zwiększyć akceptację tego sektora wśród właścicieli lasów, konsumentów i ogólnie społeczeństwa;

—	wsparła pozyskiwanie informacji na temat właściwości drewna i jego produktów, np. ich korzyści dla klimatu, aby propagować zrównoważoną konsumpcję i produkcję;

—	zleciła badanie na temat różnych podmiotów zaangażowanych w gromadzenie informacji na temat lasów oraz rodzaju tychże informacji;

—

we współpracy z platformą technologiczną skupiającą sektory związane z leśnictwem, ośrodkami badawczymi, organizacjami krajowymi i różnymi podmiotami w sektorze leśnym rozwinęła system informacji o lasach i system planowania oraz bazujące na nich sprawdzone rozwiązania, tak aby pomóc w lokalizacji nagłych wydarzeń, np. katastrof, i reagowaniu na nie;

—	w większym stopniu wsparła państwa członkowskie i inne podmioty w urzeczywistnianiu i monitorowaniu zrównoważonego leśnictwa oraz sporządzaniu i ujednolicaniu niezbędnych do tego informacji.

2. Kontekst i cele opinii

2.1

Celem omawianej zielonej księgi jest zachęcenie do udziału w ogólnoeuropejskiej debacie publicznej i zapoznanie się z opiniami na temat przyszłości polityki w dziedzinie ochrony lasów i informacji o lasach, jak również wniesienie wkładu w ewentualną aktualizację strategii leśnej UE, szczególnie w odniesieniu do kwestii związanych ze zmianą klimatu. Kwestie poruszone w zielonej księdze stanowią kontynuację rozważań ze wcześniejszej białej księgi Komisji „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania” (2).

2.2

W zielonej księdze nakreślono ogólną sytuację i wskazano na znaczenie lasów w UE, ich cechy charakterystyczne, funkcje oraz stojące przed nimi największe wyzwania. Przyjrzano się również zagrożeniom, które zmiana klimatu niesie dla funkcjonowania lasów, oraz opisano dostępne instrumenty ochrony lasów i systemy informacji o lasach.

2.3

Zgodnie z zasadą pomocniczości kwestie związane z polityką leśną leżą przede wszystkim w gestii państw członkowskich. Głównym zadaniem UE jest wnoszenie wartości dodanej do krajowych projektów i programów dotyczących leśnictwa, na przykład poprzez zwiększanie świadomości państw członkowskich na temat przyszłych wyzwań oraz przedstawianie zaleceń w celu szybkiej interwencji na szczeblu UE.

2.4

W niniejszej opinii rozważa się, w jaki sposób zmiana klimatu wpłynie na europejskie leśnictwo i ochronę lasów, a także wskazuje, jak należy rozwinąć kierunki polityki UE, by lepiej wesprzeć inicjatywy państw członkowskich w dziedzinie leśnictwa. Rozpatruje się również sposób, w jaki UE mogłaby ułatwić zarządzanie przyszłymi wyzwaniami, oraz potrzebę dalszych informacji. W tym kontekście ochrona lasów w UE powinna mieć na celu utrzymanie w przyszłości wszystkich funkcji produkcyjnych, społeczno-gospodarczych i ekologicznych lasów.

3. Utrzymywanie, równoważenie i wzmacnianie różnych funkcji lasu (pytanie 1)

3.1

Konwencje Narodów Zjednoczonych uznają znaczenie lasów w przeciwdziałaniu zmianie klimatu (3) i utrzymaniu różnorodności biologicznej (4). Na płaszczyźnie ogólnoeuropejskiej, zgodnie ze strategią leśną UE, państwa członkowskie zobowiązały się stosować podejście, które równoważy poszczególne funkcje lasów w oparciu o zrównoważoną gospodarkę leśną i zasadę wielofunkcyjności (5). Na szczeblu UE uwzględniono różne funkcje lasów w strategii leśnej UE i w Planie działań dotyczącym gospodarki leśnej UE, jak też w komunikacie na temat przemysłu związanego z leśnictwem (6). Na poziomie krajowym i regionalnym funkcjami lasów zarządza się m.in. poprzez programy leśne. Tak więc sektor leśny dysponuje politycznymi ramami służącymi utrzymywaniu, równoważeniu i wzmacnianiu różnych funkcji lasu. Natomiast potrzeba dalszych wysiłków, by skoordynować zagadnienia dotyczące lasów z innymi właściwymi sektorami i strategiami. Stały Komitet ds. Leśnictwa, pozostałe grupy doradcze i komitety związane z leśnictwem (7) oraz komisyjna grupa ds. leśnictwa skupiająca przedstawicieli poszczególnych służb mogłyby podjąć się tego zadania. Należy wzmocnić rolę Stałego Komitetu ds. Leśnictwa w unijnym procesie decyzyjnym dotyczącym lasów. Na szczeblu krajowym trzeba również zapewnić skuteczniejszą koordynację między sektorami w kwestiach związanych z lasami. Przykład, który daje Komisja, przyjmując wybiegające w przyszłość i międzysektorowe podejście, ma duże znaczenie dla podmiotów krajowych.

3.2

Oczekuje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach znaczenie lasów jako odnawialnego zasobu naturalnego, źródła funkcji ekosystemu oraz zasadniczego warunku wysokiej jakości życia ludzi będzie coraz większe. Dla przykładu, odpowiedzialni konsumenci (8) już stanowią pokaźną część rynku w wielu europejskich krajach. Zróżnicowane i zrównoważone wykorzystanie lasów oraz produktów i usług leśnych, a także niezbędne w tym celu zarządzanie umożliwiają tworzenie miejsc pracy, dochodów i dobrobytu na różnych poziomach i na wielu obszarach. Leśnictwo i przemysł związany z leśnictwem, produkcja drewna, produkty niedrzewne oraz turystyka leśna mają szczególne znaczenie dla miejscowych wspólnot. Ważne jest, by zgodnie ze strategią „Europa 2020” zapewnić właścicielom lasów, wykonawcom usług w dziedzinie leśnictwa i sektorom przemysłu zużywającym drewno odpowiednie warunki funkcjonowania, mając na uwadze coraz większą konkurencję o grunty dostępne pod produkcję drewna oraz o drewno do dalszej przeróbki i pozyskiwania energii. Coraz ważniejsza staje się również rola umiejętności w zakresie przekazywania informacji. Międzynarodowy Rok Lasów 2011 stanowi okazję do zwiększenia akceptacji sektora leśnego wśród konsumentów i społeczeństwa oraz do uwypuklenia zrównoważonej konsumpcji i produkcji poprzez wskazanie korzyści, jakie w porównaniu z innymi materiałami niosą ze sobą drewno i jego produkty dla przezwyciężenia zmiany klimatu (np. w zakresie składowania dwutlenku węgla, niskiej energii wbudowanej, wydajności cieplnej itp.).

3.3

Ekologiczne działania na rzecz ochrony lasów tradycyjnie zapewniane były poprzez cele strategiczne oraz przepisy, wytyczne i zalecenia służące osiągnięciu tych celów. Na przestrzeni ostatnich lat odpowiedzialność za funkcje ekosystemu i inne dobra publiczne w coraz większym stopniu przechodziła na właścicieli lasów i wykonawców usług w dziedzinie leśnictwa. By sprostać problemom ekologicznym, podmioty te potrzebują zarówno nowej wiedzy i informacji o różnych możliwościach interwencji, np. wspólnych projektach w celu poprawy opłacalności, jak też zachęt finansowych. Jednym z wyzwań jest oszacowanie wartości gospodarczej ochrony różnorodności biologicznej i dorzeczy rzek, wykorzystania do celów rekreacyjnych bądź składowania dwutlenku węgla.

3.4

Lasy oraz drewno i jego produkty mają do odegrania zasadniczą rolę w regulacji klimatu. Szczególne znaczenie ma ich zdolność do składowania dwutlenku węgla. Produkty drzewne mogłyby zastąpić inne produkty wytworzone z materiałów, które są mniej skuteczne w zwalczaniu zmiany klimatu. Na przykład materiały drewnopochodne wykorzystywane w budownictwie, wyposażeniu wnętrz i w meblach względnie długo pochłaniają dwutlenek węgla. Bioenergia pozyskiwana z drewna może do pewnego stopnia zastąpić energię z paliw kopalnych. W ramach przeciwdziałania zmianie klimatu cele i instrumenty polityki mogą zostać wykorzystane jako bodźce do stosowania bardziej ekologicznych materiałów, np. drewna i jego produktów.

3.5

W ostatnich latach szkody spowodowane burzami i pożarami lasów doprowadziły do bardzo ożywionych dyskusji na temat wpływu zmiany klimatu na ekosystem leśny, a w rezultacie na działalność związaną z leśnictwem. Znaczenie lasów dla regulacji klimatu i ochrony gleb w wymiarze lokalnym i regionalnym różni się na poszczególnych obszarach. Świadomość tej kluczowej roli zwiększyła się w ostatnich latach, co wynika z lepszego poznania obiegu wody i z doświadczeń suchych regionów.

4. Konsekwencje zmiany klimatu dla lasów i sektora leśnego (pytanie 2)

4.1

Zmiana klimatu zwiększy niepewność oraz zagrożenie dla środowiska związane z takimi zjawiskami, jak plagi szkodników, choroby, susze, powodzie, burze i pożary lasów. Kolejnym wyzwaniem jest globalizacja i związany z nią transport drewna i leśnego materiału rozmnożeniowego, co przyspiesza np. rozprzestrzenianie się szkodników poza ich naturalne obszary występowania. Wystąpienie ekologicznych zagrożeń lasów i sektora leśnego będzie miało wiele następstw społecznych i gospodarczych. Skutki gospodarcze mogą być wynikiem zmian wartości aktywów i warunków działalności przedsiębiorstw. Skutki społeczne mogą mieć charakter bezpośredni i przejawiać się zmianą warunków życia w wyniku zniszczenia lasów bądź pośredni, w wyniku negatywnego oddziaływania sytuacji ekonomicznej podmiotów na obszarach dotkniętych tymi zjawiskami. Tempo, w jakim pojawiają się zagrożenia dla środowiska, jest szczególnym wyzwaniem, np. dla rynków i logistyki. Potrzeba więcej informacji na temat potencjalnych przyczyn i skutków, tak aby zmniejszyć niepewność i móc zarządzać ryzykiem w kontekście zmiany klimatu.

4.2

Duża ilość zasobów leśnych i sprawna gospodarka leśna umożliwiają europejskim lasom dostosowanie się do różnych zmian. Jednakże w Europie istnieją znaczące różnice regionalne spowodowane różnicami w środowisku naturalnym i czynnikami społecznymi. Dla przykładu, ryzyko wystąpienia pożarów na suchych obszarach basenu Morza Śródziemnego poważnie się zwiększy w wyniku zmiany klimatu i działalności ludzkiej. Jeśli częstotliwość susz wzrośnie w innych regionach Europy, mogą na tym ucierpieć obszary występowania świerka. W wypadku łagodnych zim, kiedy ziemia nie zamarza, utrudniony zostanie wyręb drewna. Wzrasta również ryzyko zniszczeń poczynionych przez grzyby i insekty. Na obszarach, na których możliwości wyrębu są coraz mniejsze, może dojść do zniszczeń powodowanych przez burze i insekty. Konsekwencje dla właścicieli lasów i lokalnych gospodarek mogą być poważne, a ponadto może dojść do zmniejszenia różnorodności biologicznej lasów. Przekształcające się otoczenie biznesowe może zmienić względną przewagę różnych regionów, a tym samym wpłynąć na podział pracy między regionami i w społeczeństwie.

4.3

Szkodliwemu wpływowi zmiany klimatu można zapobiec dzięki planowaniu na wypadek sytuacji kryzysowych. Regularne analizy pomagają zarówno uniknąć niepożądanych efektów, jak i przewidzieć nagłe zmiany i katastrofy naturalne. Coraz ważniejsze staje się opracowywanie opartych na wielopoziomowych prognozach środków dostosowawczych i zapobiegawczych. Ważne jest również, by polityka i organa UE związane z leśnictwem, jak np. platforma technologiczna skupiająca sektory związane z leśnictwem, wspierały aktywną gospodarkę leśną i aktywne korzystanie z zasobów leśnych, a także pobudzały konkurencyjny charakter zrównoważonego korzystania z materiałów przyjaznych dla środowiska, takich jak drewno.

4.4

Efekt domina i efekty mnożnikowe można złagodzić dzięki wcześniejszemu przygotowaniu się na sytuacje kryzysowe, np. poprzez stworzenie mechanizmów reagowania, takich jak plany zarządzania ryzykiem, wyposażenie i sprawdzone rozwiązania. Szczególnie ważne są kwestie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy, w okresie zmian i podczas sytuacji kryzysowych.

5. Instrumenty dostępne w celu ochrony lasów (pytanie 3)

5.1

Na szczeblu krajowym i unijnym istnieją solidne podstawy prawne i szereg instrumentów służących ochronie lasów. Obok tradycyjnej ochrony terenów wykorzystuje się także ograniczenia w zakresie zarządzania oraz wymóg posiadania zezwolenia. Problemem dla sektora leśnego jest fragmentaryzacja istniejących przepisów i instrumentów, co prowadzi do ich wzajemnego nakładania się i potencjalnych niespójności.

5.2

Środki ochronne oparte na dobrowolnych mechanizmach okazały się opłacalne, zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw leśnych. Niemniej jednak wdrożenie takiego podejścia wymaga przekazywania umiejętności i informacji właścicielom lasów oraz pełnego pokrycia kosztów związanych z dobrowolnymi działaniami ochronnymi i utratą dochodów.

5.3

Największą niepewność budzi obecnie różnorodność lasów poza obszarami chronionymi, jako że nie dysponujemy wystarczającymi informacjami na ten temat. Ponadto cele dotyczące korzystania na większą skalę z biomasy w produkcji energii odnawialnej mogą wpłynąć na gospodarkę leśną i wycinanie lasów, a tym samym na różnorodność.

6. Gospodarka leśna i korzystanie z lasów (pytanie 4)

6.1

Europejski sektor leśny zazwyczaj charakteryzuje się długą koleją rębu, tak więc nowe techniki gospodarki leśnej mogą przynieść rezultaty dopiero po kilku dziesięcioleciach. Warunki społeczne i gospodarcze zwiększają presję na opracowanie nowych technik produkcji leśnej i zbiorów w lasach gospodarczych, jak np. drewno energetyczne o krótkim okresie rotacji lub przerzedzanie dojrzałych lasów. Warunki ekologiczne, takie jak zmiana klimatu, same mogą wzmocnić wpływ na środowisko nowych technik gospodarki leśnej. Stan lasów i zachodzące w nich zmiany są nieustannie monitorowane w kontekście dostosowywania gospodarki leśnej, tak aby można ją było dostrajać do potrzeb i realizacji celów. Decyzje dotyczące gospodarki leśnej i korzystania z lasów są podejmowane przez właścicieli lasów, którzy potrzebują informacji na temat dostępnych wariantów zarządzania i ich potencjalnych skutków. Planowane zarządzanie lasami przez właścicieli lasów jest jednym z możliwych rozwiązań.

6.2	Jednym ze sposobów wsparcia wysiłków zmierzających do zachowania różnorodności puli genetycznej leśnego materiału rozmnożeniowego i zapewnienia jego dostosowania do zmiany klimatu jest odpowiednie dostosowanie systemu kryteriów i wskaźników dotyczących zrównoważonego leśnictwa.

7. Adekwatność informacji o lasach (pytanie 5)

7.1

Gromadzenie informacji o europejskich lasach rozdzielone jest między trzy główne podmioty:

—	Komisję oraz finansowane przez nią agencje i projekty;

—	krajowe ośrodki badawcze i statystyczne;

—	przedsiębiorstwa i podmioty w sektorze leśnym.

7.2

Zgodnie z zasadą pomocniczości państwa członkowskie posiadają kompetencje w kwestiach, które ich dotyczą, a rola UE polega na wnoszeniu wartości dodanej poprzez wspólne działania. Krajowe ośrodki badawcze i statystyczne, takie jak publiczne inwentaryzacje lasów i urzędy statystyczne, zarządzają informacjami niezbędnymi do opracowywania i realizacji krajowej polityki leśnej. Obecne informacje o lasach w UE obejmują stan lasów, w tym pożary, a w niektórych wypadkach produkcję drewna i zastosowania końcowe, np. dane dotyczące produktów drewnopochodnych. Na organach krajowych spoczywa również odpowiedzialność za niektóre statystyki międzynarodowe. Eurostat odpowiada za statystyki dotyczące zasobów leśnych i produkcji drewna w UE oraz za dostarczanie informacji do międzynarodowych baz danych, np. kompilowanie i harmonizowanie danych krajowych (9). Ze względu na zobowiązania międzynarodowe Komisja wspiera również organa krajowe w harmonizacji danych (10). W procesie harmonizacji należy uwzględnić zarówno wymóg jednolitych statystyk, jak też krajowe i regionalne różnice w zawartości danych (np. wskaźniki dotyczące różnorodności). Komisja wdrożyła systemy monitorowania zjawisk mających skutki transgraniczne, takich jak zdrowie lasów (11) i pożary lasów (12), jak również wspólne systemy informacyjno-komunikacyjne (13).

7.3

Właściciele lasów i inne podmioty w sektorze leśnym zazwyczaj otrzymują informacje związane z prowadzoną przez nie działalnością od krajowych ośrodków badawczych i statystycznych bądź sektora prywatnego. Wytwarzają oni także informacje i przechowują je w swoich systemach informacyjnych funkcjonujących w czasie rzeczywistym. Coraz ważniejsza staje się rola bieżących informacji o lasach w kontekście zmieniających się warunków działalności przedsiębiorstw i adaptacji zarządzania zasobami leśnymi.

7.4

Kompletność, dokładność i aktualność informacji o lasach różni się w poszczególnych państwach członkowskich. Większość państw jest w stanie złożyć sprawozdanie na szczeblu krajowym ze swoich zasobów leśnych prawie co roku. Niektóre organa krajowe dostarczają też dokładnych i wiarygodnych sprawozdań rocznych na temat stanu zdrowia lasów, warunków panujących w lasach, potencjału produkcyjnego, bilansu dwutlenku węgla, ochronnej funkcji lasów oraz usług i rentowności lasów (14). W niektórych krajach UE informacje są niekompletne, niedokładne i nieaktualne. W celu harmonizacji statystyk międzynarodowych Komisja finansuje projekty badań i rozwoju oraz sieci współpracy (15). Główne niedociągnięcia w zakresie ochrony lasów i przezwyciężania zmiany klimatu to różnorodność lasów poza obszarami chronionymi, zrównoważone korzystanie z zasobów bioenergetycznych, ilość dwutlenku węgla magazynowanej w lasach, ilość pochłanianego dwutlenku węgla, w tym przez produkty drzewne, a także szybkie określenie zagrożonych terenów. Należy zwiększyć wsparcie dla podmiotów krajowych oraz usprawnić gromadzenie i ujednolicanie informacji.

7.5	Wyzwaniem dla generowania ujednoliconych informacji o lasach na szczeblu UE jest spora liczba podmiotów zaangażowanych w gromadzenie danych. Dlatego też należy przeprowadzić kompleksowe badanie i wskazać, kto zbiera jakiego rodzaju dane.

Bruksela, 15 września 2010 r..

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Grupa Doradcza ds. Leśnictwa i Korka Użytkowego, Komitet Doradczy ds. Polityki Wspólnoty w zakresie Leśnictwa i Przemysłu Związanego z Leśnictwem; decyzja Komisji 97/837/WE z dnia 9 grudnia 1997 r. zmieniająca decyzję 83/247/EWG, Dz.U. L 346, 17.12.1997, s. 95–96.

(2) COM(2009) 147 wersja ostateczna.

(3) Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC).

(4) Konwencja o różnorodności biologicznej (CBD).

(5) „Forest Europe”, Ministerialny Proces Ochrony Lasów w Europie (MCPFE).

(6) COM(2008) 113 wersja ostateczna.

(7) Zob. przypis 1.

(8) „Lifestyles of Health and Sustainability” (LOHAS).

(9) Np. coroczny „Joint Forest Sector Questionnaire (JFSQ)” we współpracy z FAO, Międzynarodową Organizacją Drewna Tropikalnego (ITTO) i Europejską Komisją Gospodarczą Narodów Zjednoczonych.

(10) Np. COST E43 (Harmonisation of National Forest Inventories in Europe: Techniques for Common Reporting).

(11) Wspólnotowy system Forest Focus 2003-2006/7.

(12) Europejski system informacji o pożarach lasów (EFFIS).

(13) Europejskie Centrum Informacji o Lasach (EFDAC) oraz europejska platforma informowania i komunikowania na temat leśnictwa (EFICP).

(14) Forest Europe lub regionalny wkład w ocenę światowych zasobów leśnych (GFRA).

(15) FutMon, projekt współfinansowany przez LIFE+ dla Further Development and Implementation of an EU-level Forest Monitoring System; kontrakt ramowy JRC dla platformy e-Forest; sieć COST, „Improving Data and Information on the Potential Supply of Wood Resources: A European Approach from Multisource National Forest Inventories (USEWOOD)” („Polepszanie zbierania danych i informacji na temat potencjalnych źródeł dostaw drewna: podejście europejskie Multisource National Forest Inventories” (USEWOOD)).

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/160

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (EURATOM) ustanawiającego maksymalne dozwolone poziomy skażenia radioaktywnego środków spożywczych oraz pasz po wypadku jądrowym lub w innym przypadku zdarzenia radiacyjnego (przekształcenie)

COM(2010) 184 wersja ostateczna – 2010/0098 (CNS)

2011/C 48/28

Sprawozdawca: Pirkko RAUNEMAA

Dnia 27 kwietnia 2010 r. Komisja, działając na podstawie art. 31 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (EURATOM) ustanawiającego maksymalne dozwolone poziomy skażenia radioaktywnego środków spożywczych oraz pasz po wypadku jądrowym lub w innym przypadku zdarzenia radiacyjnego (przekształcenie)

COM(2010) 184 wersja ostateczna – 2010/0098 (CNS).

Sekcja ds. Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 31 sierpnia 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września ) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 127 do 1 – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Opad promieniotwórczy niemal zawsze przekracza granice państw. Jego skutkiem jest długotrwałe uwalnianie materiałów radioaktywnych, rozprzestrzeniające się na duże odległości i oddziałujące na rozległe obszary. Dlatego tego typu wypadki niosą ze sobą ryzyko katastrofy o zasięgu międzynarodowym.

1.2 Istnieje konkretna potrzeba jasnych i aktualnych przepisów, które UE i państwa członkowskie mogłyby łatwo zastosować w przypadku wystąpienia opadu promieniotwórczego. Z tego względu reforma prawodawstwa jest zarówno wskazana, jak i konieczna.

1.3 Po awarii elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986 r. UE wypracowała normy ustalające dopuszczalne poziomy skażenia żywności i pasz po wypadku jądrowym (1), a także poczyniła ustalenia dotyczące wczesnej wymiany informacji w przypadku pogotowia radiologicznego (2). Poziomy te ostatnio zweryfikowano pod kątem ich aktualności w 1995, uczyniła to grupa ekspertów zgodnie z art. 31 traktatu EURATOM. Dlatego teraz należy poddać je ponownej ocenie.

1.4 UE utworzyła skuteczny i uznawany na arenie międzynarodowej organ zajmujący się oceną ryzyka – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) powołany rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 z 28 stycznia 2002 r. W kompetencjach tego urzędu powinna znaleźć się także ocena zdrowotna pozostałości radioaktywnych w środkach spożywczych i paszach, a Komisja powinna dokonać przeglądu obowiązujących ustaleń.

1.5 Aby zapewnić wysoki poziom monitorowania poziomów napromieniowania w środkach spożywczych i paszach, krajowe organy zajmujące się bezpieczeństwem żywności oraz ochroną przed promieniowaniem powinny mieć uprawnienia do nadzorowania maksymalnych dozwolonych poziomów i do kontroli importu żywności i pasz w przypadkach, gdy poziomy te zostaną przekroczone, bez konieczności uzyskania potwierdzenia ze strony organów odpowiedzialnych za monitoring promieniowania.

1.6 Komisja powinna także dążyć do zapewnienia, w ramach standardów i wytycznych zawartych w Kodeksie Żywnościowym, by powstały międzynarodowe przepisy dotyczące wystąpienia opadu promieniotwórczego oraz jego skutków dla środków spożywczych i pasz, a także by określono, które instytucje będą w pierwszym rzędzie odpowiedzialne za kontrole graniczne towarów importowanych i eksportowanych do i z UE w przypadku zdarzenia radiacyjnego.

1.7 Jako że woda stanowi jeden z głównych składników żywności i pasz, należy ją uwzględnić w załącznikach do rozporządzenia. Zresztą przepisy te powinny obowiązywać w odniesieniu do wszystkich rodzajów wody pitnej, a nie tylko do wody zawartej w żywności i paszach.

1.8 Gdy dochodzi do zdarzeń radiacyjnych, ważne jest, by próbować wpływać na zachowania ludności i skłaniać ją do wybierania żywności i napojów, które są bezpieczne lub niosą mniejsze zagrożenie. Na władzach krajowych i organizacjach działających w tym sektorze spoczywa odpowiedzialność za informowanie społeczeństwa i podnoszenie świadomości.

2. Wstęp

2.1 Kontekst

2.1.1 W następstwie awarii w elektrowni jądrowej w Czarnobylu 26 kwietnia 1986 r. do atmosfery przedostały się znaczne ilości materiałów radioaktywnych, powodując w kilku krajach europejskich skażenia środków spożywczych i pasz o poziomach mających znaczenie ze zdrowotnego punktu widzenia.

2.1.2 Po raz pierwszy na szczeblu wspólnotowym podjęto działania mające na celu postępowanie w przypadku tego rodzaju zdarzeń, które powodują długotrwałe uwalnianie się związków radioaktywnych, rozprzestrzeniające się na duże odległości i oddziałujące na rozległe obszary.

2.1.3 Do tej pory Komitet tylko raz przedstawił swoje stanowisko w kwestii skażenia radiacyjnego żywności i pasz po wypadku jądrowym lub w każdym innym przypadku zdarzenia radiacyjnego (3). Była to ponadto jedynie wstępna ocena, gdyż Komisja miała jeszcze przedłożyć propozycje maksymalnych dozwolonych poziomów napromieniowania. Dlatego obecny wniosek o sporządzenie opinii w tej sprawie stanowi dla Komitetu okazję do wyrażenia bardziej aktualnego stanowiska.

2.2 Ramy prawne

2.2.1 Rozporządzenie Rady (Euratom) nr 3954/87 z 22 grudnia 1987 r. ustanawia procedurę przyjęcia maksymalnych dozwolonych poziomów skażenia radioaktywnego środków spożywczych oraz pasz po wypadku jądrowym lub w każdym innym przypadku zdarzenia radiacyjnego. Na przestrzeni lat rozporządzenie to zostało znacząco zmienione (4). Dokonując drugiej zmiany ustalono w osobnych załącznikach maksymalne dozwolone wartości referencyjne.

2.2.2 W przypadku, gdy Komisja otrzyma informacje o wypadku jądrowym lub o każdym innym przypadku zdarzenia radiacyjnego, w trakcie którego doszło lub może dojść do osiągnięcia maksymalnych dozwolonych poziomów skażenia, przyjmie rozporządzenie zobowiązujące do stosowania tych maksymalnych dozwolonych poziomów. Okres ważności takiego rozporządzenia powinien być jak najkrótszy i nie może przekraczać trzech miesięcy.

2.2.3 Komisja przedłoży Radzie wniosek dotyczący rozporządzenia w celu dostosowania lub potwierdzenia przepisów pierwszego rozporządzenia w okresie miesiąca od jego przyjęcia, po konsultacji z grupą ekspertów zgodnie z art. 31 traktatu EURATOM. Okres ważności tego drugiego rozporządzenia także jest ograniczony. W dłuższej perspektywie czasowej po wypadku lub zdarzeniu radiacyjnym można wykorzystywać inne instrumenty prawne lub inną podstawę prawną w celu monitorowania wprowadzanych na rynek środków spożywczych lub pasz.

2.2.4 Maksymalne dozwolone poziomy określone w załącznikach do rozporządzenia mogą być zmienione lub uzupełnione w wyniku opinii ekspertów zasięgniętej zgodnie z art. 31. Aktualność maksymalnych dozwolonych poziomów została ostatnio zbadana w 1995 r. przez grupę ekspertów, zgodnie z art. 31, w świetle zapisów dyrektywy Rady 96/29/Euratom (5), która zobowiązuje państwa członkowskie do ustalenia poziomów interwencji w razie wypadku.

2.2.5 Jeśli chodzi o import, UE przyjęła środki mające gwarantować, że wwóz produktów rolnych na terytorium Unii będzie przebiegał według wspólnie ustalonych reguł mających na celu ochronę zdrowia ludności, nienaruszających jednak zasad jednolitego rynku i niepowodujących zakłóceń w handlu.

2.2.6 W przypadku zdarzenia radiacyjnego państwa członkowskie mają obowiązek wymieniać informacje za pośrednictwem systemu „Ecurie” (6). W ramach tego systemu państwo członkowskie, które postanowi podjąć szeroko zakrojone środki w celu ochrony ogółu społeczeństwa w przypadku zdarzenia radiacyjnego musi powiadomić i informować Komisję oraz państwa członkowskie, których dotyczy lub może dotyczyć dane zdarzenie. Przekazywane informacje muszą określać charakter i czas zdarzenia, jego dokładną lokalizację oraz rodzaj związanego z nim obiektu lub działalności; przyczynę i przewidywany rozwój zdarzenia oraz podjęte lub planowane środki ochronne; poziomy radioaktywności zarejestrowane przez urządzenia monitorujące w środkach spożywczych, paszach, wodzie pitnej i w środowisku.

2.3 Dokument Komisji

2.3.1 Komisja zainicjowała ujednolicenie rozporządzenia Rady nr 3954/87 wraz z jego kolejnymi zmianami.

2.3.2 W trakcie procedury prawodawczej uznano jednak, że przepis znajdujący się we wniosku dotyczącym tekstu jednolitego zawierał zastrzeżenie przez Radę uprawnień wykonawczych, które nie było uzasadnione w motywach rozporządzenia (Euratom) nr 3954/87.

2.3.3 Ponieważ wprowadzenie takiego motywu stanowiłoby merytoryczną zmianę i dlatego przekraczałoby ramy prostego ujednolicenia, uznano za wskazane zmienić ujednolicenie w przekształcenie, tak aby włączyć do niego konieczną poprawkę.

2.3.4 W preambule do wniosku dodano punkt 15, przewidujący, że w niektórych sytuacjach Rada, zamiast Komisji, może niezwłocznie przyjąć odpowiednie środki, tak by w bardzo krótkim czasie nakazać zastosowanie ustalonych wcześniej maksymalnych dozwolonych poziomów skażenia radioaktywnego.

3. Ocena

3.1 Istnieje konkretna potrzeba jasnych i aktualnych przepisów, które UE i państwa członkowskie mogłyby łatwo zastosować w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego. Z tego względu reforma prawodawstwa jest zarówno wskazana, jak i konieczna. Prawdopodobieństwo wystąpienia w UE awarii elektrowni jądrowych lub innych wypadków powodujących opad promieniotwórczy rośnie, między innymi z powodu starzenia się instalacji w istniejących elektrowniach atomowych, budowy licznych nowych zakładów oraz ze względu na ryzyko innych niespodziewanych zdarzeń.

3.2 Opad promieniotwórczy niemal zawsze ma szeroki zasięg terytorialny, a jego intensywność nie zawsze znacząco maleje wraz z odległością. Dlatego też mamy tu do czynienia z ryzykiem katastrofy ekologicznej i zagrożenia zdrowia na skalę międzynarodową.

3.3 W porównaniu z sytuacją z 1986 r. UE dysponuje obecnie skutecznym i uznawanym na arenie międzynarodowej organem zajmującym się oceną ryzyka – jest to Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) powołany rozporządzeniem (WE) nr 178/2002. Radioaktywne pozostałości w środkach spożywczych i paszach są porównywalne z innymi zanieczyszczeniami żywności. Można byłoby zatem oczekiwać, że w kompetencjach EFSA znajdzie się również ocena zdrowotna takich pozostałości. Jednak we wniosku Komisji utrzymano – bez analizy ani uzasadnienia – obowiązujące obecnie ustalenia, które niekiedy pochodzą sprzed dziesięcioleci.

3.4 Gdy dochodzi do zdarzeń radiacyjnych, ważne jest, by próbować wpływać na zachowania ludności i skłaniać ją do wybierania żywności i napojów, które są bezpieczne lub niosą mniejsze zagrożenie. Także producenci rolni powinni w każdym wypadku być poinformowani o poziomach skażenia promieniotwórczego pasz oraz o zasadach karmienia zwierząt w sytuacji zagrożenia. Władze krajowe i organizacje działające w tym sektorze mogą odegrać wiodącą rolę w informowaniu, doradzaniu i podnoszeniu świadomości.

3.5 Niezwykle istotne jest przekształcenie przepisów dotyczących zdarzeń radiacyjnych i poziomów radioaktywności w taki sposób, by ich stosowanie na szczeblu UE i państw członkowskich było łatwiejsze i prostsze.

3.6 Maksymalne dopuszczone poziomy radioaktywności muszą być dostosowane do potrzeb szczególnie zagrożonych grup ludności: w stosunku do żywności przeznaczonej dla niemowląt powinny obowiązywać surowsze normy niż w stosunku do żywności przeznaczonej do konsumpcji dla ogółu.

3.7 Materiały promieniotwórcze mogą przedostać się do wód powierzchniowych w wyniku prób jądrowych, wykorzystania energii atomowej lub zastosowania takich materiałów w lecznictwie, przemyśle lub w badaniach naukowych. Chociaż w normalnych warunkach są to nieznaczne ilości, w przypadku zdarzenia radiacyjnego sytuacja może wyglądać inaczej. Dlatego też, jako że woda stanowi jeden z głównych składników żywności i pasz, nie należało pomijać jej w załącznikach do rozporządzenia.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

(1) Rozporządzenie Rady (Euratom) nr 3954/87 z 22 grudnia 1987 r., z późniejszymi zmianami.

(2) Decyzja Rady (Euratom) nr 87/600 z 14 grudnia 1987 r.

(3) CES 480/1987, Dz.U. C 180 z 8.7.1987, s. 20–25.

(4) Rozporządzenie Komisji (Euratom) nr 944/89 i rozporządzenie Komisji (Euratom) nr 770/90.

(5) Art. 50 ust. 2 dyrektywy Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego.

(6) Zob. przypis 2 powyżej.

15.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 48/165

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 663/2009 ustanawiające program wspomagania naprawy gospodarczej poprzez przyznanie pomocy finansowej Wspólnoty na projekty w dziedzinie energetyki

COM(2010) 283 wersja ostateczna – 2010/0150 (COD)

2011/C 48/30

Sprawozdawca: Stéphane BUFFETAUT

Dnia 15 czerwca 2010 r. Parlament Europejski i dnia 23 czerwca 2010 r. Rada Unii Europejskiej, działając na podstawie art. 194 ust. 1 lit. c) i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 663/2009 ustanawiające program wspomagania naprawy gospodarczej poprzez przyznanie pomocy finansowej Wspólnoty na projekty w dziedzinie energetyki

COM(2010) 283 wersja ostateczna – 2010/0150 (COD).

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 września 2010 r.

Na 465. sesji plenarnej w dniach 15–16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 133 do 2 – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES popiera istotę tekstu i wyznaczone przez Komisję cele. Komitet szczególnie przychyla się do pomysłu wykorzystania funduszy europejskich do wywołania efektu dźwigni przyspieszającej wprowadzenie w życie inwestycji z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. EKES pragnie lepszego uzasadnienia rozdziału pomocy finansowej pomiędzy wsparcie techniczne a preferencyjne pożyczki i gwarancje bankowe od instytucji finansowych. EKES życzyłby sobie ściślejszego określenia zakresu wsparcia technicznego.

1.2 Komitet wyraża nadzieję, że określone przez Komisję procedury zostaną rzeczywiście wdrożone, to znaczy, że wszyscy zainteresowani pośrednicy finansowi byliby uprawnieni do zarządzania instrumentem finansowym; przy czym to zarządzający funduszami – pod kontrolą Komisji – wybieraliby projekty. EKES życzyłby sobie ściślejszego określenia procedur zarządzania funduszami i dostępu do nich, co sprawiłoby, że zasady ich wykorzystywania stałyby się jasne dla pośredników finansowych i promotorów projektów.

1.3 EKES uważa jednak za konieczne lub użyteczne doprecyzowanie następujących punktów:

1.3.1 Należy jak najszybciej, do końca 2010 r., zapoznać się z całkowitą (lub przynajmniej szacunkową) dostępną pulą środków finansowych przekraczającą zapowiedziane 114 mln euro, które – jeśli podzielić je między 27 państw członkowskich – stanowią stosunkowo ograniczony wkład. Należało będzie jednak uwzględnić efekt dźwigni, związany zarówno z dodatkowym wkładem inwestorów prywatnych, jak i – od momentu, gdy znacząco wsparty zostanie etap techniczny – z impulsem nadanym projektom i samym inwestycjom.

1.3.2 Definicja pojęcia „projekty mogące uzyskać finansowanie z banków” – na przykład izolacja budynków, bardzo korzystna z punktu widzenia efektywności energetycznej, jest opłacalna na dłuższą metę, jeśli chodzi o oszczędność energii, szczególnie w przypadku starszych budynków. Określenie „projekt mogący uzyskać finansowanie z banków” należy rozumieć jako odnoszące się do projektu mogącego uzyskać finansowanie, którego realizacja nie byłaby możliwa bez pomocy europejskiej. Sformułowanie „projekt mogący uzyskać finansowanie z banków” mogłoby zostać określone w rozporządzeniu bardziej precyzyjnie: „projekt zrównoważony finansowo dzięki pomocy w ramach instrumentów europejskich”.

1.3.3 Kryteria kwalifikujące:

—

EKES przyjmuje do wiadomości i akceptuje, że żaden sektor nie będzie traktowany priorytetowo, oraz że zastosowane zostaną kryteria związane z inwestycjami i poszanowaniem europejskich celów w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Kwalifikujące się projekty to w szczególności propozycje w ramach umów z zakresu efektywności energetycznej oraz projekty, które już wcześniej otrzymały dofinansowanie z funduszy europejskich. EKES podkreśla, że instrument ten ma na celu wspieranie synergii z funduszami strukturalnymi i z Funduszem Spójności.

—

Z braku wstępnej listy zakwalifikowanych projektów (tak jak miało to miejsce w rozporządzeniu 663/2009) EKES będzie śledził podział przyznawanych funduszy na finansowanie projektów i pomoc techniczną. Komitet uważa, że dofinansowanie powinno być przeznaczone w większości na konkretne inwestycje lub projekty.

—	Komitet zauważa, że samo rozporządzenie nie będzie zawierać wstępnej listy zakwalifikowanych projektów i że fundusz dokona selekcji projektów na podstawie kryteriów określonych w rozporządzeniu. Finansowane projekty zostaną przedstawione w stosownym sprawozdaniu.

—	EKES pragnie uściślić, że pomoc finansowa na projekty inwestycyjne musi być udzielona przy poszanowaniu zasady neutralności traktowania wykonawcy, czy to publicznego, czy prywatnego. Powinna być zatem możliwa realizacja tych projektów w ramach partnerstw publiczno-prywatnych.

—	Komitet podkreśla, że kryteria przyznawania finansowania powinny być związane przede wszystkim z niezawodnością techniczną, zabezpieczeniem finansowym projektów i z oczekiwanymi, konkretnymi efektami projektów w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii.

—	EKES pragnie dalszego uściślenia kryteriów przyznawania pomocy dla „działań mających szybki, wymierny i istotny wpływ.

1.4 Mimo że Komitet jest świadomy dążeń Komisji do tego, by zainteresowane władze lokalne „podjęły zobowiązanie polityczne w celu złagodzenia zmian klimatycznych, między innymi określiły dokładne cele”, ostrzega przed pokładaniem zbyt dużych nadziei w podejścia bardziej związane z politycznie poprawnymi ideałami i komunikacją, niż z konkretnymi działaniami wspartymi trwałymi i innowacyjnymi technikami czy też skutecznymi i sprawdzonymi systemami zarządzania w dziedzinie efektywności energetycznej, sieci ciepłowniczych lub odnawialnych źródeł energii.

2. Geneza i zasady rozporządzenia ustanawiającego program wspomagania naprawy gospodarczej poprzez przyznanie pomocy finansowej Wspólnoty na projekty w dziedzinie energetyki

2.1 Pula środków finansowych programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej (EPENG) wynosiła 3,98 mld euro. Prawie cała kwota powinna być przekazana do końca 2010 r. Niemniej jednak kwota 114 mln euro nie zostanie przekazana na mocy rozporządzenia EPENG; suma ta może ostatecznie wzrosnąć w przypadku, gdy okaże się, że niektóre projekty nie spełniają wymogów prawnych, finansowych lub technicznych.

2.2 Niewykorzystane środki, przyznane na mocy rozdziału II rozporządzenia EPENG zostaną przeznaczone na stworzenie specjalnego instrumentu finansowego mającego na celu wspieranie efektywności energetycznej i inicjatyw w zakresie odnawialnych źródeł energii w ramach wniosku na rzecz finansowania zrównoważonej energii.

3. Zasady ogólne

3.1 Instrument finansowy będzie służył wspieraniu projektów MOGĄCYCH UZYSKAĆ FINANSOWANIE Z BANKÓW – dotyczących efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii – oraz ułatwianiu finansowania inwestycji w tych dziedzinach, w szczególności w obszarach miejskich.

3.2 W celu wspierania wielu inwestycji zdecentralizowanych beneficjentami będą miejskie, lokalne i regionalne organy publiczne, również w ramach PPP.

3.3 Tematyka projektów dotyczących zrównoważonej energii, które będą finansowane, obejmuje: budynki publiczne i prywatne, wysoką efektywność energetyczną skojarzonej gospodarki energetycznej (CHP) i komunalne sieci ciepłownicze/chłodnicze, zdecentralizowane źródła energii odnawialnej budowane na poziomie lokalnym, ekologiczny transport miejski i lokalną infrastrukturę, taką jak inteligentne systemy elektroenergetyczne, efektywne wykorzystanie energii do oświetlenia ulicznego i inteligentne systemy pomiarowe.

4. Kryteria wyboru i przyznania pomocy

4.1 Finansowane działania muszą mieć szybki, wymierny i istotny wpływ na przywrócenie dobrej koniunktury gospodarczej w Unii Europejskiej, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.

4.2 Zamierzony cel to wywołanie – dzięki finansowaniu wspólnotowemu – efektu dźwigni w stosunku do innych wkładów zainteresowanych władz i przedsiębiorstw, w zależności od określonych kryteriów związanych z jednej strony z polityką władz publicznych, a z drugiej z cechami technicznymi i finansowymi projektów.

4.3 Obowiązujące władze zasady dotyczą ich zobowiązania w celu złagodzenia zmian klimatycznych, zakomunikowanych, określonych celów, charakteru realizowanych strategii oraz monitorowania i nagłaśniania zarówno ich realizacji, jak i otrzymanych wyników.

4.4 Celem przepisów technicznych i finansowych jest udowodnienie racjonalności i adekwatności technicznej podejścia, solidności pakietu finansowego, stopnia, w jakim wkład europejski stymuluje inne źródła finansowania publicznego i/lub prywatnego, konsekwencji społeczno-gospodarczych, wpływu na środowisko, równowagi geograficznej projektów oraz stopnia przygotowania projektu, by szybko osiągnąć konkretny etap inwestycji.

Bruksela, 15 września 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

		ISSN 1725-5228 doi:10.3000/17255228.C_2011.048.pol
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 48

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Tom 54 15 lutego 2011

Powiadomienie nr	Spis treśći	Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	REZOLUCJE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	465. sesja plenarna, 15–16 września 2010 r.
2011/C 048/01	Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sytuacji Romów w Unii Europejskiej	1

	OPINIE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	465. sesja plenarna, 15–16 września 2010 r.
2011/C 048/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie strategii Unii Europejskiej dla regionu Dunaju	2

2011/C 048/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie roli legalnej imigracji w kontekście wyzwań demograficznych (opinia rozpoznawcza)	6

2011/C 048/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie ekologicznych miejsc pracy	14

2011/C 048/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sytuacji unijnej floty do połowów tuńczyka tropikalnego i związanych z nią wyzwań (opinia rozpoznawcza)	21

2011/C 048/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: W kierunku europejskiej przestrzeni bezpieczeństwa na drogach: strategiczne wytyczne dla bezpieczeństwa ruchu drogowego do 2020 r. (opinia na wniosek Parlamentu Europejskiego)	27

2011/C 048/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie struktur finansowania MŚP w kontekście obecnej sytuacji finansowej (opinia z inicjatywy własnej)	33

2011/C 048/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Po kryzysie: nowy system finansowy dla rynku wewnętrznego (opinia z inicjatywy własnej)	38

2011/C 048/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Kreatywność i przedsiębiorczość – mechanizmy wyjścia z kryzysu (opinia z inicjatywy własnej)	45

2011/C 048/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie odpowiedzi UE na wahania równowagi sił gospodarczych na świecie (opinia z inicjatywy własnej)	51

2011/C 048/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Ożywienie gospodarcze: aktualna sytuacja i konkretne inicjatywy (opinia z inicjatywy własnej)	57

2011/C 048/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: W kierunku Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w 2012 r. (opinia z inicjatywy własnej)	65

2011/C 048/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie ulepszenia modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27 (opinia z inicjatywy własnej)	72

2011/C 048/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Jakich usług świadczonych w interesie ogólnym potrzebujemy w odpowiedzi na kryzys? (opinia z inicjatywy własnej)	77

2011/C 048/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Nowa polityka energetyczna UE dla obywateli: zastosowanie, skuteczność i solidarność (opinia z inicjatywy własnej)	81

2011/C 048/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków UE – Kanada (opinia z inicjatywy własnej)	87

2011/C 048/17	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sytuacji osób niepełnosprawnych w krajach Partnerstwa eurośródziemnomorskiego (opinia z inicjatywy własnej)	94

2011/C 048/18	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie polityki wielojęzyczności UE (opinia dodatkowa)	102

	III Akty przygotowawcze
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	465. sesja plenarna, 15–16 września 2010 r.
2011/C 048/19	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Trzeci strategiczny przegląd procesu lepszego stanowienia prawa w Unii Europejskiej – COM(2009) 15 wersja ostateczna – dokumentu roboczego Komisji Zmniejszenie obciążeń administracyjnych w Unii Europejskiej (Załącznik do trzeciego strategicznego przeglądu procesu lepszego stanowienia prawa) – COM(2009) 16 wersja ostateczna – dokumentu roboczego Komisji – Trzecie sprawozdanie z realizacji strategii uproszczenia otoczenia regulacyjnego – COM(2009) 17 wersja ostateczna	107

2011/C 048/20	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Przygotowanie się na przyszłość: opracowanie wspólnej strategii w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających w UE – COM(2009) 512 wersja ostateczna	112

2011/C 048/21	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi w sprawie integracji rejestrów przedsiębiorstw COM(2009) 614 wersja ostateczna	120

2011/C 048/22	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów O uproszczeniach w realizacji programów ramowych w zakresie badań naukowych – COM(2010) 187 wersja ostateczna	129

2011/C 048/23	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 97/68/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących silników wprowadzanych do obrotu według formuły elastycznej – COM(2010) 362 wersja ostateczna – 2010/0195 (COD)	134

2011/C 048/24	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, uchylającej decyzję ramową 2004/68/WSiSW – COM(2010) 94 wersja ostateczna – 2010/0064 (COD)	138

2011/C 048/25	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Poprawa funkcjonowania łańcucha dostaw żywności w EuropieCOM(2009) 591 wersja ostateczna	145

2011/C 048/26	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów Warianty wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r. – COM(2010) 4 wersja ostateczna	150

2011/C 048/27	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi Ochrona lasów i informacje o lasach w UE: przygotowanie lasów na zmianę klimatuCOM(2010) 66 wersja ostateczna	155

2011/C 048/28	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (EURATOM) ustanawiającego maksymalne dozwolone poziomy skażenia radioaktywnego środków spożywczych oraz pasz po wypadku jądrowym lub w innym przypadku zdarzenia radiacyjnego (przekształcenie) – COM(2010) 184 wersja ostateczna – 2010/0098 (CNS)	160

2011/C 048/29	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia (UE) nr xxxx/2010 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia […] r. zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 (rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynku) w sprawie pomocy przyznanej w ramach niemieckiego monopolu alkoholowego – COM(2010) 336 wersja ostateczna – 2010/0183 (COD)	163

2011/C 048/30	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 663/2009 ustanawiające program wspomagania naprawy gospodarczej poprzez przyznanie pomocy finansowej Wspólnoty na projekty w dziedzinie energetyki – COM(2010) 283 wersja ostateczna – 2010/0150 (COD)	165

2011/C 048/31	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę Rady 2008/9/WE określającą szczegółowe zasady zwrotu podatku od wartości dodanej, przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE, podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim zwrotu, lecz mającym siedzibę w innym państwie członkowskim – COM(2010) 381 wersja ostateczna – 2010/0205 (CNS)	167

2011/C 048/32	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 2187/2005 w odniesieniu do zakazu selekcji jakościowej i ograniczeń połowów storni i skarpa w wodach Morza Bałtyckiego oraz cieśnin Bełt i Sund – COM(2010) 325 wersja ostateczna – 2010/0175 (COD)	168

2011/C 048/33	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wprowadzania do obrotu materiału do wegetatywnego rozmnażania winorośli (przekształcenie) – COM(2010) 359 wersja ostateczna – 2010/0194 (COD)	169