Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „MŚP, przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, rzemiosło i wolne zawody – »Gotowi na 55«”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/01)

Sprawozdawczyni:	Milena ANGEŁOWA
Współsprawozdawca:	Rudolf KOLBE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	27.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	143/1/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa – niezależnie od tego, czy są to przedsiębiorstwa tradycyjne, rodzinne, handlowe, przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, rzemieślnicy czy wolne zawody (zwane dalej MMŚP) – są zasadniczą częścią rozwiązania służącego stworzeniu konkurencyjnej, neutralnej dla klimatu i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki UE o obiegu zamkniętym, jeśli zostaną stworzone i utrzymane odpowiednie warunki. MMŚP wywierają pozytywny wpływ, poprawiając własną efektywność środowiskową oraz zapewniając wiedzę fachową i rozwiązania innym przedsiębiorstwom, obywatelom i sektorowi publicznemu. EKES uznaje i podkreśla różnorodność i różne potrzeby MMŚP i wzywa do zwrócenia szczególnej uwagi na najmniejsze i najsłabsze z nich.

1.2.

Wiele MMŚP nie posiada wiedzy na temat stale zmieniających się wymogów prawnych ustanowionych w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz na temat sposobów reagowania na nie. Ponadto mają trudności z określeniem potencjalnych korzyści i możliwości biznesowych wynikających z zielonej transformacji. EKES podkreśla zatem, że istnieje pilna potrzeba wspierania MMŚP w jak najlepszym zrozumieniu zielonej transformacji i zarządzaniu nią.

1.3.

EKES wzywa do podjęcia szeroko zakrojonych i ukierunkowanych działań informacyjnych i uświadamiających, prowadzonych w sposób skoordynowany i komplementarny przez KE i państwa członkowskie z udziałem organizacji przedsiębiorców, izb, partnerów społecznych i innych zainteresowanych stron.

1.4.

EKES apeluje również o opracowanie kompleksowego programu mającego na celu wspieranie MMŚP we wszystkich kwestiach związanych z ich działalnością gospodarczą i z działaniami na rzecz ekologizacji i przestrzegania przepisów. Ponieważ między MMŚP występują znaczne różnice, konieczne są jak najbardziej dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwiązania oraz dobrze ukierunkowane polityki i środki.

1.5.

Natychmiastowe i ukierunkowane wsparcie krótkoterminowe dla MMŚP ma kluczowe znaczenie dla pobudzenia ich odbudowy gospodarczej po pandemii i pomocy w radzeniu sobie ze skutkami rosyjskiej inwazji na Ukrainę, takimi jak wysokie ceny energii oraz brak dostaw materiałów i produktów. Ze względu na nadzwyczajne okoliczności EKES uważa, że aż do zakończenia kryzysu należy zapewnić odpowiednią elastyczność harmonogramów Europejskiego Zielonego Ładu, dbając jednocześnie o to, aby z jakiegoś powodu nie zaniechano realizacji wytyczonych celów.

1.6.

Aby poprawić zasobooszczędność MMŚP, EKES proponuje utworzenie w różnych regionach „centrów obiegu zamkniętego”. Powinno to wzmocnić współpracę między przedsiębiorstwami we wszystkich sektorach i ułatwić opracowywanie nowych praktyk i procesów, w tym demonstrowanie nowych technologii. Integralną częścią tego procesu powinny być organizacje MMŚP, izby, środowisko akademickie, partnerzy społeczni i inne odpowiednie zainteresowane strony.

1.7.

EKES uważa, że ważne jest zaangażowanie przedstawicieli MMŚP w przygotowanie sektorowych planów działania w dziedzinie klimatu na szczeblu krajowym, a także w kształtowanie na szczeblu UE ścieżek transformacji dla różnych ekosystemów biznesowych, a tym samym zwiększenie wiedzy na temat wymiany najlepszych praktyk, właściwego przydziału zasobów i skutecznego wdrażania.

1.8.

EKES wzywa UE i państwa członkowskie do przyspieszenia zielonych inwestycji w MMŚP poprzez stworzenie sprzyjającego, przewidywalnego i zachęcającego otoczenia regulacyjnego, w tym sprawnych procedur wydawania zezwoleń bez uciążliwych obowiązków administracyjnych, a także poprzez zapewnienie szybkiego, łatwego, prostego i identyfikowalnego dostępu do finansowania dostosowanego do różnych potrzeb wszelkich grup MMŚP.

1.9.

EKES wzywa do ścisłej współpracy między organizatorami kształcenia a MMŚP w celu opracowania szkoleń zapewniających kompetencje i umiejętności potrzebne w transformacji ekologicznej, w tym poprzez podnoszenie i zmianę kwalifikacji zarówno pracowników, jak i przedsiębiorców. Ponadto apeluje o wspieranie działań innowacyjnych na rzecz MMŚP poprzez zachęcanie i ułatwianie współpracy z innymi przedsiębiorstwami, ich organizacjami, izbami, szkołami wyższymi i organizacjami badawczymi.

1.10.

EKES wzywa do promowania handlu ekologicznymi rozwiązaniami tworzonymi przez MMŚP, w tym w dziedzinie zamówień publicznych, poprzez zapewnienie MMŚP równych warunków działania na jednolitym rynku oraz ułatwienie im dostępu do zagranicznych rynków ekologicznych produktów, technologii i usług. Należy zapewnić przedsiębiorstwom z UE konkurencyjne otoczenie biznesowe w stosunku do państw trzecich, stosując wszelkie środki dyplomatyczne, w tym w polityce klimatycznej, handlowej i dotyczącej zasobów, a także zwracając szczególną uwagę na ruchy Chin i innych rynków wschodzących.

2.   Transformacja ekologiczna a MMŚP

2.1.

MMŚP przyczyniają się do tworzenia zrównoważonej gospodarki sprzyjającej zatrudnieniu. Utrzymują większą jedność społeczeństw, często łącząc funkcje gospodarcze ze społecznymi, i w ten sposób wzmacniają podstawy demokracji, jedności i inkluzywności. Mają kluczowe znaczenie dla odbudowy gospodarczej i społecznej oraz dobrobytu, ponieważ są oddolnym elementem w każdym zakątku UE, a zwłaszcza na obszarach oddalonych i wiejskich, gdzie dość często są jedynym czynnikiem generującym aktywność gospodarczą.

2.2.

Zmiana klimatu napędza zrównoważoną transformację energetyczną, ale przede wszystkim skłania całą gospodarkę i społeczeństwo do neutralności klimatycznej, obiegu zamkniętego i ogólnego zrównoważonego rozwoju. Powoduje ekstremalne zjawiska pogodowe i klęski żywiołowe oraz wiąże się z innymi poważnymi wyzwaniami środowiskowymi, takimi jak utrata różnorodności biologicznej, zanieczyszczenie środowiska i degradacja zasobów naturalnych.

2.3.

Pakiet „Gotowi na 55” koncentruje się w szczególności na łagodzeniu zmiany klimatu i obejmuje wiele aktów prawnych, które w różny sposób wpływają na MMŚP. Jest częścią realizacji inicjatywy przewodniej UE – Europejskiego Zielonego Ładu, który dotyczy zrównoważonego wzrostu gospodarczego związanego z przemysłem, handlem, usługami, energią, transportem, budynkami i systemami żywnościowymi. MMŚP odgrywają zasadniczą rolę we wszystkich tych sektorach.

2.4.

Stanowią zasadniczą część rozwiązania służącego wdrażaniu Europejskiego Zielonego Ładu, jeżeli tylko zapanują odpowiednie warunki. Ten pozytywny wpływ wynika z jednej strony z poprawy wyników wielu różnych MMŚP, a z drugiej strony z działań tych MMŚP, które zapewniają wiedzę fachową i rozwiązania innym przedsiębiorstwom, obywatelom i sektorowi publicznemu.

2.5.

Transformacja ekologiczna jest ściśle powiązana z transformacją cyfrową, a MMŚP muszą zarządzać obydwoma elementami tej dwojakiej transformacji, co jest bardzo ambitnym podwójnym wyzwaniem ze względu na znaczne zapotrzebowanie na zasoby. Cyfryzacja jest narzędziem zwiększającym efektywność działalności gospodarczej, wspomagającym nową ekspansję rynku i umiędzynarodowienie, a także ma znaczny potencjał w zakresie ograniczenia emisji, odpadów i wykorzystania zasobów naturalnych. Jednak usługi cyfrowe i wyposażenie cyfrowe również mają konsekwencje dla środowiska, którymi należy zarządzać jednocześnie.

2.6.

Oprócz dążenia do transformacji ekologicznej i cyfrowej MMŚP zmagają się z odbudową gospodarczą po pandemii i ze skutkami rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Wysokie ceny energii oraz brak dostaw materiałów i produktów to zjawiska, które pojawiły się niedawno i mają znaczący wpływ na MMŚP i ich działalność gospodarczą. Ich konkurencyjności, jak również ogólnej konkurencyjności gospodarki UE zagrażają ponadto nagłe posunięcia Chin i innych rynków wschodzących, które korzystają również z unikania sankcji wobec Rosji i ze stosowania niższych wymogów klimatycznych i środowiskowych.

2.7.

Kwestie związane z klimatem i środowiskiem nie dotyczą tylko zrównoważenia środowiskowego, lecz w dużym stopniu decydują również o konkurencyjności, rentowności i ogólnych wynikach gospodarczych przedsiębiorstw. Oprócz polegania na własnych wartościach i świadomości ogólnej MMŚP spełniają wymogi i oczekiwania w zakresie klimatu i środowiska za pomocą różnych mechanizmów. — Bezpośrednie wymogi ram regulacyjnych dla MMŚP, np. dotyczące emisji, energii, materiałów i produktów lub obowiązków administracyjnych. — Pośrednie skutki niektórych wymogów, mające wpływ na dostępność i ceny czynników produkcji, takich jak energia i materiały, lub poprzez inne koszty prowadzenia działalności gospodarczej, w tym opodatkowanie. — Wymogi w łańcuchach wartości w postaci oczekiwań klientów, inwestorów i podmiotów finansujących na przykład co do zrównoważonego finansowania i sprawozdawczości lub w postaci oczekiwań innych zainteresowanych stron.

2.8.

Wiele MMŚP nie jest w pełni świadomych wpływu konkretnych polityk i wymogów dotyczących klimatu i środowiska na ich przedsiębiorstwa oraz ich łańcuchy dostaw i wartości, a także tego, w jaki sposób dostosować lub przekształcić produkty i usługi na wczesnym etapie, tak aby zapobiec późniejszym stratom, a nawet wykluczeniu z rynku. Ponadto borykają się z ograniczonymi zasobami ludzkimi i finansowymi przeznaczonymi na codzienną działalność i rozwój przedsiębiorstwa i istnieje ryzyko, że ich mniejsza wielkość zakłada zbyt wielką wiedzę fachową w wielu dziedzinach lub jej wymaga. Znaczna część przedsiębiorstw napotyka trudności wynikające ze złożoności stale zmieniających się aktów prawnych, obciążeń administracyjnych, przepisów finansowych i wysokich kosztów, braku specjalistycznej wiedzy fachowej w dziedzinie ochrony środowiska i wiedzy w zakresie wyboru właściwych działań (1), czemu towarzyszą trudności w dostępie do nowych łańcuchów wartości, finansów, personelu i nowych modeli biznesowych.

2.9.

Istotnym wyzwaniem jest brak wiedzy na temat wymogów i sposobów reagowania na nie, jak również trudności w określeniu potencjalnych korzyści i możliwości biznesowych, takich jak niższe koszty energii i materiałów, lepszy dostęp do finansowania, większy popyt i nowe rynki oraz lepszy wizerunek wśród zainteresowanych stron.

2.10.

MMŚP oferujące wartość biznesową w takich dziedzinach, jak gospodarka obiegu zamkniętym, klimat, różnorodność biologiczna, energia ze źródeł odnawialnych i inne tematy Europejskiego Zielonego Ładu mają wewnętrzną motywację do poszukiwania nowych możliwości biznesowych w tych obszarach, inwestowania w nie i korzystania z nich. Mają wiele możliwości, np. w zakresie renowacji budynków, planowania i budowy infrastruktury, przemysłowej produkcji i konserwacji sprzętu, świadczenia usług prawnych i księgowych oraz opracowywania rozwiązań cyfrowych. Proces transformacji jest w dużym stopniu uzależniony od inteligentnych rozwiązań opracowanych przez zatrudnionych przez nich ekspertów, co pokazuje dobitnie znaczenie odpowiedniej edukacji wysokiej jakości, kształcenia i szkolenia zawodowego oraz stałego podnoszenia kwalifikacji.

2.11.

Te MMŚP, które uważają, że Europejski Zielony Ład jest jedynie dodatkowym aktem prawnym zwiększającym łączne obciążenia administracyjne, wywierającym presję na ich obecne modele biznesowe i ograniczającym rentowność w dotychczasowym scenariuszu postępowania, są ich najbardziej podatną na zagrożenia grupą i również najbardziej potrzebują informacji. Wynika z tego, że wszystkie kategorie MMŚP, niezależnie od tego, czy działają opieszale i znajdują się w trudnej sytuacji, są naśladowcami czy też liderami, wymagają wsparcia, które byłoby zróżnicowane i dopasowane indywidualnie (2).

2.12.

Ponadto oprócz zdolności i gotowości istnieje wiele różnic między MMŚP pod względem charakteru i skali problemów klimatycznych i środowiskowych, wymogów i oczekiwań wobec nich oraz dostępnych im możliwości. Różnice wynikają z różnych czynników takich jak: zasobochłonność i wielkość przedsiębiorstwa, jego pozycja w łańcuchach dostaw i ekosystemach biznesowych, jego lokalizacja, rodzaje klientów, źródła czynników produkcji oraz jego rynki geograficzne.

2.13.

Wymaga to wysoce dostosowanych rozwiązań oraz dobrze ukierunkowanych strategii politycznych i środków uwzględniających różnice między, na przykład, średnimi przedsiębiorstwami w przemyśle wytwórczym, przedsiębiorstwami działającymi w sektorze hotelarsko-gastronomicznym i detalicznym, przedsiębiorstwami rodzinnymi i tradycyjnymi, innowacyjnymi przedsiębiorstwami typu start-up, przedsiębiorstwami gospodarki społecznej, rzemieślniczymi i wolnymi zawodami.

2.14.

Pomimo wielu różnic między MMŚP skuteczne zarządzanie transformacją ekologiczną w każdym przedsiębiorstwie rozpoczyna się od odpowiedniej świadomości i wiedzy na temat aktualnych kwestii i tendencji, co umożliwia zrozumienie mocnych i słabych stron, możliwości i zagrożeń związanych przedsiębiorstwem oraz określenie, w jaki sposób chce się ono umiejscowić w zielonej transformacji.

2.15.

Najbardziej konkretne działania na poziomie przedsiębiorstw związane są z planowaniem, organizacją i monitorowaniem całej działalności gospodarczej, w tym produkcji towarów i usług i handlu nimi, transportu i logistyki oraz zamówień na energię, surowce i inne czynniki produkcji. Aspekty klimatyczne i środowiskowe są również integralną częścią działań innowacyjnych, rozwoju umiejętności i zaangażowania całego personelu, a także komunikacji i współpracy z zainteresowanymi stronami.

3.   Polityki i środki mające na celu wsparcie MMŚP w ramach programu „Gotowi na 55”

3.1.

Aby MMŚP były przygotowane na pakiet „Gotowi na 55” i zdolne do pomyślnego przeprowadzenia transformacji ekologicznej, muszą otrzymać gruntowne informacje i wsparcie, aby lepiej zrozumieć konsekwencje nowych i złożonych wniosków ustawodawczych (3). Wymaga to szeroko zakrojonych i ukierunkowanych działań informacyjnych i uświadamiających, prowadzonych w sposób skoordynowany i komplementarny przez KE i państwa członkowskie, które ponoszą w tym zakresie kluczową odpowiedzialność. Organizacje i izby przedsiębiorców odgrywają również kluczową rolę w informowaniu i wspieraniu swoich członków, które to działania są uzupełniane przez organizatorów kształcenia i szkolenia, biura rozwoju regionalnego, organizacje klastrowe, partnerów społecznych i odpowiednie organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

3.1.1.

Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę polityka Europejskiego Zielonego Ładu jest obecnie przedmiotem otwartych konsultacji dotyczących harmonogramów ze względu na nowe nadzwyczajne okoliczności oraz zależność UE od energii i żywności z Rosji i Ukrainy. EKES dostrzega nadzwyczajne okoliczności i zależności i uważa, że nie należy z jakiegokolwiek powodu rezygnować z celów ekologicznych, jednak aż do zakończenia kryzysu należy zapewnić logiczną elastyczność w czasie.

3.1.2.

Oprócz odpowiedniej oceny skutków wszystkich inicjatyw ustawodawczych EKES wzywa Komisję Europejską do przedstawienia kompleksowego, jasnego i jednoznacznego przewodnika na temat wszystkich istniejących i przyszłych wymogów związanych z klimatem oraz ich skutków dla MMŚP, który powinien obejmować: — bezpośrednie wymogi lub ograniczenia dla MMŚP wynikające z różnych aktów prawnych, w podziale na różne rodzaje i kategorie przedsiębiorstw (według sektora, wielkości itp.), — pośrednie skutki dla MMŚP, które należy przewidzieć za pomocą mechanizmów rynkowych, ze względu na wymogi ukierunkowane na duże przedsiębiorstwa.

3.1.3.

EKES wzywa do przygotowania odpowiednich wytycznych w sprawie prawodawstwa dotyczącego innych ważnych kwestii środowiskowych. Ogólnie rzecz biorąc, tego rodzaju przewodnik powinien stać się regularną praktyką i towarzyszyć wszelkim przyszłym inicjatywom w dziedzinie Europejskiego Zielonego Ładu. MMŚP potrzebują stabilnych ram prawnych, które zapewnią im jasne perspektywy i możliwość planowania inwestycji. W związku z tym należy wystrzegać się nagłych zmian, takich jak niedawna modyfikacja celów dotyczących odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej zaproponowanych w planie REPowerEU, ponieważ takie zmiany pogarszają i tak już bardzo złożone i niepewne otoczenie.

3.2.

Ze względu na szeroki zakres i szczegółowość Europejskiego Zielonego Ładu przewiduje się całkowitą transformację przemysłową. Zgodnie z zasadą „najpierw myśl na małą skalę” – w celu uniknięcia bankructw MMŚP potrzebny jest kompleksowy oraz szeroko zakrojony program wsparcia i rozwoju zdolności. Celem byłoby wspieranie MMŚP we wszystkich kwestiach związanych z ich działalnością gospodarczą i działaniami w zakresie ekologizacji i przestrzegania przepisów.

3.2.1.

EKES dostrzega duże zainteresowanie, wyrażone przez KE i PE, wykorzystywaniem istniejących już inicjatyw w celu promowania strategii na rzecz MŚP i zbadaniem dalszych możliwości pomyślnej realizacji strategii. Wzywa do faktycznego przełożenia tego zainteresowania na politykę we wszystkich możliwych obszarach i podkreśla nieodzowną rolę państw członkowskich, które działają we współpracy z organizacjami, izbami, partnerami społecznymi i innymi odpowiednimi zainteresowanymi stronami MMŚP.

3.2.2.

Młodzi przedsiębiorcy to przyszłość nowych MMŚP i wzrostu zatrudnienia. Należy zatem bardziej szczegółowo określić i uwzględnić ich troskę o konsumentów i atrakcyjność dla młodych pracowników w połączeniu z rosnącym zaniepokojeniem o transformację ekologiczną, na przykład w planach odbudowy. Ponadto, aby w pełni wykorzystać potencjał całego społeczeństwa i zwiększyć różnorodność w przedsiębiorstwach, należy usunąć wszelkie przeszkody w przedsiębiorczości kobiet. Należy również pobudzać i wspierać ducha przedsiębiorczości wszystkich słabszych grup społecznych, takich jak osoby z niepełnosprawnościami, migranci i środowiska mniejszościowe.

3.2.3.

Aby zwiększyć synergię cyfryzacji i ekologizacji w MMŚP, obie tendencje należy uwzględnić jednocześnie przy kształtowaniu polityki i środków. Ponieważ ani transformacja ekologiczna, ani cyfrowa nie są jedynie kwestiami technicznymi ani finansowymi, należy zająć się istotnymi zagadnieniami osobowymi i biznesowymi, tak aby zdecydowana większość MMŚP przyjęła długoterminową i przyszłościową dwojaką transformację (4).

3.2.4.

EKES wzywa również KE i państwa członkowskie do monitorowania skutków wdrażania transformacji ekologicznej i cyfrowej pod względem łańcuchów dostaw i wartości, a także do odpowiednich regionalnych zmian gospodarczych i społecznych, tak aby na wczesnym etapie móc przeciwdziałać ewentualnym negatywnym skutkom dla MMŚP i dla zatrudnienia.

3.3.

Aby wspierać rozwój codziennej działalności gospodarczej MMŚP, takiej jak produkcja towarów i usług, wytwarzanie i wykorzystanie energii oraz organizacja logistyki, należy zapewnić odpowiednią ofertę praktycznych usług doradczych i platform współpracy.

3.3.1.

EKES wzywa UE i państwa członkowskie do wzmocnienia tworzenia dostępnych dla MMŚP usług wsparcia technologicznego i w zakresie zarządzania, a także do zachęcania do niego poprzez wykorzystanie pełnego potencjału różnych instrumentów, zwłaszcza we wdrażaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności oraz umów partnerstwa. Celem jest pomoc dla przedsiębiorstw w poprawie efektywności energetycznej i materiałowej oraz ograniczeniu wytwarzania emisji i odpadów i w ten sposób minimalizacja zarówno kosztów, jak i wpływu na środowisko. EKES wnosi również o włączenie aspektów środowiskowych do usług doradczych w dziedzinie cyfrowej.

3.3.2.

Aby poprawić zasobooszczędność MMŚP, EKES proponuje utworzenie w różnych regionach „centrów obiegu zamkniętego”. Powinno to wzmocnić współpracę między przedsiębiorstwami we wszystkich sektorach i ułatwić opracowanie nowych procesów recyklingu i ponownego wykorzystania odpadów i produktów ubocznych, w tym demonstrację nowych technologii.

3.3.3.

EKES wzywa do zaangażowania MMŚP i ich przedstawicieli w przygotowanie sektorowych planów działania w dziedzinie klimatu na szczeblu krajowym, a także w kształtowanie na szczeblu UE ścieżek transformacji dla różnych ekosystemów biznesowych, a tym samym pogłębienie wiedzy na temat wymiany najlepszych praktyk, właściwego przydziału zasobów i skutecznego wdrażania.

3.4.

Aby zwiększyć i wspierać inwestycje w ekologizację MMŚP, gospodarki i całego społeczeństwa, należy zapewnić sprzyjające otoczenie inwestycyjne i warunki umożliwiające MMŚP dostęp do finansowania.

3.4.1.

EKES wzywa UE i państwa członkowskie do przyspieszenia inwestycji MMŚP poprzez: — zapewnienie sprzyjającego i zachęcającego otoczenia regulacyjnego, w tym krótkich i uproszczonych procedur wydawania zezwoleń bez uciążliwych obowiązków administracyjnych, — zapewnienie szybkiego, łatwego, prostego i identyfikowalnego dostępu do finansowania dostosowanego do różnych potrzeb MMŚP wynikających z ich rodzaju, działalności, lokalizacji, sektora itp., w tym poprzez ukierunkowane instrumenty dotacji.

3.4.2.

EKES apeluje, by KE należycie uwzględniła pośredni wpływ kryteriów zrównoważonego finansowania na MMŚP. To samo dotyczy wymogów dotyczących wypłacalności banków oraz wszelkich innych środków z zakresu polityki w dziedzinie polityki gospodarczej i budżetowej, które mają pośredni wpływ na zdolność MMŚP do inwestowania i prowadzenia działalności z korzyścią dla tworzenia miejsc pracy i ich utrzymania.

3.4.3.

EKES wzywa do przestrzegania zasad uczciwej konkurencji przy przyznawaniu środków publicznych na zielone inwestycje. Podkreśla również potrzebę monitorowania przepływów finansowych za pomocą odpowiednich wskaźników. Ważne jest zapewnienie MMŚP równego dostępu do zamówień publicznych i inwestycji, np. w ogólną infrastrukturę, a także zachęcanie do inwestycji w ekologizację samych MMŚP, np. poprzez wykorzystanie finansowania publicznego jako dźwigni dla inwestycji prywatnych.

3.4.4.

W następstwie ostatnich zmian na rynkach energii KE uznała podatność MMŚP na zagrożenia spowodowane rosnącym ryzykiem ubóstwa energetycznego (5). EKES z zadowoleniem przyjmuje definicję „mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji” i wzywa do podjęcia dodatkowych wysiłków w celu zapewnienia im odpowiedniego wsparcia w celu rozwiązania tego problemu.

3.5.

EKES apeluje, by UE i państwa członkowskie zwiększyły handel ekologicznymi rozwiązaniami przez MMŚP, opracowując i zapewniając odpowiednie warunki rynkowe poprzez: — Zapewnienie MMŚP równych warunków działania na jednolitym rynku pod względem handlu produktami, technologiami i usługami, które przyczyniają się do transformacji ekologicznej. — Zapewnienie MMŚP odpowiedniego dostępu do ekologicznych rozwiązań dla sektora publicznego w kontekście przetargów dotyczących np. budownictwa, technologii i usług. Konieczne jest wprowadzenie obowiązku stosowania procedur opartych na jakości w odniesieniu do takich usług oraz ograniczenie wymogów dotyczących zdolności, które utrudniają MMŚP udział w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. — Ułatwienie MMŚP równego dostępu do zagranicznych rynków ekologicznych produktów, technologii i usług za pomocą wielostronnych i dwustronnych umów handlowych. EKES zachęca również państwa członkowskie do należytego uwzględnienia potrzeb MMŚP w ich działaniach na rzecz promowania eksportu. — Zapewnienie konkurencyjnego otoczenia biznesowego dla przedsiębiorstw z UE w stosunku do państw trzecich poprzez wykorzystanie wszelkich środków dyplomatycznych, w tym w dziedzinie polityki klimatycznej, handlowej i dotyczącej zasobów. Szczególną uwagę należy zwrócić na Chiny i inne rynki wschodzące, reagując na ich nagłe posunięcia w sposób sprawny i skoordynowany. — Zadbanie o to, aby normy promujące transformację ekologiczną były opracowywane w sposób przyjazny dla MŚP oraz umożliwiały innowacje poprzez egzekwowanie równoważnych rozwiązań alternatywnych.

3.6.

Aby wzmocnić rolę MMŚP w opracowywaniu nowych ekologicznych rozwiązań dla przedsiębiorstw, konsumentów i ogółu społeczeństwa, EKES wzywa do podjęcia następujących działań: — Różne programy i inicjatywy na rzecz innowacji muszą być bardziej zrozumiałe i dostępne dla MMŚP, a także należy zapewnić wytyczne dotyczące różnych instrumentów finansowania dostępnych w dziedzinie ekologicznych innowacji, w tym narzędzi Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego. — Finansowanie powinno sprzyjać dostępowi MMŚP do ekosystemów innowacji i partnerstw z wiodącymi dużymi przedsiębiorstwami. Ponadto państwa członkowskie powinny ułatwiać współpracę między MMŚP a szkołami wyższymi i organizacjami badawczymi w zakresie opracowywania nowych produktów, technologii i rozwiązań. — Należy przyspieszyć rozwój wspólnych przestrzeni danych i łatwy dostęp do nich dla MMŚP, aby przyczynić się do opracowania nowych rozwiązań ekologicznych i cyfrowych, w tym rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji.

3.7.

Aby zapewnić odpowiednie umiejętności potrzebne do rozwoju i prowadzenia przedsiębiorstw zgodnie z transformacją ekologiczną (6), EKES wnosi o podjęcie następujących działań: — Zadbanie o to, by w podejściu do programów studiów zawodowych i studiów wyższych oraz ustawicznego doskonalenia zawodowego (UDZ) w pełni uwzględniano kompetencje i umiejętności potrzebne w transformacji ekologicznej, koncentrując się na szerszym procesie zazieleniania miejsc pracy i współzależności między sektorami. — Zachęcanie do ścisłej współpracy między organizatorami kształcenia a MMŚP w zakresie kształtowania oferty szkoleń, w tym modułów i mikrokursów mających na celu podnoszenie kwalifikacji, tak aby zaspokoić potrzeby przedsiębiorstw. — Wykorzystanie dialogu społecznego w celu określenia potrzeb i rozwijania umiejętności w miejscu pracy. Biorąc pod uwagę wielkość i różnorodność MMŚP oraz specyfikę różnych systemów krajowych, dialog społeczny i współpraca między pracodawcami a pracownikami w MMŚP przebiegają w różny sposób.

3.8.

EKES wzywa do opracowania odpowiednich wskaźników i narzędzi praktycznych, które przyczynią się do systematycznego monitorowania działalności i wpływu przedsiębiorstw w odniesieniu do transformacji ekologicznej. Powinno to również służyć komunikacji z szerokim gronem zainteresowanych stron. Jednocześnie EKES apeluje do decydentów UE o powstrzymanie się od ustanawiania uciążliwych obowiązków sprawozdawczych dla MMŚP, a także o ocenę pośrednich skutków dla MMŚP wynikających z wymogów sprawozdawczych ukierunkowanych na duże przedsiębiorstwa.

4.   Uwagi szczegółowe na temat wolnych zawodów, rzemiosła i przedsiębiorstw gospodarki społecznej

4.1.

Aby zapewnić sprawiedliwą transformację ekologiczną, w której nikt nie zostanie pozostawiony samemu sobie, kluczowe znaczenie ma formułowanie polityk UE z uwzględnieniem ich potencjalnego wpływu na handel i rzemiosło. Te podmioty gospodarcze są faktycznie ważne dla lokalnej gospodarki, gdyż dostarczają niezbędnych towarów i usług dostosowanych do potrzeb konsumentów, nawet na obszarach geograficznych, które są mniej połączone z ośrodkami miejskimi. Dialog z ich przedstawicielami, takimi jak organizacje przedsiębiorców i izby, umożliwia podejmowanie mądrych decyzji politycznych, które uwzględniają potencjalny wpływ w terenie.

4.2.

Potrzebna jest niezależna wiedza fachowa, aby znaleźć zoptymalizowane innowacyjne rozwiązania w zakresie zmiany klimatu i innych wyzwań środowiskowych. Wolne zawody odpowiadają na tę potrzebę w wielu dziedzinach gospodarki i społeczeństwa, zapewniając fachową wiedzę i doradztwo techniczne, prawne, finansowe i niefinansowe. EKES apeluje o ogólnounijne środki na rzecz zachęcenia państw członkowskich do wsparcia regulacji zawodowych w celu zapewnienia właściwego przebiegu transformacji ekologicznej i cyfrowej, np. w ramach złożonych podejść technicznych, tak aby promować najbardziej oparte na rynku i innowacyjne rozwiązania.

4.3.

Zrównoważoność lokalnego i regionalnego planowania przestrzennego można zwiększyć, poprawiając usługi doradcze dla gmin. Ważne jest również dalsze rozwijanie koncepcji strategicznej oceny oddziaływania na środowisko w kierunku oceny zrównoważonego rozwoju (ekologicznego, gospodarczego i społecznego). W procedurach udzielania zamówień publicznych w całej UE należy stosować kryteria klimatyczne i inne kryteria zorientowane na jakość, a tym samym promować innowacje MMŚP i ułatwiać im dostęp do projektów, zwłaszcza w dziedzinie usług w zakresie planowania.

4.4.

W procesie przechodzenia na gospodarkę o obiegu zamkniętym potrzebne są nowe techniki, produkty i procesy. Na przykład w sektorze budowlanym wymaga to recyklingu odpadów z renowacji i budowy, ponownego użycia elementów oraz wprowadzenia nowych materiałów budowlanych, w tym uznania wtórnych materiałów budowlanych o gwarantowanej jakości, oraz ścisłej współpracy między producentami, rzemiosłem, specjalistami i przemysłem recyklingu. Należy również wzmocnić regionalne łańcuchy wartości i klastry budowlane poprzez zaangażowanie rzemiosła.

4.5.

Wyzwania środowiskowe związane z przedsiębiorstwami gospodarki społecznej są – pod względem przedmiotowych kwestii – zasadniczo takie same jak w przypadku innych przedsiębiorstw. Należy jednak odpowiednio rozważyć szczególne warunki tych przedsiębiorstw zgodnie z licznymi opiniami EKES-u za pomocą ukierunkowanych środków opartych na niedawnym unijnym planie działania na rzecz gospodarki społecznej.

---

(1)  Dane z badania Eurobarometr Flash 498. Sprawozdanie na temat MŚP, zielonych rynków i efektywnego gospodarowania zasobami, s. 46, marzec 2022 r.

(2)  Smit, S.J., SME focus – Long-term strategy for the European industrial future [Skupienie się na MŚP – Długoterminowa strategia na rzecz europejskiej przyszłości przemysłowej], Departament Tematyczny PE ds. Polityki Gospodarczej i Naukowej i Polityki Jakości Życia, PE 648.776, kwiecień 2020 r.

(3)  Pakiet „Gotowi na 55” obejmuje szeroki zakres inicjatyw ustawodawczych, w przypadku których ostateczna decyzja jest przedmiotem negocjacji między instytucjami. Do czasu zakończenia tego procesu MMŚP mogą korzystać jedynie z częściowych informacji i zmagać się z niepewnością co do przyszłości.

(4)  SME focus, Departament Tematyczny PE, kwiecień 2020 r.

(5)  COM(2021) 568 final, 14,7. 2021. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52021PC0568.

(6)  Zgodne także z Dz.U. C 56.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przenoszenie własności przedsiębiorstw jako czynnik sprzyjający zrównoważonej odbudowie i wzrostowi w sektorze MŚP”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/02)

Sprawozdawczyni:

Mira-Maria KONTKANEN

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	8.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	143/0/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw jest ważnym procesem strategicznym, zapewniającym ciągłość działalności przedsiębiorstw i ochronę zatrudnienia. Dlatego też Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) sugeruje, by w polityce Unii Europejskiej (UE) i państw członkowskich na rzecz odbudowy i wzrostu dużą rolę odgrywało wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw.

1.2.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw chroni tkankę społeczną obszarów wiejskich, na których MMŚP (mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa) są silnie obecne. Rozwój dobrze funkcjonujących ekosystemów przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz usług wsparcia ma zasadnicze znaczenie dla zachowania źródeł utrzymania i gospodarki na obszarach wiejskich i monoprzemysłowych. EKES uważa, że należy to uwzględnić w realizacji długofalowej wizji UE dotyczącej obszarów wiejskich oraz w planie działania na rzecz obszarów wiejskich.

1.3.

Udane przenoszenie własności przedsiębiorstw chroni istniejące i tworzy nowe miejsca pracy, a także zapewnia pracownikom perspektywy na przyszłość pod względem ciągłości zatrudnienia i rozwoju zawodowego. EKES zachęca państwa członkowskie do dzielenia się najlepszymi praktykami w zakresie wspierania przenoszenia własności przedsiębiorstwa na pracowników, np. w formie spółdzielni (1) i innych przedsiębiorstw gospodarki społecznej będących własnością pracowników.

1.4.

Im wcześniej przedsiębiorcy przygotują się do przeniesienia, tym bardziej udane ono będzie. Państwa członkowskie muszą zintensyfikować działania w zakresie podnoszenia świadomości na temat przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz wyposażyć organizacje biznesowe i inne organizacje wspierające w narzędzia promowania i wspierania przenoszenia własności MMŚP. EKES wzywa również państwa członkowskie do wprowadzenia i dalszego rozwijania mechanizmów wczesnego ostrzegania (2) dla MMŚP w celu wspierania odporności, rentowności i ostatecznie możliwości przeniesienia własności przedsiębiorstwa.

1.5.

Przejęcie istniejącego przedsiębiorstwa powinno być aktywnie promowane jako możliwość równie atrakcyjna dla początkujących przedsiębiorców co rozpoczynanie nowej działalności. Wiedza na temat zakupu firmy i dziedziczenia powinna być częścią kształcenia z zakresu przedsiębiorczości, zarówno w szkolnictwie średnim, jak i wyższym. Dlatego EKES apeluje o opracowanie zachęt do przenoszenia własności małych firm na młodych przedsiębiorców. Zachęty takie mogłyby obejmować podnoszenie świadomości, usługi doradcze, mentoring i dostęp do finansowania. Ponadto można jeszcze bardziej pogłębić wiedzę młodych przedsiębiorców na temat dialogu społecznego, tak aby zapewnić wszystkim przedsiębiorcom udane przenoszenie własności. Podobnie, należy opracować dalsze zachęty do przenoszenia własności przedsiębiorstw skierowane do kobiet przedsiębiorców, aby zwiększyć ich liczbę, która jest obecnie zbyt niska.

1.6.

Przeszkodą w skutecznym przenoszeniu własności przedsiębiorstw pozostaje finansowanie, a większość tego typu operacji wymaga finansowania zewnętrznego. EKES zdecydowanie zachęca każde państwo członkowskie do zapewnienia dostępności instytucji finansowych, które mogłyby wspierać przenoszenie własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP, np. poprzez pomoc w uzyskaniu zabezpieczeń kredytów bankowych.

1.7.

Komitet zaleca, by państwa członkowskie utworzyły krajowe fora zainteresowanych stron zajmujących się przenoszeniem własności przedsiębiorstw, reprezentujące zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne. Fora przenoszenia własności przedsiębiorstw oferują systematyczne i długofalowe podejście do promowania przenoszenia własności przedsiębiorstw. Stanowią również przestrzeń nieustannego dialogu między ekspertami krajowymi i pozwalają na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów.

1.8.

EKES uważa, że we wszystkich państwach członkowskich UE należy rozwijać internetowe platformy przenoszenia własności przedsiębiorstw, które powinny być dostępne także dla mikroprzedsiębiorstw i małych firm. Należy wypracowywać wzajemne powiązania i synergie między poszczególnymi platformami internetowymi w państwach członkowskich, a Komisja Europejska mogłaby ułatwić tworzenie wzajemnych powiązań między różnymi rynkami internetowymi w UE.

1.9.

Dane dotyczące przenoszenia własności przedsiębiorstw we wszystkich państwach członkowskich UE są często fragmentaryczne, niewystarczające, nieaktualne i nieporównywalne. EKES zaleca zatem Komisji i państwom członkowskim dalsze doskonalenie bazy danych dotyczącej przenoszenia własności przedsiębiorstw.

1.10.

Należy opracować system regularnego przeglądu sytuacji w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie, na przykład w formie ogólnounijnego barometru przenoszenia własności przedsiębiorstw, który stanowiłby również wkład w kształtowanie polityki opartej na dowodach. Coroczne Zgromadzenie MŚP UE powinno stanowić cykliczne forum służące dyskusji i wymianie doświadczeń w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP. Wreszcie, należy rozważyć wprowadzenie różnych inicjatyw podnoszących świadomość, takich jak ustanowienie krajowego lub europejskiego tygodnia przenoszenia własności przedsiębiorstw.

2.   Wprowadzanie

2.1.

Zwiększenie liczby udanych przeniesień własności przedsiębiorstw przyniosłoby natychmiastowe korzyści dla zatrudnienia, ciągłości działalności gospodarczej i całej gospodarki europejskiej. Zgodnie z propozycjami Konferencji w sprawie przyszłości Europy (3) przenoszenie własności przedsiębiorstw przyczynia się do zwiększenia odporności i spójności społeczeństw.

2.2.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw stanowi coraz bardziej znaczącą i naturalną część strategicznego rozwoju, odnowy i wzrostu MMŚP. W miarę starzenia się społeczeństwa Europy i wzrostu liczby przedsiębiorców planujących wycofanie się z działalności gospodarczej, udane przeniesienie własności przedsiębiorstwa staje się jeszcze bardziej istotne dla europejskiej gospodarki MMŚP.

2.3.

Każdego roku w całej Europie dokonuje się przeniesienia własności około 450 000 firm zatrudniających 2 miliony pracowników. Szacuje się, że każdego roku około 150 000 przedsiębiorstw jest narażonych na ryzyko nieudanego przeniesienia własności, co stanowi zagrożenie dla około 600 000 miejsc pracy. Najbardziej narażone na nieudane przeniesienie własności są najmniejsze przedsiębiorstwa (4).

2.4.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw może być złożonym procesem ze względu na wyzwania finansowe, zarządcze, regulacyjne, administracyjne lub rynkowe, takie jak dobranie sprzedających i kupujących. Jednocześnie większość wszystkich przeniesień własności przedsiębiorstw ma miejsce w mikroprzedsiębiorstwach o ograniczonych zasobach. Przeniesienie własności jest często trudniejsze w przypadku małych przedsiębiorstw, w których dominującą rolę odgrywa dotychczasowy właściciel (5).

2.5.

Dobrze funkcjonujący ekosystem przenoszenia własności przedsiębiorstw ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia przeniesień i pomaga w tworzeniu dynamicznych rynków przenoszenia własności przedsiębiorstw. Ekosystemy przenoszenia własności przedsiębiorstw obejmują różne podmioty publiczne i prywatne: kupujących, sprzedających, poprzedników, następców, doradców biznesowych, takich jak brokerzy biznesowi, księgowi, prawnicy i konsultanci, mediatorzy, instytucje finansowe, organizacje wspierające biznes, decydenci polityczni i naukowcy. Ważnym elementem ekosystemu są działania podnoszące świadomość, których celem jest zwiększenie gotowości do przenoszenia własności przedsiębiorstw. Obecnie systemy przenoszenia własności przedsiębiorstw nadal różnią się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich i regionach w obrębie danego państwa członkowskiego, pozostawiając miejsce na wzajemne uczenie się i doskonalenie ekosystemów przenoszenia własności przedsiębiorstw w całej Europie. Jednak ostateczna odpowiedzialność za przeniesienie własności przedsiębiorstwa zawsze spoczywa na przedsiębiorcy.

2.6.

Udana zmiana właściciela może zaowocować powstaniem odporniejszej, bardziej innowacyjnej i konkurencyjnej firmy. Gdy przedsiębiorstwa z nowymi właścicielami przyjmują bardziej ekologiczne i cyfrowe modele biznesowe, przenoszenie własności przedsiębiorstw przyczynia się również do transformacji ekologicznej i cyfrowej sektora MMŚP.

2.7.

Pandemia COVID-19 uwydatniła także potrzebę wzmocnienia odporności europejskich przedsiębiorstw i zapewnienia lepszego planowania gotowości. Aby przeniesienie własności zakończyło się sukcesem, firma i jej model biznesowy powinny być stabilne i odporne na wstrząsy zewnętrzne. Dobra kondycja finansowa i odporność zwiększają szanse na udane przeniesienie własności.

3.   Kontekst

3.1.

Od wczesnych lat 90. przenoszenie własności przedsiębiorstw jest częścią unijnej polityki przedsiębiorczości. W 1994 r. Komisja Europejska opracowała zalecenie (6) mające na celu poprawę warunków ramowych w państwach członkowskich w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw. W zaleceniu tym zaproponowano państwom członkowskim szereg środków mających na celu poprawę sytuacji przedsiębiorstw przygotowujących się do przeniesienia własności. Środki te obejmują działania uświadamiające i podnoszące gotowość, poprawę otoczenia finansowego dla przenoszenia własności przedsiębiorstw, otwarcie dróg prawnych dla restrukturyzacji, środki prawne dla zapewnienia ciągłości partnerstwa w przypadku śmierci partnera lub właściciela, zagwarantowanie, że podatki od spadków i darowizn nie będą przeszkodą w przenoszeniu własności oraz ułatwienie przenoszenia własności przedsiębiorstw na osoby trzecie dzięki odpowiednim przepisom podatkowym.

3.2.

Od tego czasu Komisja dokonała w 2006 r. przeglądu zalecenia i opublikowała komunikat (7) zatytułowany „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek”. W przeglądzie podkreślono, że wdrażanie zalecenia z 1994 r. nadal wymaga podjęcia dodatkowych działań. Oprócz wezwania do wdrożenia zalecenia z 1994 r. komunikat z 2006 r. zawierał dalsze zalecenia dotyczące promowania przenoszenia własności przedsiębiorstw, takie jak poświęcenie w większym stopniu uwagi politycznej przenoszeniu własności przedsiębiorstw, zapewnienie specjalistycznego wsparcia i mentoringu, zorganizowanie przejrzystych rynków transferu oraz wdrożenie krajowej, regionalnej i lokalnej infrastruktury wspierającej przeniesienia.

3.3.

W 2013 r. Komisja dokonała oceny postępów w realizacji zaleceń z 2006 r. Ogólny wniosek był taki, że od czasu komunikatu z 2006 r. nie poczyniono wystarczających postępów we wdrażaniu środków mających na celu poprawę ram w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw. Niedociągnięcia wymienione w ocenie dotyczyły takich obszarów, jak rozwiązania podatkowe dla osób trzecich lub pracowników albo zapewnienie specjalnego wsparcia i inicjatyw finansowych. W ocenie zwrócono również uwagę na fakt, że w przeciwieństwie do polityki dotyczącej zakładania przedsiębiorstw, przenoszeniu własności przedsiębiorstw nie poświęcono wystarczającej uwagi w polityce na szczeblu UE ani państw członkowskich.

3.4.

W 2020 r. Komisja Europejska opublikowała unijną strategię MŚP (8), w której ponownie potwierdziła swoje zobowiązanie do kontynuowania prac nad ułatwieniem przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz wspierania państw członkowskich w ich wysiłkach na rzecz stworzenia otoczenia biznesowego sprzyjającego przenoszeniu własności przedsiębiorstw. Ostatnio Komisja skupiła się na ulepszaniu bazy dowodowej dotyczącej przenoszenia własności przedsiębiorstw, publikując w 2021 r. sprawozdanie na ten temat (9). Działania Komisji i dobre praktyki finansowane przez UE można śledzić na stronie internetowej Komisji (10).

3.5.

EKES uznał również znaczenie przenoszenia własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP i apeluje o szybkie przyjęcie środków mających na celu ułatwienie i usprawnienie tego procesu po rozsądnych kosztach (11). W swojej opinii w sprawie unijnej strategii na rzecz MŚP EKES wzywa również do zwrócenia szczególnej uwagi na transgraniczne przenoszenia własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP w celu rozwiązania problemu wysokich kosztów związanych z tymi transakcjami oraz znacznych różnic między przepisami krajowymi (12). W opinii uzupełniającej EKES-u w sprawie unijnej strategii na rzecz MŚP (13) przedstawiono potencjał skutecznego przenoszenia własności przedsiębiorstw z myślą o wzmocnieniu ich cyfrowego wymiaru i zrównoważonego charakteru, zgodnie z celami unijnej dwojakiej transformacji.

4.   Uwagi ogólne

4.1.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw jest coraz bardziej znaczącym tematem dla MMŚP ze względu na sytuację demograficzną w Europie i starzenie się przedsiębiorców. Około 90 % przypadków przeniesienia własności przedsiębiorstw ma miejsce w mikroprzedsiębiorstwach (14).

4.2.

Zwiększenie liczby udanych przeniesień własności przedsiębiorstw przynosi europejskiej gospodarce natychmiastowe korzyści. W porównaniu z nowo powstałymi firmami przedsiębiorstwa, które zostały pomyślnie przeniesione, osiągają lepsze wyniki pod względem przetrwania, obrotów, zysków, innowacyjności i zatrudnienia (15). Według Komisji Europejskiej dotychczas funkcjonujące firmy utrzymują średnio pięć miejsc pracy, podczas gdy nowo powstałe przedsiębiorstwa tworzą średnio tylko dwa miejsca pracy (16). Propagowanie przenoszenia własności przedsiębiorstw jest zatem najlepszym możliwym sposobem wspierania rozwoju przedsiębiorczości.

4.3.

Przenoszenie własności przedsiębiorstw chroni tkankę społeczną obszarów wiejskich, na których silnie obecne są MMŚP; szacuje się, że co najmniej jedna trzecia europejskich MMŚP znajduje się na obszarach wiejskich. Zapewniają one spójność gospodarczą i społeczną tych obszarów poprzez usługi świadczone na rzecz obywateli, konsumentów i lokalnej działalności gospodarczej, a także poprzez zatrudnienie, które zapewniają (17). Przenoszenie własności przedsiębiorstw pozwala uniknąć utraty lokalnej specjalistycznej wiedzy rzemieślniczej. Często lokalne rzemiosło i handel detaliczny przyczyniają się do zróżnicowania oferty dla konsumentów na rynku i stanowią alternatywę dla jednorodności sieci handlowych. Dla konsumentów udane przeniesienie oznacza kontynuację, a nierzadko także poprawę jakości usług i produktów. Rozwój dobrze funkcjonujących ekosystemów przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz usług wsparcia ma zasadnicze znaczenie dla zachowania źródeł utrzymania i gospodarki na obszarach monoprzemysłowych i wiejskich, w szczególności dla sektora rolno-spożywczego. Udane przeniesienia oferują także możliwość przyspieszenia dwojakiej transformacji na obszarach wiejskich poprzez przekształcenia zapoczątkowane zmianą właściciela. EKES uważa, że rozwój ekosystemów przenoszenia własności przedsiębiorstw i usług wspierających powinien stanowić element realizacji długofalowej wizji UE dotyczącej obszarów wiejskich oraz planu działania na rzecz obszarów wiejskich.

4.4.

Wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw jest korzystne również dla pracowników, ponieważ utrzymuje miejsca pracy i zapewnia ciągłość działalności. Szczególnie w MMŚP pracownicy są najcenniejszym kapitałem, który przechodzi na nowego właściciela. Dlatego istotne jest, aby zapewnić dobrostan pracowników w przypadku przeniesienia własności przedsiębiorstwa. Nowi właściciele często podchodzą do przeniesienia własności firmy z entuzjazmem, ponieważ chcą, aby przedsiębiorstwo rozwijało się i rozrastało. Oznacza to również lepsze perspektywy dla pracowników pod względem ciągłości zatrudnienia i rozwoju zawodowego. EKES zachęca państwa członkowskie do dzielenia się najlepszymi praktykami w zakresie przenoszenia własności, w ramach których pracownicy mogą kontynuować pracę i rozwijać działalność poprzez przejęcie ich przedsiębiorstwa, np. w formie spółdzielni i innych form przedsiębiorstw gospodarki społecznej będących własnością pracowników (18), które wykazały odporność na sytuacje kryzysowe. Ponadto promowanie dialogu społecznego i dzielenie się informacją na wcześniejszym etapie ułatwia wykupy pracownicze. Jest to zgodne z opinią EKES-u INT/925 (19), w której podkreślono, że wykupy pracownicze stanowią dobrą praktykę pod względem ponownego uruchomienia funkcjonowania przedsiębiorstw znajdujących się w kryzysie oraz przenoszenia własności MŚP, których właściciele nie mają następców.

4.5.

Wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw musi odgrywać istotną rolę w polityce UE i państw członkowskich na rzecz odbudowy i wzrostu. EKES popiera długotrwałe i strategiczne wysiłki podejmowane przez Komisję oraz organizacje wspierające przenoszenie własności przedsiębiorstw, takie jak Transeo (20) – na rzecz tworzenia w Europie środowiska bardziej sprzyjającego przenoszeniu własności. Nadal jednak możliwa jest poprawa. Ilość poświęcanej uwagi, aktualna ogólna funkcjonalność ekosystemu przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz zakres środków wspierających przenoszenie własności przedsiębiorstw różnią się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich. W szybko rozwijającym się środowisku biznesowym przedsiębiorcy muszą wykorzystywać możliwości rozwoju, zarówno wewnętrznego, jak i poprzez przejęcia. Należy rozważyć wszystkie rodzaje przeniesienia własności, w tym sukcesje rodzinne, zakup i wykup menedżerski, przejęcia strategiczne oraz wykupy pracownicze.

4.6.

Aby transformacja cyfrowa i ekologiczna europejskiej gospodarki zakończyła się sukcesem, należy zaangażować w nią MMŚP. Przenoszenie własności przedsiębiorstw to naturalny sposób na przekształcenie modelu biznesowego MMŚP w model bardziej ekologiczny i cyfrowy, co wspiera ich cyfrową i ekologiczną transformację. Udana zmiana właściciela może zaowocować powstaniem odporniejszej, bardziej innowacyjnej i konkurencyjnej firmy. Co więcej, z punktu widzenia zasobów, zakup istniejącej firmy wraz z jej aktywami produkcyjnymi jest często bardziej przyjazny dla środowiska niż nabywanie nowych aktywów.

4.7.

Zwłaszcza gdy starzejący się przedsiębiorca przenosi własność przedsiębiorstwa na młodszego, jest prawdopodobne, że młody przedsiębiorca jest lepiej przygotowany do włączenia nowych technologii, metod produkcji i zrównoważonych modeli biznesowych do przejmowanego przedsiębiorstwa. Dlatego EKES apeluje o opracowanie dalszych zachęt, takich jak podnoszenie świadomości, usługi doradcze, mentoring i dostęp do finansowania, w celu przekazania własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP młodym przedsiębiorcom. Ponadto można jeszcze bardziej pogłębić wiedzę młodych przedsiębiorców na temat dialogu społecznego, na przykład poprzez moduły dialogu społecznego w ramach szkolenia w zakresie przedsiębiorczości. Rozpoczęcie działalności gospodarczej poprzez przejęcie istniejącego przedsiębiorstwa powinno być aktywnie promowane jako możliwość równie atrakcyjna dla początkujących przedsiębiorców co rozpoczynanie nowej działalności. Podobnie, należy opracować dalsze zachęty do przenoszenia własności przedsiębiorstw skierowane do kobiet przedsiębiorców, aby zwiększyć ich liczbę, która jest obecnie zbyt niska.

4.8.

W przypadku zdecydowanej większości przeniesień własności przedsiębiorstw potrzebne jest finansowanie zewnętrzne. W związku z rosnącymi wymogami regulacyjnymi w sektorze finansowym należy zwrócić uwagę na dwa kluczowe instrumenty finansowe, których celem jest wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw. Po pierwsze oczywista jest potrzeba zapewnienia zabezpieczeń w celu sfinansowania pakietów przenoszenia własności przedsiębiorstw. Jednak coraz większa część aktywów przedsiębiorstw ma charakter niematerialny, a sektor bankowy musi przestrzegać coraz bardziej rygorystycznych przepisów. Każde państwo członkowskie potrzebuje podmiotu lub organizacji, które zapewnią zabezpieczenie dla kredytów bankowych. Po drugie rozwój ram regulacyjnych UE zwiększa zapotrzebowanie na finansowanie kapitałowe. Istnieje szereg nabywców, którzy kwalifikowaliby się do prowadzenia docelowego przedsiębiorstwa, ale brakuje im finansowania kapitałowego. EKES zdecydowanie zachęca Komisję Europejską do przyjęcia proaktywnej roli we wspieraniu rozwoju obu tych instrumentów finansowych w państwach członkowskich.

4.9.

Coraz większa liczba rodzinnych MMŚP w przyszłości będzie przekazywana osobom trzecim. Aby przyciągnąć nabywców zewnętrznych, przedsiębiorstwo musi być w dobrej kondycji ekonomicznej i musi być atrakcyjne. Im wcześniej przedsiębiorcy przygotują się do przeniesienia własności, tym bardziej udane ono będzie. Państwa członkowskie muszą zintensyfikować działania w zakresie podnoszenia świadomości na temat przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz wyposażyć przedsiębiorstwa i inne organizacje wspierające w narzędzia promowania i wspierania przenoszenia własności MMŚP. Wsparcie w zakresie wczesnego ostrzegania oferowane przedsiębiorstwu znajdującemu się w trudnej sytuacji finansowej może również pomóc przedsiębiorcy w przywróceniu rentowności firmy i przygotowaniu jej do przeniesienia własności. Dlatego EKES wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia i dalszego rozwijania mechanizmów wsparcia wczesnego ostrzegania dla MMŚP.

W niedawno opublikowanym opracowaniu zatytułowanym „Wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw w krajach europejskich” (21) przedstawiono sposoby promowania przenoszenia własności przedsiębiorstw w państwach członkowskich, które można by powielić w innych krajach. EKES popiera zawarte w analizie zalecenie, by państwa członkowskie utworzyły krajowe fora zainteresowanych stron zajmujących się przenoszeniem własności przedsiębiorstw, reprezentujące zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne. Konieczna jest współpraca zainteresowanych stron na wszystkich szczeblach: regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Fora przenoszenia własności przedsiębiorstw oferują – dzięki nieustannemu dialogowi między ekspertami krajowymi – systematyczne i długofalowe podejście do wspierania przenoszenia własności przedsiębiorstw i umożliwiają bardziej efektywne wykorzystanie zasobów. Ostatecznie można by nawiązać dialog transgraniczny, wspierany przez Komisję Europejską, pomiędzy poszczególnymi forami krajowymi służący wymianie najlepszych praktyk w zakresie wspierania przenoszenia własności przedsiębiorstw w państwach członkowskich UE.

4.10.

EKES zaleca, by państwa członkowskie w pełni wykorzystywały technologie cyfrowe we wspieraniu przenoszenia własności przedsiębiorstw. We wszystkich państwach członkowskich należy rozwijać internetowe platformy przenoszenia własności przedsiębiorstw, które w większości przypadków są własnością podmiotów prywatnych i są przez nie zarządzane; powinny one być dostępne także dla mikroprzedsiębiorstw i małych firm. Należy wypracowywać wzajemne powiązania i synergie między poszczególnymi platformami internetowymi w państwach członkowskich, a Komisja Europejska mogłaby ułatwić dostęp do różnych rynków internetowych w państwach członkowskich. Ponadto rośnie liczba transgranicznych przeniesień własności przedsiębiorstw wśród małych firm. Lepsza współpraca między krajowymi platformami internetowymi mogłaby w opłacalny sposób umożliwić małym przedsiębiorstwom poszukiwania potencjalnych docelowych właścicieli w innych państwach członkowskich.

4.11.

Skuteczne kształtowanie polityki europejskiej w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw wymaga lepszego gromadzenia danych. Dane dotyczące przenoszenia własności przedsiębiorstw są nadal fragmentaryczne i nieporównywalne. EKES zaleca, by Komisja i państwa członkowskie poczyniły sugerowane kroki w celu ulepszenia bazy danych dotyczącej przenoszenia własności przedsiębiorstw. Działania te przedstawiono w niedawnym sprawozdaniu zatytułowanym „Poprawa bazy danych dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie” (22). EKES zaleca również opracowanie ogólnounijnego barometru przenoszenia własności przedsiębiorstw, który byłby przedstawiany raz na cztery lata i służył jako wkład w kształtowanie polityki opartej na dowodach i ulepszonych danych. Ponadto zaleca rozważenie różnych inicjatyw podnoszących świadomość, takich jak ustanowienie krajowego lub europejskiego tygodnia przenoszenia własności przedsiębiorstw.

4.12.

EKES sugeruje, by Komisja oprócz opracowania lepszych metod gromadzenia danych, regularnie analizowała sytuację w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie. Coroczne zgromadzenie MŚP UE powinno stanowić cykliczne forum służące dyskusji i wymianie doświadczeń w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP.

---

(1)  Na przykład we Francji istnieją ramy mające na celu organizację i ułatwianie przenoszenia własności przedsiębiorstw na pracowników oraz wzmocnienie aktywności gospodarczej na danym terytorium poprzez ułatwienie przenoszenia własności przedsiębiorstw z sektora MMŚP.

(2)  Mechanizm wczesnego ostrzegania to usługa doradztwa i wsparcia dla firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej; celem mechanizmu jest wczesna interwencja, aby zapobiegać bankructwu rentownych przedsiębiorstw.

(3)  Konferencja w sprawie przyszłości Europy – sprawozdanie z wyników końcowych, maj 2022 r.

(4)  Komisja Europejska: „Business Dynamics: Start-ups, business transfers and bankruptcy” [„Dynamika biznesu – Zakładanie działalności gospodarczej, przenoszenie własności przedsiębiorstw i upadłość”], 2011.

(5)  Komunikat Komisji Europejskiej „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek”, 2006 r., (COM(2006) 117 final), s. 4.

(6)  Zalecenie Komisji z dnia 7 grudnia 1994 r. w sprawie przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw (94/1069/WE).

(7)  Komunikat Komisji Europejskiej „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek”, 2006 r. (COM(2006) 117 final).

(8)  Komunikat Komisji Europejskiej „Strategia MŚP na rzecz zrównoważonej i cyfrowej Europy”, 2020 r., COM(2020) 103 final.

(9)  Komisja Europejska, „Executive Agency for Small and Medium-sized Enterprises, Improving the evidence base on transfer of business in Europe: final report” [„Agencja Wykonawcza ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Poprawa bazy danych dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie: sprawozdanie końcowe”], Urząd Publikacji, 2021 r.

(10)  ec.europa.eu/growth/smes/supporting-entrepreneurship/transfer-businesses_en

(11)  Dz.U. C 197 z 8.6.2018, s. 1.

(12)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 210.

(13)  Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 7.

(14)  Komisja Europejska, „EASME, Improving the evidence base on transfer of business in Europe: final report” [„Agencja Wykonawcza ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Poprawa bazy danych dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie: sprawozdanie końcowe”], Urząd Publikacji, 2021 r.

(15)  Tall, Varamäki i Viljamaa, „Business Transfer Promotion in European Countries” [„Wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw w krajach europejskich”], Seinäjoki 2021 r., s. 8.

(16)  Komisja Wspólnot Europejskich (2006 r.), „Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek”, Bruksela, s. 3.

(17)  UEAPME, „Position on long-term vision for the EU’s rural area” [„Stanowisko w sprawie długoterminowej wizji obszarów wiejskich UE”], kwiecień 2022 r.

(18)  Na przykład przedsiębiorstwa pracownicze („sociedades laborales”) w Hiszpanii.

(19)  Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 13.

(20)  Transeo jest międzynarodowym stowarzyszeniem non-profit zrzeszającym ekspertów w dziedzinie przenoszenia własności i przejmowania małych i średnich przedsiębiorstw z Europy i spoza niej.

(21)  Tall, Varamäki i Viljamaa, „Business Transfer Promotion in European Countries” [„Wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw w krajach europejskich”], Seinäjoki 2021 r., s. 8.

(22)  Komisja Europejska, „Executive Agency for Small and Medium-sized Enterprises, Improving the evidence base on transfer of business in Europe: final report” [„Agencja Wykonawcza ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Poprawa bazy danych dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie: sprawozdanie końcowe”], Urząd Publikacji, 2021 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Systematyka społeczna – wyzwania i możliwości”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/03)

Sprawozdawczyni:

Judith VORBACH

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	9.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	123/26/12

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Niniejsza opinia EKES-u rzuca światło na koncepcję systematyki społecznej, a jej celem jest zachęcenie do debaty. EKES wzywa Komisję do opublikowania zaległego sprawozdania opisującego przepisy, które byłyby wymagane do rozszerzenia zakresu stosowania systematyki o „inn[e] cel[e] dotycząc[e] zrównoważonego rozwoju, w tym cel[e] społeczn[e]”, zgodnie z postulatem zawartym w rozporządzeniu w sprawie systematyki (1) („rozporządzenie”). Opowiada się za wprowadzeniem operacyjnie wykonalnej i solidnej koncepcyjnie systematyki społecznej, która pozwoli urzeczywistnić możliwości, a jednocześnie sprostać wyzwaniom. Unijna systematyka powinna być zgodna z podejściem całościowym, obejmującym zrównoważony rozwój zarówno w wymiarze środowiskowym, jak i społecznym. Biorąc pod uwagę wyzwania związane z transformacją ekologiczną, gospodarcze i społeczne skutki pandemii, wojnę w Ukrainie spowodowaną agresją Rosji i wynikające z tego napięcia geopolityczne, EKES ponownie wzywa do prowadzenia wyważonej polityki gospodarczej i zwrócenia większej uwagi na cele społeczne.

1.2.

Minimalne gwarancje określone w rozporządzeniu są pożądane i należy je rzetelnie wdrożyć. Jednak nie wystarczą, aby zapewnić pracownikom, konsumentom i społecznościom zrównoważony rozwój społeczny. Unijna systematyka mogłaby pomóc sprostać pilnym potrzebom inwestycyjnym w obszarze społecznym dzięki odpowiedniemu ukierunkowaniu inwestycji. Zyska nawet na znaczeniu, jeśli będzie częścią ogólnej polityki ukierunkowanej na sprawiedliwość społeczną i inkluzywność. Sprawiedliwa transformacja wymaga zrównoważonych warunków społecznych, a systematyka społeczna mogłaby zapewnić oczekiwane wytyczne. EKES wzywa Komisję do przedstawienia szacunkowych danych dotyczących środków finansowych niezbędnych do wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych. Ogólnie rzecz biorąc, zasadniczą rolę w obszarze usług użyteczności publicznej będą nadal odgrywały inwestycje publiczne. Fundamentalne znaczenie w dalszym ciągu mają finansowanie systemu opieki społecznej z wydatków rządowych oraz stabilne systemy zabezpieczenia społecznego. Niemniej jednak wspólnie uzgodniona systematyka społeczna może zapewnić wytyczne dla inwestycji mających pozytywne skutki społeczne.

1.3.

EKES zaleca, aby w sprawozdaniu Komisja zastosowała wielopoziomowe i różnorodne podejście zaproponowane przez platformę ds. zrównoważonego finansowania (2) („platforma”). Włączenie systematyki społecznej do unijnego otoczenia prawnego dotyczącego zrównoważonego finansowania i zarządzania byłoby przydatne, przy czym należy mieć na uwadze, że jest jeszcze wiele do zrobienia. W szczególności ważnym uzupełnieniem systematyki społecznej, względem którego można by oceniać środki, jest proponowana dyrektywa w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD). Dobrze zaprojektowana systematyka społeczna przyczyniłaby się także do rozwiązania ewentualnego problemu pseudospołecznego marketingu (ang. social washing). EKES zaleca, aby zacząć od prostych i jasnych wytycznych, zapewnienia łatwych i przejrzystych procedur oraz stopniowego ich uzupełniania na późniejszym etapie. Ostatecznym celem powinna być ścisła integracja systematyki społecznej i środowiskowej, ale z praktycznego punktu widzenia pierwszym krokiem mogą być wzajemne minimalne gwarancje.

1.4.

Unijna systematyka powinna wskazywać działania i przedsiębiorstwa, które w znacznym stopniu przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju społecznego, i stanowić złoty standard odzwierciedlający wyższy poziom ambicji niż ten przewidziany w prawodawstwie. EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowane przez platformę cele dotyczące godnej pracy, odpowiedniego poziomu życia oraz włączających i zrównoważonych społeczności. Choć podstawą w tym względzie powinny być różne zasady międzynarodowe i unijne, EKES zaleca w szczególności odniesienie się do Europejskiego filaru praw socjalnych i odpowiednich celów zrównoważonego rozwoju, na przykład celu nr 8 dotyczącego godnej pracy. W każdym razie warunkiem zgodności z systematyką musi być przestrzeganie praw człowieka i praw pracowniczych. Przestrzeganie układów zbiorowych pracy i mechanizmów współdecydowania zgodnie z odpowiednim prawem krajowym i europejskim ma kluczowe znaczenie i powinno stanowić zasadę DNSH (3). Wytyczne o pozytywnych skutkach społecznych, oparte na porozumieniu między partnerami społecznymi, należy uznać za zgodne z systematyką. Należy mieć na uwadze, że zasięg umów zbiorowych jest bardzo różny w poszczególnych państwach członkowskich i że uległ zmniejszeniu w 22 państwach – ustosunkowano się do tego problemu w dyrektywie w sprawie płacy minimalnej.

1.5.

EKES wzywa ustawodawców do pełnego zaangażowania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie systematyki społecznej, ponieważ to właśnie ich ta systematyka dotyczy i muszą oni wypełniać obowiązki sprawozdawcze, a także w celu zapewnienia ich poczucia współodpowiedzialności za nią. EKES ma zastrzeżenia co do nadmiernego wykorzystywania aktów delegowanych w dziedzinie systematyki, ponieważ dotyczą one szerokiego zakresu kwestii politycznych. Celem systematyki jest zapewnienie przejrzystości inwestorom, przedsiębiorstwom i konsumentom. W przyszłości należy odpowiednio ocenić i przedyskutować jej potencjalne wykorzystanie przez instytucje rządowe jako punktu odniesienia dla programów pomocy i finansowania. Wszelkie jej szersze wykorzystanie musi podlegać odpowiedniemu procesowi decyzyjnemu. Należy zapobiegać nadmiernej ingerencji w prawodawstwo krajowe i autonomię partnerów społecznych. Wreszcie, trzeba wykluczyć ryzyko pseudospołecznego marketingu. Należy zapewnić mechanizmy składania skarg przez związki zawodowe, rady zakładowe, organizacje konsumenckie i innych przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz zwiększyć odpowiedzialność właściwych organów krajowych, by mogły wypełniać swoje zadania kontrolne.

1.6.

EKES pragnie podkreślić dodatkowe korzyści związane z systematyką społeczną. Po pierwsze, należy odpowiedzieć na rosnący popyt na inwestycje zorientowane społecznie przez stworzenie wiarygodnej systematyki stanowiącej spójną koncepcję pomiaru zrównoważonego rozwoju społecznego. Po drugie, działalność szkodliwa społecznie może przełożyć się na ryzyko gospodarcze, które systematyka może pomóc zminimalizować. Po trzecie, zasadnicze znaczenie dla efektywności rynku kapitałowego ma przejrzystość, która może także przyczynić się do utworzenia społecznego rynku wewnętrznego, zgodnie z art. 3 TFUE. Sprzyjałaby ona zapewnieniu równych warunków działania, zapobiegałaby nieuczciwej konkurencji i zwiększyłaby widoczność przedsiębiorstw i organizacji przyczyniających się do zrównoważonego rozwoju społecznego. Po czwarte, UE powinna wykorzystać swoje mocne strony i dążyć do tego, by stać się wzorem i liderem w dziedzinie zrównoważenia środowiskowego i zrównoważonego rozwoju społecznego. Należy wznowić debatę na temat unijnej agencji ratingowej. EKES ponawia również apel o odpowiednie uregulowanie dostawców danych finansowych i pozafinansowych i o nadzór nad nimi.

1.7.

EKES podkreśla także istniejące wyzwania i możliwe rozwiązania. Po pierwsze, pojawiają się obawy o zamknięcie dostępu do rynku. Inwestycje opierają się jednak także na innych kryteriach, takich jak oczekiwana stopa zwrotu, które mogą przewyższać cele zrównoważonego rozwoju. Istnieje wiele przypadków synergii między interesami inwestorów a interesami innych zainteresowanych stron. W każdym razie niezgodność z systematyką nie może być uznawana za szkodliwą, co Komisja powinna wyraźnie zaznaczyć. Należy położyć większy nacisk na wpływ zrównoważonych inwestycji na działalność gospodarki realnej. Po drugie, określenie tego, co należy objąć systematyką, będzie wzbudzać kontrowersje. Właśnie dlatego proces ten powinien być przedmiotem demokratycznej debaty i procedury decyzyjnej. W ten sposób można nakreślić wspólną i rzetelną koncepcję zrównoważoności, do której poszczególne podmioty mogą i powinny się odnosić. Powodzenie systematyki wiąże się z jej wiarygodnością, a uwzględnione w niej działania muszą odpowiadać powszechnie przyjętej definicji zrównoważonego rozwoju. Po trzecie, systematyka społeczna może prowadzić do dodatkowych wymogów w zakresie sprawozdawczości. EKES apeluje do Komisji o ich zminimalizowanie i unikanie nakładania się wymogów na siebie. Doradztwo i świadczenie usług związanych z systematyką przez prawnie uprawnioną do tego agencję może być użyteczne, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, spółdzielni i modeli biznesowych non-profit. Ponadto należy zachęcać instytucje finansowe do przedstawiania ocen społecznych skutków inwestycji, tak jak obecnie czynią to na całym świecie banki, które kierują się w swej działalności określonymi wartościami.

2.   Kontekst opinii

2.1.

Unijne ramy zrównoważonego finansowania powinny pomóc ukierunkować prywatne przepływy finansowe w kierunku zrównoważonej działalności gospodarczej. Plan działania z 2018 r. dotyczący zrównoważonego finansowania obejmuje systematykę, mechanizm ujawniania informacji dla przedsiębiorstw oraz narzędzia inwestycyjne, takie jak wskaźniki referencyjne, normy i oznakowania, natomiast odnowiona strategia finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej z 2021 r. koncentruje się na finansowaniu transformacji gospodarki realnej w stronę modelu zrównoważonego, jak również na włączającym charakterze, odporności, wkładzie sektora finansowego i globalnych celach. W tych ramach UE pracuje nad rozmaitymi inicjatywami ustawodawczymi, których unijna systematyka jest kluczowym elementem. EKES odsyła do swoich odpowiednich opinii (4).

2.2.

Unijna systematyka powinna zapewniać inwestorom i przedsiębiorstwom przejrzystość oraz oferować im wsparcie w identyfikowaniu zrównoważonych inwestycji. Rozporządzenie stanowi system klasyfikacji, w którym skupiono się na sześciu celach środowiskowych w obszarach: łagodzenia zmiany klimatu, adaptacji do zmiany klimatu, zasobów wodnych, różnorodności biologicznej, zapobiegania zanieczyszczeniom i gospodarki o obiegu zamkniętym. Zrównoważona środowiskowo inwestycja musi w znacznym stopniu przyczyniać się do osiągnięcia co najmniej jednego z tych celów, nie może powodować poważnych szkód w odniesieniu do któregokolwiek z nich (zasada „nie czyń poważnych szkód”) i musi osiągać pewne progi efektywności (zwane technicznymi kryteriami kwalifikacji). Ponadto taka inwestycja powinna być zgodna z minimalnymi gwarancjami społecznymi i związanymi z zarządzaniem (art. 18). W związku z tym przedsiębiorstwa muszą wdrożyć procedury zapewniające przestrzeganie Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka, Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz Międzynarodowej karty praw człowieka.

2.3.

W art. 26 rozporządzenia zobowiązano Komisję do opublikowania do końca 2021 r. sprawozdania opisującego przepisy, które byłyby wymagane do rozszerzenia zakresu stosowania rozporządzenia o „inn[e] cel[e] dotycząc[e] zrównoważonego rozwoju, w tym cel[e] społeczn[e]”. Świadczy to o zamiarze rozszerzenia zakresu stosowania rozporządzenia, ale wciąż nie wymaga wdrożenia systematyki społecznej. Zgodnie z rozporządzeniem – działającej w ramach platformy podgrupie ds. systematyki społecznej powierzono zadanie zbadania możliwości objęcia systematyką również celów społecznych. Sprawozdanie końcowe podgrupy na temat systematyki społecznej opublikowano w lutym 2022 r. (5), a więc później, niż zapowiadano, i oczekuje się, że Komisja sporządzi sprawozdanie na tej podstawie. Ponadto zwrócono się do platformy o doradzanie Komisji w zakresie stosowania art. 18, tj. o udzielenie wskazówek co do tego, w jaki sposób przedsiębiorstwa mogą przestrzegać minimalnych gwarancji, oraz w sprawie ewentualnej potrzeby uzupełnienia wymogów tego artykułu.

2.4.

Platforma proponuje stworzenie struktury systematyki społecznej w ramach obecnego unijnego otoczenia prawnego dotyczącego zrównoważonego finansowania i zarządzania. W przypadku wdrożenia systematyki społecznej otoczenie regulacyjne zapewnią dalsze przepisy, w tym proponowana dyrektywa w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD), która zastąpi dyrektywę w sprawie sprawozdawczości niefinansowej i wprowadzi obowiązkowe unijne standardy sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju; rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych oraz dyrektywa w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. W szczególności w proponowanej dyrektywie CSRD nakłada się na przedsiębiorstwa również wymóg ujawniania szeregu informacji na tematy społeczne i przedstawiania sprawozdań dotyczących czynników z zakresu ładu korporacyjnego. Oczekuje się, że dyrektywa poprawi ujawnianie informacji dotyczących kwestii społecznych. Byłaby ona zatem ważnym uzupełnieniem systematyki społecznej, względem którego można by dokonywać pomiaru i oceny tych kwestii.

2.5.

Platforma sugeruje, aby mimo pewnych różnic wzorować się na strukturalnych aspektach systematyki środowiskowej. Proponuje trzy główne cele, którym towarzyszą cele szczegółowe. Cel dotyczący godnej pracy obejmuje cele szczegółowe takie jak: wzmocnienie dialogu społecznego, promowanie rokowań zbiorowych i wprowadzenie płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie i godne życie. Cel dotyczący odpowiedniego poziomu życia obejmuje zdrowe i bezpieczne produkty, opiekę zdrowotną wysokiej jakości i mieszkalnictwo wysokiej jakości, a cel dotyczący włączających i zrównoważonych społeczności powinien również obejmować promowanie równości i wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz wspierać zrównoważone źródła utrzymania. Proponowane minimalne gwarancje odnoszą się do celów środowiskowych, społecznych i związanych z zarządzaniem w celu uniknięcia niespójności, na przykład sytuacji, gdy firma prowadząca zrównoważoną działalność gospodarczą jest zamieszana w naruszanie praw człowieka. Ponadto należy zwrócić się do odpowiednich zainteresowanych stron, a konkretnie do pracowników danej jednostki i osób zatrudnionych w jej łańcuchu wartości, użytkowników końcowych oraz zainteresowanych społeczności. Zaproponowano też określenie uwarunkowanych społecznie kryteriów zasady „nie czyń poważnych szkód” i sporządzenie wykazu szkodliwych rodzajów działalności.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES opowiada się za polityką gospodarczą zgodną z celami określonymi w art. 3 Traktatu UE i celami zrównoważonego rozwoju. Należy w sposób wyważony skupić się na najważniejszych celach polityki, a konkretnie na: zrównoważeniu środowiskowym, zrównoważonym wzroście sprzyjającym włączeniu społecznemu, pełnym zatrudnieniu i wysokiej jakości miejscach pracy, sprawiedliwym podziale, zdrowiu i jakości życia, równouprawnieniu płci, stabilności rynków finansowych, stabilności cen, zrównoważonym handlu opartym na sprawiedliwej i konkurencyjnej strukturze przemysłowej i gospodarczej oraz stabilnych finansach publicznych. EKES zwraca także uwagę na plan osiągnięcia konkurencyjnej zrównoważoności, w której cztery wymiary – zrównoważenia środowiskowego, wydajności, sprawiedliwości i stabilności makroekonomicznej – zostały potraktowane na równi, aby osiągnąć efekt wzmocnienia i pomyślną transformację ekologiczną i cyfrową (6). Zważywszy na wojnę w Ukrainie spowodowaną agresją Rosji, EKES podkreśla swoje wezwanie do prowadzenia wyważonej polityki gospodarczej przyczyniającej się do ograniczenia gospodarczych i społecznych skutków wojny i zwraca uwagę na zawarte w Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1919 r. stwierdzenie, że „pokój powszechny i trwały może być zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej”.

3.2.

EKES rzuca światło na koncepcję systematyki społecznej w celu zainicjowania debaty i podniesienia świadomości. EKES opowiada się za wprowadzeniem dobrze opracowanej, operacyjnie wykonalnej i solidnej koncepcyjnie systematyki społecznej w celu urzeczywistnienia istotnych możliwości, a jednocześnie sprostania wyzwaniom (zob. poniżej). Podobnie jak cała polityka gospodarcza, również koncepcja zrównoważonego rozwoju w dziedzinie finansów, a w szczególności unijna systematyka, powinna zostać dostosowana do całościowego i wielowymiarowego podejścia, w ramach którego należy dążyć do traktowania na równi zrównoważonego rozwoju społecznego i zrównoważonego rozwoju środowiskowego. Ponadto transformacja ekologiczna może przynosić szkody w wymiarze społecznym. W związku z tym konieczna jest ochrona i poprawa standardów w dziedzinie społecznej, ze szczególnym naciskiem na niepozostawianie nikogo w tyle. Sprawiedliwa transformacja wymaga zrównoważonych warunków społecznych, a systematyka społeczna może zapewnić wytyczne w tym zakresie.

3.3.

EKES postrzega systematykę społeczną jako ważne i niezbędne uzupełnienie społecznego wymiaru UE i wzywa Komisję do opublikowania w odpowiednim czasie sprawozdania wymaganego na mocy art. 26. Należy stosować się do wielopoziomowego i różnorodnego podejścia zaproponowanego w sprawozdaniu platformy. Dążenie do perfekcji i jednoczesne uwzględnienie wszystkich aspektów zrównoważonego rozwoju społecznego może jednak prowadzić do ogromnych opóźnień we wdrażaniu systematyki społecznej, a nawet ryzyka całkowitego porzucenia tego projektu. W związku z tym EKES zaleca rozpoczęcie procesu od terminowego określenia prostych i jasnych wytycznych oraz łatwych procedur zapewniania przejrzystości, a następnie ciągłego stopniowego ich uzupełniania. Jeśli chodzi o relacje między systematyką środowiskową a społeczną, celem powinno być dążenie do spójności i ścisłej integracji tych dwóch podejść. Jednak z praktycznego punktu widzenia pierwszym krokiem mogą być wzajemne minimalne gwarancje.

3.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje opublikowanie przez platformę projektu sprawozdania dotyczącego art. 18 rozporządzenia, aby doradzać przedsiębiorstwom w zakresie wdrażania wymogów tego artykułu i ewentualnie umożliwić jego zmianę. W szczególności w kontekście zrównoważonego rozwoju społecznego zasadnicze znaczenie ma ocena rzeczywistych wyników działalności przedsiębiorstwa w zakresie praw człowieka, stosunków pracy i godnej pracy. Choć minimalne gwarancje dotyczące systematyki środowiskowej są bardzo pożądane i należy je rzetelnie wdrożyć, to jednak nie zastąpią one nigdy systematyki społecznej. Nie wystarczą one, aby zapewnić pracownikom, konsumentom i społecznościom zrównoważony rozwój społeczny (7). Ponadto EKES zaleca współpracę z lokalnymi partnerami społecznymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i przedsiębiorstwami społecznymi w celu monitorowania i promowania pozytywnego wpływu działalności gospodarczej na zainteresowane strony.

3.5.

Systematyka społeczna zyska na znaczeniu, jeśli będzie częścią ogólnej polityki ukierunkowanej na zrównoważony rozwój społeczny i będą jej towarzyszyć odpowiednie przepisy, na przykład dotyczące należytej staranności w zakresie praw człowieka. Jednak nigdy nie zastąpi dobrze funkcjonujących regulacji rządowych i polityki społecznej. Fundamentalne znaczenie w dalszym ciągu mają finansowanie systemu opieki społecznej z wydatków rządowych oraz stabilne systemy zabezpieczenia społecznego. Systematyka nie powinna służyć jako narzędzie do wypierania inwestycji czy do prywatyzacji. Zasadniczą rolę w obszarze usług użyteczności publicznej nadal odgrywają inwestycje publiczne, które również często stymulują dalsze inwestycje prywatne. Systematyka społeczna może jednak zapewnić inwestorom kryteria zrównoważonego rozwoju w dziedzinie infrastruktury, zdrowia, kształcenia i szkolenia oraz mieszkalnictwa socjalnego, tak aby umożliwić zrównoważone społecznie inwestycje w gospodarce realnej i uniknąć pseudospołecznego marketingu. W przyszłości systematyka może być również wykorzystywana przez instytucje rządowe jako punkt odniesienia dla programów pomocy i finansowania. Kwestię tę trzeba będzie odpowiednio ocenić i omówić.

3.6.

Systematyka społeczna zapewniłaby szczegółową strukturę pozytywnych i negatywnych skutków społecznych działalności gospodarczej. Wiele rozważanych kwestii jest ściśle powiązanych z aspektami tradycyjnie omawianymi między partnerami społecznymi i wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego. EKES wzywa do pełnego zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie systematyki społecznej, szczególnie w określanie celów (szczegółowych), kryteriów dotyczących zasady „nie czyń poważnych szkód” oraz zasad dotyczących gwarancji. Na pracodawców, pracowników, konsumentów, inne zainteresowane strony i społeczności będzie miał wpływ sposób określenia celów i/lub muszą oni spełnić obowiązek sprawozdawczy. EKES zwraca także uwagę na fundusze emerytalne jako przykład sytuacji, w której pracownicy są beneficjentami inwestycji. Zaangażowanie zainteresowanych stron ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia poczucia współodpowiedzialności. Ponadto EKES oczekuje, że systematyka społeczna może być wdrożona przez zmianę rozporządzenia, a zatem w drodze zwykłej procedury ustawodawczej. Nadmierne wykorzystywanie aktów delegowanych w kontekście zrównoważonego finansowania, a w szczególności przy wdrażaniu systematyki, budzi zastrzeżenia, ponieważ akty te dotyczą szerokiego zakresu kwestii politycznych, które znacznie wykraczają poza specyfikacje techniczne.

3.7.

EKES podkreśla znaczenie poprawy jakości informacji w kwestii inwestycji zrównoważonych pod względem społecznym i zapobiegania dezinformacji na temat sytuacji społecznej, aby uniknąć negatywnych skutków dla wszystkich zainteresowanych stron. Dobrze zaprojektowana systematyka społeczna znacznie przyczyniłaby się do rozwiązania tego rodzaju problemów poprzez wyraźne wskazanie działań i podmiotów, które w znacznym stopniu przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju społecznego. Powinna stanowić złoty standard i odzwierciedlać wyższy poziom ambicji niż ten przewidziany już w prawodawstwie, a jednocześnie zapewniać równowagę między myśleniem globalnym a myśleniem lokalnym. Choć kryteria środowiskowe opierają się w większym stopniu na nauce, systematyka społeczna proponowana przez platformę miałaby raczej opierać się na normach i międzynarodowo uzgodnionych ramach – niekoniecznie preskryptywnych, lecz stanowiących wytyczne mające zachęcać do prowadzenia zrównoważonej społecznie działalności.

3.8.

Przestrzeganie praw człowieka i praw pracowniczych musi być warunkiem zgodności z systematyką. Podobnie, przestrzeganie układów zbiorowych pracy i mechanizmów współdecydowania zgodnie z odpowiednim prawem krajowym i europejskim ma kluczowe znaczenie i powinno stanowić zasadę DNSH. Ponadto należy opracować wytyczne definiujące działalność gospodarczą prowadzoną zgodnie z systematyką. Te wytyczne powinny zapewniać proste i przejrzyste procedury o pozytywnych skutkach społecznych i powinny być oparte na porozumieniu między partnerami społecznymi. Ważne jest, by mieć na uwadze, że zakres rokowań zbiorowych różni się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich, poczynając od 7 % na Litwie do 98 % w Austrii. Od 2000 r. zasięg rokowań zbiorowych zmniejszył się w 22 państwach członkowskich i szacuje się, że obecnie układ zbiorowy pracy obejmuje co najmniej o 3,3 mln pracowników mniej. Ważną rolę we wdrażaniu systematyki społecznej odgrywa nowa dyrektywa w sprawie płacy minimalnej oraz rozszerzenie zakresu stosowania układów zbiorowych pracy (8). Ponadto EKES zaleca przedstawienie w samym proponowanym akcie prawnym jasnych wskazówek w sprawie wdrażania minimalnych gwarancji, na przykład w oparciu o sprawozdanie platformy na temat art. 18 rozporządzenia.

3.9.

Różnorakie normy i zasady międzynarodowe i unijne mogą być podstawą systematyki społecznej. W kwestii celów (szczegółowych) EKES zaleca odniesienie się do Europejskiego filaru praw socjalnych i związanego z nim planu działania oraz do odpowiednich celów zrównoważonego rozwoju, a konkretnie: celu nr 8 (wzrost gospodarczy i godna praca), celu nr 1 (koniec z ubóstwem), celu nr 2 (zero głodu), celu nr 3 (dobre zdrowie i jakość życia), celu nr 4 (dobra jakość edukacji), celu nr 5 (równość płci), celu nr 10 (mniej nierówności) i celu nr 11 (zrównoważone miasta i społeczności). Oprócz tego ważnym źródłem mogą być ramy uzgodnione przez partnerów społecznych. EKES uważa za bardzo istotny pomysł platformy, by minimalne gwarancje wdrożyć w oparciu o Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka i wytyczne OECD. Ponadto cennym punktem odniesienia dla systematyki społecznej byłyby Europejska karta społeczna, Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz proponowana dyrektywa w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Należy też wykluczyć rodzaje działalności uznawane za znacząco szkodliwe, tj. takie, które są zasadniczo i w każdych okolicznościach sprzeczne z jakimikolwiek celami dotyczącymi zrównoważonego rozwoju i w których przypadku nie ma możliwości zmniejszenia ich szkodliwości. Powinno to obejmować broń, której użycie potępiono w umowach międzynarodowych, taką jak bomby kasetowe lub miny przeciwpiechotne. EKES również zaleca wypracowanie koncepcji radzenia sobie z agresywnymi i wojującymi reżimami.

4.   Możliwości związane z systematyką społeczną

4.1.

EKES zdecydowanie zaleca wykorzystanie potencjału systematyki do ukierunkowania inwestycji na zrównoważone społecznie działania i podmioty oraz do tworzenia godnych miejsc pracy. Znacznie powyżej 20 % obywateli UE jest zagrożonych ubóstwem. Pandemia pogłębiła nierówności, a wojna w Ukrainie jeszcze bardziej zwiększy napięcia gospodarcze i społeczne. W skali globalnej szacuje się, że aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju, trzeba będzie uruchomić rocznie około 3,3–4,5 bln USD. Towary produkowane z naruszeniem praw człowieka dotyczących pracy są powiązane z rynkiem UE, na który są przywożone. W UE pilnie potrzebne są ponadto inwestycje społeczne, na przykład w zmniejszenie ubóstwa, uczenie się przez całe życie i zdrowie (9). Minimalną lukę w inwestycjach w infrastrukturę społeczną oszacowano na około 1,5 bln EUR w latach 2018–2030 (10). EKES wzywa Komisję do przedstawienia zaktualizowanych szacunków dotyczących potrzeb inwestycyjnych w celu zapewnienia zgodności z Europejskim filarem praw socjalnych i osiągnięcia głównych celów UE na 2030 r. Aby urzeczywistnić zrównoważony rozwój społeczny, niezbędne są zarówno znaczące fundusze publiczne, jak i prywatne.

4.2.

Przy pomocy systematyki społecznej inwestorzy i przedsiębiorstwa mogliby ocenić społeczne skutki swoich inwestycji lub działalności i dobrowolnie uznać to za zasadniczy cel. EKES zwraca uwagę na rosnący popyt na inwestycje zorientowane społecznie i docenia otwartość inwestorów na finansowanie zrównoważone pod względem społecznym. Tymczasem brakuje definicji i normalizacji, a analiza ratingu ESG i powiązanych wyników ujawnia również zasadnicze różnice w zależności od dostawcy ratingu, co utrudnia dokonywanie inwestycji zrównoważonych pod względem społecznym. Systematyka społeczna stanowiłaby spójną koncepcję służącą definiowaniu i osiąganiu zrównoważonego rozwoju społecznego oraz mierzeniu postępów. Może ona zwiększyć rozliczalność i zapewnić jasne wytyczne. Byłoby to zatem zdecydowane wsparcie dla inwestorów w realizacji ich ambitnych planów i mogłoby stanowić zachętę dla kolejnych uczestników rynku do inwestowania w tym kierunku, a jednocześnie przyczyniać się do zapobiegania pseudospołecznemu marketingowi.

4.3.

Działalność szkodliwa społecznie może też przełożyć się na ryzyko gospodarcze. Jeśli firma jest kojarzona z naruszaniem praw człowieka, istnieje ryzyko jej bojkotu; z kolei w przypadku zaniedbania należytej staranności w zakresie praw człowieka taka firma może być wykluczona z zamówień publicznych. Przedsiębiorstwo może też zostać uwikłane w kosztowne postępowania sądowe z powodu naruszania praw człowieka, a łańcuchy dostaw mogą zostać przerwane z powodu strajków. Na inwestycje może również negatywnie wpłynąć ryzyko gospodarcze i polityczne związane z poszerzającą się przepaścią między bogatymi a biednymi. Wszystkie te rodzaje ryzyka można zminimalizować, umożliwiając podejmowanie decyzji inwestycyjnych opartych między innymi na systematyce społecznej. EKES zwraca również uwagę na prace EBC dotyczące wzmocnienia monitorowania ryzyka systemowego związanego z zaniedbywaniem czynników zrównoważonego rozwoju i zarządzania nim. EKES podkreśla, że ryzyku środowiskowemu często towarzyszy ryzyko społeczne, na przykład gdy ludzie tracą swoje domy w wyniku powodzi. Podsumowując, ryzyko dla zrównoważonego rozwoju społecznego powinno być wyraźnie uwzględnione i stanowić część działań EBC w zakresie ryzyka dla zrównoważonego rozwoju.

4.4.

Ponadto EKES zwraca uwagę, że zasadniczym elementem efektywności rynku jest przejrzystość. Dotyczy to nie tylko rynków kapitałowych. Systematyka społeczna może również służyć jako narzędzie do wspierania równowagi między swobodami gospodarczymi a prawami społecznymi i pracowniczymi (11). Większa przejrzystość może także przyczynić się do utworzenia społecznego rynku wewnętrznego, zgodnie z art. 3 TFUE, i promowania uczciwej konkurencji. Ponadto systematyka społeczna pozwoliłaby zapewnić równe warunki działania i zwiększyć widoczność przedsiębiorstw, które przestrzegają praw człowieka i praw pracowniczych oraz w znacznym stopniu przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju społecznego, a tym samym pomogłaby im przyciągnąć inwestorów. Potencjał transformacyjny systematyki zostałby wzmocniony dzięki zwiększeniu wiedzy na jej temat. W tym kontekście EKES ponownie zwraca uwagę na pozytywną rolę, jaką w rozwoju przedsiębiorstw o oddziaływaniu społecznym mogą odegrać instrumenty finansowe (12).

4.5.

Wreszcie, UE stała się liderem na arenie międzynarodowej w dziedzinie zrównoważonego finansowania pod względem środowiskowym i aktywnie uczestniczy w globalnych działaniach w tym względzie. EKES z zadowoleniem przyjmuje te starania, ale przypomina Komisji, że konieczne są także postępy w zakresie zrównoważonego rozwoju społecznego oraz promowanie celów zrównoważonego rozwoju. Również w kontekście zrównoważonego rozwoju społecznego UE powinna dążyć do tego, by stać się wzorem do naśladowania i liderem, poruszając tę kwestię na forach międzynarodowych. Szczególnie w czasach wojny i napięć międzynarodowych globalna architektura zrównoważonego finansowania musi też uwzględniać zrównoważony rozwój społeczny.

5.   Wyzwania i możliwe rozwiązania

5.1.

Chęć prowadzenia przez inwestorów finansowych – inwestycji zrównoważonych pod względem społecznym i środowiskowym jest bardzo pozytywnym sygnałem i należy ją wspierać. Zasadniczo jednak uczestnicy rynku finansowego opierają swoje decyzje inwestycyjne na oczekiwaniach dotyczących zwrotu, ryzyka, płynności i zapadalności. Przesłanki te mogą być niezgodne z interesami innych zainteresowanych stron i stać w sprzeczności z celami środowiskowymi bądź społecznymi lub wręcz przewyższać je. EKES zwraca jednak uwagę na wiele możliwych synergii między interesami inwestorów i innych zainteresowanych stron, na przykład gdy poprawa partycypacji pracowników powoduje jednocześnie wzrost wydajności przedsiębiorstwa lub gdy działalność gospodarcza przyczynia się do dobrostanu społeczności. W każdym razie nie można automatycznie uznawać działalności gospodarczej ani jednostek, które nie są zgodne z systematyką, za szkodliwe. W tym kontekście pojawiają się obawy o zamknięcie dostępu do rynku, zatem EKES zwraca się do Komisji o wyjaśnienie tej kwestii i przyjęcie wyważonego podejścia. Należy położyć większy nacisk na wpływ zrównoważonych inwestycji na działalność gospodarki realnej.

5.2.

Mogą pojawić się pewne niezgodności, ponieważ kwestie społeczne są regulowane na poziomie państw członkowskich i między partnerami społecznymi, podczas gdy zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jako całość dąży do zaangażowania się w sprawy społeczne, środowiskowe i kwestie dotyczące innych dziedzin polityki. EKES z zadowoleniem jednak przyjmuje sprawozdanie platformy dotyczące ryzyka naruszeń innych regulacji oraz zakłada, że Komisja we wniosku dołoży starań, by uniknąć sprzecznego nakładania się przepisów i ingerencji w krajowe systemy społeczne, stosunki pracy i uregulowania. Ponadto systematyka społeczna opierałaby się na wspólnych deklaracjach i zasadach międzynarodowych i europejskich, takich jak Europejski filar praw socjalnych, oraz stanowiłaby podstawę do dobrowolnego podejmowania decyzji, nie narzucając przy tym konkretnej polityki społecznej. Jednak wszelkie szersze wykorzystanie systematyki musi, jak wspomniano wyżej, podlegać odpowiedniemu procesowi decyzyjnemu. Należy zapobiegać nadmiernej ingerencji w prawodawstwo krajowe i autonomię partnerów społecznych, a także uznać różnice w krajowych modelach rynku pracy i systemach rokowań zbiorowych.

5.3.

Opracowanie systematyki społecznej, a więc uporządkowanego przeglądu działalności i sektorów zrównoważonych pod względem społecznym, odnosi się także do wartości politycznych. Ciężko będzie określić, które rodzaje działalności gospodarczej lub które sektory uważa się za zgodne z systematyką. Ale właśnie dlatego opracowywanie systematyki powinno być przedmiotem debaty politycznej i demokratycznej procedury decyzyjnej (13). Tylko w takich warunkach można wypracować wspólną koncepcję zrównoważonego rozwoju społecznego, na której mogłyby i powinny opierać się poszczególne podmioty i do której powinny się odnosić. EKES podkreśla, że również w sferze społecznej powodzenie systematyki zależy od jej szerokiej akceptacji. Objęte nią rodzaje działalności i sektory muszą wpisywać się w szeroko akceptowaną definicję zrównoważonego charakteru i opierać się na powszechnie uznawanych wartościach, takich jak godność ludzka, równość płci, uczciwość, włączenie społeczne, niedyskryminacja, solidarność, przystępność cenowa, dobrostan i różnorodność. Zapewnienie wiarygodności systematyki jest bardzo ważne, by nie narazić na szwank całego projektu.

5.4.

Ponadto istnieją obawy, że systematyka społeczna może prowadzić do nadmiernego obciążenia przedsiębiorstw dodatkowymi wymogami w zakresie sprawozdawczości oraz koniecznością przedstawiania złożonych i trudnych informacji w połączeniu z kosztownymi procedurami kontrolnymi. EKES wzywa Komisję do zminimalizowania tych obciążeń i opracowania prostych i łatwych do zastosowania kryteriów, a także do korzystania z innych nakładających się wymogów w zakresie sprawozdawczości. EKES z zadowoleniem przyjmuje podejście platformy polegające na zorganizowaniu celów systematyki społecznej w sposób podobny do proponowanej struktury odnośnie do CSRD. Ogólnie rzecz ujmując, wzywa do opracowania uporządkowanego i spójnego zestawu przepisów, bez nadmiernej złożoności i powielania – takiego, który sprawdzi się w praktyce, a jednocześnie zapewni niezbędną przejrzystość. Przydatne może być także doradztwo i świadczenie usług związanych z systematyką przez wyspecjalizowaną, prawnie uprawnioną agencję przedsiębiorstwom oraz innym organizacjom, które chcą zastosować się do systematyki. Dzięki temu przedsiębiorstwa dysponujące mniejszymi zasobami na potrzeby sprawozdawczości także będą miały dostęp do systematyki. Niemniej instytucje finansowe mogą w dalszym ciągu przedstawiać oceny społecznych skutków inwestycji, tak jak obecnie czynią to na całym świecie banki, które kierują się w swej działalności określonymi wartościami.

5.5.

Choć celem systematyki jest zapewnienie niezawodnych ram na rzecz inwestycji zrównoważonych pod względem społecznym, nie można wykluczyć ryzyka pseudoekologicznego lub pseudospołecznego marketingu. EKES zgadza się ze stwierdzeniem platformy, że samo monitorowanie realizacji zobowiązań i polityki nie zapewni ich skutecznego wdrożenia ani ochrony praw człowieka ani nie wspiera rozwoju działań zrównoważonych pod względem społecznym. Występują poważne trudności w nadzorowaniu i egzekwowaniu osiągania przez przedsiębiorstwo deklarowanych celów zrównoważonego rozwoju społecznego oraz w ocenie jego wyników we współczesnych – często bardzo złożonych – łańcuchach dostaw. Z drugiej strony platforma wskazuje na obiecujące zmiany w dziedzinie wymiernych danych społecznych, np. w kontekście zmienionej tablicy wskaźników społecznych i celów zrównoważonego rozwoju. Podsumowując, systematyka społeczna musi być przejrzysta, wiarygodna i stale uaktualniana. EKES proponuje również, aby w tym względzie angażować na przykład rady zakładowe i organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

5.6.

EKES proponuje wznowienie debaty na temat unijnej agencji ratingowej, która mogłaby teraz koncentrować się na zrównoważonym rozwoju. Pozwoliłaby ona umocnić pionierską rolę UE w tej dziedzinie. Ponawia również apel o odpowiednie uregulowanie dostawców danych finansowych i pozafinansowych i nadzór nad nimi. Na wypadek fałszywych deklaracji w sprawie zgodności z systematyką należy zapewnić mechanizmy składania skarg przez związki zawodowe, rady zakładowe, organizacje konsumenckie i innych przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. EKES uznaje, że w rozporządzeniu określenie środków i kar za naruszenia pozostawiono w gestii państw członkowskich. W każdym razie należy zwiększyć odpowiedzialność właściwych organów krajowych (14) w zakresie wykonywania zadań kontrolnych, uzupełniając ją o obowiązek składania sprawozdań ich właściwym parlamentom i społeczeństwu obywatelskiemu.

---

(1)  Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13.

(2)  Platforma ds. zrównoważonego finansowania | Komisja Europejska (europa.eu).

(3)  DNSH = „nie czyń poważnych szkód”.

(4)  Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 72.

(5)  Sprawozdanie końcowe w sprawie systematyki społecznej (europa.eu).

(6)  Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 50.

(7)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 97.

(8)  Dyrektywa w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w UE, art. 4 ust. 2, porozumienie wstępne. Określony w tej dyrektywie próg 80 % zasięgu negocjacji zbiorowych, zobowiązujący państwa członkowskie do podjęcia środków w celu podniesienia tego wskaźnika, powinien być wspierany w taksonomii społecznej.

(9)  Sprawozdanie końcowe w sprawie systematyki społecznej (europa.eu).

(10)  Komisja Europejska, „Bosting Investment in Social Infrastructure in Europe” [Wspieranie inwestycji w infrastrukturę społeczną w Europie], dokument otwierający debatę 074, styczeń 2018 r.

(11)  Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 50.

(12)  Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 39.

(13)  Zob. wyżej pkt 3.

(14)  Zob. art. 21 rozporządzenia w sprawie systematyki.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu finansowany z Funduszu Spójności i NGEU”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/04)

Sprawozdawca:	Ioannis VARDAKASTANIS
Współsprawozdawczyni:	Judith VORBACH

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	9.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	139/3/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Unia Europejska (UE) podejmuje znaczące działania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Polityka UE w dziedzinie klimatu, środowiska i energii ma charakter długoterminowy, aby pomóc w zapobieganiu najpoważniejszym skutkom kryzysu klimatycznego, przed którym stoi nasza planeta. Te działania mogą jednak nadal okazać się niewystarczające.

1.2.

UE podjęła znaczące zobowiązania w powyższych dziedzinach, ale skutki zmiany klimatu i niedoboru zasobów są już niestety odczuwalne. Musimy zatem dostosować się do realiów, z jakimi nie mieliśmy dotąd do czynienia. Mimo że UE słusznie dąży do tego, by uniknąć pogorszenia sytuacji, nadal nie jesteśmy przygotowani na nieprzewidziane kryzysy klimatyczne i energetyczne oraz na klęski żywiołowe.

1.3.

Począwszy od 2021 r. byliśmy świadkami dwóch bardzo poważnych sytuacji kryzysowych, wobec których unijne mechanizmy finansowania okazały się nieskuteczne. Pierwsza z nich to zniszczenia spowodowane przez powodzie i pożary w całej Europie latem 2021 r. Drugą jest trwający kryzys energetyczny i potrzeba autonomii energetycznej UE spowodowana inwazją Rosji na Ukrainę w 2022 r.

1.4.

Obecnie UE ma do dyspozycji Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE), który jest unijnym mechanizmem reagowania na klęski żywiołowe. Jednak dostępny roczny budżet FSUE jest de facto znacznie mniejszy ze względu na koszty związane ze szkodami spowodowanymi przez niedawne klęski żywiołowe i musi zostać istotnie zwiększony. Środki finansowe, którymi dysponuje UE, by dokonać transformacji w kierunku zielonej energii, są co prawda bardziej znaczące, ale nie uwzględniają ani pilnej potrzeby osiągnięcia przez Unię autonomii energetycznej, ani ogromnego zagrożenia ubóstwem energetycznym, jak wskazano w opinii EKES-u „Przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu a odporność UE: wyzwania z perspektywy gospodarczej i społecznej” (1).

1.5.

EKES jest zdania, że UE potrzebuje nowego mechanizmu finansowania, który oferowałby natychmiastową i ambitną pomoc państwom członkowskim w wyżej wspomnianych sytuacjach kryzysowych. Komitet proponuje zatem utworzenie nowego Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu. Środki na ten fundusz powinny zostać przekierowane z istniejących funduszy UE, zwłaszcza z Funduszu Spójności i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), a nowy fundusz zapewniłby usprawnione i spójne zarządzane tymi środkami.

1.6.

Modernizacja środowiska finansowania mogłaby również obejmować rozszerzenie zakresu istniejących programów i zwiększenie ich skali oraz potraktowanie Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy (NGEU) jako modelu dla nowego instrumentu finansowania.

1.7.

Z uwagi na znaczne potrzeby inwestycyjne EKES zaleca Komisji, by rozważyła wzmocnienie Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu poprzez wspieranie prywatnych inwestycji i wkładów. Jeśli chodzi o klęski żywiołowe to Komisja i państwa członkowskie powinny dołożyć starań, by zwiększyć zasięg ochrony ubezpieczeniowej i ułatwić do niej dostęp oraz by wykorzystać system ubezpieczeń do ukierunkowania finansowania na działania zwiększające odporność na zmianę klimatu, zwłaszcza na obszarach podwyższonego ryzyka, tak by zmniejszyć zależność od wsparcia finansowego UE.

1.8.

Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu musi być elastyczny i zdolny do adaptacji oraz gotowy do reagowania na kryzysy, które pojawią się w nadchodzących latach i dziesięcioleciach.

1.9.

Funkcjonowanie Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu, który będzie bardziej skoncentrowany na podejmowaniu szybkich i pilnych działań, musi być spójne z nadrzędną polityką UE w zakresie klimatu, środowiska i energii. W dłuższej perspektywie przyczyni się to do ograniczenia zależności od pomocy udzielanej w sytuacjach kryzysowych i zapewni ochronę ludzkości i przyrody.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

EKES uznaje, że przezwyciężenie kryzysu klimatycznego jest zgodne ze zobowiązaniami UE do wdrażania postanowień porozumienia paryskiego i realizacji celów zrównoważonego rozwoju, podjętymi w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Komitet podkreśla, że choć polityka klimatyczna UE powinna skupić się na eliminowaniu przyczyn zmiany klimatu, to równolegle do planów redukcji emisji gazów cieplarnianych należy zapewnić solidne i sprawne mechanizmy finansowania pozwalające stawić czoła kryzysom klimatycznym i energetycznym, których konsekwencje mieszkańcy UE odczuwają już teraz.

2.2.

EKES proponuje utworzenie nowego Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu, co popiera wiele posłanek i posłów do Parlamentu Europejskiego (2). Mechanizm ten powinien być finansowany z istniejących środków Funduszu Spójności i RRF, zebranych w jednym funduszu, który poprawi skuteczność i czas reakcji oraz ułatwi scentralizowane monitorowanie obszarów, które najbardziej potrzebują tych środków. Powinien też zwiększyć zdolność UE do wspierania państw członkowskich w szybkim reagowaniu na sytuacje kryzysowe związane z klimatem, środowiskiem i energią. Wspomniany mechanizm umożliwiłby reagowanie na dwie najpilniejsze sytuacje kryzysowe, których obecnie doświadczamy, czyli zapewniłby odbudowę po coraz częstszych klęskach żywiołowych i byłby odpowiedzią na pilną potrzebę transformacji w kierunku zielonej energii i osiągnięcia europejskiej autonomii energetycznej, przy jednoczesnym zachowaniu elastyczności umożliwiającej reagowanie na przyszłe kryzysy.

2.3.

UE przeznacza już środki na transformację energetyczną i a odbudowę po klęskach żywiołowych, ale różne czynniki osłabiają skuteczność tych środków. Obecny Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE), utworzony w celu pomocy społecznościom w odbudowie po wystąpieniu klęsk żywiołowych, jest po prostu za mały, by sprostać skali współczesnych katastrof klimatycznych. Skala środków przeznaczanych na finansowanie transformacji energetycznej jest bardziej ambitna, ale wciąż niewystarczająca. Ponadto wspomniany fundusz zarządzany jest za pośrednictwem kilku różnych funduszy, co grozi niespójnością lub nakładaniem się działań, a także powoduje mieszanie celów krótkoterminowych z bardziej długoterminowymi celami dotyczącymi przeciwdziałania zmianie klimatu. Konieczność zwiększenia autonomii energetycznej UE w związku z inwazją Rosji na Ukrainę uwypukliła stopień, w jakim nasza zależność energetyczna od wrogich krajów osłabia zdolność UE do zdecydowanego reagowania na wydarzenia rozgrywające się na arenie międzynarodowej.

2.4.

EKES wzywa zatem do utworzenia Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu, którego celem będzie reagowanie na bezpośrednie zagrożenia dla środowiska, klimatu i energii oraz wspieranie UE w dostosowywaniu się do nowej rzeczywistości, w której takie kryzysy stają się niestety coraz częstsze. Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu powinien pełnić funkcję rezerwy finansowej, gotowej do uruchomienia w okresach pilnych potrzeb inwestycyjnych.

2.5.

Fundusz musi zapewniać elastyczność i solidność niezbędną do szybkich i ambitnych inwestycji w celu zaspokojenia najpilniejszych potrzeb UE, przy jednoczesnym zachowaniu spójności z długoterminową polityką klimatyczną i energetyczną. Powinien łączyć część środków Funduszu Spójności przeznaczanych obecnie na kwestie związane z klimatem, środki z obecnego FSUE oraz część środków RRF przeznaczanych na reformy w dziedzinie środowiska naturalnego. Zgromadzenie tych środków w jednym funduszu i położenie wyraźnego nacisku na pilne podjęcie działań poprawi skuteczność reakcji i ułatwi monitorowanie najpilniejszych potrzeb inwestycyjnych. Powinno to ułatwić bezzwłoczny transfer pieniędzy tam, gdzie są one potrzebne.

2.6.

Modernizacja środowiska finansowania mogłaby również obejmować rozszerzenie zakresu istniejących programów i zwiększenie ich skali. Mając na uwadze wspólny interes i pilną potrzebę przeciwdziałania zmianie klimatu i zwalczania jej katastrofalnych skutków EKES zwraca uwagę na potrzebę przyszłego opracowania udoskonalonej metody finansowania. Nawet gdyby wprowadzono – jak najbardziej zasadnie – złotą regułę dla zielonych inwestycji, niektóre państwa członkowskie mogłyby nadal nie być w stanie gromadzić ogromnych kwot potrzebnych na inwestycje bez narażania swojej stabilności budżetowej. Dlatego EKES zaleca potraktowanie Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy (NGEU) jako modelu finansowania Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu. Dotacje lub pożyczki z tego funduszu powinny być odblokowane pod warunkiem, że otrzymujące je państwo członkowskie lub region zainwestuje w działania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu lub jej skutkom, np. poprzez kolejne inwestycje w odnawialne i niskoemisyjne źródła energii. Wszelkie tego rodzaju środki z zakresu polityki muszą być powiązane z obowiązkowym zaangażowaniem partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego; należy także przestrzegać zasady partnerstwa zapisanej w polityce spójności.

2.7.

EKES zwraca uwagę na to, że sam Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu nie wystarczy, aby poradzić sobie ze skutkami klęsk żywiołowych i pokryć koszty przystosowania się do zmiany klimatu z myślą o zapewnieniu większej odporności. W związku z tym wskazuje na „lukę w zakresie ochrony klimatu”, to jest na odsetek nieubezpieczonych strat gospodarczych spowodowanych klęskami żywiołowymi. Ochrona ubezpieczeniowa przed klęskami żywiołowymi pozostaje na niskim poziomie w Europie – w latach 1980–2017 ubezpieczono jedynie około 35 % strat spowodowanych klęskami żywiołowymi. (3) Ważne jest zatem zanalizowanie i promowanie ubezpieczenia od klęsk żywiołowych w państwach członkowskich oraz wspieranie krajowych systemów ubezpieczeń, które zachęcają użytkowników do inwestowania w przystosowanie się do zmiany klimatu, zmniejszając tym samym obciążenie funduszy UE i stymulując proaktywne inwestycje. Dialog między zainteresowanymi stronami i innowacje dotyczące produktów ubezpieczeniowych mogą przyczynić się do opracowania nowatorskich rozwiązań w zakresie transferu ryzyka w ramach systemu ubezpieczeń i reasekuracji, przy jednoczesnym priorytetowym traktowaniu stabilności rynku finansowego i ochrony konsumentów (4). Zwiększyłoby to zdolność Funduszu Dostosowania do Klimatu do sprostania wyzwaniom, przed którymi stanie w przyszłości.

2.8.

Fundusze UE odgrywają również ważną rolę jako kapitał zalążkowy przyciągający inwestycje prywatne, w tym w zakresie działań przystosowawczych mających na celu poprawę odporności na zmianę klimatu.

3.   Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu jako narzędzie odbudowy po klęskach żywiołowych i zapewniania gotowości na wypadek ich wystąpienia

3.1.

W międzyinstytucjonalnym badaniu UE jednoznacznie wskazano na pilną potrzebę przeciwdziałania katastrofie klimatycznej: „Wzrost temperatury o 1,5 stopnia to maksymalne tempo, jakie nasza planeta może wytrzymać; jeśli temperatury wzrosną jeszcze bardziej po 2030 r., czeka nas jeszcze więcej susz, powodzi i ekstremalnych upałów, a setki milionów ludzi znajdą się w jeszcze większym ubóstwie. Grozi nam upadek najbardziej wrażliwych populacji” (5).

3.2.

Zaczyna być widoczne, jak bardzo jesteśmy nieprzygotowani na zagrożenia związane ze zmianą klimatu. W 2021 r. państwa członkowskie UE doświadczyły bezprecedensowych zniszczeń spowodowanych klęskami żywiołowymi, począwszy od śmiertelnych powodzi w Niemczech i krajach Beneluksu, po katastrofalne pożary w Grecji i Hiszpanii. W obliczu kryzysu klimatycznego, a także innych źródeł degradacji środowiska, zniszczenia i katastrofy naturalne staną się prawdopodobnie normą, a nie rzadkością. Im bardziej odracza się, osłabia lub wstrzymuje skuteczne działania mające na celu przeciwdziałanie kryzysowi klimatycznemu i degradacji środowiska, tym bardziej ryzyko to wzrasta.

3.3.

W powodziach, które nawiedziły Europę Zachodnią latem 2021 r. (6), zginęło co najmniej 240 osób, a niezliczona liczba innych straciła dach nad głową i została przesiedlona. W Grecji, podczas fali upałów, odnotowano nie mniej niż 500 pożarów (7).

3.4.

Bezprecedensowe były nie tylko skala zniszczeń i liczba ofiar śmiertelnych w wyniku katastrof ekologicznych w 2021 r., ale także poziom kosztów finansowych, jakie poniosły dotknięte nimi społeczności. Szacuje się, że w Europie Zachodniej powodzie spowodowały szkody o wartości 38 mld EUR (8). W Grecji premier zatwierdził pakiet pomocowy w wysokości 500 mln EUR dla wyspy Evia – regionu najbardziej dotkniętego pożarami (9).

3.5.

Żadna część świata nie uchroni się przed rosnącymi zagrożeniami związanymi z klęskami żywiołowymi. Podobnie, żadne państwo członkowskie UE nie jest wystarczająco dobrze przygotowane do stawienia czoła tak ogromnym wyzwaniom – ani pod względem zasobów i materiałów potrzebnych do walki z suszami, pożarami środowiskowymi i powodziami, ani pod względem środków finansowych niezbędnych do odbudowy dotkniętych obszarów.

3.6.

Inwestycje w ramach Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu przeznaczone na reagowanie na klęski żywiołowe powinny uzupełniać bieżące wydatki z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na przygotowanie się do klęsk żywiołowych i zapobieganie im. Skala inwestycji potrzebnych do zwiększenia odporności na skutki zmiany klimatu jest ogromna – mowa tu na przykład o budowie wałów przeciwpowodziowych i budynków odpornych na powodzie, ochronie przed erozją wybrzeża, sprzęcie do monitorowania i powstrzymywania pożarów środowiskowych oraz technologiach umożliwiających oszczędzanie i magazynowanie słodkiej wody na obszarach dotkniętych suszą. Działania w ramach strukturalnych funduszy inwestycyjnych na rzecz ograniczania ewentualnych szkód powinny być podejmowane ex ante, natomiast Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu powinien mieć możliwość szybkiego reagowania wtedy, gdy podjęte środki zapobiegawcze nie zdołały zapobiec określonym szkodom.

3.7.

EKES podkreśla, że przewidywane następstwa kryzysu klimatycznego wymagają znacznie solidniejszego niż obecnie mechanizmu wsparcia. Całkowity budżet FSUE jest ograniczony do 500 mln EUR rocznie (10). Od momentu uruchomienia w 2002 r. FSUE udzielił wsparcia 28 różnym krajom europejskim na kwotę ponad 7 mld EUR (11). Jest to imponująca kwota, ale w żadnym wypadku nie wystarczyłaby na pokrycie kosztów szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi w samym tylko 2021 r.

3.8.

W przypadku klęsk żywiołowych ryzyko utraty życia wzrasta wśród określonych grup ludności, które nie są w stanie sprawnie ewakuować się z zagrożonych obszarów. Dotyczy to w szczególności osób starszych, osób z niepełnosprawnościami i dzieci. Konieczne są ukierunkowane inwestycje, aby zapewnić służbom ratowniczym materiały i zaplecze w postaci dodatkowych ratowników, którzy mogliby udzielać pomocy wszystkim szczególnie narażonym osobom. Osoby o mniejszych zasobach mają również mniejsze możliwości ewakuacji ze względu na koszty związane ze znalezieniem alternatywnego zakwaterowania i ograniczony dostęp do środków mobilności osobistej. Właśnie tą kwestią powinien zająć się Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu.

4.   Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu jako środek umożliwiający transformację w kierunku zielonej energii

4.1.

EKES jest zdania, że dostosowanie do zmiany klimatu polega również na dostosowaniu się do nowej rzeczywistości polegającej na zrównoważonej produkcji energii. W związku z ostatnimi wydarzeniami UE stoi obecnie w obliczu ogromnych i pilnych wyzwań dotyczących osiągnięcia niezależności energetycznej, których nie przewidziano w momencie opracowywania wieloletnich ram finansowych (WRF), NGEU i ram zarządzania gospodarczego. W nawiązaniu do planu Komisji REPowerEU (12) oraz konkluzji Rady Europejskiej, EKES w pełni podziela pogląd, że w następstwie dokonanej przez Rosję inwazji na Ukrainę bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy niezależności energetycznej, w tym rozwoju energii ze źródeł odnawialnych.

4.2.

EKES podkreśla potrzebę skoncentrowania się na roli, jaką ekologiczne i niskoemisyjne technologie energetyczne, poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie zapotrzebowania na energię mogą odegrać w zwiększeniu dostaw i przystępności cenowej energii w UE. Pomoże to zabezpieczyć się przed podwyżkami cen, które hamują wzrost gospodarczy, pogłębiają nierówności, powodują ubóstwo energetyczne, zwiększają koszty produkcji i ograniczają konkurencyjność UE. EKES ze szczególną aprobatą przyjmuje plan dotyczący przyspieszonego wdrażania przez przemysł innowacyjnych rozwiązań opartych na wodorze oraz konkurencyjnej pod względem kosztów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.

4.3.

Bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy pilnych i ambitnych inwestycji dotyczących przejścia na bardziej ekologiczne formy energii wytwarzanej w UE. Chociaż produkcja zielonej energii i osiągnięcie autonomii energetycznej zawsze powinny być długoterminowym celem UE, w obecnej sytuacji Unia pilnie potrzebuje przystępnych cenowo dostaw energii z alternatywnych źródeł, co nie powinno oznaczać rezygnacji z jej celów energetycznych. Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu mógłby skuteczniej i wydajniej niż istniejące mechanizmy zająć się pilnymi potrzebami inwestycyjnymi w celu zapewnienia obywatelom przystępnej cenowo energii ze źródeł alternatywnych.

4.4.

Dla EKES-u staje się coraz bardziej ewidentne, że zależność energetyczna jest czynnikiem osłabiającym reakcję UE wobec takich krajów jak Rosja, co wyraźnie widać w przypadku odpowiedzi Unii na inwazję na Ukrainę. Obecna nadmierna zależność od rosyjskiego gazu poważnie osłabia zdolność UE i jej państw członkowskich do podejmowania szybkich działań bez narażania własnych obywateli na ryzyko niedoborów paliwa i ubóstwa energetycznego. Niestety plany zakupu gazu ziemnego ze Stanów Zjednoczonych nie oferują ani zrównoważonego, ani odpowiedzialnego dla środowiska rozwiązania (13).

4.5.

Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu powinien być finansowym narzędziem służącym zaspokojeniu pilnego zapotrzebowania na ekologiczną i niskoemisyjną energię produkowaną w UE dzięki ambitnemu pozyskiwaniu istniejących technologii oraz inwestowaniu w rozwijanie nowych technologii w celu osiągnięcia gospodarki bezemisyjnej. EKES apeluje o niedopuszczenie do tego, by wojna na Ukrainie doprowadziła do zaniedbania misji UE polegającej na realizacji celów środowiskowych i społecznych, które są podstawą budowania siły gospodarczej w dłuższej perspektywie.

4.6.

Poszczególne państwa członkowskie dokonały bardzo różnych postępów w ograniczaniu zużycia energii. W 2018 r. tylko 11 z 27 państw członkowskich obniżyło całkowite krajowe zapotrzebowanie na energię poniżej celu wyznaczonego na 2020 r. Ogólnie rzecz biorąc UE pozostaje daleka od osiągnięcia celów na 2030 r., co oznacza konieczność podjęcia dodatkowych działań. Na szczęście udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w UE stale wzrasta. W pakiecie „Gotowi na 55” zaproponowano, by do 2030 r. energia ze źródeł odnawialnych stanowiła 40 % całkowitego zużycia energii. Występują również znaczne różnice między państwami członkowskimi pod względem udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii oraz pod względem zdolności do produkcji energii odnawialnej, co wynika z ograniczeń budżetowych i uwarunkowań geograficznych. W niektórych krajach liczba zainstalowanych systemów fotowoltaicznych na mieszkańca jest dość niska mimo dużego potencjału w tej dziedzinie. Inne kraje osiągają wysoki udział energii ze źródeł odnawialnych dzięki korzystnym warunkom geograficznym sprzyjającym budowie elektrowni wodnych.

4.7.

Zintensyfikowanie działań na rzecz transformacji w kierunku zielonej energii będzie wiązało się z nowymi potrzebami w zakresie finansowania, a w obliczu kryzysu energetycznego i rosnącej potrzeby osiągnięcia przez UE autonomii energetycznej trzeba będzie je podjąć w trybie pilnym. Rozszerzenie propozycji zawartych w pakiecie „Gotowi na 55” o bardziej ambitne cele dotyczące energii odnawialnej i wyznaczenie krótszych terminów ich osiągnięcia – na przykład dzięki rozwojowi energii słonecznej i wiatrowej oraz poprawie efektywności energetycznej – będzie wymagało znacznych nakładów finansowych. Komisja ogłosiła zamiar dokonania oceny tych potrzeb finansowych w kontekście propozycji przedstawionych w planie REPowerEU (14) poprzez zanalizowanie potrzeb w poszczególnych państwach członkowskich oraz wymogów dotyczących inwestycji transgranicznych. EKES aprobuje tę inicjatywę, lecz niepokoi się, że obecne narzędzia finansowania dostępne na szczeblu unijnym i krajowym nie będą wystarczające i podkreśla, że konieczne jest podjęcie działań mających sprawić, by energia odnawialna stała się rozwiązaniem już teraz. Należy również zwiększyć wydatki przeznaczane z Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu na energię ze źródeł odnawialnych poprzez przyciągnięcie inwestycji prywatnych, przy czym fundusz powinien działać jako źródło kapitału zalążkowego.

4.8.

Zwiększanie inwestycji w celu poprawy autonomii energetycznej UE powinno być zgodne z dążeniem do transformacji w kierunku zielonej i odnawialnej energii. Aby zapewnić skuteczność tych działań, UE będzie potrzebować – oprócz bardziej natychmiastowych inwestycji w ramach Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu – znaczących inwestycji długoterminowych w badania naukowe i innowacje, a także nowych sposobów produkcji i konsumpcji, by zwiększyć możliwość oferowania wszystkim obywatelom czystą energię po przystępnej cenie. Unijny program badań i innowacji odzwierciedla już znaczne zaangażowanie w realizację tego celu, co stwarza możliwości osiągnięcia zauważalnych postępów. Jednak temu ukierunkowaniu na badania musi towarzyszyć zobowiązanie państw członkowskich do przyjęcia bardziej ekologicznych form produkcji energii oraz ich zdolność do odejścia od bardziej tradycyjnych sposobów produkcji energii, zwłaszcza w państwach członkowskich, które nadal w dużym stopniu są zależne od węgla.

4.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje bieżące środki finansowe, które zostały przeznaczone w wieloletnich ramach finansowych i w NGEU na politykę klimatyczną. Zwraca jednak uwagę na to, że od czasu opracowania tych strategii najbardziej bezpośrednie zagrożenia środowiskowe dla obywateli UE zmieniły się, co wymaga nowego podejścia. Oprócz postulowania o utworzenie nowego funduszu EKES zwraca się do Komisji o dokonanie przeglądu środowiska finansowania w celu określenia luk w finansowaniu i dodatkowych potrzeb finansowych w odniesieniu do różnych aspektów polityki klimatycznej.

5.   Zapewnienie solidności obecnych polityk UE w zakresie klimatu i energii oraz komplementarności Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu

5.1.

Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu stanowiłby odpowiedź na bardzo konkretne niezaspokojone potrzeby w zakresie finansowania UE, to jest dysponowałby wystarczającymi środkami finansowymi, by móc szybko reagować na sytuacje kryzysowe związane z klimatem, środowiskiem i energią. Fundusz ten musi być jednak spójny i zgodny z nadrzędną polityką UE w tych dziedzinach.

5.2.

Kryzys klimatyczny jest problemem systemowym wykraczającym poza granice, co oznacza, że konieczna jest systemowa zmiana sposobu funkcjonowania naszej gospodarki i zaangażowanie rządów w rozwiązania systemowe, a nie tylko zajmowanie się objawami tego problemu.

5.3.

Ogromne różnice pod względem zaangażowania jednostek i grup w przeciwdziałanie zmianie klimatu, a także pod względem odczuwania jej skutków pogłębiają problemy powodowane zmianą klimatu. Obserwowane różnice dotyczą śladu węglowego, gdyż poszczególne państwa członkowskie i regiony UE znaczne się różnią pod względem emisji CO2 na mieszkańca. Widoczne są również różnice, jeśli chodzi o skutki zmiany klimatu, zdolności adaptacyjne i umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami, a także jeśli chodzi o skutki różnych środków podejmowanych w ramach polityki klimatycznej i nieuchronnych, istotnych zmian strukturalnych.

5.4.

Zmiana klimatu wywołuje bardzo różne skutki zarówno w obrębie państw członkowskich UE, jak i pomiędzy nimi, w zależności od ich położenia geograficznego oraz stanu i struktury ich gospodarki. Podczas gdy 7 % ludności UE mieszka na obszarach o wysokim zagrożeniu powodziowym, ponad 9 % unijnej populacji zamieszkuje obszary, na których występuje 120 dni bez deszczu.

5.5.

Dążenie do sprawiedliwej transformacji wymaga również zrównoważonych warunków społecznych zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju i Europejskim filarem praw socjalnych. EKES wzywa do przyjęcia całościowego podejścia do zrównoważenia środowiskowego i wskazuje na rozporządzenie w sprawie systematyki, w którym określono sześć celów środowiskowych: łagodzenie zmiany klimatu, przystosowanie się do zmiany klimatu, zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola oraz ochrona i odbudowa różnorodności biologicznej i ekosystemów.

5.6.

Polityka spójności, dysponująca zatwierdzonym budżetem w wysokości ponad 330 mld EUR w obecnym okresie programowania, jest dziś największym i najważniejszym wspólnym narzędziem inwestycyjnym w Europie, a zatem odgrywa kluczową rolę w rozwiązywaniu kryzysu klimatycznego. Zmiana klimatu i jej skutki wpływają również na obserwowane różnice w obrębie państw członkowskich i między nimi, którym ma zaradzić polityka spójności. W planie odbudowy i zwiększania odporności kładzie się również duży nacisk na kwestie związane z klimatem. Widać w nim wyraźne zaangażowanie na rzecz inwestycji, należy jednak mieć także jasną i ustrukturyzowaną wizję tego, które fundusze UE są przeznaczane na przeciwdziałanie zmianie klimatu oraz na temat sposobu zarządzania nimi.

5.7.

EKES podkreśla również konieczność zdecydowanego zobowiązania się przez władze lokalne i regionalne do osiągnięcia celów klimatycznych. Istnieje pilna potrzeba zintensyfikowania wielopoziomowego dialogu między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi na temat planowania i wdrażania krajowych środków dotyczących zmiany klimatu na szczeblu regionalnym i lokalnym, na temat zapewnienia władzom lokalnym bezpośredniego dostępu do środków finansowych, a także na temat monitorowania postępów w realizacji przyjętych środków. Partnerzy społeczni i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie muszą być zaangażowani w ten proces, aby zapewnić zrównoważone podejście z poszanowaniem interesów wszystkich grup.

5.8.

EKES zwraca uwagę na kluczową rolę partnerów lokalnych, społecznych i regionalnych w radzeniu sobie ze skutkami zmiany klimatu. Niestety wsparcie, jakie wiele z tych podmiotów otrzymuje w celu finansowania swojej działalności, jest nadal niewystarczające, by mogły sprostać wyzwaniom, z którymi się borykają. Należy między innymi wzmocnić Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, aby zapewnić im lepszą pomoc.

5.9.

EKES podkreśla, że przejście na zrównoważenie środowiskowe musi sprzyjać włączeniu społecznemu i być zgodne z celami zrównoważonego rozwoju i Europejskim filarem praw socjalnych. W tym kontekście podstawowe kryteria muszą obejmować ochronę i tworzenie nowych, wysokiej jakości zielonych miejsc pracy, a tym samym zapewnienie szkoleń i środków społecznych sprzyjających włączeniu społecznemu poprzez rozwój alternatywnych i neutralnych dla klimatu sektorów gospodarki z korzyścią dla mieszkańców danego regionu. Działania te muszą kompensować potencjalne regresywne skutki środków podejmowanych w ramach polityki klimatycznej i zmian strukturalnych. Na przykład zamówienia publiczne i środki pomocy państwa dla przedsiębiorstw powinny być powiązane z tworzeniem wysokiej jakości miejsc pracy, z poszanowaniem praw pracowniczych, norm środowiskowych i zobowiązań podatkowych. Ponadto należy chronić osoby znajdujące się w trudnej sytuacji przed skutkami zmiany klimatu i nieustająco zapobiegać ubóstwu energetycznemu. EKES zwraca też uwagę na zawartą w unijnej systematyce zasadę „nie czyń poważnych szkód”, zgodnie z którą realizacja różnych strategii politycznych nie może szkodzić jakimkolwiek celom środowiskowym.

5.10.

Bardzo ważne jest inwestowanie w powszechnie dostępną edukację w zakresie zmiany klimatu i aktywności obywatelskiej z uwagi na to, że edukacja formalna i pozaformalna są ważnymi mechanizmami walki z kryzysem klimatycznym. Edukacja w zakresie zrównoważonego rozwoju jest potężnym narzędziem pozwalającym młodym ludziom uczestniczyć w dyskusjach na temat kierunku, jaki powinna przyjąć konkretna polityka przeciwdziałania zmianie klimatu. Coraz częściej uznaje się istotną rolę kształcenia i szkolenia w przeciwdziałaniu zmianie klimatu.

---

(1)  https://www.eesc.europa.eu/pl/our-work/opinions-information-reports/opinions/tackling-energy-poverty-and-eus-resilience-challenges-economic-and-social-perspective (zob. s. 88 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(2)  Regional development MEPs suggest to set-up a Climate Change Adaptation Fund [Posłanki i posłowie z Komisji Rozwoju Regionalnego PE proponują utworzenie Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu] | Aktualności | Parlament Europejski.

(3)  Economic losses from climate-related extremes in Europe — European Environment Agency [Straty gospodarcze spowodowane ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi w Europie – Europejska Agencja Środowiska].

(4)  „Budując Europę odporną na zmianę klimatu – nowa Strategia w zakresie przystosowania do zmiany klimatu”, COM(2021) 82 final, sekcja 2.2.3, oraz „Strategia dotycząca finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej”, COM(2021) 390 final, część II i III, działanie 2c, tabela wskaźników Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA) dotycząca luki w ochronie ubezpieczeniowej i dokument do dyskusji.

(5)  ESPAS_Report.pdf, s. 8.

(6)  Https://www.brusselstimes.com/belgium-all-news/199487/europes-summer-floods-amount-to-worlds-second-most-costly-natural-disaster-of-2021 [Powodzie, które nawiedziły Europę latem, stanowią drugą pod względem kosztów klęskę żywiołową na świecie w 2021 r.].

(7)  Https://www.reuters.com/world/europe/greece-starts-count-cost-after-week-devastating-fires-2021-08-09/ [Grecja zaczyna podliczać koszty po tygodniu wyniszczających pożarów].

(8)  Europe’s summer floods amount to world’s second-most costly natural disaster of 2021 (brusselstimes.com) [Powodzie, które nawiedziły Europę latem, stanowią drugą pod względem kosztów klęskę żywiołową na świecie w 2021 r.].

(9)  Https://www.reuters.com/world/europe/greece-starts-count-cost-after-week-devastating-fires-2021-08-09/ [Grecja zaczyna podliczać koszty po tygodniu wyniszczających pożarów].

(10)  Fundusz Solidarności Unii Europejskiej.

(11)  https://ec.europa.eu/regional_policy/pl/funding/solidarity-fund/

(12)  „Plan REPowerEU”. COM(2022) 230 final.

(13)  U.S., EU strike LNG deal as Europe seeks to cut Russian gas | Reuters [USA i UE zawierają porozumienie w sprawie LNG, gdy Europa stara się ograniczyć dostawy gazu z Rosji].

(14)  COM(2022) 230 final.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Kryptoaktywa – wyzwania i możliwości”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/05)

Sprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF
Współsprawozdawczyni:	Louise GRABO

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	24.3.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	9.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	148/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Chociaż EKES dostrzega coraz większą kapitalizację rynkową kryptoaktywów, zdecydowanie popiera wniosek Komisji Europejskiej dotyczący rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCA), którego celem jest uregulowanie kwestii kryptoaktywów w UE i który doprowadził do osiągnięcia przez współprawodawców tymczasowego porozumienia politycznego w dniu 30 czerwca 2022 r. (1).

1.2.

EKES apeluje również o ustanowienie solidnych ram regulacyjnych i operacyjnych w celu poprawy monitorowania finansowego transakcji i przestrzegania przepisów prawa podatkowego odnośnie do kryptoaktywów.

1.3.

EKES stanowczo zaleca, by organy przestrzegały zasady „taka sama działalność, takie samo ryzyko, takie same przepisy”. Wymaga to wykorzystania istniejących ram regulacyjnych odnośnie do przedsiębiorstw prowadzących transakcje w kryptoaktywach, w których należy uwzględnić podobne ryzyko jak w tradycyjnych przedsiębiorstwach. EKES uważa, że jest to konieczne do uniknięcia asymetrii między analogicznymi usługami i aktywami, które mogłyby podlegać innym ramom ze względu na drobne szczegóły prawne.

1.4.

Ramy regulacyjne dotyczące kryptoaktywów muszą być spójne we wszystkich jurysdykcjach, a nie tylko w obrębie UE. Aby chronić klientów, należy w UE i poza nią ustanowić normy oparte na równych warunkach działania. EKES popiera rozporządzenie w sprawie transferu środków pieniężnych (2), choć pod pewnymi względami zmierza ono dalej niż w przypadku tradycyjnych transakcji finansowych. Popiera również innowacje w UE i istotne jest, aby zgodnie z zasadą „taka sama działalność, takie samo ryzyko, takie same przepisy” zwykłe produkty oparte na technologii blockchain, które nie mają charakteru finansowego, były traktowane jak ich fizyczne odpowiedniki, a nie jak instrumenty finansowe.

1.5.

EKES z niepokojem odnotowuje konsekwencje środowiskowe kryptoaktywów i związanej z nimi działalności wydobywczej, wziąwszy pod uwagę zobowiązania klimatyczne UE podjęte w ramach Zielonego Ładu, i jest zdania, że pomimo pojawiających się technologii rozproszonego rejestru (DLT) takich jak blockchain, które wydają się zdolne do zapewnienia zrównoważonej infrastruktury z myślą o niskoemisyjnej przyszłości, brakuje przekonujących dowodów na potwierdzenie tego faktu.

1.6.

EKES uważa, że łańcuch bloków, jako główna technologia stanowiąca podstawę kryptoaktywów, mógłby pomóc w zaradzeniu zagrożeniom występującym obecnie na rynku. Do potencjalnych korzyści wynikających z łańcucha bloków należą transakcje w czasie rzeczywistym, które umożliwiają ograniczenie ryzyka i lepsze zarządzanie kapitałem, a także poprawa skuteczności regulacyjnej, na przykład dzięki wykorzystaniu łańcucha bloków do kontroli w myśl zasady „znaj swojego klienta” lub do kontroli w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy.

1.7.

EKES odnotowuje również, że rozwój technologiczny może przyczynić się do wyeliminowania obecnych ograniczeń w zakresie przestrzegania przepisów prawa podatkowego, poprawiając tym samym przejrzystość i jakość danych przesyłanych organom podatkowym do celów kontroli, a także przeciwdziałając oszustwom podatkowym i nielegalnym transakcjom.

1.8.

Dalszy rozwój technologii blockchain mógłby także zmotywować banki do współpracy w obrębie ekosystemu blockchain, co umożliwi im wymianę informacji i doświadczeń z szerszą społecznością blockchain za pośrednictwem platformy finansowania handlu opartej na tej technologii.

1.9.

Ponadto EKES w pełni popiera rolę EBC w monitorowaniu rozwoju sytuacji w zakresie kryptoaktywów i ich potencjalnych skutków dla polityki pieniężnej oraz zagrożeń, które mogą one stwarzać dla sprawnego funkcjonowania infrastruktury rynkowej i płatności oraz dla stabilności systemu finansowego.

2.   Kontekst

2.1.

Kapitalizacja rynku kryptoaktywów wzrosła ponad trzykrotnie w 2021 r., do 2,6 bln USD, jednak kryptoaktywa nadal stanowią niewielką część całości aktywów światowego systemu finansowego (3). W ujęciu liczbowym kryptoaktywa można porównać z niektórymi uznanymi klasami aktywów, choć daleko im do znaczenia obligacji skarbowych, rynków akcji i instrumentów pochodnych. Szybki rozwój kryptoaktywów przyciągnął szereg nowych podmiotów w ekosystemie, w którym oferowana jest coraz większa liczba kryptoaktywów. Niektóre z tych kryptoaktywów nazywane są „walutami wirtualnymi” bądź cyfrowymi „monetami” lub „tokenami”. Najistotniejsze do tej pory kryptoaktywa to bitcoin i ether, które stanowią łącznie około 60 % całkowitej kapitalizacji rynkowej kryptoaktywów.

2.2.

W ciągu ostatniego roku odnotowano bezprecedensowy wzrost popytu na klasę kryptoaktywów zwaną stabilnymi kryptowalutami (4), do którego przyczynił się rozwój technologii, zwłaszcza blockchain. W szczególności wolumen obrotu stabilnymi kryptowalutami przewyższył prawie wszystkie inne kryptoaktywa, głównie dlatego, że te pierwsze są w dużym stopniu wykorzystywane do rozrachunku transakcji kasowych i transakcji na instrumentach pochodnych na giełdach. Względna stabilność cen stabilnych kryptowalut pomaga także chronić posiadaczy kryptoaktywów przed zmiennością związaną z kryptoaktywami innymi niż stabilne.

2.3.

Zdecentralizowane finanse (DeFi) (5), które są oparte na technologii blockchain i w ramach których świadczy się usługi finansowe z wykorzystaniem stabilnych kryptowalut i innych kryptoaktywów, są jedną z głównych przyczyn wzrostu popytu na kryptoaktywa, ponieważ umożliwiły użytkownikom handel tymi aktywami bez pośrednika. Nie ma również potrzeby dokonywania oceny ryzyka kredytowego klienta podczas transakcji. Co ciekawe, w takich transakcjach biorą udział głównie podmioty instytucjonalne z gospodarek rozwiniętych, w których powszechnie przeprowadza się transakcje stabilnymi kryptowalutami (6).

2.4.

Blockchain, czyli technologię rozproszonego rejestru (DLT), można opisać jako jeden duży plik publiczny, który jest udostępniany i przechowywany w całej ogromnej sieci komputerów i który zawiera wszystkie transakcje związane z kryptoaktywami. Dzięki temu, że plik ten jest publicznie udostępniany, a jego zawartość podlega zatwierdzaniu, nie można cofnąć czy też zmienić transakcji. W związku z tym plik publiczny powstały w wyniku zastosowania DLT uniemożliwia nieuczciwe transakcje.

2.5.

W szczytowym momencie kryzysu związanego z COVID-19, w okresie występowania skrajnych warunków rynkowych, wartość bitcoina osiągnęła rekordowy poziom 10 367,53 USD w połowie lutego 2020 r., po czym w połowie marca tego samego roku spadła do 4 994,70 USD. Gwałtowny wzrost i spadek wartości miały jednak niewiele wspólnego z pandemią i jej wpływem na rynek akcji (7). Pozornie niekonsekwentne zachowanie wartości bitcoina jest wynikiem zjawiska, które górnicy i eksperci nazywają „halving” (zmniejszenie wydobycia bitcoinów o połowę). Zjawisko to występuje co cztery lata lub za każdym razem, gdy wydobyte zostanie 210 000 bloków. Miało ono miejsce w 2012 r. i spowodowało te same przewidywalne wahania cen bitcoina. Ta tendencja nie zmieniła się znacznie od 2012 r.

2.6.

W obecnej sytuacji nie wydaje się, by kryptoaktywa stanowiły istotne ryzyko dla stabilności finansowej, co potwierdziła Rada Stabilności Finansowej (FSB) w swoim sprawozdaniu z 2018 r. Sama FSB wyraziła jednak obawy w związku z ryzykiem, jakie mogłaby stwarzać większa kapitalizacja rynkowa, w szczególności ryzykiem w odniesieniu do zaufania inwestorów, ryzykiem wynikającym z bezpośredniej i pośredniej ekspozycji instytucji finansowych oraz ryzykiem związanym z wykorzystywaniem kryptoaktywów do celów płatności i wymiany.

2.7.

Te same obawy wyraziły Europejskie Urzędy Nadzoru (EUNB, ESMA i EIOPA), które ostrzegły konsumentów, że wiele kryptoaktywów ma charakter wysoce ryzykowny i spekulacyjny oraz jest nieodpowiednich dla większości inwestorów detalicznych i nie nadaje się na środek płatności lub wymiany. Ich zdaniem konsumenci stoją przed bardzo realną groźbą utraty wszystkich zainwestowanych pieniędzy, jeżeli kupią kryptoaktywa wysokiego ryzyka. Urzędy te ostrzegają także, że konsumenci powinni zdawać sobie sprawę z zagrożeń związanych z reklamami wprowadzającymi w błąd, w tym za pośrednictwem mediów społecznościowych i influencerów. Konsumenci powinni zachować szczególną ostrożność w przypadku obietnic szybkich lub wysokich zwrotów.

2.8.

Chociaż bezpośrednie powiązania między kryptoaktywami a instytucjami finansowymi o znaczeniu systemowym i głównymi rynkami finansowymi szybko się rozwijają, są obecnie ograniczone. Zaangażowanie instytucji na rynkach kryptoaktywów, zarówno w charakterze inwestorów, jak i dostawców usług, wzrosło jednak w ciągu ostatniego roku, aczkolwiek poziom bazowy był niski. Gdyby utrzymała się obecna ścieżka wzrostu skali kryptoaktywów i ich wzajemnych powiązań z tymi instytucjami, mogłoby to mieć konsekwencje dla światowego systemu finansowego.

2.9.

Wzrost skali kryptoaktywów i ich wzajemnych powiązań uwydatnia potrzebę i wagę poddawania ich spójnym, porównywalnym i obiektywnym audytom, których celem jest zgłaszanie danych na temat dokładności i kompletności informacji finansowych przekazywanych opinii publicznej. W tym kontekście we wrześniu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła wniosek ustawodawczy mający na celu harmonizację i legitymizację regulacji dotyczących kryptowalut w odniesieniu do kryptoaktywów (8). We wniosku przewidziano kompleksowe ramy regulacji i nadzoru emitentów i oferentów kryptoaktywów, a także dostawców usług w zakresie kryptoaktywów w celu ochrony konsumentów oraz integralności i stabilności systemu finansowego. W dniu 30 czerwca 2022 r. współprawodawcy osiągnęli wstępne porozumienie polityczne. Oczekuje się, że ostateczny tekst legislacyjny zostanie opublikowany i wejdzie w życie w nadchodzących miesiącach. Stanowisko EKES-u w tej kwestii zawarte jest w opinii w sprawie kryptoaktywów i technologii rozproszonego rejestru (9).

3.   Ryzyko związane z kryptoaktywami

3.1.

Szybki rozwój kryptoaktywów charakteryzował się na ogół słabą strukturą operacyjną, niskim poziomem zarządzania ryzykiem w cyberprzestrzeni i słabymi ramami zarządzania. Połączenie wszystkich tych trzech czynników zwiększa ryzyko dla klientów, przy czym problemem w dziedzinie kryptoaktywów jest cyberbezpieczeństwo. Skradzione kryptoaktywa zazwyczaj trafiają na nielegalne rynki i są wykorzystywane do finansowania dalszej działalności przestępczej. Podobnie w kontekście ataków z wykorzystaniem oprogramowania szantażującego przestępcy często żądają od ofiar zapłaty okupu w kryptowalutach takich jak bitcoin (10). Rozporządzenie w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej sektora finansowego (DORA), niedawno uzgodnione przez współprawodawców i obecnie finalizowane w celu publikacji, zawiera jednolite wymogi dotyczące bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych wspierających procesy biznesowe podmiotów finansowych, w tym dostawców usług w zakresie kryptoaktywów, co jest niezbędne do osiągnięcia wysokiego wspólnego poziomu operacyjnej odporności cyfrowej.

3.2.

Ekosystem kryptoaktywów jest również narażony na pewne ryzyko koncentracji, gdyż handel zdominowany jest przez stosunkowo niewielką liczbę podmiotów (11). Z jednego badania wynika, że mniej niż 10 tys. osób na całym świecie posiada łącznie 4,8 mln bitcoinów (12) – prawie jedną trzecią z 18,5 mln bitcoinów, które wydobyto do tej pory i których wartość rynkowa wynosi niemal 600 mld USD. Ta sytuacja dużo się nie zmieniła. Ekosystem bitcoina jest nadal zdominowany przez dużych i skoncentrowanych graczy, czy to dużych górników (13), posiadaczy bitcoinów, czy też podmioty zajmujące się wymianą tej kryptowaluty. Ta koncentracja sprawia, że bitcoin jest podatny na ryzyko systemowe, a także oznacza, że większość korzyści z przyjęcia dalszych regulacji prawdopodobnie przypadnie nieproporcjonalnie małej grupie podmiotów (14).

3.3.

W swoim najnowszym sprawozdaniu (15) FSB stwierdza, że systemy rynkowe takie jak system bankowy były w dużej mierze chronione przed zmiennością kryptoaktywów. FSB ostrzega jednak przed rosnącym znaczeniem aktywów cyfrowych w działalności instytucji finansowych. Gdyby doszło do upadku jednej z głównych stabilnych kryptowalut (powszechnie wykorzystywanych do płatności), mogłoby to mieć dalszy wpływ na stabilność finansową w czasie rosnącej niepewności z powodu wojny w Ukrainie i w sytuacji utrzymujących się wysokich cen towarów. Upadająca stabilna kryptowaluta mogłaby również doprowadzić do niedoborów płynności w szerszym ekosystemie kryptoaktywów, ograniczając w ten sposób wolumen obrotu.

3.4.

Jak stwierdzono we wcześniejszej opinii (16), EKES w pełni popiera podejmowane w UE działania na rzecz zwiększenia nadzoru nad kryptoaktywami. Ze względu na postrzeganą anonimowość kryptoaktywów mogą one jednak nadal być wykorzystywane przez osoby działające z zamiarem popełnienia czynu zabronionego pomimo lepszego śledzenia kryptoaktywów. Kryptoaktywa były także ostatnio najczęściej wymieniane jako waluta preferowana przez sprawców cyberataków. Wykorzystują oni oprogramowanie szantażujące do włamywania się do systemów, a następnie żądają płatności w bitcoinach w zamian za nieniszczenie lub nieujawnianie cennych danych przedsiębiorstwa. Ponadto odnotowano wzrost liczby doniesień o schematach Ponziego opartych na kryptowalutach. EBC twierdzi również, że kryptowaluty są wykorzystywane, by unikać sankcji nałożonych na rosyjskich oligarchów z powodu wojny w Ukrainie (17). Ryzyko niewłaściwego wykorzystywania kryptoaktywów w celu obejścia sankcji wobec Rosji w istotny sposób przypomina, że rynki te muszą być zobowiązane do przestrzegania wymaganych standardów, w tym wymogów dotyczących informacji o inwestorach, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz ujawniania informacji.

3.5.

Kolejnym powodem do niepokoju są wprowadzające w błąd informacje i brak przejrzystości. Niektóre kryptoaktywa są agresywnie reklamowane publicznie przy użyciu materiałów marketingowych i innych informacji, które mogą być niejasne, niekompletne, niedokładne lub celowo wprowadzające w błąd i w których potencjalne zyski mogą być wyolbrzymione, a ryzyko związane z kryptoaktywami – pominięte. Marketing odbywa się często za pośrednictwem influencerów w mediach społecznościowych, którzy nie ujawniają motywacji finansowej do reklamowania określonych kryptoaktywów. Przykładem tego jest w szczególności niedawny wzrost popularności dzieł sztuki reprezentowanych przez niewymienialne tokeny (dzieła sztuki NFT) wskutek działań różnych celebrytów i sportowców.

3.6.

Unijne urzędy nadzoru uważają, że ekstremalne wahania cen kryptoaktywów stanowią duże ryzyko dla inwestorów, chociaż podobne ryzyko może pojawić się także w przypadku wahań na światowych rynkach akcji. W rzeczywistości wiele kryptoaktywów jest narażonych na nagłe i ekstremalne wahania cen, co sprawia, że mają one charakter wysoce spekulacyjny, a ich ceny zależą głównie od popytu inwestorów. Ekstremalne wahania cen budzą dodatkowe wątpliwości co do przyszłości kryptowalut jako klasy aktywów.

3.7.

Niepokojące w przypadku kryptoaktywów jest to, że inwestorzy często mają znikome możliwości dochodzenia roszczeń o odszkodowanie lub innych roszczeń prawnych z tytułu na przykład informacji wprowadzających w błąd, w szczególności dlatego, że jak dotąd aktywa te nie są objęte ochroną wynikającą z obowiązujących przepisów UE dotyczących usług finansowych. Inwestorzy nie są również chronieni przez bankowe systemy gwarancji depozytów, ponieważ systemy te obejmują wyłącznie walutę, a nie kryptoaktywa, akcje lub obligacje.

3.8.

Z perspektywy UE ostateczne wejście w życie rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCA) powinno rozwiązać problem powszechnego obecnie braku harmonizacji między państwami członkowskimi. Jeżeli chodzi o opodatkowanie, państwa członkowskie stosują różne podejścia i kilka z nich nakłada na zyski z kryptoaktywów podatek od dochodów kapitałowych według stawek wynoszących 0–50 %. Przyjmując w 2020 r. pakiet dotyczący finansów cyfrowych mający na celu uregulowanie technologii finansowej, UE uznała potencjał finansów cyfrowych pod względem innowacji i konkurencji, a jednocześnie ograniczyła związane z nimi ryzyko.

3.9.

EKES apeluje o ustanowienie skutecznych ram regulacyjnych i operacyjnych w celu poprawy monitorowania transakcji i przestrzegania przepisów prawa podatkowego odnośnie do kryptoaktywów. Choć dostrzega problemy spowodowane brakiem scentralizowanej kontroli nad kryptoaktywami, ich pseudoanonimowością, trudnościami w wycenie, cechami hybrydowymi i szybkim rozwojem technologii bazowej, jest zdania, że możliwe jest przestrzeganie przepisów prawa podatkowego w oparciu o podejście symetryczne. W niedawnym badaniu (18) wskazano, że w 2020 r. potencjalne dochody podatkowe z tytułu zysków kapitałowych z bitcoin w UE wynosiły 850 mln EUR, co pokazuje dobitnie znaczne możliwości uzyskania w tym sektorze korzyści podatkowych. Rzecz jasna jest tak przy założeniu, że dochód uzyskany z kryptoaktywów powinien podlegać opodatkowaniu, podobnie jak ma to miejsce w przypadku tradycyjnych instrumentów finansowych. Również w tym przypadku wymaga to odpowiedniego egzekwowania obowiązków podatkowych w oparciu o prawidłową sprawozdawczość i dostęp do danych przekazywanych organom podatkowym. Dodatkową korzyścią z lepszego śledzenia sprzedaży realizowanych przez przedsiębiorstwa w czasie rzeczywistym byłoby usprawnienie procesu poboru VAT.

3.10.

Należy zwrócić uwagę, że niektóre kryptoaktywa mogą kwalifikować się jako instrumenty finansowe objęte zakresem stosowania dyrektywy w sprawie rynków instrumentów finansowych II (MiFID II), jako pieniądz elektroniczny w rozumieniu dyrektywy w sprawie pieniądza elektronicznego lub jako środki pieniężne w rozumieniu drugiej dyrektywy w sprawie usług płatniczych. Problem polega na tym, że niektóre państwa członkowskie wprowadziły na szczeblu krajowym dostosowane do potrzeb przepisy dotyczące kryptoaktywów, które nie są objęte obecnymi przepisami UE, co prowadzi do rozdrobnienia regulacji. Zakłóca to konkurencję na jednolitym rynku, utrudniając dostawcom usług w zakresie kryptoaktywów rozszerzenie działalności na skalę transgraniczną, co prowadzi do arbitrażu regulacyjnego.

3.11.

Chociaż EKES zgadza się, że preferowane jest całościowe podejście ukierunkowane zarówno na kryptoaktywa, które mogłyby kwalifikować się jako istniejące instrumenty finansowe, jak i na kryptoaktywa, które obecnie wykraczają poza ramy regulacyjne, to zdecydowanie zaleca, by organy przestrzegały zasady „taka sama działalność, takie samo ryzyko, takie same przepisy”. Wymaga to wykorzystania istniejących ram regulacyjnych odnośnie do przedsiębiorstw prowadzących transakcje w kryptoaktywach, w których należy uwzględnić podobne ryzyko jak w tradycyjnych przedsiębiorstwach. EKES uważa, że jest to konieczne do uniknięcia asymetrii między analogicznymi usługami i aktywami, które mogłyby podlegać innym ramom ze względu na drobne szczegóły prawne. Ponadto wszelkim innowacjom w zakresie kryptoaktywów musi towarzyszyć skuteczna reakcja regulacyjna w celu ograniczenia ryzyka.

3.12.

Wreszcie, konsekwencje środowiskowe kryptoaktywów i związanej z nimi działalności wydobywczej mają ogromne znaczenie, jeżeli wziąć pod uwagę zobowiązania klimatyczne UE podjęte w ramach Zielonego Ładu. W niedawnym badaniu przeprowadzonym przez Bank Centralny Niderlandów (2021 r.) stwierdzono, że ślad węglowy sieci bitcoin rośnie, przy czym całkowite zużycie energii elektrycznej przez tę sieć jest porównywalne ze zużyciem energii elektrycznej w Niderlandach, a wynikający z tego koszt środowiskowy wynosi 4,2 mld EUR (19). Stosowne może być jednak porównanie tych danych ze zużyciem energii elektrycznej przez światowy sektor bankowy. W związku z tym EKES zauważa, że powstające DLT takie jak łańcuch bloków są najwyraźniej wykorzystywane do tworzenia zrównoważonej infrastruktury z myślą o niskoemisyjnej przyszłości. Jak dotąd nie ma jednak konkretnych dowodów na potwierdzenie tego faktu. Pozytywne jest to, że podmioty w całym sektorze energii starają się wykorzystywać technologię DLT, by pomóc w decentralizacji dystrybucji energii, kontroli sieci energetycznych za pomocą inteligentnych umów, a także w świadczeniu usług reagowania na popyt związanych z prognozowaniem zużycia i dostaw energii elektrycznej.

4.   Możliwości wynikające z kryptoaktywów

4.1.

W świetle wyżej wspomnianych zagrożeń nie jest jasne, czy kryptowaluty kiedykolwiek staną się powszechnie przyjętym środkiem wymiany. Można jednak przewidywać, że przyszły rozwój technologii umożliwi wyeliminowanie takich niedociągnięć charakteryzujących kryptoaktywa, jak zdolność przetwarzania i bardzo wysokie zużycie energii na potrzeby ich wydobycia. To samo można powiedzieć o ryzyku związanym z wykorzystywaniem kryptoaktywów do działalności przestępczej i prania pieniędzy, ponieważ udział transakcji nielegalnych w wolumenie transakcji z wykorzystaniem kryptowalut zmalał z 0,62 % w 2020 r. do 0,15 % w 2021 r. (20), a organy ścigania coraz lepiej radzą sobie ze śledzeniem i konfiskowaniem nielegalnych kryptowalut. W związku z tym EKES zauważa, że od czasu opublikowania przyjętego przez KE Planu działania w zakresie technologii finansowej w marcu 2018 r. Komisja zbadała zarówno możliwości, jak i wyzwania związane z kryptoaktywami.

4.2.

Choć konieczne jest zapewnienie solidnych ram legislacyjnych dotyczących kryptoaktywów, o czym mowa we wniosku Komisji (21), EKES jest zdania, że łańcuch bloków – jako główna technologia stanowiąca podstawę kryptoaktywów – może w znacznym stopniu przyczynić się do zniwelowania istniejącego ryzyka. Do potencjalnych korzyści wynikających z łańcucha bloków należą transakcje w czasie rzeczywistym, które umożliwiają ograniczenie ryzyka i lepsze zarządzanie kapitałem, a także poprawa skuteczności regulacyjnej, na przykład dzięki wykorzystaniu łańcucha bloków do kontroli w myśl zasady „znaj swojego klienta” lub do kontroli w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy. Ponadto łańcuch bloków zapewnia także większe cyberbezpieczeństwo, ponieważ włamanie do ekosystemu opartego na tej technologii wymagałoby ogromnych zasobów pod względem sieci i mocy obliczeniowej. Istnieje również ogromny potencjał integracji z innymi powstającymi technologiami, takimi jak sztuczna inteligencja i internet rzeczy, by wesprzeć technologię kryptoaktywów.

4.3.

Jak stwierdzono powyżej, poważnym problemem związanym z kryptoaktywami jest brak przejrzystości i informacji, który prowadzi zarówno do pseudoanonimowości, jak i do znikomej ilości danych podatkowych. Dalszy rozwój technologiczny może przyczynić się do likwidacji istniejących ograniczeń, poprawiając tym samym przejrzystość i jakość danych przesyłanych organom podatkowym do celów przestrzegania przepisów, a także przeciwdziałając oszustwom podatkowym i nielegalnym transakcjom. Ponadto rozwiązaniem mogłaby być synergia między łańcuchem bloków a sztuczną inteligencją, ponieważ technologia blockchain dostarcza wysokiej jakości danych na potrzeby zastosowań AI i przejrzystych wzorców do celów analizy porównawczej oraz zapewnia integralność zautomatyzowanego wymiaru podatkowego.

4.4.

Dalszy rozwój technologii blockchain mógłby także zmotywować banki do współpracy w obrębie ekosystemu blockchain, co umożliwi im wymianę informacji i doświadczeń z szerszą społecznością blockchain za pośrednictwem platformy obrotu. Taka infrastruktura mogłaby oferować w pełni zintegrowaną usługę typu koniec-koniec w zakresie handlu aktywami cyfrowymi oraz rozrachunku i przechowywania tych aktywów, opartą na technologii blockchain. Mogłaby ona również zapewniać bezpieczne środowisko dla emisji i obrotu aktywami cyfrowymi oraz umożliwiać tokenizację istniejących papierów wartościowych i aktywów nieakceptowanych przez banki, tak aby aktywa wcześniej niezbywalne stały się zbywalne.

4.5.

Aby można było to osiągnąć, potrzebne są oczywiście solidne ramy regulacyjne. Ramy te muszą być jednak spójne we wszystkich jurysdykcjach, a nie tylko w obrębie UE. Aby chronić konsumentów, należy w UE i poza nią ustanowić normy oparte na zasadach równych warunków działania. W tym kontekście EKES popiera rozporządzenie w sprawie transferu środków pieniężnych, choć pod pewnymi względami zmierza ono dalej niż w przypadku tradycyjnych transakcji finansowych. Popiera również innowacje w UE i istotne jest, aby zgodnie z zasadą „taka sama działalność, takie samo ryzyko, takie same przepisy” zwykłe produkty oparte na technologii blockchain, które nie mają charakteru finansowego, były traktowane jak ich fizyczne odpowiedniki, a nie jak instrumenty finansowe.

4.6.

Ostatnia uwaga dotyczy ewentualnego wprowadzenia cyfrowego euro. Należy wyjaśnić, że cyfrowe euro nie jest kryptoaktywem, lecz inną formą euro (22). Cyfrowe euro umożliwiłoby obywatelom UE dokonywanie płatności cyfrowych w całej strefie euro – tak samo jak w przypadku używania gotówki do płatności fizycznych. Istnieją oczywiście argumenty przemawiające za wprowadzeniem cyfrowego euro i przeciwko niemu, lecz wydaje się, że jest to logiczne posunięcie ze względu na postępującą cyfryzację płatności. Ma to kluczowe znaczenie z dwóch głównych powodów: cyfrowe euro mogłoby w pewnym stopniu przeciwdziałać dominacji rynku przez amerykańskie stabilne kryptowaluty i istotne jest, by EBC nadal monitorował rozwój sytuacji w zakresie kryptoaktywów i ich potencjalne skutki dla polityki pieniężnej oraz zagrożenia, które mogą one stwarzać dla sprawnego funkcjonowania infrastruktury rynkowej i płatności, a także dla stabilności systemu finansowego.

---

(1)  Oczekuje się, że ostateczna wersja tekstu powstanie po zatwierdzeniu przez Coreper pod koniec września 2022 r., w związku z czym najprawdopodobniej nie będzie dostępna przed przyjęciem niniejszej opinii EKES-u.

(2)  Rozporządzenie w sprawie transferu środków pieniężnych powstało zasadniczo w odpowiedzi na zalecenie Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF), by na dostawców usług płatniczych nałożyć obowiązek dołączania do transferu środków pieniężnych informacji o płatniku i odbiorcy. Rozporządzenie będzie dotyczyć nowych technologii takich jak te stosowane w transferach kryptoaktywów.

(3)  Assessment of risks to financial stability from crypto-assets [Ocena ryzyka związanego z kryptoaktywami dla stabilności finansowej].

(4)  Liao i Caramichael, Stablecoins: Growth potential and impact on banking [Stabilne kryptowaluty: potencjał wzrostu i wpływ na bankowość], International Finance Discussion Papers nr 1334, Rada Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej, Waszyngton, 2022.

(5)  DeFi oznacza zasadniczo świadczenie usług finansowych w sposób zdecentralizowany, tj. bez wykorzystywania pośrednika w celu ułatwienia świadczenia usługi finansowej. Aplikacje DeFi – po opracowaniu przez osoby indywidualne – są wprowadzane do łańcucha bloków i stopniowo zaczynają żyć własnym życiem, gdyż zarządzanie zostaje powierzone społeczności użytkowników. Ostateczną formą aplikacji DeFi jest zdecentralizowana autonomiczna organizacja (DAO). Stoi to w sprzeczności z tradycyjnym systemem finansowym, który opiera się na scentralizowanych pośrednikach kontrolujących dostęp do usług finansowych. Samo wykorzystanie technologii blockchain nie jest równoznaczne z DeFi – to raczej brak pośredników (co umożliwia na przykład łańcuch bloków) skutkuje DeFi.

(6)  Chainanalysis, 2021.

(7)  Zob. Sajeev, K.C., Afjal, M. Contagion effect of cryptocurrency on the securities market: a study of Bitcoin volatility using diagonal BEKK and DCC GARCH models [Efekt domina wywoływany przez kryptowaluty na rynku papierów wartościowych: badanie zmienności bitcoina z wykorzystaniem modeli diagonalnych BEKK i DCC GARCH], SN Bus Econ 2, 57, 2022.

(8)  Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków kryptoaktywów i zmieniającego dyrektywę (UE) 2019/1937, COM(2020) 593 final, 24 września 2020 r.

(9)  Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 31.

(10)  Crypto-assets: Key developments, regulatory concerns and responses [Kryptoaktywa: kluczowe wydarzenia, problemy regulacyjne i reakcje].

(11)  Należy podkreślić, że stopień ryzyka koncentracji został ujęty w kategoriach względnych i ogranicza się do ekosystemu kryptoaktywów. Nie ma wpływu na koncentrację bogactwa opisaną na przykład w liście światowych miliarderów Forbesa.

(12)  Makarov, I., Schoar, A., Blockchain Analysis of the Bitcoin Market [Analiza blockchain rynku bitcoina], 18 kwietnia 2022 r.

(13)  Wydobywanie kryptowalut to proces tworzenia indywidualnych bloków dodawanych do łańcucha bloków poprzez rozwiązywanie złożonych problemów matematycznych. Celem wydobywania jest weryfikacja transakcji kryptowalutowych i okazywanie dowodów pracy poprzez dodanie tych informacji do bloku łańcucha, który działa jako rejestr transakcji wydobycia.

(14)  Makarov, I., Schoar, A., Blockchain Analysis of the Bitcoin Market [Analiza blockchain rynku bitcoina], 18 kwietnia 2022 r.

(15)  Assessment of risks to financial stability from crypto-assets [Ocena ryzyka związanego z kryptoaktywami dla stabilności finansowej].

(16)  Opinia EKES-u w sprawie kryptoaktywów i technologii rozproszonego rejestru, Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 31.

(17)  Prezeska EBC Christine Lagarde twierdzi, że kryptowaluty są wykorzystywane do unikania sankcji nałożonych na Rosję.

(18)  Thiemann, A., Cryptocurrencies: An empirical View from a Tax Perspective [Kryptowaluty: pogląd empiryczny z perspektywy podatkowej], dokumenty robocze JRC dotyczące reform podatkowych i strukturalnych nr 12/2021, Komisja Europejska, Wspólne Centrum Badawcze, Sewilla, JRC126109, 2021.

(19)  Trespalacios, J.P. i Dijk, J., The carbon footprint of bitcoin [Ślad węglowy bitcoina], De Nederlandsche Bank, DNB Analysis Series, 2021.

(20)  Sprawozdanie Chainalysis z 2022 r. na temat przestępczości z wykorzystaniem kryptoaktywów.

(21)  Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków kryptoaktywów i zmieniającego dyrektywę (UE) 2019/1937, COM(2020) 593 final.

(22)  Zob. przygotowywana obecnie opinia z inicjatywy własnej dotycząca cyfrowego euro.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Strategia dotycząca pracowników sektora zdrowia i strategia w dziedzinie opieki dla przyszłej Europy”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/06)

Sprawozdawca:	Danko RELIĆ
Sprawozdawczyni:	Zoe TZOTZE-LANARA

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	6.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	194/4/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES twardo obstaje przy zasadzie, że silne i odporne systemy opieki zdrowotnej mogą istnieć jedynie dzięki wykształconym, wykwalifikowanym i zmotywowanym pracowniczkom i pracownikom sektora zdrowia i tylko dzięki nim mogą się rozwijać. Ma to fundamentalne znaczenie dla realizacji skutecznej polityki zdrowotnej, a w konsekwencji jest niezbędne, aby osiągnąć ukierunkowane na ludzi zabezpieczenie zdrowotne dla wszystkich i prawo do ochrony zdrowia zgodnie z zaleceniami Konferencji w sprawie przyszłości Europy. Zagwarantowałoby to wszystkim Europejkom i Europejczykom równy i trwały dostęp do przystępnej cenowo wysokiej jakości opieki zdrowotnej o charakterze leczniczym i profilaktycznym.

1.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę działania na poziomie unijnym, aby wzmocnić opiekę długoterminową oraz wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem przewidziane w ramach Europejskiego filaru praw socjalnych. Inicjatywa ta przyczyni się do istnienia wysokiej jakości, dostępnych, sprawiedliwych i przystępnych cenowo usług opieki, a także pomoże wzmocnić równouprawnienie płci i sprawiedliwość społeczną.

1.3.

EKES wzywa do przyjęcia transformacyjnego podejścia do opieki nad ludźmi, ich praw i potrzeb, obejmującego ich udział we wszelkich stosownych dyskusjach, konsultacjach i decyzjach. Wzywa Komisję, aby w sposób ambitny określiła strategię w zakresie opieki, która przyczyniłaby się do spójności i pozytywnej konwergencji w dziedzinie opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej między państwami członkowskimi oraz w państwach członkowskich.

1.4.

Europejska gwarancja opieki może zapewnić każdemu mieszkańcowi UE dostęp przez całe życie do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług opieki zdrowotnej i usług opiekuńczych, zaradzić deficytom w zakresie opieki, a także promować godne warunki pracy i zapewniać możliwości szkoleń. Wsparcie i większe uznanie dla opiekunów nieformalnych oraz polityka ukierunkowana na rozwiązywanie problemów związanych z płatną i bezpłatną opieką nieformalną mają kluczowe znaczenie dla efektywnego wykorzystania zasobów.

1.5.

Biorąc pod uwagę, że skuteczne, rozliczalne i dobrze finansowane usługi publiczne nadal mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia równego dostępu do opieki wysokiej jakości, Komitet wzywa Unię Europejską do zadbania o opartą na solidarności komplementarność między wszystkimi podmiotami świadczącymi usługi opieki, do zachęcania do inwestycji w usługi publiczne i gospodarkę społeczną oraz do wspierania podmiotów gospodarki społecznej w sektorze opiekuńczym.

1.6.

W planowaniu dotyczącym pracowników należy uwzględnić rozwój technologii cyfrowych, ponieważ innowacje w tych dziedzinach dają możliwości tworzenia nowych środowisk pracy i miejsc, w których świadczona jest opieka, oraz wymagają nowych umiejętności. Wsparcie na rzecz transformacji cyfrowej usług w zakresie opieki długoterminowej ma zasadnicze znaczenie w walce z przepaścią cyfrową i ubóstwem cyfrowym.

1.7.

EKES proponuje aktualizację planu działania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej w Unii Europejskiej (1). Rozwój zintegrowanego planowania i prognozowania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej oraz dostosowanie umiejętności zawodowych pracowników opieki długoterminowej mają zasadnicze znaczenie dla poprawy dostępu do tych usług, a także ich jakości. Zaktualizowany plan mógłby zapewnić lepsze gromadzenie danych w całej UE, wykorzystując potencjał cyfryzacji w całej UE, a także wypracować metody lepszego prognozowania zapotrzebowania na pracowników i umiejętności.

1.8.

EKES podkreśla, że konieczne jest poszanowanie prawa do mobilności w UE. Mobilność transgraniczna to dodatkowy element w planowaniu zasobów ludzkich. Ustanowienie europejskich służb monitorowania siły roboczej w sektorze zdrowia, które pomagałyby państwom członkowskim w tworzeniu i utrzymywaniu struktur planowania oraz w koordynowaniu transgranicznych aspektów planowania, byłoby użytecznym długoterminowym elementem infrastruktury.

1.9.

Dialog społeczny z udziałem rządów, pracodawców i pracowników oraz reprezentujących ich organizacji jest kluczem do strategii transformacji opieki i odporności systemów ochrony zdrowia i opieki w UE; opiekunowie i osoby będące pod ich opieką muszą uczestniczyć w tworzeniu inkluzywnego, odpornego i równego pod względem płci ekosystemu opieki osobistej i opieki zdrowotnej.

2.   Uwagi ogólne dotyczące opieki

2.1.

Kluczowe znaczenie dla ochrony socjalnej i dobrobytu obywateli UE ma opieka długoterminowa. Obejmuje ona szereg usług i pomoc na rzecz osób, które przez dłuższe okresy doświadczają słabości psychicznej lub fizycznej lub niepełnosprawności, są uzależnione od pomocy w codziennych czynnościach życiowych lub wymagają stałej opieki pielęgniarskiej świadczonej przez zawodowych lub niezawodowych płatnych lub nieodpłatnych opiekunów w domu bądź w placówkach opieki pielęgnacyjnej i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych (2).

2.2.

Pandemia COVID-19 wystawiła na poważną próbę odporność i adekwatność systemów opieki zdrowotnej w całej UE. Wykazała istnienie problemów strukturalnych, takich jak niedofinansowanie i niedobór personelu w wielu krajach, które mogą ulec pogorszeniu z powodu bieżących wyzwań gospodarczych i politycznych, inflacji, niepewności i kryzysu energetycznego.

2.3.

W ramach Europejskiego filaru praw socjalnych zagwarantowano prawo do opieki i prawo każdego do dostępu do dobrej jakości formalnych usług opieki w zależności od potrzeb. Ogłoszona przez przewodniczącą KE Ursulę von der Leyen w orędziu o stanie Unii z 2021 r. nowa europejska strategia w dziedzinie opieki obejmuje dwa zalecenia Rady: w sprawie opieki nad dziećmi (zweryfikowanie celów barcelońskich) oraz w sprawie opieki długoterminowej. Parlament Europejski zalecił, w oparciu o potrzeby opiekunów i osób korzystających z opieki, poprawę świadczenia usług opieki przez całe życie oraz wezwał Komisję do wspierania państw członkowskich w rozwijaniu wysokiej jakości usług opieki (3).

2.4.

EKES przyjął kilka opinii w sprawie świadczenia opieki w UE (4), w których podkreśla się potrzebę inwestowania w wysokiej jakości, zrównoważoną i dostępną dla wszystkich opiekę, a także potrzebę zajęcia się deficytami w zakresie opieki nad dziećmi oraz opieki długoterminowej. Wskazał na pewne niedociągnięcia, jeśli chodzi o dostępność opieki dla wszystkich – „wynikają one z dywersyfikacji, rozdrobnienia i słabej regulacji usług, trudności w koordynacji poziomów zarządzania, problemów związanych z łączeniem usług społecznych i zdrowotnych, rosnącej merkantylizacji usług oraz potrzeby strategii i środków zapobiegawczych”. EKES wielokrotnie występował przeciw stereotypom i innej dyskryminacji wobec osób starszych, a także wezwał do zapewnienia opieki skoncentrowanej na ludziach, wspieranej przez cyfryzację. W tym kontekście EKES zaleca pełne wprowadzenie cyfryzacji w celu zmniejszenia obciążenia pracowników opieki zbędną biurokracją papierkową oraz do zastosowania najlepszych osiągnięć w zakresie inteligentnych regulacji.

3.   Transformacyjne podejście do opieki

3.1.

Skuteczna europejska strategia w dziedzinie opieki wymaga wysiłków w kierunku transformacyjnego i ambitnego podejścia, które na pierwszym miejscu stawia ludzi oraz ich podstawowe prawa i potrzeby, gwarantując ich udział w konsultacjach i decyzjach, i które może przyczynić się do spójności i pozytywnej konwergencji między państwami członkowskimi i w ich obrębie.

3.2.

Będąca wyrazem tej transformacji europejska gwarancja opieki posłużyłaby do zapewnienia każdemu mieszkańcowi UE dostępu przez całe życie do przystępnej cenowo i wysokiej jakości opieki oraz zapewnienia spójnych ram dla państw członkowskich w celu świadczenia wysokiej jakości usług i opracowania strategii opieki przez całe życie, a także poprawy warunków pracy i szkoleń dla opiekunów oraz wsparcia opiekunów nieformalnych.

3.3.

Inwestycje na dużą skalę w gospodarkę usług opiekuńczych i infrastrukturę opieki są niezbędne do przyjęcia transformacyjnego podejścia, które pozwoliłoby zaradzić utrzymującym się lukom w dziedzinie opieki. Mogłoby to umożliwić stworzenie do 2035 r. około 300 mln miejsc pracy, a także sprzyjałoby równouprawnieniu płci i dostępowi kobiet do rynków pracy (5).

3.4.

Choć w państwach członkowskich istnieją różne modele, to jednak skuteczne, odpowiedzialne i dobrze finansowane usługi publiczne pozostają kluczem do zapewnienia równego dostępu do wysokiej jakości opieki oraz do wspierania nieodpłatnych opiekunów, zwłaszcza kobiet. EKES podkreśla potrzebę zmaksymalizowania komplementarności i synergii między wszystkimi podmiotami świadczącymi usługi opieki zdrowotnej i usługi opiekuńcze zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym (nastawionymi na zysk i nienastawionymi na zysk), aby zapewnić odpowiedni zasięg dla wszystkich (6), z uwzględnieniem najlepszych praktyk i pozytywnych przykładów w państwach członkowskich i przy jednoczesnym poszanowaniu specyfiki i różnic krajowych.

3.5.

Tendencje do prywatyzacji i praktyki ukierunkowane na rynek, takie jak selekcja w oparciu o ryzyko i maksymalizacja zysku kosztem opieki i zdrowia, mogą pogłębiać nierówności, dotykając osoby najsłabsze o niezaspokojonych potrzebach w zakresie opieki. Oparta na solidarności, poszanowaniu kompetencji krajowych i pomocniczości, opieka długoterminowa i opieka nad dziećmi na poziomie UE i państw członkowskich wymaga silnych systemów ochrony socjalnej i usług publicznych, inwestycji społecznych i podmiotów gospodarki społecznej, np. towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, aby zapewnić optymalną opiekę środowiskową i domową sprawowaną przez odpowiednio przeszkolonych opiekunów (7).

3.6.

Do wspierania inwestycji na rzecz opieki można wykorzystać unijne fundusze strukturalne i inwestycyjne. Jeśli chodzi o opiekę zdrowotną i opiekę długoterminową, Komisja powinna lepiej ukierunkować swoje zalecenia dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru oraz, w razie potrzeby, pomóc państwom członkowskim nadać priorytet odpowiedniemu finansowaniu, które jest inwestycją produkcyjną, a nie obciążeniem gospodarczym.

4.   Warunki pracy, wyzwania i potencjał zatrudnienia

4.1.

W UE w sektorze opieki długoterminowej pracuje około 6,3 mln osób, a 44 mln osób często zapewnia nieformalną opiekę długoterminową krewnym lub przyjaciołom; jest to jeden z najszybciej rozwijających się sektorów na świecie (8). Przewiduje się, że do 2030 r. powstanie nawet 7 mln miejsc pracy dla personelu medycznego i pracowników usług opiekuńczych (9).

4.2.

Do poważnych wyzwań dla sektora opiekuńczego należą niedobór personelu, nieatrakcyjne i wymagające warunki pracy, starzejąca się siła robocza, a także niedofinansowanie ze względu na cięcia w budżecie na opiekę społeczną i zdrowotną podczas kryzysu gospodarczego w 2008 r. – w różnym stopniu nasilenia w poszczególnych państwach członkowskich (10). W prawie wszystkich krajach UE wzrost liczby miejsc pracy nie nadąża za rosnącym popytem. Wiąże się to z psychicznie i fizycznie uciążliwymi warunkami, na skutek których pracownicy usług opiekuńczych odchodzą z sektora. Tendencja ta nasiliła się w związku z pandemią, co negatywnie wpływa na zdrowie i bezpieczeństwo zarówno osób korzystających z opieki, jak i pracowników.

4.3.

Podejście transformacyjne powinno promować równość płci, jako że kobiety stanowią ponad 80 % siły roboczej sektora opiekuńczego, są głównymi opiekunami i osobami korzystającymi z opieki w warunkach formalnych i nieformalnych (11) oraz są przeciętnie starsze niż ogół siły roboczej UE. Ponieważ to kobiety wykonują większość obowiązków opiekuńczych w rodzinie, dostępne i przystępne cenowo usługi w zakresie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz opieki długoterminowej umożliwiłyby wejście na rynek pracy większej liczbie kobiet. Prawo do co najmniej pięciu dni roboczych urlopu opiekuńczego rocznie, wprowadzone dyrektywą w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, będzie w pewnym stopniu wsparciem dla opiekunów nieformalnych starających się godzić obowiązki zawodowe i opiekuńcze. Jednak brak odpowiedniego płatnego urlopu uniemożliwia pełne korzystanie z tego przewidzianego w dyrektywie prawa i może pogłębić istniejące różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn.

4.4.

W wielu państwach UE płace w tym sektorze są poniżej średniej pomimo uciążliwych warunków pracy, szczególnych wymogów dotyczących umiejętności, kompetencji i kwalifikacji oraz wysokiego ryzyka związanego z bezpieczeństwem i higieną pracy (12). W kilku państwach członkowskich uzwiązkowienie, zasięg negocjacji zbiorowych, zadowolenie z pracy i stosunek liczby pracowników do liczby osób korzystających z usług są na niskim poziomie. Pandemia uwidoczniła między innymi niedostateczne zaopatrzenie w środki ochrony indywidualnej.

4.5.

Nieodpłatna opieka nieformalna, czyli opieka rodzinna, jest podstawą opieki długoterminowej w Europie. W wielu krajach opieka domowa i środowiskowa nadal jest słabo rozwinięta i trudno dostępna (13). Biorąc pod uwagę wpływ świadczenia opieki nieformalnej na kluczowe sfery życia, EKES zdecydowanie zaleca polityki, które sprzyjają „formalizacji” opieki nieformalnej, wspierają opiekunów nieformalnych i przyczyniają się do efektywnego wykorzystania zasobów.

4.6.

EKES wyraża zaniepokojenie powszechną niepewnością zatrudnienia w sektorze opieki wśród nierejestrowanych pracowników opieki domowej, głównie kobiet zamieszkujących w domu podopiecznego, pochodzących przeważnie z grup migrantów lub należących do kategorii migrujących obywateli. Ta szara strefa, którą pogarsza brak dostępu do formalnej opieki i konieczność ekonomiczna, wymaga spójnego podejścia w zakresie polityki, z należytym uwzględnieniem certyfikacji umiejętności, legalizacji pobytu lub procedur związanych z dokumentem pobytowym.

4.7.

W miarę wzrostu popytu na opiekę długoterminową sektor skorzysta na wyższych i bardziej zachęcających płacach, skutecznej reprezentacji zbiorowej i negocjacjach zbiorowych oraz większej liczbie szkoleń. Fundusze publiczne przeznaczone na poprawę warunków pracy (np. poprzez wymogi w zamówieniach publicznych) mogą pomóc w rozwiązaniu problemu braku personelu i zapewnieniu wysokiej jakości opieki długoterminowej. Profesjonalizacja, definiowanie jakości oraz opracowywanie standardów oceny i pomiaru jakości, a także harmonizacja standardów we wszystkich państwach członkowskich mają zasadnicze znaczenie dla odnowienia sektora (14).

5.   Inne uwagi

5.1.

Pandemia obnażyła rozdrobnienie i rozproszenie, zwłaszcza w zakresie świadczenia i finansowania usług w wielu państwach członkowskich. Wskazała na potrzebę lepszej integracji między systemami opieki zdrowotnej a krajowymi systemami opieki (15), które posiadają najlepsze możliwości, aby zapewnić powszechny dostęp i skuteczność.

5.2.

Jedno z nowych wyzwań wymagające podjęcia wspólnych działań w ramach nowej strategii w dziedzinie opieki dotyczy profilaktyki oraz rozwiązywania problemów związanych ze zdrowiem psychicznym, do których przyczyniła się pandemia i wzrost zachorowalności na choroby psychiczne (np. demencję) z powodu starzenia się społeczeństwa.

5.3.

Jak pokazują niedawne doświadczenia związane z profilaktyką i kontrolą COVID-19 w placówkach opieki długoterminowej (16), skuteczna ocena, a także skuteczny i sprawny nadzór zewnętrzny oraz inspekcja zarówno w publicznych, jak i prywatnych placówkach świadczących opiekę są kluczem do zapobiegania nadużyciom oraz zapewnienia bezpieczeństwa i jakości (zwłaszcza dla grup szczególnie wrażliwych, osób starszych i dzieci), przy wykorzystaniu istniejących już w państwach członkowskich dobrych praktyk.

5.4.

Opracowanie ogólnounijnego, ujednoliconego systemu gromadzenia danych i wskaźników dotyczących opieki długoterminowej ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia strategii w zakresie opieki na poziomie państw członkowskich, w tym wymogów dotyczących sprawozdawczości i regularnych przeglądów. Proces ten musi być skuteczny i sprawny. Zwłaszcza odpowiednie świadczenie opieki nad dziećmi wymaga ilościowych i jakościowych celów, aby mierzyć postępy w jej świadczeniu oraz realizować cele barcelońskie i wykraczać poza nie.

5.5.

Wsparcie na rzecz transformacji cyfrowej usług w zakresie opieki długoterminowej ma zasadnicze znaczenie w walce z przepaścią cyfrową. Szczególną uwagę należy zwrócić na dostępność, systemy wspomagające, poprawę umiejętności cyfrowych oraz transformację cyfrową na rzecz jakości pracy, podnoszenia kwalifikacji oraz nowych metod diagnozowania, monitorowania i leczenia.

5.6.

EKES potępia zbrodnie wojenne popełnione przez Federację Rosyjską w Ukrainie, wymierzone w pracowników sektora zdrowia i opieki, pacjentów, dzieci, szpitale i inne obiekty. Agresja, która niesie ze sobą ofiary śmiertelne i rannych, poważnie wpływa na ukraiński system opieki zdrowotnej, dlatego Komitet apeluje o ukierunkowaną pomoc i środki wsparcia, mając również na uwadze, że kryzys w Ukrainie rozprzestrzenia się wszędzie i wpływa na wiele aspektów otoczenia społecznego i gospodarczego.

5.7.

Dialog społeczny z udziałem rządów, pracodawców i pracowników oraz reprezentujących ich organizacji jest kluczem do strategii transformacji opieki i odporności systemów opieki zdrowotnej w UE. Opiekunowie i osoby będące pod ich opieką muszą uczestniczyć w tworzeniu bardziej inkluzywnego, odpornego i równego pod względem płci ekosystemu opieki osobistej i opieki zdrowotnej, przy zaangażowaniu także społeczeństwa obywatelskiego i innych zainteresowanych, np. kościoła i działalności charytatywnej.

6.   Uwagi ogólne dotyczące pracowników sektora zdrowia

6.1.

Dobra opieka zdrowotna jest filarem stabilnego, bezpiecznego i dobrze prosperującego społeczeństwa, a jej organizacja należy do obowiązków rządu. W wielu krajach powszechną praktyką jest poleganie na taniej i szybkiej rekrutacji pracowników sektora zdrowia z innych krajów europejskich. Uznaje się to po prostu za fakt i, co zatrważające, nie podejmuje się żadnych działań z tym związanych.

6.2.

EKES zdecydowanie opowiada się za zasadą, że silne i prężne systemy opieki zdrowotnej mogą istnieć jedynie dzięki wykształconej, wykwalifikowanej i zmotywowanej sile roboczej i jedynie dzięki niej mogą się rozwijać. Ma to fundamentalne znaczenie dla prowadzenia skutecznej polityki zdrowotnej, a w konsekwencji jest niezbędne do osiągnięcia zabezpieczenia zdrowotnego i prawa do zdrowia dla wszystkich. Już same zalecenia Konferencji w sprawie przyszłości Europy zmierzają do stworzenia prawa do zdrowia gwarantującego wszystkim Europejczykom równy dostęp do przystępnej cenowo, profilaktycznej, wysokiej jakości opieki zdrowotnej o charakterze leczniczym.

6.3.

Europejska Unia Zdrowotna powinna poprawić ochronę, profilaktykę, gotowość i reagowanie na zagrożenia dla zdrowia ludzkiego na szczeblu UE. W tym kontekście powodzenie wszystkich kluczowych inicjatyw w ramach Europejskiej Unii Zdrowotnej jest w znacznym stopniu uzależnione od wysokich kompetencji pracowników sektora zdrowia.

6.4.

W szeregu opinii (17) EKES poruszał kwestię pracowników sektora zdrowia w różnych innych kontekstach i w ramach różnych innych działań. Zwłaszcza podczas pandemii pracownicy sektora zdrowia działają na pierwszej linii i wykazują się wyjątkową solidarnością w najtrudniejszych momentach.

6.5.

Komitet popiera działania, które należy podjąć w celu zwiększenia atrakcyjności miejsc pracy w sektorze opieki zdrowotnej z punku widzenia młodzieży. Jest to jeden z najważniejszych warunków wstępnych zapewnienia wystarczających zasobów ludzkich w systemach opieki zdrowotnej, aby zaspokoić potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej, promocji zdrowia i zapobiegania chorobom.

6.6.

Dane dotyczące liczb, migracji, umiejętności i innych aspektów związanych z pracownikami sektora zdrowia powinny być znormalizowane i stale udostępniane między państwami członkowskimi. Liczne wydarzenia (pandemia COVID-19, trzęsienia ziemi, powodzie, rosyjska inwazja na Ukrainę itp.) pokazują, jak ważne jest szybkie reagowanie, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych.

6.7.

W latach 2000–2017 zatrudnienie w sektorze usług zdrowotnych i społecznych w państwach OECD wzrosło o 48 % (18). Wraz ze starzeniem się społeczeństwa i zmianami w populacji, także zapotrzebowanie na usługi zdrowotne będzie rosło i zmieniało się: szacuje się, że do 2030 r. globalne zapotrzebowanie na pracowników sektora zdrowia wzrośnie niemal dwukrotnie (19).

6.8.

Jeszcze przed pandemią COVID-19 zdolność do świadczenia podstawowych usług zdrowotnych była w wielu państwach ograniczona ze względu na utrzymujący się niedobór pracowników sektora zdrowia, a do 2030 r. przewiduje się, że na świecie będzie brakowało 18 mln pracowników sektora zdrowia (20).

6.9.

Ważne jest, by jasno określić zasady ewentualnego przenoszenia lub łączenia umiejętności i zadań (zmiana zadań i kombinacja umiejętności od ang. skill mix). Istnieje potrzeba koordynacji instytucji kształcących pracowników sektora zdrowia, aby odpowiednio reagowały na potrzeby krajowego systemu opieki zdrowotnej przez wprowadzanie w odpowiednim czasie korekt współczynników naboru i programów nauczania.

6.10.

Rozwój zasobów ludzkich w opiece zdrowotnej i społecznej powinien odbywać się zgodnie z zasadą koordynacji, współpracy międzysektorowej i integracji opieki, a wspólnym celem powinno być osiągnięcie ciągłości opieki nad obywatelami w modelu 24/7/365.

6.11.

Szczególną uwagę należy zwrócić na dostępność leczenia w społecznościach lokalnych, zwłaszcza na obszarach słabo zaludnionych, odległych lub odizolowanych obszarach wiejskich oraz na wyspach, gdzie należy aktywniej wykorzystywać nowoczesne rozwiązania w zakresie transportu i telemedycyny.

7.   Planowanie dotyczące pracowników sektora zdrowia

7.1.

EKES uważa, że planowanie dotyczące pracowników sektora zdrowia musi mieć na celu stworzenie warunków dla praktyki zawodowej, która pozwoli poprawić jakość opieki i bezpieczeństwo pacjentów. Jednocześnie na wszystkich poziomach należy zapewnić możliwość realizacji wysokiej jakości szkoleń.

7.2.

Zarządzanie pracownikami sektora zdrowia należy uznać za działanie o znaczeniu strategicznym na szczeblu całej administracji państwowej z kluczową rolą rządu państwa członkowskiego. Należy je realizować w wymiarze wielosektorowym, biorąc pod uwagę różne perspektywy i priorytety.

7.3.

Zarządzanie pracownikami sektora zdrowia musi obejmować wszystkie etapy „cyklu życia pracowników”, tj. od rekrutacji przyszłych studentów po zatrudnianie emerytów. Proces selekcji kandydatów na potrzeby szkolenia, zatrudnienia i awansu powinien być przejrzysty i sprawiedliwy, bez jakichkolwiek form dyskryminacji.

7.4.

W planowaniu dotyczącym pracowników sektora zdrowia ważne jest uwzględnienie i wyraźne odzwierciedlenie potrzeb obywateli oraz pracowników sektora zdrowia. W procesach planowania i zarządzania należy ustalić metody, dzięki którym możliwe będzie określenie wszystkich potrzeb pracowników, począwszy od warunków pracy, praw materialnych, możliwości awansu, odpowiedniego czasu i środków przeznaczanych na naukę i badania, aż po ustanowienie trwałej równowagi między życiem osobistym a zawodowym.

7.5.

Planowanie dotyczące pracowników sektora zdrowia musi odzwierciedlać planowanie struktury, ale także działania i procesy służące osiągnięciu wyznaczonych celów (określenie, co należy osiągnąć i w jaki konkretny sposób).

7.6.

EKES proponuje aktualizację planu działania dotyczącego pracowników sektorów opieki i zdrowia w Unii Europejskiej (21). Rozwój zintegrowanego planowania i prognozowania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej oraz dostosowanie umiejętności zawodowych pracowników opieki długoterminowej mają zasadnicze znaczenie dla poprawy dostępu do tych usług, a także ich jakości.

7.7.

Partnerzy społeczni i wszystkie zainteresowane organizacje społeczeństwa obywatelskiego muszą odgrywać aktywną rolę w procesie planowania dotyczącego pracowników sektora zdrowia. Konieczne jest określenie relacji między poszczególnymi grupami zawodowymi, specyficznymi potrzebami społeczeństwa oraz systemem określonych kompetencji.

7.8.

Określenie nieatrakcyjnych obszarów geograficznych lub dziedzin działalności, w których występuje niedobór zasobów ludzkich, jest niezbędne do ochrony praw i zapewnienia odpowiednich zachęt dla pracowników sektora zdrowia. EKES proponuje, by Komisja Europejska wydała zalecenia dotyczące minimalnych proporcji zasobów przypadających na jednostkę populacji w odniesieniu do podstaw powszechnego zabezpieczenia zdrowotnego i sytuacji nadzwyczajnych, uwzględniając rozmieszczenie geograficzne i profil wiekowy (22).

7.9.

Jako podstawa tych zaleceń ważne jest usprawnienie międzynarodowego gromadzenia danych, tak aby w miarę możliwości zharmonizować kategorie danych w celu określenia różnic i uniknięcia błędnej interpretacji danych. Istotne jest, aby odzwierciedlić krajowe odchylenia od zharmonizowanych kategorii w całej Europie, by móc rozpoznać kontekst danych (23).

7.10.

Kwestia zasobów finansowych będzie rozwiązywana w różny sposób, w zależności od sytuacji gospodarczej w poszczególnych państwach członkowskich. Dowody wskazują, że państwa członkowskie muszą zapewnić, by w ogólnym planowaniu systemu, a w szczególności planowaniu dotyczącym pracowników sektora zdrowia, uwzględniono zarówno szersze otoczenie, jak i względną zdolność rządu do wpływania na nie (24).

7.11.

W planowaniu dotyczącym pracowników należy uwzględnić rozwój technologii cyfrowych, ponieważ innowacje w tych dziedzinach dają możliwości tworzenia nowych środowisk pracy i miejsc, w których świadczona jest opieka, oraz wymagają nowych umiejętności.

8.   Warunki pracy

8.1.

Znaczenie warunków pracy jako czynnika wpływającego na decyzje pracowników o rozpoczęciu, kontynuowaniu lub zakończeniu kariery medycznej podkreśla znaczenie spójnej polityki w takich dziedzinach jak edukacja, zatrudnienie, życie rodzinne, finanse i migracja. Podczas gdy w wielu dyskusjach na temat planowania dotyczącego pracowników sektora zdrowia nacisk kładzie się na wynagrodzenie w zawodzie jako kluczowy czynnik rekrutacji i zatrzymania pracowników, dostęp do kształcenia i szkolenia, w tym rozwój zawodowy i możliwość utrzymania umiejętności, praktyczne warunki, takie jak dostępność opieki, oficjalny czas pracy, bezpieczny poziom obsady etatów, znaczące możliwości rozwoju zawodowego oraz równowaga między życiem zawodowym a prywatnym, przyczyniają się do stworzenia zdrowego środowiska pracy, w którym kariera w medycynie jest atrakcyjną i zrównoważoną opcją (25).

8.2.

Europejskie i międzynarodowe organizacje medyczne zauważają, że lekarze pracujący w szpitalach oraz gabinetach ogólnych i prywatnych coraz częściej stykają się z sytuacjami przemocy – czasami skrajnej – w codziennej praktyce, poza wszelkimi konfliktami (26). EKES wzywa Komisję Europejską i wszystkie zainteresowane strony do wykazania się zaangażowaniem politycznym i do uświadomienia sobie pilnej potrzeby ochrony pracowników sektora zdrowia podczas wykonywania przez nich pracy.

8.3.

Pracownicy sektora zdrowia są narażeni na ryzyko zarażenia chorobami zakaźnymi poprzez kontakt z nimi w miejscu pracy. Przenoszenie chorób prowadzi do nieobecności w pracy, chorobowości, a w niektórych przypadkach umieralności wśród pracowników sektora zdrowia. W ostatecznym rozrachunku prowadzi to do zmniejszenia liczby pracowników, a w rezultacie wpływa na jakość opieki nad pacjentami i ich bezpieczeństwo.

8.4.

Pracownicy sektora zdrowia mogą również cierpieć z powodu stresu psychologicznego, a także potencjalnych zaburzeń psychicznych, które wpływają zarówno na ich życie zawodowe, jak i osobiste. W ostatnich latach wzrosła liczba doniesień o pracownikach sektora zdrowia, którzy ograniczają pracę zawodową lub przechodzą na wcześniejszą emeryturę z powodu wypalenia, depresji lub innych zaburzeń psychicznych (27). EKES wzywa do inwestowania w publiczne usługi w zakresie zdrowia psychicznego, aby zapewnić pełny i swobodny dostęp do tych usług wszystkim pracownikom sektora zdrowia.

9.   Mobilność

9.1.

EKES podkreśla, że konieczne jest poszanowanie prawa do mobilności zarówno w UE, jak i poza nią. Należy ułatwiać mobilność transgraniczną z korzyścią dla poszczególnych pracowników i dla całego zawodu, ponieważ stwarza ona możliwość transferu wiedzy i wzajemnego uczenia się, co jest korzystne dla opieki nad pacjentami, a ostatecznie dla całego systemu opieki zdrowotnej. W przypadku migracji spowodowanej koniecznością ekonomiczną lub niekorzystnymi warunkami pracy należy określić przyczyny tej dynamiki i zająć się nimi oraz dążyć do poprawy sytuacji pracowników sektora zdrowia (28).

9.2.

Mobilność transgraniczna nadaje dodatkowy wymiar planowaniu dotyczącemu pracowników; ustanowienie europejskich służb monitorowania siły roboczej w sektorze zdrowia, które pomagałyby państwom członkowskim w tworzeniu i utrzymywaniu struktur planowania oraz w koordynowaniu transgranicznych aspektów planowania, byłoby użytecznym długoterminowym elementem infrastruktury. Powinno to być powiązane z procesami UE, zwłaszcza z europejskim semestrem i planowaniem pandemicznym przewidzianym w przyszłym rozporządzeniu UE w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia (29).

9.3.

Państwa członkowskie muszą wdrożyć polityki dotyczące etycznej rekrutacji zgodnie z Globalnym kodeksem postępowania WHO w sprawie międzynarodowej rekrutacji personelu medycznego (30). Rekrutacji pracowników z zagranicy nie należy traktować jako prostego sposobu na zmniejszenie niedoboru krajowego personelu medycznego. W przypadku asymetrycznych przepływów mobilności należy dołożyć starań na rzecz stworzenia mechanizmów równoważących, które będą służyły obopólnie korzystnej wymianie.

10.   Inne uwagi

10.1.

Skuteczne przywództwo ma kluczowe znaczenie dla zarządzania pracownikami sektora zdrowia na wszystkich szczeblach; jest to złożony i wysoko ceniony element edukacji zdrowotnej, który coraz częściej uznaje się za niezbędny do osiągnięcia wysokich standardów kształcenia, badań i praktyki klinicznej.

10.2.

W związku z tym wystarczające i wysokiej jakości kształcenie i rozwój w zakresie przywództwa powinny być częścią programów nauczania wszystkich zawodów medycznych (31).

---

(1)  W 2012 r. Komisja Europejska opublikowała plan działania dotyczący pracowników opieki zdrowotnej w UE.

(2)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (2014). „Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission” [Odpowiednia ochrona socjalna wobec potrzeb w zakresie opieki długoterminowej w starzejącym się społeczeństwie: sprawozdanie przygotowane wspólnie przez Komitet Ochrony Socjalnej i Komisję Europejską], Urząd Publikacji, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352, s. 14.

(3)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 listopada 2018 r. w sprawie usług opieki w UE na rzecz poprawy sytuacji w zakresie równouprawnienia płci, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2018-0464_PL.html.

(4)  Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 44; Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 7; Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 103; broszura i opinia EKES-u „Przemiany gospodarcze, technologiczne i społeczne w zakresie zaawansowanych usług zdrowotnych dla osób starszych” (Dz.U. C 240 z 16.7.2019, s. 10); opinia EKES-u „W kierunku nowego modelu opieki nad osobami starszymi: lekcje z pandemii COVID-19” (Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 19).

(5)  Addati, L., Cattaneo, U., Pozzan, E., sprawozdanie z 2022 r. „Care at Work: Investing in Care Leave and Services for a More Gender Equal World of Work” [Opieka w miejscu pracy: inwestowanie w urlopy i usługi opiekuńcze na rzecz większej równości płci w świecie pracy], MOP, Genewa, https://www.ilo.org/global/topics/care-economy/WCMS_838653/lang--en/index.htm.

(6)  https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HIS-SDS-2018.53

(7)  Opinia EKES-u w sprawie wpływu inwestycji społecznych na zatrudnienie i budżety publiczne (Dz.U. C 226 z 16.7.2014, s. 21).

(8)  Eurofound (2020), „Long-term care workforce: Employment and working conditions” [Pracownicy opieki długoterminowej: zatrudnienie i warunki pracy], Urząd Publikacji UE, Luksemburg: https://www.eurofound.europa.eu/pl/publications/customised-report/2020/long-term-care-workforce-employment-and-working-conditions.

(9)  Barslund, Mikkel i in. (2021), badanie „Policies for long-term carers” [Polityka na rzecz osób świadczących opiekę długoterminową] (2021), Parlament Europejski, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2021/695476/IPOL_STU(2021)695476_EN.pdf, Bruksela.

(10)  https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/186932/12-Summary-Economic-crisis,-health-systems-and-health-in-Europe.pdf

(11)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, sprawozdanie „Long-term care report: trends, challenges and opportunities in an ageing society” [Opieka długoterminowa: Tendencje, wyzwania i szanse w starzejącym się społeczeństwie] (2021), tom I, rozdział 3, Urząd Publikacji, s. 12 i 28, https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/484b0ceb-cd83-11eb-ac72-01aa75ed71a1.

(12)  Zob. przypis 11, s. 68–70.

(13)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, Zigante, V., „Informal care in Europe: exploring formalisation, availability and quality” [Opieka nieformalna w Europie: badanie formalizacji, dostępności i jakości], Urząd Publikacji, 2018, https://data.europa.eu/doi/10.2767/78836.

Spasova, S., i in. (2018), Challenges in long-term care in Europe. A study of national policies [Wyzwania związane z opieką długoterminową w Europie. Analiza polityk krajowych], Europejska Sieć ds. Polityki Społecznej, Bruksela: Komisja Europejska. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8128&furtherPubs=yes.

(14)  Zob. przypis 11, rozdział 3.

(15)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (2014), „Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission” [Odpowiednia ochrona socjalna wobec potrzeb w zakresie opieki długoterminowej w starzejącym się społeczeństwie: sprawozdanie przygotowane wspólnie przez Komitet Ochrony Socjalnej i Komisję Europejską], Urząd Publikacji, s. 36, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352, oraz Paneuropejska Komisja Zdrowia i Zrównoważonego Rozwoju (2021), „Drawing light from the pandemic: a new strategy for health and sustainable development. A review of the evidence” [Wnioski z pandemii: nowa strategia na rzecz zdrowia i zrównoważonego rozwoju. Analiza danych], https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0015/511701/Pan-European-Commission-health-sustainable-development-eng.pdf.

(16)  Danis, K., Fonteneau, L., i in., (2020), High impact of COVID-19 in long-term care facilities: suggestion for monitoring in the EU/EEA [Duży wpływ COVID-19 na placówki opieki długoterminowej: propozycja monitorowania w UE/EOG], Euro Surveillance : European Communicable Disease Bulletin, 25(22). https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2020.25.22.2000956.

(17)  Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 109; Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 251; Dz.U. C 242 z 23.7.2015, s. 48; Dz.U. C 143 z 22.5.2012; Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 74; Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 96.

(18)  https://one.oecd.org/document/ECO/WKP(2021)43/en/pdf

(19)  Liu, J.X., Goryakin, Y., Maeda, A., Bruckner, T., Scheffler, R., Global Health Workforce Labor Market Projections for 2030 [Prognozy dotyczące rynku pracy dla pracowników sektora zdrowia na świecie na 2030 r.]. „Human Resources for Health”, 2017, nr 15:11 (https://human-resources-health.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12960-017-0187-2).

(20)  https://www.who.int/health-topics/health-workforce#tab=tab_1

(21)  W 2012 r. Komisja Europejska opublikowała plan działania dotyczący pracowników sektora zdrowia w UE.

(22)  CPME Policy on Health Workforce [Polityka CPME dotycząca pracowników sektora zdrowia] (https://www.cpme.eu/policies-and-projects/professional-practice-and-patients-rights/health-systems-and-health-workforce).

(23)  Zob. przypis 2.

(24)  Russo, G., Pavignani, E., Guerreiro, C.S., Neves, C., Can we halt health workforce deterioration in failed states? Insights from Guinea Bissau on the nature, persistence and evolution of its HRH crisis [Czy można powstrzymać pogarszanie się stanu zasobów ludzkich sektora zdrowia w państwach upadłych? Spostrzeżenia z Gwinei Bissau na temat charakteru, trwałości i ewolucji kryzysu kadrowego w sektorze zdrowia w tym kraju], „Human Resoures for Health” 2017, nr 15(1):12.

(25)  Zob. przypis 2.

(26)  https://www.cpme.eu/api/documents/adopted/2020/3/EMOs.Joint_.Statement.on_.Violence.FINAL_.12.03.2020.pdf

(27)  Dyrbye, L.N., Shanafelt, T.D., Sinsky, C.A., Cipriano, P.F., Bhatt, J., Ommaya, A., West, C.P. i Meyers, D., 2017, Burnout among health care professionals: A call to explore and address this underrecognised threat to safe, high-quality care [Wypalenie wśród pracowników sektora zdrowia: Wezwanie do zbadania i wyeliminowania tego niedostatecznie rozpoznanego zagrożenia dla bezpiecznej opieki wysokiej jakości], „NAM Perspectives”, dokument otwierający debatę, National Academy of Medicine, Waszyngton, D.C.

(28)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (2014). „Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission” [Odpowiednia ochrona socjalna wobec potrzeb w zakresie opieki długoterminowej w starzejącym się społeczeństwie: sprawozdanie przygotowane wspólnie przez Komitet Ochrony Socjalnej i Komisję Europejską], Urząd Publikacji, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352, s. 14.

(29)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (2014). „Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission” [Odpowiednia ochrona socjalna wobec potrzeb w zakresie opieki długoterminowej w starzejącym się społeczeństwie: sprawozdanie przygotowane wspólnie przez Komitet Ochrony Socjalnej i Komisję Europejską], Urząd Publikacji, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352, s. 14.

(30)  https://www.who.int/publications/m/item/migration-code

(31)  Van Diggele, C., Burgess, A., Roberts, C., & Mellis, C. (2020), Leadership in healthcare education [Przywództwo w edukacji zdrowotnej], „BMC Medical Education”, nr 20 (dodatek 2), 456, https://doi.org/10.1186/s12909-020-02288-x.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Test wpływu polityki UE na młodzież”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/07)

Sprawozdawczyni:

Katrīna LEITĀNE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	24.2.2022
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	6.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	158/0/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Uczestnictwo polityczne jest podstawą każdej funkcjonującej demokracji. Najważniejszą wartością UE dla młodych Europejczyków jest poszanowanie demokracji, praw człowieka i praworządności (1). Jest bardzo ważne, by młodzi ludzie mieli coś do powiedzenia w sprawie decyzji wpływających na ich przyszłość, ponieważ nawet pośredni wpływ może mieć duże znaczenie dla młodzieży i przyszłych pokoleń. Nawet strategie polityczne, które nie są bezpośrednio skierowane do młodych ludzi lub nie są uważane za część tradycyjnej polityki młodzieżowej mogą mieć duży wpływ na życie młodych ludzi. Ważne jest, by zapewniać skuteczne mechanizmy, które uzupełniają istniejące mechanizmy uczestnictwa oraz są zgodne z zasadami demokracji i dostosowane do potrzeb młodych ludzi. Może to przyczynić się do lepszego i skuteczniejszego kształtowania polityki.

1.2.

EKES jest zdania, że edukacja jest jednym z najskuteczniejszych sposobów dotarcia do młodych ludzi i poinformowania ich o wszystkich możliwych formach uczestnictwa oraz o wartościach, jakie reprezentuje projekt europejski. Istniejące programy wspierające kształcenie formalne i pozaformalne, takie jak Erasmus+ i Europejski Korpus Solidarności, skutecznie zwiększyły szanse młodych ludzi na demokratyczne uczestnictwo i korzystanie z wartości i zasad Unii Europejskiej.

1.3.

EKES zaznacza, że istnieje wyraźna potrzeba włączenia młodych ludzi w tworzenie polityki poprzez ich znaczący udział w sposób najbardziej dostosowany do młodych ludzi, a następnie monitorowanie, ewaluację i ocenę skutków, aby zapewnić uwzględnienie poglądów młodych ludzi przy podejmowaniu decyzji dotyczących określonych dziedzin polityki. Zaangażowanie w cały proces kształtowania polityki budzi zaufanie młodych pokoleń i nie tylko oraz sprawia, że młodzi ludzie są postrzegani jako jego znaczący i istotny element. Procesy te powinny obejmować widoczną i przejrzystą komunikację na temat wyników ich zaangażowania. Element ten ma kluczowe znaczenie dla budowania zaufania młodych ludzi do kształtowania polityki (2). Ponadto bardzo ważne jest włączenie społeczne i docieranie do grup o różnych potrzebach.

1.4.

EKES podziela pogląd, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odgrywać kluczową rolę w angażowaniu młodych ludzi w stawianie czoła wyzwaniom społecznym, a tym samym w zapewnianiu ich udziału w kształtowaniu polityki i w procesie demokratycznym. Te organizacje mogą służyć jako pomosty i sieci wsparcia, aby pomóc młodym ludziom w nawiązywaniu kontaktów z oficjalnymi organami publicznymi i sprawić, by stali się aktywnymi obywatelkami i obywatelami. EKES wspiera te organizacje i młodych obywateli w podejmowaniu działań i wzywa do zapewnienia odpowiednich środków, by im to umożliwić.

1.5.

Zachęca także instytucje UE i państwa członkowskie do wdrażania środków i mechanizmów zapewniających uwzględnianie perspektywy młodzieży w każdym obszarze polityki, przy jednoczesnym stwarzaniu młodym ludziom przestrzeni do wnoszenia spójnego i fachowego wkładu odnośnie do stojących przed nimi wyzwań. Te struktury powinny również obejmować przejrzyste i widoczne mechanizmy monitorowania i działań następczych oraz uzupełniać istniejące instrumenty na rzecz udziału młodzieży, nie uszczuplając przy tym finansowania. Należy udostępnić odpowiednie zasoby, by umożliwić znaczący udział młodych ludzi.

1.6.

Zaangażowanie osób młodych w procesy polityczne i decyzyjne może pomóc w lepszym stanowieniu prawa i kształtowaniu polityki dzięki temu, że umożliwia mapowanie i zrozumienie obecnych i przyszłych tendencji wpływających na życie młodych ludzi i przyszłych pokoleń. Może również ułatwić zadanie wnioskodawcom poprzez zapewnienie im danych jakościowych uzupełniających dane wtórne.

1.7.

EKES podkreśla, że chociaż test wpływu polityki UE na młodzież opiera się na kluczowych celach strategii UE na rzecz młodzieży (3) i Europejskiego Roku Młodzieży, to w ramach obu tych inicjatyw uwypukla się znaczenie uwzględniania problematyki młodzieżowej w kształtowaniu polityki – a to wymaga podejścia międzysektorowego. Stanowi to również jeden ze środków określonych w sprawozdaniu z wyników końcowych (4) Konferencji w sprawie przyszłości Europy, które zostało zatwierdzone przez wszystkie głosujące strony na sesji plenarnej konferencji oraz przez obywateli. Aby efekt Europejskiego Roku Młodzieży utrzymywał się przez długi czas po jego zakończeniu, należy umożliwić młodym ludziom kierowanie zmianami i budowanie lepszej przyszłości.

1.8.

EKES przyjmuje do wiadomości odniesienie do unijnego testu wpływu polityki UE na młodzież zawarte w komunikacie Komisji Europejskiej w sprawie wyników Konferencji w sprawie przyszłości Europy (5). Podkreśla jednak, że wniosek Komisji nie jest zgodny z celami i środkami pierwotnego wniosku oraz że brakuje w nim znaczącego zaangażowania organizacji młodzieżowych i ekspertów, włączenia problematyki młodzieżowej do głównego nurtu wszystkich polityk i uwzględnienia długoterminowego wpływu polityki na przyszłe pokolenia. Jest zdania, że test wpływu polityki UE na młodzież powinien stanowić oddzielne narzędzie w ramach zestawu instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa, ponieważ przyszłe pokolenia i młodzi ludzie zasługują na szczególną uwagę.

1.9.

EKES wzywa do zacieśnienia współpracy między instytucjami w celu dostosowania istniejących udanych inicjatyw, takich jak unijny dialog młodzieżowy, Twoja Europa – Twoje Zdanie i Europejskie Spotkanie Młodzieży, oraz do połączenia ich z przyszłymi inicjatywami, takimi jak test wpływu polityki UE na młodzież – zgodnie ze strategią UE na rzecz młodzieży. Ponadto przedstawia wykaz propozycji dotyczących uczestnictwa młodzieży w EKES-ie i zamierza wprowadzić w swoich pracach koncepcję testu wpływu polityki UE na młodzież.

2.   Uwagi ogólne

2.1.    Rola młodych ludzi w tworzeniu projektu europejskiego

2.1.1.

Młodzi ludzie są motorem projektu europejskiego, a ich kreatywność, energia i entuzjazm są siłą napędową jego trwałości. Bieżący rok 2022 został ogłoszony Europejskim Rokiem Młodzieży. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podkreśliła, że „Europa potrzebuje […] wszystkich młodych ludzi”, a „duch i wizja tworzonej przez nas Unii muszą do nich przemawiać” (6).

2.1.2.

Realizacja projektu UE w obecnym środowisku demokratycznym nie może być skuteczna i właściwa bez uznania dyskursu o uczestnictwie politycznym młodzieży (7) w kontekście tradycji demokratycznych i uwarunkowań geopolitycznych. Wiceprzewodniczący do spraw promowania naszego europejskiego stylu życia Margaritis Schinas oświadczył, że „Europejski Rok Młodzieży powinien doprowadzić do zmiany sposobu, w jaki włączamy młodych ludzi w proces kształtowania polityki i podejmowania decyzji”. Jego głównym założeniem jest zapewnienie młodym ludziom dostępu do znaczącego zaangażowania w uczestnictwo młodzieży i wspieranie ich w tej kwestii (8).

2.1.3.

Według wyników badań Eurobarometr (9) mniej niż połowa (47 %) Europejczyków ufa UE, a tylko 44 % postrzega ją pozytywnie. Przyszłość projektu europejskiego zależy w dużej mierze od stopnia utożsamiania się młodych ludzi z wartościami europejskimi i ich chęci do przyjęcia tożsamości europejskiej. Aktywne zaangażowanie młodych ludzi w procesy polityczne i decyzyjne ma kluczowe znaczenie, ponieważ to ich przyszłość będzie zależeć od dzisiejszych decyzji. Dlatego też należy wprowadzić instrumenty partycypacyjne, które pozwolą uwzględnić głos młodych ludzi. Aby zapewnić Europie dobrobyt w przyszłości, należy wzmacniać uczestnictwo w życiu obywatelskim i demokratycznym na wszystkich poziomach, ponieważ dojrzałość demokratyczna wpływa (10) na wzorce uczestnictwa politycznego młodych ludzi w UE.

2.1.4.

Inicjatywa UE, aby zwołać Konferencję w sprawie przyszłości Europy, posłużyła jako bodziec do promowania szeroko zakrojonego dialogu z obywatelami w całej Unii. Uważa się, że należy poprawić skuteczność istniejących mechanizmów uczestnictwa młodzieży oraz opracować nowe. Jak zasugerowano w końcowych wynikach Konferencji w sprawie przyszłości Europy, mogłoby one obejmować test wpływu polityki UE na młodzież (11) pod kątem prawodawstwa wraz z oceną skutków i mechanizmem konsultacji z udziałem przedstawicieli młodych ludzi (12).

2.1.5.

Test wpływu polityki UE na młodzież stanowi metodę prognozy strategicznej na potrzeby kształtowania polityki. Prognoza strategiczna to cenna koncepcja, którą Komisja Europejska zamierza wykorzystać w procesie kształtowania polityki. Ponieważ opiera się ona na takich zasadach, jak analiza sytuacji, analiza megatrendów, planowanie i przewidywanie scenariuszy, nie można uniknąć uwzględnienia w niej perspektywy młodzieży i przyszłych pokoleń. Chociaż w procesie prognozowania uznaje się, że przyszłość nie jest z góry określona, to gromadzi się w jego ramach informacje na temat możliwych scenariuszy i stara się przygotować na pojawiające się wyzwania. Dialog międzypokoleniowy może obejmować cenne narzędzia, dzięki którym opracowane strategie polityczne uwzględniają te tendencje i scenariusze na przyszłość. Przeprowadzenie analizy uwzględniającej perspektywę młodych ludzi i przyszłych pokoleń może i powinno przyczynić się do opracowania lepszych i bardziej dostosowanych strategii, które będą w stanie sprostać wyzwaniom przyszłych pokoleń.

2.1.6.

Aby tworzyć lepsze strategie polityczne dostosowane do przyszłych wyzwań, należy uznać i chronić w nich prawa młodych ludzi i przyszłych pokoleń oraz zadbać o to, by nie miały negatywnego wpływu na żadne konkretne grupy pokoleniowe i społeczne. Te grupy są obecnie często ignorowane lub uznawane za część innych grup, co nie odzwierciedla rzeczywistości. W związku z tym strategie polityczne nie są w stanie należycie sprostać wyzwaniom oraz przyczyniają się do spadku zaufania i odejścia od współpracy z formalnymi instytucjami.

2.2.    Potrzeba znaczącego uczestnictwa młodzieży

2.2.1.

Znaczące zaangażowanie polega na podziale władzy i zdolności do podejmowania decyzji wspólnie z innymi zainteresowanymi stronami – na przejrzystych warunkach, znanych wszystkim zainteresowanym podmiotom. Dobrze opracowane procesy rozliczalności budują zaufanie wszystkich zainteresowanych stron do procesów uczestnictwa politycznego, przy czym wszystkim zainteresowanym stronom należy przedstawić jasno określone obowiązki poszczególnych podmiotów.

2.2.2.

Zaufanie młodych ludzi do instytucji publicznych osłabło od czasu globalnego kryzysu finansowego pod koniec pierwszej dekady XXI wieku (13), a ich postrzeganie możliwości wywierania wpływu na politykę i reprezentacji w procesie podejmowania decyzji pozostaje niezmienne. Uczestnictwo młodzieży w życiu demokratycznym może przybierać różne formy. Niemniej jednak za najbardziej skuteczny sposób na to, by głos młodych ludzi został usłyszany przez decydentów, uważa się głosowanie w wyborach lokalnych, krajowych lub europejskich (39 %) (14), podczas gdy odsetek młodych ludzi ufających temu rodzajowi demokratycznego uczestnictwa jest nadal bardzo niski. Jednocześnie osoby, które raczej trzymają się z dala od polityki, tłumaczą to brakiem znaczącego zaangażowania i zaufania oraz poczuciem, że nie ma sensu uczestniczyć w życiu politycznym, jeśli ich głos nie zostanie wzięty pod uwagę. Jedną z głównych barier zniechęcających młodych ludzi do uczestnictwa jest przekonanie, że decydenci „nie słuchają ludzi takich jak ja” (15). Promowanie zaufania i wzmacnianie dialogu między młodymi ludźmi a instytucjami publicznymi ma zatem zasadnicze znaczenie dla zapewnienia gotowości i odporności społeczeństw na kryzysy w przyszłości (16).

2.2.3.

Większość (70 %) (17) młodych ludzi uważa, że nie ma znaczącego lub żadnego wpływu na istotne decyzje, prawa i strategie polityczne dotyczące UE jako całości. 24,8 % (18) młodych ludzi sądzi, że w ogóle nie ma wpływu na to, jakie tematy pojawiają się w debatach publicznych lub politycznych, a 40,8 % twierdzi, że nie ma na to większego wpływu. Ponadto 2/3 respondentów uważa, że większa świadomość polityków na temat problemów młodzieży przyczyniłaby się do większego wpływu młodych ludzi na politykę publiczną, a ponad 50 % z nich sądzi, że temu celowi służyłaby także większa rola organizacji młodzieżowych w polityce.

2.2.4.

Młodzi ludzie zmienili rodzaj uczestnictwa – obecnie preferują niezinstytucjonalizowane formy zaangażowania politycznego, zwłaszcza inne niż wybory (19). Badania w coraz większym stopniu pokazują, że wiąże się to ze spadkiem poziomu zaufania do organów publicznych i niezadowoleniem ze sposobu funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej. Niekonwencjonalny udział młodych ludzi w życiu politycznym staje się coraz bardziej płynny, zindywidualizowany i spersonalizowany, przy czym preferuje się zaangażowanie w pojedyncze kwestie i tematy, a także bezpośredni aktywizm i protest w rozumieniu „indywidualnych wyborów dotyczących stylu życia” (20). Ogólnie rzecz biorąc, młodzi ludzie są wysoce zmotywowani politycznie. Eksperci ds. zaangażowania politycznego, rozważając kwestię uczestnictwa młodzieży, nie skupiają się już na chęci młodych ludzi do angażowania się, lecz na tym, gdzie decydują się oni wyrażać swoje poglądy polityczne i w jaki sposób (21). Biorąc pod uwagę szeroki wachlarz sposobów, w jaki młodzi ludzie starają się obecnie wpływać na kształtowanie strategii politycznych i politykę, istnieje wyraźna potrzeba uwzględnienia niekonwencjonalnego charakteru uczestnictwa w życiu politycznym, partycypacyjnego podejmowania decyzji oraz poprawy mechanizmów komunikacji i przejrzystości w ramach instytucji demokratycznych. Proces kształtowania polityki w ramach organów publicznych powinien być odpowiednio dostosowany i tak skonstruowany, aby zapewnić dotarcie do wszystkich grup młodych ludzi oraz umożliwić ich zaangażowanie w podejmowanie decyzji dotyczących konkretnych dziedzin polityki. Mechanizmy uczestnictwa powinny mieć charakter integracyjny i należy je komunikować w taki sposób, aby docierały do zróżnicowanych grup społecznych, a także do tych, do których trudno jest dotrzeć.

2.2.5.

Organizacje kierowane przez młodzież zdobyły doświadczenie i wiedzę na temat szerokiego zakresu zagadnień związanych z problemami, z którymi borykają się młodzi ludzie. Włączenie ich w proces kształtowania polityki zaowocuje bardziej spójnymi i lepiej dostosowanymi do potrzeb zasadami i przepisami. Stale rosnąca liczba młodych ludzi przystępujących do tych organizacji także wspiera ten proces (22).

2.2.6.

Znaczące zaangażowanie młodych ludzi ma kluczowe znaczenie. Uczestnictwo młodzieży wymaga poprawy, zwłaszcza w odniesieniu do braku demokratycznej reprezentacji młodych ludzi oraz braku perspektywy młodzieży poza tradycyjną polityką młodzieżową. Młodzi ludzie chcą brać udział w kształtowaniu polityki, która ma wpływ na ich życie. Sprawiedliwość międzypokoleniowa (23) jest sposobem na zniwelowanie nierówności międzypokoleniowych w starzejących się społeczeństwach.

2.2.7.

Istniejące narzędzia do analizy wpływu młodzieży, takie jak narzędzie nr 31 Zestawu instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa, nie przewidują uwzględniania problematyki młodzieżowej ani włączania organizacji młodzieżowych i młodych ludzi posiadających odpowiednią wiedzę fachową, którzy mogliby zapewnić systematyczny przegląd zagadnień z perspektywy młodzieży. Co więcej, z dostępnych publikacji wynika, że takie narzędzia wdraża się rzadziej niż wymagałyby tego adekwatność i znaczenie propozycji.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.   Test wpływu polityki UE na młodzież

3.1.1.

Wniosek opiera się na trzech filarach: konsultacjach, ocenie skutków i środkach łagodzących (24). Zapewnia on ramy służące zwiększeniu skuteczności i efektywności polityki w oparciu o wzmocnione uczestnictwo młodych ludzi i włączanie problematyki młodzieży w główny nurt polityki, a przy tym uwzględnia grupy młodych ludzi znajdujące się w trudnej sytuacji, takie jak młodzież z niepełnosprawnościami, młodzież NEET (25), młodzi ludzie mieszkający na obszarach oddalonych itp. Dzięki różnym elementom testu wpływu polityki UE na młodzież stanowi on spójną strukturę pozwalającą tworzyć wysokiej jakości i lepsze strategie polityczne dotyczące problemów, które mogą napotkać przyszłe pokolenia.

3.1.2.

Pierwszym etapem testu wpływu polityki UE na młodzież jest określenie znaczenia i skutków dla młodych ludzi i przyszłych pokoleń wszelkich przyszłych projektów propozycji politycznych. Pomoże to w ustaleniu, czy należy przeprowadzić pełny test wpływu polityki UE na młodzież w odniesieniu do tej przyszłej polityki. Dzięki narzędziu, jakim jest lista kontrolna, osoby oceniające określają, czy projekt wniosku jest rzeczywiście istotny dla młodych ludzi, a także jego bezpośredni i pośredni wpływ na młodzież i na przyszłe pokolenia. Dokonanie tych ustaleń pozwala przejść do pełnego etapu konsultacji, oceny skutków i środków łagodzących przewidzianych w teście wpływu polityki UE na młodzież. Wskaźniki listy kontrolnej należy opracować na podstawie potrzeb i pomysłów młodych ludzi, aby zapewnić, że uwzględniają istotne z ich perspektywy propozycje.

3.1.3.

W ramach kolejnego etapu oczekuje się, że odpowiednie osoby oceniające przeprowadzą znaczące konsultacje z zainteresowanymi stronami związanymi z młodzieżą, aby zapewnić systematyczną wiedzę fachową, która pozwoli na przeprowadzenie dogłębnej analizy. W oparciu o to zaangażowanie osoby oceniające będą starały się zidentyfikować obawy młodych ludzi dotyczące potencjalnych skutków projektu polityki, który jest testowany. Ten element uczestnictwa musi być przejrzysty i zapewniać miejsce dla szerokiego grona przedstawicieli młodzieży, organizacji kierowanych przez młodzież i młodych ludzi posiadających odpowiednią wiedzę fachową, aby umożliwić wniesienie odpowiedniego wkładu. W ten sposób można zapewnić systematyczne podejście do kwestii poruszanych w projektach wniosków dotyczących określonych dziedzin polityki. Włączenie organizacji młodzieżowych, przedstawicieli młodzieży i młodych ludzi posiadających odpowiednią wiedzę fachową może przynieść bardzo zróżnicowane i unikalne spojrzenie na ocenę skutków. Dzięki znaczącemu zaangażowaniu osoby oceniające mogą uzyskać wszechstronny obraz sytuacji w oparciu o nadrzędną wiedzę i doświadczenie tych młodych ludzi. Korzystając z tych danych, analiza wpływu może być wystarczająco szczegółowa, aby określić wyzwania i aspekty, w których polityka może powodować zakłócenia.

3.1.4.

Na podstawie dostępnych danych, które mają być zgromadzone w ciągu całego procesu, oraz wyników konsultacji, osoby oceniające mogą sporządzić analizę wpływu na podstawie tematów z listy kontrolnej, a także przedstawić analizę prognostyczną dla przyszłych pokoleń.

3.1.5.

Jeśli zidentyfikowany zostanie negatywny wpływ, osoba oceniająca powinna zaproponować środki łagodzące, które powinny przede wszystkim skupiać się na grupach znajdujących się w trudnej sytuacji oraz na defaworyzowanych młodych ludziach. Zaleca się, aby podczas konsultacji osoby oceniające zadawały między innymi pytania dotyczące możliwych środków łagodzących, które można by uwzględnić w analizie. Zaleca się, aby w nadchodzących latach przeprowadzić ocenę w celu monitorowania wpływu polityki oraz sposobu, w jaki środki łagodzące rozwiązały problem negatywnych skutków.

3.1.6.

Test wpływu polityki UE na młodzież nie powinien całkowicie zastępować konstruktywnego zaangażowania młodych ludzi i powinien uzupełniać istniejące mechanizmy uczestnictwa.

3.1.7.

Wniosek powstał w wyniku szeregu dyskusji z największymi europejskimi sieciami młodzieżowymi, a jednocześnie został wyraźnie wymieniony w kilku zaleceniach sformułowanych w ramach unijnego dialogu młodzieżowego od czasu ustanowienia tego dialogu (i jego poprzednika – dialogu usystematyzowanego). Młodzi ludzie wyraźnie opowiedzieli się za przejrzystą procedurą kształtowania polityki, która pozwoliłaby młodzieży na udział w jej tworzeniu i na monitorowanie wyników.

3.1.8.

Wniosek jest również inspirowany testem MŚP, który jest przykładem odpowiedniego narzędzia oceny skutków na poziomie UE, opartego na trzech filarach konsultacji, analizy skutków i środkach łagodzących (26). Ponadto, podobnie jak test MŚP, test wpływu polityki UE na młodzież ma również stanowić odrębne narzędzie w ramach zestawu narzędzi służących lepszemu stanowieniu prawa, by podkreślić rolę młodych ludzi w kształtowaniu przyszłości Europy, zgodnie z komunikatem przewodniczącej Komisji Europejskiej.

3.1.9.

Wniosek opiera się na przykładach narzędzi oceny wpływu na młodzież, które istnieją już w kilku państwach członkowskich, takich jak Austria, Niemcy, Francja, Flandria w Belgii, a także poza UE, na przykład w Nowej Zelandii i Kanadzie.

3.1.10.

Proponowana ocena skutków stanowi rozwiązanie gwarantujące, że wpływ polityki uwzględnia potrzeby i oczekiwania młodych ludzi, a także zapewnia zakres wykraczający poza tradycyjny obszar polityki młodzieżowej. Tylko niewielką część propozycji Komisji Europejskiej analizuje się z perspektywy młodzieży. Niemniej jednak znaczna ich część bezpośrednio i pośrednio wpływa na jakość życia młodych ludzi.

3.1.11.

Proponuje się włączenie testu wpływu polityki UE na młodzież do publicznie dostępnych ocen skutków lepszego stanowienia prawa i publikowanie go na Europejskim Portalu Młodzieżowym. Należy jednak dokładniej przeanalizować, jaki sposób byłby najbardziej skuteczny. Zachęca się jednak Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji do aktywnego promowania testu, aby zapewnić jego widoczność, natomiast Sekretariat Generalny powinien wspierać jego przyjęcie w różnych dyrekcjach generalnych. Test wpływu polityki UE na młodzież mogłyby również opublikować te instytucje, które zdecydują się go wdrożyć; mógłby także zostać opublikowany na stronie internetowej EKES-u. Dzięki opublikowaniu oceny i ostatecznej wersji wniosku zainteresowane strony reprezentujące młodzież uczestniczące w konsultacjach będą mogły się przekonać, w jaki sposób uwzględniono ich wkład.

3.1.12.

Proponuje się, aby test wpływu polityki UE na młodzież był strukturą, którą można realizować na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym we współpracy z instytucjami Unii Europejskiej.

3.1.13.

Test wpływu polityki UE na młodzież może potencjalnie usprawnić kształtowanie polityki, ale musi również opierać się na istotnych mechanizmach partycypacyjnych, ponieważ korzystanie z wiedzy społeczności jest sposobem na zapewnienie skuteczności i wprowadzenie ulepszeń.

3.2.    Zaangażowanie młodzieży w EKES-ie

3.2.1.

EKES uznaje znaczenie zaangażowania młodzieży w kształtowanie przyszłości Europy (27) i dlatego realizuje kilka udanych inicjatyw, takich jak Twoja Europa – Twoje Zdanie, Młodzieżowe Okrągłe Stoły ds. Klimatu i Zrównoważonego Rozwoju oraz Młodzieżowy Szczyt Klimatyczny UE zorganizowany wspólnie przez EKES i Parlament Europejski. W następstwie opinii EKES-u NAT/788 (28) w 2021 r. EKES, przy okazji COP26, po raz pierwszy włączył młodzieżowego delegata do swojej oficjalnej delegacji na posiedzenie UNFCCC COP. Ponadto w kontekście Europejskiego Roku Młodzieży Nagroda EKES-u dla Społeczeństwa Obywatelskiego 2022 będzie przyznawana za skuteczne, innowacyjne i kreatywne inicjatywy, których celem jest zapewnienie lepszej przyszłości dla młodych Europejczyków i razem z nimi.

3.2.2.

EKES będzie starał się wzmocnić głos młodych ludzi i organizacji młodzieżowych przez bardziej ustrukturyzowane, znaczące i ukierunkowane mechanizmy uczestnictwa młodzieży, aby zwiększyć wewnętrzne zaangażowanie młodych ludzi i organizacji młodzieżowych w prace EKES-u. W związku z tym EKES powinien podjąć następujące kroki: — aby uwzględnić perspektywy młodzieży w pracach EKES-u i prawodawstwie należy wprowadzić przejrzyste i przekrojowe mechanizmy koordynacji, — można by wprowadzić młodych ekspertów posiadających odpowiednią wiedzę fachową w zakresie kluczowych opinii, — w kontekście Europejskiego Roku Młodzieży młodzież mogłaby być wspólnym tematem jesiennej rundy opinii z inicjatywy własnej, — prowadzić debaty tematyczne z europejskimi organizacjami młodzieżowymi i organizacjami obywatelskimi, aby skuteczniej łączyć perspektywy krajowe i europejskie, — tematy związane z młodzieżą można by wybierać do badań EKES-u (29) co roku, — wszystkie opinie sporządzane przez Komitet powinny zawsze uwzględniać perspektywę międzypokoleniową (podobnie jak ma to miejsce w przypadku perspektywy płci), — budować żywe stosunki z innymi instytucjami UE, aby określić mechanizmy uczestnictwa młodzieży oraz wzmocnić działania informacyjne skierowane do młodzieży i organizacji młodzieżowych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, — przyjąć rezolucję w sprawie zaangażowania młodzieży w EKES-ie przygotowaną przez Grupę Koordynacyjną Europejskiego Roku Młodzieży, — stworzyć zakładkę „zaangażowanie młodzieży” na stronie internetowej Komitetu, aby uwidocznić przeszłe, bieżące i przyszłe działania związane z młodzieżą, w tym opinie, wysłuchania publiczne, wydarzenia itp., — w EKES-ie można by utworzyć stałą strukturę, która zapewniłaby kontynuację prac nad zaangażowaniem młodzieży w Komitecie i w innych instytucjach po 2022 r.

3.2.3.

EKES będzie w dalszym ciągu badał i rozważał możliwe sposoby zastosowania koncepcji testu wpływu polityki UE na młodzież w swoich pracach w celu opracowania spójnego podejścia do zaangażowania młodzieży w Komitecie.

3.2.4.

EKES zachęca Komisję Europejską do ustosunkowania się do niniejszej opinii z inicjatywy własnej i wniosku dotyczącego testu wpływu polityki UE na młodzież oraz do wspólnej burzy mózgów na temat jego realizacji.

---

(1)  Badanie źródeł wtórnych Europejski Tydzień Młodzieży 2021.

(2)  Influencing and understanding political participation patterns of young people [Wpływanie na wzorce uczestnictwa młodych ludzi w życiu politycznym i ich rozumienie], Parlament Europejski, 2021 r.

(3)  Rezolucja Rady Unii Europejskiej w sprawie strategii Unii Europejskiej na rzecz młodzieży na lata 2019–2027.

(4)  Konferencja w sprawie przyszłości Europy – sprawozdanie z wyników końcowych, maj 2022 r.

(5)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52022DC0404&qid=1660827033223

(6)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/speech_21_4701

(7)  Deželan T., Moxon D., Influencing and understanding political participation patterns of young people: The European perspective [Wpływanie na wzorce uczestnictwa młodych ludzi w życiu politycznym i ich rozumienie: perspektywa europejska], badanie, 2021 r.

(8)  Barta O., Boldt G., Lavizzari A., Meaningful youth political participation in Europe: concepts, patterns and policy implications [Znaczące uczestnictwo młodzieży w życiu politycznym w Europie: koncepcje, wzorce i implikacje polityczne], badanie naukowe, 2021 r.

(9)  Eurobarometr 96 – Zima 2021–2022

(10)  Kitanova, M., Youth political participation in the EU: evidence from a cross-national analysis [Udział młodzieży w życiu politycznym UE: dowody z analizy międzynarodowej], Journal of Youth Studies, Tom 23, Nr. 7, 2020 r. (opracowanie otrzymane w 2018 r.).

(11)  https://www.youthforum.org/files/YFJ_EU_Youth_Test.pdf

(12)  Konferencja w sprawie przyszłości Europy – sprawozdanie z wyników końcowych, maj 2022 r.

(13)  Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights.

(14)  Badanie Eurobarometr Flash „Młodzież i demokracja”, przeprowadzone między 22 lutego a 4 marca 2022 r.

(15)  Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z badania młodzieży (Parlament Europejski, wrzesień 2021 r.).

(16)  Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights.

(17)  Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z badania młodzieży (Parlament Europejski, wrzesień 2021 r.).

(18)  Sprawozdanie z badania przeprowadzonego wśród młodzieży (Badanie przeprowadzone podczas trzech prezydencji Niemcy–Portugalia–Słowenia, styczeń 2022 r.).

(19)  Sprawozdanie z badania przeprowadzonego wśród młodzieży (podczas trzech prezydencji Niemcy–Portugalia–Słowenia, styczeń 2022 r.).

(20)  Sprawozdanie z badania przeprowadzonego wśród młodzieży (podczas trzech prezydencji Niemcy–Portugalia–Słowenia, styczeń 2022 r.).

(21)  Deželan T., Moxon D., Influencing and understanding political participation patterns of young people: The European perspective [Wpływanie na wzorce uczestnictwa młodych ludzi w życiu politycznym i ich rozumienie: perspektywa europejska], badanie, 2021 r.

(22)  Eurobarometer on the European Year of Youth: Young Europeans are increasingly engaged [Badanie Eurobarometru na temat Europejskiego Roku Młodzieży: Młodzi Europejczycy coraz bardziej się angażują, Komisja Europejska, 2022 r.]

(23)  Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights [Zarządzanie na rzecz młodzieży, zaufania i sprawiedliwości międzypokoleniowej dla wszystkich pokoleń? Podsumowanie].

(24)  https://www.youthforum.org/files/Concept-Note_final.pdf i https://www.youthforum.org/files/YFJ_EU_Youth_Test.pdf

(25)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 27.

(26)  Better Regulation Toolbox – SME Test [Zestaw narzędzi służących lepszemu stanowieniu prawa – test MŚP].

(27)  SOC/706 w sprawie Europejskiego Roku Młodzieży, Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 122 i SOC/589 w sprawie nowej strategii UE w sprawie młodzieży, Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 142.

(28)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44.

(29)  EKES prowadzi obecnie badanie na temat zorganizowanego zaangażowania młodzieży: mapowanie dobrych praktyk lokalnych, krajowych, unijnych i międzynarodowych, aby opracować niezbędne i odpowiednie mechanizmy gwarantujące, że głos młodych ludzi zostanie wysłuchany.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rola technologii usuwania dwutlenku węgla w dekarbonizacji europejskiego”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/08)

Sprawozdawca:	Andrés BARCELÓ DELGADO
Współsprawozdawczyni:	Monika SITÁROVÁ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	18.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	24.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	229/0/7

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES potwierdza swoje zdecydowane poparcie dla zobowiązań podjętych w ramach Zielonego Ładu oraz dla wzmocnienia strategicznej autonomii w zakresie dostaw energii i wiodącej pozycji w przemyśle.

1.2.

Nie można lekceważyć wpływu trwającej wojny w Ukrainę na dostępność energii i surowców, a europejski semestr musi monitorować sytuację.

1.3.

Aby transformacja ekologiczna w przemyśle wytwórczym była udana, potrzebna jest podstawa w postaci wystarczającego i odpowiedniego koszyka energii ze źródeł odnawialnych do elktryfikacji i produkcji zielonego wodoru. Technologie usuwania dwutlenku węgla (CDR), wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) oraz wychwytywanie i utylizacja dwutlenku węgla (CCU) pomogą przemysłowi osiągnąć neutralność klimatyczną. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych w całej Europie jest niezbędne do realizacji celów Zielonego Ładu.

1.4.

Dekarbonizacja będzie wymagała głębokiej transformacji działalności przemysłowej (w ciągu najbliższych 30 lat). Chociaż istnieje już wiele technologii niskoemisyjnych, ich poziom gotowości technologicznej (TRL (1)) jest niski. Potrzebne będą ambitne plany działania w zakresie technologii, aby zwiększyć skalę stosowania tych przełomowych technologii i je upowszechnić, i UE musi promować innowacje za pośrednictwem funduszy na rzecz klimatu i innowacji.

1.5.

Rozwój technologii oraz edukacja i przekwalifikowanie siły roboczej mają zatem zasadnicze znaczenie dla transformacji ekologicznej w przemyśle wytwórczym. Dialog społeczny zarówno na szczeblu europejskim, jak i na szczeblu państw członkowskich i regionalnym powinien wspierać podnoszenie świadomości, akceptację i poparcie w odniesieniu do ekologicznej i sprawiedliwej transformacji w przemyśle. By zadbać o skuteczną transformację przemysłową, która nie pozostawia nikogo w tyle, niezbędne będą budowanie zdolności i projekty służące określeniu kluczowych kompetencji.

1.6.

Zwiększenie wykorzystania alternatywnych surowców – w szczególności zrównoważonej biomasy – może przyczynić się do zrównoważonego usuwania dwutlenku węgla z atmosfery poprzez promowanie zrównoważonego gospodarowania gruntami produkcyjnymi (użytkami rolnymi i leśnymi) oraz wykorzystanie biomasy w produktach o długim okresie użytkowania, co jeszcze bardziej wydłuża korzyści płynące z usuwania dwutlenku węgla. Ponadto pomogłoby to zmniejszyć zależność UE od importowanych surowców i zasobów.

1.7.

EKES wzywa do zachowania konkurencyjności przemysłu europejskiego. UE jest pionierem w ograniczaniu emisji CO2, ale potrzebuje innych podmiotów, aby realizować swoje ambicje w dziedzinie klimatu. Ponieważ kryzys klimatyczny ma charakter globalny, dyplomacja Unii Europejskiej musi zwiększyć wysiłki, aby skutecznie przekonać państwa trzecie do zwiększenia wysiłków na rzecz walki z tym kryzysem. Niezależnie od ambitnych celów polityki unijnej UE będzie się coraz bardziej stawać się pionierem w zakresie dekarbonizacji przemysłu dzięki wsparciu politycznemu oraz praktycznej wiedzy przedsiębiorstw i ich pracowników na temat zdolności przemysłowych, niezbędnych technologii i sposobów przewidywania zmian, która to wiedza umożliwia wdrażanie odpowiednich środków praktycznych.

1.8.

Utrzymanie solidnej bazy przemysłowej w UE zapewni dobrobyt, wysokiej jakości miejsca pracy i zaangażowanie społeczeństwa europejskiego w walkę ze zmianą klimatu. Aby zachować swoją pozycję konkurencyjną, przemysł europejski musi inwestować w Europie, przy odpowiednich ramach regulacyjnych, zarówno w badania, rozwój i innowacje, jak i w aktywa trwałe.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W Europejskim prawie o klimacie wyznaczono ambitny cel redukcji emisji na 2030 r., potwierdzając jednocześnie cel na 2050 r. polegający na osiągnięciu neutralności klimatycznej. Aby zrealizować cel Unii Europejskiej, należy przeanalizować wszystkie działania związane z emisjami gazów cieplarnianych i określić sposoby osiągnięcia zerowych emisji netto do około 2050 r.

2.2.

Przemysł wytwórczy odpowiada za 20 % (2) europejskich emisji. Do gałęzi przemysłu wytwórczego o wysokich emisjach CO2 w Europie należą: hutnictwo żelaza i stali, przemysł cementowy, chemiczny i petrochemiczny, celulozowo-papierniczy, nawozowy, szklarski, ceramiczny, rafinerie ropy naftowej i przemysł metali nieżelaznych (głównie aluminium). Emisje gazów cieplarnianych w sektorze przemysłowym obejmują dwutlenek węgla (CO2) pochodzący ze zużycia energii, z nieenergetycznego wykorzystania paliw kopalnych i ze źródeł innych niż paliwa kopalne, a także gazy inne niż CO2.

2.3.

Transformacja ekologiczna przemysłu wytwórczego jest niezbędna, aby spełnić wymogi Europejskiego prawa o klimacie. Nastąpi transformacja w zakresie technologii, a w ślad za nią zmiany w metodach pracy, umiejętnościach i kompetencjach w przemyśle. Potrzebne będą jednak również środki po stronie popytu mające na celu promowanie wykorzystania produktów niskoemisyjnych i nowych modeli biznesowych (symbioza przemysłowa, obieg zamknięty, reakcja popytu).

3.   Przemysł wytwórczy na drodze do neutralności klimatycznej

3.1.

W niniejszej opinii z inicjatywy własnej skoncentrowano się na sektorach przemysłowych objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji. W związku z tym nie dotyczy ona przedsiębiorstw użyteczności publicznej sektora energetycznego, transportu i budynków.

3.2.

Oprócz stawienia czoła wyzwaniu związanemu z dekarbonizacją konieczna jest poprawa efektywności energetycznej w każdym sektorze przemysłu. Chociaż nie wystarczy to do dekarbonizacji przemysłu europejskiego, efektywność energetyczna może znacznie ograniczyć emisje związane ze zużyciem energii. Nastąpi przejście z paliw kopalnych na technologie inne niż te, które wiążą się z emisją gazów cieplarnianych, głównie na energię ze źródeł odnawialnych. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej i władze publiczne odpowiadają za przejście z paliw kopalnych na technologie bezemisyjne.

3.3.

W odniesieniu do wyzwania związanego z dekarbonizacją gałęzie przemysłu można sklasyfikować następująco: — sektory, w których należy radykalnie zmienić proces produkcji: stal (metoda zintegrowana), nawozy i przemysł chemiczny; — sektory, w których należy zmienić nośnik energetyczny w procesie produkcji: stal (elektryczne piece łukowe), szkło, ceramika, papier itp.; — „sektory, w których trudno jest osiągnąć redukcję emisji”, takie jak sektor cementowy, który w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej musi wychwytywać i składować (lub wykorzystywać) CO2 emitowany podczas procesu wytwarzania; — sektory, które mogą korzystać z technologii wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla w celu opracowania produktów o wysokiej wartości dodanej, takie jak rafinerie ropy naftowej oraz przemysł chemiczny i petrochemiczny.

3.4.

Wysokosprawna kogeneracja przemysłowa (CHP) (3) z pewnością przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej, ale nie obniży emisyjności przemysłu. Innym sposobem na zwiększenie ogólnej efektywności energetycznej byłoby alternatywnie wykorzystanie w systemach ciepłowniczych ciepła o niskiej entalpii z przemysłu. Rozwiązanie to można byłoby uwzględnić w procesie przechodzenia do pełnej dekarbonizacji.

3.5.

Technologie usuwania dwutlenku węgla (CDR) usuwają z atmosfery już wyemitowany CO2, tworząc tym samym „ujemne” emisje. Ważną część technologii ujemnego bilansu emisji stanowią technologie związane z CCS, takie jak produkcja bioenergii z wychwytywaniem i składowaniem dwutlenku węgla (BECCS) oraz wychwytywanie dwutlenku węgla bezpośrednio z powietrza i jego składowanie (DACCS). Jednak pomimo ich potencjału w zakresie łagodzenia zmiany klimatu technologie te znajdują się obecnie dopiero na etapie demonstracji. Inne technologie CDR obejmują działania wzmacniające naturalne pochłaniacze CO2, takie jak zalesianie i ponowne zalesianie, i nie wchodzą w zakres niniejszej opinii.

Wyzwaniem w kontekście przyszłego stosowania CDR w przemyśle wytwórczym jest znalezienie równowagi, w której wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla byłoby opcją łagodzenia obok innych technologii redukcji i usuwania dwutlenku węgla. Redukcję i usuwanie gazów cieplarnianych należy dostosować do porozumienia paryskiego i Europejskiego prawa o klimacie. Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) może umożliwić UE dalsze usuwanie gazów cieplarnianych w wymaganym tempie, ale długoterminowym celem musi być unikanie składowania dwutlenku węgla.

3.6.

Wodór produkowany przy użyciu energii ze źródeł odnawialnych (zielony wodór) wydaje się międzysektorową odpowiedzią na procesy dekarbonizacji. Na przykład projekt realizowany w Szwecji ma na celu eliminację emisji gazów cieplarnianych z produkcji stali poprzez wykorzystanie wodoru odnawialnego. Projekt realizowany w Finlandii ma zademonstrować sposoby produkcji niebieskiego, a następnie zielonego wodoru oraz wychwytywania CO2 i trwałego składowania go w Morzu Bałtyckim.

4.   Przemysł wytwórczy na drodze do dekarbonizacji

4.1.

Spośród wszystkich gałęzi przemysłu europejskiego koncentrujemy się na sektorach o dużym potencjale poprawy i wpływu pod względem redukcji emisji CO2 w Europie. W przemyśle wytwórczym nacisk kładzie się na sektory, które mają więcej wyzwań do pokonania na drodze do dekarbonizacji. W niniejszej opinii nacisk położono na przemysł stalowy, cementowy, chemiczny i petrochemiczny, rafinerie ropy naftowej, przemysł celulozowo-papierniczy, nawozowy, szklarski i ceramiczny.

4.2.

Przed opisaniem technologii, które mogą mieć wpływ na redukcję i usuwanie emisji dwutlenku węgla, należy rozważyć przejście ze źródeł energii opartych na paliwach kopalnych na inne, niepowodujące emisji źródła energii oraz inne źródła odnawialne. Źródłami tymi mogą być energia wiatrowa, energia fotowoltaiczna i termosolarna, energia wodna, energia geotermalna, biomasa i biopaliwa.

4.3.

Niektóre gałęzie przemysłu musiałyby zacząć stosować w swoich procesach istniejące lub nowe technologie, aby osiągnąć zerową emisję gazów cieplarnianych, co umożliwi tworzenie społeczeństwa neutralnego dla klimatu. W zależności od poszczególnych sektorów i ich obecnych emisji gazów cieplarnianych konieczne może być podjęcie kolejnych działań.

4.4.

Ten pierwszy krok może wydawać się „jedynie” zmianą w części procesu dotyczącej produkcji/zaopatrzenia. W wielu innych sytuacjach konieczne mogą być dalsze badania i rozwój, na przykład w celu dostosowania obecnych palników gazowych do spalania wodoru lub w celu wykorzystania pomp ciepła. Ponadto należy również uwzględnić kwestie wzajemnych zależności między wodorem a materiałami lub produktami.

4.5.

Przemysł stalowy: Związane z tym wyzwanie dla tradycyjnego przemysłu stalowego (metoda zintegrowana, która wymaga redukcji rudy żelaza) doprowadziło już do wprowadzenia szeregu nowych podejść technologicznych obecnie koncentrujących się na zastąpieniu wielkich pieców piecami łukowymi, do których podaje się produkowane przy użyciu zielonego wodoru żelazo z bezpośredniej redukcji. Inne badane już alternatywy opierają się na technologiach CCS, lecz nie mogą osiągnąć celu redukcji emisji gazów cieplarnianych. Elektroliza rudy żelaza może emitować do 87 % mniej CO2 niż obecna metoda zintegrowana (przy pełnej dekarbonizacji dostaw energii elektrycznej). Redukcja plazmą wodorową ma na celu osiągnięcie zerowych emisji CO2. W rzeczywistości produkcja stali przy użyciu wodoru mogłaby emitować do 95 % mniej CO2 niż obecna metoda zintegrowana (przy wykorzystaniu energii elektrycznej wytwarzanej całkowicie bezemisyjnie), ale ze względu na straty energii podczas produkcji wodoru ostatecznie zwiększyłoby to zużycie energii w tym sektorze. Produkcja stali w piecach łukowych odpowiada za zaledwie 14 % emisji gazów cieplarnianych powstających przy stosowaniu metody zintegrowanej, a głównym związanym z nią wyzwaniem jest zastąpienie gazu ziemnego w piecach walcowniczych zielonym wodorem lub indukcyjną energią elektryczną. Technologie CCU (z wykorzystaniem gazów odlotowych z wielkich pieców) mogą ograniczyć emisje nawet o 65 %, jeżeli zostaną w pełni wdrożone (redukcja emisji CO2 zależy również od pełnego cyklu życia powstałych produktów chemicznych). Szereg tego rodzaju technologii znajduje się na bardziej zaawansowanym etapie rozwoju – w zakładzie demonstracyjnym Steelanol (obecnie w budowie – TRL 9) wykorzystuje się gazy odlotowe do produkcji bioetanolu, a projekt Carbon2Chem (TRL 7–8) ma na celu wykorzystanie gazów odlotowych jako surowca do produkcji chemikaliów.

4.6.

Przemysł cementowy: Jedynie 37 % emisji w przemyśle cementowym pochodzi z paliw, a pozostałe 63 % emisji wynika z reakcji chemicznej surowca (emisje procesowe). Wykorzystanie paliw pochodzących ze źródeł odnawialnych (biomasa lub wodór) zmniejszy zatem emisyjność maksymalnie o 35 %. Obecnie testowane są technologie, które mogą umożliwić w przyszłości wychwytywanie CO2 i zarządzanie nim lub jego składowanie (metoda aminowa i pętla wapnia). Innym sposobem ograniczenia emisji jest opracowanie tzw. cementów niskoklinkierowych, których TRL wynosi obecnie 5–7. Takie cementy mają do 30 % mniejszą emisyjność niż czyste cementy portlandzkie.

4.7.

Przemysł chemiczny: W przemyśle chemicznym elektryfikacja procesów wytwarzania, np. elektryfikacja pieca pirolitycznego, ma na celu redukcję emisji CO2 z poszczególnych pieców pirolitycznych o 90 %. Sektor chemiczny w istotny sposób przyczynia się do przywrócenia zrównoważonych cykli węglowych. Produkty chemiczne są ogromnym rezerwuarem węgla, który może wiązać węgiel przez 10–40 lat. Obecnie ilość węgla zawartego w produktach chemicznych jest porównywalna z całkowitymi emisjami przemysłu do produkcji tych produktów. Nawet większość tego dwutlenku węgla trafia do atmosfery, gdy produkty są spalane pod koniec ich użytkowania. Ustanowienie ambitnej strategii na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym jest warunkiem wstępnym osiągnięcia zrównoważonych i odpornych na zmianę klimatu cykli węglowych poprzez utrzymanie dwutlenku węgla „w obiegu”. Sektor chemiczny może przyczynić się do redukcji emisji w innych sektorach poprzez „pochłanianie” dwutlenku węgla i składowanie go w produktach.

4.8.

Przemysł celulozowo-papierniczy: Oczekuje się, że w przemyśle celulozowo-papierniczym kombinacja usprawnień procesów, w tym przejście na Przemysł 4.0, wraz z inwestycjami w najnowocześniejsze technologie produkcyjne doprowadzą do redukcji emisji CO2 o 7 mln ton do 2050 r. Wykorzystując istniejące lokalne obiekty kogeneracyjne, sektor ten jest w stanie zaangażować się na rynku energii poprzez wykorzystanie nadwyżek energii ze źródeł odnawialnych o zmiennej wydajności. Związane z tym korzyści w zakresie dekarbonizacji mogą wynieść nawet 2 mln ton. Przewiduje się, że dalsze przestawianie instalacji przemysłowych na niskoemisyjne i bezemisyjne źródła energii doprowadzi do redukcji emisji o 8 mln ton CO2. Oprócz niektórych przełomowych koncepcji określonych w projekcie Two Team Project (4), takich jak opracowywana obecnie technologia rozpuszczalników głęboko eutektycznych, inne innowacyjne i przełomowe rozwiązania mogłyby przynieść dalszą redukcję emisji o około 5 mln ton CO2.

4.9.

Rafinerie ropy naftowej: Rafinerie ropy naftowej mogą przyczynić się do transformacji energetycznej i klimatycznej gospodarki UE na dwa sposoby: i) poprzez znaczne zmniejszenie śladu węglowego procesu produkcyjnego oraz (ii) poprzez stopniowe zastępowanie paliw i innych produktów pochodzenia kopalnego paliwami oraz innymi produktami opartymi na biogenicznym lub pochodzącym z recyklingu CO2. Stopniowe zastępowanie energii z paliw kopalnych bioenergią w połączeniu z technologiami CCU i CCS doprowadzi nawet do ujemnych emisji gazów cieplarnianych. Emisje gazów cieplarnianych netto generowane podczas użytkowania paliw i innych produktów rafineryjnych można radykalnie ograniczyć poprzez stopniowe przechodzenie z ropy naftowej na zrównoważoną biomasę i CO2 pochodzące z recyklingu. Powstałe w ten sposób paliwa, po spaleniu, doprowadzą do zerowego lub bardzo niskiego poziomu emisji CO2 netto do atmosfery, przyczyniając się w ten sposób do dekarbonizacji transportu, zwłaszcza w przypadku tych rodzajów transportu, które są trudniejsze do elektryfikacji. Inwestycje i nowe projekty w tych dziedzinach są w toku. Przykładowo trzy z około 80 największych rafinerii w UE zostały przekształcone w biorafinerie, w których całkowicie zastąpiono ropę naftową zrównoważoną biomasą (5). Ta strategia transformacji klimatycznej wymaga mniejszych zasobów finansowych niż inne rozwiązania, ponieważ same rafinerie i system logistyczny dystrybucji produktów mogą być w dużym stopniu dostosowane i ponownie wykorzystane.

4.10.

Nawozy: W przemyśle nawozowym bada się obecnie zastąpienie gazu ziemnego jako surowca zielonym wodorem. W całej UE trwają prace nad szeregiem projektów pilotażowych (6). Kiedy zielony wodór stanie się dostępny, a koszt tej technologii ustabilizuje się, przemysł ten przejdzie do pełnej dekarbonizacji.

4.11.

Podsumowując, przemysł wytwórczy ma potencjał dekarbonizacji dzięki efektywności energetycznej, optymalizacji procesów i przejściu na energię ze źródeł odnawialnych. Aby osiągnąć cel neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla do 2050 r., konieczne będą inwestycje w badania, rozwój i innowacje. Dla przemysłu wytwórczego takiego jak przemysł cementowy oraz sektorów, w których źródłem energii jest biomasa, istotne są również technologie CCS i CCU.

5.   Umiejętności i kompetencje w przyszłym przemyśle wytwórczym

5.1.

Nowe procesy przemysłowe będą niewątpliwie wymagać nowych metod pracy. Przemysł i pracownicy będą musieli dostosować sposób, w jaki wykonują swoje obowiązki w tym sektorze, koncentrując się na redukcji emisji CO2 na pierwszych etapach procesów produkcyjnych.

5.2.

Transformacja ekologiczna przemysłu wytwórczego zmieni produkcję na wiele sposobów dzięki pełnemu wdrożeniu nowych technologii produkcyjnych i wykorzystaniu cyfryzacji. Aby osiągnąć sprawiedliwą transformację, która nie pozostawia nikogo w tyle, potrzebne będą nowe umiejętności oraz podnoszenie i zmiana kwalifikacji. Szczególną uwagę należy zwrócić na zachęcanie obywateli i pracowników, MŚP, przedsiębiorstw społecznych i ekspertów regionalnych w UE do odgrywania aktywnej roli w nieuniknionych zmianach w ich miejscach zamieszkania.

5.3.

UE musi zadbać o to, by wiedza na temat nowych technologii i sposobów ich wdrażania w obecnych gałęziach przemysłu docierała do pracowników przemysłu. Organy publiczne i przedsiębiorstwa, w ramach dialogu społecznego, muszą dołożyć starań, aby wykorzystać już istniejące umiejętności, a także osiągnąć cele w zakresie dekarbonizacji.

5.4.

Pełne wdrożenie technologii zielonego wodoru w przemyśle będzie miało kluczowe znaczenie dla wielu jego gałęzi. Ponadto wdrożenie technologii CDR wpłynie jednak na umiejętności i kompetencje w przemyśle wytwórczym, a także w bardzo dużym stopniu w łańcuchu dostaw.

6.   Działania i warunki ramowe UE

6.1.

Unijne ramy prawne i przepisy krajowe muszą pomóc w dekarbonizacji przemysłu. Należy wziąć pod uwagę fakt, że będą istniały znaczne różnice między poszczególnymi państwach członkowskich i między regionami w Europie, jeśli chodzi o możliwości czy o zasoby, które będzie można zainwestować.

6.2.

Pozytywnym pierwszym krokiem jest Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji przeznaczony na wspieranie regionów w dużym stopniu uzależnionych od wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu. Zakres stosowania, który ogranicza się do regionów w dużym stopniu uzależnionych od węgla kamiennego, węgla brunatnego, torfu, łupków bitumicznych i wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu, jest jednak zbyt wąski. EKES, podobnie jak Parlament Europejski, proponuje zdecydowane zwiększenie budżetu Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, aby zapewnić wsparcie dla innych sektorów, które odczują skutki dekarbonizacji przemysłu. Dodatkowe środki budżetowe powinny być przeznaczone na zapewnienie zmiany pracy, tworzenia alternatywnych miejsc pracy wysokiej jakości w tych samych regionach oraz odpowiedniego szkolenia, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji pracowników.

6.3.

Transformacja ekologiczna w przemyśle będzie wymagała dostępu do bogatej, neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla energii i surowców po przystępnej, stabilnej i konkurencyjnej cenie. Aby zaspokoić zapotrzebowanie przemysłu na duże ilości energii ze źródeł odnawialnych, w Europie konieczne będą znaczne inwestycje, w tym w infrastrukturę energetyczną.

6.4.

Ramy regulacyjne UE muszą doprowadzić gospodarkę UE do osiągnięcia celu neutralności klimatycznej netto w 2050 r. poprzez stworzenie warunków umożliwiających odblokowanie ogromnych zasobów – finansowych, technologicznych i intelektualnych – na inwestycje w technologie niskoemisyjne, w tym technologie usuwania dwutlenku węgla, które to inwestycje powinny zostać szybko zrealizowane.

6.5.

Potrzebne są regularne zachęty zachęcające do wprowadzania wychwytywania dwutlenku węgla w przemyśle wytwórczym, zarówno na szczeblu europejskim – za pośrednictwem funduszu innowacyjnego – jak i we wszystkich państwach członkowskich, ale bez zakłócania działania jednolitego rynku, który jest jednym z fundamentów UE. Aby przyciągnąć i zmobilizować inwestycje prywatne, potrzebne będą dodatkowe inicjatywy UE.

6.6.

Aby przyspieszyć rozwój tego przemysłu, należy zawrzeć strategiczne sojusze na poziomie europejskim, co umożliwi UE objęcie przewodniej roli w tej dziedzinie. Aby to umożliwić, można byłoby dostosować obecne zasady pomocy państwa.

6.7.

Szczególną uwagę należy zwrócić na działalność badawczo-rozwojową, która powinna być przedmiotem dialogu prowadzonego na szczeblu europejskim. Fundusz innowacyjny musi być najważniejszym narzędziem kierowania tych działań.

6.8.

Polityka zamówień publicznych powinna być wykorzystywana do pobudzenia rynków produktów ekologicznych, na których producenci zmniejszają emisje gazów cieplarnianych w porównaniu z produktami „nieekologicznymi”.

6.9.

Stwierdzone opóźnienie w sprostaniu wyzwaniom klimatycznym i presja czasowa oznaczają, że sprawozdawczość i zalecenia dla każdego państwa członkowskiego w ramach europejskiego semestru muszą zawierać pewne kluczowe wskaźniki skuteczności działania, aby pomóc w osiągnięciu potrzebnej dekarbonizacji przemysłu.

6.10.

W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej należy okresowo dokonywać przeglądu postępów, najbardziej obiecujących scenariuszy/wariantów oraz słabych punktów w próbach osiągnięcia celów klimatycznych. Jest to tym ważniejsze, że może stanowić wytyczne dla pilnych inwestycji obarczonych wysokim ryzykiem, ale również dla racjonalnego łączenia zasobów, zarówno wertykalnego, jak i poziomego.

6.11.

Zestaw sygnałów ostrzegawczych wskazuje na nierówne warunki działania i niebezpieczeństwo „ucieczki emisji” do krajów trzecich, co utrudnia przejście na gospodarkę bezemisyjną. Po raz kolejny podkreśla to znaczenie wprowadzenia sprawdzianu konkurencyjności jako narzędzia filtrowania ryzyka i ukierunkowania.

6.12.

Istnieją wyraźne mierzone różnice, jeżeli chodzi o stężenie emisji w podziale na państwa członkowskie, emisje per capita, sektory gospodarki i regiony. Ze względu na presję czasową należy priorytetowo potraktować przedstawienie najszybszych i największych wyników prowadzących do etapów dekarbonizacji. W związku z tym należy położyć silny nacisk na metalurgię, materiały mineralne i chemikalia oraz przemysł paliw odnawialnych. Innowacje na wczesnym etapie oraz chęć ich wykorzystania i sprzedaży różnią się w zależności od wielkości przedsiębiorstw, przy czym bardzo duże grupy mają przewagę odnośnie do pierwszego punktu, a MŚP – do drugiego. W związku z tym należy wspierać i ułatwiać zarówno międzysektorowy, jak i wertykalny transfer wiedzy poprzez tworzenie sprzyjającego otoczenia biznesowego.

---

(1)  TRL (Technology Readiness Levels) – poziomy gotowości technologicznej – to różne punkty w skali wykorzystywanej do pomiaru postępu lub poziomu dojrzałości danej technologii.

(2)  Europejska Agencja Środowiska.

(3)  CHP (Combined Heat and Power) – kogeneracja, skojarzona gospodarka energetyczna.

(4)  https://www.cepi.org/two-team-project-report/

(5)  Gela, biorafineria w Wenecji (eni.com) i La Mède (TotalEnergies.com).

(6)  Fertiberia uruchomiła zakład produkcji nawozów Impact Zero w Puertollano w Hiszpanii.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Transformacja energetyczna i cyfrowa na obszarach wiejskich”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/09)

Sprawozdawca:	John COMER
Współsprawozdawca:	Luís MIRA

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	30.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	173/1/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES uważa, że strategii powiązanej transformacji energetycznej i cyfrowej na obszarach wiejskich nie poświęcono tyle uwagi i wsparcia, ile należałoby. Wzywa do szybkiego wdrożenia długoterminowej wizji Komisji dla obszarów wiejskich UE oraz do mobilizacji zainteresowanych stron w ramach unijnego paktu na rzecz obszarów wiejskich. Szczególną uwagę należy zwrócić na obszary wiejskie znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, tak aby nie pominąć żadnego z tych obszarów ani jego mieszkańców. Należy skupić się na ubóstwie energetycznym i na obszarach wiejskich dotkniętych ubóstwem.

1.2.

EKES jest przekonany, że pomyślność Europy w przyszłości będzie w dużej mierze zależała od tego, jak UE postrzega wieś i czy działania Unii wobec obszarów wiejskich będą wyważone względem obszarów miejskich. Społeczności wiejskie nie powinny znajdować się w niekorzystnej sytuacji, jeśli chodzi o cyfryzację i możliwości wykorzystania energii, np. niezbędne korzystanie z samochodów prywatnych z powodu braku transportu publicznego.

1.3.

Należy wykorzystać rolę społeczności lokalnych, aby osiągnąć sprawiedliwą transformację energetyczną w połączeniu z rozwojem społeczności. Trzeba tworzyć i rozwijać społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej i obywatelskie społeczności energetyczne, w ramach których obywatele, władze lokalne i MŚP dobrowolnie współpracują, by osiągać korzyści społeczne i gospodarcze.

1.4.

EKES wzywa do wzmocnienia następujących strategii politycznych i instrumentów: — Polityka w zakresie energii ze źródeł odnawialnych: obecnej polityce w tym zakresie przyświeca przede wszystkim potrzeba zwiększenia mocy wytwórczych, a nie stworzenie większej synergii z myślą o dobrobycie społeczności wiejskich. Konieczność zmaksymalizowania zdolności w zakresie energii ze źródeł odnawialnych ma zasadnicze znaczenie, ale równie istotna jest potrzeba ilościowego określenia wszystkich problemów związanych z rozwojem obszarów wiejskich oraz ich rozwiązania. — Polityka w zakresie zamówień publicznych: obecna polityka zamówień na instalacje energii odnawialnej jest niekorzystna dla społeczności wiejskich, ponieważ koncentruje się przede wszystkim na ograniczeniu kosztów, a nie na społeczno-ekonomicznych potrzebach mieszkańców tych obszarów. Wszystkie instalacje produkujące energię ze źródeł odnawialnych powinny nie tylko być jak najbardziej racjonalne pod względem kosztów, lecz także wnosić znaczący wkład w zaspokajanie społeczno-gospodarczych potrzeb społeczności wiejskich i mieszkańców obszarów wiejskich. — Magazynowanie energii elektrycznej: ten sektor musi się rozwijać. Jednym z głównych wyzwań będzie sezonowe bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej. W tym kontekście ważne będzie magazynowanie energii w akumulatorach i inteligentna elektryfikacja w połączeniu z reakcjami strony popytowej. Trzeba będzie magazynować ekologiczny wodór jako rezerwę. — Specjalne finansowanie poprzez przeznaczenie środków z krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, a tym samym zapewnienie, aby pieniądze były faktycznie wydawane na obszarach wiejskich.

1.5.

EKES wzywa Komisję, by przedstawiła Digital Rural Act (akt w sprawie cyfryzacji obszarów wiejskich) jako trzeci element strategii cyfrowej UE, wraz z aktem o rynkach cyfrowych i aktem o usługach cyfrowych. Cyfryzacja stworzy nowe możliwości (zwłaszcza dla młodych ludzi), co może zmienić tendencje demograficzne dzięki umożliwieniu pracy z domu i punktów pracy na obszarach wiejskich.

1.6.

EKES podkreśla, że aby unijne lub krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności mogły w pełni korzystać z wkładu obszarów wiejskich, konieczne jest zapewnienie szybkiej łączności internetowej na całym terytorium, w tym na obszarach słabo zaludnionych. EKES wzywa rządy albo do tworzenia warunków do świadczenia tej usługi przez podmioty prywatne, albo do jej świadczenia za pośrednictwem przedsiębiorstwa państwowego.

1.7.

EKES uważa, że organy rządowe i operatorzy muszą opracować przyjazne dla użytkownika aplikacje, dostosowane do realiów stylu życia i działalności na obszarach wiejskich. Zastosowanie tych technologii może np. zmniejszyć ślad węglowy rolnictwa (rolnictwo precyzyjne) i przyczynić się do poprawy dostępności obszarów oddalonych (drony). Sektor publiczny musi interweniować tam, gdzie sektor prywatny tych rozwiązań nie zapewnia.

1.8.

Komitet zwraca uwagę, że niezależnie od wieku użytkownicy na obszarach wiejskich muszą mieć możliwość odpowiedniego szkolenia i podnoszenia kwalifikacji, aby móc korzystać z nowych technologii cyfrowych. Inkluzywność na obszarach o niekorzystnych warunkach musi również umożliwiać dostęp do wymaganych urządzeń poprzez wspólne użytkowanie lub dotację państwową na ich zakup.

1.9.

EKES zauważa, że wdrożenie technologii cyfrowych na obszarach wiejskich jest niezbędne do wspierania transformacji energetycznej. System energetyczny na obszarach wiejskich musi być zdecentralizowany, co oznacza ogromne zapotrzebowanie na większą liczbę lepszych połączeń międzysystemowych. Już to samo w sobie wymaga wdrożenia technologii cyfrowych w celu dopasowania podaży do popytu oraz zapewnienia efektywnych przepływów energii. Zastosowania cyfrowe na poziomie obszarów wiejskich będą musiały być wysoce energooszczędne ze względu na niższy stopień wykorzystania i mniejszą gęstość zaludnienia. Łączność informatyczna o bardzo niskim zużyciu energii to konieczność na obszarach wiejskich.

1.10.

EKES podkreśla, że skoro 30 % ludności UE mieszka na obszarach wiejskich, sprawiedliwa transformacja energetyczna na obszarach wiejskich jest kluczowym elementem sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu, zrównoważonej i dobrze prosperującej Unii Europejskiej, zgodnie z agendą terytorialną 2030.

1.11.

Komisja zaproponowała, aby 20 % środków z NextGenerationEU zostało zainwestowanych w technologie cyfrowe. EKES z kolei zaleca, by każde z państw członkowskich przeznaczyło co najmniej 10 % tych funduszy na technologie cyfrowe na obszarach wiejskich i to bez nadmiernej biurokracji.

2.   Transformacja energetyczna na obszarach wiejskich

Wprowadzenie

2.1.

Świat nauki jest zgodny: ludzie wywierają wpływ na zmianę klimatu najprawdopodobniej poprzez uwalnianie dwutlenku węgla ze spalania paliw kopalnych.

2.2.

Klimatolog Michael Mann stwierdza w swojej książce Nowa wojna klimatyczna, że nasza planeta ociepliła się do niebezpiecznego poziomu i dotychczas nie podjęliśmy niezbędnych działań, aby przeciwdziałać największemu globalnemu kryzysowi, z jakim kiedykolwiek mierzyła się ludzkość.

2.3.

Na niektórych obszarach zmiana klimatu przynosi już niebezpieczne skutki w wyniku podnoszenia się mórz. Wenecja i Miami stoją przed poważnymi wyzwaniami. W regionie Amazonii dochodzi do masowego wylesiania i susz wywołanych zmianą klimatu. Poważne obawy budzi szybsze niż oczekiwano topnienie arktycznej czapy lodowej.

2.4.

Wszystkie zainteresowane strony muszą podjąć działania na skalę globalną, by natychmiast przeciwdziałać zmianie klimatu poprzez środki łagodzące i dostosowawcze w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Priorytetem na już powinno być szybkie ograniczenie stosowania paliw kopalnych.

Obszary wiejskie

2.5.

Na obszarach wiejskich mieszka 130 mln osób, czyli 30 % ludności UE. Obszary te są zróżnicowane i ich cechy są w dużym stopniu uzależnione od położenia. W wielu miejscach, zwłaszcza w Europie Południowej, zmiana klimatu stopniowo doprowadzi do coraz większych niedoborów wody, nasili powodzie oraz zwiększy intensywność i częstotliwość występowania pożarów. W Europie Północnej zwiększone opady deszczu i burze mogą i będą powodować znaczne i kosztowne szkody w infrastrukturze. Wyższe temperatury zintensyfikują cykl hydrologiczny i zwiększą częstotliwość gwałtownych burz. Te uwarunkowania dobitnie świadczą o potrzebie jak najszybszej transformacji energetycznej i cyfrowej na obszarach wiejskich.

2.6.

Transformacja energetyczna na obszarach wiejskich nie spotkała się z należną uwagą. Jest to zaskakujące, ponieważ zasoby potrzebne do produkcji energii ze źródeł odnawialnych są w dużym stopniu powiązane z obszarami wiejskimi. Większość infrastruktury energii odnawialnej, takiej jak turbiny wiatrowe, elektrownie słoneczne i biogazowe, znajduje się na obszarach wiejskich. Sieci przesyłowe są również cechą krajobrazu wiejskiego. Wielu mieszkańców obszarów wiejskich uważa jednak, że struktury te są im narzucone i przynoszą większe korzyści miastom.

2.7.

Obszary wiejskie mają zróżnicowane i specyficzne potrzeby w zależności od swojego położenia. Obszary te można sklasyfikować w następujący sposób: — Obszary wiejskie w obrębie obszarów, z których można dojeżdżać do pracy w mieście (w promieniu 60 km) i których rozwój jest zintegrowany z miastem. — Regiony wiejskie, które nie są częścią miejskiego rynku pracy, ale które są miejscem początkowym i docelowym przepływów towarów oraz usług środowiskowych i innych rodzajów działalności gospodarczej. — Oddalone regiony wiejskie, w których lokalna gospodarka jest w dużej mierze uzależniona od eksportu wytworów działalności podstawowej, takich jak produkty rolne, poza region. W szczególności obszary te charakteryzują się rozproszeniem ludności i niskim poziomem usług publicznych.

2.8.

Te zróżnicowane obszary wiejskie stoją przed wieloma różnorodnymi wyzwaniami we wdrażaniu transformacji energetycznej, co wskazuje na znaczenie sprawiedliwej transformacji dla osiągnięcia pożądanych celów.

2.9.

Wiele obszarów wiejskich jest fizycznie odizolowanych i cechuje się niewielką różnorodnością gospodarczą i niską gęstością zaludnienia. W wielu przypadkach niskie dochody i starzenie się społeczeństwa zwiększają podatność społeczności wiejskich na zagrożenia. Bardzo dużym problem przy wdrażaniu transformacji energetycznej są osoby mieszkające samodzielnie na odizolowanych obszarach wiejskich i o niewielkich interakcjach społecznych. Ubóstwo energetyczne jest poważnym problemem na tych obszarach.

2.10.

Rozpowszechnianie inteligentnych liczników jest zasadniczym elementem transformacji energetycznej na obszarach wiejskich, niemniej wydaje się, że odbywa się to dość wolno. W ramach sprawiedliwej transformacji energetycznej, w której nikt nie zostanie pominięty, musimy również zadbać o to, by gospodarstwa domowe o niskich dochodach i osoby o ograniczonych umiejętnościach komputerowych były w stanie jak najlepiej wykorzystywać inteligentne liczniki. W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności przeznaczono 25 mld EUR na wsparcie umiejętności cyfrowych i edukacji cyfrowej. Państwa członkowskie muszą przeznaczyć odpowiednią część tego funduszu na rozwijanie umiejętności cyfrowych i na szkolenia dla mieszkańców wsi. Brak internetu w niektórych częściach Europy to sytuacja nie do przyjęcia i należy ją jak najszybciej rozwiązać.

2.11.

EKES podkreślił w swojej opinii „W kierunku całościowej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich” (1), że polityki rolna, żywnościowa i wiejska muszą być powiązana z polityką dotyczącą zmiany klimatu i różnorodności biologicznej. Wielofunkcyjny aspekt rolnictwa jest równie ważny jak promowanie działalności pozarolniczej, takiej jak zakładanie przedsiębiorstw w sektorze usług czystej energii w celu tworzenia miejsc pracy. Należy zbadać potencjał handlu elektronicznego.

2.12.

W komunikacie „Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE” (2) przewidziano opracowanie paktu na rzecz obszarów wiejskich, którego celem będzie m.in. wspieranie spójności terytorialnej i tworzenie nowych możliwości przyciągania innowacyjnych przedsiębiorstw. Wdrożenie tej wizji znacznie ułatwiłoby sprawiedliwą transformację energetyczną na obszarach wiejskich. EKES z zadowoleniem przyjął to podejście w opinii „Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE” (3).

Transport

2.13.

Zapewnienie usług transportowych na obszarach wiejskich ma kluczowe znaczenie z powodu słabo rozwiniętego transportu publicznego, niewielkiej liczby ludności i oddalenia od sklepów i usług. Ponadto mieszkańcy obszarów wiejskich pracujący w ośrodkach miejskich często muszą przebyć duże odległości, dojeżdżając do pracy.

2.14.

Istnieje potrzeba planowania na szczeblu lokalnym i krajowym, aby stworzyć multimodalny system transportu umożliwiający przejście na energię ze źródeł odnawialnych. System taki musi zapewniać możliwości wyboru i alternatywę dla transportu osób i towarów.

2.15.

Transport towarów na obszarach wiejskich wymaga szczególnej uwagi w ramach transformacji energetycznej. Na przykład ważnym elementem jej planowania muszą być dostawy produktów dla gospodarstw rolnych i odbieranie produktów rolnych. Jako cel należy wyznaczyć wykorzystanie pojazdów ciężarowych o napędzie elektrycznym i wodorowym. W perspektywie krótkoterminowej zrównoważone biopaliwa i pojazdy hybrydowe mogłyby przyczynić się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

2.16.

Coraz powszechniejsze dokonywanie zakupów przez internet, zwłaszcza na obszarach wiejskich, wiąże się z koniecznością ograniczenia emisji gazów cieplarnianych z samochodów dostawczych. Wykorzystanie samochodów dostawczych zasilanych energią elektryczną odpowiadałoby temu celowi, gdy tylko powstanie odpowiednia infrastruktura ładowania. Ponadto firmy kurierskie muszą sfinansować zakup takich pojazdów. Najpilniejszym priorytetem jest rozpoczęcie ograniczania emisji na wszystkie możliwe sposoby.

2.17.

Należy nadać priorytet lepszym usługom transportu publicznego na obszarach wiejskich, co obejmuje ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i włączenie społeczne oraz umożliwienie rozwoju obszarów wiejskich. Transport publiczny na obszarach wiejskich musi być postrzegany jako dobro publiczne w kontekście transformacji energetycznej, w związku z czym konieczne jest finansowanie publiczne w celu promowania i ułatwiania zrównoważonego transportu publicznego.

2.18.

Samochody prywatne postrzega się za niezbędny środek transportu na obszarach wiejskich, ponieważ życie bez nich byłoby tam niezmiernie trudne. Priorytetem musi być pomoc mieszkańcom obszarów wiejskich w ograniczeniu korzystania z samochodów prywatnych w miarę możliwości i zachęcanie do jak najszybszego przejścia na pojazdy niskoemisyjne. Pomoc finansowa na wspieranie zakupu pojazdów elektrycznych musi stanowić kluczowy cel transformacji energetycznej na obszarach wiejskich.

2.19.

Magazynowanie energii w akumulatorach jest skutecznym środkiem spłaszczenia krzywej zapotrzebowania netto na energię elektryczną ze źródeł odnawialnych. W tym względzie pomocne mogłoby być powszechne korzystanie z pojazdów elektrycznych. Gdy pojazdy elektryczne będą w stanie przesyłać energię elektryczną z powrotem do sieci, flota pojazdów elektrycznych stanie się – obok innych metod magazynowania energii w akumulatorach – dodatkowym elementem magazynowania energii. Oddawanie energii elektrycznej z pojazdów elektrycznych do sieci musi być atrakcyjne finansowo dla konsumentów, jak stwierdzono w opinii EKES-u w sprawie rozporządzenia w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych (4).

Turystyka

2.20.

Obszary wiejskie często są zależne od turystyki, która przynosi im spore dochody. W związku z tym muszą dysponować odpowiednią infrastrukturą paliw alternatywnych, aby sprzyjać rozwojowi branży turystycznej, ograniczając przy tym emisje gazów cieplarnianych. Przedsiębiorstwa wynajmu samochodów należy zachęcać do przenoszenia się na pojazdy niskoemisyjne, a najlepiej na pojazdy elektryczne. Transformacja energetyczna na obszarach wiejskich wymaga działań ułatwiających zwiększenie dochodów z turystyki.

Energia elektryczna ze źródeł odnawialnych

2.21.

Energia elektryczna ze źródeł odnawialnych, jak energia wiatrowa, słoneczna i biogazowa, jest jednym z głównych elementów krajobrazu wiejskiego. Harmonizacja ustawodawstw państw członkowskich musi wspierać i chronić interesy prosumentów oraz sprzyjać inwestycjom w infrastrukturę energii odnawialnej. Wszystkie państwa członkowskie muszą umożliwić sprzedaż wytworzonej energii do sieci krajowych. Aby zapewnić niezależność energetyczną obszarów wiejskich, konieczne są odpowiednie systemy rozliczania energii produkowanej przez prosumentów ze źródeł odnawialnych i energii zużytej.

2.22.

Niedawne aukcje dla scentralizowanych zamówień na energię elektryczną ze źródeł odnawialnych stają się coraz bardziej rozpowszechnione i w wielu przypadkach udało się obniżyć koszty budowy instalacji wiatrowych i słonecznych. Ogólnie rzecz biorąc, rozwój energii elektrycznej na obszarach wiejskich wiąże się przede wszystkim z obniżaniem emisyjności sektora energetycznego i brakuje synergii z celami rozwoju obszarów wiejskich. Mieszkańcy obszarów wiejskich często sprzeciwiają się takim zmianom, ponieważ nie widzą korzyści dla społeczności lokalnej.

2.23.

Spółdzielnie i inne organizacje lokalne muszą być zaangażowane w uzgadnianie lokalizacji instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych, zarówno na lądzie, jak i w regionach przybrzeżnych. Społeczności lokalne muszą posiadać udziały w takich obiektach i czerpać z nich korzyści na poziomie lokalnym.

2.24.

W tych dużych projektach rozwój energii elektrycznej wiąże się przede wszystkim z obniżaniem emisyjności sektora energetycznego. Niewiele uwagi poświęca się rozwojowi obszarów wiejskich. Małe farmy wiatrowe i słoneczne oraz małe komory fermentacyjne eksploatowane przez spółdzielnie i ludność lokalną mogą być w większym stopniu ukierunkowane na rozwój obszarów wiejskich, a także na włączenie społeczne i gospodarcze społeczności wiejskich. Musimy zapewnić równowagę między tymi dwoma systemami. Społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej i obywatelskie społeczności energetyczne stanowią sposób na osiągnięcie sprawiedliwej transformacji energetycznej w połączeniu z rozwojem społeczności.

2.25.

W studium przypadku przeprowadzonym na obszarach wiejskich w Szwecji (Ejdemo i Söderholm, 2015 r.) stwierdzono w kontekście rozwoju obszarów wiejskich, że wobec braku programów korzyści dla społeczności możliwości zatrudnienia były bardzo skromne.

2.26.

Obywatelska społeczność energetyczna jest podmiotem prawnym, który łączy obywateli, MŚP i władze lokalne jako użytkowników końcowych z myślą o współpracy w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Jednym z takich przykładów jest gmina Feldheim (mała wieś na południowy zachód od Berlina), która stała się samowystarczalna pod względem energetycznym. Zainstalowano tam turbiny wiatrowe na podwórkach oraz stworzono niezależną sieć. Mieszkańcy płacą minimalne ceny za energię elektryczną. Zbudowanie wytwórni biogazu umożliwiło utworzenie sieci ciepłowniczej. Jest to doskonały przykład funkcjonowania społeczności energetycznej działającej w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Pokazuje również, że podejście oddolne ma kluczowe znaczenie dla przyszłości obszarów wiejskich (5).

2.27.

Reakcja strony popytowej prowadzi do przesunięcia zużycia energii elektrycznej na okresy, w których system jest w stanie zaspokoić zapotrzebowanie. W miarę wytwarzania większej ilości zielonej energii konieczne jest spłaszczenie krzywej zapotrzebowania netto na energię elektryczną w okresach obciążenia szczytowego, aby uniknąć przerw w dostawie. Wykorzystanie magazynowania energii w akumulatorach, hydroelektrowni szczytowo-pompowych i inteligentnej elektryfikacji zapewni elastyczność w spłaszczaniu krzywej zapotrzebowania netto.

2.28.

Komisarz do spraw energii Kadri Simson, przemawiając w Dublinie do irlandzkich parlamentarzystów, powiedziała, że wojna w Ukrainie zmusiła Brukselę do szybszych i szerzej zakrojonych działań, aby móc położyć kres importowi rosyjskiego paliwa. Zadeklarowała, że w ramach wniosków, które zostaną jeszcze uzgodnione, UE będzie dążyć do tego, by do 2030 r. 45 % jej zużycia energii pochodziło ze źródeł odnawialnych. Będzie to zatem wzrost w stosunku do obecnego celu wynoszącego 32 %, a w porównaniu z poziomem 22 % z 2020 r. jest to ponad dwukrotnie więcej. EKES popiera ten nowy cel, ale ostrzega, że będzie on realistyczny tylko dzięki znacznie szybszemu uruchomieniu nowych i większych inwestycji w transformację energetyki na obszarach wiejskich.

2.29.

Trzeba pamiętać o tym, że wiatr nie zawsze wieje, w związku z czym konieczne będzie zapewnienie rozwiązań zapasowych. Ekologiczny wodór może stanowić rezerwę umożliwiającą zaspokojenie zróżnicowanego zapotrzebowania na energię elektryczną i może być magazynowany do momentu, gdy będzie potrzebny.

Rolnictwo

2.30.

Działalność rolnicza ma kluczowe znaczenie dla rozwoju i dobrobytu większości obszarów wiejskich. Ten sektor gospodarki wiejskiej stoi w obliczu ogromnych wyzwań związanych z transformacją energetyczną.

2.31.

Nie podjęto większych kroków, by zmniejszyć ślad węglowy maszyn rolniczych.

2.32.

Zrównoważone biopaliwa wydają się w najbliższej przyszłości najlepszą szansą na zmniejszenie emisji, ponieważ – przy odpowiedniej modyfikacji – obecne maszyny mogłyby być dalej wykorzystywane.

2.33.

Zrównoważone biopaliwa nie są tanie w produkcji i mogą być ponad dwukrotnie droższe niż olej napędowy. Ceny mogą nieznacznie zmniejszyć się w przyszłości.

2.34.

W przyszłości, gdy maszyny rolnicze zasilane energią elektryczną staną się szerzej dostępne, możliwe będzie znaczne ograniczenie emisji.

2.35.

Rolnictwo jest przeważnie sektorem o niskich zyskach, w związku z czym koszty kapitałowe związane z przejściem na maszyny zasilane energią elektryczną byłyby niezwykle trudne do sfinansowania. Przezwyciężenie problemu finansowania przejścia na maszyny zasilane energią elektryczną lub wodorem będzie ważnym zagadnieniem w transformacji energetycznej obszarów wiejskich.

2.36.

Zastosowanie paneli słonecznych w budynkach gospodarskich umożliwiłoby rolnikom korzystanie z zielonej energii, a ponieważ rolnictwo zużywa dużo energii elektrycznej, przyniosłoby to znaczne korzyści w transformacji energetycznej. Wszelkie nadwyżki mogłyby być odsprzedawane do sieci.

2.37.

Rolnictwo precyzyjne to oparte na danych podejście do zarządzania gospodarstwem, które może poprawić produkcję i plony oraz zmniejszyć ślad węglowy rolnictwa. Jest to możliwe ze względu na postęp technologii cyfrowej w zakresie teledetekcji, GPS i satelitarnych systemów sterowania dla ciągników. Wszystko to będzie ważne w transformacji energetycznej rolnictwa w połączeniu z wymogiem inwestycji, szkoleń i podnoszenia kwalifikacji.

2.38.

Rolnicy mogą mieć możliwość sprzedaży nadwyżki energii elektrycznej do sieci, ponieważ hodowcy mleka i wołowiny posiadają duże przestrzenie na dachach w swoich gospodarstwach. Niektórzy rolnicy mogą stać się partnerami w tworzeniu elektrowni biomasowych i sprzedawać gaz do sieci gazowej. Wykorzystanie pozostałości leśnych w elektrowniach opalanych biomasą ma istotne znaczenie dla ułatwienia gospodarki leśnej na obszarach, na których takie materiały są dostępne.

2.39.

Konsekwencje wojny w Ukrainie oznaczają, że musimy ponownie przyjrzeć się bezpieczeństwu żywnościowemu w UE. Grunty należy w pierwszej kolejności wykorzystywać do produkcji żywności. Nie może tu dochodzić do konkurencji z instalowaniem paneli na skalę przemysłową ani z produkcją biomasy na potrzeby energii ze źródeł odnawialnych. Wręcz przeciwnie, obszary te powinny się uzupełniać.

Biometan

2.40.

Biometan jest biogazem, z którego usunięto dwutlenek węgla, siarkowodór i wodę; można go wprowadzić bezpośrednio do sieci gazowej lub wykorzystać w pojeździe zasilanym gazem.

2.41.

Komory fermentacyjne muszą być tworzone w pobliżu miejsca, w którym występuje odpowiednia ilość gnojowicy. Można również wykorzystać nadwyżkę kiszonki z zielonek i kiszonki z kukurydzy, pod warunkiem że nie stoi to w sprzeczności z produkcją żywności i paszy.

2.42.

Konieczne są dalsze badania w celu poprawy wydajności komór fermentacyjnych i zmniejszenia kosztów związanych z tym procesem.

2.43.

Należy promować i finansować stosowanie komór fermentacyjnych w ramach transformacji energetycznej na obszarach wiejskich.

2.44.

Energia z biomasy może być wykorzystywana do wytwarzania ciepła lub energii elektrycznej. Biomasa będzie odgrywać kluczową rolę w wytwarzaniu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.

Domy wiejskie

2.45.

Wiele wiejskich gospodarstw domowych mogłoby zainstalować technologię mikrogeneracji, taką jak panele słoneczne i małe turbiny wiatrowe, z możliwością sprzedaży nadwyżki energii do sieci.

2.46.

Gospodarstwa domowe o niskich dochodach potrzebują pomocy finansowej na założenie instalacji mikrogeneracyjnych. Przyniosłoby to znaczne korzyści z punktu widzenia transformacji energetycznej w gospodarstwach domowych na obszarach wiejskich.

2.47.

Domy wiejskie mają na ogół gorszą izolację i są mniej energooszczędne niż domy w miastach. Wiele z nich to domy wolnostojące położone w miejscach narażonych na działanie warunków pogodowych.

2.48.

W ramach transformacji energetycznej konieczny jest szeroko zakrojony program inwestycyjny na rzecz modernizacji budownictwa mieszkaniowego na obszarach wiejskich w celu poprawy izolacji i efektywności energetycznej. Taka inwestycja będzie ważnym krokiem w kierunku zmniejszenia zużycia energii i dekarbonizacji ogrzewania domów na obszarach wiejskich. Konieczny będzie program pomocy w formie dotacji, ponieważ koszty kapitałowe szeroko zakrojonego programu modernizacji są bardzo wysokie. Gospodarstwa domowe o niskich dochodach i osoby doświadczające ubóstwa energetycznego będą potrzebowały szczególnej pomocy, aby dokonać takiej transformacji.

3.   Transformacja cyfrowa na obszarach wiejskich

3.1.

W 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła swoją wizję transformacji cyfrowej Europy do 2030 r. Po pierwsze, podkreślono w niej, że wnioski ustawodawcze dotyczące aktu o rynkach cyfrowych i aktu o usługach cyfrowych muszą zapewnić bezpieczniejszą przestrzeń cyfrową, w której chronione są prawa podstawowe użytkowników, oraz stworzyć równe warunki działania dla europejskich przedsiębiorstw w świecie cyfrowym.

3.2.

Aby wyżywić coraz większą liczbę ludności na świecie, a przy tym ograniczyć wpływ na środowisko i promować neutralność emisyjną, na obszarach wiejskich potrzebna jest infrastruktura cyfrowa i technologiczna mająca ułatwić efektywne i precyzyjne wykorzystanie zasobów w rolnictwie. Mimo że 30 % ludności Europy mieszka na obszarach wiejskich i że obszary te stanowią 80 % terytorium 27 państw członkowskich, cyfryzacja napotyka tam duże problemy, które należy rozwiązać, gdyż w przeciwnym razie podważy to ambicje Europy w zakresie technologii cyfrowych. Europejskie ramy prawne dotyczące Digital Rural Act (aktu w sprawie cyfryzacji obszarów wiejskich) mają zaradzić tym trudnościom poprzez: — zagwarantowanie równie dobrego zasięgu sieci szerokopasmowych dla wszystkich regionów Europy: obecnie zasięg jest dobry w dużych ośrodkach miejskich i słaby na obszarach wiejskich; osiągnięcie celów cyfryzacji wymaga pilnego zajęcia się tym problemem, aby uniknąć powiększenia luki między regionami; — zapewnienie prywatnych inwestycji w rozwój infrastruktury ostatniej mili, z uwzględnieniem korzyści niefinansowych takich jak społeczno-gospodarcze efekty zewnętrzne; — budowanie zdolności: poprawa umiejętności cyfrowych osób zamieszkujących obszary wiejskie; — zapewnienie adekwatności: promowanie rozwoju zastosowań odpowiadających potrzebom społeczności rolniczej i wiejskiej, która w niewielkim stopniu wykorzystuje usługi cyfrowe opracowane z myślą o środowisku miejskim.

3.3.

Digital Rural Act, jako mechanizm legislacyjny Komisji Europejskiej, podobnie jak akt o rynkach cyfrowych i akt o usługach cyfrowych, będzie zestawem przepisów, obowiązków i zadań mających na celu zapewnienie europejskim obszarom wiejskim dostępu do szeregu inicjatyw, narzędzi i metod, które ze względu na niską gęstość zaludnienia nie są opłacalne ekonomicznie dla inwestycji prywatnych. W ten sposób akt ten zapewni przeprowadzenie cyfryzacji na obszarach wiejskich, gdzie jej potrzeba jest odwrotnie proporcjonalna do uzyskanych zysków finansowych.

3.4.

Ponadto będzie on najważniejszym elementem poprzedzającym wdrożenie Europejskiego Zielonego Ładu, strategii „od pola do stołu” i neutralności emisyjnej Europy do 2050 r., ponieważ przejście na sprawiedliwy, zdrowy i przyjazny dla środowiska system żywnościowy będzie możliwe jedynie pod warunkiem dostępności technologii i cyfryzacji w środowisku rolnym i wiejskim.

3.5.

Jak podkreślono w opinii „Ulepszenie inkluzywnej, bezpiecznej i godnej zaufania cyfryzacji dla wszystkich” (6), nie należy lekceważyć znaczenia cyfryzacji, ponieważ może ona „wesprzeć większą mobilność na rynku pracy, poprawić produktywność i elastyczność w miejscu pracy oraz umożliwić godzenie pracy i życia prywatnego, gdy pracownicy wykonują swoje zadania zdalnie z domu”. Aby tak się stało, konieczny jest kompleksowy zestaw umiejętności cyfrowych pracowników mieszkających tak na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Niemniej w odległych miejscowościach nadal istnieją dodatkowe różnorodne bariery. W związku z tym EKES wzywa do opracowania specjalnego programu na rzecz umiejętności cyfrowych, aby wspierać obywateli europejskich mieszkających na obszarach wiejskich. Podejście to, które ma się znaleźć w centrum Digital Rural Act, powinno jednocześnie pomóc zniwelować przepaść cyfrową i umożliwić czerpanie korzyści z transformacji cyfrowej społeczeństwa.

---

(1)  Opinia EKES-u „W kierunku całościowej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich” (Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 49).

(2)  COM(2021) 345 final.

(3)  Opinia EKES-u „Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 137).

(4)  Opinia EKES-u w sprawie rozporządzenia w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 138).

(5)  Sprawozdanie z warsztatów Europejskiego Parlamentu Wiejskiego, warsztaty nr 21.

(6)  Opinia EKES-u „Ulepszenie inkluzywnej, bezpiecznej i godnej zaufania cyfryzacji dla wszystkich” (Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 11).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Inwestycje publiczne w infrastrukturę energetyczną jako element rozwiązania problemów klimatycznych”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 486/10)

Sprawozdawca:	Thomas KATTNIG
Współsprawozdawca:	Lutz RIBBE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	7.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.9.2022
Sesja plenarna nr	572
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	162/7/8

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europa i świat mierzą się z dotkliwymi skutkami kryzysu klimatycznego. Choć w ostatnich latach pojawia się coraz więcej możliwości skutecznego przystosowania się do zmiany klimatu, eksperci wskazują na niewystarczającą mobilizację środków, niedostateczne zaangażowanie obywatelek i obywateli oraz sektora prywatnego, a także na brak przywództwa politycznego.

1.2.

Aby sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną i osiągnąć cele klimatyczne, należałoby podwoić nakłady inwestycyjne w sieć elektroenergetyczną do 55 mld EUR rocznie, a środki na budowę mocy wytwórczych czystej energii zwiększyć do 75 mld EUR rocznie (1). W tym kontekście ogromne znaczenie mają inwestycje publiczne w inteligentne i odnawialne systemy energetyczne oraz infrastrukturę magazynowania mające na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw, walkę z ubóstwem energetycznym, przystępne ceny i tworzenie miejsc pracy.

1.3.

EKES popiera propozycje Komisji dotyczące przyspieszenia i usprawnienia procedur wydawania zezwoleń na energię ze źródeł odnawialnych oraz popiera wyznaczenie „obszarów docelowych” dla takich projektów. Kryje się w tym znaczny potencjał przyspieszenia transformacji energetycznej. Tym istotniejsze jest możliwie dokładne ustalenie, które uproszczenia dotyczą „obszarów docelowych” energii odnawialnej.

1.4.

Europejskie prawo energetyczne nie przewiduje ochrony klimatu jako celu regulacji dotyczących sieci. W efekcie również krajowe organy regulacyjne mają trudności z tworzeniem zachęt do przebudowy, rozbudowy i modernizacji sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej, które spełniają wymogi neutralności klimatycznej.

1.5.

EKES wielokrotnie podkreślał, że w kontekście przyszłego projektowania systemów i infrastruktury energetycznej potrzebne jest aktywne zaangażowanie wszystkich konsumentów – gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i społeczności energetycznych – w rozwój inteligentnych systemów energetycznych oraz ustanawianie zachęt, aby społeczeństwo obywatelskie mogło mieć swój udział w transformacji energetycznej, a tym samym także wnosić wkład w finansowanie.

1.6.

Niemniej unijna stopa inwestycji publicznych w czyste technologie energetyczne konieczne do obniżenia emisyjności jest najniższa spośród największych gospodarek, co zagraża konkurencyjności UE na tle globalnych partnerów. Od rozpoczęcia liberalizacji odnotowuje się spadek inwestycji przedsiębiorstw energetycznych. Spadek inwestycji jest z kolei przyczyną wąskich gardeł w dostawach i hamuje dalszy rozwój energii ze źródeł odnawialnych. W związku z tym EKES popiera propozycję Komisji, by na realizację planu REPowerEU wykorzystać plany naprawy gospodarczej, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, dodatkowe środki z Funduszu Spójności na rozwój regionalny oraz pulę przeznaczoną na politykę rolną UE.

1.7.

Struktura i regulacja rynku muszą być dostosowane do nowych realiów związanych z energią odnawialną, która będzie dominować w przyszłości (mowa przede wszystkim o zdecentralizowanej produkcji i zwiększonym zużyciu na miejscu). Muszą one tworzyć niezbędne warunki dla poszczególnych podmiotów i zapewniać odpowiednią ochronę konsumentów. EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, aby rozważyć możliwości optymalizacji struktury rynku energii elektrycznej, i zdecydowanie opowiada się za ocenami rynkowymi, które będą analizować zachowanie wszystkich potencjalnych podmiotów na rynku energii i jego strukturę. W każdym razie EKES podkreśla znaczenie przeprowadzenia kompleksowej oceny skutków przed przedstawieniem jakiegokolwiek wniosku.

1.8.

EKES ponownie zaleca stosowanie „złotej reguły” budżetowej w odniesieniu do inwestycji publicznych, co pozwoli zagwarantować wydajność oraz chronić społeczne i ekologiczne podstawy dobrobytu przyszłych pokoleń.

1.9.

Finansowanie pochodzące z różnych źródeł z udziałem inwestorów prywatnych jest możliwe tylko pod warunkiem zapewnienia przejrzystości alokacji oraz wykluczenia nieuzasadnionych dodatkowych kosztów po stronie sektora publicznego w porównaniu z finansowaniem publicznym. Musi istnieć pełna przejrzystość w odniesieniu do uzasadnionych kosztów dodatkowych. Tym istotniejsze jest, aby w takich modelach finansowania pochodzącego z różnych źródeł jasno określić prawa i obowiązki, wyjaśnić kwestie odpowiedzialności oraz przewidzieć skuteczny i szybki system rozwiązywania konfliktów w celu uniknięcia dodatkowych długoterminowych kosztów i uciążliwych problemów dotyczących odpowiedzialności.

1.10.

EKES podkreśla, że „sprawiedliwa transformacja” nie sprowadza się tylko do kwestii jej finansowania. Jej celem jest również stworzenie godnej pracy, wysokiej jakości miejsc pracy oraz zabezpieczenia społecznego i utrzymanie konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw, co wymaga konkretnych działań na wszystkich poziomach, zwłaszcza na szczeblu regionalnym.

1.11.

EKES wyraża przekonanie, że należy zwrócić szczególną uwagę na definicję rozbudowy sieci jako nadrzędnego interesu publicznego, uwzględnienie ochrony klimatu jako celu regulacyjnego oraz w bardziej ogólnym ujęciu na lepszą synchronizację w planowaniu energii odnawialnej i sieci elektroenergetycznej. Niezbędne jest tu wprowadzenie konkretnych wymogów prawa Unii.

1.12.

Wydarzenia ostatniego dziesięciolecia, wyzwania związane z rozbudową sieci, ogromny wzrost cen energii, ryzyko cyberataków i, wreszcie, wojna w Ukrainie wyraźnie pokazują, o co toczy się gra: chodzi o to, kto w przyszłości będzie sprawował kontrolę nad tak ważną infrastrukturą jak sieć energetyczna. Istnieje tu zatem przede wszystkim interes publiczny. Logicznie rzecz biorąc, wymagałoby to własności publicznej, która służy dobru wspólnemu i eliminuje istniejące nierówności.

1.13.

Kwestia zalet i wad własności publicznej i prywatnej lub prywatnego finansowania infrastruktury energetycznej z punktu widzenia dobrze funkcjonującego rynku energii jest niewątpliwie ważna i Komisja powinna przeanalizować ją w planowanej ocenie możliwości optymalizacji struktury rynku energii. Wyniki takiej analizy mogą służyć jako cenne narzędzie podejmowania decyzji przez państwa członkowskie, które są odpowiedzialne za podejmowanie decyzji w sprawie publicznej lub prywatnej własności infrastruktury energetycznej. Zdaniem EKES-u energia elektryczna jest nie tylko kluczowym towarem strategicznym dla całej gospodarki UE, ale również dobrem publicznym. W związku z tym EKES wzywa Komisję Europejską, by szczegółowo przeanalizowała skutki i konsekwencje całego procesu prywatyzacji i liberalizacji europejskiej energetyki dla jej stabilności, niezawodności dostaw i funkcjonowania rynku energii elektrycznej, a także by przełożyła wyniki tej analizy na nowe ukształtowanie całego sektora energetycznego, z uwzględnieniem możliwości wzmocnienia roli sektorów państwowego i publicznego.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Z najnowszych sprawozdań Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) jasno wynika, że skutki kryzysu klimatycznego już dziś odczuwają nie tylko miliardy ludzi na całym świecie, lecz i ekosystemy. Dzieje się tak, pomimo że średni wzrost temperatury nie osiągnął jeszcze wyznaczonego w porozumieniu paryskim pułapu 1,5 stopnia. Szczególnie palącym problemem jest fakt, że systemy i grupy, które najbardziej ucierpią z powodu upałów, suszy, powodzi, chorób, niedoborów wody i żywności, często mają najmniej środków, by sobie z nimi radzić.

2.2.

W ostatnich latach pojawia się też coraz więcej możliwości skutecznego przystosowania się do zmiany klimatu. Działania wdrażane i planowane w wielu częściach Europy nie są jednak zadowalające. Eksperci wskazują na niewystarczającą mobilizację środków finansowych, niedostateczne zaangażowanie obywateli i obywatelek oraz sektora prywatnego, a także na brak przywództwa politycznego.

2.3.

W Europie w szybkim tempie wydatkowane są wielkie ilości pieniędzy na cele militarne w związku z wojną na Ukrainie, co rodzi obawy o zamrożenie lub opóźnienia wypłat środków na ochronę klimatu. Dlatego też EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedziane przez Komisję w planie REPowerEU (2) działania i instrumenty zmierzające do zmniejszenia zależności UE od paliw kopalnych, w szczególności pochodzących z Rosji, poprzez przedsięwzięcie środków na rzecz oszczędności energii, przyspieszenie przejścia na energię ze źródeł odnawialnych oraz dywersyfikacji dostawców, a także połączenie sił w celu stworzenia odporniejszego systemu energetycznego i rzeczywistej unii energetycznej.

2.4.

Aby osiągnąć cele klimatyczne, należy ponad dwukrotnie zwiększyć zdolności wytwarzania energii odnawialnej. Już dziś koszty ekologicznej energii elektrycznej, której produkcję trzeba ograniczyć, gdyż nie można jej wykorzystać ani przetransportować, wynoszą w dużych krajach takich jak Niemcy kilkaset milionów euro rocznie. Ta strata ekonomiczna zwiększy się wielokrotnie, jeśli sieci energetyczne i zdolność magazynowania nie zostaną szybko rozbudowane, a możliwości lokalnego wykorzystania energii elektrycznej nie zostaną ulepszone. Istotne jest, by przy planowaniu i regulacji sieci rozwój sieci energetycznych dostosować do celu polegającego na osiągnięciu neutralności klimatycznej. Decydującą rolę w tym względzie odgrywają sieci dystrybucyjne, gdyż większość instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych jest do nich podłączona.

2.5.

Aby spełnić te wymagania, należałoby podwoić nakłady inwestycyjne w sieć elektroenergetyczną do 55 mld EUR rocznie, a środki na budowę mocy wytwórczych czystej energii zwiększyć do 75 mld EUR rocznie (3). W tym kontekście EKES podkreśla wartość dodaną propozycji Komisji dotyczących szybkich procedur zatwierdzania projektów w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych oraz ustanowienia „obszarów docelowych” dla takich projektów. Popiera przyspieszenie i usprawnienie procedur udzielania zezwoleń na energię odnawialną. Należy zwrócić szczególną uwagę na sieci dystrybucyjne, ponieważ tam zwykle trafia energia ze źródeł odnawialnych.

2.6.

W tym kontekście ogromne znaczenie mają inwestycje publiczne w inteligentne systemy oparte na energii odnawialnej mające na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw, walkę z ubóstwem energetycznym, przystępne ceny i tworzenie miejsc pracy. Nie ulega wątpliwości, że ekologiczna transformacja zgodna z Europejskim Zielonym Ładem będzie miała ogromny wpływ na zatrudnienie w wysokoemisyjnych sektorach energetycznych. Jednocześnie powstaje wiele nowych możliwości zatrudnienia dzięki przemyślanemu zwiększeniu inwestycji publicznych w systemy energetyczne neutralne dla klimatu. Wymaga to odpowiedniej swobody budżetowej dzięki przekształceniu ram fiskalnych w taki sposób, jak EKES proponuje w swojej opinii z inicjatywy własnej z października 2021 r. „Przekształcenie unijnych ram fiskalnych na rzecz trwałej odbudowy i sprawiedliwej transformacji”.

2.7.

Europejskie prawo energetyczne nie przewiduje ochrony klimatu jako celu regulacji dotyczących sieci. W efekcie również krajowe organy regulacyjne mają trudności z tworzeniem zachęt do przebudowy, rozbudowy i modernizacji sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej, które spełniają wymogi neutralności klimatycznej.

2.8.

EKES wielokrotnie podkreślał, że w kontekście przyszłego projektowania systemów energetycznych i infrastruktury energetycznej potrzebne jest aktywne zaangażowanie wszystkich konsumentów – gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i społeczności energetycznych – w rozwój inteligentnych systemów energetycznych. Niestety w tym względzie słychać jedynie obietnice i brakuje znaczących inicjatyw. EKES apeluje o zachęty do aktywizacji prosumentów, społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej lub obywatelskich społeczności energetycznych, tak aby społeczeństwo obywatelskie mogło uczestniczyć w transformacji energetycznej, a konsumenci mieli możliwość aktywnego udziału w rynku. Może to również złagodzić problem stale rosnących kosztów wynikających z ograniczenia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych z powodu przeciążenia sieci.

2.9.

EKES popiera lepsze dostosowanie przepisów unijnych dotyczących transeuropejskiej sieci energetycznej (TEN-E) do celów Zielonego Ładu, które obejmują w szczególności obniżenie emisyjności systemu energetycznego, transformację w kierunku neutralności klimatycznej, upowszechnianie energii ze źródeł odnawialnych, zwiększenie efektywności energetycznej i zmniejszanie ryzyka ubóstwa energetycznego. Ponieważ sieci energetyczne odgrywają istotną rolę w osiągnięcia równowagi, odporności i rozwoju systemu energetycznego, EKES apeluje, aby w rozporządzeniu wyrażono bardziej zdecydowane stanowisko w ramach dynamiki integracji systemu energetycznego na rzecz promowania wszelkich form energii o obniżonej emisyjności w taki sposób, aby jakakolwiek forma dezintegracji stała się niemożliwa. W tym kontekście należy z zadowoleniem przyjąć inicjatywę podjętą przez Radę i Parlament Europejski, aby za leżące w „nadrzędnym interesie publicznym” uznać nie tylko energię ze źródeł odnawialnych, ale również sieci dystrybucyjne.

2.10.

Obecne podwyżki cen stanowią obciążenie dla obywatelek, obywateli i przedsiębiorstw europejskich. EKES z żalem zauważa, że jego apel (4) o zmniejszenie strategicznej zależności od niewiarygodnych stron trzecich nie przełożył się na działania przywódców politycznych, a wręcz przeciwnie – zależność ta się zwiększyła. Rosja jest największym eksporterem ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla do UE, a wiele elektrowni jądrowych jest uzależnionych od rosyjskich prętów paliwowych i technologii. Obecny kryzys cen energii uderzyłby w europejskich obywateli i przedsiębiorstwa znacznie słabiej, gdyby Europa zgodnie z zapowiedziami już wcześniej ograniczyła import paliw kopalnych. EKES z zadowoleniem przyjmuje zatem wysiłki na rzecz szybkiego zmniejszenia tej zależności, zwłaszcza od Rosji, które podjęto w planie REPowerEU. Popiera starania instytucji i państw członkowskich UE na rzecz skutecznego rozwiązania problemu cen zgodnie z komunikatem z października 2021 r., komunikatem w sprawie rynku energii elektrycznej (COM(2022) 236 final) oraz narzędziami oferowanymi w tymczasowych ramach pomocy państwa.

2.11.

W obecnym kontekście EKES po raz kolejny zwraca uwagę, że nie jest to przede wszystkim kwestia dywersyfikacji zależności, lecz raczej „strategicznej niezależności i autonomii energetycznej”. Energia odnawialna i wodór będą siłą napędową procesu dekarbonizacji, a ich produkcja powinna być w jak największym stopniu zlokalizowana w UE.

2.12.

W niektórych regionach rozwiązaniem krótko- i średnioterminowym może być, oprócz znaczących środków na rzecz oszczędności energii, zastąpienie rosyjskiego gazu ziemnego – LNG. W perspektywie długoterminowej wariantem zgodnym z ochroną klimatu jest zielony wodór, jeżeli jest dostępny w wystarczających ilościach i po rozsądnej cenie. Z rosyjskiej katastrofy należy wyciągać właściwe wnioski, dopóki Europa nie będzie w stanie w całości pokryć zapotrzebowania na gaz z własnej produkcji – co dotyczy rzecz jasna LNG, przy czym nadal istnieje możliwość uniezależnienia się od importu w przypadku wodoru. EKES ostrzega, że Europa, korzystając z zasobów zastępujących rosyjski gaz, musi zachować szczególną ostrożność ze względu na ich wpływ na środowisko oraz na ponowne uzależnienie się od państw trzecich, które nie podzielają europejskich wartości, takich jak stabilna demokracja, poszanowanie praw człowieka i praworządność.

2.13.

Niemniej unijna stopa inwestycji publicznych w czyste technologie energetyczne konieczne do obniżenia emisyjności jest najniższa spośród największych gospodarek, co zagraża konkurencyjności UE na tle globalnych partnerów. Ponadto Europejski Trybunał Obrachunkowy ostrzega, że w ramach strategii Repower EU nie można uruchomić wystarczających środków finansowych. W związku z tym EKES popiera propozycję Komisji, by na realizację planu REPowerEU wykorzystać plany naprawy gospodarczej, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, dodatkowe środki z Funduszu Spójności na rozwój regionalny oraz pulę przeznaczoną na politykę rolną UE.

2.14.

Skutki wojny w Ukrainie są postrzegane w niektórych państwach członkowskich UE i na szczeblu UE jako ostateczny impuls do zwiększenia niezależności energetycznej i neutralności klimatycznej. EKES przyjmuje to rozwiązanie z zadowoleniem. Obraz sytuacji jest jednak niejednoznaczny: rozważa się szersze wykorzystanie gazu płynnego (LPG) i powrót do energetyki węglowej, co może oznaczać krok wstecz w transformacji energetycznej. EKES krytycznie odnosi się do tej kwestii, lecz zdaje sobie sprawę, że w perspektywie krótkoterminowej różnorodne możliwości wytwarzania energii – jako środek awaryjny – przyczyniają się do bezpieczeństwa dostaw energii. Ważne jest zatem, by oprócz energii wiatrowej i słonecznej wykorzystywać szeroką gamę niskoemisyjnych źródeł energii, które pasują pod względem ekonomicznym i ekologicznym do systemu energetycznego. Wzywa przy tym do dołożenia starań na rzecz ekologicznej transformacji systemu energetycznego.

2.15.

Europejska Federacja Związków Zawodowych Służb Publicznych (EPSU) opublikowała raport (5), w którym potwierdza, że liberalizacja systemu energetycznego przyniosła niewiele odpowiedzi na trwający kryzys klimatyczny. Powszechne stosowanie realnych alternatyw wobec źródeł energii powodujących emisję dwutlenku węgla było w dużej mierze możliwe dzięki znacznym dotacjom publicznym, a nie wolnej konkurencji na rynku. W raporcie wskazano, że bez zmiany obecnego modelu europejskiego systemu energetycznego nie uda się dotrzymać zobowiązań podjętych w porozumieniu paryskim.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Aby osiągnąć cel neutralności klimatycznej do 2050 r. i zabezpieczyć dostawy energii, ze względu na szybko postępującą zmianę klimatu i obecny kryzys energetyczny potrzebne są pilne inwestycje w infrastrukturę. Jednocześnie wzrost cen energii obnażył słabości rynku energii. Należy zadać fundamentalne pytania dotyczące przyszłości energetycznej, która zapewni przyjazną dla środowiska, przystępną cenowo i niezawodną dostawę energii oraz prawo do energii. EKES wyraźnie wskazuje na pilną potrzebę inwestycji publicznych, aby osiągnąć cel polegający na uniezależnieniu się energetycznym od importu gazu z Rosji, i popiera środki zaproponowane w tym zakresie przez Komisję w planie REPowerEU.

3.2.

Należy przy tym wziąć pod uwagę strukturę rynku, jego regulację, stworzenie niezbędnych warunków dla poszczególnych podmiotów oraz wzmocnienie odpowiedniej ochrony konsumentów. EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, aby rozważyć możliwości optymalizacji struktury rynku energii elektrycznej, i odnotowuje podjętą przez Komisję analizę rynków energii elektrycznej i gazu, zaproponowane środki zmierzające do obniżenia wysokich cen energii, propozycje poprawy sieci energetycznych i zdolności magazynowania, a także ponowne obietnice ułatwienia małym podmiotom (prosumentom) dostępu do rynku oraz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii.

3.3.

Struktura i regulacja rynku muszą być dostosowane do nowych realiów związanych z energią odnawialną, która będzie dominować w przyszłości (mowa przede wszystkim o zdecentralizowanej produkcji i zwiększonym zużyciu na miejscu). W tym celu należy jednak jeszcze stworzyć niezbędne warunki dla poszczególnych podmiotów i zapewnić odpowiednią ochronę konsumentów. Konieczne są oceny rynku, w których przeanalizowano by zachowanie wszystkich potencjalnych podmiotów na rynku energii oraz jego strukturę. W każdym razie EKES podkreśla znaczenie przeprowadzenia kompleksowej oceny skutków przed przedstawieniem jakiegokolwiek wniosku. Zwraca uwagę na pilną potrzebę przeciwdziałania wysokim cenom energii elektrycznej, w tym łączeniu cen energii elektrycznej i gazu, co ma negatywny wpływ na gospodarki państw członkowskich.

3.4.

Od dawna spychano na dalszy plan pytanie o to, w jakim stopniu i w jakim modelu rynku można osiągnąć bezpieczeństwo dostaw środkami rynkowymi. Wysoki stopień bezpieczeństwa dostaw może zasadniczo zapewnić system energetyczny oparty na energii odnawialnej (w dużej mierze produkowanej w kraju). Jednak nie stanie się to samoistnie – podstawą jest odpowiednie otoczenie regulacyjne. Szczególnie istotne są inteligentne sieci wysyłające jasne sygnały do wielu milionów producentów i konsumentów, którzy dzięki temu mogą zachowywać się w sposób „przyjazny dla systemu” i w efekcie zwiększać bezpieczeństwo dostaw.

3.5.

W przeszłości wielokrotnie okazywało się, że największą przeszkodą dla sektora publicznego w zakresie finansowania projektów infrastrukturalnych jest ścisła dyscyplina budżetowa. Trzeba zatem dążyć do wyłączenia projektów związanych z Europejskim Zielonym Ładem, niezależnością energetyczną i sektorem cyfrowym z wszelkich przepisów, które hamują takie inwestycje publiczne. W związku z tym EKES zaleca stosowanie „złotej reguły” budżetowej w odniesieniu do inwestycji publicznych, zgodnie ze swą opinią w sprawie przekształcenia unijnych ram fiskalnych (6), w celu zagwarantowania wydajności oraz społecznej i ekologicznej bazy dobrobytu przyszłych pokoleń.

3.6.

Finansowanie pochodzące z różnych źródeł z udziałem inwestorów prywatnych jest możliwe tylko pod warunkiem zapewnienia przejrzystości alokacji oraz wykluczenia nieuzasadnionych dodatkowych kosztów po stronie sektora publicznego w porównaniu z finansowaniem publicznym. Musi istnieć pełna przejrzystość w odniesieniu do uzasadnionych kosztów dodatkowych. W raporcie Europejskiego Banku Inwestycyjnego wykazano na przykład, że drogowe kontrakty PPP w Europie były średnio o 24 % droższe niż porównywalne projekty bazujące na tradycyjnym finansowaniu (7). Tym istotniejsze jest, aby w takich modelach finansowania pochodzącego z różnych źródeł jasno określić prawa i obowiązki, wyjaśnić kwestie odpowiedzialności oraz przewidzieć skuteczny i szybki system rozwiązywania konfliktów w celu uniknięcia dodatkowych długoterminowych kosztów i uciążliwych problemów dotyczących odpowiedzialności.

3.7.

Komisja słusznie zwraca uwagę, że inwestycje publiczne mogą i muszą uruchomić środki prywatne. REPowerEU nie obejmuje jednak refinansowania odpowiednich funduszy publicznych. Zniesienie dopłat do zasobów kopalnych byłoby jednym ze sposobów organizacji tego procesu; innym byłoby opodatkowanie nieoczekiwanych zysków, które mają swoje źródło w poważnym kryzysie naftowym i gazowym i wyrażają się w ogromnych dodatkowych zyskach, zwłaszcza dla dużych przedsiębiorstw naftowych. EKES wyraża zaniepokojenie, że połączenie zjawiska niezwykle wysokich zysków przedsiębiorstw energetycznych z pogłębiającym się ubóstwem energetycznym spowodowanym gwałtownym wzrostem cen energii jest niebezpieczne ze społecznego punktu widzenia. EKES proponuje, by zyski te były odbierane za pomocą podatków i przekazywane jako rekompensata finansowa odbiorcom energii, np. gospodarstwom domowym znajdującym się w gorszej sytuacji finansowej lub przedsiębiorstwom o dużym zapotrzebowaniu na energię, oraz by były wykorzystywane na rozwój produkcji energii odnawialnej i niezbędnej infrastruktury sieciowej, zwłaszcza ze względu na to, że w niektórych państwach członkowskich już się o tym dyskutuje lub wdraża takie rozwiązania. Komitet uważa, że aby nie zniechęcać przedsiębiorstw energetycznych do inwestowania w rozwiązania niskoemisyjne, opodatkowanie takie należy wprowadzić w bardzo przemyślany sposób. Komitet wzywa Komisję do niezwłocznego zaproponowania odpowiednich środków.

3.8.

Podstawowym założeniem jest to, aby infrastruktura była sprawna, natomiast przesył energii elektrycznej z punktu A do punktu B, a tym samym generowanie stałych zysków, nie jest jej celem samym w sobie. Wydarzenia ostatniego dziesięciolecia, wyzwania związane z rozbudową sieci, ogromny wzrost cen energii, ryzyko cyberataków i, wreszcie, wojna w Ukrainie wyraźnie pokazują, o co toczy się gra: chodzi o to, kto w przyszłości będzie sprawował kontrolę nad tak ważną infrastrukturą jak sieć energetyczna. Istnieje tu zatem przede wszystkim interes publiczny. Logicznie rzecz biorąc, wymagałoby to własności publicznej, która służy dobru wspólnemu i eliminuje istniejące nierówności.

3.9.

EKES podkreśla, że „sprawiedliwa transformacja” nie sprowadza się tylko do kwestii jej finansowania. Jej celem jest również stworzenie godnej pracy, wysokiej jakości miejsc pracy oraz zabezpieczenia społecznego i utrzymanie konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw, co wymaga konkretnych działań na wszystkich poziomach, zwłaszcza na szczeblu regionalnym. Pozostałe kluczowe czynniki „sprawiedliwej transformacji” to aktywna i organizująca rola sektora publicznego oraz zapewnienie demokratycznego uczestnictwa partnerów społecznych na wszystkich poziomach.

3.10.

Sieć energetyczna należy do infrastruktury krytycznej. Awaria lub uszkodzenie tej infrastruktury może spowodować katastrofalne wąskie gardła w dostawach i zagrażać bezpieczeństwu publicznemu. Z powodu fali liberalizacji i prywatyzacji w ostatnich dziesięcioleciach coraz większa część europejskiej infrastruktury krytycznej, takiej jak choćby transport i ruch drogowy, usługi opieki zdrowotnej, finanse i bezpieczeństwo, znajduje się w rękach podmiotów prywatnych. Jest to o tyle problematyczne, że te sektory są ze sobą powiązane, a podatność jednego sektora ogranicza lub uniemożliwia sprawne działanie innych elementów infrastruktury krytycznej (efekt kaskadowy). Te wzajemne zależności są z jednej strony trudne do oszacowania, z drugiej zaś strony zapewnienie ich sprawnego funkcjonowania leży w publicznym interesie. W przypadku zakłóceń na rynku lub klęski szczególne znaczenie ma zapewnienie dostępu publicznym organom koordynującym, które dysponują uprawnieniami, by zagwarantować odporność w sposób skoordynowany przestrzennie. Wspomniane ryzyko jest szczególnie wysokie w przypadku energii elektrycznej, bez której funkcjonowanie dojrzałej cywilizacji XXI w. jest praktycznie nie do pomyślenia, a rozległe przerwy w dostawach energii elektrycznej (blackouty) doprowadziłyby do upadku społeczeństwa jako całości.

3.11.

Inteligentne połączenie nowych technologii, skutecznych renowacji i promowania nowych modeli uczestnictwa obywatelskiego jest szczególnie istotne z punktu widzenia transformacji energetycznej i wzrostu efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa, biorąc pod uwagę, że budynki w Europie generują łącznie 40 % zużycia energii. Dyrektywa w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej wspiera udział konsumentów w produkcji odnawialnej energii elektrycznej i stanowi istotną podstawę do akceptacji zdecentralizowanej produkcji energii. W tym kontekście ważne jest ujednolicenie całego obszaru europejskiego, aby jak najwięcej gospodarstw domowych w Europie mogło uczestniczyć w transformacji energetycznej. Takie koncepcje jak „dzielenie się energią” i ogólnie energetyka obywatelska otwierają znaczące perspektywy wykorzystania sieci energetycznych do zaopatrzenia na małą skalę odciążającego sieć i dostosowanego do zapotrzebowania.

3.12.

EKES potwierdza swoje stanowisko, że celem jest maksymalne ograniczenie emisji przy możliwie najniższych kosztach społeczno-gospodarczych. EKES zaleca połączenie, w miarę potrzeby, instrumentów zgodnych z dobrze uregulowanymi środkami rynkowymi i regulacyjnymi, w tym instrumentów finansowych opartych na wsparciu z wieloletnich ram finansowych i NextGenerationEU, aby przyczynić się do efektywniejszego otoczenia energetycznego. Należy jednak zaznaczyć, że – w razie uzasadnionych, popartych dokładną analizą przesłanek wskazujących na istniejące niedoskonałości rynku lub zagrożenie nimi – sektor publiczny musi zaradzić tej sytuacji, na przykład poprzez inwestycje lub interwencje rynkowe.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Inwestycje w infrastrukturę energetyczną polegają na szybkim, skutecznym i racjonalnym pod względem kosztów zwiększaniu bezpieczeństwa dostaw i na rozwoju energii ze źródeł odnawialnych w interesie konsumentów i gospodarki. W tym kontekście nasuwa się bardzo istotne pytanie: kto w przyszłości będzie sprawował kontrolę nad tak centralną infrastrukturą, jak sieć energetyczna i infrastruktura magazynowania energii. Od rozpoczęcia liberalizacji odnotowuje się spadek inwestycji przedsiębiorstw energetycznych. Spadek inwestycji – w sieć i wytwarzanie – spowodował wąskie gardła w dostawach i hamuje dalszy rozwój energii ze źródeł odnawialnych.

4.2.

Z biznesowego punktu widzenia rodzi się pytanie, czy sieć energetyczna, która jest kuszącą, ponieważ pewną inwestycją dla inwestorów, nie powinna być atrakcyjna również dla państwa. Coroczne dywidendy wypłacane przez przedsiębiorstwa prywatne mogłyby być ponownie inwestowane w sektor publiczny w interesie dobra wspólnego i odciążyłyby budżety publiczne. Choćby dlatego, że w przeszłości okazywało się już przy okazji niektórych częściowych prywatyzacji, że własność publiczna byłaby rozsądniejszą decyzją z samych tylko względów finansowych. Szereg państw członkowskich korzysta już ze struktur publicznych lub częściowo publicznych. Istnieje też tendencja do ponownej komunalizacji. Kwestia zalet i wad własności publicznej i prywatnej lub prywatnego finansowania infrastruktury energetycznej z punktu widzenia dobrze funkcjonującego rynku energii jest niewątpliwie ważna i Komisja powinna przeanalizować ją w planowanej ocenie możliwości optymalizacji struktury rynku energii. Wyniki takiej analizy mogą służyć jako cenne narzędzie podejmowania decyzji przez państwa członkowskie, które są odpowiedzialne za podejmowanie decyzji w sprawie publicznej lub prywatnej własności infrastruktury energetycznej.

4.3.

W związku z tym coraz większego znaczenia nabiera lokalne i regionalne zaopatrzenie w energię i ponowna komunalizacja przedsiębiorstw użyteczności publicznej, zwłaszcza w połączeniu ze strategiami decentralizacji. W tym kontekście kluczową rolę odgrywają inwestycje publiczne na rzecz zdecentralizowanego wytwarzania energii na szczeblu gminnym. Należy rozważyć inne możliwości finansowania takie jak bezpośrednie przekazywanie środków za pośrednictwem funduszy. Do wytwarzania niedrogiej energii elektrycznej dla całych dzielnic można wykorzystywać dachy budynków użyteczności publicznej.

4.4.

W niektórych państwach członkowskich wprowadzono zachęty finansowe, które służą upowszechnieniu fotowoltaiki. W piśmie skierowanym do Komisji Europejskiej Austria, Belgia, Hiszpania, Litwa i Luksemburg domagają się montażu dachowych systemów fotowoltaicznych na budynkach administracyjnych, supermarketach, płaskich dachach i obiektach przemysłowych, po spełnieniu określonych warunków. Montaż dachowych systemów fotowoltaicznych powinien też stać się normą w nowych i remontowanych budynkach mieszkalnych. Te państwa wzywają Komisję do zapewnienia większych środków z budżetu UE na ich upowszechnienie. EKES odnosi się pozytywnie do tego pomysłu i apeluje do Komisji o przeanalizowanie, które inwestycje, przepisy i środki wspomagające takie jak badania i rozwój są niezbędne do pobudzenia rozwoju i produkcji fotowoltaiki w UE.

4.5.

Energia jako dobro społeczne: w tym kontekście EKES zwraca uwagę na realizację wspólnych unijnych wartości w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu w art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), określonych w załączonym do Traktatu UE i TFUE Protokole nr 26 w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym. Mogłoby to zapewnić większą wydajność i przystępność cenową oraz zapobiec niedoskonałościom rynku.

4.6.

Obecny kryzys energetyczny unaocznia szczególne znaczenie energii jako dobra o znaczeniu społecznym. Oprócz utrzymania wysokiej jakości miejsc pracy i zatrudnienia oczywiste staje się też powiązanie aspektów społecznych i środowiskowych. Własność publiczna może zapewnić demokratyczną kontrolę, inwestycje publiczne, bezpieczeństwo dostaw i sprawiedliwy podział kosztów transformacji gospodarki energetycznej w kierunku energii ze źródeł odnawialnych.

4.7.

Aby uniknąć błędnych i niewłaściwych inwestycji, należy usunąć istniejące niejasności i sprzeczności w zakresie istotnych struktur nowego systemu energetycznego, architektury rynku, ról podmiotów rynkowych oraz zasad funkcjonowania rynku, a przede wszystkim niezwłoczne rozwiązać problem skutków społecznych dla pracowników i konsumentów. Główną rolę będzie tu odgrywać sprawiedliwy podział obciążeń inwestycyjnych – to samo dotyczy sprawiedliwego podziału ewentualnych zysków. Aby zapewnić optymalne funkcjonowanie rynku energii w dłuższej perspektywie, trzeba zająć się jedną z istotnych kwestii dotyczącą sposobu, w jaki można zaspokoić potrzeby inwestycyjne i zapewnić rentowność. EKES przyjmuje do wiadomości wnioski z badania ACER oraz z komunikatu w sprawie rynków energii elektrycznej i gazu i popiera zamiar Komisji, by dokonać oceny rynku energii elektrycznej.

4.8.

Istotnym aspektem transformacji energetycznej będzie koordynacja i organizacja działań pomiędzy importerami, regionalnymi operatorami sieci, obywatelskimi przedsiębiorstwami energetycznymi, prosumentami i społecznościami energetycznymi korzystającymi z energii elektrycznej na miejscu, a także przedsiębiorstwami magazynującymi i dostawcami.

---

(1)  Do takiego wniosku doszło stowarzyszenie przemysłu elektroenergetycznego Eurelectric.

(2)  REPowerEU Plan COM(2022) 230 final.

(3)  Do takiego wniosku doszło stowarzyszenie przemysłu elektroenergetycznego Eurelectric.

(4)  Opinia EKES-u w sprawie cen energii (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 80).

(5)  A Decarbonised, Affordable and Democratic Energy System for Europe

[Zdekarbonizowany, przystępny cenowo i demokratyczny system energetyczny dla Europy]. https://www.epsu.org/sites/default/files/article/files/Going%20Public_EPSU-PSIRU%20Report%202019%20-%20EN.pdf.

(6)  Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przekształcenie unijnych ram fiskalnych na rzecz trwałej odbudowy i sprawiedliwej transformacji” (Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 11).

(7)  EBI 2006. Ex ante construction costs in the European road sector: a comparison of public-private partnerships and traditional public procurement [Koszty budowy ex ante w europejskim sektorze drogowym: porównanie partnerstw publiczno-prywatnych z tradycyjnymi zamówieniami publicznymi], sprawozdanie ekonomiczno-finansowe 2006/01, Blanc-Brude, F., Goldsmith, H., Välilä, T., https://www.eib.org/attachments/efs/efr_2006_v01_en.pdf.