1.Wprowadzenie

Przyspieszenie przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną jest zarówno pilną koniecznością, jak i ogromną szansą dla Europy.

Jest to główne wyzwanie naszych czasów. Niepowodzenie może zagrozić naszemu dobrobytowi. Sukces w tym względzie stworzyłby bezprecedensowe możliwości gospodarcze i nowe sposoby osiągania zamożności, dobrobytu i wzrostu 1 .

Unia Europejska jest dobrze przygotowana do poprowadzenia tego przejścia, któremu nowy impet i kierunek nadało porozumienie paryskie 2 . Europa zainicjowała globalne wysiłki na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu, była siłą napędową w dziedzinie opracowywania odnawialnych źródeł energii i jest światowym liderem w dziedzinie rozwiązań w zakresie efektywności energetycznej na potrzeby przemysłu, transportu i budynków. Przedsiębiorstwa europejskie zdobyły przewagę komparatywną na wielu światowych rynkach, na których rośnie konkurencja ze strony światowych rywali, a europejscy naukowcy i innowatorzy poszerzają granice wiedzy 3 .

Korzystając z tych solidnych fundamentów, Komisja przedstawia pakiet środków ustawodawczych określających przejrzyste ramy działania opartego na trzech nadrzędnych celach:

efektywność energetyczna przede wszystkim;

Europa jako światowy lider w dziedzinie odnawialnych źródeł energii;

zapewnienie konsumentom sprawiedliwych warunków.

Europa musi zwiększyć inwestycje w technologie w dziedzinie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii oraz w rozwój modeli biznesowych opartych na czystej energii, wykorzystując nowe możliwości i uwzględniając mocną pozycję konsumenta wynikającą z digitalizacji.

Jak określono w komunikacie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” 4 , innowacyjność jest jednym z kluczowych obszarów, w których konkretne działania można wzmocnić w perspektywie krótkoterminowej i przekierować, a synergie ulepszyć, aby wspierać zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje w Europie. Podstawowe inwestycje muszą pochodzić z sektora prywatnego. Unia Europejska jednak może i powinna odgrywać decydującą rolę. W niniejszym komunikacie przedstawiono kompleksową strategię dotyczącą trzech głównych środków politycznych, które UE może wdrożyć w celu zwiększenia inwestycji sektora prywatnego w innowacje w dziedzinie czystej energii.

UE może określić ambicje polityczne i stworzyć odpowiednie otoczenie biznesowe dzięki ukierunkowanym sygnałom, polityce, normom i przepisom. Chodzi o ustanowienie mocnych i spójnych środków zachęty w odniesieniu do inwestycji sektora prywatnego w badania, rozwój i wdrażanie czystych technologii energetycznych. W polityce i ramach regulacyjnych na poziomie UE należy priorytetowo traktować efektywność energetyczną, wyznaczyć wysoki poziom ambicji pod względem światowego przywództwa UE w dziedzinie odnawialnych źródeł energii oraz postrzegać system energetyczny przez pryzmat konsumentów.

UE może również wdrożyć ukierunkowane instrumenty finansowe, aby zmniejszyć ryzyko obciążające inwestycje sektora prywatnego w niesprawdzone, ale obiecujące czyste technologie energetyczne lub modele biznesowe związane z takimi technologiami. Chodzi tu o wykorzystywanie pożyczek ze środków publicznych, inwestycji kapitałowych i gwarancji finansowych w projektach, w przypadku których mało prawdopodobne jest uzyskanie pełnego finansowania z sektora prywatnego ze względu na niepewność rynkową, technologiczną lub naukową. Jak wynika z planu inwestycyjnego dla Europy 5 , dzięki tym instrumentom unijnym ryzyko dla sektora prywatnego zostaje ograniczone, co umożliwia dokonywanie przez ten sektor inwestycji, do których w przeciwnym razie by nie doszło.

UE może ukierunkować swoje finansowanie badań naukowych i innowacji, w szczególności za pośrednictwem programu „Horyzont 2020”, aby poszerzać granice nauki i wiedzy. Chodzi o finansowanie badań motywowanych ciekawością poznawczą, badań nastawionych na rozwiązywanie problemów oraz projektów demonstracyjnych w celu promowania i przyspieszania przechodzenia od etapu laboratoryjnego do produkcji udanych towarów i usług, która pozwala tworzyć miejsca pracy i generuje wzrost gospodarczy.

Oprócz tych trzech kategorii działań Unia odgrywa ważną rolę w angażowaniu się w inicjatywy międzynarodowe na rzecz innowacji w zakresie czystych technologii energetycznych oraz w umożliwianiu podejmowania skoordynowanych wysiłków z miastami, regionami i państwami członkowskimi.

Strategia ta bezpośrednio służy dwóm podstawowym priorytetom politycznym Unii Europejskiej: tworzeniu stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu – której głównym wynikiem jest ta strategia – oraz pobudzeniu zatrudnienia, wzrostu gospodarczego i inwestycji. Podstawą tej strategii są skoordynowane wysiłki służące promowaniu i rozwijaniu wspomagających technologii, usług, modeli biznesowych i innowacji społecznych, stąd strategia ta przyczynia się do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz zwiększa konkurencyjność przemysłu UE na rynkach światowych. Z tego względu strategia ta będzie również stanowiła poligon doświadczalny dla przyszłego podejścia horyzontalnego do wspierania innowacyjności i konkurencyjności w UE.

2.System energetyczny w okresie przejściowym

System energetyczny osiągnął punkt krytyczny. Odnawialne źródła energii są coraz bardziej konkurencyjne cenowo i mają coraz większy udział w produkcji energii elektrycznej. Wskaźniki energochłonności – mierzące zużycie energii w stosunku do wyniku gospodarczego – maleją, zwłaszcza w gospodarkach rozwiniętych. Sukcesy te są w dużym stopniu zasługą UE, choć wciąż wiele pozostaje do zrobienia. Przewodnia rola UE w przeciwdziałaniu zmianie klimatu sprawiła, że przemysł europejski stał się najbardziej energooszczędny na świecie i został światowym liderem innowacyjności oferującym nowe technologie, materiały i rozwiązania. Od samego początku w polityce klimatyczno-energetycznej UE stosowano plan całościowy, mający na celu koordynowanie inwestycji przez UE, państwa członkowskie i przemysł, jak również dostosowanie odpowiednich ram politycznych i regulacyjnych.

Dalsze postępy będą wymagały jeszcze większych wysiłków. Potrzebne są nowe rozwiązania w zakresie magazynowania energii oraz opracowanie szerszego wachlarza opłacalnych technologii w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. Konieczne jest również znacznie szybsze wprowadzanie istniejących technologii zapewniających efektywność energetyczną zasobów budynków, systemów transportowych i praktyk produkcyjnych. Niedawno uaktualniony strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych odgrywa w tym względzie ważną rolę 6 .

Zasadniczo przejście na gospodarkę niskoemisyjną, energooszczędną i odporną na zmianę klimatu będzie wymagało bardziej zdecentralizowanego, otwartego systemu przy udziale całego społeczeństwa. System energetyczny tradycyjnie charakteryzował się dominacją dużych przedsiębiorstw, dostawców zasiedziałych i dużych, scentralizowanych projektów technologicznych. W przyszłości jednak to konsument musi znajdować się w centrum systemu energetycznego: wymagając konkurencyjnych rozwiązań niskoemisyjnych; uczestnicząc w nim jako producent i kierownik zdecentralizowanych sieci energetycznych; działając jako inwestor za pośrednictwem zdecentralizowanych platform; oraz pobudzając do zmian dzięki innowacjom zorientowanym na użytkownika.

Bardziej oddolny i ukierunkowany na użytkownika system energetyczny jest czynnikiem napędzającym dalsze innowacje. Jednocześnie ta decentralizacja jest możliwa dzięki innym innowacjom, zwłaszcza digitalizacji podstawowych aspektów rynku energii i systemu transportowego. Dzisiaj, a w jeszcze większym stopniu w przyszłości digitalizacja oznacza mniejsze bariery dla wejścia na rynek. Oznacza to, że konsument, społeczność lokalna i małe przedsiębiorstwo typu start-up mogą uczestniczyć w rozwoju innowacji w dziedzinie energetyki, a nawet w nim przodować.

Promowanie innowacji niskoemisyjnych, projektów związanych z efektywnością energetyczną oraz odnawialnych źródeł energii wymaga systemu otwartych innowacji. Przedsiębiorstwa i przemysł coraz lepiej rozumieją, że złożoność dzisiejszego świata oznacza, że żaden pojedynczy podmiot nie może wypracować kompletnego rozwiązania. Ponadto najciekawsze innowacje tworzące rynek pojawiają się na styku różnych sektorów, dyscyplin i rodzajów podejścia 7 .

3.Sygnały polityczne i ramy regulacyjne

Innowacje w dziedzinie czystej energii wymagają dobrze funkcjonującego jednolitego rynku oraz silnej polityki konkurencji, która daje przedsiębiorstwom wchodzącym na rynek możliwość wprowadzania swoich innowacji na rynek na równi z podmiotami zasiedziałymi. Zakończenie tworzenia unii rynków kapitałowych 8 będzie oznaczało większe możliwości pod względem transgranicznych przepływów kapitału i większy nacisk na stabilne finansowanie z wykorzystaniem instrumentów takich jak zielone obligacje. Oznacza to większe możliwości finansowania innowacyjnych projektów w dziedzinie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Większy nacisk na otwarte innowacje i otwartą naukę doprowadzi do większych możliwości wprowadzania wyników badań na rynek, szczególnie w przypadku mniejszych przedsiębiorstw 9 .

Oprócz tych ogólnych warunków wstępnych dotyczących lepszego ekosystemu innowacji przyspieszenie innowacji w dziedzinie czystej energii będzie wymagało istotnych zmian w dotacjach w sektorze energetycznym oraz w przepisach dotyczących tego sektora.

Pozostałą, lecz wciąż znaczącą politykę korzystną dla ropy naftowej, węgla i innych bardziej emisyjnych paliw, w tym dotacje udzielane przez niektóre państwa członkowskie, należy postrzegać jako przeszkodę dla innowacji w dziedzinie czystej energii. Polityka ta maskuje prawdziwy koszt społeczny paliw kopalnych i sztucznie obniża ich ceny. Utrudnia to realizację innowacyjnych projektów w dziedzinie czystej energii, które w efekcie napotykają trudniejsze warunki rynkowe.

Polityka ta pozostaje w bezpośredniej sprzeczności z zobowiązaniami UE wynikającymi z porozumienia paryskiego oraz sformułowanymi w kontekście G–20 i G–7. W sprawozdaniu Komisji Ceny i koszty energii w Europie 10 , wydanym wraz z niniejszym komunikatem, stwierdza się, że w 2012 r. bezpośrednie roczne dotacje na paliwa kopalne wyniosły około 41,9 mld EUR, a uwzględniając ekologiczne efekty zewnętrzne, osiągnęły kwotę 300 mld EUR. W kontekście ograniczonych zasobów obciążenie fiskalne wynikające z tych dotacji oznacza, że mniej zasobów można potencjalnie poświęcić na finansowanie publiczne badań naukowych i innowacji w dziedzinie czystej energii. W Europie w 2014 r. finansowanie takie wyniosło 4,2 mld EUR w 28 państwach członkowskich UE. Instrumenty UE również wspierają innowacje w dziedzinie czystej energii, na przykład dzięki udostępnieniu 1,1 mld EUR z unijnego programu „Horyzont 2020”. Przekierowanie tylko ułamka z kwoty bezpośrednich dotacji do paliw kopalnych wynoszącej 41,9 mld EUR miałoby zatem duży wpływ.

Promowanie technologii w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych stanowi główne założenie roli UE jako światowego lidera pod względem przejścia na czystą technologię. Dyrektywa w sprawie struktury rynku energii elektrycznej 11 w połączeniu ze umocnionymi cenami dwutlenku węgla ma na celu stworzenie rynku odpowiedniego dla odnawialnych źródeł energii, co ograniczyłoby potrzebę stosowania systemów wsparcia specjalnego. Pozwoliłoby to stopniowo koncentrować wsparcie publiczne na mniej zaawansowanych technologiach w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych i uzupełniałoby wysiłki w zakresie badań naukowych i innowacji dzięki instrumentom wywoływania popytu rynkowego na te technologie.

Nadszedł czas zmian. Obecne niskie ceny ropy naftowej i gazu stanowią okazję do stopniowego wycofania dotacji na paliwa kopalne bez niekorzystnych skutków dla dobrobytu społecznego.

Według danych liczbowych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Międzynarodowej Agencji Energetycznej znaczny udział dotacji wynika z preferencyjnego traktowania podatkowego paliw kopalnych – kwestii, którą Komisja bada w kontekście szerszej refleksji nad opodatkowaniem energii w UE.

W komunikacie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” 12 Komisja przedstawiła szereg działań mających na celu przyczynienie się do przekierowania przepływów finansowych w kierunku przejścia na czystą energię, w tym środki mające zwiększyć przejrzystość w kwestii dotacji i ich wpływu na innowacyjność.

Stworzenie odpowiednich warunków rynkowych dla innowacji obejmuje wprowadzenie stabilnego, długotrwałego, przejrzystego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego. W maju 2015 r. Komisja przedstawiła zmieniony pakiet na rzecz lepszego stanowienia prawa 13 , uznając, że w każdym nowym wniosku ustawodawczym należy dokładnie rozważyć innowacyjność. Podkreślono to w niedawnych konkluzjach Rady, w których wspomniano o „zasadzie innowacji” 14 . Ponadto ogromne znaczenie mają również normy, a także wprowadzanie na rynek innowacyjnych 15 technologii energetycznych.

Regulacja może przyspieszyć pojawianie się innowacyjnych technologii niskoemisyjnych i podziałać jako impuls do większej konkurencyjności, ułatwiając powstawanie lepiej funkcjonujących, wystarczająco dużych rynków oraz sprzyjając większej pewności polityki. Wraz z niniejszym komunikatem Komisja przedstawia szeroki pakiet środków ustawodawczych i o charakterze nieustawodawczym w ramach unii energetycznej. Środki te będą tworzyć przejrzyste ramy wdrażania innowacji, które są niezbędne do osiągnięcia celu, jakim jest konkurencyjna gospodarka niskoemisyjna. Na przykład przeprojektowanie europejskiego rynku energii elektrycznej przyczyni się do wsparcia udziału odnawialnych źródeł energii w rynku, pozwoli na skuteczne zarządzanie popytem i odblokuje regionalnie zintegrowane rynki energii; dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 16 przyczyni się do stworzenia środków zachęty do rozwoju innowacji w celu uzyskania europejskich zasobów budynków składających się z budynków o niemal zerowym zużyciu energii oraz utworzenia okręgów plusenergetycznych do 2050 r.; a zmieniona dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii przyczyni się między innymi do wspierania rozwoju kolejnej generacji rozwiązań w dziedzinie odnawialnych źródeł energii w sektorach ogrzewania i chłodzenia, transportu i energii elektrycznej.

Istniejące wnioski Komisji dotyczące rewizji unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) 17 , rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego 18 , jak również wniosek dotyczący włączenia użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) 19 w ogólne wysiłki na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych także będą stymulować innowacje niskoemisyjne. Plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym 20 przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej i redukcji emisji poprzez lepsze wykorzystywanie surowców oraz recykling surowców wtórnych i odpadów. Odpowiednia rola biogospodarki zostanie przeanalizowana w nadchodzącym przeglądzie strategii dotyczącej biogospodarki oraz w jej ewentualnej aktualizacji. Dekarbonizacja transportu będzie stanowiła dodatkowy czynnik przyciągający innowacje. Najnowszy komunikat „Europejska strategia na rzecz mobilności niskoemisyjnej” 21 zawiera plan działania mający na celu ułatwienie przejścia na mobilność niskoemisyjną oraz zapewnienie nowych możliwości w zakresie innowacji, tworzenia miejsc pracy i zmniejszenia zależności energetycznej Europy.

Ponadto zamówienia publiczne mogą i powinny służyć jako kolejny potężny instrument tworzenia rynków na innowacyjne produkty. System normalizacji europejskiej może dodatkowo wspierać zielone zamówienia publiczne na innowacyjne produkty, pomagając organom publicznym w opracowywaniu wymaganych specyfikacji technicznych. Jak wspomniano w inicjatywie na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw scale-up 22 , w 2017 r. Komisja wprowadzi środki dotyczące zamówień UE między innymi w celu zachęcenia państw członkowskich do wyznaczania ambitnych celów w zakresie zakupu innowacyjnych produktów.

Sygnały polityczne i ramy regulacyjne – proponowane działania:

Podczas przeglądu wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014–2020 Komisja zbada również, w jaki sposób zasady te, wraz z zasadami pomocy państwa na inwestycje w badania i innowacje, umożliwiają państwom członkowskim stymulowanie innowacji w zakresie technologii i rozwiązań w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych.

W komunikacie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” Komisja przedstawiła szereg działań mających na celu przyczynienie się do przekierowania przepływów finansowych w kierunku przejścia na czystą energię, w tym środki mające zwiększyć przejrzystość w kwestii dotacji i ich wpływu na innowacyjność.

Przyszłe wnioski ustawodawcze istotne dla czystej energii i działania w dziedzinie klimatu, między innymi rewizja strategii dotyczących samochodów osobowych/vanów oraz samochodów ciężarowych, autobusów i autokarów po roku 2020 23 będą podlegały szczegółowej analizie ich skutków dla badań naukowych i innowacji.

Przyszłe roczne programy prac Unii w zakresie normalizacji europejskiej będą ukierunkowane na priorytety unii energetycznej, zwłaszcza dekarbonizację gospodarki i wsparcie na rzecz zielonych zamówień publicznych 24 .

Komisja zbada możliwości tworzenia bodźców do wprowadzania na rynek innowacyjnych rozwiązań w zakresie czystej energii poprzez zamówienia publiczne, w tym w kontekście rewizji dyrektywy w sprawie czystych ekologicznie pojazdów (dyrektywa 2009/33/WE), a także poprzez dalszy rozwój dobrowolnych kryteriów dotyczących zielonych zamówień publicznych.

4.Instrumenty finansowe służące zwiększeniu inwestycji sektora prywatnego

Aby zbudować konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną, Europa musi uruchomić znaczne środki inwestycyjne 25 . Szacuje się, że w 2014 r. inwestycje sektora prywatnego w priorytety unii energetycznej dotyczące badań naukowych i innowacji w UE osiągnęły kwotę 22,9 mld EUR. Chociaż liczba ta oznacza wzrost w porównaniu z latami ubiegłymi, tempo takiego wzrostu powinno być znacznie szybsze, jeżeli UE ma osiągnąć swoje cele.

UE dysponuje szeregiem różnych instrumentów finansowania i instrumentów finansowych na potrzeby wspierania innowacji niskoemisyjnych. Obejmują one cały łańcuch wartości innowacji – od badań i rozwoju po wdrażanie zaawansowanych technologii. Jak podkreślono w komunikacie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, w najbliższych latach niezbędne będzie promowanie dodatkowych inwestycji we wdrażanie zaawansowanych rozwiązań w dziedzinie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. W tym celu ważne jest wykorzystanie wsparcia publicznego, aby poprawić profil ryzyka kluczowych projektów, zapewnić lepszą widoczność oraz łatwiejszy i bardziej usprawniony dostęp do finansowania i możliwości łączenia instrumentów finansowania dla podmiotów realizujących projekty, zgodnie z działaniami horyzontalnymi już podjętymi w kontekście planu inwestycyjnego dla Europy. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych jest pod tym względem kluczowym instrumentem: już ponad 25 % jego obecnych inwestycji w ponad 40 projektach mobilizuje finansowanie w priorytetowych sektorach energetyki i środowiska oraz zasobooszczędności, co przekłada się na szacowaną kwotę uruchomionych inwestycji sięgającą 30 mld EUR. W kontekście powodzenia Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych 26 w pierwszym roku jego działania, Komisja zaproponowała przedłużenie okresu funkcjonowania tego funduszu do końca 2020 r. oraz wprowadzenie wymogu, w myśl którego co najmniej 40 % projektów w ramach segmentu infrastruktury i innowacji tego funduszu powinno przyczyniać się do działań w dziedzinie klimatu, energii i środowiska zgodnie z celami sformułowanymi podczas 21. konferencji ONZ w sprawie zmiany klimatu 27 . Ponadto instrumenty finansowe są również dostępne w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Państwa członkowskie i regiony już zaplanowały inwestycje w technologie niskoemisyjne (6 mld EUR) i innowacje (5 mld EUR) na lata 2014–2020.

W celu przyspieszenia innowacji w dziedzinie czystej energii konieczne jest jednak również wyjście poza wdrażanie zaawansowanych technologii i wykorzystywanie zasobów publicznych do wspierania przełomowych technologii, a także zmniejszenie luk w finansowaniu prywatnym na wcześniejszych etapach cyklu innowacji. Nowe inwestycje muszą być ukierunkowane na krytyczny etap zwiększania skali niskoemisyjnych, energooszczędnych rozwiązań, przenosząc je z etapu demonstracji na rynek. Etap ten zazwyczaj wymaga dużych inwestycji, ale pozostała niepewność w odniesieniu do kosztów, wyników i integracji rynkowej stwarza zbyt wysokie ryzyko dla inwestorów z sektora prywatnego.

Pierwsze w swoim rodzaju projekty demonstracyjne na skalę komercyjną niosą ze sobą szczególnie wysokie ryzyko dla sektora prywatnego. Na potrzeby tego typu projektów Komisja Europejska wspólnie z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) uruchomiła w zeszłym roku mechanizm dotyczący projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii 28 jako część instrumentu gwarancyjnego InnovFin w ramach programu „Horyzont 2020”. Instrument ten budzi duże zainteresowanie pożyczkami lub gwarancjami udzielonymi na zabezpieczenie pożyczki na pierwsze w swoim rodzaju technologie niskoemisyjne w dziedzinie odnawialnych źródeł energii oraz ogniw paliwowych i zastosowań wodoru.

Komisja dąży do zwiększania środków publicznych UE poprzez mobilizację inwestycji sektora prywatnego.We wniosku Komisji dotyczącym przeglądu unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji proponuje się Fundusz Innowacji jako następcę obecnego programu NER300.Szybkie wdrożenie Funduszu Innowacji powinno umożliwić wsparcie inwestycji w wysoce innowacyjne technologie niskoemisyjne na potrzeby sektorów energochłonnych, jak również na potrzeby energii ze źródeł odnawialnych oraz wychwytywania, składowania i utylizacji dwutlenku węgla. Wszystkie te działania będą wymagały ścisłego powiązania z innymi instrumentami UE, w szczególności z mechanizmem InnovFin dotyczącym projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii, z Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych oraz z europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi. Przyszły Fundusz Innowacji w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji powinien wspierać inwestycje w innowacje niskoemisyjne w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych, wychwytywania, składowania i utylizacji dwutlenku węgla oraz w sektorach energochłonnych. Komisja zaproponowała również umożliwienie uruchomienia Funduszu Innowacji przed 2021 r.

Komisja i Europejski Bank Inwestycyjny utworzą program ekologicznego transportu służący wspieraniu wdrażania alternatywnych rozwiązań energetycznych w transporcie. Produkty finansowe i usługi doradcze EBI zostaną udostępnione podmiotom publicznym i prywatnym. Projekty mogą również kwalifikować się do wsparcia w ramach instrumentu „Łącząc Europę” lub gwarancji w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych.

Aby osiągnąć efekt skali i zmaksymalizować oddziaływanie Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych i innych instrumentów finansowych, konieczna jest duża seria projektów innowacyjnych, które osiągają gotowość inwestycyjną i rynkową. W ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych Komisja utworzyła Europejski portal projektów inwestycyjnych 29 , którego celem jest budowanie pomostów między promotorami projektów z UE a inwestorami z całego świata. Portal ten zapewnia widoczność promotorom projektów poszukującym potencjalnych inwestorów oraz daje dostęp do przejrzystej serii rentownych projektów w Unii Europejskiej, a także zapewnia podmiotom realizującym projekty i promotorom projektów łatwy dostęp do inwestorów.

Ponadto partnerstwa publiczno-prywatne w dziedzinie badań, takie jak: wspólne inicjatywy technologiczne w zakresie ogniw paliwowych i technologii wodorowych, „Czyste niebo”, SESAR, Shift2Rail oraz inicjatywa na rzecz bioprzemysłu, a także kontraktowe partnerstwa publiczno-prywatne, np. w dziedzinie pojazdów ekologicznych oraz zrównoważonego przemysłu przetwórczego dzięki efektywnemu gospodarowaniu zasobami i efektywności energetycznej, stanowią ważne źródło nowych inwestycji, wynikających z badań i rozwoju współfinansowanych z sektorem przemysłu, oraz zapewniają sekwencję projektów. Innym kluczowym źródłem nowych inwestycji w dziedzinie czystej energii oraz późniejszych wniosków dotyczących projektów gotowych do uzyskania finansowania z UE będą wspólnoty wiedzy i innowacji, w szczególności WWiI InnoEnergy oraz WWiI Climate. Wspólnoty wiedzy i innowacji walnie przyczyniają się do łączenia europejskich źródeł finansowania badań i rozwoju, takich jak program „Horyzont 2020” oraz europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne 30 , ze środkami partnerów prywatnych oraz łączą działania regionalne i lokalne z przedsiębiorstwami, w tym przedsiębiorstwami typu start-up oraz małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Ich prace zostaną rozszerzone o usługi doradcze w zakresie dostępu do kapitału, pomoc techniczną lub propozycje modeli biznesowych.

Instrumenty finansowe służące zwiększeniu inwestycji sektora prywatnego – proponowane działania

Komisja Europejska czyni starania zmierzające do co najmniej podwojenia budżetu programu nowych projektów demonstracyjnych InnovFin w dziedzinie energii, jak również rozszerzenia jego zakresu przy użyciu środków finansowych przekierowanych z różnych źródeł, w tym programu „Horyzont 2020”, Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych i innych instrumentów. Rozwijane są synergie z innymi instrumentami w celu uzyskania kompleksowego mechanizmu doradczego, aby pomóc potencjalnym inwestorom i podmiotom realizującym projekty w zorientowaniu się w różnych dostępnych instrumentach.

Komisja i Europejski Bank Inwestycyjny utworzą program ekologicznego transportu służący wspieraniu wdrażania alternatywnych rozwiązań energetycznych w transporcie. Aby doprowadzić do powstania serii projektów promowane będą ukierunkowane inicjatywy współpracy, takie jak nowa inicjatywa na rzecz wprowadzania czystych ekologicznie (napędzanych paliwami alternatywnymi) autobusów.

Komisja za pośrednictwem Europejskiego portalu projektów inwestycyjnych i innych kanałów zainteresuje inwestorów z właściwych partnerstw publiczno-prywatnych wspieranych w ramach programu „Horyzont 2020” oraz wspólnot wiedzy i innowacji InnoEnergy i Climate Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii serią innowacyjnych projektów.

5.Finansowanie działalności naukowej w dziedzinie energii i technologii energetycznych oraz upowszechnianie związanych z nimi osiągnięć na rynku

Unia Europejska jest jednym ze światowych liderów i największych publicznych sponsorów badań naukowych i innowacji w dziedzinie czystej energii. W ramach programu „Horyzont 2020” przeznaczono 5,7 mld EUR na wyzwanie społeczne dotyczące „bezpiecznej, czystej i efektywnej energii”. W połączeniu z innymi obszarami programu „Horyzont 2020” wysokość finansowania w obszarze energii przeznaczonego na badania naukowe i innowacje w dziedzinie czystej energii wynosi ponad 10 mld EUR.

Kwotę tę uzupełniają znaczne inwestycje z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w tym dokonywane za pośrednictwem strategii inteligentnej specjalizacji 31 . Dzięki udziałowi przemysłu, badaczy i organów publicznych strategie inteligentnej specjalizacji służą skoncentrowaniu wsparcia finansowego państw członkowskich na obszarach o dużym potencjale wzrostu, takich jak energia niskoemisyjna.

W tym kontekście poszerzanie granic nauki i wiedzy jest koniecznym warunkiem zapewnienia jakości i oddziaływania przyszłych europejskich inwestycji na rzecz gospodarki niskoemisyjnej. Kwestii tej dotyczą różne elementy programu „Horyzont 2020”:

Badania podstawowe: w ramach programu „Horyzont 2020” przełomowe badania podstawowe nadal będą finansowane za pośrednictwem Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) 32 , która w swoich zaproszeniach do składania wniosków przyjmuje podejście oddolne. Od 2007 r. Europejska Rada ds. Badań Naukowych przyznała 248 dotacji na projekty badawcze w obszarze energii, przy czym wysokość finansowania UE wyniosła około 500 mln EUR.

Innowacje tworzące rynek: Komisja rozważy utworzenie Europejskiej Rady ds. Innowacji 33 jako nowego środka wprowadzonego na pozostały okres trwania programu „Horyzont 2020”, aby wnieść wkład w tworzenie przełomowych innowacji, które mogą zdobywać i tworzyć nowe rynki. Kładąc szczególny nacisk na przedsiębiorstwa typu start-up oraz małe i średnie przedsiębiorstwa, ta potencjalna Europejska Rada ds. Innowacji stanowiłaby uzupełnienie proponowanej inicjatywy na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw scale-up 34 . Celem jest zwiększenie prawdopodobieństwa wychwycenia, wsparcia i rozwinięcia najbardziej interesujących przykładów tworzących rynek radykalnych innowacji w Europie w sposób oddolny i interdyscyplinarny – w tym na styku energii, transportu i technologii cyfrowych. Pierwszy zbiór środków zostanie wprowadzony w 2017 r. w ramach programu „Horyzont 2020”, przy czym Komisja będzie dążyła do wzmocnienia tego podejścia w przyszłych programach.

Badania naukowe i innowacje nastawione na rozwiązywanie problemów: Komisja zbada nowe rodzaje podejścia inspirowane najlepszymi międzynarodowymi praktykami. Obejmuje to rodzaje podejścia, które łączą w sobie kierunkowy, zadaniowy sposób identyfikowania i wybierania projektów o dużym potencjalnym oddziaływaniu, bezpośredni udział w bieżącym zarządzaniu projektem oraz różne formy ukierunkowanej pomocy dostosowanej do indywidualnych potrzeb, a także uprawnienia do restrukturyzacji lub wstrzymania finansowania w przypadku nieosiągnięcia uzgodnionych kluczowych etapów (na przykładzie programu Catapult w Zjednoczonym Królestwie lub Advanced Research Projects Agency-Energy w Stanach Zjednoczonych).

Nagrody motywacyjne: Komisja będzie stosowała nagrody motywacyjne jako oddolny instrument uzyskiwania przełomowych innowacji, zapewniający uczestnikom konkursów pełną swobodę w opracowywaniu najskuteczniejszych rozwiązań. Wynika to z dotychczasowych doświadczeń zdobytych w ramach programu „Horyzont 2020” (8,25 mln EUR aktualnie przeznaczone na pięć nagród w dziedzinie czystej energii).

Poza położeniem nacisku na badania naukowe i innowacje w dziedzinie czystej energii, realizacja działań przedstawionych w niniejszym komunikacie będzie wymagała zaangażowania w innych obszarach:

Badania nad klimatem: w ramach programu „Horyzont 2020” wspierane są badania, których wyniki zostaną wykorzystane w przyszłym sprawozdaniu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu w 2018 r. W sprawozdaniu tym przedstawione zostaną wyniki badań dotyczących scenariusza globalnego ocieplenia o 1,5 °C i niewątpliwie spowoduje ono, UE w większym stopniu skoncentruje się na dalszych działaniach w tym kierunku. W tym kontekście europejska inicjatywa dotycząca sposobów dekarbonizacji, kierowana przez panel wysokiego szczebla, przyczyni się do opracowania w ramach programu „Horyzont 2020” rozwiązań naukowych umożliwiających identyfikowanie wykonalnych i wiarygodnych sposobów dekarbonizacji zgodnych z porozumieniem paryskim.

Badania kosmiczne: w ramach programu „Horyzont 2020” wspierane są badania mające na celu zapewnienie Europie możliwości globalnego monitorowania antropogenicznych emisji dwutlenku węgla.

Badania w dziedzinie transportu: w ramach programu „Horyzont 2020” wspierana jest dekarbonizacja systemu transportowego w wyniku zwiększania efektywności energetycznej pojazdów, doskonalenia technologii elektromobilności i budowy akumulatorów, przechodzenia na rozwiązania w zakresie mobilności bardziej przyjazne dla środowiska, a także wspierania digitalizacji w celu zwiększenia wydajności transportu i mobilności. Działania będą służyły promowaniu powstawania nowych modeli biznesowych oraz norm i przepisów sprzyjających innowacjom, szczególnie na obszarach miejskich. Badania naukowe i innowacje uzupełnią realizowany środek z zakresu polityki na rzecz wspierania wprowadzania zaawansowanych technologii innowacyjnych, takich jak bezemisyjny transport publiczny lub inteligentne systemy transportowe.

Nauki społeczne i humanistyczne: aby pogłębić zrozumienie czynników behawioralnych lub innych warunków społeczno-ekonomicznych związanych ze społeczną akceptacją polityki klimatyczno-energetycznej – lub sprzeciwem wobec niej – Komisja wprowadza nową platformę badań w dziedzinie energii. Skupiając specjalistów z dziedzin nauk społecznych i humanistycznych, jak również z bardziej technicznych dziedzin, zajmujących się energią i docierając do wszystkich regionów Europy platforma ta zapewni tak potrzebne ożywienie w obszarze prac interdyscyplinarnych i międzysektorowych. Będzie ona działała na rzecz lepszego wykorzystywania ogromnego potencjału innowacji społecznych w dziedzinie energii, a także przezwyciężenia istniejących barier społecznych, aby przedstawiać osobom odpowiedzialnym za wyznaczanie kierunków polityki w Europie sugestie służące osiąganiu celów unii energetycznej.

Przykłady europejskich projektów innowacji w dziedzinie czystej energii wspartych w ramach programu „Horyzont 2020”:

1. W ramach mechanizmu InnovFin dotyczącego projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii udzielono pożyczki w wysokości 10 mln EUR na pierwszy w swoim rodzaju pełnowymiarowy projekt demonstracyjny dotyczący koncepcji WaveRoller opracowanej przez fińskie przedsiębiorstwo AW-Energy. Projekt ten ma na celu zlikwidowanie luki między etapem demonstracyjnym a komercyjnym zastosowaniem przekształcania energii fal na energię elektryczną, które to rozwiązanie wykazuje duży potencjał na rynku globalnym.

2. Europejski Bank Inwestycyjny udzielił przedsiębiorstwu Heliatek z Niemiec kredytu quasi-kapitałowego w wysokości 20 mln EUR w ramach mechanizmu InnovFin do celów finansowania wzrostu spółek o średniej kapitalizacji. Przedsiębiorstwo to wynalazło i opatentowało unikalną technologię produkcji błon fotowoltaicznych wytwarzających energię (Heliafilm®) z wykorzystaniem organicznych ogniw fotowoltaicznych, które można zintegrować ze szkłem lub elementami fasady lub stosować na dachach.

3. W ramach programu „Horyzont 2020” przyznano 6 mln EUR na projekt ELIPTIC (dotyczący elektryfikacji transportu publicznego w miastach) na potrzeby zbadania sposobów elektryfikacji miejskich systemów transportu publicznego dzięki optymalizacji wykorzystania istniejącej infrastruktury miast europejskich, aby transport publiczny stał się podstawą elektromobilności, prowadząc tym samym do ograniczenia zużycia paliw kopalnych i poprawy jakości powietrza.

Aby Europa stała się liderem w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, kluczowymi wąskimi gardłami, które należy wyeliminować, są włączenie odnawialnych źródeł energii do systemu energetycznego oraz opracowanie zaawansowanych rozwiązań w zakresie magazynowania, aby zapewnić stabilną dostawę energii na potrzeby gospodarstw domowych i przemysłu. Ponadto, aby zrobić ważny krok w kierunku wdrożenia zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim”, należy zająć się dekarbonizacją zasobów budynków UE, ponieważ odpowiadają one za 40 % końcowego zapotrzebowania na energię w UE. Poza tym system transportowy posiada ogromny potencjał ograniczenia emisji dwutlenku węgla, ale w tym celu konieczne są rozwiązania w zakresie magazynowania i innowacji cyfrowych, aby zapewnić wsparcie na potrzeby usług w dziedzinie transportu i inteligentnej mobilności.

Definitywne ustalenie priorytetów może przyczynić się do powstania trwałego oddziaływania oraz do wykorzystania możliwości obniżenia emisji dwutlenku węgla, zwiększenia konkurencyjności przemysłu i wykorzystania możliwości wywozu. Wymaga to skupienia się na tych innowacjach, które umożliwiają większy udział w rynku technologii w dziedzinie odnawialnych źródeł energii i większe oszczędności energii oraz mają bezpośrednie znaczenie dla obywateli, umożliwiając im uczestniczenie w transformacji energetyki lub sprawiając, że w wyniku takiej transformacji cena energii będzie bardziej przystępna. Opierając się na postępach już osiągniętych w ramach zintegrowanego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych, Komisja zamierza w większym stopniu skoncentrować przyszłe finansowanie dostępne w ramach programu „Horyzont 2020” na czterech połączonych priorytetach strategicznych, w których kluczowym czynnikiem jest digitalizacja:

1) Dekarbonizacja zasobów budynków w UE do 2050 r.: od budynków o niemal zerowym zużyciu energii po okręgi plusenergetyczne: jak wskazała Komisja w europejskiej inicjatywie w zakresie budynków 35 , budynki stanowią zasadniczą część przejścia w Europie na czystą energię. Chociaż UE jest już światowym liderem pod względem systemów innowacji w odniesieniu do budynków, badania naukowe i innowacje w tej dziedzinie muszą pozostać priorytetem, aby dalej rozszerzać tę czołową rolę UE w przyszłości. Zasoby budynków w UE mają całkowitą powierzchnię użytkową wynoszącą około 25 mld m² 36 . Budynki zużywają 40 % końcowego zapotrzebowania na energię w UE, tj. więcej niż jakikolwiek inny sektor. Budynki mają jednak również duży potencjał pod względem oszczędności energii, a po remoncie i modernizacji (z uwzględnieniem energii wbudowanej) mogą pomóc w wytwarzaniu dodatkowej energii ze źródeł odnawialnych lub zapewniać kluczową zdolność magazynowania energii.

2) Wzmacnianie przywództwa UE w dziedzinie odnawialnych źródeł energii: aby odnawialne źródła energii stały się dominującym źródłem produkcji energii pierwotnej i produkcji energii elektrycznej, konieczna jest dalsza integracja systemu oraz opracowanie nowej generacji technologii w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, w tym technologii potencjalnie przełomowych 37 . Jest to również zasadniczy warunek transformacji sektorów wysokoemisyjnych, takich jak transport, w których potrzebne są silne środki zachęty do innowacji w dziedzinie alternatywnych form energii (np. energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, zaawansowanych biopaliw i innych paliw syntetycznych powstałych w wyniku wykorzystania dwutlenku węgla i innych ponownie wykorzystanych gazów cieplarnianych). Obejmuje to szczególne wsparcie ukierunkowanych badań naukowych i innowacji w ścisłej współpracy z sektorem przemysłu, tak aby Europa mogła utrzymać swoją pozycję światowego lidera w zakresie technologii w dziedzinie odnawialnych źródeł energii.

3) Opracowywanie przystępnych cenowo i zintegrowanych rozwiązań w zakresie magazynowania energii: aby ułatwić i umożliwić przejście na niskoemisyjny system energetyczny (w tym w sektorze transportu) opierający się głównie na odnawialnych źródłach energii, UE musi przyspieszyć pełną integrację urządzeń magazynujących (chemicznych, elektrochemicznych, elektrycznych, mechanicznych i termicznych) z systemem energetycznym na poziomie gospodarstw domowych, komercyjnej i sieci 38 .

4) Elektromobilność i bardziej zintegrowany system transportu miejskiego: szybki rozwój i wdrażanie nowej generacji pojazdów elektrycznych z wykorzystaniem zaawansowanych konstrukcji akumulatorów oraz nowych mechanizmów napędowych, innowacyjna infrastruktura ładowania oraz powiązane modele biznesowe i usługi to kluczowe elementy przyszłej niskoemisyjnej mobilności wraz z bardziej zintegrowanym systemem transportu miejskiego wykorzystującym nowe technologie cyfrowe i europejskie globalne systemy nawigacji satelitarnej w celu zwiększenia efektywności energetycznej 39 ..

Wpływ programu „Horyzont 2020” w ramach tych czterech połączonych priorytetów strategicznych ulegnie dalszym zwiększeniu dzięki synergiom z powiązanymi inwestycjami z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

Finansowanie działalności naukowej w dziedzinie energii i technologii energetycznych oraz upowszechnianie związanych z nimi osiągnięć na rynku – proponowane działania

Aby osiągnąć cel, jakim jest uczynienie z UE światowego lidera w dziedzinie rozwiązań w zakresie czystej energii, finansowanie z budżetu UE musi koncentrować się na innowacjach radykalnych, innowacjach stopniowych oraz na szeregu ukierunkowanych projektów o dużym oddziaływaniu. Aby osiągnąć ten ambitny cel:

Komisja poszuka sposobów wzmocnienia istniejącego podejścia oddolnego do innowacji w ramach programu „Horyzont 2020” oraz zbada inne mechanizmy, w tym potencjalną Europejską Radę ds. Innowacji. Umożliwi to lepsze wspieranie potencjalnie radykalnych technologii, innowacji i modeli biznesowych, w tym przełomowych innowacji w dziedzinie gospodarki niskoemisyjnej, które nie są przewidziane w strategicznym finansowaniu zadaniowym;

Komisja zamierza przeznaczyć ponad 2 mld EUR z programu prac „Horyzont 2020” na lata 2018–2020 na wsparcie projektów dotyczących badań naukowych i innowacji w czterech obszarach priorytetowych: 1) dekarbonizacja zasobów budynków w UE do 2050 r.: od budynków o niemal zerowym zużyciu energii po okręgi plusenergetyczne; 2) wzmacnianie przywództwa UE w dziedzinie odnawialnych źródeł energii (OZE); 3) opracowywanie przystępnych cenowo i zintegrowanych rozwiązań w zakresie magazynowania energii; oraz 4) elektromobilność i bardziej zintegrowany system transportu miejskiego. Stanowi to wzrost budżetu o 35 % w ujęciu rocznym w stosunku do poziomów z lat 2014–2015 w tych czterech obszarach;

Komisja wzmocni wsparcie zapewniane z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych dzięki tematycznym platformom inteligentnej specjalizacji, w szczególności dotyczącym energii i modernizacji przemysłu, stanowiącym punkt wyjścia dla klastrów innowacji regionalnych i przemysłowych do prowadzenia prac nad konkretnymi projektami inwestycyjnymi w takich obszarach, jak: technologie cyfrowe, kluczowe technologie prorozwojowe oraz efektywność energetyczna. Nacisk w dalszym ciągu będzie kładziony na wspomniane cztery obszary priorytetowe poprzez mobilizowanie podmiotów publicznych i prywatnych w synergii z innymi instrumentami i systemami finansowania UE;

w kontekście istniejących zasad i instrumentów finansowania w ramach programu „Horyzont 2020” Komisja ustanowi program pilotażowy łączący w sobie kierunkowy, zadaniowy sposób identyfikowania i wybierania projektów o dużym potencjalnym oddziaływaniu, bezpośredni udział w bieżącym zarządzaniu projektem oraz różnych formach ukierunkowanej pomocy dostosowanej do indywidualnych potrzeb, a także uprawnienia do restrukturyzacji lub wstrzymania finansowania w przypadku nieosiągnięcia uzgodnionych kluczowych etapów. W programie tym nacisk będzie położony na szybkie osiągnięcie oddziaływania oraz znaczenia rynkowego;

Komisja zamierza ustanowić przewodnią nagrodę motywacyjną za innowacje w dziedzinie energii, wynoszącą od 5 do 10 mln EUR, aby nagradzać za przełomowe innowacje, na przykład w jednym z poniższych obszarów: 1) sztuczna fotosynteza; 2) projektowanie i budowa niedrogich budynków o niemal zerowym zużyciu energii; 3) wspólnotowy system handlu energią; lub 4) innowacje społeczne w sektorze energii lub transportu na poziomie miasta.

6.Wykorzystywanie globalnej roli Europy

Zgodnie z priorytetem Komisji, jakim jest umocnienie swojej pozycji jako podmiotu światowego, Europa powinna uzyskiwać większą wartość ze swojej roli światowego lidera w dziedzinie klimatu i pioniera rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych, aby zapewnić jej pozostawanie w centrum globalnego łańcucha wartości z jednoczesną korzyścią dla europejskiego przemysłu wytwórczego i światowego wywozu. Finansowanie działań w związku ze zmianą klimatu oraz realizacja zobowiązań krajowych stanowią bodziec dla globalnej współpracy technologicznej oraz do stwarzania możliwości rynkowych dla przedsiębiorstw europejskich. W porozumieniu paryskim podkreślono znaczenie badań naukowych i innowacji, w szczególności we współpracy z gospodarkami rozwijającymi się i wschodzącymi, na podstawie obserwacji systemowej.

Rosnące światowe potrzeby energetyczne, szczególnie na rynkach wschodzących, stwarzają znaczne możliwości wywozu dla przedsiębiorstw europejskich w celu dostarczania technologii niskoemisyjnych, w tym w stosownych przypadkach innowacji „oszczędnych”, które są dostosowane do warunków lokalnych. Nowe partnerstwa strategiczne, zwłaszcza z gospodarkami wschodzącymi, są niezbędne do stymulowania innowacji i tworzenia rynków.

Ścisła współpraca z partnerami międzynarodowymi ma dużą wartość strategiczną. Fakt ten uwydatniła decyzja Komisji Europejskiej o przyłączeniu się w 2016 r. w imieniu UE do inicjatywy „Mission Innovation” 40 , którą podjęto podczas 21. konferencji ONZ w sprawie zmiany klimatu. Obecnie do inicjatywy tej należą 22 państwa (z czego osiem jest państwami członkowskimi UE) oraz UE. Zobowiązały się one do podwojenia swojego finansowania publicznego na badania nad czystą energią w ciągu pięciu lat. Inicjatywa „Mission Innovation” pomoże odwrócić tendencję spadkową poziomu wydatków publicznych na badania nad czystą energią, który nadal znajduje się poniżej swojej wcześniejszej szczytowej wartości 41 oraz jest znacznie niższy od poziomu wymaganego do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego. Ponadto inicjatywa ta umożliwi zgranie ukierunkowania wydatków publicznych z wydatkami dużych inwestorów prywatnych, na przykład dzięki współdziałaniu z Przełomową Koalicją Energetyczną (ang. Breakthrough Energy Coalition) 42 . UE będzie odgrywała główną rolę w inicjatywie „Mission Innovation” i skupi się w szczególności na osiągnięciu synergii z Breakthrough Energy Coalition. Członkowie inicjatywy „Mission Innovation” zidentyfikowali siedem wyzwań w zakresie innowacji, które mają decydujące znaczenie dla osiągnięcia społeczeństwa niskoemisyjnego. UE będzie kierować pracami nad wyzwaniem w zakresie innowacji dotyczącym przekształcania energii słonecznej, aby opracować nadające się do magazynowania paliwa słoneczne, a także pracami nad wyzwaniem w zakresie innowacji dotyczącym przystępnego cenowo ogrzewania i chłodzenia budynków. UE będzie aktywnie uczestniczyła w pracach przy innych wyzwaniach w zakresie innowacji w ścisłej współpracy z pozostałymi członkami inicjatywy „Mission Innovation”.

Dzięki międzynarodowemu zasięgowi, wzmacnianiu strategicznego partnerstwa w zakresie badań oraz wymianie wiedzy, w tym wiedzy eksperckiej, technologii i wykwalifikowanego personelu z kluczowymi państwami, Komisja Europejska będzie nadal wspierała kraje rozwijające się i wschodzące w transformacji ich sektora energetycznego, przyczyniając się w ten sposób do wdrażania celów zrównoważonego rozwoju (w szczególności celu nr 7, który dotyczy czystej energii po przystępnej cenie, oraz celu nr 13, który dotyczy działania w dziedzinie klimatu). W szczególności niedawno przyjęty wniosek dotyczący Europejskiego Planu Inwestycji Zewnętrznych i Europejskiego Funduszu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 43 ma przyciągnąć inwestycje sektora prywatnego do państw afrykańskich, co może mieć decydujące znaczenie dla rozwoju niskoemisyjnej infrastruktury energetycznej i wspierania innowacyjnych rozwiązań w energetyce. Działania te będą ściśle powiązane z międzynarodową współpracą europejską w dziedzinie klimatu, handlu i rozwoju. Podobnie UE wykorzysta swoje instrumenty polityki handlowej i związaną z nimi pomoc techniczną, by zachęcać państwa trzecie do przyjmowania rozwiązań neutralnych dla klimatu.

Komisja Europejska aktywnie działa na kilku frontach, dążąc do zapewnienia, aby europejskie badania naukowe i innowacje były „otwarte na świat” 44 . Zgodnie z tym podejściem w programie „Horyzont 2020” dąży się do tego, by badacze i innowatorzy z krajów rozwijających się współpracowali z badaczami i innowatorami europejskimi nad rozwijaniem tych niskoemisyjnych technologii i rozwiązań energetycznych, które najlepiej odpowiadają warunkom lokalnym. Zwiększy to możliwości rynkowe dla przedsiębiorstw z UE i wspomoże unijny wywóz, jak również wzmocni zdolności krajów rozwijających się i przyniesie korzyści wynikające z międzynarodowej współpracy naukowej przy wprowadzaniu nowych technologii na rynek.

Europejska Sieć Przedsiębiorczości utworzona w 2008 r., by pomagać małym i średnim przedsiębiorstwom w jak najlepszym wykorzystaniu możliwości rynkowych w UE i poza nią, powinna również zapewniać dalsze wsparcie w rozszerzonym zakresie przedsiębiorstwom unijnym opracowującym innowacyjne rozwiązania w dziedzinie czystej energii.

Wykorzystywanie globalnej roli Europy – proponowane działania:

Komisja będzie współpracowała z państwami członkowskimi w taki sposób, aby Unia Europejska odgrywała najważniejszą rolę w ramach globalnej inicjatywy „Mission Innovation”. Będzie kierowała pracami nad wyzwaniem w zakresie innowacji dotyczącym przetwarzania energii słonecznej, aby opracować nadające się do magazynowania paliwa słoneczne, a także pracami nad wyzwaniem w zakresie innowacji dotyczącym przystępnego cenowo ogrzewania i chłodzenia budynków, jak również będzie aktywnie uczestniczyć w pracach nad innymi wyzwaniami w zakresie innowacji. Komisja skupi się na realizowaniu synergii z sektorem prywatnym, w tym z Breakthrough Energy Coalition.

Komisja będzie współpracowała z państwami członkowskimi w celu uruchomienia w krajach rozwijających się jednego lub dwóch wspólnych programów wdrażania dotyczących efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii, przy czym ukierunkuje działania na Afrykę jako partnera uprzywilejowanego z uwagi na szczyt UE–Afryka w 2017 r. Takie programy będą łączyły badania naukowe i innowacje z budowaniem zdolności w państwie przyjmującym, ponieważ oba te elementy są niezbędne dla osiągnięcia sukcesu w praktyce. Wkład finansowy UE będzie składał się z wkładów pochodzących w stosownych przypadkach z programu „Horyzont 2020” lub programów współpracy na rzecz rozwoju. Inicjatywa ta zostanie w razie konieczności uzupełniona pomocą techniczną.

Europejska Sieć Przedsiębiorczości zostanie rozszerzona na dodatkowe rynki państw trzecich, aby ułatwić małym i średnim przedsiębiorstwom współpracę biznesową, transfer technologii, transfer wiedzy oraz współpracę przy projektach badawczych, przy czym najważniejszymi sektorami będą środowisko, energia ze źródeł odnawialnych i zrównoważone budownictwo.

7.Kluczowe podmioty w transformacji sektora energetycznego

Aby uzyskać trwałe oddziaływanie i zapewnić wykorzystywanie innowacyjnych rozwiązań, które będą wspierane przez Komisję w ramach niniejszej strategii, kluczową rolę odgrywają obywatele, miasta, regiony i państwa członkowskie.

Obywatele są kluczem do udanego wprowadzania niskoemisyjnych innowacyjnych rozwiązań – od inteligentnych liczników w swoich domach po duże farmy wiatrowe. Znajdowanie nowych, lepszych sposobów angażowania obywateli Europy w przejście na gospodarkę niskoemisyjną oraz dopuszczenie do głosu istniejącego dużego poparcia publicznego ma decydujące znaczenie. Bardziej zaangażowani obywatele ponoszą większą odpowiedzialność za bezpieczeństwo energetyczne własne i UE oraz pomagają opracować nowe i oryginalne modele biznesowe.

Regiony i obszary miejskie najlepiej nadają się do testowania i wdrażania zintegrowanych innowacyjnych rozwiązań mających bezpośredni związek z obywatelami. W kontekście wsparcia specjalnego na rzecz regionów i miast w ramach polityki regionalnej UE, programu rozwoju miast w Unii Europejskiej oraz obecnie w ramach nowego światowego programu dotyczącego miast przyjętego podczas konferencji Habitat III, globalnego Porozumienia Burmistrzów 45 , europejskiego partnerstwa innowacyjnego „inteligentne miasta” oraz sieci CIVITAS 46 europejskie miasta, miasteczka i regiony przyczyniły się walnie do promowania odpowiedzialności za transformację sektora energetycznego oraz do oddolnego popierania innowacji związanych z klimatem i energią. Ponadto sieci dzielnic, miast i regionów mogą przyczyniać się do wymiany najlepszych praktyk oraz mobilizowania zasobów i inwestycji. W tym względzie wsparcie zapewniane poprzez platformy inteligentnych specjalizacji i program „Horyzont 2020” na rzecz inteligentnych i zrównoważonych miast musi zostać rozszerzone, żeby uwzględniało aspekty miejskie sprzyjające włączeniu społecznemu, tak aby w dalszym stopniu rozwijać osiągnięte wyniki. Inicjatywy takie jak: obszar docelowy „inteligentne i zrównoważone miasta” w ramach programu „Horyzont 2020”, inicjatywa w zakresie wspólnego planowania „Europa zurbanizowana” innowacyjne działania miejskie 47 , jak również partnerstwo „inteligentne miasta” należy systematycznie usprawniać i rozwijać, aby stymulować dalszy rozwój i wykorzystywanie niskoemisyjnych, energooszczędnych rozwiązań we wszystkich sektorach społeczeństwa miejskiego. Dla osiągnięcia tego celu zasadnicze znaczenie mają lepsze pomiary i wymiana danych, jak również opracowywanie bardziej interoperacyjnych systemów i związanych z nimi gwarancji bezpieczeństwa danych i ochrony prywatności.

Dzięki swoim ustalonym ekosystemom miejskim powiązanym z innowacjami („inteligentne miasta”), platformom inwestycyjnym służącym agregowaniu małych projektów związanych z efektywnością energetyczną lub odnawialnymi źródłami energii oraz działaniu na rzecz bardziej przyjaznych dla środowiska rozwiązań w transporcie miejskim miasta są niezbędne, jeżeli chodzi o wspieranie innowacji w dziedzinie czystej energii, które są promowane w ramach działań przedstawionych w niniejszym komunikacie.

Oprócz miast i regionów państwa członkowskie mają zasadnicze znaczenie dla postępów w transformacji sektora energetycznego. Istnieją różne mechanizmy koordynowania działań UE w zakresie badań naukowych i innowacji związanych z energią z analogicznymi działaniami jej państw członkowskich lub lepszego dostosowania wsparcia sektora publicznego do wsparcia ze strony sektora prywatnego. Istnieją jednak możliwości uzyskania większej efektywności i większych synergii.

Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych, który obejmuje 28 państw członkowskich i cztery kraje stowarzyszone, jak również zainteresowane strony z sektora przemysłu i środowiska akademickiego, jest podstawowym elementem struktury zarządzania unii energetycznej. Dzięki koordynowaniu odpowiednich działań tych podmiotów i tworzeniu większych synergii europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych w ciągu ostatnich kilku lat przyczynił się do podwojenia całkowitych rocznych inwestycji w badania i rozwój w odniesieniu do technologii uznanych za priorytet w tym planie. W dziesięciu obszarach działań priorytetowych wyznaczono wspólne cele w zakresie badań naukowych i innowacji, aby w dalszym stopniu przyspieszyć dokonywanie skoordynowanych lub wspólnych inwestycji, co odzwierciedla rosnący poziom zaangażowania. Analogicznie w sektorze transportu powstaje strategiczny plan badań i innowacji w dziedzinie transportu, w ramach którego opracowane zostanie siedem eksperckich planów działania i odpowiedni mechanizm zarządzania na potrzeby wspierania i przyspieszenia badań, innowacji i wdrażania rozwiązań. Zarówno w europejskim strategicznym plan w dziedzinie technologii energetycznych, jak i w strategicznym planie badań i innowacji w dziedzinie transportu zapewnione zostaną ważne struktury służące koordynacji działań opisanych w niniejszym komunikacje, wspierając ich realizację i tworząc synergię w celu osiągnięcia oddziaływania.

Kluczowe podmioty w systemie energetycznym – proponowane działania:

Komisja będzie współpracowała z państwami członkowskimi za pośrednictwem struktur zarządzania unii energetycznej, a w szczególności w ramach planu EPSTE, aby dostosować inwestycje państw członkowskich w ramach czterech obszarów priorytetowych wymienionych w sekcji 5 oraz aby zbadać możliwości opracowania odpowiednich ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania.

Zarządzanie unią energetyczną zapewni, aby cele i środki krajowe w zakresie badań naukowych, innowacji i konkurencyjności zostały określone w zintegrowanych krajowych planach w zakresie energii i klimatu oraz aby cele, polityka i środki były spójne z celami UE. Ponadto składane co dwa lata zintegrowane sprawozdania z postępu prac oraz sprawozdania na temat stanu unii energetycznej zapewnią niezbędne działania następcze i monitorowanie.

Komisja ustanowi wraz z państwami członkowskimi szczególną strukturę zarządzania w odniesieniu do strategicznego planu badań i innowacji w dziedzinie transportu, aby dostosować strategiczne plany długoterminowych działań w zakresie badań i innowacji w dziedzinie transportu oraz lepiej powiązać je z sektorem energetycznym i z technologiami cyfrowymi.

Komisja będzie wspierała wymianę i zwiększanie skali najlepszych praktyk oraz inteligentnych, trwałych i sprzyjających włączeniu społecznemu miejskich projektów demonstracyjnych, w tym wspieranych w ramach partnerstwa „inteligentne miasta” oraz w ramach innowacyjnych działań miejskich. W tym kontekście wykorzystane zostaną również dane i produkty z programu Copernicus Komisji Europejskiej dotyczącego obserwacji Ziemi.

8.Wnioski

Środki z zakresu polityki określone w niniejszym dokumencie stanowią podstawę filaru badań naukowych i innowacji unii energetycznej. Są one integralną częścią szerszego pakietu „środków ułatwiających” potrzebnych do wspierania przejścia na czystą energię, które przedstawiono w wydanym dziś komunikacie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”. Komisja będzie dążyła do wdrożenia tych środków przez resztę swojej kadencji oraz będzie informowała o osiągniętych postępach w ramach dorocznego sprawozdania na temat stanu unii energetycznej.

(1) 1,6 bln 4,4 bln W globalnych prognozach rynkowych dotyczących rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych wymienia się kwoty wynoszące od około EUR do EUR rocznie, przy czym istnieje duży potencjał wzrostu gospodarczego, zwłaszcza poza Europą.

(2)

Zob. Po konferencji w Paryżu, COM(2016) 110 final.

(3) Scaling up innovation in the Energy Union to meet new climate, competitiveness and societal goals Europa jest liderem, jeżeli chodzi o patenty wysokiej wartości w dziedzinie technologii łagodzenia zmiany klimatu. Zob. (i24C, 2016), s. 35.

(4) COM(2016) 860.

(5) COM(2014) 903, „Plan inwestycyjny dla Europy”.

(6) C(2015) 6317 final, „W kierunku europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych (planu EPSTE) – przyspieszenie transformacji europejskiego systemu energetycznego”.

(7) W systemie energetycznym UE innowacyjność to nie tylko nowe technologie, lecz także nowe przełomowe modele biznesowe i usługi, innowacje społeczne oraz nowe mechanizmy polityczne i finansowe. Zob. Scaling up innovation in the Energy Union to meet new climate, competitiveness and societal goals (i24C, 2016), s. 14.

(8) COM(2016) 601 final, „Unia rynków kapitałowych – przyspieszenie reformy”.

(9)

Zob. Open innovation, open science, open to the world, 2016, Komisja Europejska, ISBN 978-92-79-57346-0.

(10) SWD(2016) 420.

(11) COM(2016) 864.

(12) COM(2016) 860 ]

(13) COM(2016) 615 final, „Lepsze stanowienie prawa: silniejsza Unia dzięki lepszym wynikom”.

(14) Konkluzje Rady ds. Konkurencyjności z maja 2016 r.

(15) Weryfikacja technologii środowiskowych zapewnia zweryfikowanie przez osobę trzecią efektywności technologii. Zob. http://ec.europa.eu/environment/ecoap/etv/

(16) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.

(17) COM(2015) 337 final – 2015/0148 (COD).

(18) COM(2016) 482 final – 2016/0231: rozporządzenie w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego.

(19) COM(2016) 479 final – 2016/0230 (COD).

(20) COM/2015/0614 final, „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”.

(21) COM(2016) 501 final.

(22) COM(2016) 733 final.

(23) Zob. „Program prac Komisji na 2017 r.”, załącznik I, COM(2016)710 final.

(24) Zob. COM(2008) 400.

(25) Zob. World Energy Outlook, 2016.

(26) COM(2014) 903, „Plan inwestycyjny dla Europy”.

(27) COM(2016) 581 final.

(28) http://www.eib.org/products/blending/innovfin/ W odniesieniu do projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii zob.

(29) www.ec.europa.eu/eipp Europejski portal projektów inwestycyjnych:

(30) Rozporządzenie (UE) nr 1303/2013.

(31) http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/

(32) Więcej informacji na temat ERBN: https://erc.europa.eu

(33) Nazwa robocza.

(34) Zob. komunikat „Przyszli liderzy Europy: inicjatywa na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw scale-up”, COM(2016) 733 final.

(35) COM(2016) 860, załącznik I.

(36) Europe’s buildings under the microscope Zob. (2011).

(37) Ocena skutków Planu działania w zakresie energii do roku 2050, SEC(2011) 1565/2, część 1/2 Zob. scenariusz dotyczący dużego udziału odnawialnych źródeł energii w: .

(38) Obecnie wsparcie UE na rzecz badań naukowych i innowacji w zakresie magazynowania energii zapewniane jest głównie dzięki działaniom w obszarze inteligentnych sieci energetycznych w ramach planu EPSTE oraz w kontekście Wspólnego Przedsiębiorstwa na rzecz Technologii Ogniw Paliwowych i Technologii Wodorowych.

(39) COM(2016) 501 final Zob. komunikat „Europejska strategia na rzecz mobilności niskoemisyjnej”, .

(40) http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2063_it.htm Komunikat prasowy z dnia 3 czerwca 2016 r., Unia Europejska przystępuje do „Mission Innovation”, światowej inicjatywy na rzecz czystej energii:

(41) Public energy RD&D spending in IEA member countries , OECD/MAE (2015).

(42) Breakthrough Energy Coalition jest grupą ponad 20 inwestorów z różnych państw, którzy wspólnie z inicjatywą „Mission Innovation” ustanowili inicjatywę mającą na celu inwestowanie w badania nad czystą energią.

(43) Zob. COM(2016) 0581.

(44) Zob. Open innovation, open science, open to the world, 2016, Komisja Europejska, ISBN 978-92-79-57346-0.

(45) http://www.porozumienieburmistrzow.eu/index_pl.html Zob. .

(46) CIVITAS opracowano jako program, który umożliwia miastom wzajemne uczenie się i ułatwia wymianę pomysłów.

(47) http://www.uia-initiative.eu/