(1)

Należy pilnie ograniczyć emisje gazów cieplarnianych, w szczególności w celu zmniejszenia podnoszenia się poziomu mórz i prawdopodobieństwa wystąpienia ekstremalnych zdarzeń pogodowych, które już teraz dotykają każdego regionu na świecie (1), oraz w celu zmniejszenia kosztów gospodarczych i społecznych związanych ze skutkami globalnego ocieplenia (2). Unia i jej państwa członkowskie są Stronami porozumienia paryskiego przyjętego w dniu 15 grudnia 2015 r. na podstawie Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) (zwanego dalej „porozumieniem paryskim”) (3), w którym Strony zobowiązano do ograniczenia wzrostu średniej temperatury globalnej do poziomu znacznie niższego niż 2 °C powyżej poziomu przedindustrialnego oraz podejmowania wysiłków mających na celu ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5 °C powyżej poziomu przedindustrialnego.

(2)

Zmiana klimatu i degradacja środowiska stanowią poważne zagrożenia, które wymagają pilnych działań, co ostatnio potwierdzono w szóstym sprawozdaniu oceniającym Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) w sprawie podstaw fizycznych zmiany klimatu. Cierpienie ludzkie i straty ekonomiczne wynikające z coraz częstszych ekstremalnych zdarzeń klimatycznych, takich jak powodzie, fale upałów, susze i pożary lasów, stają się coraz powszechniejsze. W Unii straty te wynoszą już średnio ponad 12 mld EUR rocznie (4).

Straty te mogą osiągnąć dodatkowe 175 mld EUR rocznie, co stanowi1,38 % PKB Unii, jeżeli globalne ocieplenie osiągnie poziom 3°C powyżej poziomu przedindustrialnego, w porównaniu z 65 mld EUR w przypadku 2°C i 36 mld EUR rocznie w przypadku 1,5°C. Przyniosłoby to nieproporcjonalne szkody niektórym grupom, w szczególności osobom już będącym w trudnej sytuacji i regionom już stojącym w obliczu wyzwań.

(3)

W komunikacie Komisji z dnia 11 grudnia 2019 r. pt. „Europejski Zielony Ład” (zwanym dalej „Europejskim Zielonego Ładem”) określono strategię dla Unii, aby stała się ona pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu i aby przekształcić Unię w zrównoważone, sprawiedliwsze i zamożniejsze społeczeństwo, które szanuje ograniczenia planety. Potrzeba sprawiedliwej transformacji stanowi integralną część Europejskiego Zielonego Ładu, w którym podkreślono, że żadnej osoby ani żadnego miejsca nie należy pozostawiać w tyle. W Europejskim prawie o klimacie (5) określono wiążący cel ogólnounijny, jakim jest neutralność klimatyczna do 2050 r., oraz wiążący cel pośredni, jakim jest ograniczenie krajowych emisji netto gazów cieplarnianych do roku 2030 o co najmniej 55 % w porównaniu z poziomami z 1990 r. Celem 8. unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2030 r (6). jest przyspieszenie zielonej transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu, zrównoważonej, nietoksycznej, zasobooszczędnej, opartej na energii odnawialnej, odpornej i konkurencyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym w sposób sprawiedliwy, równy i sprzyjający włączeniu społecznemu oraz ochrona, przywrócenie i poprawa stanu środowiska.

(4)

W świetle wojny napastniczej prowadzonej przez Rosję przeciwko Ukrainie w komunikacie Komisji z dnia 18 maja 2022 r. pt. „Plan REPowerEU” (zwanym dalej „Planem REPowerEU”) zgodnie z deklaracją wersalską z 10–11 marca 2022 r. określono środki mające na celu stopniowe wyeliminowanie zależności Unii od paliw kopalnych z Rosji poprzez dywersyfikację dostaw gazu i szybsze ograniczanie uzależnienia od paliw kopalnych, w tym poprzez upowszechnienie energetyki słonecznej i wiatrowej oraz pomp ciepła, dekarbonizację przemysłu oraz umożliwienie szybszego wydawania pozwoleń na projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych.

(5)

Transformacja w kierunku gospodarki i społeczeństwa neutralnych dla klimatu wymaga kompleksowych środków z zakresu polityki oraz znacznych inwestycji w wielu obszarach, takich jak działania w dziedzinie klimatu, energia, transport, środowisko, przemysł, badania naukowe i innowacje (7). Aby zrealizować na poziomie Unii wiążący cel dotyczący 2030 r., w dniu 14 lipca 2021 r. Komisja wydała komunikat pt. „»Gotowi na 55«”: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej„, jak również przedstawiła szereg powiązanych wniosków ustawodawczych” (zwanych dalej „pakietem »Gotowi na 55«”). „Pakiet »Gotowi na 55«” zawiera wnioski dotyczące aktualizacji odpowiedniego prawodawstwa, w tym unijnego systemu handlu emisjami (EU ETS) (8), dyrektyw w sprawie opodatkowania energii, efektywności energetycznej i energii odnawialnej, rozporządzenia w sprawie norm emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych, rozporządzenia w sprawie włączenia emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych pochodzących z działalności związanej z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem, dyrektywy w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych oraz rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego w odniesieniu do sektorów nieobjętych obecnym EU ETS, a mianowicie sektora transportu i sektora budowlanego.

Zawiera on również wnioski dotyczące nowych aktów ustawodawczych, w szczególności dotyczące wspierania stosowania czystszych paliw w sektorze lotnictwa i transportu morskiego, a także ustanowienia mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 i ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego, co jest bezpośrednio związane z proponowanym wprowadzeniem systemu handlu emisjami w odniesieniu do paliw stosowanych w budynkach i transporcie drogowym. „Pakiet »Gotowi na 55«”, w połączeniu ze środkami wdrażanymi na poziomie Unii w celu wspierania niezbędnych inwestycji publicznych i prywatnych oraz zachęcania do nich, ma umożliwić wspieranie i przyspieszanie rozwoju nowych rynków, na przykład czystych paliw i pojazdów niskoemisyjnych, tym samym prowadząc do obniżenia kosztów zrównoważonej transformacji zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla obywateli.

(6)

Na posiedzeniu w dniu 20 czerwca 2019 r. Rada Europejska zobowiązała się, w swoim „Nowym programie strategicznym na lata 2019–2024”, do zapewnienia sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej, która będzie sprzyjać włączeniu społecznemu i w ramach której nikt nie zostanie pozostawiony w tyle. Na poziomie międzynarodowym państwa członkowskie poparły cele zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych i ratyfikowały porozumienie paryskie, w którym odniesiono się do konieczności sprawiedliwej transformacji w odniesieniu do pracowników oraz zapewniania godnej pracy i tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy oraz do potrzeby przystosowania się i budowania zdolności w celu uwzględnienia aspektu płci. Wytyczne Międzynarodowej Organizacji Pracy określają ustanowione na poziomie międzynarodowym ramy polityczne sprawiedliwej transformacji w kierunku zrównoważonych środowiskowo gospodarek i społeczeństw dla wszystkich (9). Ponadto 54 sygnatariuszy (państwa i partnerzy społeczni) poparło „Śląską Deklarację na rzecz Solidarności i Sprawiedliwej Transformacji” (10), przyjętą podczas 24. Konferencji Stron (COP) UNFCCC w Katowicach, w tym Komisja w imieniu Unii i 21 indywidualnych państw członkowskich. Unia i 10 państw członkowskich podpisało deklarację w sprawie wspierania warunków sprawiedliwej transformacji na poziomie międzynarodowym, przyjętą podczas 26. COP UNFCCC w Glasgow, zobowiązując się do włączenia informacji na temat sprawiedliwej transformacji do sporządzanych co dwa lata sprawozdań z przejrzystości w kontekście sprawozdawczości dotyczącej ich polityk i środków mających na celu osiągnięcie ich ustalonych na poziomie krajowym wkładów.

(7)

Sprawiedliwość i solidarność to podstawowe zasady polityki Unii w zakresie zielonej transformacji oraz warunek szerokiego i trwałego poparcia publicznego. W Europejskim Zielonym Ładzie podkreślono, że transformacja musi przebiegać zarazem w sprawiedliwy i sprzyjający włączeniu społecznemu sposób, a na pierwszym miejscu należy stawiać ludzi i nie wolno tracić z oczu regionów, sektorów przemysłu, pracowników, gospodarstw domowych i konsumentów, którzy będą borykać się z największymi trudnościami. Ponadto w komunikacie Komisji z dnia 14 stycznia 2020 r. pt. „Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji” podkreślono, że dzięki wdrożeniu Europejskiego Zielonego Ładu Europa będzie dysponowała narzędziami, które pozwolą jej realizować ambitne zamierzenia, jeżeli chodzi o pozytywną konwergencję społeczno-gospodarczą, sprawiedliwość społeczną i wspólny dobrobyt. Komunikat Komisji z dnia 23 lutego 2022 r. w sprawie godnej pracy na całym świecie na rzecz globalnej sprawiedliwej transformacji i zrównoważonej odbudowy stawia propagowanie godnej pracy na całym świecie w centrum sprawiedliwej transformacji oraz zrównoważonej i odpornej, sprzyjającej włączeniu społecznemu odbudowy po pandemii.

(8)

W komunikacie Komisji z dnia 4 marca 20211 r. pt. „Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych” (11) podkreślono, że jedność, koordynacja i solidarność są potrzebne, aby wejść w bardziej ekologiczną i bardziej cyfrową dekadę, w której Europejczycy będą mogli prosperować. Zaproponowano w nim trzy główne cele UE na 2030 r., a mianowicie: do 2030 r. co najmniej 78 % ludności w wieku 20–64 lat powinno mieć zatrudnienie (12); co najmniej 60 % wszystkich dorosłych powinno co roku uczestniczyć w szkoleniach (13); oraz liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym powinna do 2030 r. ulec zmniejszeniu o co najmniej 15 mln (14). Te główne cele na 2030 r. zostały przyjęte z zadowoleniem przez przywódców Unii w deklaracji z Porto z dnia 8 maja 2021 r. na nieformalnym spotkaniu szefów państw i rządów w Porto w dniach 7–8 maja 2021 r. i przez Radę Europejską w konkluzjach z dnia 24–25 czerwca 2021 r.

(9)

Przy zastosowaniu odpowiednich polityk towarzyszących (15) zielona transformacja mogłaby skutkować stworzeniem łącznie około 1 mln dodatkowych miejsc pracy wysokiej jakości (16) w Unii do 2030 r. i 2 mln do 2050 r (17). w sektorach takich jak budownictwo, technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) lub energia odnawialna, łagodząc jednocześnie przedłużający się spadek liczby miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji w wyniku automatyzacji i transformacji cyfrowej. W scenariuszu pesymistycznym skutki zielonej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej w połączeniu z nieodpowiednią kombinacją środków z różnych dziedzin polityki mogą jednak oznaczać spadek PKB na poziomie do 0,39 % w Unii oraz utratę miejsc pracy na poziomie do 0,26 % (18).

(10)

Skutki zielonej transformacji na działalność gospodarczą i zatrudnienie będą różne w zależności od sektora, zawodu, regionu i państwa, co oznacza zmiany miejsc pracy w obrębie sektorów i ekosystemów przemysłowych, a także znaczne realokacje siły roboczej między nimi (19). Restrukturyzacja i dostosowanie w odnośnych przedsiębiorstwach, sektorach i ekosystemach wymaga opracowania nowych modeli biznesowych i znacznych realokacji siły roboczej między sektorami i regionami. Na przykład utrata miejsc pracy jest oczekiwana w niektórych sektorach górnictwa lub produkcji energii z paliw kopalnych, a także w częściach sektora motoryzacyjnego. Z drugiej strony oczekuje się nowych możliwości zatrudnienia w działalności związanej z zatrzymaniem wartości w obiegu zamkniętym oraz w zrównoważonym transporcie i produkcji energii. Państwa członkowskie powinny zatem stosować szczegółowe podejścia, koncentrując się na poszczególnych regionach i ekosystemach, których to dotyczy, we współpracy z partnerami społecznymi lub władzami lokalnymi i regionalnymi oraz zainteresowanymi stronami.

(11)

Poprzez tworzenie wysokiej jakości możliwości zatrudnienia dla wszystkich, a jednocześnie wdrażanie środków mających na celu łagodzenie ubóstwa energetycznego i transportowego oraz zapobieganie mu zielona transformacja może przyczynić się do zwiększenia dochodów i ogólnego zmniejszenia nierówności i ubóstwa (20). Może ona zatem pomóc w rozwiązaniu problemu istniejących wcześniej nierówności społeczno-gospodarczych i wykluczenia społecznego, poprawie zdrowia i dobrostanu oraz promowaniu równości, w tym równości płci. Szczególną uwagę należy zwrócić na niektóre grupy społeczne, zwłaszcza te już będące w trudnej sytuacji. Dotyczy to przede wszystkim gospodarstw domowych o niskich i niższych średnich dochodach, które przeznaczają dużą część dochodu na podstawowe usługi, takie jak energia, transport i mieszkalnictwo, a także mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Wyniki modelowania pokazują, że to, czy podatki na ochronę środowiska są progresywne czy regresywne, będzie w dużej mierze zależało od konstrukcji instrumentu, w tym np. od zakresu, w jakim obniżki podatku dochodowego lub inne możliwości recyklingu dochodów są ukierunkowane na osoby o niższych dochodach (21).

(12)

Działalność związana z zatrzymaniem wartości w obiegu zamkniętym, w tym modele biznesowe obejmujące naprawę, ponowne wykorzystanie, regenerację produktów i serwicyzację, może sprzyjać zrównoważonemu i przystępnemu cenowo dostępowi do towarów i usług. Przyczynia się ona także do powstawania miejsc pracy i możliwości na różnych poziomach umiejętności, w tym dla kobiet, osób z niepełnosprawnościami i grup będących w trudnej sytuacji, za pośrednictwem działających w tych obszarach podmiotów społecznych. Dzięki propagowaniu produktów o zamkniętym cyklu życia działalność taka znacznie ogranicza emisje dwutlenku węgla, a tworzone miejsca pracy znajdują się w pobliżu produktów, które trzeba konserwować, odnawiać lub udostępniać.

(13)

Według najnowszych danych dostępnych w europejskich badaniach dochodów i warunków życia na lata 2019–2020 ubóstwo energetyczne dotknęło około 8 % ludności Unii, to jest ponad 35 mln osób, które nie były w stanie w odpowiedni sposób ogrzać domów, przy czym istnieją znaczne różnice między państwami członkowskimi i między grupami objętymi określonymi progami podatkowymi (22). Ogólnie rzecz biorąc, Obserwatorium Ubóstwa Energetycznego szacuje, na podstawie zestawu wskaźników, że ponad 50 mln gospodarstw domowych w Unii doświadcza ubóstwa energetycznego (23). Ubóstwo energetyczne, wynikające z połączenia niskich dochodów, dużego udziału dochodu do dyspozycji wydawanego na energię i niskiej efektywności energetycznej, od pewnego czasu stanowi poważne wyzwanie dla Unii. Ponadto ryzyko ubóstwa energetycznego wzrasta wraz z wysokimi i niestabilnymi cenami energii, które wynikają z wielu czynników, w tym czynników związanych z wojną napastniczą prowadzoną przez Rosję przeciwko Ukrainie i późniejszą reakcją polityczną Unii. Ta forma ubóstwa dotyka nie tylko gospodarstwa domowe o niskich dochodach, ale także gospodarstwa domowe o niższych średnich dochodach w wielu państwach członkowskich.

Gospodarstwa domowe o ponadprzeciętnych potrzebach energetycznych, do których należą rodziny z dziećmi, w tym rodziny niepełne, osoby z niepełnosprawnościami i osoby starsze, są również bardziej narażone na ubóstwo energetyczne (24) i jego skutki. Kobiety, w szczególności samotnie wychowujące dzieci, podobnie jak starsze kobiety (25), są także szczególnie dotknięte ubóstwem energetycznym. Oprócz ubóstwa energetycznego coraz częściej mówi się o ubóstwie transportowym, kiedy to pewne kategorie ludności nie są w stanie uzyskać dostępu do poziomu usług transportowych niezbędnego pod względem społecznym i materialnym. Bez odpowiednich środków towarzyszących, mających na celu łagodzenie ubóstwa energetycznego i ubóstwa transportowego oraz zapobieganie im, istnieje ryzyko pogłębienia się tych form ubóstwa, zwłaszcza z powodu internalizacji kosztów emisji w kształtowaniu się cen lub kosztów przystosowania się do bardziej wydajnych i mniej emisyjnych alternatyw.

(14)

Zasady sprawiedliwości, spójności i solidarności społecznej są silnie zakorzenione w strukturze odpowiednich ram klimatycznych, energetycznych i środowiskowych na poziomie Unii, w tym poprzez zasadę „zanieczyszczający płaci” i wspólny wysiłek redukcyjny państw członkowskich, jak również w niektórych przypadkach redystrybucji uprawnień w ramach EU ETS na potrzeby solidarności, wzrostu i połączeń międzysystemowych w Unii oraz ich wykorzystaniu na potrzeby funduszu modernizacyjnego, który przyczynia się do zaspokojenia znaczących potrzeb inwestycyjnych państw członkowskich o niższych dochodach w zakresie modernizacji ich systemów energetycznych. Ponadto ramy prawodawstwa Unii w zakresie energii dają państwom członkowskim narzędzia służące zapewnieniu ochrony dotkniętych ubóstwem energetycznym odbiorców będących gospodarstwami domowymi znajdującymi się w trudnej sytuacji, przy jednoczesnym unikaniu zakłóceń rynku. Narzędzia te pomagają w ułatwieniu zielonej transformacji, a równocześnie mają na celu dostarczenie środków do zapewnienia niezbędnej ochrony w bardziej ogólnym ujęciu, jak pokazuje na przykład komunikat Komisji z dnia 13 października 2021 r. pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” oraz Plan REPowerEU.

(15)

Państwa członkowskie mają do dyspozycji szereg narzędzi służących do nakreślenia i koordynacji działań na rzecz sprawiedliwej transformacji. Krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu przygotowywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 (26) powinny zawierać ocenę liczby gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym oraz określenie środków niezbędnych do tego, aby zająć się społecznymi i terytorialnymi skutkami transformacji energetycznej. W terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji przygotowanych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 (27) należy wskazać terytoria kwalifikujące się do wsparcia w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji do 2027 r. W finansowanych przez NextGenerationEU krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności przygotowanych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 (28) określa się reformy i inwestycje mające na celu wspieranie zielonej transformacji, wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, spójności społecznej i terytorialnej, odporności i perspektyw dla następnego pokolenia, z przewidywaną realizacją do 2026 r. Niektóre działania na rzecz sprawiedliwej transformacji są ponadto wdrażane w kontekście innych programów i inicjatyw, w szczególności funduszy w ramach polityki spójności.

(16)

Opierając się w szczególności na zasadach i strategiach Europejskiego Zielonego Ładu i Europejskiego filaru praw socjalnych, można usprawnić kształtowanie polityki w sposób kompleksowy i przekrojowy oraz zapewnić spójność działań w zakresie wydatków na poziomie unijnym i krajowym. W komunikacie Komisji z dnia 17 września 2020 r. pt. „Ogólnounijna ocena krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu. Siła napędowa zielonej transformacji i wsparcie odbudowy gospodarki dzięki zintegrowanemu planowaniu w dziedzinie energii i klimatu” Komisja uznając, że ostateczne krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu zawierają pewne wskaźniki i strategie dotyczące ubóstwa energetycznego, stwierdziła, że nie zawsze określono w nich jasny priorytet potrzeb w zakresie finansowania w odniesieniu do sprawiedliwej transformacji, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji lub wsparcia dostosowań na rynku pracy. Terytorialne plany sprawiedliwej transformacji powinny koncentrować się na wybranych terytoriach, a zatem nie oczekuje się, że będą zawierały ogólną strategię i politykę na rzecz sprawiedliwej transformacji na poziomie krajowym. Choć reformy i inwestycje, które te plany wspierają i pomagają finansować, mają na celu zapewnienie trwałego wpływu, zarówno terytorialne plany sprawiedliwej transformacji, jak i plany odbudowy i zwiększania odporności są ograniczone w czasie.

(17)

Sprawiedliwa transformacja w kierunku neutralności klimatycznej Unii do 2050 r. zapewni, aby nikt nie został pozostawiony w tyle, w szczególności osoby pracujące i gospodarstwa domowe najbardziej obciążone skutkami zielonej transformacji, zwłaszcza już będące w trudnej sytuacji. W tym celu, jak określono w niniejszym zaleceniu, państwa członkowskie powinny wprowadzić kompleksowe pakiety polityczne (29), wzmocnić elementy przekrojowe, które służą promowaniu sprawiedliwej zielonej transformacji, oraz optymalnie wykorzystywać finansowanie publiczne i prywatne. Pakiety polityczne powinny uwzględniać te osoby i gospodarstwa domowe, które są najbardziej obciążone skutkami zielonej transformacji, szczególnie w związku z utratą miejsc pracy, ale także zmianą warunków pracy lub nowymi wymogami dotyczącymi zadań w miejscu pracy, jak również te, które są narażone na niekorzystny wpływ na dochód do dyspozycji, wydatki i dostęp do podstawowych usług. Wśród grup najbardziej obciążonych skutkami transformacji pakiety polityczne powinny w szczególności, ale nie tylko, uwzględniać osoby i gospodarstwa domowe będące w trudnej sytuacji, zwłaszcza osoby najbardziej oddalone od rynku pracy, na przykład ze względu na ich umiejętności, warunki panujące na rynku pracy na danym terytorium lub inne cechy, takie jak płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, przekonania religijne lub wyznanie, niepełnosprawność, wiek czy orientacja seksualna. Ponadto do osób i gospodarstw domowych będących w trudnej sytuacji można zaliczyć osoby żyjące w ubóstwie lub ubóstwie energetycznym bądź zagrożone takim ubóstwem, zmagające się z przeszkodami w zakresie mobilności lub przeciążone wydatkami mieszkaniowymi, w tym rodziny niepełne, przy czym osobami samotnie wychowującymi dzieci częściej są kobiety. Pakiety polityczne powinny być dostosowane do warunków lokalnych, z uwzględnieniem potrzeb najbardziej wrażliwych i oddalonych części Unii, w tym regionów najbardziej oddalonych i wysp.

(18)

Aktywne wsparcie na rzecz zatrudnienia wysokiej jakości powinno koncentrować się na pomocy pracownikom, osobom poszukującym pracy, osobom niekształcącym się, niepracującym ani nieszkolącym się oraz osobom samozatrudnionym, które są najbardziej obciążone skutkami zielonej transformacji. W szczególności wsparcia w celu poprawy ich zdolności do zatrudnienia oraz znalezienia pracy, zgodnie z zaleceniem Komisji (UE) 2021/402 (30), wymagają osoby niedostatecznie reprezentowane, takie jak kobiety, pracownicy o niskich umiejętnościach, osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze lub osoby o stosunkowo niskiej zdolności do adaptacji do zmian na rynku pracy. Opierając się na poprzednich wytycznych dotyczących polityki, w szczególności na tych zaleceniach i decyzjach Rady (UE) 2020/1512 (31) i (UE) 2021/1868 (32), pakiety polityczne powinny zatem obejmować dostosowane do potrzeb środki wspierające zachęty do zatrudniania i zmiany pracy oraz wspierania przedsiębiorczości, skierowane w szczególności do kobiet lub osób z niepełnosprawnościami, a także środki na rzecz tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy, w szczególności dla mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, a także na terytoriach najbardziej obciążonych skutkami transformacji. Takie środki, w połączeniu z odpowiednim wsparciem Unii, mogą również mieć zasadnicze znaczenie dla sprostania wyzwaniom na rynku pracy, takim jak wyzwania wynikające z napływu uchodźców ukraińskich, w szczególności w najbardziej dotkniętych tym problemem państwach członkowskich. Powinny one również sprzyjać skutecznemu wdrożeniu i egzekwowaniu istniejących przepisów dotyczących warunków pracy oraz wspierać społecznie odpowiedzialną restrukturyzację zgodnie z istniejącymi przepisami i normami. Partnerzy społeczni mają do odegrania istotną rolę w zakresie przyczyniania się do rozwiązania, w drodze dialogu, problemów związanych z zatrudnieniem i społecznymi konsekwencjami wyzwań, jakie niesie ze sobą zielona transformacja.

(19)

Zasadnicze znaczenie dla zapewnienia, aby pracownicy zdobyli umiejętności niezbędne do osiągnięcia zielonej transformacji, ma zagwarantowanie wszystkim dostępu do charakteryzującej się wysoką jakością edukacji włączającej, szkolenia i uczenia się przez całe życie. W związku z tym należy uwzględnić aspekty sprawiedliwej transformacji w procesie opracowywania i wdrażania krajowych strategii na rzecz umiejętności, uwzględniając propozycje Komisji zawarte w „Europejskim programem na rzecz umiejętności” (33) i w „Nowej zaktualizowanej strategii przemysłowej” (34). Istotnym czynnikiem wspierającym będą też partnerstwa na rzecz umiejętności określone w pakcie na rzecz umiejętności. Aktualne informacje i prognozy dotyczące rynku pracy i umiejętności, w tym na poziomie regionalnym, sektorowym i zawodowym, umożliwiają identyfikację i prognozowanie odpowiednich potrzeb w zakresie umiejętności przekrojowych i specyficznych dla danego zawodu, w tym stanowią podstawę do dostosowania programów nauczania do potrzeb w zakresie umiejętności związanych z zieloną transformacją. Kształcenie i szkolenie zawodowe powinno rozwijać wśród młodzieży i dorosłych, przede wszystkim kobiet i pracowników o niskich umiejętnościach, umiejętności potrzebne do opanowania zielonej transformacji zgodnie z zaleceniami Rady 2020/C 4170/01 (35).

Przygotowanie zawodowe i płatne staże, w których stawia się zdecydowany nacisk na elementy szkoleniowe, w szczególności dla osób młodych, ułatwiają przepływy na rynku pracy, zwłaszcza w kierunku rodzajów działalności przyczyniających się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych oraz w kierunku sektorów, w których występują szczególne niedobory kwalifikacji. Należy promować zwiększanie uczestnictwa dorosłych w uczeniu się przez całe życie, aby zaspokoić potrzeby w zakresie podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania, między innymi przez umożliwienie zainteresowanym uczestnictwa w szkoleniach dostosowanych do ich potrzeb oraz – w stosownych przypadkach – za pomocą krótkich kursów, których jakość będzie gwarantowana, w zakresie umiejętności związanych z zieloną transformacją, z uwzględnieniem rekomendacji Rady z dnia 16 czerwca 2022 r. (36), co ma na celu ułatwienie oceny wartości i uznawanie wyników takich kursów.

(20)

Należy dokonać przeglądu struktury systemów ulg podatkowych i systemów ochrony socjalnej pod kątem szczególnych potrzeb wynikających z zielonej transformacji, z uwzględnieniem również zasady „zanieczyszczający płaci” oraz konieczności zapewnienia, aby w ramach polityk towarzyszących nie wprowadzano dotacji do korzystania z paliw kopalnych, nie uzależniano konsumentów od określonej technologii, nie zmniejszano zachęt do renowacji budynków oraz zastępowania systemów energii cieplnej ani nie zmniejszano zachęt w ramach ogólnych środków w zakresie efektywności energetycznej. Połączenie różnych strategii politycznych może zapewnić wsparcie dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i pracowników najbardziej obciążonych skutkami zielonej transformacji. W zależności od sytuacji krajowej i indywidualnej, mogłoby to na przykład obejmować zastąpienie opodatkowania pracy opodatkowaniem na cele klimatyczne i środowiskowe zgodnie z wnioskiem dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie opodatkowania energii (37), przegląd systemów na wypadek bezrobocia lub, w razie potrzeby, tymczasowe i ukierunkowane bezpośrednie wsparcie dochodu. Systemy ochrony socjalnej, w tym polityki włączenia społecznego, mogą być oceniane i w stosownych przypadkach dostosowywane w świetle zielonej transformacji, szczególnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa dochodów, zwłaszcza podczas zmiany pracy, oraz w celu zapewnienia odpowiednich usług społecznych, zdrowotnych i usług w zakresie opieki za pośrednictwem odpowiedniej infrastruktury społecznej, w szczególności na terytoriach najbardziej obciążonych skutkami transformacji, na przykład na obszarach wiejskich i w regionach oddalonych, takich jak regiony najbardziej oddalone, aby zapobiec wykluczeniu społecznemu i przeciwdziałać zagrożeniom dla zdrowia. Aby zapobiegać wykluczeniu społecznemu dzieci i zwalczać to wykluczenie, inwestycje w infrastrukturę społeczną dla dzieci mają na celu zapewnienie dzieciom potrzebującym dostępu do kluczowych usług, zgodnie z zaleceniem Rady (UE) 2021/1004 (38).

(21)

Aby zbudować fizyczną i finansową odporność na nieodwracalne skutki zmiany klimatu w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu, należy promować rozwiązania w zakresie świadomości ryzyka, ograniczania ryzyka i przeniesienia ryzyka, w szczególności przez zwiększenie dostępności rozwiązań ubezpieczeniowych oraz inwestycje w zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi i dostosowanie się do niego, w celu ograniczenia fizycznych skutków zmiany klimatu, tym samym zmniejszając straty oraz luki w ochronie przed ryzykiem klimatycznym, z uwzględnieniem mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, a także obszarów wiejskich i regionów oddalonych, takich jak regiony najbardziej oddalone i wyspy. Aby lepiej zapobiegać wstrząsom związanym z klimatem, lepiej się na nie przygotować i lepiej na nie reagować, należy wzmocnić zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi, w tym systemy ochrony ludności na poziomie krajowym unijnym.

(22)

Każdy ma prawo dostępu do podstawowych usług dobrej jakości, w tym energii, transportu, wody, urządzeń sanitarnych, usług finansowych i usług łączności cyfrowej, a osoby potrzebujące powinny otrzymać wsparcie w zakresie równego dostępu do tych usług (39). Ponadto należy zapewnić osobom potrzebującym dostęp do mieszkań socjalnych lub pomocy mieszkaniowej dobrej jakości (40). Ponadto gospodarstwa domowe o niskich i średnich dochodach, odbiorcy wrażliwi, w tym użytkownicy ostateczni, osoby zmagające się z ubóstwem energetycznym lub zagrożone takim ubóstwem oraz osoby mieszkające w mieszkaniach socjalnych mogą zyskać dzięki stosowaniu zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim”. Oprócz ochrony odbiorców energii i wzmocnienia ich pozycji, konieczne są konkretne środki służące zapobieganiu ubóstwu energetycznemu i zwalczaniu jego przyczyn, w szczególności polegające na promowaniu inwestycji ukierunkowanych na poprawę efektywności energetycznej, głównie w sektorze mieszkalnictwa socjalnego. Zaproponowane zmiany dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej (41) oraz dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (42) mają również na celu usunięcie głównych barier pozagospodarczych utrudniających renowację, takich jak rozdział zachęt, w tym na linii właściciel–najemca, oraz struktury współwłasności. W tym kontekście należy zwrócić szczególną uwagę na kobiety i poszczególne grupy, które są w większym stopniu zagrożone ubóstwem energetycznym, takie jak osoby z niepełnosprawnościami, rodziny niepełne, osoby starsze, dzieci oraz osoby wywodzące się z mniejszości rasowych lub etnicznych.

Istniejącym i pojawiającym się wyzwaniom związanym z mobilnością można sprostać za pomocą środków wsparcia i rozwoju niezbędnej infrastruktury takiej jak transport publiczny. Kluczowe znaczenie dla zapewnienia wszystkim korzyści z zielonej transformacji i udziału w niej mają przystępność cenowa, dostępność i bezpieczeństwo mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz różnych rodzajów transportu, w tym transportu prywatnego i publicznego. Znaczącą rolę w tym kontekście odgrywa mobilność w miastach, co znalazło również odzwierciedlenie w komunikacie Komisji z dnia 14 grudnia 2021 r. pt. „Europejskie ramy mobilności w miastach”.

(23)

Podejście do sprawiedliwej transformacji obejmujące całe społeczeństwo powinno wspierać środki z zakresu polityki w oparciu o koordynację procesu kształtowania polityki i wzmocnione zdolności operacyjne na wszystkich poziomach i we wszystkich odpowiednich obszarach polityki, powierzając również aktywną rolę władzom lokalnym i regionalnym. Powinno ono również opierać się na zaangażowaniu partnerów społecznych na wszystkich poziomach i etapach, a także na skutecznym i znaczącym udziale społeczeństwa obywatelskiego i zainteresowanych stron. Taka koordynacja i zaangażowanie mogłyby zapewnić, aby zasady sprawiedliwości i solidarności zawarte w Europejskim Zielonym Ładzie były od samego początku uwzględniane w kształtowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu polityki, stanowiąc podstawę szerokiego i długoterminowego wsparcia dla sprzyjających włączeniu społecznemu polityk służących przeprowadzeniu zielonej transformacji.

(24)

Zasadnicze znaczenie dla wprowadzenia rozsądnej polityki społecznej i polityki rynku pracy, która zagwarantuje sprawiedliwą i sprzyjającą włączeniu społecznemu transformację, ma zapewnienie solidnej bazy dowodowej. Do realizacji tego celu posłuży stopniowe harmonizowanie i zwiększanie spójności definicji, pojęć, klasyfikacji i metod, w szczególności w oparciu o zalecenie Komisji (UE) 2020/1563 (43), które ułatwia przeprowadzanie ocen i sprawia, że są one bardziej porównywalne. Dalsze działania w zakresie badań naukowych i innowacji mogą przyczynić się do poszerzenia bazy wiedzy, która może zostać wykorzystana w polityce i dyskursie publicznym. Z kolei wymiana informacji ze społeczeństwem w całej jego różnorodności oraz z kluczowymi zainteresowanymi stronami, na przykład na temat wyników ocen, prognozowania i monitorowania, może przyczynić się do kształtowania polityki i zapewnienia odpowiedzialności.

(25)

Niezbędne są dane i wskaźniki o odpowiednim stopniu szczegółowości i wysokiej jakości, segregowane ze względu na płeć, w szczególności do oceny skutków w zakresie zatrudnienia oraz skutków społecznych i dystrybucyjnych polityki klimatycznej. Takie dane i wskaźniki nie są obecnie w pełni dostępne. Na przykład, choć poczyniono pewne postępy w zakresie pomiaru ubóstwa energetycznego, można by opracować wskaźniki służące do oceny ubóstwa transportowego, zgodnie z warunkami krajowymi. Monitorowanie i ocenę można wzmocnić za pomocą szeregu działań skoncentrowanych na wskaźnikach, tablicach wskaźników, a także projektach pilotażowych na małą skalę i eksperymentach politycznych. Działania te powinny opierać się na istniejących tablicach wskaźników, takich jak tablica wskaźników społecznych i tablica wskaźników Europejskiego Zielonego Ładu, które zawierają istotne informacje na temat konkretnych aspektów polityki w zakresie sprawiedliwej transformacji, lub też mogą czerpać z takich tablic.

(26)

Szczególne znaczenie w świetle znacznych potrzeb inwestycyjnych wynikających z zielonej transformacji mają optymalne i efektywne wykorzystanie finansowania publicznego i prywatnego oraz uruchomienie wszystkich dostępnych zasobów i ich skuteczne wdrożenie. Na poziomie unijnym odpowiednie działania są wspierane z budżetu Unii i w ramach inicjatywy NextGenerationEU. Będą one realizowane w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), mechanizmu sprawiedliwej transformacji, w tym Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Funduszu Spójności, Wsparcia na rzecz odbudowy służącej spójności oraz terytoriom Europy (REACT-EU), ERASMUS+ i Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji dla Zwalnianych Pracowników (EFG), programu LIFE, programu „Horyzont Europa”, funduszu modernizacyjnego i funduszu innowacyjnego (44) oraz funduszy w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR). Ponadto Komisja wspiera państwa członkowskie za pośrednictwem Instrumentu Wsparcia Technicznego, zapewniając im dostosowaną do potrzeb wiedzę ekspercką niezbędną do opracowania i wdrożenia reform, w tym reform promujących sprawiedliwą transformację w celu osiągnięcia neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla.

(27)

Europejski semestr stanowi ramy koordynacji polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia Unii. Będzie on nadal odgrywał tę rolę w fazie odbudowy i przyspieszenia transformacji ekologicznej i cyfrowej, koncentrując się na czterech wymiarach konkurencyjnego zrównoważonego rozwoju i wspierając jednocześnie realizację celów zrównoważonego rozwoju. W ramach europejskiego semestru Komisja będzie ściśle monitorować społeczno-gospodarcze wyniki i skutki, a w stosownych przypadkach zaproponuje ukierunkowane zalecenia dla poszczególnych krajów w celu zapewnienia, aby nikt nie został pozostawiony w tyle. Jednym z priorytetów będzie komplementarność ze środkami wspieranymi w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Realizacja niniejszego zalecenia będzie zatem w stosownych przypadkach monitorowana w kontekście europejskiego semestru, w tym w ramach odpowiednich komitetów, w zakresie ich odpowiednich kompetencji, na podstawie adekwatnych ocen, ewaluacji wpływu polityki, a także stanu wdrożenia wytycznych przedstawionych w niniejszym zaleceniu. Ustalenia dotyczące monitorowania nie spowodują dodatkowych zbędnych obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich.

(28)

Ponadto w ramach projektu i ostatecznej aktualizacji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu odpowiednio w latach 2023 i 2024, zgodnie z art. 14 rozporządzenia (UE) 2018/1999, państwa członkowskie powinny skorzystać z niniejszego zalecenia, aby rozważyć uwzględnienie ocen skutków w zakresie zatrudnienia, skutków społecznych i dystrybucyjnych oraz aspektów sprawiedliwej transformacji we wszystkich pięciu wymiarach unii energetycznej, a także dalej wzmacniać środki z zakresu polityki służące przeciwdziałaniu tym skutkom, ze szczególnym ukierunkowaniem na ubóstwo energetyczne.

(29)

Co więcej, monitorowanie wdrażania niniejszego zalecenia może opierać się na istniejących dowodach w kontekście ustanowionych procesów wielostronnego nadzoru, takich jak europejski semestr. Rada lub Komisja mogą zwrócić się do Komitetu ds. Zatrudnienia i Komitetu Ochrony Socjalnej, zgodnie z – odpowiednio – art. 150 i 160 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oraz we współpracy z innymi właściwymi komitetami, w szczególności z Komitetem Polityki Gospodarczej, o przeanalizowanie w ramach ich odpowiednich kompetencji wdrożenia niniejszego zalecenia na podstawie odpowiedniej sprawozdawczości Komisji i innych narzędzi wielostronnego nadzoru. Również w tym kontekście Komisja pracuje nad zwiększeniem dostępności danych, segregowanych ze względu na płeć, ich aktualizacją i wykorzystaniem istniejących ram i wytycznych metodologicznych, w tym do pomiaru ubóstwa energetycznego i transportowego oraz nierówności w zakresie środowiska, a także do oceny skuteczności i rzeczywistego wpływu środków z zakresu polityki,

1)

2)

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9)

10)

11)