Prawo pierwotne Unii Europejskiej

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Prawo pierwotne UE

CZYM JEST PRAWO PIERWOTNE?

• To nadrzędne źródło prawa w UE. Tworzą je głównie traktaty założycielskie, zwłaszcza traktaty rzymskie (ostatecznie zastąpione przez Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) oraz traktat z Maastricht (ostatecznie zastąpiony przez Traktat o Unii Europejskiej).
• Prawo pierwotne określa podział uprawnień i obowiązków między UE a kraje UE. Stanowi kontekst prawny, w ramach którego instytucje UE formułują i realizują politykę w różnych dziedzinach.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Prawo pierwotne, znane także jako pierwotne źródła prawa, tworzą unijne:

• 1.

  traktaty założycielskie,

• 2.

  traktaty zmieniające,

• 3.

  traktaty o przystąpieniu,

• 4.

  protokoły załączane do traktatów,

• 5.

  umowy dodatkowe zmieniające określone postanowienia traktatów założycielskich,

• 6.

  Karta praw podstawowych (począwszy od wejścia w życie Traktatu z Lizbony),

• 7.

  ogólne zasady prawa ustanowione przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Trybunał może dokonywać wykładni traktatów, ale nie jest uprawniony do rozstrzygania o ich ważności.

• Traktaty założycielskie:
  • traktat paryski (1951 r.) ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali,
  • traktaty rzymskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Euratom (1957 r.),
  • traktat z Maastricht o Unii Europejskiej (1992 r.).
• Traktaty zmieniające:
  • Jednolity akt europejski (1986 r.),
  • traktat z Amsterdamu (1997 r.),
  • traktat z Nicei (2001 r.),
  • Traktat z Lizbony (2007 r.).
• Traktaty o przystąpieniu:
  • Dania, Irlandia i Zjednoczone Królestwo (1) (1972 r.),
  • Grecja (1979 r.),
  • Hiszpania, Portugalia (1985 r.),
  • Austria, Szwecja, Finlandia (1994 r.),
  • Republika Czeska, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia i Słowacja (2003 r.),
  • Bułgaria, Rumunia (2005 r.),
  • Chorwacja (2012 r.).
• Umowy dodatkowe:
  • traktat o połączeniu władz wykonawczych („traktat fuzyjny”) (1965 r.),
  • traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów ustanawiających Wspólnoty (1970 r.),
  • traktat brukselski zmieniający niektóre postanowienia finansowe traktatów ustanawiających Wspólnoty oraz ustanawiający Trybunał Obrachunkowy (1975 r.),
  • akt ustanawiający wybory przedstawicieli do Parlamentu w powszechnych wyborach bezpośrednich (1976 r.).

Zakres prawa pierwotnego:

• geograficzny: kraje UE, niektóre wyspy i terytoria zamorskie, takie jak francuskie departamenty zamorskie, i terytoria, za których stosunki zewnętrzne jest odpowiedzialne państwo członkowskie, tak jak w przypadku Gibraltaru i Zjednoczonego Królestwa (1);
• czasowy: od chwili wejścia w życie traktatu.

KONTEKST

Poza prawem pierwotnym prawo UE opiera się na źródłach wtórnych i pomocniczych:

• na pierwsze składają się akty jednostronne (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia);
• na drugie składają się orzecznictwo TSUE i ogólne zasady prawa.

Integralną częścią prawa UE są też umowy międzynarodowe zawierane z państwami trzecimi lub z organizacjami międzynarodowymi. Takie umowy nie należą do prawa pierwotnego ani wtórnego, ale do kategorii sui generis. Zgodnie z niektórymi wyrokami TSUE umowy te mogą mieć czasami bezpośredni skutek. W takim przypadku prawnie wiążące są postanowienia umowy, a nie przepisy prawa wtórnego, które należy dostosować do zapisów umowy.

GŁÓWNY DOKUMENT

Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Protokoły – Załączniki do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Deklaracje dołączone do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej, która przyjęła Traktat z Lizbony podpisany w dniu 13 grudnia 2007 r. – Tablice ekwiwalencyjne (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 1–388)

Ostatnia aktualizacja: 13.03.2020

---

(1) Zjednoczone Królestwo wystąpiło z Unii Europejskiej i z dniem 1 lutego 2020 r. stało się państwem trzecim (krajem nienależącym do UE).