INT/1072

Wpływ transformacji cyfrowej i ekologicznej na konsumentów

OPINIA

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji

Ochrona konsumentów oraz wpływ transformacji cyfrowej i ekologicznej na ich sytuację

(opinia rozpoznawcza na wniosek polskiej prezydencji)

Sprawozdawczyni: Ileana IZVERNICEANU DE LA IGLESIA

1.Wnioski i zalecenia

1.1Transformacja w kierunku bardziej zrównoważonego i cyfrowego społeczeństwa stawia wszystkich konsumentów zarówno przed wyzwaniami, jak i możliwościami. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla potrzebę wzmocnienia pozycji konsumentów, aby mogli dokonywać zrównoważonych wyborów i dostosowywać się do szybko zmieniającego się środowiska cyfrowego, jak wspomniano w Nowym programie na rzecz konsumentów 1 . Z niektórych badań 2 wynika jednak, że na platformach cyfrowych i u detalistów z sektora handlu cyfrowego często brakuje jasnych informacji na temat zrównoważonego charakteru produktów, co utrudnia podejmowanie świadomych decyzji przez konsumentów. Ponadto, ogólnie rzecz biorąc, wyższa cena zakupu zrównoważonych produktów pozostaje istotną barierą dla wielu konsumentów 3 , chociaż cyfryzacja może pomóc w złagodzeniu tych barier finansowych dzięki temu, że ułatwia porównywanie cen i oferuje różnorodność produktów, zwłaszcza na obszarach, gdzie istnieje węższa oferta, a zatem konsument ma mniejszy wybór.

1.2EKES twierdzi, że aby przyspieszyć transformację ekologiczną i zapewnić wysoki poziom ochrony konsumentów, konieczne jest zapewnienie jasnych i wiarygodnych informacji na temat zrównoważonego charakteru produktów. W tym względzie dyrektywa (UE) 2024/825 4 ma na celu wyeliminowanie praktyk handlowych pseudoekologicznego marketingu i zagwarantowanie większej przejrzystości cyfrowej. Komitet stwierdza, że jest bardzo ważne, aby etykietować produkty w sposób ułatwiający świadome zakupy, przekazując informacje o koszcie cyklu życia, o efektywności energetycznej, trwałości i możliwości naprawy produktów. Ponadto uważa, że należy w skali ogólnoeuropejskiej zharmonizować obowiązkowe i dobrowolne wymogi dotyczące informacji o produkcie, unikać nadmiaru informacji i zapewnić rzetelność etykiet, tak aby konsumenci mogli przyjmować bardziej zrównoważone wzorce konsumpcji.

1.3W Nowym programie na rzecz konsumentów 5 Komisji Europejskiej podkreślono, że dostęp do zrównoważonych produktów nie powinien zależeć od poziomu dochodów ani od miejsca zamieszkania – wszyscy powinni mieć do nich dostęp po przystępnej cenie. EKES wnosi, aby z myślą o stworzeniu tego dostępu Komisja i organy krajowe opracowały odpowiednie ramy zapewniające dostęp do zrównoważonych produktów poprzez zachęty podatkowe, a w niektórych przypadkach również bezpośrednie dotacje, w celu zmniejszenia różnic w cenach. Ponadto domaga się, aby wdrożono skuteczne strategie polityczne w celu zapewnienia dostępu do rynku cyfrowego, zwłaszcza na obszarach wiejskich i mniej zaludnionych, oraz by opracowano technologie z myślą o włączeniu konsumentów o mniejszych umiejętnościach cyfrowych. Cyfryzacja ułatwia również nabywanie zrównoważonych technologii (ponowne wykorzystanie, recykling itd.). Chociaż początkowo ceny mogą być wysokie, w perspektywie długoterminowej umożliwiają one znaczne oszczędności w zakresie zużycia energii i kosztów operacyjnych.

1.4Komitet uważa, że ogólnie konsumenci są zainteresowani zrównoważonym rozwojem. Dotyczy to w szczególności europejskiej młodzieży, która w pełni odczuje skutki transformacji cyfrowej i ekologicznej. Kryzys kosztów utrzymania zmusza jednak wielu konsumentów, a w szczególności młodych ludzi – których dochody są często niższe – do przedkładania ceny nad zrównoważony rozwój. Kluczowe znaczenie ma znalezienie równowagi między dostępnością zrównoważonych produktów i usług a ich przystępnością cenową.

1.5Komitet wyraża przekonanie, że transformacja cyfrowa i ekologiczna są niezbędne z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju w perspektywie długoterminowej i że należy nimi zarządzać w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu, tak aby nie wykluczać konsumentów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, zwłaszcza zaś osób, które nie dorastały w kontekście cyfryzacji. EKES apeluje do Komisji i państw członkowskich, by chroniły szczególnie konsumentów podatnych na zagrożenia (traktując tę podatność na zagrożenia w sposób szeroki i dynamiczny), aby zapewnić im lepszy dostęp do zrównoważonych produktów za pośrednictwem rynków cyfrowych – zwłaszcza jeśli chodzi o handel elektroniczny i platformy – co może zmniejszyć przepaść między obszarami wiejskimi i miejskimi.

1.6Komitet ponownie podkreśla, jak jest ważne, by edukować konsumentów do podejmowania świadomych decyzji. Edukacja ma kluczowe znaczenie dla wspierania strategii politycznych w zakresie zrównoważonej transformacji i promowania przejrzystości, a także ustandaryzowania godnych zaufania stron internetowych i przyjęcia podejść opartych na społeczności lokalnej. W związku z tym EKES podkreśla ważną rolę, jaką w tej dwojakiej transformacji odgrywają organizacje konsumenckie, niemniej należy zapewnić im finansowanie, aby były prężne i profesjonalne. Ponadto władze lokalne powinny skuteczniej udzielać pomocy i usuwać obciążenia biurokratyczne.

1.7EKES stwierdza, że aby transformacja cyfrowa i ekologiczna mogły zakończyć się pomyślnie, konieczny jest udział nie tylko wszystkich konsumentów, ale również producentów i sprzedawców. Wszystkie zaangażowane podmioty muszą wziąć na siebie odpowiedzialność.

1.8Zdaniem Komitetu platformy cyfrowe i detaliści z sektora handlu cyfrowego powinni ułatwiać dostęp do zrównoważonych produktów, być przejrzyści oraz zapewniać narzędzia do porównywania kosztów i korzyści. Ponadto Unia Europejska powinna zająć się negatywnymi skutkami oferowania produktów po niskich cenach przez platformy z państw trzecich i wprowadzić bardziej rygorystyczne przepisy, w tym skuteczne cła.

2.Uwagi ogólne

2.1Transformacja w kierunku cyfrowego i bardziej zrównoważonego społeczeństwa, w najszerszym pojęciu, z uwzględnieniem perspektyw gospodarczych (zapewnienie stałego i stabilnego wzrostu gospodarczego, pobudzanie skutecznego inkluzywnego rozwoju, który nie wyczerpuje zasobów ani nie utrwala nierówności), środowiskowych (zachowanie, ochrona i odbudowa naturalnych ekosystemów i różnorodności biologicznej, zadbanie o to, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było odpowiedzialne i nie przekraczało zdolności regeneracyjnych planety) i społecznych (promowanie sprawiedliwych relacji, sprawiedliwości społecznej i dobrostanu wszystkich, zapewnienie równego dostępu do podstawowych zasobów takich jak edukacja, zdrowie i godna praca), wiąże się z wyzwaniami i możliwościami dla wszystkich konsumentów, a szczególnie dla europejskiej młodzieży (która nie będzie miała innej opcji w tym zakresie) i dla osób ze słabszych grup społecznych (bądź to ze względu na podeszły wiek, ponieważ dane osoby nie dorastały w kontekście cyfryzacji, bądź to z innych przyczyn).

2.2W tym względzie w Nowym programie na rzecz konsumentów 6 podkreślono potrzebę wzmocnienia pozycji konsumentów, nie tylko w celu dokonywania zrównoważonych wyborów, ale również z myślą o dostosowaniu się do szybko zmieniającego się środowiska cyfrowego. Choć cyfryzacja jest pożytecznym narzędziem, gdyż umożliwia szybszy dostęp do informacji na temat zrównoważonych produktów, to stwarza również bardziej złożone sytuacje, jak ma to miejsce w przypadku zbyt dużego wyboru lub niejasnego przedstawienia cech związanych ze środowiskiem.

2.3Hiszpańska Organizacja Konsumentów i Użytkowników (OCU), zajmująca się ochroną konsumentów, sprawdziła, że cena zakupu zrównoważonych produktów jest znacznie wyższa niż cena produktów konwencjonalnych 7 . Konsumenci zaangażowani w ochronę planety i na rzecz form produkcji rolnej i zwierzęcej respektujących glebę i dobrostan zwierząt mają do dyspozycji produkty opatrzone oznakowaniem ekologicznym, ale ceny są zupełnie odstraszające, a mianowicie o 68 % wyższe od cen „powszechnych” produktów. Różnice te w żaden sposób nie przyczyniają się do wykrystalizowania się bardziej zrównoważonego modelu konsumpcji, ponieważ zostało jeszcze wiele do zrobienia, aby połączyć zrównoważoność i przystępność cenową 8 .

2.4Aby przyczynić się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego, w oparciu o wysoki poziom ochrony konsumentów, środowiska i praw pracowników, oraz aby poczynić postępy w zakresie transformacji ekologicznej, należy umożliwić konsumentom podejmowanie świadomych decyzji o zakupie, a tym samym wspierać bardziej zrównoważone wzorce konsumpcji. Oznacza to, że przedsiębiorcy odpowiadają za dostarczanie jasnych, istotnych i wiarygodnych informacji. Dyrektywa (UE) 2024/825 9 ma na celu wyeliminowanie pseudoekologicznego marketingu oraz udzielanie jasnych i przejrzystych informacji na wysokim poziomie. Dyrektywa wzmocni również ochronę konsumentów przed przedwczesnym starzeniem się produktów 10 i będzie skutkowała lepszymi informacjami na temat praw do gwarancji prawnej i na temat trwałości produktów oraz ich naprawy w punkcie sprzedaży. EKES uważa, że państwa członkowskie powinny podwoić wysiłki na rzecz zapewnienia zgodności z dyrektywą i wyeliminowania takich praktyk. Natomiast platformy cyfrowe muszą podjąć skuteczne działania, aby położyć kres nieuczciwym praktykom związanym z fałszywymi oświadczeniami o zrównoważonym charakterze produktów.

2.5EKES docenia pracę, jaką w zakresie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów wykonała sieć organów ochrony konsumentów (sieć CPC 11 ). W sferze zrównoważonego rozwoju ta sieć, koordynowana i wspierana przez Komisję, podjęła kroki przeciwko kilku przedsiębiorstwom 12 w związku z wprowadzającymi w błąd twierdzeniami dotyczącymi ekologiczności, przedwczesnym starzeniem się produktów lub przekazywaniem niedokładnych informacji konsumentom. W dziedzinie sprzedaży detalicznej online sieć CPC 13 i Komisja Europejska 14 badają obecnie platformę Temu pod kątem kilku nielegalnych praktyk. EKES dostrzega i z aprobatą przyjmuje te wysiłki oraz rozważania nad reformą rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów, co pozwoli przyspieszyć wdrożenie, zwiększyć jego skuteczność i odstraszający charakter.

2.6Kolejnym istotnym hamulcem dla konsumentów jest brak przejrzystości. W związku z tym, aby promować bardziej ekologiczną gospodarkę o bardziej zamkniętym obiegu, w ramach której konsumenci – podejmując decyzję o zakupie w oparciu o twierdzenia i etykiety godne zaufania z punktu widzenia środowiska – odgrywaliby główną rolę, kluczowe znaczenie ma gromadzenie informacji nie tylko o efektywności energetycznej, lecz także o kosztach cyklu życia, o trwałości i możliwości naprawy produktów. EKES uważa, że należy zharmonizować wymogi dotyczące obowiązkowych i dobrowolnych informacji o produkcie, unikając nadmiaru informacji ze względu na dużą liczbę istniejących etykiet, a także zapewniając ich wiarygodność.

3.Uwagi dotyczące kosztu zrównoważonych produktów

3.1Konsumenci są świadomi, że zrównoważone produkty mogą pociągać za sobą wyższe koszty. Ponadto łatwiej jest uzyskać dostęp do żywności ekologicznej i innych produktów ekologicznych w sklepach internetowych, choć koszty mogą wzrosnąć, częściowo ze względu na logistykę dystrybucji. Aby promować zrównoważony rozwój, podczas dokonywania zakupów w internecie konsumenci mogliby mieć możliwość wyboru bardziej zrównoważonego sposobu dystrybucji, takiego jak zrównoważona dostawa towarów na „ostatniej mili”, na przykład za pośrednictwem pojazdów elektrycznych, dostaw wiązanych, punktów dostawy itp.

3.2W Nowym programie na rzecz konsumentów 15 Komisji Europejskiej podkreślono, że dostęp do zrównoważonych produktów nie powinien zależeć od poziomu dochodów ani od miejsca zamieszkania – wszyscy powinni mieć do nich dostęp. Komitet uważa, że aby to urzeczywistnić, Komisja i organy krajowe muszą opracować odpowiednie ramy zapewniające wszystkim konsumentom dostęp do zrównoważonych produktów poprzez zachęty podatkowe– np. podatek od wartości dodanej ukierunkowany na zrównoważony rozwój – oraz, w razie potrzeby, poprzez bezpośrednie dotacje redukujące różnicę w cenie tych produktów. Należy również wprowadzić skuteczne strategie polityczne w celu zapewnienia konsumentom dostępu do rynku cyfrowego niezależnie od ich miejsca zamieszkania, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich i mniej zaludnionych, które borykają się już z innymi wyzwaniami, określonymi w jednej z poprzednich opinii EKES-u 16 . Ponadto należy opracować technologie, aby włączać konsumentów o mniejszych umiejętnościach cyfrowych, oraz propagować korzystanie z technologii zrównoważonych (ponowne wykorzystanie, recykling itd.) i dostęp do zrównoważonych produktów.

3.3Cyfryzacja ułatwia również nabywanie lub zamawianie zrównoważonych technologii i usług, takich jak urządzenia o niskim zużyciu energii. Ponadto dostęp do informacji w internecie umożliwia konsumentom porównywanie różnych marek i modeli w celu znalezienia najbardziej przystępnych cenowo i zrównoważonych opcji. Należy również podnosić świadomość na temat zużycia energii za pomocą urządzeń i aplikacji cyfrowych podłączonych do liczników i urządzeń elektrycznych, tak aby spełniać wymogi polityki UE w zakresie efektywności energetycznej.

4.Wrażliwość młodych konsumentów

4.1Młodzi Europejczycy, którzy w pełni odczują skutki transformacji cyfrowej i ekologicznej, są coraz bardziej zaniepokojeni stanem środowiska i zainteresowani zrównoważonym rozwojem oraz wykorzystują zwłaszcza platformy cyfrowe do zdobywania informacji na ten temat i do podejmowania decyzji, aby poszukiwać wariantów produktów i usług, które byłyby przyjazne dla środowiska. Według Eurobarometru 17 91 % osób w wieku 15–24 lat uważa, że przeciwdziałanie zmianie klimatu może przyczynić się do poprawy ich własnego zdrowia i dobrostanu.

4.2Chociaż platformy cyfrowe i detaliści z sektora handlu cyfrowego umożliwiają łatwiejszy dostęp do zrównoważonych produktów, te produkty nie zawsze są przystępne cenowo. Młodzi ludzie również stoją przed poważnymi wyzwaniami ekonomicznymi. Według badania przeprowadzonego przez Euroconsumers 18 kryzys kosztów utrzymania zwiększył presję na wybór produktów na podstawie ceny. Jest oczywiste, że do grup najbardziej dotkniętych zaliczają się młodzi konsumenci (którzy zazwyczaj uzyskują niższe dochody), a także gospodarstwa domowe o niższych, a nawet o średnich dochodach. Dlatego trzeba znaleźć równowagę między wariantem zrównoważonym a przystępnością cenową, tak aby nie był to wariant dostępny jedynie nielicznym konsumentom. EKES zauważa, że coraz więcej młodych ludzi przez coraz dłuższy czas jest najemcami nieruchomości, w których mieszkają, toteż zazwyczaj nie mają również rzeczywistego wpływu na zrównoważony charakter sprzętu gospodarstwa domowego i produktów, z których korzystają w wynajmowanych mieszkaniach.

5.Wyciągnięte wnioski i przyszłość

5.1EKES stwierdza, że aby transformacja cyfrowa i ekologiczna mogły zakończyć się pomyślnie, konieczny jest udział nie tylko wszystkich konsumentów, ale również producentów i sprzedawców. Wszystkie zaangażowane podmioty muszą wziąć na siebie odpowiedzialność. Nie możemy pozostawiać nikogo w tyle. Należy wziąć pod uwagę różne potrzeby poszczególnych grup wiekowych.

5.2Choć transformacja cyfrowa i ekologiczna jest niezbędna z punktu widzenia długoterminowego zrównoważonego rozwoju, to należy nią zarządzać w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu, tak aby nie wykluczać konsumentów znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji. EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do podjęcia działań w celu zapewnienia konsumentom podatnym na zagrożenia lepszej ochrony w dziedzinie dostępu do zrównoważonych produktów za pośrednictwem rynków cyfrowych. Podatność konsumentów na zagrożenia należy rozpatrywać w szerokim znaczeniu z uwzględnieniem dynamicznych zmian na przestrzeni czasu, biorąc pod uwagę, że konsument może znajdować się w niekorzystnej sytuacji ze względów zdrowotnych, finansowych, społecznych oraz związanych z jego kompetencjami lub miejscem zamieszkania, lub że jego podatność na zagrożenia może stanowić etap przejściowy, między innymi ze względu na bezrobocie lub przynależność do określonej grupy wiekowej, takiej jak osoby młode lub starsze, co jednak pozostaje istotną kwestią. EKES zwraca uwagę na to, że trzeba lepiej dostosować komunikację do potrzeb różnych słabszych grup społecznych. W związku z tym handel elektroniczny może przyczynić się do zmniejszenia przepaści między obszarami wiejskimi i miejskimi oraz do poprawy dostępu do wysokiej jakości produktów lub usług.

5.3Komitet uważa, że edukacja konsumentów (w tym upodmiotowienie cyfrowe) ma kluczowe znaczenie dla budowania zaufania do polityki zrównoważonej transformacji i dla jej wspierania. Podejście łączące cyfryzację i edukację umożliwi konsumentom dokonywanie bardziej świadomych wyborów i aktywne uczestnictwo w transformacji w kierunku bardziej zrównoważonego społeczeństwa. Należy propagować zasady przejrzystości i informacji w handlu elektronicznym, standaryzację godnych zaufania stron internetowych i przyjmowanie podejść opartych na społeczności lokalnej na rzecz zrównoważonych zachowań, które powinny stać się ogólną zasadą (tj. naprawa zamiast zastępowania lub sprzyjanie społecznym modelom gospodarczym bądź modelom gospodarczym o obiegu zamkniętym). Organizacje konsumenckie odgrywają w tej dwojakiej transformacji fundamentalną rolę, jednak należy zapewnić im finansowanie, tak aby mogły skutecznie pomóc konsumentom w sprostaniu wyzwaniom, przed którymi stoją. Ponadto organy administracji lokalnej powinny skuteczniej udzielać pomocy, zapewniając dostępne dla obywateli punkty kompleksowej obsługi i eliminując obciążenia biurokratyczne.

5.4EKES sądzi, że niezwykle ważne jest, aby strategie polityczne koncentrowały się nie tylko na ofercie zrównoważonych produktów i usług, ale również na ulepszeniu platform cyfrowych i detalistów z sektora handlu cyfrowego. Te strategie polityczne powinny działać tak, aby ułatwiać dostęp do zrównoważonych produktów za pomocą szerszej oferty, przedstawiać informacje w sposób przejrzysty i zapewniać narzędzia umożliwiające skuteczne porównywanie kosztów i korzyści w perspektywie długoterminowej.

5.5Komitet uważa za konieczne, by wprowadzić bardziej rygorystyczne przepisy dla platform z państw trzecich, które powinny w pełni przestrzegać unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumentów i oferować wyłącznie bezpieczne produkty, a także wykazywać swoje wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju. Te przepisy powinny również przeciwdziałać oszustwom podatkowym. Przestrzeganie norm bezpieczeństwa produktów, ochrony środowiska i ochrony konsumentów ma zasadnicze znaczenie. W interesie wszystkich uczestników jednolitego rynku europejskiego należy unikać manipulacji, takiej jak zaniżanie wartości celnej. Unia Europejska mogłaby dokonać cyfryzacji organów celnych i je wzmocnić, aby ograniczyć lub wyeliminować wprowadzanie do obrotu produktów zawierających szkodliwe cząstki. Organy nadzoru rynku potrzebują większej liczby pracowników oraz całościowych i nowoczesnych systemów cyfrowych. EKES postuluje, aby zwrócić szczególną uwagę na negatywny wpływ na środowisko oraz na prawa społeczne i prawa człowieka platform znajdujących się poza UE, które oferują europejskim konsumentom produkty po bardzo niskich cenach.

Bruksela, 12 lutego 2025 r.

Przewodnicząca Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji

Sandra PARTHIE

_____________

(1)       COM(2020) 696 final .

(2)    Na przykład: Zarra, A., i in., Sustainability in the Age of Platforms , 2019.

(3)       OCU, Precio de los productos ecológicos , 2022.

(4)     Dz.U L 2024/825 z 6.3.2024 .

(5)       COM(2020) 696 final .

(6)       COM(2020) 696 final .

(7)     OCU, Alimentación saludable - el precio importa , 2023.

(8)     OCU, Precio de los productos ecológicos , 2022.

(9)     Dz.U L 2024/825 z 6.3.2024 . Dyrektywa będzie miała zastosowanie od 27 września 2026 r.

(10)    Po raz pierwszy na poziomie europejskim wspomniano już o nim jako „zaplanowanym ograniczeniu żywotności produktu” w opinii z inicjatywy własnej EKES-u, Dz.U. C 67 z 6.3.2014, s. 23 .

(11)     Sieć współpracy na rzecz ochrony konsumentów .

(12)     Działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji, 2023 .

(13)     Komisja Europejska – komunikat prasowy, 8 listopada 2024 r.

(14)     Komisja Europejska – komunikat prasowy , 31 października 2024 r.

(15)       COM(2020) 696 final .

(16)     Dz.U. C, C/2024/1571, 5.3.2024 .

(17)     Komisja Europejska – komunikat prasowy, 25 stycznia 2022 r.

(18)       Euroconsumers Affordability Barometer, 2023 .