ZAPROSZENIE DO ZGŁASZANIA UWAG

DOTYCZĄCYCH INICJATYWY (bez oceny skutków)

Tytuł inicjatywy

Europejska strategia bezpieczeństwa wewnętrznego

Wiodąca DG i odpowiedzialny dział

DG HOME.D5

Prawdopodobny rodzaj inicjatywy

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady

Orientacyjny termin

I kwartał 2025 r.

Informacje dodatkowe

-

Dokument przeznaczony wyłącznie do celów informacyjnych. Nie przesądza on o ostatecznej decyzji Komisji co do tego, czy inicjatywa ta zostanie zrealizowana, ani o jej ostatecznej treści. Wszystkie opisane tu elementy inicjatywy, w tym jej harmonogram, mogą ulec zmianie.

A. Kontekst polityczny, określenie problemu i analiza zgodności z zasadą pomocniczości

Kontekst polityczny

Trwająca od dziesięcioleci współpraca i integracja stworzyły silną UE, której demokratyczne społeczeństwo opiera się na rządach prawa, jest wolne i otwarte, i w której prosperuje jednolity rynek. Europa znajduje się jednak dzisiaj w obliczu nowych i naglących wyzwań geopolitycznych, a także w obliczu szeregu zagrożeń dla bezpieczeństwa – ze strony przestępczości zorganizowanej, terroryzmu oraz innych wrogich podmiotów państwowych i niepaństwowych. Co więcej, szybko zmieniającym się i coraz bardziej złożonym społeczeństwom towarzyszy rosnąca złożoność zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa: każda innowacja technologiczna wiąże się z próbami wykorzystania jej w złych zamiarach.

Europejska strategia bezpieczeństwa wewnętrznego, inicjatywa zapowiedziana przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen w wytycznych politycznych 1 dla nowej Komisji, określi kompleksową reakcję UE obejmującą wszystkie zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego, czy to w internecie, czy też poza nim. Dzięki tej strategii kwestie bezpieczeństwa zostaną włączone do głównego nurtu prawodawstwa i polityki UE. Strategia ta będzie opierać się na strategii UE w zakresie unii bezpieczeństwa na lata 2020–2025 i uzupełni inne inicjatywy Komisji, w szczególności strategię na rzecz unii gotowości, białą księgę w sprawie przyszłości obrony i europejskiej tarczy demokracji.

Problem, któremu ma zaradzić inicjatywa

Strategia w zakresie unii bezpieczeństwa zapewniła podczas poprzedniej kadencji Komisji (2019–2024) solidne ramy pozwalające UE na budowanie zdolności do pokonywania zagrożeń. Dzięki temu UE była lepiej przygotowana do stawienia czoła wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa niż w momencie przyjmowania strategii.

Jak jednak wskazano w najnowszym sprawozdaniu z postępów (przyjętym w maju 2024 r.) 2 , w kontekście geopolitycznym, gospodarczym i bezpieczeństwa w UE i wokół niej zaszły głębokie i trwałe zmiany. UE musi być przygotowana do tego, aby rozpoznawać zagrożenia w zmieniającym się kontekście geopolitycznym oraz aby im przeciwdziałać. Na arenie międzynarodowej działają siatki przestępcze, brutalni ekstremiści, terroryści i inne wrogie podmioty, z łatwością przemieszczając się między światem wirtualnym i realnym. Żerują oni na społecznych problemach i nierównościach ekonomicznych. Siatki przestępcze stosują skrajną przemoc, aby zwiększać zyski, a ponadto posługują się korupcją i przenikają do instytucji publicznych, społeczności lokalnych i legalnej gospodarki. Podważa to zaufanie do demokratycznych instytucji i do rządów prawa. Odnotowano gwałtowny wzrost liczby nowych ideologii hybrydowych oraz antysystemowych i antyrządowych ekstremistów, którzy wyraźnie dążą do zmiany demokratycznego porządku prawnego, jak również nasilanie się zagrożeń terrorystycznych wynikających z międzynarodowych napięć i konfliktów geopolitycznych.

Rozwój sytuacji na świecie w poważny sposób wpływa na bezpieczeństwo wewnętrzne. UE musi radzić sobie z efektami mnożnikowymi, które obserwuje się w związku ze zmieniającą się dynamiką siły geopolitycznej i niestabilnością zewnętrzną – w Ukrainie, w następstwie rosyjskiej wojny napastniczej, na Bliskim Wschodzie oraz w regionie subsaharyjskim. Na bezpieczeństwo UE wpływa również jej zależność od państw spoza UE, np. w zakresie energii, technologii oraz sprzętu informatycznego i telekomunikacyjnego. W tej trudnej sytuacji UE stoi w obliczu zagrożeń hybrydowych ze strony zarówno podmiotów państwowych, jak i niepaństwowych (rządów i innych). Infrastruktura krytyczna, w tym sieci energetyczne i systemy transportowe, jest celem cyberataków i sabotażu. Działania te wskazują na słabe punkty związane ze świadczeniem podstawowych usług, a ich wpływ na bezpieczeństwo gospodarcze UE jest znaczący.

Co więcej, podstawowe znaczenie dla wszystkich aspektów bezpieczeństwa ma technologia cyfrowa; większość zagrożeń zawiera elementy cybernetyczne i jest ukierunkowana, w połączeniu z dezinformacją, na zwiększenie podziałów, polaryzację i zredukowanie zaufania do europejskich rządów i instytucji. I wreszcie, organy ścigania często nie dysponują odpowiednimi narzędziami, które pozwalałyby na prowadzenie dochodzeń w sprawie nielegalnych przepływów finansowych lub przygotowań do ataków bądź na rozbijanie lokalnych i międzynarodowych siatek przestępczych. Istnieje zatem potrzeba wzmocnienia mechanizmów współpracy transgranicznej i międzynarodowej, co pozwoli państwom członkowskim skutecznie walczyć z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem.

Podstawa działania UE (podstawa prawna i analiza zgodności z zasadą pomocniczości)

Podstawa prawna

Materialną podstawą prawną inicjatywy są przepisy obejmujące szersze działania UE zawarte w tytule V części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w obszarze przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Współpraca z państwami spoza UE w ramach inicjatywy opiera się na następującej podstawie prawnej:

·wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa / wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony: TFUE – art. 42–43;

·stosunki z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi: TFUE, w szczególności art. 220;

·dialog na temat bezpieczeństwa: Traktat o Unii Europejskiej – art. 27 ust. 2.

W przedmiotowym komunikacie nieustawodawczym nie proponuje się rozszerzenia uprawnień regulacyjnych UE ani wiążących zobowiązań nałożonych na państwa członkowskie. Ma on na celu uzupełnienie i wspieranie działań państw członkowskich w tym obszarze polityki.

Praktyczna potrzeba działania na poziomie UE

Biorąc pod uwagę globalne i wzajemnie powiązane środowisko, w jakim działają – zarówno w UE, jak i poza nią – siatki przestępcze, terroryści, grupy ekstremistyczne oraz wrogie podmioty państwowe i niepaństwowe, a także coraz poważniejsze zagrożenia dla bezpieczeństwa, ochrony społeczeństwa i praworządności w UE, obecnych działań państw członkowskich i UE na rzecz wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości nie można uznać za wystarczające. Konieczne są dalsze kluczowe działania w celu ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego UE – teraz i w przyszłości – oraz utrzymania wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości zgodnie z kompetencjami dzielonymi UE i państw członkowskich.

Biorąc pod uwagę silny związek między wewnętrznymi i zewnętrznymi aspektami polityki bezpieczeństwa oraz fakt, że zagrożenia dla bezpieczeństwa rozciągają się ponad granicami państw europejskich i sięgają poza nie, oczekuje się, że działania na szczeblu UE przyniosą wymierną wartość dodaną w stosunku do działań podejmowanych indywidualnie przez państwa członkowskie.

B. Co ma osiągnąć inicjatywa i w jaki sposób?

Oczekuje się, że inicjatywa ta zapewni kompleksowy i nadrzędny plan pozwalający na wzmocnienie bezpieczeństwa wewnętrznego UE oraz że w następstwie inicjatywy określone zostaną konkretne działania, które zostaną przeprowadzone podczas obecnej kadencji Komisji. W strategii podkreślone zostaną również liczne dotychczasowe osiągnięcia UE w zakresie ochrony jej bezpieczeństwa oraz sposób, w jaki UE będzie na nich budować, podejmując dalsze działania operacyjne i przyjmując środki ustawodawcze.

Strategia będzie miała na celu włączenie kwestii bezpieczeństwa do głównego nurtu polityki, prawodawstwa i programów UE; przy czym główny punkt ciężkości zostanie położony na:

·zdolność do przewidywania zagrożeń i reagowania na nie;

·konieczność zapobiegania zniszczeniom i ochronę ludności;

·konieczność działania na wszystkich szczeblach (począwszy od wymiaru globalnego po wymiar lokalny) oraz

·konieczność zapewnienia, aby współpraca międzynarodowa przynosiła korzyści bezpieczeństwu wewnętrznemu UE.

Celem strategii jest także zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron, które mogą przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa wewnętrznego w ramach podejścia obejmującego całe społeczeństwo, w tym partnerów prywatnych i społeczeństwo obywatelskie.

Ujmując rzecz dokładniej, strategia wzmocni unijną architekturę bezpieczeństwa wewnętrznego, co wiąże się ze zwiększeniem zdolności operacyjnych, zarówno w drodze rozszerzenia działalności Europolu, jak i Fronteksu, w połączeniu z przeprowadzeniem rozważań na temat roli Eurojustu i Prokuratury Europejskiej.

W strategii istotną rolę odegra technologia cyfrowa. Obejmuje to rozważenie środków dotyczących dostępu do danych na potrzeby egzekwowania prawa oraz przechowywania danych, zwalczanie cyberprzestępczości i treści o charakterze terrorystycznym w internecie, a także zacieśnienie współpracy z platformami technologicznymi za pośrednictwem Forum UE ds. Internetu. Co więcej, technologie cyfrowe i sztuczna inteligencja oferują istotne możliwości, jeżeli chodzi o zwiększenie zdolności działania organów ścigania i skuteczne reagowanie na zmieniające się zagrożenia.

W ramach strategii Komisja ogłosi również nowy program UE dotyczący zapobiegania terroryzmowi i brutalnemu ekstremizmowi oraz zwalczania tych zjawisk, w tym program walki z finansowaniem terroryzmu oraz wzmocnioną politykę zapobiegania radykalizacji postaw.

Komisja ogłosi plan działania UE przeciwko nielegalnemu handlowi narkotykami oraz określi przyszłe prace w zakresie przeglądu przepisów dotyczących przestępczości zorganizowanej i skuteczniejszego zwalczania siatek przestępczych.

Aby zwiększyć gotowość, zapowiedziany zostanie unijny system łączności krytycznej, który pozwoli pogłębić codzienną współpracę operacyjną służb pierwszego reagowania, takich jak policja i straż pożarna, w walce z terroryzmem i przestępczością oraz w ratowaniu życia w sytuacjach nadzwyczajnych.

Ponadto, w strategii podkreślona zostanie potrzeba wzmocnienia ram prawnych UE w celu sprostania przekrojowym wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa i zagrożeniom hybrydowym, w tym w kontekście zarządzania granicami, sabotażu i szpiegostwa.

Prawdopodobne skutki

Działania zapowiedziane w strategii udostępnią instytucjom publicznym, organom ścigania, sądowniczym oraz innym podmiotom publicznym i prywatnym narzędzia służące zapobieganiu zagrożeniom dla bezpieczeństwa stwarzanym przez przestępczość zorganizowaną, terroryzm oraz wrogie podmioty państwowe i niepaństwowe, jak również ochronie przed takimi zagrożeniami i reagowaniu na nie. Strategia zwiększy wsparcie dla organów ścigania i organów sądowych w prowadzeniu postępowań przygotowawczych, ściganiu i orzekaniu w sprawach dotyczących poważnej i zorganizowanej przestępczości i terroryzmu; pozwoli to na pociągnięcie sprawców do odpowiedzialności i zapewnienie sprawiedliwości ofiarom.

Inicjatywa przyczyni się do realizacji 16. celu zrównoważonego rozwoju ONZ dotyczącego pokoju, sprawiedliwości i silnych instytucji, ponieważ jej założeniem jest zwiększenie bezpieczeństwa publicznego i utrzymanie praworządności, przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych.

Monitorowanie w przyszłości

Inicjatywy zawarte w strategii bezpieczeństwa wewnętrznego będą oceniane i monitorowane indywidualnie.

C. Lepsze stanowienie prawa

Ocena skutków

Przedmiotowa inicjatywa dotyczy komunikatu i nakreśli ogólne podejście strategiczne. Nie będzie natomiast określała konkretnych działań o charakterze legislacyjnym.

Strategia konsultacji

Na potrzeby przedmiotowej inicjatywy Komisja zwraca się – w drodze zaproszenia do zgłaszania uwag – do podmiotów publicznych i prywatnych, zarówno w UE, jak i poza nią, o przedstawienie swoich uwag i opinii. W ramach inicjatywy podsumowane zostaną ustalenia z badań i sprawozdań oraz postępy osiągnięte w ramach poprzednich dokumentów strategicznych UE dotyczących polityki bezpieczeństwa.

Najważniejsze zainteresowane strony w procesie konsultacji:

·organy ścigania na szczeblu unijnym i krajowym, w tym organy celne, finansowe i ochrony granic, organy sądowe, organy administracji publicznej oraz instytucje i organy odpowiedzialne za zwalczanie poważnej i zorganizowanej przestępczości, terroryzmu i radykalizacji, za zapewnienie bezpieczeństwa granic i cyberbezpieczeństwo;

·organizacje społeczeństwa obywatelskiego;

·środowisko akademickie

·oraz przedsiębiorstwa prywatne, w tym platformy internetowe.

Oczekuje się również wkładu od kluczowych partnerów międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Interpol, Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Rada Europy.