This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 62020CJ0562
Judgment of the Court (First Chamber) of 17 November 2022.#SIA 'Rodl & Partner' v Valsts ieņēmumu dienests.#Request for a preliminary ruling from the Administratīvā rajona tiesa.#Reference for a preliminary ruling – Prevention of the use of the financial system for the purpose of money laundering and terrorist financing – Directive (EU) 2015/849 – Article 18(1) and (3) – Annex III, point 3(b) – Risk-based approach – Risk assessment conducted by obliged entities – Identification of risks by Member States and obliged entities – Customer due diligence measures – Enhanced due diligence measures – High-corruption-risk third countries – Article 13(1)(c) and (d) – Evidence and documentation requirements imposed on obliged entities – Article 14(5) – Ongoing customer monitoring imposed on obliged entities – Publication of decisions imposing a sanction.#Case C-562/20.
Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 17 listopada 2022 r.
SIA „Rodl & Partner” przeciwko Valsts ieņēmumu dienests.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administratīvā rajona tiesa.
Odesłanie prejudycjalne – Zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu – Dyrektywa (UE) 2015/849 – Artykuł 18 ust. 1 i 3 – Punkt 3 lit. b) załącznika III – Podejście oparte na ocenie ryzyka – Ocena ryzyka dokonywana przez podmioty zobowiązane – Identyfikacja ryzyka przez państwa członkowskie i podmioty zobowiązane – Środki należytej staranności wobec klienta – Wzmocnione środki należytej staranności – Państwo trzecie o wysokim ryzyku korupcji – Artykuł 13 ust. 1 lit. c) i d) – Wymogi dotyczące dowodów i dokumentacji spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Artykuł 14 ust. 5 – Bieżące monitorowanie klientów spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Publikacja decyzji nakładających karę.
Sprawa C-562/20.
Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 17 listopada 2022 r.
SIA „Rodl & Partner” przeciwko Valsts ieņēmumu dienests.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administratīvā rajona tiesa.
Odesłanie prejudycjalne – Zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu – Dyrektywa (UE) 2015/849 – Artykuł 18 ust. 1 i 3 – Punkt 3 lit. b) załącznika III – Podejście oparte na ocenie ryzyka – Ocena ryzyka dokonywana przez podmioty zobowiązane – Identyfikacja ryzyka przez państwa członkowskie i podmioty zobowiązane – Środki należytej staranności wobec klienta – Wzmocnione środki należytej staranności – Państwo trzecie o wysokim ryzyku korupcji – Artykuł 13 ust. 1 lit. c) i d) – Wymogi dotyczące dowodów i dokumentacji spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Artykuł 14 ust. 5 – Bieżące monitorowanie klientów spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Publikacja decyzji nakładających karę.
Sprawa C-562/20.
ECLI identifier: ECLI:EU:C:2022:883
WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 17 listopada 2022 r. ( *1 )
Odesłanie prejudycjalne – Zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu – Dyrektywa (UE) 2015/849 – Artykuł 18 ust. 1 i 3 – Punkt 3 lit. b) załącznika III – Podejście oparte na ocenie ryzyka – Ocena ryzyka dokonywana przez podmioty zobowiązane – Identyfikacja ryzyka przez państwa członkowskie i podmioty zobowiązane – Środki należytej staranności wobec klienta – Wzmocnione środki należytej staranności – Państwo trzecie o wysokim ryzyku korupcji – Artykuł 13 ust. 1 lit. c) i d) – Wymogi dotyczące dowodów i dokumentacji spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Artykuł 14 ust. 5 – Bieżące monitorowanie klientów spoczywające na podmiotach zobowiązanych – Publikacja decyzji nakładających karę
W sprawie C‑562/20
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez administratīvā rajona tiesa (rejonowy sąd administracyjny, Łotwa) postanowieniem z dnia 12 października 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 października 2020 r., w postępowaniu:
SIA „Rodl & Partner”
przeciwko
Valsts ieņēmumu dienests,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: A. Arabadjiev, prezes izby, L. Bay Larsen, wiceprezes Trybunału pełniący obowiązki sędziego pierwszej izby, P. G. Xuereb, A. Kumin (sprawozdawca) i I. Ziemele, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Pitruzzella,
sekretarz: M. Siekierzyńska, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 lutego 2022 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– |
w imieniu SIA „Rodl & Partner” – J.-C. Pastille, Rechtsanwalt, i L. Rasnačs, advokāts, |
– |
w imieniu rządu łotewskiego – I. Hūna, K. Pommere i V. Soņeca, w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu Parlamentu Europejskiego – J. Etienne, O. Hrstková Šolcová, M. Menegatti i L. Ruppeka-Rupeika, w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu Rady Unii Europejskiej – D. Ancāne, M. Chavrier, I. Gurov oraz K. Pleśniak, w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu Komisji Europejskiej – L. Havas, A. Sauka i T. Scharf, w charakterze pełnomocników, |
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 12 maja 2022 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 |
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 13 ust. 1 lit. c) i d), art. 14 ust. 5, art. 18, art. 60 ust. 1 i 2 oraz pkt 3 lit. b) załącznika III do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniającej rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylającej dyrektywę 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE (Dz.U. 2015, L 141, s. 73), a także ważności art. 14 ust. 5 i art. 18 ust. 1 i 3 tej dyrektywy. |
2 |
Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy SIA „Rodl & Partner” a Valsts ieņēmumu dienests (krajowym organem podatkowym, Łotwa, zwanym dalej „VID”) w przedmiocie kary finansowej nałożonej na Rodl & Partner za naruszenia przepisów krajowych dotyczących zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. |
Ramy prawne
Prawo Unii
3 |
Motywy 1, 22, 30, 43 i 66 dyrektywy 2015/849 stanowią:
[…]
[…]
[…]
[…]
|
4 |
Artykuł 1 ust. 1 i 2 tej dyrektywy przewiduje: „1. Celem niniejszej dyrektywy jest zapobieganie wykorzystywaniu unijnego systemu finansowego do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. 2. Państwa członkowskie zapewniają obowiązywanie zakazu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu”. |
5 |
Artykuł 5 wspomnianej dyrektywy stanowi: „W celu zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać w mocy bardziej rygorystyczne przepisy w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą, w granicach prawa Unii”. |
6 |
Zgodnie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2015/849: „Każde państwo członkowskie podejmuje odpowiednie działania w celu zidentyfikowania, ocenienia, zrozumienia i ograniczenia ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu i mających wpływ na dane państwo członkowskie, a także wszelkich problemów z zakresu ochrony danych w tym kontekście. Państwo członkowskie aktualizuje tę ocenę ryzyka”. |
7 |
Artykuł 8 ust. 1 i 2 tej dyrektywy ma następującą treść: „1. Państwa członkowskie zapewniają podjęcie przez podmioty zobowiązane odpowiednich działań w celu zidentyfikowania i ocenienia ich ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, z uwzględnieniem czynników ryzyka obejmujących ryzyko dotyczące klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji lub kanałów dostaw. Działania te są proporcjonalne do charakteru i wielkości podmiotów zobowiązanych. 2. Oceny ryzyka, o których mowa w ust. 1, są dokumentowane, aktualizowane i udostępniane odpowiednim właściwym organom oraz zainteresowanym organom samorządu zawodowego. Właściwe organy mogą zdecydować, że pojedyncze udokumentowane oceny ryzyka nie są wymagane, jeżeli konkretne ryzyko typowe dla danego sektora jest jasne i zrozumiałe”. |
8 |
Artykuł 11 wspomnianej dyrektywy stanowi: „Państwa członkowskie zapewniają stosowanie przez podmioty zobowiązane środków należytej staranności wobec klienta w następujących okolicznościach:
[…]
[…]”. |
9 |
Artykuł 13 ust. 1 i 4 dyrektywy 2015/849 stanowi: „1. Środki należytej staranności wobec klienta obejmują: […]
[…] 4. Państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty zobowiązane były w stanie wykazać właściwym organom lub organom samorządu zawodowego, że odnośne środki są odpowiednie, biorąc pod uwagę zidentyfikowane ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu”. |
10 |
Artykuł 14 ust. 5 tej dyrektywy przewiduje: „Państwa członkowskie wymagają, aby podmioty zobowiązane stosowały środki należytej staranności nie tylko wobec wszystkich nowych klientów, lecz także – w stosownych sytuacjach i z uwzględnieniem ryzyka – wobec obecnych klientów, w tym w przypadkach gdy stosowne okoliczności dotyczące klienta ulegają zmianie”. |
11 |
Zgodnie z art. 18 ust. 1–3 wspomnianej dyrektywy: „1. W przypadkach, o których mowa w art. 19–24, i w przypadku osób fizycznych lub podmiotów prawnych mających siedzibę w państwach trzecich, określonych przez Komisję jako państwa trzecie wysokiego ryzyka oraz w innych przypadkach wyższego ryzyka określonych przez państwa członkowskie lub podmioty zobowiązane, państwa członkowskie wymagają, aby podmioty zobowiązane stosowały wzmocnione środki należytej staranności wobec klienta w celu właściwego zarządzania przedmiotowym ryzykiem i ograniczania ich [go]. […] 2. Państwa członkowskie wymagają, aby podmioty zobowiązane analizowały w jak największym możliwym stopniu kontekst i cel wszystkich skomplikowanych i nietypowych transakcji o dużej wartości oraz wszelkich nietypowych rodzajów transakcji, które nie mają wyraźnego celu gospodarczego lub celu zgodnego z prawem. W szczególności podmioty zobowiązane zwiększają stopień i wzmacniają charakter monitorowania stosunków gospodarczych w celu stwierdzenia, czy przedmiotowe transakcje lub działania wydają się podejrzane. 3. Oceniając ryzyka związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, państwa członkowskie i podmioty zobowiązane uwzględniają co najmniej czynniki dotyczące sytuacji o potencjalnie wyższym ryzyku określone w załączniku III”. |
12 |
Artykuł 40 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2015/849 stanowi: „Państwa członkowskie nakładają na podmioty zobowiązane wymóg przechowywania zgodnie z przepisami prawa krajowego następujących dokumentów i informacji, które mogą być wykorzystane przez [jednostkę analityki finansowej (JAF)] lub inne właściwe organy do celów zapobiegania możliwym przypadkom prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, wykrywania tych przypadków i prowadzenia dochodzeń w ich sprawie:
|
13 |
Artykuł 60 ust. 1 i 2 tej dyrektywy stanowi: „1. Państwa członkowskie zapewniają, by decyzja, od której nie ma odwołania, o nałożeniu kary administracyjnej lub środka administracyjnego za naruszenie przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę była publikowana przez właściwe organy na ich oficjalnej stronie internetowej niezwłocznie po poinformowaniu osoby, której dotyczy kara, o tej decyzji. Publikowane są co najmniej informacje na temat rodzaju i charakteru naruszenia oraz tożsamości odpowiedzialnych osób. Państwa członkowskie nie są zobowiązane do stosowania niniejszego akapitu do decyzji o nałożeniu środków o charakterze dochodzeniowym. […] 2. W przypadku gdy państwa członkowskie zezwalają na publikację decyzji, od których przysługuje odwołanie, właściwe organy niezwłocznie publikują na swojej oficjalnej stronie internetowej również taką informację i wszelkie późniejsze informacje na temat wyniku tego odwołania. Ponadto publikuje się również wszelkie decyzje unieważniające poprzednią decyzję o nałożeniu kary administracyjnej lub środka administracyjnego”. |
14 |
Załącznik III do wspomnianej dyrektywy zawiera „niewyczerpujący wykaz czynników i rodzajów dowodów – o których mowa w art. 18 ust. 3 – wskazujących na potencjalne wyższe ryzyko”, przy czym wykaz ten obejmuje trzy kategorie, a mianowicie „czynniki ryzyka związane z klientem” (pkt 1), „czynniki ryzyka związane z produktami, usługami, transakcjami lub kanałami dostawy” (pkt 2), „geograficzne czynniki ryzyka” (pkt 3). Wśród tych ostatnich czynników ryzyka w pkt 3 lit. b) tego załącznika znajdują się „państwa określone przez wiarygodne źródła jako państwa o znaczących poziomach korupcji lub innej działalności przestępczej”. |
Prawo łotewskie
15 |
Noziedzīgi iegūtu līdzekļu legalizācijas un terorisma un proliferācijas finansēšanas novēršanas likums (ustawa o zapobieganiu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu i rozprzestrzenianiu broni jądrowej”) z dnia 17 lipca 2008 r. (Latvijas Vēstnesis, 2008, nr 116) była wielokrotnie zmieniana między innymi w celu transpozycji dyrektywy 2015/849 do łotewskiego porządku prawnego. |
16 |
Ustawa ta, w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, (zwana dalej „ustawą o zapobieganiu nadużyciom”), stanowi w art. 6 ust. 1 i 1.2: „1. Podmiot zobowiązany w zależności od rodzaju prowadzonej działalności przeprowadza i dokumentuje analizę ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w celu zidentyfikowania, oceny, zrozumienia ryzyka związanego z jej działalnością i działalnością jego klientów, oraz zarządzania tym ryzykiem, i na podstawie tej analizy ustanawia system kontroli wewnętrznej mający na celu zapobieganie praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w tym poprzez rozwijanie i udokumentowanie odnośnych polityk i procedur zatwierdzonych przez zarząd, jeżeli zarząd ten został powołany, lub, w odpowiednim przypadku, przez organ zarządzający podmiotu zobowiązanego. […] 12 Podmiot zobowiązany, przy dokonywaniu oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz przy opracowaniu systemu kontroli wewnętrznej, uwzględnia przynajmniej następujące okoliczności mające wpływ na ryzyko:
|
17 |
Artykuł 8 ust. 2 wspomnianej ustawy stanowi: „Podmiot zobowiązany ocenia regularnie, przynajmniej jeden raz w ciągu 18 miesięcy, skuteczność funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej, w szczególności poprzez zbadanie i aktualizację oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związanego z klientem, państwem siedziby (instytucja), działalnością gospodarczą lub [sytuacją] osobistą klienta, wykorzystywanymi usługami i produktami oraz ich sieciami zaopatrzenia, a także, w razie potrzeby, wdraża środki mające na celu poprawę skuteczności systemu kontroli wewnętrznej, w tym środki służące ponownej ocenie i doprecyzowaniu polityk i procedur w dziedzinie zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu”. |
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
18 |
Rodl & Partner jest spółką handlową z siedzibą na Łotwie, której działalność polega na świadczeniu usług księgowych, prowadzeniu ksiąg rachunkowych i dokonywaniu audytów, a także na świadczeniu usług doradztwa podatkowego. Ma ona status podmiotu zobowiązanego w rozumieniu ustawy o zapobieganiu nadużyciom. |
19 |
W okresie od dnia 3 kwietnia do dnia 6 czerwca 2019 r. VID przeprowadził kontrolę Rodl & Partner w ramach zapobiegania praniu brudnych pieniędzy, która doprowadziła do opracowania wstępnego sprawozdania w dniu 3 kwietnia 2019 r., a następnie raportu ostatecznego w dniu 6 czerwca 2019 r. Sprawozdanie z dnia 3 kwietnia 2019 r. wykazało, po pierwsze, że system wewnętrznej kontroli wprowadzony przez Rodl & Partner w celu spełnienia wymogów ustanowionych w ustawie o zapobieganiu nadużyciom był obarczony pewnymi nieprawidłowościami, a po drugie, że spółka Rodl & Partner, jako podmiot zobowiązany, nie przeprowadziła i nie udokumentowała z naruszeniem wymogów określonych w art. 6 ust. 1 tej ustawy analizy ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w odniesieniu do dwóch klientów tej spółki, to znaczy fundacji IT izglītības fonds i RBA Consulting SIA. VID uznał bowiem, że ci dwaj klienci wiążą się z wysokim ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu i że w związku z tym Rodl & Partner powinien był przyjąć wobec nich wzmocnione środki należytej staranności. |
20 |
I tak, jeśli chodzi o fundację IT izglītības fonds, VID zauważył, po pierwsze, że jest ona organizacją pozarządową (zwaną dalej „NGO”), która jako taka była szczególnie podatna na zagrożenie i mogła być wykorzystana niezgodnie z prawem w celu finansowania terroryzmu, jak wynika ze sprawozdania opublikowanego przez Noziedzīgi iegūtu līdzekļu legalizācijas novēršanas dienests (urząd ds. zapobiegania praniu pieniędzy, Łotwa); po drugie, że zatrudniony członek zarządu tej fundacji, który podpisał w dniu 7 marca 2017 r. jej kartę tożsamości, był obywatelem Federacji Rosyjskiej, która jest państwem trzecim charakteryzującym się wysokim ryzykiem korupcji; i po trzecie, że wspomniana fundacja wskazywała ogólnie spółkę łotewską jako rzeczywistego beneficjenta, co było sprzeczne z obowiązującymi przepisami krajowymi. |
21 |
Jeśli chodzi o RBA Consulting, VID stwierdził, że spółka ta przeprowadziła transakcje finansowe ze spółką należącą w przeważającej części do spółki z siedzibą w Federacji Rosyjskiej. Ponadto, podczas gdy VID zwrócił się do Rodl & Partner o przedstawienie mu kopii umowy leżącej u podstaw tych transakcji, to podmiot zobowiązany nie przyłączył się do tego wniosku, wyjaśniając jedynie, że zapoznał się z oryginałem wspomnianej umowy w pomieszczeniach RBA Consulting. |
22 |
Decyzją z dnia 11 lipca 2019 r. dyrektor VID nakazał Rodl & Partner zapłatę grzywny w wysokości 3000 EUR za naruszenie ustawy o zapobieganiu nadużyciom w stosunkach z fundacją IT izglītības fonds i RBA Consulting. Natomiast ze względu na to, że końcowe sprawozdanie z kontroli z dnia 6 czerwca 2019 r. stwierdzało, że nieprawidłowości w systemie kontroli wewnętrznej zostały skorygowane, nie stwierdzono w tym względzie żadnego naruszenia. W dniu 11 sierpnia 2019 r. VID opublikował na swojej stronie internetowej informacje dotyczące stwierdzonych w tej decyzji naruszeń popełnionych przez Rodl & Partner. |
23 |
W następstwie odwołania wniesionego od wspomnianej decyzji decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją dyrektora generalnego VID z dnia 13 listopada 2019 r. |
24 |
W dniu 13 grudnia 2019 r. Rodl & Partner wniósł do administratīvā rajona tiesa (rejonowego sądu administracyjnego, Łotwa), sądu odsyłającego, skargę o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 13 listopada 2019 r. oraz o nakazanie VID usunięcia informacji opublikowanych na jego stronie internetowej dotyczących nałożonej kary. |
25 |
Sąd odsyłający zauważa w pierwszej kolejności, że ani ustawa o zapobieganiu nadużyciom, ani dyrektywa 2015/849 nie przewidują, że NGO stanowi ze względu na swą formę prawną przypadek zwiększonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, który z tego tylko powodu powinien być przedmiotem wzmocnionej należytej staranności ze strony podmiotów zobowiązanych. Podobnie wśród kryteriów, które mogą charakteryzować wyższe ryzyko geograficzne, wymienionych w opublikowanych przez FATF wytycznych dotyczących podejścia opartego na ocenie ryzyka dla zawodu księgowego [Guidance for a Risk-based Approach for the Accounting Profession], brak jest kryterium, które dotyczyłoby obywatelstwa pracownika klienta. Zdaniem tego sądu, w przypadku gdyby VID uznał, jako krajowy organ nadzorczy, że podmiot zobowiązany powinien przyjąć wzmocnioną należytą staranność we wszystkich przypadkach, gdy klient jest NGO lub gdy jeden z jego pracowników, nie będąc rzeczywistym beneficjentem wspomnianego klienta w rozumieniu tej dyrektywy, jest obywatelem państwa trzeciego związanego z wysokim ryzykiem korupcji, pojawia się pytanie, czy taki nieprzewidziany w ustawie wymóg nie byłby nadmierny i nieproporcjonalny, a zatem, czy nie byłby sprzeczny z zasadą proporcjonalności przewidzianą w art. 5 TUE. |
26 |
W tym kontekście sąd odsyłający wskazuje, że Federacja Rosyjska nie jest krajem wysokiego ryzyka, ponieważ nie figuruje ani w opublikowanym przez FATF wykazie państw wysokiego ryzyka, ani w przyjętym przez Komisję Europejską wykazie państw trzecich o nieskutecznych systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Niemniej jednak sąd ten wskazuje, że Federacja Rosyjska mogłaby zostać uznana na podstawie pkt 3 lit. b) załącznika III do dyrektywy 2015/849 za kraj lub terytorium charakteryzujące się wysokim ryzykiem korupcji, jak to podnosi zresztą pozarządowa organizacja Transparency International. |
27 |
W drugiej kolejności sąd odsyłający uważa, że zgodnie z art. 5 dyrektywy 2015/849 w świetle wykładni dokonanej przez Trybunał w wyroku z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos (C‑235/14, EU:C:2016:154) państwo członkowskie może przyjąć bardziej rygorystyczne przepisy mające na celu zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w przypadku gdy zdaniem tego państwa członkowskiego takie ryzyko istnieje. Niemniej jednak sąd ten zastanawia się, czy w niniejszej sprawie VID, uznając, że okoliczność, iż RBA Consulting jest partnerem handlowym spółki zależnej należącej w przeważającej części do spółki mającej siedzibę w Federacji Rosyjskiej, nie zastosował w sposób nieproporcjonalny ustawy o zapobieganiu nadużyciom, zważywszy na to, że ani ta ustawa, ani dyrektywa 2015/849 nie przewidują takiego czynnika ryzyka. |
28 |
Sąd ten zastanawia się również nad tym, czy VID nie przekroczył swych uprawnień, wymagając od Rodl & Partner dostarczenia mu kopii umowy zawartej pomiędzy RBA Consulting a ową spółką zależną, ponieważ ani ustawa o zapobieganiu nadużyciom, ani dyrektywa 2015/849 nie wymagają uzyskania przez podmiot zobowiązany kopii takich dokumentów transakcyjnych. |
29 |
W trzeciej kolejności sąd odsyłający wskazuje, że VID uznał, iż Rodl & Partner naruszył art. 8 ust. 2 ustawy o zapobieganiu nadużyciom, zgodnie z którym podmiot zobowiązany dokonuje regularnie, co najmniej raz na 18 miesięcy, analizy związanego z klientem ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Tymczasem, gdy VID rozpoczął analizę sytuacji Rodl & Partner, RBA Consulting nie była jeszcze jego klientem od 18 miesięcy. Powstaje zatem pytanie, czy przepisy dyrektywy 2015/849, a w szczególności jej art. 14 ust. 5, nakładają na podmiot zobowiązany obowiązek stosowania środków należytej staranności w odniesieniu do dotychczasowych klientów, nawet jeśli nie można ustalić żadnej zmiany istotnych elementów ich sytuacji, a jeśli tak, to czy środki te są rozsądne i proporcjonalne, czy też środki te mają zastosowanie wyłącznie do klientów związanych z wysokim ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. |
30 |
Wreszcie, w czwartej kolejności, sąd odsyłający zauważa, że niektóre opublikowane przez VID na jego stronie internetowej informacje dotyczące naruszeń popełnionych przez Rodl & Partner zawierały nieścisłości. W związku z tym sąd ten zastanawia się nad wykładnią art. 60 ust. 1 i 2 dyrektywy 2015/849. |
31 |
W tych okolicznościach administratīvā rajona tiesa (rejonowy sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
|
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań pierwszego i trzeciego
32 |
Poprzez pytania pierwsze i trzecie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849 w związku z pkt 3 lit. b) załącznika III do tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że nakłada on na podmiot zobowiązany obowiązek automatycznego przypisania wysokiego poziomu ryzyka klientowi, a w konsekwencji, przyjęcia wzmocnionych środków należytej staranności w odniesieniu do tego klienta, jeżeli jest on NGO, a jeden z pracowników tego klienta jest obywatelem państwa trzeciego o wysokim ryzyku korupcji, lub jeżeli partner handlowy tego klienta, ale nie sam klient jest związany z takim państwem trzecim. |
33 |
Tytułem wstępu należy zauważyć, że głównym celem dyrektywy 2015/849, jak wynika z jej tytułu i tytułu jej art. 1 ust. 1 i 2, jest zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu [zob., w odniesieniu do dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (Dz.U. 2005, L 309, s. 15), wyrok z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał)C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2021 r., ECOTEX BULGARIA, C‑544/19, EU:C:2021:803, pkt 44]. |
34 |
Przepisy dyrektywy 2015/849, które mają prewencyjny charakter, zmierzają do ustanowienia zgodnie z podejściem opartym na ocenie ryzyka szeregu środków zapobiegawczych i odstraszających pozwalających na skuteczne zwalczanie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu [zob. analogicznie wyrok z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo] w celu uniknięcia sytuacji, jak wynika z motywu 1 tej dyrektywy, w której nielegalne przepływy pieniężne mogłyby szkodzić integralności, stabilności i reputacji sektora finansowego Unii, zagrozić jego rynkowi wewnętrznemu, jak również rozwojowi międzynarodowemu. |
35 |
Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 33 opinii i jak wynika z art. 6–8 dyrektywy 2015/849, podejście oparte na ocenie ryzyka zakłada ocenę tego ryzyka, która w ramach systemu ustanowionego przez tę dyrektywę przeprowadzana jest na trzech poziomach, a mianowicie, najpierw na poziomie Unii przez Komisję, następnie na poziomie każdego państwa członkowskiego i wreszcie na poziomie podmiotów zobowiązanych. Jak wynika z motywu 30 tej dyrektywy, taka ocena ryzyka warunkuje w szczególności przyjęcie przez te podmioty odpowiednich środków należytej staranności wobec danego klienta. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału w braku takiej oceny ani dane państwo członkowskie, ani ewentualnie zainteresowane podmioty nie mogą bowiem podjąć decyzji co do środków, jakie należy zastosować w danej sytuacji (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 107). |
36 |
W tym względzie dyrektywa 2015/849 ustanawia w sekcjach 1–3 rozdziału II, zatytułowanego „Zasady należytej staranności wobec klienta”, trzy rodzaje środków należytej staranności wobec klienta, to znaczy środki standardowe, środki uproszczone i środki wzmocnione. Jak wynika z orzecznictwa Trybunału, środki te mają na celu zapobieżenie tym działaniom, a przynajmniej utrudnienie ich w możliwie największym zakresie, poprzez utworzenie w tym celu barier na wszystkich etapach, które działania te mogą obejmować, w odniesieniu do osób zajmujących się praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu [zob. analogicznie wyrok z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo]. |
37 |
Jeżeli chodzi o wzmocnione środki należytej staranności, będące jedynymi środkami rozpatrywanymi w ramach pytań pierwszego i trzeciego, należy zauważyć, że art. 18 ust. 1 dyrektywy 2015/849 wymienia pewne sytuacje stwarzające większe ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, w których państwa członkowskie wymagają od podmiotów zobowiązanych stosowania takich środków nadzoru wobec klientów w celu właściwego zarządzania tym ryzykiem i jego ograniczania. Tym samym takie środki wzmożonego nadzoru powinny być stosowane przez te podmioty, po pierwsze, w przypadkach, o których mowa w art. 19–24 tej dyrektywy, po drugie, w ramach stosunków z osobami fizycznymi lub podmiotami prawnymi mającymi siedzibę w państwach trzecich wskazanych przez Komisję jako państwa trzecie wysokiego ryzyka, a po trzecie, w innych przypadkach większego ryzyka wskazanych przez państwa członkowskie lub podmioty zobowiązane. |
38 |
Wynika z tego, że poza szczególnymi sytuacjami, o których mowa w art. 19–24 dyrektywy 2015/849, i sytuacjami, które obejmują stosunki z osobami fizycznymi lub podmiotami prawnymi mającymi siedzibę w państwach trzecich, które Komisja wskazała jako państwa trzecie wysokiego ryzyka, o których mowa w art. 18 tej dyrektywy, stosowanie wzmocnionych środków należytej staranności zakłada zgodnie z podejściem opartym na ocenie ryzyka uprzednią identyfikację przez państwo członkowskie lub podmiot zobowiązany podwyższonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W konsekwencji, z wyjątkiem tych szczególnych sytuacji przypisanie klientowi wyższego poziomu ryzyka, a w konsekwencji zastosowanie wobec niego środków wzmożonego nadzoru, nie jest automatyczne. |
39 |
W niniejszym przypadku z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że stosunki handlowe ustanowione przez Rodl & Partner, odpowiednio, z fundacją IT izglītības fonds i z RBA Consulting, nie są objęte art. 19–24 dyrektywy 2015/849. Ponadto Federacja Rosyjska nie znajduje się wśród państw trzecich wysokiego ryzyka wymienionych w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2016/1675 z dnia 14 lipca 2016 r. uzupełniającym dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 przez wskazanie państw trzecich wysokiego ryzyka mających strategiczne braki (Dz.U. 2016, L 254, s. 1). |
40 |
Z powyższych rozważań wynika, iż art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849 w związku z pkt 3 lit. b) załącznika III do tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie zobowiązują automatycznie podmiotu zobowiązanego do przypisania klientowi wyższego stopnia ryzyka, a w konsekwencji do podjęcia wobec tego klienta wzmocnionych środków należytej staranności na tej tylko podstawie, iż klient ten jest organizacją pozarządową (NGO), że jeden z pracowników tego klienta jest obywatelem państwa trzeciego o wysokim ryzyku korupcji, lub że partner handlowy wspomnianego klienta, ale nie sam klient, jest powiązany z takim państwem trzecim. |
41 |
Po wyjaśnieniu tej kwestii sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z art. 5 dyrektywy 2015/849 państwo członkowskie może przyjąć bardziej rygorystyczne przepisy mające na celu zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w przypadku gdy w opinii tego państwa członkowskiego występują czynniki ryzyka, o których mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku. Sąd ten zastanawia się jednak, czy taka możliwość może uzasadniać decyzję, którą VID wydał w niniejszym przypadku w odniesieniu do Rodl & Partner. |
42 |
W tych okolicznościach należy ustalić, czy przepisy dyrektywy 2015/849 sprzeciwiają się temu, aby prawo państwa członkowskiego nakładało na podmiot podlegający zobowiązaniom obowiązek uwzględnienia takich czynników ryzyka przy ocenie konieczności przyjęcia wzmocnionych środków należytej staranności wobec klienta. |
43 |
W tym względzie należy stwierdzić, że stosunki gospodarcze takie jak stosunki utrzymywane przez Rodl & Partner z fundacją IT izglītības fonds i RBA Consulting mogą być objęte „innymi przypadkami wyższego ryzyka określonymi przez państwa członkowskie lub podmioty zobowiązane”, o których mowa w art. 18 ust. 1 dyrektywy 2015/849. |
44 |
W celu określenia tych „innych przypadków większego ryzyka” z art. 18 ust. 1 w związku z ust. 3 wynika, że państwa członkowskie i podmioty zobowiązane powinny w ramach oceny ryzyka, do której dokonania są zobowiązane, uwzględnić co najmniej wymienione w załączniku III do tej dyrektywy czynniki i inne rodzaje dowodów wskazujących na potencjalnie wyższe ryzyko. Tymczasem w zawartym w tym załączniku niewyczerpującym wykazie czynników i rodzajów dowodów wskazujących na takie ryzyko znajdują się między innymi czynniki ryzyka związane z klientami, czynniki ryzyka związane z transakcjami, a także geograficzne czynniki ryzyka. |
45 |
Jak to wynika zarówno z treści art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849, jak również z niewyczerpującego charakteru wykazu znajdującego się w jej załączniku III, państwa członkowskie posiadają szeroki zakres uznania przy transpozycji omawianej dyrektywy w zakresie stosownego wykonania obowiązku ustanowienia środków wzmocnionej należytej staranności, a także określenia sytuacji, w których istnieje takie wyższe ryzyko, oraz środków należytej staranności (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 73). |
46 |
W tym kontekście należy przypomnieć w pierwszej kolejności, że dyrektywa 2015/849 dokonuje jedynie minimalnej harmonizacji, ponieważ jej art. 5 upoważnia państwa członkowskie do przyjmowania lub utrzymywania w mocy bardziej rygorystycznych przepisów, o ile przepisy te mają na celu wzmocnienie walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu w granicach prawa Unii. |
47 |
W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że wyrażenie „bardziej rygorystyczne przepisy”, o których mowa w owym art. 5, mogą dotyczyć nie tylko sytuacji, w stosunku do których dyrektywa 2015/849 przewiduje określony rodzaj należytej staranności wobec klienta, ale także sytuacji, odnośnie do których państwa członkowskie uznają, że związane są one z wyższym ryzykiem (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 77). Skoro bowiem wspomniany art. 5 znajduje się w sekcji 1, zatytułowanej „Przedmiot, zakres stosowania i definicje” rozdziału I, zatytułowanego „Przepisy ogólne”, dyrektywy 2015/849, to znajduje on zastosowanie do wszystkich przepisów należących do dziedziny regulowanej przez tę dyrektywę, w tym do przepisów zawartych w sekcji 3 rozdziału II tej dyrektywy, zatytułowanej „Wzmocnione środki należytej staranności wobec klienta”. |
48 |
Tymczasem z art. 5 w związku z art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849 wynika, że państwa członkowskie mogą w szczególności zidentyfikować inne sytuacje o wysokim ryzyku w ramach zakresu uznania pozostawionego im w owym art. 18 (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 106). |
49 |
W drugiej kolejności, w zakresie, w jakim art. 5 dyrektywy 2015/849 stanowi, że państwa członkowskie są zobowiązane działać „w granicach prawa Unii”, to powinny one w ramach zakresu uznania przyznanego im w art. 18 tej dyrektywy przestrzegać w szczególności ogólnych zasad prawa Unii, takich jak zasady zgodności z prawem, pewności prawa, proporcjonalności i niedyskryminacji (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 96). |
50 |
Ponadto należy zauważyć w tych okolicznościach, że z motywu 66 dyrektywy 2015/849 wynika, że zgodnie z art. 21 Karty praw podstawowych zakazującym dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn państwa członkowskie muszą zapewnić wdrożenie tejże dyrektywy w sposób niedyskryminujący w odniesieniu do ocen ryzyka dokonywanych w ramach obowiązków przyjmowania środków należytej staranności wobec klienta. |
51 |
W tym względzie, po pierwsze, jak zauważył zasadniczo rzecznik generalny w pkt 55 i 56 opinii, biorąc pod uwagę dynamiczny charakter zarówno stosunków gospodarczych, jak i działalności przestępczej, prawo Unii, a w szczególności zasady zgodności z prawem i pewności prawa, nie stoi na przeszkodzie temu, by przepisy krajowe nie określały w sposób wyczerpujący wszystkich możliwych czynników podwyższonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, o ile czynniki te są następnie określone aktach prawnych, które niekoniecznie mają rangę ustawy, ale które są publikowane w odpowiedni sposób. |
52 |
Po drugie, czynniki podwyższonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu powinny, z jednej strony, nie wykraczać poza to, co jest konieczne do realizacji celu polegającego na zwalczaniu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, a z drugiej, nie prowadzić do dyskryminacji. |
53 |
W trzeciej kolejności, z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2015/849 wynika, że państwa członkowskie ze względu na ich właściwe sytuacje są narażone na różnego rodzaju ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W ten sposób dyrektywa ta pozostawia każdemu państwu członkowskiemu zakres uznania w odniesieniu do określenia poziomu ochrony, jaki uważa ono za odpowiedni w stosunku do zidentyfikowanego poziomu ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 105). |
54 |
W niniejszej sprawie, jeżeli chodzi o potencjalny czynnik ryzyka związany z formą prawną klienta, to z postanowienia odsyłającego wynika, że art. 6 ust. 1.2 ustawy o zapobieganiu nadużyciom stanowi, że wśród okoliczności, które powinien uwzględnić podmiot zobowiązany przy dokonywaniu oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w odniesieniu do klienta, znajduje się „ryzyko wynikające z jego formy prawnej”. Ponadto rząd łotewski wskazał w uwagach na piśmie, że sprawozdanie opublikowane w 2019 r. przez służbę zapobiegania praniu brudnych pieniędzy wykazało, że NGO są szczególnie podatne na pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu, ponieważ 94% NGO wpisanych do łotewskiego rejestru przedsiębiorstw nie wskazało dziedziny ich działalności lub wskazało, że należy do kategorii zwanej „stowarzyszeniem lub fundacją niesklasyfikowaną gdzie indziej”, z czego można wywnioskować, że forma prawna NGO powinna być uznana za potencjalny czynnik ryzyka w ramach oceny ryzyka. |
55 |
Jeśli chodzi o potencjalny czynnik ryzyka związany z istnieniem związku między klientem podmiotu zobowiązanego a Federacją Rosyjską, jak podkreślił rząd łotewski w uwagach na piśmie i podczas rozprawy, ze sprawozdania krajowego opublikowanego na stronie internetowej VID oraz opublikowanych wytycznych wynika, że ze względu na jego bliskość geograficzną z tym państwem trzecim i jego istotne stosunki gospodarcze utrzymywane z tym państwem, Łotwa jest w praktyce narażona na ryzyko, że jej gospodarka zostanie wykorzystana do celów prania pieniędzy pochodzących ze wspomnianego państwa trzeciego, które zostało uznane przez Transparency International za państwo o wysokim ryzyku korupcji. |
56 |
W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 3 lit. d) załącznika III do dyrektywy 2015/849 wśród czynników geograficznych wskazujących na potencjalnie wyższe ryzyko znajduje się okoliczność, iż dane państwo zostało wskazane przez wiarygodne źródła jako państwa o znaczących poziomach korupcji lub innej działalności przestępczej. |
57 |
W związku z tym, z zastrzeżeniem weryfikacji należącej do sądu odsyłającego posiadającego wyłączną kompetencję do interpretowania i stosowania prawa krajowego, wydaje się, że forma prawna NGO oraz istnienie powiązania pomiędzy klientem podmiotu zobowiązanego a Federacją Rosyjską są uważane w prawie łotewskim za czynniki potencjalnego wyższego ryzyka, które ów podmiot zobowiązany powinien uwzględnić przy ocenie ryzyka, którą musi przeprowadzić w odniesieniu do swojego klienta. W razie potrzeby do tego sądu należy sprawdzenie, czy Rodl & Partner uwzględnił te czynniki w ramach oceny ryzyka odnośnych klientów. |
58 |
Ponadto należy zauważyć przede wszystkim, że pkt 3 lit. b) załącznika III do dyrektywy 2015/849 nie dokonuje rozróżnienia w zależności od tego, czy czynnik geograficznego ryzyka dotyczy klienta czy jego partnera handlowego. Następnie z łącznej lektury art. 8 ust. 1, art. 18 ust. 2, a także załącznika III do tej dyrektywy wynika, że w ramach oceny ryzyka dokonywanej przez podmioty zobowiązane, muszą one uwzględnić między innymi czynniki ryzyka związane z transakcjami swoich klientów. Wreszcie przepisy te uściślają, że każda transakcja skomplikowana i transakcja o nietypowo dużej wartości oraz wszelkie nietypowe rodzaje transakcji, które nie mają wyraźnego celu gospodarczego lub celu zgodnego z prawem, mogą być uważane za transakcje związane z potencjalnie wyższym ryzykiem. |
59 |
A zatem okoliczność, że klient podmiotu zobowiązanego dokonuje transakcji oznaczających powiązanie z państwem trzecim o wysokim ryzyku korupcji, może zostać uznana zgodnie z dyrektywą 2015/849 za czynnik wskazujący na potencjalnie wyższe ryzyko geograficzne. Do sądu odsyłającego będzie należało zbadanie, czy łotewski porządek prawny przewiduje taki czynnik ryzyka, a jeśli tak, to czy Rodl & Partner powinien był uwzględnić tę okoliczność w ramach oceny ryzyka związanego z RBA Consulting. |
60 |
W konsekwencji, biorąc pod uwagę zakres uznania, jaki dyrektywa 2015/849 przyznaje państwom członkowskim, forma prawna NGO, istnienie związku między klientem podmiotu zobowiązanego a Federacją Rosyjską lub transakcji handlowych, jakich klient ten dokonuje z partnerem handlowym związanym z owym państwem trzecim, mogą w danym wypadku stanowić, z poszanowaniem granic prawa Unii przypomnianych w pkt 49 niniejszego wyroku, a w szczególności zasad proporcjonalności i niedyskryminacji, czynniki wskazujące na potencjalnie wyższe ryzyko. |
61 |
Jednakże, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 86 opinii, sam fakt, że pracownik klienta, który nie jest rzeczywistym beneficjentem tego klienta i który nie pełni funkcji w strukturach tego klienta pozwalających mu na prowadzenie działalności, która potencjalnie mogłaby być związana z działalnością prania pieniędzy, ma obywatelstwo państwa trzeciego o wysokim ryzyku korupcji, nie wydaje się charakteryzować sytuacji wiążącej się z potencjalnie wyższym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. |
62 |
Podobnie zasada proporcjonalności wymaga, by jedynie transakcje handlowe o określonej wadze lub złożoności lub mające nietypowy charakter, zawarte przez klienta podmiotu zobowiązanego z partnerem handlowym mającym siedzibę w państwie trzecim o wysokim ryzyku korupcji, mogły zostać uznane za czynniki wskazujące na potencjalnie wyższe ryzyko geograficzne, które podmioty zobowiązane powinny uwzględnić w ramach dokonywanej przez nie oceny ryzyka w odniesieniu do klientów. |
63 |
W tych okolicznościach art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849 w związku z art. 5 i załącznikiem III do tej dyrektywy nie sprzeciwia się temu, aby państwo członkowskie określiło inne czynniki potencjalnie wyższego ryzyka, jakie powinny być brane pod uwagę przez podmioty zobowiązane w ramach ich oceny ryzyka względem klientów, przy czym owe czynniki ryzyka mogą być związane z formą prawną klienta, taką jak NGO, jeżeli zachowane zostanie przesłanie zasady pełnego poszanowania praw podstawowych przewidzianej w motywie 43 dyrektywy 2015/849, z powiązaniem tego klienta lub jego partnera handlowego z państwem trzecim o wysokim ryzyku korupcji, o ile owe czynniki zostaną przewidziane w porządku prawnym państwa członkowskiego, będą przedmiotem odpowiedniej publikacji i będą zgodne z prawem Unii, a w szczególności z zasadami proporcjonalności i niedyskryminacji. |
64 |
Z uwagi na ogół powyższych rozważań na pytania pierwsze i trzecie trzeba odpowiedzieć, iż art. 18 ust. 1 i 3 dyrektywy 2015/849 w związku z art. 5 i pkt 3 lit. b) załącznika III do tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, aby podmiot zobowiązany przypisał w sposób automatyczny wyższy poziom ryzyka klientowi, a w konsekwencji, aby przyjął wobec tego klienta wzmocnione środki należytej staranności, na podstawie tej tylko okoliczności, iż ów klient jest NGO, że jeden z pracowników tego klienta jest obywatelem państwa trzeciego o wysokim ryzyku korupcji lub że partner handlowy tego klienta, ale nie sam klient, jest powiązany z takim państwem trzecim. Państwo członkowskie może jednak wskazać w prawie krajowym takie okoliczności jako czynniki wskazujące na potencjalnie wyższe ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, które to czynniki podmioty zobowiązane są uwzględnić w ramach oceny ryzyka, jakie mają przeprowadzić wobec swoich klientów, pod warunkiem że czynniki te są zgodne z prawem Unii, a w szczególności z zasadami proporcjonalności i niedyskryminacji. |
W przedmiocie pytania drugiego
65 |
Pytanie drugie zostało postawione na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze. W związku z tym, biorąc pod uwagę odpowiedź przeczącą na to pytanie, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie. |
W przedmiocie pytania czwartego
66 |
Przez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 13 ust. 1 lit. c) i d) dyrektywy 2015/849 należy interpretować w ten sposób, że przepis ten nie wymaga od podmiotu zobowiązanego, gdy podejmuje on środki należytej staranności wobec klienta, aby uzyskał od klienta kopię umowy zawartej między tym klientem a osobą trzecią. |
67 |
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w celu udzielenia sądowi, który przedstawił pytanie prejudycjalne, użytecznej odpowiedzi Trybunał może między innymi wziąć pod rozwagę przepisy prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w swoim pytaniu (wyrok z dnia 24 lutego 2022 r., Glavna direktsia „Pozharna bezopasnost i zashtita na naselenieto, C‑262/20, EU:C:2022:117, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). |
68 |
Artykuł 11 dyrektywy 2015/849, który znajduje się w sekcji 1 rozdziału II tej dyrektywy, zatytułowanej „Przepisy ogólne”, określa sytuacje, w których podmioty zobowiązane mają obowiązek stosowania standardowych środków należytej staranności wobec klienta, ponieważ uważa się, że sytuacje te stanowią ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 60). Podmioty zobowiązane mają obowiązek stosowania tych środków, jeżeli w ramach dokonywanej przez nie oceny ryzyka związanego z klientem ustaliły normalny poziom ryzyka. |
69 |
Jeżeli chodzi o same środki należytej staranności, które muszą zastosować podmioty zobowiązane, to art. 13 ust. 1 wspomnianej dyrektywy wymienia kilka tych środków, wśród których znajdują się ocena i, stosownie do sytuacji, uzyskanie informacji na temat celu i zamierzonego charakteru stosunków gospodarczych [lit. c)], lub prowadzenie bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych, włącznie z badaniem transakcji podejmowanych w trakcie trwania tych stosunków w celu zapewnienia, by prowadzone transakcje były zgodne z wiedzą podmiotu zobowiązanego na temat klienta, profilu działalności oraz ryzyka, w tym, w razie konieczności, źródeł pochodzenia środków, jak również zapewnienie, by posiadane dokumenty, dane lub informacje były na bieżąco uaktualniane [lit. d)]. |
70 |
Ponadto zgodnie z dyrektywą 2015/849 owe podmioty są zobowiązane do przestrzegania określonych wymogów dowodowych i wymogów dotyczących dokumentacji względem właściwych organów krajowych, zarówno w odniesieniu do oceny ryzyka, jakiej dokonują wobec swoich klientów, jak i w odniesieniu do adekwatnego charakteru środków należytej staranności stosowanych wobec tych klientów w związku ze zidentyfikowanym poziomem ryzyka. |
71 |
W tym względzie z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2015/849 wynika wyraźnie, że oceny ryzyka przeprowadzane przez podmioty zobowiązane muszą być dokumentowane, aktualizowane i udostępniane odpowiednim właściwym organom oraz zainteresowanym organom samorządu zawodowego. W tym względzie motyw 22 tej dyrektywy stanowi, że podejście oparte na analizie ryzyka nie jest wariantem nadmiernie liberalnym dla państw członkowskich i podmiotów zobowiązanych, lecz obejmuje ono podejmowanie decyzji w oparciu o dowody w celu efektywniejszej identyfikacji ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu zagrażających Unii oraz podmiotom prowadzącym działalność na jej terytorium. |
72 |
Następnie art. 13 ust. 4 dyrektywy 2015/849 przewiduje, że podmioty zobowiązane muszą być w stanie wykazać właściwym organom lub organom samorządu zawodowego, że stosowane środki należytej staranności są odpowiednie, biorąc pod uwagę zidentyfikowane ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. |
73 |
Wreszcie art. 40 ust. 1 akapit pierwszy lit. a) tej dyrektywy, znajdujący się w jej rozdziale V, zatytułowanym „Ochrona danych, przechowywanie dokumentacji i dane statystyczne”, nakłada na podmioty zobowiązane wymóg przechowywania kopii dokumentów i informacji niezbędnych do spełnienia obowiązków należytej staranności wobec klienta określonych w rozdziale II wspomnianej dyrektywy przez okres co najmniej pięciu lat od zakończenia stosunków gospodarczych z danym klientem. |
74 |
Z przepisów przytoczonych w pkt 71 i 72 niniejszego wyroku wynika, że jeżeli w ramach oceny ryzyka podmiot zobowiązany zidentyfikuje potencjalnie wyższe ryzyko ze względu na skomplikowaną transakcję, transakcję o nietypowo dużej wartości lub transakcję niemającą wyraźnego celu gospodarczego lub celu zgodnego z prawem, jaką jej klient zawarł z partnerem handlowym związanym z państwem trzecim o wysokim ryzyku korupcji, to do tego podmiotu należy w trakcie kontroli przeprowadzonej przez właściwy organ krajowy przedstawienie temu organowi odpowiedniej dokumentacji, wykazującej, że dokonał on oceny tej transakcji i że należycie ją uwzględnił, dochodząc do swojego wniosku co do poziomu ryzyka związanego z danym klientem. |
75 |
Niemniej jednak, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 107 opinii, przepisy przytoczone w pkt 71–73 niniejszego wyroku nie określają szczegółowych zasad, na jakich podmioty zobowiązane mogą zastosować się do wymogów dowodowych i wymogów dotyczących dokumentacji względem właściwych organów krajowych. Zasady te podlegają zatem prawu krajowemu, z zastrzeżeniem przestrzegania prawa Unii, a w szczególności zasad proporcjonalności, tajemnicy handlowej i ochrony danych osobowych. |
76 |
W ten sposób, jak wskazała Komisja w uwagach na piśmie, obowiązek przedstawienia dowodu i dokumentacji nałożony na podmioty zobowiązane niekoniecznie oznacza fizyczne przedstawienie kopii umowy, jeżeli istnieją inne odpowiednie środki dowodowe, takie jak przedstawienie sprawozdań z oceny umowy, które zawierają informacje niezbędne do oceny ryzyka związanego z daną transakcją i stosunkiem handlowym. |
77 |
W niniejszej sprawie, jak wskazano w pkt 21 niniejszego wyroku, Rodl & Partner nie przekazał VID kopii umowy zawartej pomiędzy RBA Consulting a spółką trzecią należącą w większości do spółki z siedzibą w Federacji Rosyjskiej, ponieważ podmiot zobowiązany wyjaśnił jedynie, że mógł zapoznać się z oryginałem tej umowy w pomieszczeniach RBA Consulting. Ponadto z akt sprawy znajdujących się w posiadaniu Trybunału nie wynika, by Rodl & Partner wykazał lub nawet twierdził, że dostarczył VID odpowiednie dowody dotyczące oceny ryzyka związanego z tymi stosunkami handlowymi i transakcji zawartych w ramach tego stosunku lub przyjętych w tym zakresie środków należytej staranności. |
78 |
Z uwagi na ogół powyższych rozważań na pytanie czwarte trzeba odpowiedzieć, iż art. 13 ust. 1 lit. c) i d) dyrektywy 2015/849 w związku z art. 8 ust. 2, art. 13 ust. 4 i art. 40 ust. 1 akapit pierwszy lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że nie nakłada on na podmiot zobowiązany przy przyjmowaniu przez niego środków należytej staranności wobec klientów obowiązku uzyskania od danego klienta kopii umowy zawartej między tym klientem a osobą trzecią, pod warunkiem że podmiot ten może dostarczyć właściwemu organowi krajowemu inne odpowiednie dokumenty wykazujące, z jednej strony, że dokonał on oceny transakcji i stosunków handlowych pomiędzy tym klientem a ową osobą trzecią, a z drugiej strony, że należycie uwzględnił on te transakcje przy podejmowaniu środków należytej staranności ze względu na zidentyfikowane ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. |
W przedmiocie pytania piątego
79 |
Poprzez pytanie piąte sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849 należy interpretować w ten sposób, że podmiot zobowiązany ma obowiązek stosowania środków należytej staranności wobec istniejących klientów, nawet jeżeli nie można wskazać na żadną zmianę sytuacji tego klienta a termin na dokonanie nowej oceny ryzyka jeszcze nie upłynął. Ponadto sąd ten zastanawia się, czy obowiązek ten ma zastosowanie wyłącznie do klientów wykazujących wyższe ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. |
80 |
Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na te pytania sąd odsyłający zastanawia się nad tym, czy taka wykładnia jest zgodna z zasadą proporcjonalności. |
81 |
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której stanowi on część [wyrok z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo]. |
82 |
Jeżeli chodzi o brzmienie art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849, to przepis ten wymaga, aby podmioty zobowiązane stosowały środki należytej staranności nie tylko wobec wszystkich nowych klientów, lecz także w stosownych sytuacjach wobec istniejących już klientów w zależności od ich oceny ryzyka, w szczególności gdy stosowne okoliczności dotyczące sytuacji klienta ulegają zmianie. |
83 |
A zatem z samego brzmienia tego przepisu wynika, że podmioty zobowiązane powinny na podstawie podejścia opartego na ocenie ryzyka stosować środki należytej staranności nie tylko wobec swoich nowych klientów, lecz również, jeżeli okaże się to właściwe, w odniesieniu do ich istniejących już klientów. Wspomniany przepis uściśla, że jednym z tych odpowiednich momentów, które mogą być brane pod uwagę jest sytuacja, w której zmieniają się istotne elementy sytuacji danego klienta. Ponadto przepis ten nie ogranicza tego obowiązku ciążącego na podmiotach zobowiązanych jedynie do klientów, którym przypisano wysoki poziom ryzyka. |
84 |
W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2015/849 podmioty zobowiązane powinny w szczególności aktualizować oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, na które są narażone. |
85 |
Z powyższego wynika, że art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849 w związku z art. 8 ust. 2 tej dyrektywy nakłada na podmiot zobowiązany obowiązek przyjęcia na podstawie uaktualnionej oceny ryzyka środków należytej staranności, w razie potrzeby wzmocnionych, wobec istniejącego klienta, gdy jest to właściwe, w szczególności w przypadku zmiany istotnych elementów sytuacji tego klienta. |
86 |
Taką wykładnię potwierdza ogólna systematyka, w jaką wpisuje się art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849. |
87 |
W tym względzie przepis ten znajduje się w sekcji 1, zatytułowanej „Przepisy ogólne”, rozdziału II tej dyrektywy dotyczącego obowiązku zachowania należytej staranności wobec klienta. Wynika z tego, że obowiązek spoczywający na podmiotach zobowiązanych na mocy tego przepisu dotyczy wszystkich klientów, niezależnie od przypisanego im poziomu ryzyka. |
88 |
Ponadto z brzmienia art. 13 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2015/849 wynika, że podmioty zobowiązane mają obowiązek bieżącego monitorowania swoich klientów, a także zawartych przez nich transakcji. Wynika z tego, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 119 opinii, że w sytuacji gdy podmioty zobowiązane dowiadują się o istotnych okolicznościach dotyczących jednego ze swoich istniejących klientów, takich jak transakcje handlowe, które mogą mieć wpływ na ocenę ryzyka dotyczącą tego klienta, mają one obowiązek wziąć pod uwagę te okoliczności i, w stosownych przypadkach, dokonać przeglądu analizy ryzyka, a w odpowiednim przypadku, poziomu środków należytej staranności zastosowanych wobec tego klienta. |
89 |
Wreszcie przyjęta w pkt 85 niniejszego wyroku wykładnia art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849 zapewnia realizację głównego celu tej dyrektywy, którym jest, jak przypomniano w pkt 33 niniejszego wyroku, zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. |
90 |
W niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy transakcje zawarte między RBA Consulting a spółką należącą w większości do spółki z siedzibą w Federacji Rosyjskiej, co do których nie zostało zakwestionowane, że Rodl & Partner o nich wiedział, stanowiły, zgodnie z art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849, istotne elementy powodujące, iż właściwe było na podstawie podejścia opartego na ocenie ryzyka przyjęcie środków należytej staranności, w razie potrzeby, wzmocnionych, w odniesieniu do RBA Consulting, niezależnie od tego, że nie upłynął jeszcze przewidziany przez prawo krajowe termin na dokonanie nowej oceny ryzyka związanego z tym klientem. |
91 |
Z uwagi na ogół powyższych rozważań na pytanie piąte trzeba odpowiedzieć, iż art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/849 w związku z art. 8 ust. 2 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że podmioty zobowiązane mają obowiązek przyjęcia na podstawie uaktualnionej oceny ryzyka, środków należytej staranności, w razie potrzeby wzmocnionych, wobec istniejącego już klienta, jeżeli okazuje się to właściwe, w szczególności w przypadku zmiany istotnych elementów sytuacji tego klienta, i to niezależnie od tego, że nie upłynął jeszcze przewidziany przez prawo krajowe maksymalny termin na dokonanie nowej oceny ryzyka związanego ze wspomnianym klientem. Obowiązek ten dotyczy nie tylko klientów o wysokim ryzyku prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. |
92 |
Biorąc pod uwagę powyższe, nie ma potrzeby badania pytania pomocniczego przedstawionego przez sąd odsyłający w ramach piątego pytania, o którym mowa w pkt 80 niniejszego wyroku. |
W przedmiocie pytania szóstego
93 |
Poprzez pytanie szóste sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 60 ust. 1 i 2 dyrektywy 2015/849 należy interpretować w ten sposób, że właściwy organ, publikując informacje dotyczące decyzji o nałożeniu kary za naruszenie przepisów prawa krajowego transponujących tę dyrektywę, jest zobowiązany zapewnić zgodność opublikowanych informacji z informacjami zawartymi w decyzji. |
94 |
Rząd łotewski uważa, że pytanie to jest niedopuszczalne. |
95 |
Po pierwsze bowiem, wspomniane pytanie jest hipotetyczne, ponieważ art. 60 ust. 1 dyrektywy 2015/849, o którego wykładnię zwrócił się sąd odsyłający, dotyczy sytuacji, w której opublikowano decyzję niepodlegającą zaskarżeniu, a nie sytuację, w której – jak w niniejszej sprawie – opublikowana jest decyzja będąca przedmiotem odwołania, przy czym ta ostatnia sytuacja jest objęta art. 60 ust. 2 tej dyrektywy. |
96 |
Po drugie, sąd odsyłający nie stwierdził żadnych nieprawidłowości w informacjach opublikowanych na stronie internetowej VID, wobec czego szóste pytanie prejudycjalne nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, a zatem nie odpowiada obiektywnej potrzebie rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. |
97 |
W tym względzie, z jednej strony, z postanowienia odsyłającego wynika, że Republika Łotewska dokonała transpozycji do prawa krajowego art. 60 ust. 2 dyrektywy 2015/849 i że w związku z tym zezwala na publikację decyzji będących przedmiotem odwołania. Tymczasem, przewidując, że właściwe organy „również” niezwłocznie publikują na swojej oficjalnej stronie internetowej informację, zgodnie z którą dana decyzja jest przedmiotem odwołania, przepis ten stanowi, że organy te powinny opublikować tę informację oprócz informacji wymienionych w art. 60 ust. 1, przy czym ten ostatni ustęp stanowi, że „publikowane są co najmniej informacje na temat rodzaju i charakteru naruszenia oraz tożsamości odpowiedzialnych osób”. Z powyższego wynika, że sam fakt zadania Trybunałowi pytania o wykładnię zarówno art. 60 ust. 1, jak i art. 60 ust. 2, które są powiązane w świetle brzmienia tego ostatniego ustępu, nie czyni pytania szóstego hipotetycznym. |
98 |
Z drugiej strony, sąd odsyłający uważa, że w chwili wydania postanowienia odsyłającego publikacja na stronie internetowej VID decyzji o nałożeniu kary przyjętej wobec Rodl & Partner nadal zawierała nieścisłości. |
99 |
Z powyższych rozważań wynika, że pytanie szóste jest dopuszczalne. |
100 |
Jeśli chodzi o treść publikacji decyzji będących przedmiotem odwołania, to należy zauważyć, że zgodnie z łączną lekturą ust. 1 i 2 zawartych w art. 60 dyrektywy 2015/849, które zostały przypomniane zasadniczo w pkt 97 niniejszego wyroku, na stronie internetowej właściwego organu krajowego publikowane są jedynie informacje zawarte w tych decyzjach. W konsekwencji z publikacji wyłączone są informacje, które nie są zgodne z informacjami zawartymi we wspomnianych decyzjach. |
101 |
Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie szóste trzeba odpowiedzieć, iż art. 60 ust. 1 i 2 dyrektywy 2015/849 należy interpretować w ten sposób, że właściwy organ krajowy, publikując decyzję o nałożeniu kary za naruszenie przepisów prawa krajowego transponujących tę dyrektywę, zobowiązany jest zapewnić, że opublikowane informacje są ściśle zgodne z informacjami zawartymi w decyzji. |
W przedmiocie kosztów
102 |
Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi. |
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: |
|
|
|
|
Podpisy |
( *1 ) Język postępowania: łotewski.