–

w imieniu UD przez C. Hamesa, QC, B. Jubba, barrister, J. Patela i M. Hussain, solicitors,

–

w imieniu XB przez T. Guptę, QC, J. Renton, barrister i J. Stebbinga, solicitor,

–

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez S. Brandona, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez M. Grationa, barrister,

–

w imieniu rządu czeskiego przez M. Smoleka oraz A. Kasalicką, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Wilderspina, działającego w charakterze pełnomocnika,

1

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 8 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. 2003, L 338, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy UD, matką dziecka urodzonego w Bangladeszu w dniu 2 lutego 2017 r. (zwanego dalej „dzieckiem”), a XB, ojcem tego dziecka. Spór dotyczy żądania UD, po pierwsze, nakazania, aby dziecko zostało umieszczone pod opieką sądu odsyłającego, a po drugie, nakazania, aby UD wróciła z dzieckiem do Zjednoczonego Królestwa w związku z ich udziałem w postępowaniu przed sądem odsyłającym.

3

Motywy 1 i 12 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowią:

[…]

4

Artykuł 1 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres stosowania”, wymienia sprawy cywilne, w których rozporządzenie znajduje zastosowanie, i te, w których nie znajduje ono zastosowania.

5

Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Definicje”, brzmi następująco:

„Na użytek niniejszego rozporządzenia:

[…]

[…]”.

6

Rozdział II tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja”, zawiera w sekcji 2, zatytułowanej „Odpowiedzialność rodzicielska”, art. 8, którego tytuł brzmi z kolei „Jurysdykcja ogólna”, a jego ust. 1 stanowi:

„W sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt”.

7

Artykuł 9 rozporządzenia nr 2201/2003, zatytułowany „Utrzymanie jurysdykcji wynikającej z poprzedniego miejsca zwykłego pobytu dziecka”, stanowi:

„1.   W przypadku zgodnego z prawem przeprowadzenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego do innego i uzyskania przez nie nowego zwykłego pobytu, jurysdykcja sądów poprzedniego zwykłego pobytu dziecka zostaje utrzymana, w drodze wyjątku od art. 8, przez okres trzech miesięcy po przeprowadzce, w celu dokonania zmiany wydanego w tym państwie członkowskim orzeczenia dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem wydanego w tym państwie członkowskim przed przeprowadzeniem się dziecka, jeżeli osoba uprawniona zgodnie z tym orzeczeniem do osobistej styczności z dzieckiem nadal zwykle przebywa w państwie członkowskim poprzedniego zwykłego pobytu dziecka.

[…]”.

8

Artykuł 10 tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja w przypadkach uprowadzenia dziecka”, stanowi:

„W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka jurysdykcja sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, zostaje utrzymana do chwili uzyskania przez dziecko zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim […]”.

9

Artykuł 12 tego rozporządzenia określa warunki, które należy spełnić, aby przedłużenie jurysdykcji na mocy tego rozporządzenia było możliwe.

10

Artykuł 13 rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja w oparciu o obecność dziecka”, stanowi w ust. 1:

„Jeżeli nie można ustalić zwykłego pobytu dziecka i nie można określić jurysdykcji na podstawie art. 12, jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko się znajduje”.

11

Artykuł 14 rozporządzenia nr 2201/2003 jest zatytułowany „Pozostałe jurysdykcje” i ma następujące brzmienie:

„Jeśli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji zgodnie z art. 8–13, jurysdykcję określa się w każdym państwie członkowskim według prawa tego państwa”.

12

Artykuł 15 rozporządzenia, opatrzony tytułem „Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy”, stanowi w ust. 1:

„W drodze wyjątku, sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę lub jej określoną część, oraz jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka:

13

Artykuł 21 omawianego rozporządzenia, zatytułowany „Uznawanie orzeczeń”, stanowi w ust. 1:

„Orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania”.

14

Powódka w postępowaniu głównym, matka dziecka (zwana dalej „matką”), jest obywatelką Bangladeszu, która w 2013 r. zawarła związek małżeński w Bangladeszu z pozwanym w postępowaniu głównym, obywatelem Zjednoczonego Królestwa, który jest ojcem dziecka (zwany dalej „ojcem”).

15

W czerwcu lub w lipcu 2016 r. matka przyjechała do Zjednoczonego Królestwa, aby zamieszkać tam z ojcem. Posiadała wizę dla małżonka będącego cudzoziemcem wydaną przez United Kingdom Home Office (ministerstwo spraw wewnętrznych Zjednoczonego Królestwa), ważną od dnia 1 lipca 2016 r. do dnia 1 kwietnia 2019 r.

16

W grudniu 2016 r. ojciec i matka wyjechali do Bangladeszu. Matka znajdowała się wówczas w zaawansowanej ciąży. W dniu 2 lutego 2017 r. w Bangladeszu urodziło się dziecko. Od tego czasu matka mieszka w Bangladeszu, a zatem nigdy nie przebywała w Zjednoczonym Królestwie.

17

W styczniu 2018 r. ojciec wrócił do Zjednoczonego Królestwa bez matki.

18

W dniu 20 marca 2018 r. matka wszczęła postępowanie przed sądem odsyłającym, żądając nakazania, aby dziecko zostało objęte opieką tego sądu, oraz nakazania powrotu jej i dziecka do Zjednoczonego Królestwa, tak aby umożliwić im udział w postępowaniu. Matka twierdzi, że sąd ten ma jurysdykcję do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. W tym względzie matka utrzymuje w szczególności, że na dzień wszczęcia przez nią postępowania przed sądem odsyłającym miejscem zwykłego pobytu dziecka było Zjednoczone Królestwo. Natomiast ojciec zakwestionował jurysdykcję tego sądu do wydania jakiegokolwiek orzeczenia w odniesieniu do dziecka.

19

Sąd odsyłający nie ustalił dotąd stanu faktycznego w ramach postępowania głównego, uznając za konieczne, aby na wstępie rozstrzygnąć kwestię swojej jurysdykcji do wydania jakiegokolwiek orzeczenia w sprawie dziecka. Co się tyczy tej kwestii, sąd odsyłający jest zdania, że w pierwszej kolejności będzie musiał ocenić, czy dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w Zjednoczonym Królestwie w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003. Dopiero wtedy w drugiej kolejności sąd ten zbada, czy istnieje inna podstawa jurysdykcji w celu rozpatrzenia sporu w postępowaniu głównym.

20

Zdaniem sądu odsyłającego w ramach sporu w postępowaniu głównym wykładnia pojęcia „zwykłego pobytu” zawartego w art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 podnosi kwestie, które nie były jeszcze badane przez Trybunał, w szczególności, czy fizyczna obecność jest elementem składowym tego pojęcia. Ponadto przymus rzekomo wywierany przez ojca na matce miał ten skutek, że urodziła ona w państwie trzecim. Takie zachowanie ojca stanowiłoby najprawdopodobniej naruszenie praw przysługujących matce lub dziecku. Ze stanowiska, którego broni matka, wynikałaby zatem kwestia ewentualnego wpływu na to pojęcie okoliczności, w jakich dziecko urodziło się w państwie trzecim, w szczególności bezprawnego zatrzymania matki z zastosowaniem przymusu przez ojca w tym państwie, nawet jeśli osoby posiadające odpowiedzialność rodzicielską nie mają zamiaru wspólnego zamieszkiwania w tym państwie.

21

W takich oto okolicznościach High Court of Justice (England and Wales), Family Division [sąd wyższej instancji, wydział rodzinny (Anglia i Walia) (Zjednoczone Królestwo)] postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

22

Sąd odsyłający wniósł o zastosowanie do niniejszego odesłania pilnego trybu prejudycjalnego przewidzianego w art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem.

23

Na poparcie swojego wniosku sąd odsyłający wskazał, że postępowanie główne dotyczy bardzo małego dziecka, które w dniu wydania postanowienia odsyłającego miało jeden rok i dwa miesiące, i każde opóźnienie w przebiegu postępowania byłoby szkodliwe dla dobra tego dziecka.

24

Sąd odsyłający wskazał ponadto, że zgodnie z twierdzeniami matki, które są kwestionowane przez ojca, matka jest obecnie bezprawnie, z zastosowaniem przymusu ojca, przetrzymywana na wsi w Bangladeszu, bez gazu, elektryczności i wody pitnej, bez żadnego dochodu, w społeczności, która piętnuje fakt jej separacji z ojcem. Sąd ten wyjaśnia, że w przypadku gdyby jego jurysdykcja miała zostać stwierdzona, a prawa matki i dziecka miały być naruszone przez ojca, ów sąd powinien w stosownym wypadku działać możliwie najszybciej poprzez przyjęcie niezbędnych środków w celu zapewnienia ochrony interesów dziecka.

25

W tym względzie należy stwierdzić w pierwszej kolejności, że niniejsze odesłanie prejudycjalne dotyczy wykładni rozporządzenia nr 2201/2003, które zostało przyjęte w szczególności na podstawie art. 61 lit. c) WE, obecnie art. 67 TFUE, który widnieje w tytule V części trzeciej traktatu FUE, dotyczącej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, a zatem wspomniane odesłanie jest objęte zakresem stosowania pilnego trybu prejudycjalnego określonego w art. 107 regulaminu postępowania (wyroki: z dnia 9 października 2014 r., C, C‑376/14 PPU, EU:C:2014:2268, pkt 34; z dnia 9 stycznia 2015 r., RG, C‑498/14 PPU, EU:C:2015:3, pkt 36; z dnia 19 listopada 2015 r., P, C‑455/15 PPU, EU:C:2015:763, pkt 31).

26

W drugiej kolejności, co do kryterium pilnego charakteru, z postanowienia odsyłającego wynika, że w przypadku stwierdzenia przymusu ze strony ojca obecne dobro dziecka byłoby wysoce zagrożone. W takim przypadku wszelka zwłoka w podejmowaniu decyzji sądowych w stosunku do dziecka przedłużałaby obecną sytuację i mogłaby poważnie, a nawet nieodwracalnie zaszkodzić rozwojowi tego dziecka. W przypadku ewentualnego powrotu do Zjednoczonego Królestwa takie opóźnienie mogłoby również być szkodliwe dla integracji dziecka w jego nowym środowisku rodzinnym i społecznym.

27

Ponadto sprawa w postępowaniu głównym dotyczy dziecka, którego młody wiek powoduje, że stymulacja i rozwój są szczególnie delikatne.

28

W tych okolicznościach, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego, pierwsza izba Trybunału postanowiła w dniu 5 lipca 2018 r. uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.

29

Chociaż rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi formalny zarzut niedopuszczalności niniejszego odesłania prejudycjalnego, to z uwag przedstawionych przez ten rząd wynika, że w istocie kwestionuje on właściwość Trybunału w zakresie udzielenia odpowiedzi na przedłożone pytania, ponieważ niniejsza sprawa dotyczy potencjalnego konfliktu jurysdykcji pomiędzy państwem członkowskim, w tym przypadku Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, a państwem trzecim, to jest Ludową Republiką Bangladeszu.

30

Rząd ten podnosi w szczególności, że zgodnie z art. 61 lit. c) i art. 67 ust. 1 WE, na których podstawie zostało przyjęte rozporządzenie nr 2201/2003, rozporządzenie to ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji transgranicznych w obrębie Unii. W sytuacjach transgranicznych z udziałem państwa członkowskiego i państwa trzeciego, takich jak sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym, zastosowanie ma prawo krajowe.

31

W tym względzie, co się tyczy, po pierwsze, brzmienia właściwych przepisów rozporządzenia nr 2201/2003, należy zauważyć, że art. 1 tego rozporządzenia, który definiuje jego zakres stosowania, wymienia sprawy cywilne, do których wspomniane rozporządzenie stosuje się i do których rozporządzenia nie stosuje się, bez odniesienia do jakiegokolwiek ograniczenia terytorialnego w zakresie stosowania tego rozporządzenia.

32

Co się tyczy samego art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, przepis ten stanowi, że w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu dziecko ma zwykły pobyt. A zatem treść tego przepisu nie wskazuje, aby zastosowanie ogólnej reguły jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej w nim określonej podlegało warunkowi istnienia stosunku prawnego wykazującego związek z kilkoma państwami członkowskimi.

33

Z tego wynika, że jak wskazuje rzecznik generalny w pkt 23 i 25 opinii, w przeciwieństwie do niektórych przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczących jurysdykcji – na przykład art. 9, 10 i 15, których treść musi oznaczać, że ich zastosowanie zależy od potencjalnego konfliktu jurysdykcyjnego pomiędzy sądami różnych państw członkowskich – z brzmienia art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia nie wynika, że przepis ten ogranicza się do spraw dotyczących tego rodzaju sporów.

34

W tym względzie art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wyróżnia się również przewidzianymi w tym rozporządzeniu przepisami dotyczącymi uznawania i wykonywania orzeczeń.

35

W szczególności Trybunał orzekł już, iż jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące uznawania orzeczeń rozwodowych wydanych w państwie trzecim, i zauważył w szczególności, że zgodnie z art. 2 pkt 4 i art. 21 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 rozporządzenie to ogranicza się do uznawania orzeczeń wydanych przez sąd państwa członkowskiego (postanowienie z dnia 12 maja 2016 r., Sahyouni, C‑281/15, EU:C:2016:343, pkt 21, 22, 33).

36

Tymczasem, w przeciwieństwie do reguł dotyczących uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych przewidzianych w rozporządzeniu nr 2201/2003, rozporządzenie to, jak wynika w szczególności z pkt 32 i 33 niniejszego wyroku, nie zawiera przepisu, który wyraźnie ograniczałby zakres terytorialny ogółu przepisów dotyczących jurysdykcji ustanowionych w tym rozporządzeniu.

37

Po drugie, co się tyczy celu rozporządzenia nr 2201/2003, z jego motywu 1 wynika, że rozporządzenie to ma się przyczynić do osiągnięcia celu, jaki postawiła sobie Unia, polegającego na stworzeniu przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zapewniony jest swobodny przepływ osób. W tym celu Unia przyjmuje między innymi środki w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych niezbędne dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

38

Zgodnie bowiem z art. 61 lit. c) WE, który stanowi jedną z podstaw prawnych rozporządzenia nr 2201/2003, oraz z art. 65 WE, które to przepisy stały się, odpowiednio, art. 67 ust. 3 i art. 81 TFUE, Unia przyjmuje środki w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne w stopniu koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

39

Tymczasem wbrew temu, co zasadniczo twierdzi rząd Zjednoczonego Królestwa, względy te nie skutkują tym, że regułę jurysdykcyjną przewidzianą w art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy uznać za mającą zastosowanie wyłącznie do sporów wykazujących związek z sądami państw członkowskich.

40

W szczególności jednolite reguły jurysdykcyjne zawarte w rozporządzeniu nr 2201/2003 nie stosują się wyłącznie do sytuacji mających rzeczywisty i wystarczający związek z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego, co oznacza z definicji udział kilku państw członkowskich. Samo bowiem ujednolicenie przepisów jurysdykcyjnych przeprowadzone w tym rozporządzeniu ma niewątpliwie na celu zniesienie przeszkód w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, które mogą wynikać z różnic w uregulowaniach krajowych w tym obszarze [zob. analogicznie w odniesieniu do Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zmienionej kolejnymi konwencjami dotyczącymi przystąpienia nowych państw członkowskich do tej konwencji, wyrok z dnia 1 marca 2005 r., Owusu, C‑281/02, EU:C:2005:120, pkt 34].

41

W świetle powyższego należy stwierdzić, że ogólna reguła jurysdykcyjna przewidziana w art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 może mieć zastosowanie do sporów dotyczących stosunków pomiędzy sądami państwa członkowskiego i państwa trzeciego, a nie tylko w stosunkach między sądami kilku państw członkowskich.

42

Wobec powyższego Trybunał jest właściwy w zakresie udzielenia odpowiedzi na pytania przedłożone przez sąd odsyłający.

43

Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że dziecko musi być fizycznie obecne w państwie członkowskim, aby mogło zostać uznane za osobę zwykle przebywającą w tym państwie członkowskim w rozumieniu tego przepisu. Sąd ten dąży także do ustalenia, czy okoliczności takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, o ile zostaną udowodnione, czyli po pierwsze, że ojciec stosował wobec matki przymus, w rezultacie którego matka urodziła dziecko w państwie trzecim i mieszka tam z dzieckiem od jego narodzin, i po drugie, że zostały naruszone prawa podstawowe przynależne matce lub dziecku, mają w tym zakresie znaczenie.

44

Ojciec i Komisja Europejska podnoszą, że miejsce zwykłego pobytu dziecka nie może znajdować się w państwie członkowskim, w którym dziecko nigdy nie było fizycznie obecne, natomiast matka, rząd Zjednoczonego Królestwa oraz rząd czeski są zdania, że okoliczności rozpatrywane w postępowaniu głównym mogą uzasadniać uznanie dziecka za osobę zwykle przebywającą w danym państwie.

45

Na wstępie należy stwierdzić, że rozporządzenie nr 2201/2003 nie zawiera definicji pojęcia „zwykłego pobytu”. Z użycia przymiotnika „zwykły” można wnioskować jedynie, że pobyt musi charakteryzować pewna trwałość lub regularność (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 44).

46

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału zarówno względy jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasada równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić, uwzględniając kontekst przepisu i cel danego uregulowania (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

47

Pojęcie „zwykłego pobytu” zostało użyte w przepisach rozporządzenia nr 2201/2003, które nie zawierają żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich. Dlatego konieczne jest zdefiniowanie tego pojęcia w świetle kontekstu, w jaki wpisują się przepisy tego rozporządzenia oraz zamierzonego przez niego celu (zob. podobnie wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 46).

48

W tym względzie, jak wynika z motywu 12 rozporządzenia nr 2201/2003, rozporządzenie to zostało ukształtowane zgodnie z zasadą dobra dziecka, co daje pierwszeństwo kryterium bliskości. Prawodawca bowiem uznał, że sąd geograficznie bliski miejscu zwykłego pobytu dziecka znajduje się w najlepszej sytuacji, by rozważyć środki, jakie powinny być podjęte w interesie dziecka. Zgodnie z tym motywem jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich zwykłego pobytu dziecka, z wyjątkiem niektórych przypadków zmiany miejsca pobytu dziecka lub w następstwie porozumienia zawartego między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej (wyrok z dnia 15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

49

Artykuł 8 rozporządzenia nr 2201/2003 jest wyrazem realizacji tego celu, gdyż ustanowiono w nim jurysdykcję ogólną na rzecz sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko ma zwykły pobyt (wyrok z dnia 15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 52).

50

Trybunał wyjaśniał zresztą wielokrotnie, że w celu ustalenia zwykłego pobytu dziecka oprócz jego fizycznej obecności na terytorium państwa członkowskiego, którą należy uwzględnić, inne dodatkowe czynniki powinny wykazać, że obecność ta nie ma w żadnym razie charakteru tymczasowego lub okazjonalnego (wyroki: z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C‑523/07, EU:C:2009:225, pkt 38; z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 49; z dnia 9 października 2014 r., C, C‑376/14 PPU, EU:C:2014:2268, pkt 51; z dnia15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 60; z dnia 8 czerwca 2017 r., OL, C‑111/17 PPU, EU:C:2017:436, pkt 43; a także z dnia 28 czerwca 2018 r., HR, C‑512/17, EU:C:2018:513, pkt 41).

51

Znaczenie przypisane przez prawodawcę Unii bliskości geograficznej w celu określenia sądu właściwego w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej wynika również z art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, zgodnie z którym podstawę dla jurysdykcji sądu danego państwa członkowskiego stanowi sama obecność dziecka, a konkretnie, jeżeli miejsca pobytu dziecka nie można uznać za „zwykłe” w rozumieniu art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia w żadnym z państw członkowskich i nie można określić tej jurysdykcji na podstawie art. 12 tego rozporządzenia.

52

Tak więc Trybunał uznał, że ustalenie zwykłego pobytu dziecka w danym państwie członkowskim wymaga co najmniej fizycznej obecności dziecka w tym państwie członkowskim (wyrok z dnia 15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 61).

53

Z rozważań przedstawionych w pkt 45–52 niniejszego wyroku wynika, że fizyczna obecność w państwie członkowskim, w którym dziecko jest potencjalnie zintegrowane, stanowi warunek wstępny, który jest konieczny do oceny trwałości tej obecności, oraz że nie można zatem ustalić „zwykłego pobytu” w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003 w państwie członkowskim, w którym dziecko nigdy nie było.

54

Wykładnia ta znajduje potwierdzenie w pozycji, jaką art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 zajmuje wśród reguł jurysdykcji zawartych w tym rozporządzeniu w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.

55

W świetle bowiem motywu 12 rozporządzenia nr 2201/2003, i jak wynika z pkt 49 niniejszego wyroku, art. 8 tego rozporządzenia ustanawia ogólną regułę jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, a zatem przepis ten zajmuje centralne miejsce w ramach systemu reguł jurysdykcyjnych ustanowionych przez rzeczone rozporządzenie w tej dziedzinie.

56

I tak, art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003 uzupełniają przepisy szczególne, mające zastosowanie w przypadku, gdy nie można ustalić miejsca zwykłego pobytu dziecka znajdującego się w danym państwie członkowskim i nie można określić jurysdykcji na podstawie art. 12 (art. 13), jeżeli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji zgodnie z art. 8–13 (art. 14), a także w drodze wyjątku i pod pewnymi warunkami, jeżeli sąd, który posiada jurysdykcję, przekazuje sprawę sądowi innego państwa członkowskiego, który według niego mógłby lepiej osądzić sprawę (art. 15) (wyrok z dnia 15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 56).

57

Z powyższego wynika, że fakt, iż spór zawisły przed sądem państwa członkowskiego może nie wynikać z zakresu stosowania art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, nie stoi jednak na przeszkodzie, aby sąd ten miał jurysdykcję do rozpoznania tego sporu na innej podstawie. W szczególności, nawet przy założeniu, że wykładnia przedstawiona w pkt 52 i 53 niniejszego wyroku, zgodnie z którą fizyczna obecność dziecka na terytorium państwa członkowskiego stanowi wstępny warunek ustalenia miejsca zwykłego pobytu tego dziecka w tym państwie członkowskim, prowadziłaby do tego, że w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym sądu państwa członkowskiego nie można by było wskazać jako właściwego na podstawie przepisów tego rozporządzenia, to jednak, jak zauważyła Komisja, każdemu państwu członkowskiemu pozostawiono możliwość, zgodnie z art. 14 tego rozporządzenia, aby uznało ono za właściwe swoje sądy na mocy przepisów prawa krajowego, odstępując w ten sposób od kryterium bliskości, na którym opierają się przepisy tego rozporządzenia.

58

Ponadto, jak wynika z przepisów przytoczonych w pkt 56 niniejszego wyroku, a w szczególności z art. 13 ust. 1 i z art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, prawodawca Unii wyraźnie przewidział, odpowiednio, zaistnienie sytuacji, w których miejsce zwykłego pobytu dziecka nie może zostać ustalone, i przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla rozpatrzenia sprawy dziecka, którym niekoniecznie jest ten sam sąd, o którym mowa w art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia, ani ten, o którym mowa w art. 9–14 tego rozporządzenia.

59

W konsekwencji ani brak miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 ze względu na brak fizycznej obecności dziecka w państwie członkowskim Unii, ani istnienie sądów państwa członkowskiego lepiej umiejscowionych do rozpatrzenia sprawy tego dziecka, mimo że nigdy nie mieszkało ono w tym państwie, nie wystarczają, aby ustalić miejsce zwykłego pobytu dziecka w państwie, w którym dziecko nigdy nie było.

60

Następnie, okoliczność rozpatrywana w postępowaniu głównym, o ile zostanie udowodniona, a mianowicie, że ojciec stosował przymus wobec matki, wskutek czego ich dziecko urodziło się i mieszka od momentu swych narodzin w Bangladeszu, nie podważa tej interpretacji.

61

Prawdą jest, że w braku przymusu dziecko, którego dotyczy postępowanie główne, mogło ostatecznie urodzić się w Zjednoczonym Królestwie zgodnie z rzekomym zamiarem matki. Trybunał orzekł już, że zamiar osiedlenia się osoby będącej podmiotem odpowiedzialności rodzicielskiej wraz z dzieckiem w innym państwie członkowskim, wyrażający się w pewnych oznakach zewnętrznych, takich jak zakup lub najem mieszkania w państwie przyjmującym, może stanowić wskazówkę co do zmiany miejsca zwykłego pobytu (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

62

Jednak z uwagi na brak fizycznej obecności dziecka w danym państwie członkowskim, w celu dokonania wykładni pojęcia „zwykłego pobytu”, nie można przywiązywać szczególnej wagi do okoliczności takich jak zamiar rodzica sprawującego faktycznie pieczę nad dzieckiem lub nawet ewentualnie miejsce zwykłego pobytu jednego z rodziców w tym państwie członkowskim kosztem obiektywnych uwarunkowań geograficznych, gdyż oznaczałoby to nieuwzględnienie zamiaru prawodawcy Unii (zob. analogicznie wyrok z dnia 28 czerwca 2018, HR, C‑512/17, EU:C:2018:513, pkt 60).

63

Wykładnia, zgodnie z którą brak fizycznej obecności dziecka w danym państwie członkowskim stoi na przeszkodzie uwzględnieniu okoliczności, które zostały opisane w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, jest bowiem tym bardziej zgodna z kryterium bliskości preferowanym przez prawodawcę Unii w ramach rozporządzenia nr 2201/2003, właśnie w celu zapewnienia, że dobro dziecka zostanie uwzględnione (zob. analogicznie wyrok z dnia 8 czerwca 2017 r., OL, C‑111/17 PPU, EU:C:2017:436, pkt 67).

64

Wreszcie, ochrona najlepszego interesu dziecka gwarantowana w art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i poszanowanie praw podstawowych dziecka, o których mowa między innymi w art. 4, 6 i 24 tej karty, nie wymagają wykładni odmiennej niż ta przedstawiona w pkt 52 i 53 niniejszego wyroku.

65

Po pierwsze, jak wynika z pkt 48 niniejszego wyroku, dobro dziecka zostało uwzględnione przy opracowywaniu rozporządzenia nr 2201/2003, gdyż wyraża je przyjęte w tym rozporządzeniu kryterium bliskości.

66

Po drugie, rozporządzenie nr 2201/2003 ustanowiło mechanizm upoważniający państwa członkowskie do ochrony dobra dziecka, nawet w przypadku sporów, które nie wchodzą w zakres art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia. W szczególności, jak zostało przypomniane w pkt 57 niniejszego wyroku, jeżeli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie art. 8–13 rozporządzenia, art. 14 tego rozporządzenia stanowi, że w pozostałych przypadkach państwa członkowskie mogą przyznać jurysdykcję swoich sądów na mocy prawa krajowego.

67

W niniejszym przypadku, jak wynika z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi, jurysdykcja obejmująca pozostałe przypadki istnieje w porządku prawnym Zjednoczonego Królestwa jako „jurysdykcja parens patriae” sądów tego państwa członkowskiego, znajdująca zastosowanie do obywateli brytyjskich wedle uznania sądów krajowych.

68

Z powyższych rozważań wynika, że dobro dziecka nie wymaga wykładni art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 takiej jak ta proponowana przez matkę, przez rząd Zjednoczonego Królestwa i rząd czeski, nawet w okolicznościach charakteryzujących sytuację rozpatrywaną w postępowaniu głównym, gdyż taka wykładnia wykracza poza ramy pojęcia „zwykłego pobytu” przyjęte w rozporządzeniu nr 2201/2003 oraz poza rolę przyznaną temu przepisowi wśród przepisów rozporządzenia regulujących jurysdykcję w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.

69

Z powyższego wynika, że w sprawie takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym ani bezprawne zachowanie jednego z rodziców względem drugiego, w rezultacie czego ich dziecko urodziło się i od urodzenia mieszka w państwie trzecim, ani naruszenie praw podstawowych przynależnych matce lub dziecku, o ile zostaną udowodnione, nie pozwalają przyjąć, że dziecko mogło mieć miejsce zwykłego pobytu w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 w państwie członkowskim, w którym nigdy nie było.

70

W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że dziecko musi być fizycznie obecne w państwie członkowskim, aby można było przyjąć, że posiada miejsce zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim w rozumieniu tego przepisu. Okoliczności takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, o ile zostaną udowodnione, a mianowicie, po pierwsze, że ojciec stosował wobec matki przymus, w rezultacie czego matka urodziła dziecko w państwie trzecim i zamieszkuje tam z dzieckiem od jego narodzin, i po drugie, że zostały naruszone prawa podstawowe przynależne matce lub dziecku, nie mają w tym względzie znaczenia.

71

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 8 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, należy interpretować w ten sposób, że dziecko musi być fizycznie obecne w państwie członkowskim, aby można było przyjąć, że posiada ono miejsce zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim w rozumieniu tego przepisu. Okoliczności takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, o ile zostaną udowodnione, a mianowicie, po pierwsze, że ojciec stosował wobec matki przymus, w rezultacie czego matka urodziła dziecko w państwie trzecim i zamieszkuje tam z dzieckiem od jego narodzin, i po drugie, że zostały naruszone prawa podstawowe przynależne matce lub dziecku, nie mają w tym względzie znaczenia.