1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (sąd do spraw cudzoziemców, Belgia) odnosi się do wykładni art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi ( 2 ).

2.

Dyrektywa 2003/109 ma na celu w szczególności ustanowienie warunków przyznawania i cofania statusu rezydenta długoterminowego udzielanego przez państwo członkowskie obywatelom państw trzecich legalnie zamieszkującym na jego terytorium oraz przyznawania ogółu praw związanych z tym statusem ( 3 ). Jeden z warunków do uzyskania takiego statusu wymaga, zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy, aby rzeczony obywatel przedstawił dowód na posiadanie dla siebie i dla członków rodziny, pozostających na jego utrzymaniu, stałych i regularnych dochodów wystarczających do utrzymania tego obywatela oraz członków jego rodziny bez korzystania z systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego.

3.

Niniejsze odesłanie prejudycjalne wpisuje się w ramy sporu X z państwem belgijskim dotyczącego oddalenia wniosku o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego ze względu na to, że X nie dysponował własnymi środkami, a zatem nie spełniał warunku dotyczącego środków w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

4.

W świetle tych okoliczności sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału celem uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy warunek posiadania stałych, regularnych i wystarczających środków przewidziany w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 dotyczy jedynie własnych środków obywatela państwa trzeciego, czy też, niezależnie od ich pochodzenia, środki te obejmują również środki udostępnione rzeczonemu obywatelowi przez osobę trzecią lub członka rodziny. W tym ostatnim przypadku sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy zobowiązanie osoby trzeciej lub członka rodziny do pokrywania kosztów utrzymania, takie jak rozpatrywane w niniejszym przypadku, jest wystarczające dla wykazania, że wnioskodawca dysponuje wystarczającymi środkami.

5.

Na zakończenie mojego wywodu zaproponuję Trybunałowi, aby odpowiedział na powyższe pytania w ten sposób, że wspomniany warunek nie obejmuje szczególnych wymogów co do pochodzenia rzeczonych środków. Jednakże w przypadku środków pochodzących od osoby trzeciej lub członka rodziny wnioskodawcy, tak jak w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym, organy krajowe powinny sprawdzić, czy środki te są wystarczające i charakteryzują się pewną trwałością oraz ciągłością, pozwalającą rozsądnie wykluczyć, że wnioskodawca stanie się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego. Z tego względu organy krajowe powinny brać pod uwagę całokształt istotnych dla danego przypadku okoliczności, w tym wystarczająco precyzyjny, trwały i prawnie wiążący charakter zobowiązania do pokrywania kosztów utrzymania przez osobę trzecią lub członka rodziny wnioskodawcy.

6.

Motyw 7 dyrektywy 2003/109 przewiduje:

„W celu uzyskania statusu rezydenta długoterminowego obywatele państw trzecich powinni udowodnić, że posiadają odpowiednie środki oraz ubezpieczenie zdrowotne, aby nie stanowić obciążenia dla państwa członkowskiego. Państwa członkowskie, dokonując oceny stanu posiadania stałych i regularnych dochodów [środków], mogą uwzględnić czynniki takie, jak składki na fundusz emerytalno-rentowy oraz spełnienie obowiązku podatkowego”.

7.

Artykuł 5 tej dyrektywy zatytułowany „Warunki uzyskania statusu rezydenta długoterminowego” stanowi w ust. 1 lit. a):

„1.   Państwa członkowskie żądają od obywateli państw trzecich przedstawienia dowodów, że posiadają oni, w odniesieniu do siebie i do członków swoich rodzin pozostających na ich utrzymaniu:

8.

Artykuł 15a § 1 wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen (ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. w sprawie wjazdu na terytorium, pobytu, osiedlania się i wydalania cudzoziemców, zwanej dalej „ustawą o cudzoziemcach”) stanowi:

„Status rezydenta długoterminowego przyznaje się cudzoziemcowi niebędącemu obywatelem Unii Europejskiej, który spełnia warunki wskazane w § 3 i który wykaże, że przebywał w Królestwie Belgii w sposób legalny i nieprzerwany przez ostatnie pięć lat bezpośrednio przed złożeniem wniosku o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego, chyba że sprzeciwiają się temu względy porządku publicznego i bezpieczeństwa narodowego”.

9.

Artykuł 15a § 3 ustawy o cudzoziemcach, który jest transpozycją art. 5 dyrektywy 2003/109, wskazuje:

„Cudzoziemiec, o którym mowa w [§ 1], powinien przedstawić dowód na to, że posiada – dla siebie oraz dla członków rodziny będących na jego utrzymaniu – stałe i regularne środki, które wystarczają do zaspokojenia potrzeb tego cudzoziemca oraz członków jego rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla władz publicznych, jak również ubezpieczenie zdrowotne obejmujące ryzyko w Belgii. […]”.

10.

Dnia 26 lipca 2007 r. X, będący wedle swojego oświadczenia obywatelem Kamerunu, zwrócił się do organów belgijskich jako student z wnioskiem o wizę długoterminową. Jego wniosek o przyznanie wizy studenckiej został uwzględniony, a jego pobyt był przedłużany co roku, aż do dnia 15 stycznia 2016 r. Jako że posiadał on zezwolenie na pracę, w dniu 19 stycznia 2016 r. wydano mu zezwolenie na pobyt ważne do dnia 14 stycznia 2017 r.

11.

W dniu 27 grudnia 2016 r. X złożył wniosek o przyznanie mu statusu rezydenta długoterminowego. Na poparcie swojego wniosku przedstawił on w szczególności, jako dowody posiadania stałych, regularnych i wystarczających środków utrzymania w rozumieniu art. 15a § 3 ustawy o cudzoziemcach, umowy o pracę, decyzję podatkową oraz odcinki wypłaty wynagrodzenia za pracę swojego brata. Ponadto przedłożył dokument podpisany przez jego brata, w którym ten ostatni zobowiązał się do dbania o to, by osoba zainteresowana posiadała […] dla siebie i członków swojej rodziny, którzy są na jej utrzymaniu, stałe i regularne i wystarczające do zaspokojenia potrzeb tej osoby środki oraz członków jego rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla władz publicznych, zgodnie z art. 15a ustawy [o cudzoziemcach]”.

12.

Decyzją z dnia 5 kwietnia 2017 r. przedstawiciel staatssecretaris voor Asiel en Migratie en Administratieve Vereenvoudiging (sekretarza stanu ds. azylu i migracji, Belgia) oddalił rzeczony wniosek z tego względu, że X nie posiadał własnych środków. Organ ten zauważył, że X nie wykonywał jakiejkolwiek działalności zarobkowej od dnia 31 maja 2016 r., nie posiadał w momencie złożenia wniosku żadnych środków i powoływał się na środki brata.

13.

X wniósł skargę do sądu odsyłającego na powyższą decyzję, argumentując, że została ona oparta na błędnej wykładni warunku odnoszącego się do środków, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, którego transpozycję stanowi art. 15a § 3 ustawy o cudzoziemcach.

14.

Według X art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 nie zakłada, aby jedynie jego własne środki mogły być brane pod uwagę. W tym zakresie X podniósł w szczególności, że warunek wymagający posiadania stałych, regularnych i wystarczających środków, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. a), należy intepretować w świetle art. 7 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich ( 4 ). Zdaniem X w odniesieniu do art. 5 ust. 1 lit. a) należałoby zastosować przez analogię orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym art. 7 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2004/38 nie zawiera jakiegokolwiek wymogu co do pochodzenia środków, które mogą być udostępnione przez członka rodziny ( 5 ).

15.

W tych okolicznościach postanowieniem z dnia 14 grudnia 2017 r., doręczonym Trybunałowi dnia 4 maja 2018 r., Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (sąd do spraw cudzoziemców, Belgia) zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

16.

Uwagi na piśmie wnieśli X, rządy belgijski, czeski, niemiecki, francuski, włoski, austriacki oraz Komisja Europejska.

17.

W swoich trzech pytaniach prejudycjalnych, którymi zajmę się łącznie, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy warunek posiadania stałych, regularnych i wystarczających środków przewidziany w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 dotyczy jedynie „środków własnych” obywatela państwa trzeciego, czy też, niezależnie od ich pochodzenia, warunek ten mogą spełniać środki oddane do dyspozycji obywatelowi przez osobę trzecią lub członka jego rodziny. Sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy w danym przypadku zobowiązanie do pokrywania kosztów utrzymania przez osobę trzecią lub członka rodziny, takie jak to w postępowaniu głównym, jest wystarczające dla wykazania, że wnioskodawca dysponuje wystarczającymi środkami.

18.

Pragnę zauważyć, że sąd odsyłający nie zdefiniował w swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym pojęcia „środków własnych”, zawartego w pierwszym pytaniu prejudycjalnym. Biorąc pod uwagę kontekst, w który wpisują się pytania prejudycjalne, oraz ich treść, rozumiem je w ten sposób, że sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy środki, które nie są uzyskiwane przez wnioskodawcę, czy to poprzez wykonywanie przez niego działalności gospodarczej lub zawodowej, czy też poprzez przysługujące mu prawa ( 6 ), nie są objęte warunkiem, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

19.

Innymi słowy, kwestią kluczową jest pytanie o wpływ pochodzenia środków na spełnienie warunku zawartego w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

20.

W tym zakresie stanowiska zainteresowanych stron można podzielić na trzy grupy.

21.

Według X oraz Komisji pochodzenie środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, nie jest istotne i nic nie sprzeciwia się co do zasady temu, by pomoc finansowa osoby trzeciej mogła spełniać kryteria przewidziane w tym przepisie. W odniesieniu do zobowiązania pokrywania kosztów utrzymania, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, to do sądu odsyłającego będzie należało ustalenie, po pierwsze, czy dobroczyńca, który się do tego zobowiązał, rzeczywiście posiada środki wystarczające do zaspokojenia zarówno własnych potrzeb, jak i potrzeb wnioskodawcy i jego rodziny, oraz, po drugie, czy relacje między dobroczyńcą a wnioskodawcą są wystarczająco trwałe, aby można było uznać, że zobowiązanie zostanie w razie potrzeby faktycznie zrealizowane.

22.

Rządy niemiecki, francuski i austriacki uważają, że dyrektywa 2003/109 nie wyklucza, by środki pochodziły od członka rodziny osoby ubiegającej się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego lub od osoby trzeciej, pod warunkiem że wynikają one z prawa, na które wnioskodawca ten może się powołać przed sądem, takiego jak prawo do świadczenia alimentacyjnego ze strony innej osoby czy prawo do środków związanych z małżeńskim ustrojem majątkowym wnioskodawcy ( 7 ). Rządy te wnioskują z tego, że zobowiązanie do pokrywania kosztów utrzymania, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, nie wchodzi w zakres art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, jako że zobowiązanie to nie wynika z jakiegokolwiek obowiązku prawnego ( 8 ).

23.

Wreszcie, rządy belgijski, włoski i czeski twierdzą, że środki, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, ograniczają się do środków uzyskiwanych przez osobę ubiegającą się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego ( 9 ).

24.

Wskazuję, że pytania postawione w niniejszej sprawie nie były dotąd przedmiotem oceny Trybunału. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału z wymogu jednolitego stosowania prawa Unii wynika, że jeżeli akt prawa Unii nie odsyła w wyraźny sposób do prawa państw członkowskich w kwestii definicji szczególnego pojęcia, pojęcie to należy interpretować w sposób autonomiczny, który Trybunał ustala, uwzględniając jego brzmienie oraz kontekst i cele uregulowania, którego część przepis ten stanowi ( 10 ). To w oparciu o te zasady należy odpowiedzieć na postawione pytania.

25.

Na wstępie podnoszę, że art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 w swojej treści nie zawiera wyraźnego wymogu co do pochodzenia środków.

26.

Następnie zauważam, że analiza porównawcza różnych wersji językowych tego przepisu ukazuje różnice terminologiczne w wielu z nich w odniesieniu do pojęcia „środków” w zwyczajowo przyjętym znaczeniu ( 11 ).

27.

Otóż, podczas gdy wiele wersji językowych posługuje się odpowiednikiem terminu „środki” rozumianego sensu largo jako „środki finansowe” ( 12 ), co może wskazywać, że ich pochodzenie nie jest istotne, inne wersje językowe posługują się terminem „dochody”, sugerującym wykładnię węższą, odnoszącą się do wynagrodzenia, takiego jak wynagrodzenie za pracę, która to wykładnia wskazuje, iż chodzi raczej o środki uzyskiwane przez wnioskodawcę ( 13 ).

28.

Mając na względzie te rozbieżności, należy stwierdzić, że pojęcie „środki” nie ma jednoznacznego charakteru ( 14 ).

29.

Węższą wykładnię wynikającą z zastosowania pojęcia „dochodów” w niektórych wersjach językowych może potwierdzać fakt, że motyw 7 dyrektywy 2003/109 wskazuje, iż państwa członkowskie, dokonując oceny stanu posiadania stałych i regularnych środków, mogą uwzględnić czynniki takie, jak składki na fundusz emerytalno-rentowy oraz spełnienie obowiązku podatkowego, ponieważ są one oparte, ze swej natury, na środkach uzyskiwanych przez wnioskodawcę.

30.

To właśnie w tym świetle rządy belgijski, czeski i włoski argumentują, że środki, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, ograniczają się do tych uzyskiwanych przez wnioskodawcę.

31.

Moim zdaniem jest oczywiste, że środki uzyskiwane przez obywatela państwa trzeciego, takie jak wynagrodzenie, dochody z działalności gospodarczej czy emerytura, stanowią środki, które ze swej natury są powszechnie uznawane za stałe i regularne w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 oraz motywu 7 tej dyrektywy.

32.

Jednakże taki pogląd ograniczający pojęcie „środków” nie wydaje mi się wynikać jasno z brzmienia art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy, który nie jest jednoznaczny w odniesieniu do pochodzenia środków, lecz skupia się raczej na ich scharakteryzowaniu w ten sposób, że wnioskodawca powinien nimi dysponować oraz że powinny być stałe, regularne i wystarczające do zaspokojenia potrzeb obywatela państwa trzeciego ubiegającego się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego oraz członków jego rodziny.

33.

Innymi słowy, wykładnia literalna rzeczonego przepisu prowadzi mnie do wniosku, że o ile w pierwszym rzędzie przepis ten wskazuje na środki uzyskiwane przez wnioskodawcę ( 15 ), o tyle nie oznacza to, że wykluczone są środki udostępnione mu przez osobę trzecią, pod warunkiem że mają one charakter równie stały, regularny i wystarczający co środki uzyskiwane przez samego obywatela państwa trzeciego.

34.

Takie stanowisko znajduje, w mojej ocenie, potwierdzenie w genezie art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 (sekcja B) oraz w wykładni celowościowej dyrektywy 2003/109, jej art. 5 ust. 1 lit. a) i w kontekście, w jaki wpisuje się ten artykuł.

35.

Pragnę przede wszystkim zauważyć, że kwestia pochodzenia środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, nie była przedmiotem dyskusji podczas uchwalania przedmiotowej dyrektywy.

36.

Co więcej, analiza prac przygotowawczych nad tą dyrektywą ukazuje, według mnie, dwuznaczność w zakresie posługiwania się terminem „środki”, zbliżoną do tej, o której mowa w pkt 27 niniejszej opinii, dotyczącą wykładni literalnej rzeczonego pojęcia.

37.

W niektórych wersjach językowych pierwotnego projektu dyrektywy w uzasadnieniu tegoż projektu wskazano bowiem w zakresie przedmiotowego warunku ( 16 ), że stały charakter „środków” osoby ubiegającej się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego powinno się oceniać w zależności od charakteru i regularności „dochodów” osoby zainteresowanej, jednakże w owych wersjach językowych rzeczonego przepisu dla oceny tego kryterium posłużono się wyłącznie terminem „środki” [„ressources”] ( 17 ). W innych wersjach językowych posłużono się wyłącznie terminem „dochody” [„revenus”] ( 18 ).

38.

Ten sam rodzaj dwuznaczności pojawił się zresztą w następstwie prac przygotowawczych. Tytułem przykładu niektóre wersje opinii Komitetu Regionów w przedmiocie projektu dyrektywy odnoszą się wyraźnie do „własnych środków” osoby ubiegającej się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego ( 19 ), podczas gdy inne wersje językowe nie są w tym zakresie jasne ( 20 ).

39.

Geneza dyrektywy 2003/109 nie pozwala zatem na wyjaśnienie kwestii pochodzenia środków.

40.

Tymczasem jednak z uzasadnienia pierwotnego projektu dyrektywy w odniesieniu do omawianego przepisu wynika, że kryteria oceny zawarte w art. 5 zostały ściśle wyznaczone, tak aby nie ograniczać możliwości przyznania statusu rezydenta długoterminowego. Ma to również na celu zbliżenie warunków przyznawania tego statusu we wszystkich państwach członkowskich ( 21 ).

41.

Moim zdaniem ten fragment projektu Komisji wskazuje na to, że w kontekście wykładni art. 5 dyrektywy nie można wymagać, by środki wnioskodawcy miały szczególne pochodzenie, ponieważ taki wymóg nie został w sposób wyraźny przewidziany przez prawodawcę.

42.

W odniesieniu w pierwszej kolejności do celu realizowanego przez dyrektywę 2003/109 nie wymaga on, moim zdaniem, by środki, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, pochodziły ze szczególnego źródła.

43.

Głównym celem dyrektywy 2003/109 jest bowiem integracja obywateli państw trzecich, będących rezydentami długoterminowymi w państwach członkowskich ( 22 ), i dlatego wspomniana dyrektywa wyznacza w art. 4 ust. 1 czas zamieszkania jako główne kryterium przyznania statusu rezydenta długoterminowego. Przepis ten wymaga również, by obywatel zamieszkiwał legalnie i nieprzerwanie na terytorium danego państwa członkowskiego przez okres pięciu lat poprzedzających złożenie odnośnego wniosku ( 23 ). Jak podkreśla rząd francuski, dyrektywa 2003/109 ma w tym względzie zastosowanie, na podstawie jej art. 3 ust. 1, do obywateli państw trzecich, którzy legalnie zamieszkują na terytorium państwa członkowskiego, bez względu na to, czy wykonują działalność gospodarczą lub zawodową ( 24 ).

44.

W tym kontekście pochodzenie środków nie ma szczególnego znaczenia, a cel dyrektywy 2003/109 nie wymaga, by środki były uzyskiwane z działalności gospodarczej lub zawodowej wnioskodawcy.

45.

Ta wykładnia, w moim odczuciu, znajduje potwierdzenie w ogólnej systematyce dyrektywy. Trybunał orzekł bowiem, że dyrektywa 2003/109, w tym jej art. 5, ustanawia ścisłe warunki materialnoprawne, które należy spełnić, zanim dane państwo członkowskie wyda wnioskowane zezwolenie na pobyt, oraz że uwzględniając cel, do którego dąży dyrektywa 2003/109, i system, który ona ustanawia, w razie spełnienia warunków przewidzianych w tej dyrektywie przez obywateli państw trzecich obywatele ci mają prawo do uzyskania statusu rezydenta długoterminowego oraz pozostałych uprawnień, które wynikają z przyznania tego statusu ( 25 ).

46.

W mojej ocenie wynika z tego, że dyrektywa 2003/109 wskazuje w sposób wyczerpujący warunki materialne, jakie musi spełnić osoba ubiegająca się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego, jak również przyczyny mogące uzasadniać odmowę przyznania tego statusu. W tym kontekście oddalenie wniosku o przyznanie rzeczonego statusu jedynie z tego względu, że środki pochodzą od osoby trzeciej, wydaje mi się sprzeczne z ogólną systematyką omawianej dyrektywy oraz realizowanym przez nią celem.

47.

W drugiej kolejności, co się tyczy celu realizowanego przez warunek określony w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, sprowadza się on do zapobieżenia sytuacji, kiedy obywatel stanie się obciążeniem dla państwa członkowskiego, o którym mowa w motywie 7 dyrektywy 2003/109. W tym miejscu nasuwa się pytanie, czy realizacja tego celu wymaga szczególnego pochodzenia środków.

48.

W tym względzie orzecznictwo Trybunału odnoszące się do warunku dotyczącego wystarczających środków, określonego w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38, dostarcza moim zdaniem przydatnych wskazówek interpretacyjnych, mimo że brzmienie rzeczonego przepisu, kontekst, w który się on wpisuje, oraz cel przedmiotowej dyrektywy są odmienne od tych dotyczących art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

49.

Bardziej precyzyjnie rzecz ujmując, art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38, interpretowany w świetle motywu 10 tejże dyrektywy, przewiduje, że jednym z alternatywnych warunków stanowiących podstawę przyznania każdemu obywatelowi Unii i towarzyszącym mu członkom rodziny prawa pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące i krótszy niż pięć lat ( 26 ) jest posiadanie wystarczających środków dla siebie i członków rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie pobytu ( 27 ).

50.

Trybunał orzekł, że „posiadanie” wystarczających środków, o którym mowa w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy, należy interpretować w ten sposób, że wystarczy, by obywatele Unii mieli możliwość dysponowania takimi środkami, przy czym przepis ten nie wprowadza żadnych wymogów co do ich pochodzenia i mogą być one w szczególności udostępnione przez obywatela państwa trzeciego ( 28 ). Trybunał dodał, że interpretowanie wymogu posiadania wystarczającej ilości środków w ten sposób, że osoba zainteresowana sama musiałaby je posiadać, bez możliwości wskazania w tym względzie środków członka rodziny, który jej towarzyszy, rozszerzałoby warunek określony w dyrektywie 2004/38 o wymóg odnoszący się do pochodzenia tych środków. Rzeczony warunek stanowiłby nieproporcjonalną ingerencję w wykonywanie podstawowego prawa swobodnego przemieszczania się i pobytu gwarantowanych przez art. 21 TFUE, przekraczając to, co niezbędne do osiągnięcia stawianych celów, czyli ochrony finansów publicznych państw członkowskich ( 29 ).

51.

Trybunał wskazał, że wymóg odnoszący się do istnienia węzła prawnego pomiędzy dysponującym środkami a ich beneficjentem jest nieproporcjonalny, jako że utrata wystarczających środków jest ryzykiem, które występuje zawsze, niezależnie od tego czy środki te są własne, czy też pochodzą od osoby trzeciej, i może się zdarzyć nawet wtedy, gdy osoba ta zobowiązała się do finansowego utrzymywania osoby posiadającej prawo pobytu. Zdaniem Trybunału pochodzenie omawianych środków nie ma zatem automatycznego wpływu na ryzyko wystąpienia takiej utraty, jako że ziszczenie się wskazanego ryzyka uzależnione jest od rozwoju okoliczności ( 30 ).

52.

Moim zdaniem orzecznictwo to znajduje zastosowanie w zakresie wykładni art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 jedynie w zakresie, w jakim przepis ten również nie zawiera wymogu co do pochodzenia środków.

53.

W odniesieniu do wykładni art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, który podobnie jak art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38 nie odnosi się wyraźnie do pochodzenia środków oraz realizuje ten sam cel w postaci ochrony finansów publicznych państw członkowskich, uważam, że szczególne pochodzenie środków nie jest warunkiem koniecznym dla osiągnięcia celu art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału pochodzenie środków nie ma automatycznego wpływu na ryzyko ich utraty ( 31 ).

54.

Jednakże, jak słusznie podnoszą w szczególności rządy belgijski, austriacki, niemiecki i francuski, art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 jest bardziej rygorystyczny niż art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38, w szczególności z tego względu, że w przeciwieństwie do tego ostatniego, art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 ustanawia dodatkowe kryteria w postaci stałego i regularnego charakteru środków. Ponadto art. 5 ust. 1 lit. a) zdanie drugie dyrektywy 2003/109 wymaga, by środki oceniać w szczególności pod względem ich charakteru ( 32 ).

55.

W celu określenia wpływu pochodzenia środków na spełnienie tych kryteriów (sekcja 2) należy przede wszystkim sprecyzować ich zakres (sekcja 1).

56.

Po pierwsze, co się tyczy zakresu kryteriów stałości i regularności, pragnę zauważyć, że Trybunał wypowiedział się już w tej kwestii w ramach dyrektywy 2003/86 w sprawie prawa do łączenia rodzin.

57.

Otóż art. 7 ust. 1 lit. c) tej dyrektywy zawiera warunek dotyczący środków, którego brzmienie i cel zbliżone są do tych związanych z art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109. Pierwszy z wymienionych przepisów przyznaje państwom członkowskim uprawnienie do żądania, by osoba, która złożyła wniosek o łączenie rodziny, dostarczyła dowodów, że członek rodziny rozdzielonej posiada „stabilne i regularne dochody [środki], które wystarczają do utrzymania tej osoby oraz członków jej rodziny, bez korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego” ( 33 ).

58.

Trybunał orzekł, że użycie terminów „stały” i „regularny” wskazuje na to, że środki, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2003/86, powinny cechować się pewną trwałością i ciągłością. Trybunał sprecyzował, że osoba zainteresowana powinna udowodnić, iż posiada wystarczające środki w czasie badania jej wniosku, i że w zakresie, w jakim z brzmienia art. 7 ust. 1 lit. c) tej dyrektywy wynika, iż środki osoby zainteresowanej powinny być nie tylko „wystarczające”, ale również „stałe i regularne”, wymagania takie zakładają – w szczególności w świetle brzmienia i celu rzeczonego przepisu – perspektywiczną ocenę rzeczonych środków przez właściwy organ krajowy, a mianowicie zbadanie, jak będzie zmieniać się sytuacja finansowa tej osoby w przyszłości w odniesieniu do uzyskania rzeczonego prawa pobytu ( 34 ).

59.

Podobnie jak rządy francuski i austriacki uważam, że taka analiza Trybunału może znaleźć zastosowanie w celu dokonania wykładni wymogów stałości i regularności środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 dla przyznania statusu rezydenta długoterminowego. Z powyższego wynika, że w ramach art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 właściwe organy powinny sprawdzić, w oparciu o badanie perspektywiczne, czy środki wnioskodawcy cechują się pewną trwałością i ciągłością.

60.

Innymi słowy, wymogi stałości i regularności zakładają, że organy krajowe powinny mieć możliwość zapobieżenia sytuacji, w której wnioskodawca stanie się obciążeniem dla państwa członkowskiego i jego systemu pomocy społecznej.

61.

Po drugie, okoliczność, że rzeczone badanie perspektywiczne powinno zostać przeprowadzone przy uwzględnieniu charakteru środków, jak tego wymaga art. 5 ust. 1 lit. a) zdanie drugie dyrektywy 2003/109, oznacza, że należy brać pod uwagę wszystkie elementy charakteryzujące te środki, które mogą mieć wpływ na ocenę ich trwałego, ciągłego i wystarczającego charakteru, a tym samym na ryzyko, że wnioskodawca stanie się obciążeniem dla państwa członkowskiego.

62.

Moim zdaniem owe wymogi zawarte w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 wskazują, że prawodawca chciał zapewnić, by właściwe organy, przed przyznaniem statusu rezydenta długoterminowego, dokonały weryfikacji pozwalającej wykluczyć, z większą dozą pewności niż w przypadku art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38, że wnioskodawca stanie się obciążeniem dla danego państwa członkowskiego.

63.

Według mnie wskazana różnica wynika w szczególności z faktu, że, z jednej strony, w przeciwieństwie do dyrektywy 2004/38, która ma na celu wzmocnienie podstawowej zasady swobodnego przepływu osób ( 35 ), w której kontekście art. 7 ust. 1 lit. b) stanowi warunek rzeczonego prawa gwarantowanego przez TFUE, art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 nie stanowi warunku istnienia takiego prawa pierwotnego.

64.

Z drugiej strony, w przeciwieństwie do dyrektywy 2004/38, na podstawie której właściwy organ krajowy ma prawo cofnąć dokument pobytowy obywatela Unii i członków jego rodziny, jeśli nie posiada on wystarczających środków ( 36 ), dyrektywa 2003/109 nie przewiduje takiego mechanizmu.

65.

Artykuł 9 dyrektywy 2003/109, który wymienia przyczyny utraty lub cofnięcia statusu rezydenta długoterminowego, nie wskazuje bowiem przypadku, w którym warunek, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. a), nie mógłby zostać spełniony. Ponadto art. 12 rzeczonej dyrektywy ustanawia na rzecz rezydenta długoterminowego ochronę przed wydaleniem, a jego ustęp drugi stanowi wyraźnie, że decyzji o wydaleniu nie mogą uzasadniać przyczyny ekonomiczne.

66.

Innymi słowy, z lektury art. 9 w związku z art. 12 dyrektywy 2003/109 wynika, że statusu rezydenta długoterminowego nie można cofnąć ze względów ekonomicznych, mimo że przesłanka posiadania środków ma na celu uniknięcie sytuacji, w której obywatel państwa trzeciego stanie się obciążeniem dla danego państwa członkowskiego. Ponadto, raz otrzymawszy status rezydenta długoterminowego, osoba zainteresowana korzysta, na mocy art. 11 dyrektywy, z takiego samego traktowania co obywatele danego kraju w szeregu dziedzin, a mianowicie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej.

67.

Ponadto wymogi, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109, wskazują moim zdaniem na to, że prawodawca chciał pozostawić pewien zakres swobody władzom krajowym podczas dokonywania przez nie oceny faktów istotnych dla stwierdzenia, czy przedmiotowe warunki są spełnione, tak aby w sposób racjonalny wykluczyć sytuację, w której wnioskodawca stanie się obciążeniem dla danego państwa członkowskiego. Jak stwierdził bowiem Trybunał, ziszczenie się ryzyka utraty środków uzależnione jest od rozwoju okoliczności ( 37 ).

68.

W świetle powyższych rozważań należy ustalić, czy i jeśli tak, to w jakim zakresie pochodzenie środków ma wpływ na ocenę ich stałego i regularnego charakteru.

69.

Pragnę przypomnieć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. a) zdanie 2 dyrektywy 2003/109 środki należy oceniać pod kątem ich charakteru, a mianowicie wszystkich elementów je charakteryzujących, które mogą mieć wpływ na ocenę ich trwałego, ciągłego i wystarczającego charakteru, a tym samym pod kątem ryzyka, że wnioskodawca stanie się obciążeniem dla państwa członkowskiego.

70.

Moim zdaniem pochodzenie środków stanowi taki element charakteryzujący. Innymi słowy, uważam, że pochodzenie środków stanowi istotny element oceny, którego znaczenie jest uzależnione od konkretnej oceny wszystkich okoliczności danego przypadku.

71.

Jak podniosły rządy niemiecki, francuski i austriacki, można sobie wyobrazić różne przypadki pochodzenia środków od osoby trzeciej, spośród których tylko część, w świetle wszystkich okoliczności danej sytuacji faktycznej, jest w stanie spełnić kryteria przewidziane w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

72.

Tak jak wskazałem w pkt 22 niniejszej opinii, rządy niemiecki, francuski i austriacki podkreślają w szczególności, że choć art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 nie wyklucza środków pochodzących formalnie od osób trzecich, środki takie można, ze względu na ich charakter, uznać za stałe, regularne i wystarczające w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. a) jedynie wtedy, gdy wynikają one z prawa, na które wnioskodawca może się powołać przed sądem, takiego jak prawo do świadczenia alimentacyjnego czy prawo do środków związane z małżeńskim ustrojem majątkowym wnioskodawcy.

73.

W uzasadnieniu swoich stanowisk rządy te podnoszą, że jedynie tego rodzaju środki pozwalają organom krajowym wykluczyć z wystarczającą dozą pewności ewentualność obciążenia dla systemu opieki społecznej. Rząd niemiecki podkreśla w tym zakresie, że chociaż dostarczenie dowodu posiadania środków ma pozwolić państwom członkowskim na racjonalne wykluczenie sytuacji, w której wnioskodawca stanie się w przyszłości obciążeniem dla systemu opieki społecznej, to powinno chodzić wyłącznie o szczególne środki, które powinny zostać zbadane w trakcie przyznawania pomocy społecznej, takie jak prawo do świadczenia alimentacyjnego czy innych źródeł dochodów, co do których wnioskodawcy przysługuje konkretna wierzytelność, i tylko posiadanie takich środków może uniemożliwić osobie zainteresowanej korzystanie z pomocy społecznej.

74.

Rzeczone rządy wnioskują z tego, że zobowiązanie do pokrywania kosztów utrzymania, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, nie pozwala na osiągnięcie celu, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109. Nawet jeśli bowiem posiadanie omawianych środków miałoby wynikać z uzgodnienia umownego lub zobowiązania, mogłoby zostać ono cofnięte w każdej chwili i stosunek umowny mógłby się zakończyć.

75.

Argumenty te wydają się przekonujące w zakresie, w jakim wydaje mi się mało prawdopodobne, by środki przekazane do dyspozycji przez osobę trzecią na podstawie zwykłego jednostronnego zobowiązania, które nie byłoby oparte na żadnym prawnym obowiązku i mogłoby zostać swobodnie cofnięte przez tę osobę trzecią, mogły cechować się stałością i ciągłością pozwalającą organom krajowym na racjonalne wykluczenie sytuacji, w której wnioskodawca stanie się obciążeniem dla danego państwa członkowskiego. Uważam natomiast, że jest bardzo prawdopodobne, iż obywatel państwa trzeciego, który wykaże, na przykład, posiadanie wystarczających środków związanych z małżeńskim ustrojem majątkowym – czy to dochodów współmałżonka, czy to renty lub emerytury – może dostarczyć taki dowód.

76.

Z powyższego wynika, że pochodzenie środków samo w sobie nie pozwala na stwierdzenie, że kryteria, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109 zostały spełnione. Należy zatem ustalić, w odniesieniu do wszystkich elementów charakteryzujących środki, czy są one stałe, regularne i wystarczające w stopniu pozwalającym racjonalnie wykluczyć sytuację, w której wnioskodawca stanie się obciążeniem dla państwa członkowskiego.

77.

Innymi słowy, władze krajowe nie mogą odmówić przyznania statusu rezydenta długoterminowego jedynie z tego względu, że środki pochodzą od osoby trzeciej, jednak powinny one przeprowadzić konkretną analizę indywidualnej sytuacji osoby wnioskującej o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego w sposób całościowy oraz uzasadnić, dlaczego środki te cechują się pewną stałością i ciągłością lub też nie posiadają takich cech.

78.

W tym względzie w przypadku zobowiązania do pokrywania kosztów utrzymania przez osobę trzecią lub członka rodziny wnioskodawcy brak wystarczająco precyzyjnego i konkretnego określenia czasu trwania oraz kwoty, na którą opiewa owo zobowiązanie, a także brak wiążącego i trwałego skutku prawnego tego zobowiązania, stanowią moim zdaniem istotne elementy, które pozwalają stwierdzić, że wnioskodawca nie spełnia warunków, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2003/109.

79.

Z tego punktu widzenia, biorąc pod uwagę sytuację występującą w postępowaniu głównym, muszę przyznać, że nie dostrzegam możliwości, by zobowiązanie pokrywania kosztów utrzymania przez brata wnioskodawcy mogło zostać uznane za wystarczająco konkretne lub prawnie wiążące i trwałe tak, aby pozwolić organom belgijskim na ustalenie, że będzie ono respektowane i że wnioskodawca nie stanie się obciążeniem dla tego państwa członkowskiego ( 38 ). Jednakże ocena w tym zakresie powinna zostać dokonana przez sąd odsyłający w oparciu o całokształt okoliczności sprawy.

80.

W tym zakresie zauważam, że to do osoby ubiegającej się o przyznanie statusu rezydenta długoterminowego należy dostarczenie dowodów niezbędnych dla poparcia swojego wniosku. Innymi słowy, organy krajowe nie mają obowiązku dokonywać badania, które wykraczałoby poza środki dowodowe dostarczone przez wnioskodawcę ( 39 ).

81.

Mając na względzie powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał odpowiedział w sposób następujący na pytania przedstawione mu przez Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (sąd do spraw cudzoziemców, Belgia):

Artykuł 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi należy interpretować w ten sposób, że nie zawiera on szczególnego warunku dotyczącego pochodzenia środków. W przypadku gdy środki pochodzą od osoby trzeciej lub członka rodziny wnioskodawcy, tak jak w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym, środki te powinny być wystarczające i wykazywać pewną stałość oraz ciągłość, pozwalającą rozsądnie wykluczyć sytuację, w której wnioskodawca stanie się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego. Z tego względu organy krajowe powinny wziąć pod uwagę całokształt istotnych dla sprawy okoliczności, w tym wystarczająco precyzyjny, trwały i prawnie wiążący charakter zobowiązania pokrywania kosztów utrzymania przez osobę trzecią lub członka rodziny wnioskodawcy.