EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 62017CJ0535

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 6 lutego 2019 r.
NK przeciwko BNP Paribas Fortis NV.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Hoge Raad der Nederlanden.
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 i rozporządzenie (WE) nr 1346/2000 – Odpowiednie zakresy stosowania – Upadłość komornika sądowego – Powództwo wytoczone przez zarządcę upadłościowego odpowiedzialnego za zarząd masą upadłości i jej podział.
Sprawa C-535/17.

Court reports – general

ECLI identifier: ECLI:EU:C:2019:96

WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 6 lutego 2019 r. ( *1 )

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 i rozporządzenie (WE) nr 1346/2000 – Odpowiednie zakresy stosowania – Upadłość komornika sądowego – Powództwo wytoczone przez zarządcę upadłościowego odpowiedzialnego za zarząd masą upadłości i jej podział

W sprawie C‑535/17

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) postanowieniem z dnia 8 września 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 11 września 2017 r., w postępowaniu:

NK, zarządca masy upadłości PI Gerechtsdeurwaarderskantoor BV i PI

przeciwko

BNP Paribas Fortis NV,

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), wiceprezes Trybunału, pełniąca obowiązki prezesa pierwszej izby, A. Arabadjiev, E. Regan, C.G. Fernlund i S. Rodin, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Bobek,

sekretarz: R. Schiano, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 5 lipca 2018 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

w imieniu NK, zarządcy masy upadłości PI Gerechtsdeurwaarderskantoor BV i PI przez B.I. Kraaipoela, T.V.J. Bila, P.M. Vedera i R.J.M.C. Rosbeeka, advocaten,

w imieniu BNP Paribas Fortis NV przez F.E. Vermeulena i R.J. van Galena, advocaten,

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, M. Figueireda i P. Lacerdę, działających w charakterze pełnomocników,

w imieniu Komisji Europejskiej przez R. Troostersa i M. Heller, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 18 października 2018 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 4, s. 42), art. 4 ust. 1 i art. 13 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. 2000, L 160, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 1, s. 191), a także art. 17 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy NK, działającym w charakterze zarządcy masy upadłości PI Gerechtsdeurwaarderskantoor BV i PI (zwanym dalej „zarządcą”) a BNP Paribas Fortis NV (zwanym dalej „Fortisem”) w przedmiocie dochodzenia przez zarządcę w ramach postępowania upadłościowego wszczętego w Niderlandach kwoty nienależnie podjętej przez jednego z upadłych z konta prowadzonego przez Fortis w Belgii.

Ramy prawne

Rozporządzenie nr 1346/2000

3

Motywy 4, 6, 7 i 23 rozporządzenia nr 1346/2000 stanowią:

„(4)

Dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego niezbędne jest unikanie sytuacji, w których strony byłyby skłonne do przenoszenia majątku lub postępowania sądowego z jednego państwa członkowskiego do innego w celu uzyskania korzystniejszej sytuacji prawnej (tzw. »forum shopping«).

[…]

(6)

Zgodnie z zasadą proporcjonalności niniejsze rozporządzenie powinno ograniczyć się do przepisów dotyczących właściwości dla wszczynania postępowań upadłościowych oraz wydawania orzeczeń bezpośrednio na podstawie postępowań upadłościowych i ściśle związanych z takimi postępowaniami. Ponadto niniejsze rozporządzenie powinno zawierać przepisy dotyczące uznawania takich orzeczeń oraz prawa właściwego, również odpowiadające tej zasadzie.

(7)

Postępowania upadłościowe, postępowania układowe oraz podobne postępowania są wyłączone z zakresu Konwencji [o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w dniu 27 września 1968 r., (Dz.U. 1972, L 299, s. 32) w brzmieniu zmienionym […] [Konwencją z dnia 29 listopada 1996 r. o przystąpieniu Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji (Dz.U. 1997, C 15, s. 1).

[…]

(23)

W zakresie swojej regulacji niniejsze rozporządzenie powinno określić jednolite normy kolizyjne zastępujące – w zakresie ich stosowania – wewnętrzne przepisy prawa prywatnego międzynarodowego. O ile nie postanowiono inaczej, zastosowanie powinno znaleźć prawo państwa wszczęcia postępowania (lex concursus). Powyższa norma kolizyjna powinna dotyczyć zarówno głównego postępowania upadłościowego, jak i postępowań miejscowych. Lex concursus określa wszystkie procesowe i materialne skutki postępowania upadłościowego w odniesieniu do dotkniętych nimi osób oraz stosunków prawnych; określa wszystkie przesłanki wszczęcia, prowadzenia oraz ukończenia postępowania upadłościowego”.

4

Artykuł 3 ust. 1 tego rozporządzenia ma następujące brzmienie:

„Sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika, są właściwe dla wszczęcia postępowania upadłościowego. W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem ich podstawowej działalności jest siedziba określona w statucie, chyba że zostanie przeprowadzony dowód przeciwny”.

5

Artykuł 4 wspomnianego rozporządzenia przewiduje:

„1.   O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, dla postępowania upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo państwa członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie, określanego dalej jako »państwo wszczęcia postępowania«.

2.   Prawo państwa wszczęcia postępowania określa przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego, sposób jego prowadzenia i ukończenia. W szczególności określa ono:

[…]

c)

uprawnienia dłużnika i zarządcy;

[…]

e)

skutki postępowania upadłościowego co do niewykonanych umów dłużnika;

f)

skutki wszczęcia postępowania upadłościowego na środki dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli; z wyłączeniem toczących się postępowań;

[…]

h)

zasady zgłoszenia, sprawdzenia i ustalenia wierzytelności;

[…]

m)

zasady dotyczące nieważności, zaskarżania lub względnej bezskuteczności czynności prawnych dokonanych z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli”.

6

Zgodnie z art. 13 tegoż rozporządzenia:

„Artykuł 4 ust. 2 lit. m) nie stosuje się, w wypadku gdy osoba, która odniosła korzyść z czynności dokonanej z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli, wykaże, że:

czynność ta podlega prawu innego państwa członkowskiego niż państwa wszczęcia postępowania,

oraz

w takim przypadku ta czynność prawna w żaden sposób nie podlega zaskarżeniu na podstawie tego prawa”.

Rozporządzenie nr 44/2001

7

Artykuł 1 rozporządzenia nr 44/2001, dotyczący zakresu stosowania tego rozporządzenia, ma następujące brzmienie:

„1.   Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych.

2.   Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do:

a)

stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami;

b)

upadłości, układów i innych podobnych postępowań;

c)

ubezpieczeń społecznych;

d)

sądownictwa polubownego.

[…]”.

Rozporządzenie nr 864/2007

8

Artykuł 17 rozporządzenia nr 864/2007 ma następujące brzmienie:

„Oceniając postępowanie osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, uwzględnia się, na ile okaże się to wskazane, i jako element stanu faktycznego, zasady bezpieczeństwa i postępowania, obowiązujące w miejscu i czasie wystąpienia zdarzenia stanowiącego źródło odpowiedzialności”.

Spór w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne

9

PI był komornikiem sądowym w Niderlandach, począwszy od 2002 r. do czasu odwołania go z tej funkcji w grudniu 2008 r. Na potrzeby prowadzonej kancelarii komorniczej PI posiadał rachunek bieżący prowadzony w Belgii przez Fortis. To na to konto miały wpływać kwoty uzyskiwane od osób, w stosunku do których PI prowadził postępowania w zakresie windykacji wierzytelności.

10

W 2006 r. PI założył PI Gerechtsdeurwaarderskantoor BV (zwaną dalej „PI.BV”), spółkę prawa niderlandzkiego, której był jedynym udziałowcem i dyrektorem. Przedmiotem działalności spółki było wykonywanie zadań komorniczych. PI przeniósł na tę spółkę majątek kancelarii komorniczej PI, włącznie z rachunkiem bieżącym prowadzonym przez Fortis. W imieniu PI.BV był prowadzony również rachunek służący do obsługi osób trzecich w innym banku, z siedzibą w Niderlandach, na którym obsługiwano środki ok. 200 klientów kancelarii.

11

W okresie od 23 do 26 września 2008 r. PI dokonał przelewu elektronicznego łącznej kwoty 550000 EUR z rachunku służącego do obsługi osób trzecich w Rabobank na rachunek bieżący w Fortis. Kilka dnia później, pomiędzy 1 i 3 października 2008 r., PI podjął rzeczoną kwotę w gotówce z rachunku bieżącego prowadzonego przez Fortis. Działanie to zostało zakwalifikowane jako sprzeniewierzenie środków. PI został za ten czyn skazany na karę pozbawienia wolności.

12

Upadłość PI.BV, a następnie PI, zostały ogłoszone odpowiednio w dniu 23 czerwca 2009 r. i 2 marca 2010 r.

13

W ramach owych postępowań zarządca dochodzi przed rechtbank Maastricht (sądem rejonowym w Maastricht) zasądzenia od Fortis zapłaty 550000 EUR. W uzasadnieniu swojego żądania twierdzi on, że Fortis działał z naruszeniem interesów ogółu wierzycieli PI.BV oraz PI, uczestnicząc PI – bez podjęcia kroków służących wyjaśnieniu sytuacji – w umożliwieniu podjęcia przez PI spornej kwoty w gotówce, z naruszeniem obowiązków ciążących na nim z mocy prawa, i powodując poniesienie szkody przez wierzycieli masy upadłości w obydwu postępowaniach upadłościowych.

14

Rechtbank Maastricht (sąd rejonowy w Maastricht) stwierdził swoją właściwość do rozstrzygnięcia w przedmiocie żądania zarządcy. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2013 r. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (sąd apelacyjny w ’s-Hertogenbosch) utrzymał w mocy postanowienie Rechtbank, stwierdziwszy, że żądanie podnoszone przez zarządcę masy upadłości znajduje swoją podstawę w upadłości PI oraz PI.BV i w związku z powyższym jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 1346/2000.

15

W tej sytuacji, w wyroku rozstrzygającym co do istoty sprawy, rechtbank Maastricht zasadził od Fortis zapłatę kwoty 550000 EUR tytułem naprawienia szkody poniesionej przez wierzycieli.

16

W postępowaniu w przedmiocie środka odwoławczego, w postanowieniu z dnia 16 lutego 2016 r. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (sąd apelacyjny w ’s-Hertogenbosch) orzekł, że jako iż w postanowieniu z dnia 4 czerwca 2013 r. rozstrzygnął już w przedmiocie jurysdykcji sądów niderlandzkich, co do zasady nie może poddać tej kwestii ponownej ocenie. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (sąd apelacyjny w ’s-Hertogenbosch) wskazał jednak w przywołanym postanowieniu z dnia 16 lutego 2016 r., że z wyroków Trybunału z dnia 4 września 2014 r., Nickel & Goeldner Spedition (C‑157/13, EU:C:2014:2145) i z dnia 11 czerwca 2015 r., Comité d’entreprise de Nortel Networks i in. (C‑649/13, EU:C:2015:384) wynika, iż argumenty Fortis, w myśl których rozstrzygnięcie w przedmiocie jurysdykcji sądów niderlandzkich, zawarte w postanowieniu z dnia 4 czerwca 2013 r. było błędne, są a priori słuszne i z tego względu sąd ten postanowił uznać skargę kasacyjną za w tym zakresie dopuszczalną.

17

Ponadto Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (sąd apelacyjny w ’s-Hertogenbosch) uznał, że w ramach powództwa wytoczonego przez zarządcę od Fortis jest podnoszone roszczenie „Peetersa/Gatzena”, które po raz pierwszy zostało uznane za dopuszczalne w wyroku wydanym w dniu 14 stycznia 1983 r. przez Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów). Roszczenie Peetersa/Gatzena umożliwia w pewnych okolicznościach dochodzenie przez zarządcę odszkodowania z tytułu czynów niedozwolonych wobec osoby trzeciej, która uczestniczyła w spowodowaniu szkody poniesionej przez ogół wierzycieli, nawet jeśli upadły nie mógłby sam wystąpić z odnośnym powództwem. Zgodnie z tym orzecznictwem odszkodowanie uzyskane w wyniku powództwa wniesionego w interesie ogółu wierzycieli przez zarządcę zasila masę upadłości.

18

Zarządca wniósł do sądu odsyłającego, Hoge Raad der Nederlanden (sądu najwyższego Niderlandów) skargę kasacyjną od orzeczenia Gerechtshof ’s‑Hertogenbosch (sądu apelacyjnego w ’s-Hertogenbosch) z dnia 16 lutego 2016 r. Fortis, ze swojej strony, wniósł od tego samego orzeczenia wzajemną skargę kasacyjną, zarzucając Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (sądowi apelacyjnemu w ’s-Hertogenbosch) m.in., że uznał się w oparciu o rozporządzenie nr 1346/2000 za właściwy do rozpoznania powództwa wytoczonego przez zarządcę.

19

Sąd odsyłający uważa, że istnieją uzasadnione wątpliwości co do tego, czy roszczenie Peetersa/Gatzena należy uznać za podlegające wyłącznie przepisom szczególnym ustanowionym dla postępowania upadłościowego, tak że nie mieściłoby się ono, z tego powodu, w zakresie stosowania rozporządzenia nr 44/2001.

20

Sąd odsyłający ma również wątpliwości co do tego, czy klasyfikacja roszczenia w kontekście badania jurysdykcji nadal ma decydujące znaczenie dla określenia znajdującego do niego zastosowania prawa właściwego, tak aby zgodnie z art. 4 rozporządzenia nr 1346/2000 zawsze zachodził związek między jurysdykcją i prawem właściwym.

21

W końcu, jeżeli prawem materialnym, które znajduje zastosowanie do oceny zasadności roszczenia Peetersa/Gatzena jest prawo niderlandzkie, sąd odsyłający zastanawia się, czy w takiej sytuacji, w ramach badania niezgodności z prawem konkretnego działania należy jednak – analogicznie do art. 17 rozporządzenia nr 864/2007 w związku z art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000 – uwzględnić zasady bezpieczeństwa i postępowania [w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Rzym II] obowiązujące w miejscu wystąpienia zdarzenia wywołującego szkodę, takie jak np. zasady postępowania narzucone bankom w dziedzinie operacji finansowych.

22

W tych okolicznościach Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)

Czy roszczenie odszkodowawcze, którego – na podstawie powierzonego mu na mocy art. 68 ust. 1 Faillissementswet zadania związanego z zarządem i podziałem masy upadłości – zarządca masy upadłości dochodzi w imieniu ogółu wierzycieli upadłego wobec osoby trzeciej w związku z tym, że dopuściła się ona względem wierzycieli czynów niedozwolonych, a w przypadku uwzględnienia którego zasądzone odszkodowanie zasili masę upadłości, jest objęte zakresem wyłączenia przewidzianego w art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia [nr 44/2001]?

2)

Na wypadek udzielenia na pytanie pierwsze odpowiedzi twierdzącej i gdy w związku z tym opisane roszczenie jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia [nr 1346/2000], czy roszczenie to podlega, zgodnie z art. 4 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia, prawu państwa członkowskiego, w którym zostało wszczęte postępowanie upadłościowe zarówno w kwestii uprawnienia zarządcy masy upadłości do dochodzenia odnośnego roszczenia, jak i właściwego dla tego roszczenia prawa materialnego?

3)

Na wypadek udzielenia na pytanie drugie odpowiedzi twierdzącej – czy sąd państwa członkowskiego, w którym zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, musi brać pod uwagę – bezpośrednio, względnie w drodze analogii:

a)

art. 13 rozporządzenia [nr 1346/2000], co oznacza, że osoba, wobec której zarządca masy upadłości dochodzi roszczenia odszkodowawczego na rzecz ogółu wierzycieli, może na swoją obronę wykazać, że jej działanie – oceniane w świetle prawa, które miałoby zastosowanie do roszczenia, gdyby roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego zostało podniesione nie przez zarządcę, lecz przez indywidualnego wierzyciela – nie prowadzi do powstania po jej stronie odpowiedzialności odszkodowawczej;

b)

art. 17 rozporządzenia [nr 864/2007] w związku z art. 13 rozporządzenia [nr 1346/2000], to znaczy zasady bezpieczeństwa i postępowania obowiązujące w miejscu podjęcia zarzucanych czynów niedozwolonych, takie jak zasady postępowania przez banki?”.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie pytania pierwszego

23

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie zasadniczo ustalić, czy art. 1 ust. 1 i art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że powództwo, takie jak powództwo wytoczone w postępowaniu głównym, mające za przedmiot roszczenie odszkodowawcze z tytułu czynu niedozwolonego, wytoczone przez zarządcę w ramach postępowania upadłościowego, gdy ewentualnie zasądzone odszkodowanie zasila masę upadłości, jest objęte zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 i w związku z tym wchodzi w zakres przedmiotowy rozporządzenia.

24

W tym względzie należy przypomnieć, że – opierając się w szczególności na materiałach przygotowawczych odnoszących się do Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (zwanej dalej „konwencją brukselską”), która została zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001 – Trybunał orzekł, że to ostatnie rozporządzenie i rozporządzenie nr 1346/2000 należy interpretować w taki sposób, by uniknąć wszelkiego nakładania się zakresów ustanowionych tymi aktami przepisów oraz wszelkich luk prawnych. Zatem powództwa wyłączone z zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001 na podstawie jego art. 1 ust. 2 lit. b) jako dotyczące „upadłości, układów i innych podobnych postępowań” należą do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000. Natomiast powództwa niewchodzące w zakres stosowania art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2000 należą do zakresu stosowania rozporządzenia nr 44/2001 (wyrok z dnia 9 listopada 2017 r., Tünkers France i Tünkers Maschinenbau, C‑641/16, EU:C:2017:847, pkt 17).

25

Trybunał wyjaśnił również, że – jak wskazuje w szczególności motyw 7 rozporządzenia nr 44/2001 – intencją prawodawcy Unii było przyjęcie szerokiego pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” zawartego w art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia i w rezultacie szerokiego zakresu zastosowania owego rozporządzenia. Natomiast zakres zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000, zgodnie z jego motywem 6, nie powinien być interpretowany szeroko (wyrok z dnia 9 listopada 2017 r., Tünkers France i Tünkers Maschinenbau (C‑641/16, EU:C:2017:847, pkt 18).

26

Trybunał orzekł również, że jedynie powództwa wytaczane bezpośrednio na podstawie postępowania upadłościowego i ściśle z nim związane są wyłączone z zakresu stosowania rozporządzenia nr 44/2001 (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 lutego 1979 r., Gourdain, 133/78, EU:C:1979:49, pkt 4; z dnia 19 kwietnia 2012 r., F-Tex, C‑213/10, EU:C:2012:215, pkt 22, 24). W konsekwencji jedynie te powództwa wchodzą w zakres stosowania rozporządzenia nr 1346/2000 (zob. podobnie wyrok z dnia 9 listopada 2017 r., Tünkers France i Tünkers Maschinenbau, C‑641/16, EU:C:2017:847, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

Ponadto to właśnie to kryterium zostało wykształcone w orzecznictwie Trybunału dotyczącym wykładni konwencji brukselskiej, które zostało uwzględnione w motywie 6 rozporządzenia nr 1346/2000 w celu ograniczenia przedmiotu tego ostatniego i zostało potwierdzone rozporządzeniem (UE) 2015/848 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. 2015, L 141, s. 19), niemającym zastosowania ratione temporis do niniejszej sprawy i które stanowi w art. 6, że sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wszczęto postępowanie upadłościowe, mają jurysdykcję w odniesieniu do wszelkich działań wynikających bezpośrednio z postępowania upadłościowego i ściśle z nim związanych.

28

Rozstrzygającym kryterium przyjętym przez Trybunał w celu zidentyfikowania dziedziny, do której należy dane powództwo, nie są ramy procesowe, w które się ono wpisuje, lecz jego podstawa prawna. Zgodnie z tym podejściem należy badać, czy źródłem uprawnienia lub obowiązku, który służy jako podstawa powództwa, są ogólne przepisy prawa cywilnego i handlowego, czy też stanowiące od nich odstępstwo przepisy szczególne dla postępowań upadłościowych (wyroki: z dnia 4 września 2014 r., Nickel & Goeldner Spedition, C‑157/13, EU:C:2014:2145, pkt 27; z dnia 9 listopada 2017 r., Tünkers France i Tünkers Maschinenbau, C‑641/16, EU:C:2017:847, pkt 22; z dnia 20 grudnia 2017 r., Valach i in., C‑649/16, EU:C:2017:986, pkt 29).

29

Po pierwsze, fakt, że po wszczęciu postępowania upadłościowego powództwo jest wytaczane przez syndyka wyznaczonego w ramach tego postępowania i że ten ostatni działa w interesie wierzycieli, nie zmienia bowiem w sposób istotny charakteru tego powództwa, które co do zasady pozostaje poddane ogólnym przepisom prawnym (zob. w drodze analogii wyroki: z dnia 10 września 2009 r., German Graphics Graphische Maschinen, C‑292/08, EU:C:2009:544, pkt 31, 33; z dnia 4 września 2014 r., Nickel & Goeldner Spedition, C‑157/13, EU:C:2014:2145, pkt 29).

30

Po drugie, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału to intensywność związku istniejącego pomiędzy wytoczonym powództwem a postępowaniem upadłościowym przesądza o zastosowaniu bądź nie, wyłączenia ustanowionego w art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001 (wyrok z dnia 9 listopada 2017 r., Tünkers France i Tünkers Maschinenbau, C‑641/16, EU:C:2017:847, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

W badanej sprawie po pierwsze z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że roszczenia Peetersa/Gatzena, które po raz pierwszy uznano za dopuszczalne w wyroku wydanym w dniu 14 stycznia 1983 r. przez Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów), może dochodzić zarządca masy upadłości w interesie ogółu wierzycieli i to w ramach swojego podstawowego zadania powierzonego mu na mocy krajowych przepisów prawa upadłościowego i którym jest zarząd i podział masy upadłości. Ponadto ewentualne odszkodowanie uzyskane w wyniku uwzględnienia powództwa zarządcy zasila masę upadłości, a następnie podlega podziałowi stosownie do planu podziału masy upadłości. Poza tym dla wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie analizowanego powództwa w trakcie postępowania upadłościowego po pierwsze nie jest konieczne badanie indywidualnej pozycji każdego z poszkodowanych wierzycieli, a po drugie osoba trzecia, przeciwko której podnosi roszczenie zarządca, nie może powoływać w ramach swojej obrony zarzutów, które mogłaby podnosić w sporze z poszczególnymi wierzycielami indywidualnie.

32

Należy jednak stwierdzić, że wszystkie przywołane w poprzednim punkcie cechy analizowanego powództwa mającego za przedmiot roszczenie Peetersa/Gatzena współdefiniują ramy procesowe, w które wpisuje się to powództwo. Jeśli bowiem takie powództwo jest wytaczane w trakcie postępowania upadłościowego, to dokonuje tego zarządca masy upadłości w ramach zadania, jakim jest zarządzanie masą upadłości i jej podział, zgodnie z krajowymi przepisami prawa upadłościowego, w interesie ogółu wierzycieli, a w konsekwencji ewentualne odszkodowanie zasila masę upadłości.

33

Następnie z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi wynika, że powództwo wytoczone przez zarządcę przeciwko Fortis jest powództwem o roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego. Celem takiego powództwa jest zatem uzyskanie zasądzenia od Fortis odszkodowania z tytułu zarzucanego mu uchybienia ciążącym na nim obowiązkom kontrolnym, których prawidłowe wykonanie powinno było doprowadzić do udzielenia PI odmowy wypłaty żądanej wypłaty gotówki w kwocie 550000 EUR, co zdaniem zarządcy leży u źródła szkody poniesionej przez wierzycieli.

34

Biorąc jednak pod uwagę przywołane informacje, powództwo takie mogłoby znaleźć podstawę w ogólnych przepisach prawa cywilnego i handlowego, a nie w stanowiących od nich odstępstwo przepisach szczególnych dla postępowań upadłościowych.

35

W końcu, nawet jeśli w postępowaniu głównym istnienie związku z postępowaniem upadłościowym jest niezaprzeczalne, ponieważ chodzi o powództwo wytoczone przez zarządcę masy upadłości w interesie ogółu wierzycieli, niemniej jednak, jak wynika z akt przedstawionych Trybunałowi, przedmiotowego roszczenia mogą dochodzić wierzyciele indywidualnie, czy to przed wszczęciem postępowania upadłościowego, w jego toku, czy też po jego zakończeniu.

36

W tej sytuacji, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 68 swojej opinii, powództwo takie jak wytoczone w postępowaniu głównym, które z jednej strony może być wytoczone również przez samego wierzyciela, a zatem nie należy do wyłącznej kompetencji zarządcy masy upadłości i, z drugiej strony, jest niezależne od wszczęcia postępowania upadłościowego, nie może być uważane za stanowiące bezpośrednią i nieodłączną konsekwencję postępowania upadłościowego.

37

W związku z tym należy uznać, że powództwo to znajduje podstawę nie w stanowiących odstępstwo od przepisów ogólnych przepisach szczególnych dla postępowań upadłościowych, lecz przeciwnie, w ogólnych przepisach prawa cywilnego i handlowego, i w konsekwencji nie znajduje się poza zakresem stosowania rozporządzenia nr 44/2001.

38

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 1 ust. 1 i 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że powództwo, takie jak powództwo wytoczone w postępowaniu głównym, mające za przedmiot roszczenie odszkodowawcze z tytułu czynu niedozwolonego, wytoczone przez zarządcę w ramach postępowania upadłościowego, gdy ewentualnie zasądzone odszkodowanie zasila masę upadłości, jest objęte zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 i w związku z tym wchodzi w zakres przedmiotowy rzeczonego rozporządzenia.

W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego

39

Jako iż pytania drugie i trzecie zostały zadane jedynie na wypadek, gdyby Trybunał uznał, że powództwo wytoczone w postępowaniu głównym jest objęte zakresem wyłączenia przewidzianego w art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001, nie ma potrzeby udzielania na nie odpowiedzi.

W przedmiocie kosztów

40

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

 

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

 

Artykuł 1 ust. 1 i art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że powództwo, takie jak powództwo wytoczone w postępowaniu głównym, mające za przedmiot roszczenie odszkodowawcze z tytułu czynu niedozwolonego, wytoczone przez zarządcę w ramach postępowania upadłościowego, gdy ewentualnie zasądzone odszkodowanie zasila masę upadłości, jest objęte zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 i w związku z tym wchodzi w zakres przedmiotowy rzeczonego rozporządzenia.

 

Podpisy


( *1 ) Język postępowania: niederlandzki.

Top