Sprawa C‑33/04

Komisja Wspólnot Europejskich

przeciwko

Wielkiemu Księstwu Luksemburga

Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Telekomunikacja – Dyrektywa 97/33/WE – Artykuł 7 ust. 5 – Obowiązek weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązek publikowania oświadczenia o zgodności – Dyrektywa 98/10/WE – Artykuł 18 ust. 1 i 2 – Brak prawidłowego stosowania przepisów przyjętych w zakresie kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny i corocznej publikacji oświadczenia o zgodności – Dopuszczalność – Interes prawny we wniesieniu skargi – Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi – Prawo do obrony – Dyrektywy 2002/19/WE, 2002/21/WE i 2002/22/WE – Przepisy przejściowe – Powstrzymanie się przez państwa członkowskie w okresie, w którym biegnie termin transpozycji dyrektywy, od stanowienia przepisów o charakterze poważnie zagrażającym celowi dyrektywy – Oferta ramowa dotycząca wzajemnych połączeń

Opinia rzecznika generalnego F.G. Jacobsa przedstawiona w dniu 2 czerwca 2005 r.  I ‑ 0000

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 8 grudnia 2005 r.  I ‑ 0000

Streszczenie wyroku

1.     Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Przedmiot sporu – Określenie w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi – Zmiana żądań w skardze – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 226 WE)

2.     Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Przedmiot sporu – Określenie w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi – Dostosowanie ze względu na zmianę prawa wspólnotowego – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 226 WE)

3.     Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Prawo Komisji do wniesienia skargi – Wykonywanie niewykraczające poza istnienie konkretnego interesu prawnego we wniesieniu skargi – Wykonywanie uprawnień dyskrecjonalnych

(art. 226 WE)

4.     Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi – Zbyt długi czas trwania – Okoliczność wpływająca na dopuszczalność skargi jedynie w przypadku naruszenia prawa do obrony – Ciężar dowodu

(art. 226 WE)

5.     Zbliżanie ustawodawstw – Sektor telekomunikacji – Zasada otwartej sieci (ONP) w telefonii głosowej oraz usługi powszechne w telekomunikacji – Dyrektywa 98/10 – Państwo członkowskie, które nie zweryfikowało zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i które nie opublikowało oświadczenia o zgodności – Nieprawidłowe stosowanie przepisów dotyczących kontroli tych systemów księgowania kosztów – Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego

(dyrektywa 97/33 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 7 ust. 5, dyrektywa 98/10, art. 18 ust. 1 i 2, dyrektywa 2002/21, art. 27, i dyrektywa 2002/22, art. 16)

1.     Przedmiot skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom na podstawie art. 226 WE jest ograniczony poprzez przewidziane w tym przepisie postępowanie poprzedzające wniesienie skargi w ten sposób, że skarga musi być oparta na tym samym uzasadnieniu i zarzutach co uzasadniona opinia. Niemniej jednak wymóg, zgodnie z którym przedmiot skargi wniesionej na podstawie art. 226 WE jest ograniczony poprzez przewidziane w tym przepisie postępowanie poprzedzające wniesienie skargi, nie sięga aż tak daleko, aby w każdym przypadku nakładać obowiązek zachowania identycznej treści zarzutów w wezwaniu do usunięcia uchybienia, w sentencji uzasadnionej opinii i żądaniach skargi, jeśli przedmiot sporu nie został rozszerzony ani zmieniony.

(por. pkt 36, 37)

2.     Zaistnienie uchybienia w ramach postępowania prowadzonego na podstawie art. 226 WE powinno być oceniane przy uwzględnieniu prawodawstwa wspólnotowego obowiązującego w chwili upływu terminu nałożonego przez Komisję na dane państwo członkowskie w celu zastosowania się do uzasadnionej opinii.

Jednakże w przypadku zmiany prawa wspólnotowego w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi dopuszczalna jest skarga Komisji o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom, które wynikają z pierwotnej wersji aktu prawa wspólnotowego, następnie zmienionego lub uchylonego, i które zostały utrzymane w nowych przepisach. Z drugiej strony, przedmiot sporu nie może zostać rozszerzony o zobowiązania wynikające z nowych przepisów, które nie mają odpowiedników w pierwotnej wersji danego aktu prawa, co stanowiłoby istotne naruszenie prawidłowości postępowania o stwierdzenie uchybienia.

(por. pkt 43, 49)

3.     W ramach kompetencji, jakie przysługują jej na mocy art. 226 WE, Komisja nie ma obowiązku wykazywania istnienia interesu prawnego we wniesieniu skargi. Zadaniem Komisji jest bowiem czuwanie z urzędu i w interesie ogółu nad stosowaniem prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie oraz stwierdzanie istnienia ewentualnych uchybień zobowiązaniom państwa członkowskiego, które z niego wynikają, celem spowodowania ich zaprzestania.

Ponadto do Komisji należy ocena, czy stosowne jest wszczęcie postępowania przeciwko państwu członkowskiemu, jak również określenie przepisów, które państwo to naruszyło, oraz wybór chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania w przedmiocie uchybienia zobowiązaniom. Względy, które zdecydowały o podjęciu takich decyzji, nie mogą wpływać na dopuszczalność skargi. O ile Komisja ocenia jedynie samą stosowność wszczęcia i podtrzymania skargi o uchybienie zobowiązaniom, Trybunał ma obowiązek zbadać, czy zarzucane uchybienie zaistniało, czy też nie, przy czym nie ocenia w tym kontekście korzystania przez Komisję z jej uprawnień pozostających w zakresie swobodnej oceny.

(por. pkt 65–67)

4.     O ile prawdą jest, że zbyt długi czas trwania postępowania poprzedzającego wniesienie skargi może stanowić wadę powodującą niedopuszczalność skargi o stwierdzenie uchybienia, o tyle taki wniosek można wyciągnąć jedynie, w przypadku gdy zachowanie Komisji utrudniło odparcie jej argumentów, naruszając tym samym prawo do obrony. Do zainteresowanego państwa członkowskiego należy dostarczenie dowodu takiego utrudnienia.

(por. pkt 76)

5.     Uchybia zobowiązaniom – ciążącym na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 w sprawie wzajemnych połączeń w telekomunikacji ze względu na zapewnienie usług powszechnych oraz interoperacyjności poprzez zastosowanie zasady otwartej sieci (ONP) oraz na mocy art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 w sprawie zastosowania zasady otwartej sieci (ONP) w telefonii głosowej oraz w sprawie usług powszechnych w telekomunikacji w konkurencyjnym środowisku, utrzymanego w mocy przez art. 27 dyrektywy 2002/21 w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej w związku z art. 16 dyrektywy 2002/22 w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników – państwo członkowskie, które nie wypełnia obowiązku weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązku publikowania oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999, zgodnie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33, i które nie stosuje w praktyce w prawidłowy sposób przepisów dotyczących kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstw telekomunikacyjnych i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny za rok 2000 zgodnie z przepisami art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10.

(por. pkt 92 i sentencja)

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 8 grudnia 2005 r. (*)

Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Telekomunikacja – Dyrektywa 97/33/WE – Artykuł 7 ust. 5 – Obowiązek weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązek publikowania oświadczenia o zgodności – Dyrektywa 98/10/WE – Artykuł 18 ust. 1 i 2 – Brak prawidłowego stosowania przepisów przyjętych w zakresie kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny i corocznej publikacji oświadczenia o zgodności – Dopuszczalność – Interes prawny we wniesieniu skargi – Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi – Prawo do obrony – Dyrektywy 2002/19/WE, 2002/21/WE i 2002/22/WE – Przepisy przejściowe – Powstrzymanie się przez państwa członkowskie w okresie, w którym biegnie termin transpozycji dyrektywy, od stanowienia przepisów o charakterze poważnie zagrażającym celowi dyrektywy – Oferta ramowa dotycząca wzajemnych połączeń

W sprawie C‑33/04

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie, na podstawie art. 226 WE, uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wniesioną w dniu 29 stycznia 2004 r.,

Komisja Wspólnot Europejskich, reprezentowana przez W. Wilsa oraz M. Shottera, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona skarżąca,

przeciwko

Wielkiemu Księstwu Luksemburga, reprezentowanemu przez M. Thilla i S. Schreinera, działających w charakterze pełnomocników, oraz przez adwokatów A. Verheydena oraz F. Bimont,

strona pozwana,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: C. W. A. Timmermans, prezes izby, R. Silva de Lapuerta, P. Kūris, G. Arestis (sprawozdawca) i J. Klučka, sędziowie,

rzecznik generalny: F. G. Jacobs,

sekretarz: H. von Holstein, zastępca sekretarza,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 marca 2005 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 2 czerwca 2005 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1       Komisja Wspólnot Europejskich żąda w skardze, aby Trybunał stwierdził, że:

–       nie wypełniając obowiązku weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązku publikowania oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999 zgodnie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 czerwca 1997 r. w sprawie wzajemnych połączeń w telekomunikacji ze względu na zapewnienie usług powszechnych oraz interoperacyjności poprzez zastosowanie zasady otwartej sieci (ONP) (Dz.U. L 199, str. 32) oraz

–       nie stosując w praktyce w prawidłowy sposób przepisów przyjętych w celu wykonania przepisów art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 1998 r. w sprawie zastosowania zasady otwartej sieci (ONP) w telefonii głosowej oraz w sprawie usług powszechnych w telekomunikacji w konkurencyjnym środowisku (Dz.U. L 101, str. 24) w zakresie dotyczącym kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstw telekomunikacyjnych i zatwierdzony przez organ regulacyjny, oraz w zakresie dotyczącym corocznej publikacji oświadczenia o zgodności,

Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy wskazanych przepisów tych dyrektyw.

 Ramy prawne

 Uregulowania wspólnotowe

 Poprzednio obowiązujące ramy prawne

–       Dyrektywa 97/33

2       Dyrektywa 97/33 określa, zgodnie z jej art. 1, ramy normatywne dla zapewnienia we Wspólnocie sieci wzajemnych połączeń telekomunikacyjnych, a zwłaszcza interoperacyjności usług oraz świadczenia powszechnych usług w środowisku wolnego i konkurencyjnego rynku. Zgodnie z art. 2 tej dyrektywy, określenie „wzajemne połączenia” oznacza fizyczne lub logiczne połączenie sieci telekomunikacyjnych wykorzystywanych przez te same lub różne przedsiębiorstwa w celu umożliwienia użytkownikom jednego przedsiębiorstwa komunikacji z użytkownikami tego samego lub innego przedsiębiorstwa lub w celu umożliwienia dostępu do usług świadczonych przez inne przedsiębiorstwo.

3       Artykuł 7 wskazanej dyrektywy zatytułowany „Zasady dotyczące opłat za połączenie wzajemne oraz system księgowania kosztów” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie wszystkie cytaty z tej dyrektywy poniżej] stanowi, co następuje:

„1.      Państwa członkowskie zapewnią, że postanowienia ustępów 2–6 mają zastosowanie do przedsiębiorstw obsługujących publiczne sieci telekomunikacyjne lub świadczących powszechnie dostępne usługi telekomunikacyjne […], które zostały zgłoszone przez krajowe organy regulacyjne jako posiadające znaczącą pozycję na rynku.

2.       Opłaty za połączenia wzajemne ustala się z poszanowaniem zasad przejrzystości i określania cen w zależności od ponoszonych kosztów. Ciężar dowodu, że opłaty są określone w zależności od rzeczywistych kosztów, z uwzględnieniem rozsądnej stopy zwrotu z inwestycji, spoczywa na przedsiębiorstwie świadczącym połączenie wzajemne ze swoimi urządzeniami. Krajowe organy regulacyjne mogą zażądać od danego przedsiębiorstwa pełnego uzasadnienia wysokości opłat za połączenia wzajemne, a w razie potrzeby, odpowiedniego dostosowania tych opłat […].

3.       Krajowe organy regulacyjne zapewnią, by nastąpiła publikacja […] oferty ramowej dotyczącej połączenia wzajemnego. Oferta ramowa dotycząca połączenia wzajemnego zawiera opis ofert podzielonych na różne elementy w zależności od potrzeb rynku oraz zasady i warunki, w tym ofert dotyczących taryfikacji.

Dla różnych kategorii przedsiębiorstw upoważnionych w zakresie sieci oraz świadczenia usług mogą być określone różne taryfy oraz warunki połączenia wzajemnego, z zastrzeżeniem, że różnice te mogą być obiektywnie uzasadnione typem połączenia wzajemnego lub stosownymi warunkami przyznawania licencji krajowych. Krajowe organy regulacyjne zapewnią, że różnice te nie spowodują zachwiania konkurencyjności, a zwłaszcza, że przedsiębiorstwa będą stosować właściwe taryfy oraz warunki połączenia wzajemnego, świadcząc połączenie na rzecz własnych usług lub na rzecz swoich filii lub partnerów […].

W uzasadnionych przypadkach krajowe organy regulacyjne zachowują, prawo wprowadzania zmian w ofercie ramowej dotyczącej połączenia wzajemnego.

[…]

5.       Komisja opracuje […] zalecenia w przedmiocie systemu księgowania kosztów oraz wyodrębnienia księgowości w zakresie połączeń wzajemnych. Krajowe organy regulacyjne zapewnią, aby systemy księgowania kosztów stosowane przez przedmiotowe przedsiębiorstwa pozwalały na wdrożenie wymogów niniejszego artykułu oraz były prowadzone na odpowiednim poziomie szczegółowości, zgodnie z tym co określono w załączniku V.

Krajowe organy regulacyjne zapewnią, by opis systemu księgowania kosztów ukazujący główne kategorie, pod którymi grupowane są koszty oraz stosowane zasady podziału kosztów połączenia wzajemnego były dostępne na żądanie. Zgodność z systemem księgowania kosztów podlega weryfikacji dokonywanej przez krajowe organy regulacyjne lub inne kompetentne organy, niezależne od przedsiębiorstwa telekomunikacyjnego oraz zatwierdzone przez krajowy organ regulacyjny. Oświadczenie o zgodności publikowane jest corocznie.

[…]”.

4       Załącznik V do dyrektywy 97/33 wskazuje przykładowo kilka elementów, które może obejmować taki system księgowania kosztów, a mianowicie koszty stosowane w sposób standardowy, składniki kosztów zawarte w taryfach połączeń wzajemnych, stopień i metody podziału kosztów, w szczególności sposób postępowania z kosztami łącznymi i wspólnymi.

5       Zgodnie z art. 23 ust. 1 akapit pierwszy wskazanej dyrektywy, państwa członkowskie przyjmują przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania tej dyrektywy w terminie do dnia 31 grudnia 1997 r. i niezwłocznie powiadamiają o nich Komisję.

6       W dniu 8 kwietnia 1998 r. Komisja przyjęła, na podstawie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33, zalecenie Komisji 98/322/WE w sprawie wzajemnych połączeń na zliberalizowanym rynku telekomunikacji (część 2 – Rozdzielność księgowa i księgowanie kosztów) (Dz.U. L 141, str. 6).

–       Dyrektywa 98/10

7       Zgodnie ze swym art. 1 dyrektywa 98/10 dotyczy harmonizacji warunków zapewniających otwarty i skuteczny dostęp do stacjonarnych sieci i usług telefonii publicznej oraz warunków korzystania z nich w środowisku otwartego i konkurencyjnego rynku zgodnie z zasadami otwartej sieci.

8       Artykuł 17 wskazanej dyrektywy, zatytułowany „Zasady taryfikacji”, stanowi:

„1.       Bez uszczerbku dla szczegółowych przepisów art. 3 w odniesieniu do przystępności cen ani dla ust. 6 krajowe organy regulacyjne zapewnią, aby przedsiębiorstwa usługowe telefonii głosowej posiadające znaczącą pozycję na rynku lub wyznaczone zgodnie z art. 5 i posiadające znaczącą pozycję na rynku stosowały się do przepisów niniejszego artykułu.

2.       Taryfy za korzystanie z sieci i usług stacjonarnej telefonii publicznej powinny opierać się na podstawowych zasadach określania cen w zależności od kosztów […].

3.       Bez uszczerbku dla art. 7 ust. 3 dyrektywy 97/33/WE w sprawie wzajemnych połączeń taryfy za dostęp i korzystanie ze stacjonarnych sieci telefonii publicznej powinny być niezależne od typu zastosowania realizowanego przez użytkowników, chyba że wymagają oni innych usług lub usług dodatkowych.

4.       Taryfy za świadczenie usług dodatkowych do usług przyłączania do stacjonarnych sieci i usług telefonii publicznej będą, zgodnie z prawem Wspólnoty, wydzielone w sposób wystarczający do tego, aby użytkownik nie musiał płacić za usługi dodatkowe, które nie są niezbędne dla żądanej przez niego usługi.

5.       Zmiany taryfowe będą wprowadzone jedynie po ich podaniu do publicznej wiadomości z odpowiednim wyprzedzeniem, ustalonym przez krajowy organ regulacyjny.

6.       Bez uszczerbku dla art. 3 odnośnie do przystępności cen państwo członkowskie może zezwolić krajowym organom regulacyjnym na niestosowanie ust. 1, 2, 3, 4 lub 5 niniejszego artykułu w specyficznych obszarach geograficznych, gdzie stwierdzono zaistnienie skutecznej konkurencji na rynku stacjonarnych usług telefonii publicznej” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie wszystkie cytaty z tej dyrektywy poniżej].

9       Artykuł 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10, zatytułowany „Zasady księgowania kosztów”, stanowi:

„1.      Państwa członkowskie zapewnią, aby w przypadku kiedy przedsiębiorstwo telekomunikacyjne jest zobowiązane do określania taryf w zależności od kosztów zgodnie z art. 17, systemy księgowania kosztów stosowane przez przedsiębiorstwo były odpowiednie dla realizacji postanowień art. 17 i aby zgodność z tymi systemami była weryfikowana przez kompetentne i niezależne organy. Krajowe organy regulacyjne zapewniają, aby oświadczenie o zgodności było publikowane corocznie.

2.       Krajowe organy regulacyjne zapewniają, aby na ich żądanie został im udostępniony opis systemu księgowania kosztów, o którym mowa w ust. 1, w którym uwidocznione są główne kategorie grupowania kosztów oraz zasady alokacji kosztów do usług telefonii głosowej. Krajowe organy regulacyjne przekazują Komisji na jej żądanie informacje o systemie księgowania kosztów stosowanym przez przedsiębiorstwa telekomunikacyjne”.

10     Zgodnie z art. 32 ust. 1 akapit pierwszy wskazanej dyrektywy, państwa członkowskie przyjmą przepisy niezbędne do wykonania tej dyrektywy w terminie do dnia 30 czerwca 1998 r. i niezwłocznie powiadomią o nich Komisję.

 Nowe ramy prawne dotyczące łączności

11     W dniu 7 marca 2002 r. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęły cztery dyrektywy dotyczące nowych ram prawnych w zakresie łączności (zwane dalej „nowymi ramami prawnymi”), a mianowicie dyrektywę 2002/19/WE w sprawie dostępu do sieci łączności elektronicznej i urządzeń towarzyszących oraz wzajemnych połączeń (dyrektywa o dostępie) (Dz.U. L 108, str. 7), dyrektywę 2002/20/WE w sprawie zezwoleń na udostępnienie sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa o zezwoleniach) (Dz.U. L 108, str. 21), dyrektywę 2002/21/WE w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa) (Dz.U. L 108, str. 33) i dyrektywę 2002/22/WE w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników (dyrektywa o usłudze powszechnej) (Dz.U. L 108, str. 51).

12     Artykuły 26 i 28 ust. 1 akapit drugi dyrektywy 2002/21 uchylają między innymi dyrektywy 97/33 i 98/10, ze skutkiem na dzień 25 lipca 2003 r.

13     W zakresie przepisów przejściowych art. 27 akapit pierwszy dyrektywy 2002/21 stanowi, że państwa członkowskie utrzymają w mocy wszelkie wymogi wynikające z przepisów prawa krajowego, o których mowa w art. 7 dyrektywy 2002/19 oraz w art. 16 dyrektywy 2002/22 do czasu aż krajowe organy regulacyjne ustosunkują się do tychże wymogów.

14     Artykuł 18 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2002/19, art. 28 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2002/21 i art. 38 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2002/22 stanowią, że państwa członkowskie przyjmą i opublikują przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania tych dyrektyw w terminie najpóźniej do dnia 24 lipca 2003 r. i niezwłocznie powiadomią Komisję o tych przepisach.

15     Zgodnie z art. 19 dyrektywy 2002/19, art. 29 dyrektywy 2002/21 i art. 39 dyrektywy 2002/22, wskazane dyrektywy wchodzą w życie z dniem publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, czyli w dniu 24 kwietnia 2002 r.

–       Dyrektywa 2002/19

16     Artykuł 7 dyrektywy 2002/19 zatytułowany „Przegląd uprzednio nałożonych obowiązków w związku z dostępem i wzajemnymi połączeniami” stanowi, co następuje:

„1. Państwa członkowskie utrzymają w mocy wszelkie obowiązki związane z dostępem i wzajemnymi połączeniami nałożone na przedsiębiorstwa udostępniające sieci i/lub usługi łączności publicznych i stosowane jeszcze przed wejściem w życie niniejszej dyrektywy na mocy art. 4, 6, 7, 8, 11, 12 oraz 14 dyrektywy 97/33/WE, art. 16 dyrektywy 98/10/WE oraz art. 7 i 8 dyrektywy 92/44/EWG [dyrektywa Rady z dnia 5 czerwca 1992 r. w sprawie zastosowania zasady otwartej sieci do łączy dzierżawionych (Dz.U. L 165, str. 27)] do czasu aż powyższe obowiązki zostaną poddane przeglądowi i zostanie podjęta w ich przedmiocie decyzja zgodnie z ust. 3.

[…]

3. Państwa członkowskie zapewnią, by możliwie najszybciej po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, a następnie regularnie w określonych odstępach czasu, krajowe organy regulacyjne dokonały analizy rynku, zgodnie z art. 16 dyrektywy 2002/21/WE, celem określenia, czy należy utrzymać w mocy, zmienić albo uchylić powyższe obowiązki. Strony, których zmiana lub uchylenie takich obowiązków będzie dotyczyć, należy powiadomić w stosownym terminie”.

–       Dyrektywa 2002/22

17     Artykuł 16 dyrektywy 2002/22, zatytułowany „Przegląd zobowiązań” stanowi, co następuje.

„1. Państwa członkowskie podtrzymują wszelkie zobowiązania odnoszące się do:

a)      taryf detalicznych na zapewnienie dostępu do i korzystanie z publicznej sieci telefonicznej, nałożonych na mocy art. 17 dyrektywy 98/10/WE […];

b)      wyboru lub wyboru wstępnego dostawcy, nałożonego mocą dyrektywy 97/33/WE […];

[…]

do czasu przeprowadzenia oceny i dokonania ustaleń zgodnie z procedurą wymienioną w ust. 3 tego artykułu.

[…]

3.      Państwa członkowskie zapewniają, aby krajowe organy regulacyjne podejmowały, tak szybko jak to jest możliwe po wejściu w życie niniejszej dyrektywy oraz okresowo po tym terminie, analizę rynku […] w celu ustalenia, czy zachować, zmienić, czy znieść zobowiązania odnoszące się do rynków detalicznych […]”.

 Uregulowania krajowe

18     Artykuł 16 ust. 4 rozporządzenia wielkoksiążęcego (règlement grand‑ducal) z dnia 22 grudnia 1997 r. określającego warunki specyfikacji w zakresie utworzenia i wykorzystywania stacjonarnych sieci telekomunikacyjnych (Mém. A 1997, str. 3308), art. 22 ust. 5 rozporządzenia wielkoksiążęcego z dnia 22 grudnia 1997 r. określającego warunki specyfikacji w zakresie utworzenia i wykorzystywania stacjonarnych sieci telekomunikacyjnych i usług telefonicznych (Mém. A 1997, str. 3313) i art. 16 ust. 3 rozporządzenia wielkoksiążęcego z dnia 2 lipca 1998 r. określającego warunki specyfikacji w zakresie wykorzystywania usług telefonicznych (Mém. A 1998, str. 976), zmienione rozporządzeniem wielkoksiążęcym z dnia 18 kwietnia 2001 r. (Mém. A 2001, str. 1114, zwanym dalej „rozporządzeniem wielkoksiążęcym z dnia 18 kwietnia 2001 r.”), zawierają identyczny przepis sformułowany w następujący sposób:

„Zgodność systemów jest kontrolowana i stwierdzana zaświadczeniem przez kompetentny organ, niezależny od operatora. Zaświadczenie podlega corocznej publikacji w sprawozdaniu z działalności operatora”.

 Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi

19     Po powiadomieniu Komisji o ustawie (loi) z dnia 21 marca 1997 r. o telekomunikacji (Mém. A, 1997, str. 761), przewidującej między innymi utworzenie od dnia 2 czerwca 1997 r. organu regulacyjnego telekomunikacji o nazwie „Institut luxembourgeois des télécommunications” (luksemburski instytut telekomunikacji, zwany dalej „ILT”), przekształconego następnie w „Institut luxembourgeois de régulation” (luksemburski instytut regulacyjny, zwany dalej „ILR”), władze luksemburskie dokonały, na mocy pism z dnia 23 stycznia i 10 lipca 1998 r., notyfikacji trzech wskazanych powyżej rozporządzeń wielkoksiążecych z dnia 22 grudnia 1997 r. i 2 lipca 1998 r. Według władz luksemburskich rozporządzenia te miały między innymi transponować dyrektywy 97/33 i 98/10.

20     Pismem z dnia 9 marca 2000 r. Komisja zwróciła uwagę wskazanym władzom na wymogi przepisów wspólnotowych mających zastosowanie w dziedzinie telekomunikacji, a w szczególności na zasady określania cen w zależności od kosztów i przejrzystości taryf telekomunikacyjnych. W tym zakresie Komisja zażądała przedstawienia informacji dotyczących systemów księgowania kosztów wymaganych w art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i w art. 18 ust. 2 dyrektywy 98/10, danych dotyczących ewentualnego właściwego organu, o którym mowa w art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i art. 18 ust. 1 dyrektywy 98/10 oraz kopii rocznego oświadczenia o zgodności opublikowanego w związku z rozliczeniem roku 1998, a gdyby było dostępne – w związku z rokiem 1999.

21     Pismem z dnia 8 czerwca 2000 r. władze luksemburskie odpowiedziały na powyższe pismo.

 Dyrektywa 97/33

22     W dniu 30 kwietnia 2001 r. Komisja skierowała do rządu luksemburskiego wezwanie do usunięcia uchybienia, w którym wskazała, że Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 w zakresie dotyczącym weryfikacji zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub przez inny kompetentny, niezależny organ. Ponadto zdaniem Komisji przedstawione przepisy nie są jasne w zakresie dotyczącym corocznej publikacji oświadczenia o zgodności, a w każdym razie brak jest publikacji tego oświadczenia.

23     W odpowiedzi z dnia 13 lipca 2001 r. władze luksemburskie przedstawiły rozporządzenie wielkoksiążęce z dnia 18 kwietnia 2001 r. i wskazały, że ponieważ przepisy tego rozporządzenia dotyczące oświadczenia i ogłaszania zgodności systemu księgowania kosztów zostały wprowadzone w życie w dniu 6 maja 2001 r., pierwsze oświadczenia o zgodności zostaną opublikowane wraz ze sprawozdaniami rocznymi zgłoszonych operatorów najwcześniej za rok 2000 i najpóźniej za rok 2001.

24     Po przeprowadzeniu analizy tego rozporządzenia Komisja wydała w dniu 21 marca 2002 r. uzasadnioną opinię (zwaną dalej „uzasadnioną opinią z dnia 21 marca 2002 r.”), w której stwierdzono, że Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 w zakresie dotyczącym, po pierwsze, weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub przez inny kompetentny, niezależny organ i, po drugie, corocznej publikacji oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999. Ponadto Komisja wezwała wskazane państwo członkowskie do podjęcia środków niezbędnych w celu zastosowania się do uzasadnionej opinii w terminie dwóch miesięcy od jej doręczenia.

25     W odpowiedzi z dnia 17 maja 2002 r. władze luksemburskie podtrzymały swoje stanowisko, że obowiązek uzyskania zaświadczenia i publikacji, przewidziany w art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 będzie odtąd realizowany na mocy rozporządzenia wielkoksiążęcego z dnia 18 kwietnia 2001 r. W tym samym piśmie wskazano, że przepisy tego rozporządzenia nie działają wstecz.

 Dyrektywa 98/10

26     W dniu 21 marca 2002 r. Komisja skierowała do rządu luksemburskiego wezwanie do usunięcia uchybienia, w którym wskazała, że Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i art. 18 ust. 1 dyrektywy 98/10. Zdaniem Komisji, nie została do tej pory przeprowadzona jakakolwiek kontrola zgodności systemu księgowania kosztów ani nie zostało opublikowane oświadczenie lub zaświadczenie o zgodności za rozliczenia dotyczące roku 2000.

27     W swej odpowiedzi z dnia 28 maja 2002 r. władze luksemburskie wskazały po raz kolejny, że rozporządzenie wielkoksiążęce z dnia 18 kwietnia 2001 r. przewiduje od tej pory kontrolę zgodności systemów księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub przez inny kompetentny, niezależny organ i coroczną publikację oświadczenia o zgodności.

28     Wobec faktu, że powyższe informacje nie były dla Komisji zadowalające, Komisja wydała w dniu 11 lipca 2003 r. uzasadnioną opinię (zwaną dalej „uzasadnioną opinią z dnia 11 lipca 2003 r.”), w której zarzucono Wielkiemu Księstwu Luksemburga brak prawidłowego zastosowania w praktyce przepisów przyjętych w celu wprowadzenia w życie art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 w zakresie dotyczącym, po pierwsze, kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny podmiot, niezależny od przedsiębiorstwa telekomunikacyjnego i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny oraz po drugie, corocznej publikacji oświadczenia o zgodności. Ponadto Komisja wezwała wskazane państwo członkowskie do podjęcia środków niezbędnych w celu zastosowania się do uzasadnionej opinii w terminie dwóch miesięcy od jej doręczenia.

29     W swej odpowiedzi z dnia 1 października 2003 r. władze luksemburskie ponownie wskazały, że rozporządzenie wielkoksiążęce z dnia 18 kwietnia 2001 r. transponuje przepisy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10. Ponadto władze te przedstawiły raport dotyczący wytycznych w sprawie wyodrębnienia księgowości, zredagowany przez ILR i opublikowany w dniu 6 maja 2002 r. Na zakończenie pisma władze luksemburskie stwierdziły:

„W wyniku badania aktualnego sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa poczty i telekomunikacji [EPT] organ regulacyjny stwierdza, że brak jest oświadczenia wymaganego zgodnie z przepisami. W związku z tym [ILR] skierował właśnie wezwanie do tego przedsiębiorstwa, i gdyby było to konieczne, zastosuje sankcje administracyjne w związku z brakiem poszanowania odpowiednich obowiązków wynikających z przepisów”.

30     Wobec faktu, że ani ta odpowiedź, ani odpowiedź zawarta w piśmie z dnia 17 maja 2002 r. nie była dla Komisji zadowalająca, Komisja zdecydowała o wszczęciu niniejszego postępowania.

31     W wyroku z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie C‑236/04 Komisja przeciwko Luksemburgowi (nie publikowany w Zbiorze), Trybunał stwierdził, że nie przyjmując przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, niezbędnych w celu zastosowania się do dyrektyw 2002/19‑2002/22, Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom, ciążącym na nim na mocy tych dyrektyw.

 Żądania stron

32     Komisja wnosi do Trybunału o:

–       stwierdzenie, że nie wypełniając obowiązku weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązku publikowania oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999 zgodnie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33, Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy tej dyrektywy;

–       stwierdzenie, że nie stosując w praktyce w prawidłowy sposób przepisów dotyczących kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstwa telekomunikacyjnego i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny, zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10/WE, Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy tej dyrektywy.

33     Rząd luksemburski wnosi do Trybunału o:

–       odrzucenie skargi ze względu na jej niedopuszczalność;

–       ewentualnie, oddalenie skargi jako nieuzasadnionej;

–       obciążenie Komisji kosztami postępowania.

 W przedmiocie skargi

 W przedmiocie dopuszczalności

34     Rząd luksemburski podnosi w odpowiedzi na skargę dwa zarzuty niedopuszczalności. Zarzut pierwszy oparty jest na braku interesu prawnego Komisji we wniesieniu skargi, a zarzut drugi na naruszeniu prawa do obrony w postępowaniu poprzedzającym wniesienie skargi.

35     Przed rozpoznaniem powyższych zarzutów niedopuszczalności należy na wstępie wypowiedzieć się w kwestii przedmiotu skargi.

36     Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przedmiot skargi o stwierdzenie uchybienia na podstawie art. 226 WE jest ograniczony poprzez przewidziane w tym przepisie postępowanie poprzedzające wniesienie skargi w ten sposób, że skarga musi być oparta na tym samym uzasadnieniu i zarzutach, co uzasadniona opinia (zob. wyrok z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C‑456/03 Komisja przeciwko Włochom, Zb.Orz. str. I‑5335, pkt 35 oraz przywoływane tam orzecznictwo).

37     Niemniej jednak wymóg, zgodnie z którym przedmiot skargi wniesionej na podstawie art. 226 WE jest ograniczony poprzez przewidziane w tym przepisie postępowanie poprzedzające wniesienie skargi, nie sięga aż tak daleko, aby w każdym przypadku nakładać obowiązek zachowania identycznej treści zarzutów w wezwaniu do usunięcia uchybienia, zarzutów uzasadnionej opinii i żądaniach skargi, jeśli przedmiot sporu nie został rozszerzony ani zmieniony (zob. ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Włochom, pkt 39; wyrok z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawie C‑433/03 Komisja przeciwko Niemcom, Zb.Orz. str. I‑6985, pkt 28).

38     Co się tyczy dyrektywy 97/33, w uzasadnionej opinii z dnia 21 marca 2002 r. Komisja zarzuca Wielkiemu Księstwu Luksemburga naruszenie obowiązków ciążących na nim na mocy art. 7 ust. 5 tej dyrektywy, w zakresie dotyczącym lat 1998 i 1999. Zarzut ten jest, taki sam jak pierwszy zarzut ujęty w żądaniu skargi wszczynającej postępowanie.

39     W związku z tym należy stwierdzić, że uchybienie dyrektywie 97/33 dotyczy naruszenia obowiązków ciążących na Wielkim Księstwie Luksemburga na mocy art. 7 ust. 5 tej dyrektywy za lata 1998 i 1999.

40     Co się tyczy dyrektywy 98/10, w uzasadnionej opinii z dnia 11 lipca 2003 r., Komisja zarzuca Wielkiemu Księstwu Luksemburga naruszenie obowiązków ciążących na nim na mocy art. 18 ust. 1 i 2 tej dyrektywy, bez wskazania odpowiedniego okresu. W opinii tej wskazano ponadto, że „do chwili obecnej nie została przeprowadzona jakakolwiek kontrola zgodności”. W skardze Komisja wymienia ten sam zarzut, również bez określania okresu, w odniesieniu do którego zarzuca temu państwu członkowskiemu naruszenie obowiązków ciążących na nim na mocy tego przepisu.

41     Należy jednakże wskazać, że zarzuty sformułowane w uzasadnionej opinii i w skardze Komisji nie pozwalają na stwierdzenie, że zarzucane uchybienie obejmuje cały okres od roku 1998, w którym weszła w życie dyrektywa 98/10, do roku 2002, będącego ostatnim rokiem poprzedzającym rok, w którym sporządzono uzasadnioną opinię. Jak bowiem jasno wynika z postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, a w szczególności z wezwania do usunięcia uchybienia z dnia 21 marca 2002 r., zarzucane uchybienie dotyczy w istocie roku 2000. W tych okolicznościach oraz wobec braku odmiennych wskazówek w tym zakresie przedmiot skargi dotyczący dyrektywy 98/10 nie może wykroczyć poza zakres określony we wskazanym wezwaniu do usunięcia uchybienia.

 W przedmiocie braku interesu prawnego we wniesieniu skargi

42     Rząd luksemburski podnosi po pierwsze, że niniejsza skarga jest niedopuszczalna, ponieważ w chwili upływu terminu określonego w uzasadnionej opinii z dnia 11 lipca 2003 r. zarzucane uchybienie nie miało już miejsca, skoro dyrektywa 98/10 utraciła moc. Co się tyczy dyrektywy 97/33, prawodawca wspólnotowy przyjął nowe ramy prawne przed wysłaniem uzasadnionej opinii z dnia 21 marca 2002 r. Ponadto w dniu wszczęcia niniejszego postępowania zarzucane uchybienie już nie występowało, ponieważ termin przewidziany dla transpozycji nowych ram prawnych upłynął przed tą datą. Co się tyczy orzecznictwa, zgodnie z którym w przypadku zmiany prawa wspólnotowego w toku postępowania poprzedzającego wniesienie skargi dopuszczalna jest skarga Komisji o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom, które wynikają z pierwotnej wersji aktu prawa wspólnotowego, następnie zmienionego lub uchylonego, i które zostały utrzymane w nowych przepisach (wyrok z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie C‑363/00 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I‑5767, pkt 22), rząd luksemburski podnosi, że orzecznictwo to nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie.

43     W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem, zaistnienie uchybienia w ramach postępowania prowadzonego na podstawie art. 226 WE powinno być oceniane przy uwzględnieniu prawodawstwa wspólnotowego obowiązującego w chwili upływu terminu nałożonego przez Komisję na dane państwo członkowskie w celu zastosowania się do uzasadnionej opinii (zob. wyrok z dnia 10 września 1996 r. w sprawie C‑61/94 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I‑3989, pkt 42; wyrok z dnia 9 listopada 1999 r. w sprawie C‑365/97 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I‑7773, pkt 32, i ww. wyrok z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom, pkt 21).

44     Co się tyczy dyrektywy 97/33, w uzasadnionej opinii z dnia 21 marca 2002 r. Komisja wezwała Wielkie Księstwo Luksemburga do zastosowania się do obowiązków ciążących na nim na mocy art. 7 ust. 5 tej dyrektywy w terminie dwóch miesięcy od doręczenia tej opinii, a w szczególności do zastosowania się do obowiązków związanych z weryfikacją zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny, niezależny organ i związanych z coroczną publikacją oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999.

45     Wobec faktu, że dyrektywa 97/33 została uchylona przez dyrektywę 2002/21 ze skutkiem na dzień 25 lipca 2003 r., jest oczywistym, że zarzuty powołane przez Komisję w ramach niniejszego postępowania dotyczą przepisów wspólnotowych, które wciąż obowiązywały w chwili upływu terminu określonego w uzasadnionej opinii z dnia 21 marca 2002 r.

46     W związku z tym argumenty przedstawione w przedmiotowej sprawie przez stronę pozwaną nie mogą uzasadnić niedopuszczalności skargi w zakresie dotyczącym uchybienia zobowiązaniom wynikającym z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33, która nie została transponowana przez Wielkie Księstwo Luksemburga w terminie określonym w uzasadnionej opinii.

47     Co się tyczy dyrektywy 98/10, w uzasadnionej opinii z dnia 11 lipca 2003 r. Komisja wezwała Wielkie Księstwo Luksemburga do zastosowania się do obowiązków ciążących na nim na mocy art. 18 ust. 1 i 2 tej dyrektywy w terminie dwóch miesięcy od doręczenia tej opinii, a w szczególności do zastosowania się do obowiązków związanych, po pierwsze, z kontrolą zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstw telekomunikacyjnych i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny i po drugie, związanych z coroczną publikacją oświadczenia o zgodności. Jak wskazano w pkt 41 niniejszego wyroku, zarzucane uchybienie dotyczy roku 2000.

48     Jest oczywistym, że uchybienie dyrektywie 98/10 nie dotyczy przepisów obowiązujących w chwili upływu terminu określonego w uzasadnionej opinii z dnia 11 lipca 2003 r. Dyrektywa ta została bowiem uchylona przez dyrektywę 2002/21 ze skutkiem na dzień 25 lipca 2003 r., czyli 14 dni po wydaniu przez Komisję uzasadnionej opinii. Uchylenie to nastąpiło wobec tego w trakcie dwumiesięcznego terminu nałożonego na Wielkie Księstwo Luksemburga w celu zastosowania się do obowiązków wynikających z przepisów art. 18 ust. 1 i 2 wskazanej dyrektywy.

49     Należy jednakże wskazać, że zgodnie z orzecznictwem, o ile wnioski zawarte w skardze nie mogą co do zasady zostać rozszerzone ponad uchybienia zarzucane w wezwaniu do usunięcia uchybienia i w sentencji uzasadnionej opinii, to niemniej jednak w przypadku zmiany prawa wspólnotowego w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, dopuszczalna jest skarga Komisji o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom, które wynikają z pierwotnej wersji aktu prawa wspólnotowego, następnie zmienionego lub uchylonego, i które zostały utrzymane w nowych przepisach. Z drugiej strony, przedmiot sporu nie może zostać rozszerzony o zobowiązania wynikające z nowych przepisów, które nie mają odpowiedników w pierwotnej wersji danego aktu prawa, co stanowiłoby istotne naruszenie prawidłowości postępowania o stwierdzenie uchybienia (zob. ww. wyrok z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom, pkt 22).

50     Wobec faktu, że przyjęcie nowych ram prawnych nastąpiło w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, należy zbadać, czy obowiązki przestrzegania systemu księgowania kosztów i corocznej publikacji oświadczenia o zgodności, zawarte w art. 18 ust. 1 i 2 uchylonej dyrektywy 98/10, zostały utrzymane w przepisach nowych ram prawnych.

51     W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 26 i 28 ust. 1 akapit drugi dyrektywy 2002/21, dyrektywa 98/10 traci moc z dniem 25 lipca 2003 r. W każdym razie, zgodnie z art. 27 dyrektywy 2002/21, państwa członkowskie utrzymają w mocy wszelkie wymogi wynikające z przepisów prawa krajowego, o których mowa w art. 7 dyrektywy 2002/19 oraz art. 16 dyrektywy 2002/22 do czasu, aż krajowe organy regulacyjne ustosunkują się do tychże wymogów.

52     Co się tyczy art. 7 ust. 1 dyrektywy 2002/19, przepis ten stanowi, że państwa członkowskie utrzymają w mocy wszelkie obowiązki stosowane uprzednio, w szczególności na mocy art. 16 dyrektywy 98/10 dotyczącego specjalnego dostępu do sieci.

53     W zakresie dotyczącym art. 16 ust. 1 dyrektywy 2002/22, przepis ten stanowi, że państwa członkowskie podtrzymują wszelkie zobowiązania odnoszące się między innymi do taryf detalicznych na zapewnienie dostępu i korzystanie z publicznej sieci telefonicznej, nałożone na mocy art. 17 dyrektywy 98/10. Ten ostatni przepis dotyczy zasady określania taryf w zależności od kosztów.

54     Z powyższego wynika, że art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 dotyczący zasad księgowania kosztów, będący przedmiotem zarzutów w drugim punkcie żądań niniejszej skargi, nie jest formalnie wskazany w wymienionych powyżej przepisach nowych ram prawnych.

55     Niemniej jednak brak zawarcia w art. 16 dyrektywy 2002/22 odniesienia do art. 18 dyrektywy 98/10 nie wyłącza obowiązków państw członkowskich, które ciążą na nich na mocy tegoż art. 18.

56     Należy bowiem wyjaśnić w tym zakresie, że z dyrektywy 2002/22 nie wynika, jakoby prawodawca wspólnotowy zmierzał do utrzymania w przepisach przejściowych jedynie tych obowiązków, które wynikają z art. 17 dyrektywy 98/10 i dotyczą określania taryf w zależności od kosztów, nie chcąc jednocześnie utrzymać obowiązków odnoszących się do systemu księgowania kosztów.

57     Przeciwnie, jak wynika również z wyraźnych odesłań do art. 17 dyrektywy 98/10 w art. 18, obowiązki wynikające z obydwu przepisów powinny być brane pod uwagę łącznie, albowiem zasada określania taryf w zależności od kosztów jest ściśle związana z systemem księgowania tych kosztów.

58     Z powyższego wynika, że obowiązki nałożone na państwa członkowskie i wynikające z art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 należy rozpatrywać jako utrzymane w mocy poprzez odpowiednie przepisy nowych ram prawnych.

59     W tym zakresie Wielkie Księstwo Luksemburga podniosło na rozprawie, że reżim przejściowy przewidziany przez nowe ramy prawne dotyczy obowiązków wynikających z prawa krajowego, a nie ze spornych przepisów dyrektywy 98/10. W tych okolicznościach to państwo członkowskie stwierdza, że w braku przepisów krajowych transponujących obowiązki art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 w odniesieniu do danego roku, w tym przypadku do roku 2000, przepisy przejściowe przewidziane w nowych ramach prawnych nie mają znaczenia dla oceny dopuszczalności drugiego żądania niniejszej skargi.

60     Należy odrzucić to twierdzenie. Uznając w istocie brak dokonania transpozycji art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 w odniesieniu do roku 2000, Wielkie Księstwo Luksemburga nie może powoływać własnego uchybienia zobowiązaniom, które ciążyły na nim na mocy poprzednich ram prawnych w dziedzinie telekomunikacji, w celu uchylenia się od tych samych obowiązków wynikających z przepisów przejściowych, przewidzianych w nowych ramach prawnych.

61     W tych okolicznościach należy stwierdzić, że zarzut dotyczący przepisów art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 zawarty w uzasadnionej opinii i w drugim żądaniu niniejszej skargi nie może być rozumiany jako zmierzający do rozszerzenia przedmiotu sporu o obowiązki wynikające z przepisów tej dyrektywy, które nie są utrzymane w mocy przez nowe ramy prawne.

62     Wobec tego, w zakresie dotyczącym przepisów tej dyrektywy, przedmiot sporu nie został rozszerzony w ten sposób, aby naruszyło to prawidłowość niniejszego postępowania w przedmiocie stwierdzenia uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

63     W związku z tym należy stwierdzić, że w zakresie dotyczącym uchybienia zobowiązaniom ciążącym na Wielkim Księstwie Luksemburga na mocy przepisów art. 18 ust 1 i 2 dyrektywy 98/10 niniejsza skarga jest dopuszczalna.

64     Po drugie, to państwo członkowskie podnosi, że zarzucane uchybienie jest w istocie jedynie czysto formalne i zmierza do ukarania państwa członkowskiego dla zasady. Ponadto wszczęcie postępowania w wyżej wymienionej sprawie Komisja przeciwko Luksemburgowi, sprawiło, że utrzymanie niniejszej skargi jest tym bardziej niepotrzebne i ukazuje, że postępowanie Komisji w przedmiotowej sprawie jest uzasadnione jedynie chęcią uzyskania orzeczenia, w którym Trybunał ukarze państwo członkowskie dla zasady, w związku z uchybieniem, które praktycznie już nie występuje.

65     Należy odrzucić te argumenty. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w ramach kompetencji, jakie przysługują jej na mocy art. 226 WE, Komisja nie ma obowiązku wykazywania istnienia interesu prawnego we wniesieniu skargi. Zadaniem Komisji jest bowiem czuwanie z urzędu i w interesie ogółu nad stosowaniem prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie oraz stwierdzanie istnienia ewentualnych uchybień zobowiązaniom państwa członkowskiego, które z niego wynikają, celem spowodowania ich zaprzestania (zob. wyrok z dnia 1 lutego 2001 r. w sprawie 333/99 Komisja przeciwko Francji, Rec. str. I‑1025, pkt 23 oraz wyrok z dnia 2 czerwca 2005 r. w sprawie C‑394/02 Komisja przeciwko Grecji, Zb.Orz. str. I‑4713, pkt 14 i 15 oraz powoływane tam orzecznictwo).

66     Ponadto do Komisji należy ocena, czy stosowne jest wszczęcie postępowania przeciwko państwu członkowskiemu, jak również określenie przepisów, które państwo to naruszyło oraz wybór chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania w przedmiocie uchybienia zobowiązaniom. Względy, które zdecydowały o podjęciu takich decyzji, nie mogą wpływać na dopuszczalność skargi (wyrok z dnia 1 czerwca 1994 r. w sprawie C‑317/92 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I‑2039, pkt 4; wyrok z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie C‑35/96 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I‑3851, pkt 27 oraz ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Francji, pkt 24).

67     Należy wreszcie przypomnieć, że o ile Komisja ocenia jedynie samą stosowność wszczęcia i podtrzymania skargi o uchybienie zobowiązaniom, Trybunał ma obowiązek zbadać, czy zarzucane uchybienie zaistniało, czy też nie, przy czym nie ocenia w tym kontekście korzystania przez Komisję z jej uprawnień pozostających w zakresie swobodnej oceny (zob. wyrok z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie C‑474/99 Komisja przeciwko Hiszpanii, Rec. str. I‑5293, pkt 25).

68     Z powyższego wynika, że należy oddalić pierwszy zarzut niedopuszczalności oparty na braku interesu prawnego Komisji we wniesieniu skargi.

 W przedmiocie naruszenia prawa do obrony w ramach postępowania poprzedzającego wniesienie skargi

69     Rząd luksemburski podnosi, że Komisja po raz pierwszy wskazała przepisy przejściowe nowych ram prawnych w skardze do Trybunału i że przepisy te stanowią nową podstawę prawną zarzucanych uchybień. Po pierwsze, istnieją bowiem istotne różnice pomiędzy poprzednimi a nowymi ramami prawnymi, a po drugie, przepisy przejściowe nie mają swego źródła w poprzednich ramach prawnych i nie mogą być w użyte w każdym razie w celu nałożenia na operatorów nowych obowiązków, ponad obowiązki już istniejące. Dlatego też przedmiotowe przepisy powinny były zostać powołane w toku postępowania poprzedzającego wniesienie skargi w celu umożliwienia temu rządowi przedstawienia uwag w terminie i formie określonych w wezwaniach do usunięcia uchybienia i uzasadnionych opiniach. Wobec braku poszanowania tych minimalnych wymagań, Komisja bezprawnie rozszerzyła przedmiot niniejszego sporu o nowe podstawy prawne, naruszając w ten sposób prawo do obrony, w związku z czym skarga powinna zostać uznana w całości za niedopuszczalną.

70     Należy przypomnieć, że celem postępowania poprzedzającego wniesienie skargi jest umożliwienie państwu członkowskiemu zastosowania się do obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego lub skutecznego przedstawienia argumentów obrony wobec zarzutów sformułowanych przez Komisję. Prawidłowość tego postępowania stanowi, wynikającą z Traktatu WE, istotną gwarancję ochrony praw danego państwa członkowskiego. Jedynie wówczas, gdy gwarancja ta jest zapewniona, kontradyktoryjne postępowanie umożliwia Trybunałowi dokonanie osądu, czy państwo to w rzeczywistości uchybiło zobowiązaniom, których naruszenie jest zarzucane przez Komisję (zob. wyrok z dnia 5 czerwca 2003 r. w sprawie C‑145/01 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I‑5581, pkt 17 i powoływane tam orzecznictwo).

71     Argumenty przedstawione przez rząd luksemburski mogłyby mieć znaczenie w kwestii poszanowania prawa do obrony, gdyby uchybienia zarzucane przez Komisję były oparte na przepisach nowych ram prawnych, nakładających na państwa członkowskie nowe obowiązki. W przedmiotowej sprawie taki przypadek nie ma jednakże miejsca.

72     Należy bowiem stwierdzić, że w zakresie przepisu art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 zarzucane uchybienie odnosi się do lat 1998 i 1999, a więc do okresu przed przyjęciem nowych ram prawnych.

73     Co się tyczy przepisów art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10, należy przypomnieć, że uchylenie tej dyrektywy ze skutkiem na dzień 25 lipca 2003 r. nie może wyłączyć obowiązków Wielkiego Księstwo Luksemburga, ciążących na nim na mocy tych przepisów, co wskazano w pkt 55–61 niniejszego wyroku.

74     Po drugie, rząd luksemburski podnosi, że Komisja nie podjęła działania w odpowiednim czasie, aby doprowadzić do stwierdzenia, zanim uchylone zostały przepisy dyrektyw 97/33 i 98/10 przez nowe ramy prawne, że Wielkie Księstwo Luksemburga naruszyło obowiązek transpozycji tych dyrektyw i że Komisja nie wskazała okoliczności uniemożliwiających przeprowadzenie we właściwym czasie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi.

75     Wobec tego rząd ten zarzuca Komisji w istocie zbyt długi czas prowadzenia postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, co miało naruszyć jego prawo do obrony.

76     O ile prawdą jest, że zbyt długi czas trwania postępowania poprzedzającego wniesienie skargi może stanowić wadę powodującą niedopuszczalność skargi o stwierdzenie uchybienia, to jednak z orzecznictwa wynika, że taki wniosek można wyciągnąć jedynie, w przypadku gdy zachowanie Komisji utrudniło odparcie jej argumentów, naruszając tym samym prawo do obrony i że do zainteresowanego państwa członkowskiego należy dostarczenie dowodu takiego utrudnienia (zob. wyrok z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie C‑287/03 Komisja przeciwko Belgii, Zb.Orz. str. I‑3761, pkt 14 i powoływane tam orzecznictwo).

77     W przedmiotowej sprawie należy stwierdzić, że Wielkie Księstwo Luksemburga nie przedstawiło jakiegokolwiek szczególnego argumentu, który mógłby wykazać, że nadmierny czas trwania postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, a zwłaszcza okres, jaki upłynął pomiędzy odpowiedziami na uzasadnione opinie a wniesieniem skargi do Trybunału, naruszył wykonanie prawa do obrony. W odpowiedzi na skargę rząd luksemburski ograniczył się bowiem do zakwestionowania stosowności wniesienia i utrzymania przez Komisję skargi w przedmiocie uchybienia zobowiązaniom.

78     Mając na uwadze powyższe, należy oddalić również drugi zarzut niedopuszczalności oparty na naruszeniu prawa do obrony w ramach postępowania poprzedzającego wniesienie skargi i w związku z tym należy uznać, że skarga Komisji jest dopuszczalna.

 Co do istoty sprawy

79     Komisja zarzuca Wielkiemu Księstwu Luksemburga naruszenie zobowiązań, ciążących na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10.

80     Rząd luksemburski podnosi po pierwsze, że zastosowanie w przedmiotowej sprawie wyroku z dnia 18 grudnia 1997 r. w sprawie C‑129/96 Inter‑Environnement Wallonie, Rec. str. I‑7411, pozwoliłoby oddalić zarzuty Komisji. Transpozycja zobowiązań wynikających z dyrektyw 97/33 i 98/10 poważnie zagrażałaby bowiem stosowaniu nowych ram prawnych, mając na uwadze istotne różnice pomiędzy tymi dyrektywami a nowymi ramami prawnymi.

81     Argument ten jest oparty na błędnej przesłance. Zarzuty powołane w ramach niniejszej sprawy przez Komisję dotyczą okresu poprzedzającego datę przyjęcia nowych ram prawnych w dniu 24 kwietnia 2002 r., a nie okresu następującego po tej dacie. Komisja zarzuca bowiem Wielkiemu Księstwu Luksemburga naruszenie zobowiązań ciążących na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 za lata 1998 i 1999, a zobowiązań z art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 – za rok 2000.

82     W tych okolicznościach poszanowanie zobowiązań ciążących na tym państwie członkowskim na mocy wskazanych przepisów nie ma żadnego wpływu na transpozycję nowych ram prawnych, ponieważ transpozycja ta odnosi się do okresu oczywiście późniejszego od okresu istotnego dla niniejszej sprawy. W związku z tym przytoczone orzecznictwo nie może zostać powołane w celu oddalenia zarzutów Komisji.

83     Po drugie, rząd luksemburski podnosi, że Komisja nie może skutecznie opierać się na przepisach przejściowych nowych ram prawnych w celu wykazania, że w dacie upływu terminów określonych w uzasadnionych opiniach Wielkie Księstwo Luksemburga było zobowiązane do poszanowania obowiązków nałożonych na mocy dyrektyw 97/33 i 98/10.

84     Należy odrzucić ten argument. Co się tyczy dyrektywy 97/33, należy przypomnieć, że zarzut uchybienia nie jest oparty na przepisach przejściowych nowych ram prawnych, lecz na przepisach wskazanej dyrektywy w zakresie dotyczącym okresu przed przyjęciem nowych ram prawnych.

85     W zakresie dotyczącym zarzutu uchybienia dyrektywie 98/10 należy przypomnieć, że zarzut ten oparty jest na przepisach tejże dyrektywy, które jak wskazano w pkt 55–61 niniejszego wyroku, zostały utrzymane w mocy na podstawie odpowiednich przepisów nowych ram prawnych.

86     W tych okolicznościach z przepisów przejściowych nowych ram prawnych nie można wywieść jakiegokolwiek argumentu w celu zakwestionowania zasadności skargi w niniejszej sprawie.

87     Rząd luksemburski podnosi ostatecznie, że Komisja nie wykazała, iż Wielkie Księstwo Luksemburga naruszyło obowiązki weryfikacji zgodności systemu księgowania kosztów i publikacji oświadczeń o zgodności przewidziane w dyrektywach 97/33 i 98/10. ILT i ILR zatwierdziły bowiem oferty ramowe dotyczące wzajemnych połączeń przedstawione przez EPT za wszystkie lata począwszy od roku 1998. Zatwierdzenie to wymagało przeprowadzenia przez ILT i ILR kontroli poszanowania przez EPT obowiązku określania cen w zależności od kosztów. Wobec tego, skoro oferty ramowe dotyczące wzajemnych połączeń przedstawiane przez EPT były zawsze regularnie zatwierdzane i publikowane – również w latach 1998 i 1999, to Komisja nie może zarzucać władzom luksemburskim uchybienia obowiązkom nałożonym na nie na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 i art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10.

88     Należy odrzucić również ten argument. Należy wskazać, że poszanowanie zasad przejrzystości i określania taryf w zależności od kosztów nie oznacza tym samym poszanowania systemu księgowania kosztów i wyodrębnienia księgowości w zakresie połączeń wzajemnych. W związku z tym, nawet gdyby przyjąć, że twierdzenie rządu luksemburskiego jest prawdziwe, to nie można na tej podstawie wnioskować, że w niniejszej sprawie obowiązki weryfikacji i publikacji były przestrzegane w taki sposób, jak wymagają tego wymienione przepisy dyrektyw.

89     Z powyższego wynika, że w ramach niniejszego postępowania, rząd luksemburski nie przedstawił jakiegokolwiek argumentu umożliwiającego wzruszenie twierdzenia Komisji, iż rząd ten naruszył obowiązki ciążące na nim na mocy art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 za lata 1998 i 1999 oraz na mocy art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10 za rok 2000.

90     Ponadto zakładając, że rozporządzenie wielkoksiążęce z dnia 18 kwietnia 2001 r. transponuje wskazane dyrektywy do prawa luksemburskiego, należy wskazać, że w skierowanych do Komisji pismach dotyczących tego rozporządzenia, wskazano w sposób wyraźny, że nie działało ono wstecz, podczas gdy zarzuty Komisji dotyczyły okresów przed jego przyjęciem.

91     Mając na uwadze powyższe rozważania, należy uznać, że niniejsza skarga jest uzasadniona.

92     Wobec tego należy stwierdzić, że nie wypełniając obowiązku weryfikacji zgodności systemów księgowania kosztów przez kompetentny, niezależny organ i obowiązku publikowania oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999 zgodnie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33 oraz nie stosując w praktyce w prawidłowy sposób przepisów dotyczących kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstw telekomunikacyjnych i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny za rok 2000 zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10, utrzymanym w mocy przez art. 27 dyrektywy 2002/21 w związku z art. 16 dyrektywy 2002/22, Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy tych przepisów.

 W przedmiocie kosztów

93     Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. W niniejszej sprawie Wielkie Księstwo Luksemburga przegrało sprawę. Niemniej jednak Komisja nie sformułowała żądania w przedmiocie kosztów. W tych okolicznościach należy orzec, że każda ze stron ponosi własne koszty.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka co następuje:

1)      Nie wypełniając obowiązku weryfikacji zgodności systemów księgowania przez kompetentny, niezależny organ i obowiązku publikowania oświadczenia o zgodności za lata 1998 i 1999 zgodnie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 97/33/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 czerwca 1997 r. w sprawie wzajemnych połączeń w telekomunikacji ze względu na zapewnienie usług powszechnych oraz interoperacyjności poprzez zastosowanie zasady otwartej sieci (ONP) oraz nie stosując w praktyce w prawidłowy sposób przepisów dotyczących kontroli zgodności systemu księgowania kosztów przez krajowy organ regulacyjny lub inny kompetentny organ, niezależny od przedsiębiorstw telekomunikacyjnych i zatwierdzony przez krajowy organ regulacyjny za rok 2000 zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 dyrektywy 98/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 1998 r. w sprawie zastosowania zasady otwartej sieci (ONP) w telefonii głosowej oraz w sprawie usług powszechnych w telekomunikacji w konkurencyjnym środowisku, utrzymanym w mocy przez art. 27 dyrektywy 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa) w związku z art. 16 dyrektywy 2002/22 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników (dyrektywa o usłudze powszechnej), Wielkie Księstwo Luksemburga uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy tych przepisów.

2)      Komisja Wspólnot Europejskich i Wielkie Księstwo Luksemburga ponoszą własne koszty.

Podpisy

---

* Język postępowania: francuski.